Różne środowiska różne sposoby komunikowania się. Socjolekt internetowych grup dyskusyjnych

Transkrypt

1 Różne środowiska różne sposoby komunikowania się Socjolekt internetowych grup dyskusyjnych Stanisław Krawczyk Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Józefa Piłsudskiego Plac szkolny Słupca nauczyciel: p. Monika Magiera-Ładowska

2 2 Słowniczek Uwagi wstępne Pierwsza część pracy zawiera objaśnienia ciekawszych wyrazów i związków frazeologicznych charakterystycznych dla języka internetowych grup dyskusyjnych. Zawartość słowniczka podzielona jest na następujące grupy (klasyfikacja ta jest oczywiście tylko jednym z możliwych podziałów): 1. Zapożyczenia właściwe i przyswojone. 2. Zapożyczenia semantyczne. 3. Kalki językowe. 4. Neologizmy słowotwórcze. 5. Związki frazeologiczne. W tekście objaśnień podkreślono wyrazy opisywane w słowniczku. W nawiasach kwadratowych umieszczono wybrane informacje etymologiczne; w części poświęconej zapożyczeniom podano tradycyjne (niezwiązane z Internetem) znaczenia pierwowzorów angielskich (opatrzone kwalifikatorem trad. ), chyba że dany wyraz obcy jest neologizmem również w angielszczyźnie (co sygnalizuje litera N w nawiasie klamrowym) lub jego znaczenie ściśle odpowiada polskiemu w takich przypadkach zasadniczo nie zamieszczano objaśnień. Niektóre terminy zostały zilustrowane przykładowymi zdaniami, ukazującymi najbardziej typowe okoliczności ich stosowania; zdania takie zaznaczono kursywą. Zapożyczenia właściwe i przyswojone admin zob. administrator [ang. admin skrót od administrator trad. zarządca ] attach plik dołączony do listu elektronicznego [ang. attachment trad. załącznik ; w skrócie attach (N}] flame, flejm długa i ostra wymiana zdań, której inicjator dąży do zaostrzenia atmosfery i wywołania kłótni, a unika rzeczowej dyskusji [ang. flame trad. ogień, pożar ]

3 Tak właściwie to kto zaczął tego flejma? internauta użytkownik Internetu [ang. internaut {N}] killfile komputerowy spis zablokowanych adresów, umożliwiający pewnym programom pocztowym nieodbieranie listów od określonych osób (por. plonk, wrzucić do killfile a) [ang. kill file, rzadziej także killfile; kill zabijać, file plik ] , mail, mejl wiadomość internetowa wysłana na prywatny adres (por. post) [ang. , {N}, mail trad. poczta ] mailer program pocztowy (do obsługi poczty elektronicznej) [ang. mailer trad. pojemnik, opakowanie na przesyłki lub listy'] offline nie podłączony do Internetu lub funkcjonujący bez konieczności takiego podłączenia [ang. off-line {N}] Wersję offline magazynu można ściągnąć ze strony online podłączony do sieci lub wymagający podłączenia do działania [ang. on-line {N}] Magazyn w wersji online jest dostępny na stronie plonk (PLONK) słowo używane w Usenecie do oznajmienia, że czyjś adres został przez piszącego zablokowany (por. killfile, plonkować) [ang. plonk trad. rodzaj taniego alkoholu; to plonk kapać, od odgłosu wydawanego rzekomo przez osobę spadającą na dno killfile a] Tak, rzeczywiście nie mamy ze sobą o czym rozmawiać. PLONK. post, posting wiadomość wysłana na internetową grupę dyskusyjną (znaczenie to nadaje się także czasami wyrazowi mail )

4 priv prywatny, osobisty adres internetowy [ang. priv {N} od private osobisty, prywatny ] Nie wysyłaj tego pliku na grupę dyskusyjną. Przyślij mi go na priva. real świat realny (w opozycji do rzeczywistości wirtualnej) [ang. real {N} od przymiotnika real realny, rzeczywisty ] Spotkajmy się jutro w realu. spam niechciane wiadomości, najczęściej o treści reklamowej, rozsyłane w dużych ilościach na grupy dyskusyjne lub bezpośrednio do internautów [ang. spam {N}] spamer osoba lub instytucja wysyłająca spam [ang. spammer {N}] Nie cierpię spamerów. Zapożyczenia semantyczne administrator osoba zarządzająca siecią komputerową i nadzorująca jej działanie (por. admin) [ang. administrator trad. zarządca ] czytnik program służący do pobierania wiadomości z grup dyskusyjnych [ang. reader trad. czytelnik lub newsreader {N}; news wiadomość, read czytać ] infekować uszkadzać komputer, powodować nieprawidłowe działanie programów (por. wirus); słowo zainfekowany może także oznaczać przenoszący wirusa [ang. to infect trad. zarazić, zakazić ] Zanim przeczytasz list od nieznanego nadawcy, sprawdź, czy nie jest zainfekowany. konto adres, na który przychodzą wiadomości elektroniczne; zbliżone znaczenie ma frazeologizm skrzynka pocztowa [ang. account (konto) i mailbox (skrzynka pocztowa)] pajęczyna potoczna nazwa Internetu (por. sieć)

5 [ang. web] piractwo nielegalne kopiowanie plików lub programów [ang. piracy] pirat osoba zajmująca się piractwem [ang. pirate] plik podstawowa jednostka zapisu i przechowywania danych w komputerze [ang. file trad. plik dokumentów, papierów ] Netykieta zabrania wysyłania jakichkolwiek plików na grupy dyskusyjne. poczta usługa umożliwiająca wysyłanie i odbiór wiadomości drogą elektroniczną (poczta elektroniczna); także listy przesyłane w ten sposób [ang. mail] Jest może na moim koncie jakaś nowa poczta? portal wielotematyczny serwis internetowy, zbiór stron WWW zawierających informacje i nowości z różnych dziedzin [ang. portal] Nie wiesz, co nowego? Zajrzyj na portal XXX! robak rodzaj wirusa komputerowego [ang. worm] sieć potoczna nazwa Internetu (por. pajęczyna) [ang. net] subskrypcja pobieranie wiadomości z grupy dyskusyjnej [ang. subscription] ściągnąć przekopiować plik dostępny w Internecie na dysk twardy, dyskietkę lub inny nośnik danych [ang. to download] Szukasz dobrych, darmowych programów? Możesz je ściągnąć właśnie tutaj.

6 użytkownik osoba korzystająca z Internetu, Usenetu czy programu komputerowego [ang. user] Użytkownicy Usenetu wytworzyli własny, wyjątkowy język. wirus program zaprojektowany do uszkadzania komputerów, niszczenia danych i zakłócania pracy oprogramowania [ang. virus] witryna zbiór stron WWW podporządkowanych jednej stronie głównej i powiązanych z nią hiperłączami (są to specjalne odsyłacze umożliwiające internautom szybkie przemieszczanie się między poszczególnymi stronami) [słowo powiązane znaczeniowo z ang. website, choć nie widać jasnych relacji etymologicznych między tymi dwoma wyrazami] załącznik plik dołączony do wiadomości elektronicznej (por. attach) [ang. attachment, w skrócie attach] Listę chętnych przysyłam Ci w załączniku. Kalki językowe antywirus program zabezpieczający komputer przed wirusami [ang. antivirus] Jeżeli często łączysz się z siecią, zawsze miej pod ręką najnowszego antywirus.. mordplik żartobliwe określenie killfile a ogniomurek żartobliwa nazwa zapory ogniowej zapora ogniowa program chroniący komputer przed hakerami włamywaczami internetowymi [ang. firewall] Dobra zapora ogniowa jest nieodzowna w każdym komputerze podłączonym do Internetu.

7 Neologizmy słowotwórcze erystyczyć stosować chwyty erystyczne w celu wygrania sporu grupowicz subskrybent grupy dyskusyjnej guglać zob. szukać w Google u (także z przedrostkami: poguglać, wyguglać itd.) Spróbuję trochę poguglać i może znajdę coś ciekawego. [ang. to google] malkontencić narzekać Netszkapa żartobliwe spolszczenie angielskiej nazwy Netscape (popularna przeglądarka internetowa) plonkować zob. wrzucać do killfile a [ang. to plonk] Przestań, bo Cię za chwilę splonkuję. przeglądarka program umożliwiający przeglądanie stron WWW [ang. browser, web browser] sofistyczyć stosować w dyskusji sofistykę Sofistyczysz. Naprawdę nie masz żadnych logicznych argumentów? wyszukiwarka program umożliwiający bardzo szybkie wyszukiwanie w Internecie stron zawierających określone słowo lub wyrażenie [ang. search engine; search szukać, engine urządzenie, maszyna ] Zezulec żartobliwy przekład angielskiej nazwy Outlook (znany program do obsługi poczty elektronicznej) [ang. out na zewnątrz, look patrzeć ]

8 Związki frazeologiczne Bracia i Siostry w klawiaturze żartobliwy sposób zwracania się do subskrybentów danej grupy dyskusyjnej Google podaje x trafień wyszukiwanie w Google u dało efekt w postaci wyświetlenia x adresów stron, na których pojawił się szukany wyraz lub wyrażenie [na miejscu x może się znaleźć liczba od zera (na przykład przy szukaniu terminu funkcja konsolidująca ) do paru miliardów (jak podczas wyszukiwania angielskiego spójnika and i )] skrzynka pocztowa zob. konto szukać w Google u wyszukiwać za pomocą Google a (por. guglać, wyszukiwarka) wrzucać do killfile a zablokować czyjś adres, tak że wiadomości od wybranego nadawcy nie będą do nas docierać (por. killfile i plonk)

9 Różne oblicza języka grup dyskusyjnych Wraz z rozwojem Internetu w ciągu ostatnich kilkunastu lat w globalnej sieci zaczęły się pojawiać miejsca, w których internauci z całego świata mogą rozmawiać i wymieniać poglądy. Jedną z ciekawszych form takich dyskusji można zaobserwować na internetowych grupach dyskusyjnych (zwanych również jako całość Usenetem 1 ). Ich struktura przypomina wielką tablicę ogłoszeń, na której każdy z subskrybentów (słowo subskrybować oznacza pobierać wiadomości z grupy dyskusyjnej ) dołącza swoje listy do wcześniej wysłanych, rozszerzając gałęzie powstającego drzewa wiadomości (sami internauci nazywają takie ugrupowania listów wątkami), lub tworzy drzewo nowe (w ten sposób nowe ogłoszenia umieszczane są na szczycie tablicy, a odpowiedzi na ogłoszenia wcześniejsze odpowiednio niżej). Użytkownicy Usenetu wytworzyli własny, wyjątkowy język, swoisty signum temporis, w którym jak w lustrze odbijają się wszelkie prawidłowości lingwistyczne naszych czasów. Język polskich grup dyskusyjnych jest zapewne jedną z najciekawszych odmian środowiskowych współczesnej polszczyzny i wymarzonym wręcz polem do badań z pogranicza lingwistyki i socjologii. Niniejsza praca dotyczy przede wszystkim czysto językowych aspektów tego socjolektu, nie pomija jednak pewnych rozważań socjologicznych, które są wszak przy omawianiu języka środowiskowego niezbędne. Zanim zaczniemy właściwą analizę socjolektu grup dyskusyjnych, skupmy się przez chwilę na ich cechach charakterystycznych. Jedną z nich jest występowanie polilogu jednoczesnej rozmowy wielu osób, z zatarciem tradycyjnych granic między nadawcą i odbiorcą 2. Na każdy list pojawiający się na grupie dyskusyjnej może odpowiedzieć kilku jej subskrybentów (zależy to oczywiście od tego, jak interesująca będzie dana wiadomość). Inną ważną właściwość Usenetu stanowi istnienie netykiety zbioru zasad utworzonych przez samych internautów, mającego zapewnić sieciowym rozmówcom wzajemny szacunek 3. W myśl tych reguł stosowanie wulgaryzmów czy ataki osobiste na dyskutantów (z łaciny argumenta ad personam argumenty do osoby, skupiające się na samym rozmówcy, a nie na tym, co ma do przekazania) nie są mile widziane, podobnie jak wysyłanie wiadomości niezwiązanych z tematyką grupy (a jeśli już wysyłamy taki list, należy go oznaczyć skrótowcem OT z ang. off-topic nie na temat ; o usenetowych skrótowcach jeszcze wspomnimy).

10 Obecność takich regulacji świadczy o tym, że język grup dyskusyjnych, jakkolwiek nieuporządkowany i trudny do kontroli, nie jest jednak całkiem swobodny i anarchiczny; również tutaj podstawowe zasady komunikacji znajdują swoje zastosowanie. Różnice między socjolektem grup dyskusyjnych a językiem ogólnym Już słownictwo języka Usenetu jest szczególne: pełne wyrazów specjalistycznych, związanych nie tylko z tematyką danej grupy dyskusyjnej (na przykład na grupie pl.hum.polszczyzna 4 zdarzają się dyskusje historycznojęzykowe z użyciem terminów takich jak jer czy afrykata), ale też z różnymi zagadnieniami technicznymi Internetu (przykładem niech będą wyrazy admin i mailer). Jednocześnie socjolekt ten zawiera wiele specyficznych uproszczeń i skrótów, przejawiających się właściwie w każdej dziedzinie języka od słowotwórstwa po składnię. To nieco paradoksalne połączenie specjalizacji z prostotą bardzo dobrze służy komunikacji między internautami, ale przy tym czyni ich język podwójnie trudnym i nieprzystępnym dla osób z siecią nieobeznanych. Najbliższych kilka akapitów ma za zadanie opisać różnice istniejące między socjolektem grup dyskusyjnych a językiem ogólnym oraz spróbować je wyjaśnić. Najpierw omówmy zapożyczenia. Użytkownicy Internetu czynią z nich bowiem niezwykle istotny element swego języka, czerpiąc z angielszczyzny jak nikt inny. Zapożyczenia pozwalają uniknąć stosowania wielowyrazowych definicji (niezbędnych przy zastępowaniu takich wyrazów, jak flame, offline, online czy real), dając jakże pożądaną w sieci skrótowość. Ułatwiają również internautom konstytuowanie pewnej grupowej tożsamości (rozumianej tu jako odrębność od innych środowisk społecznych) wszak pisząc priv lub mail, wyraźnie zaznaczam (nawet podświadomie) swoją odmienność językową od kogoś, kto nigdy takich słów nie używa. Niebagatelne znaczenie może też mieć świadomość łamania norm (a mówiąc ściślej sprzeciwiania się narodowemu kryterium poprawnościowemu), mająca związek ze swoistym buntem przeciw językowi powszechnemu (na wspomnianą już grupę dyskusyjną poświęconą polszczyźnie zaglądają co jakiś czas rewolucjoniści piszący wszystkie swe listy w innym systemie ortograficznym niż ten, który znamy; swego czasu jeden z internautów proponował między innymi zastąpienie słowa nie znakiem n, uzasadniając tę zmianę jakżeby inaczej potrzebą skrótowości języka). To ostatnie nie musi jednak dziwić, gdy weźmiemy pod uwagę fakt, że wśród użytkowników sieci zdecydowaną większość stanowią ludzie młodzi.

11 Przy omawianiu zapożyczeń warto jeszcze zauważyć, że w Usenecie widać wyraźną tendencję do ich asymilacji. Jednym z przejawów tej skłonności jest spolszczanie pisowni, na przykład w formach mejl (coraz częściej zresztą akceptowanej przez językoznawców, choć oczywiście tylko w języku potocznym) lub flejm (w angielszczyźnie flame). Ma ono także miejsce w rodzinach wyrazów zapożyczonych, tak jak w przypadku rzadkiego, ale ciekawego słowa offlajnowy ( będący offline ). O tym jednak za chwilę. Szczególnym rodzajem zapożyczeń są neosemantyzmy, stanowiące przeniesienie znaczenia terminów angielskich na język polski. Wyrazy takie (folder, plik, wirus i inne) są widomą oznaką wpływu angielszczyzny, ale pełnią również ważną rolę w skracaniu wypowiedzi. W niniejszej pracy pojawia się na przykład niejednokrotnie słowo internauta. Nie należy ono jeszcze z pewnością do zasobów polszczyzny literackiej, ale nie mamy innego wyrazu, którym można by wygodnie określić użytkowników sieci (słowo internetowiec się nie przyjęło). Skrótowość jest zaś potrzebna nie tylko w Internecie. Z internautą stanie się pewnie wkrótce to samo, co z siecią czy skrzynką pocztową nikt po ujrzeniu tego słowa nie będzie się zastanawiał nad zbieżnością z angielskim internaut (tak jak dziś nie dostrzegamy podobieństwa wymienionych wyrazów do obcych web i mailbox), a jeśli nawet, to jedynie w kategoriach ciekawostki lingwistycznej. Tak samo będzie zapewne z niektórymi kalkami językowymi trudno narzekać na takie słowa i wyrażenia jak antywirus czy zapora ogniowa, a jeszcze trudniej kwestionować ich przydatność. Kolejnym ważnym elementem języka Usenetu jest słowotwórstwo. Subskrybenci grup dyskusyjnych wprost prześcigają się w tworzeniu neologizmów, od tych prostych (grupowicz, Hameryka) do naprawdę wymyślnych, nierzadko zaprawionych pewną dozą humoru [mordplik w miejsce killfile a (to w gruncie rzeczy kalka, ale przyznajmy wyjątkowo udana) czy swojsko brzmiąca Netszkapa (fonetyczny żart na temat angielskiego Netscape)]. Bywa, że jakaś popularna nazwa staje się podstawą do tworzenia najrozmaitszych wariacji (słowo Google, nazwę najbardziej znanej wyszukiwarki internetowej, przerabiano już na Gógla, Gugla, Pana Gógla i Pana Gugla, a nawet na goglownicę). Język służy tu za tworzywo, dzięki któremu można uzyskać ironię, komizm oraz pewien efekt artystyczny (Outlook zmieniony na Zezulca może budzić pewien podziw dla wyobraźni autora neologizmu). Podstawowym celem tworzenia nowych wyrazów jest jednak nadal oszczędność czasu i sprawność komunikacji. Stąd wyrazy takie jak wspomniany wcześniej offlajnowy.

12 Stąd również przejmowanie angielskich wzorców gramatycznych związanych z tworzeniem czasowników odrzeczownikowych. Na przykład na wzór słowa to mail (czasownik oznaczający wysyłanie poczty elektronicznej, pochodzący od rzeczownika mail poczta ) utworzono polskie mailować (lub mejlować), a na wzór to google ( szukać przy pomocy wyszukiwarki Google ) guglać. Takie słowa, choć może niepiękne, niewątpliwie umożliwiają szybsze przekazywanie informacji (aczkolwiek mogą również służyć żartom, jak w przypadku czasownika malkontencić). Jak zresztą napisano na stronie internetowej Aleksego Awdiejewa i Grażyny Habrajskiej, Najważniejszą funkcją słowa jest przekaz informacyjny forma gramatyczna ma w stosunku do niego charakter uzupełniający 5. Nieco inaczej jest z frazeologią. Mimo że tak jak słowotwórstwo może ona służyć usprawnianiu komunikacji (szukać w Google u, Google podaje X trafień takie skrótowe związki, niejasne dla zwykłego zjadacza chleba, szybko stają się jednoznaczne dla internautów), częściej wydaje się wprowadzać ludyczność i ironię. Oto jeden z subskrybentów grupy pl.rec.fantastyka.sf-f (dwa ostatnie człony to skrót od science fiction fantasy ; jak widać, nawet w nazwach grup dyskusyjnych nie stroni się od oszczędności) rozpoczął swój list słowami Najdrożsi Bracia i Siostry w klawiaturze! (nawiązanie do stylu homilii, troszkę może obrazoburcze, jest tutaj bez wątpienia dobrze widocznej), inny zaś napisał o trzaskaniu kołków od niewiary (chodziło o braki logiczne w filmie Matrix: Rewolucje, które w wielu miejscach uniemożliwiały czerpanie przyjemności z oglądania; jest to przykład swoistego złożenia frazeologizmów, zaczęło się bowiem od zatykania niewiary kołkami, czyli prób niezwracania uwagi na niedostatek logiki, a jeszcze wcześniej od stosowanego także poza Usenetem zawieszania niewiary ). Przy okazji zauważmy, że pewną część sieciowej frazeologii stanowią związki charakterystyczne jedynie dla określonej grupy dyskusyjnej tak jak owo trzaskanie kołków, które chyba nabrało już na wspomnianej grupie statusu pełnoprawnego frazeologizmu. Jedną ze szczególnych cech języka Usenetu jest występowanie całej gamy akronimów zastępujących nie nazwy instytucji, ale dłuższe zwroty lub wyrażenia 6. Stosowanie takich skrótowców jest następnym z zabiegów umożliwiających skracanie wypowiedzi. Tutaj też widać wpływ angielszczyzny; większość akronimów została zapożyczona właśnie z niej [TIA (Thanks In Advance dzięki z góry ), ROTFL (Rolling On The Floor Laughing tarzam się po podłodze ze śmiechu ), LOL (Laugh Out Loud głośno się śmieję), AFAIR (As Far As I Remember o ile pamiętam ) to tylko parę

13 z najbardziej rozpowszechnionych], chociaż istnieje także grupa skrótowców polskich [ich przykłady to SD ( swoją drogą ), ZTCW ( z tego co wiem ), MZ ( moim zdaniem )]. W przeciwieństwie do wielu innych elementów języka sieci akronimy wydają się służyć jedynie komunikacji; ironia czy komizm nie mają raczej w ich wypadku większego znaczenia. Skrótami są również uśmieszki [lub emotikony, z ang. emoticon (połączenie słów emotion uczucie i icon rysunek, ikona ), albo smileye (smile uśmiech )], czyli znaki graficzne przedstawiające stylizowaną ludzką twarz przechyloną w lewą stronę [:-), ;), :o) i inne], zastępujące w piśmie mimikę i intonację. Używając ich, internauci mogą w bardzo krótki, a zarazem treściwy sposób przekazywać informacje o doznawanych w chwili pisania uczuciach (takich jak radość i smutek) albo przedstawiać swój stosunek do treści wypowiedzi, nadając jej na przykład odcień żartu czy niepewności. W tym drugim ujęciu można uznać uśmieszki za specyficzny rodzaj znaków wartościujących na interakcyjnym poziomie języka (będzie jeszcze o tym mowa). Ponadto emotikony mogą służyć do zmniejszenia dystansu między rozmówcami, a także łagodzić trudne lub ostre treści (analogicznie do eufemizmów). Ostatnie lata przyniosły uśmieszkom popularność także poza Internetem, szczególnie wśród użytkowników telefonów komórkowych, ale również w reklamie, na przykład na plakatach i billboardach. To zjawisko jest dobrym przykładem wspomnianego skracania dystansu między nadawcą a odbiorcą, a jednocześnie przedstawia, jak elementy usenetowego socjolektu przedostają się do języka ogólnego i dlaczego tak się dzieje 7. Jak powiedziano we wstępie, język powszechny kształtuje się dziś w sposób bardzo zbliżony do języka grup dyskusyjnych; szybkość przekazywania wiadomości nawet tych odwołujących się do uczuć ma w nim decydujące znaczenie. Oszczędność języka grup dyskusyjnych znalazła także odzwierciedlenie w zapisie. Internauci dosyć często pomijają w swych listach polskie litery, zastępując je odpowiednimi znakami alfabetu łacińskiego ( ą przechodzi zatem w a, ę w e i tak dalej). Przyczyną może być tutaj oszczędność czasu, ale też pewna niedbałość językowa. Czasami (rzadziej) spotyka się jeszcze niechęć do wielkich liter ( ameryka, polak ). Na usprawiedliwienie użytkowników sieci dodajmy jednak, że całkiem znaczna ich część (choć przeważnie są to akurat ci ludzie, którzy o ortografię dbają) honoruje tradycję nakazującą pisanie zaimków Ty i Twój (przede wszystkim tych dwóch) wielką literą co niewątpliwie jest miłe dla odbiorcy, zwłaszcza że takich oznak szacunku trochę dzisiaj (nie tylko w Internecie) brakuje. Nie jest zatem aż tak źle, jak mogłoby się wydawać.

14 Przechodząc do podsystemu gramatycznego, zwróćmy uwagę na pewną ciekawą cechę internetowej fleksji. Otóż w języku użytkowników Usenetu wiele rzeczowników nieżywotnych przyjmuje biernikowy wzorzec odmiany charakterystyczny dla rzeczownika żywotnego. Subskrybenci grup dyskusyjnych piszą na przykład wysłać posta czy przeczytać maila. Nie jest to w polszczyźnie zjawisko nowe (taka wariantywność fleksyjna istnieje na przykład w deklinacji ogórka i pomidora), ale też nie tak częste, aby je tutaj całkiem pominąć. Na koniec zajmijmy się składnią. W świetle wszystkiego, co powyżej napisano, nie może dziwić, że i ona dostosowała się do wymagań sieciowej ekonomii. Na grupach dyskusyjnych dominują zdania proste, pojedyncze; stosunkowo niewiele jest zdań złożonych. Częste są wypowiedzenia pozbawione orzeczeń, niekiedy jednowyrazowe ( Moim zdaniem tak ; Prawda ; Zgoda ), oraz elipsy, anakoluty i niedopowiedzenia. Czasami jest to przyczyną nieporozumień (zwłaszcza gdy piszący stosują zbyt duże skróty myślowe), ale czasu oszczędza się w ten sposób tak wiele, że skórka warta jest wyprawki.

15 Funkcje języka grup dyskusyjnych Jak już nie raz wspomniano, usenetowy socjolekt służy przede wszystkim komunikacji. Naturalne jest zatem, że dominują w nim właśnie komunikacyjne funkcje języka. Najważniejszą z nich jest narzucająca się natychmiast funkcja informacyjna. Subskrybenci grup dyskusyjnych formułują większość swych wypowiedzi w taki sposób, aby za pomocą minimum środków przekazać lub uzyskać maksimum informacji. Służą temu właściwie wszystkie elementy języka Usenetu, szczególnie zaś te najbardziej charakterystyczne i nietypowe, czyli uśmieszki i skrótowce. Pisząc OIW, jest trochę inaczej. :-) (w domyśle: inaczej niż mówisz ), mogę za pomocą kilku ledwie wyrazów przekazać bogatą treść, którą inaczej musiałbym zapisać w taki mniej więcej sposób: Z tego, co mi wiadomo, nie masz racji. Nie przejmuj się tym jednak zanadto, ale spróbuj podejść do tego z humorem. Innym przykładem są częste w sieci listy z prośbą o pomoc w rozwiązaniu problemu zaczynające się nie od przedstawienia sytuacji autora ( Dyktando 2003 już dawno minęło, a ja nadal jestem w kropce. Jak poprawnie zapisać wyraz wymawiany [arebur]? Próbowałem znaleźć odpowiedź w słowniku wyrazów obcych, ale bez powodzenia. Będę bardzo wdzięczny za pomoc ), lecz od samego pytania ( Jak zapisać wyraz o wymowie [arebur]? Szukałem w SWO, ale bez efektu. TIA ). I chociaż tak daleko posunięta skrótowość nieuchronnie pociąga za sobą zmianę stylu na właściwy potocznej mowie (co może razić osoby nieprzyzwyczajone do takiego sposobu pisania), to jednak ekonomia przeważa i trudno się temu dziwić. Nie znaczy to oczywiście, że internauci negują sens uprzejmości; odbiorcy rzadko czują się urażeni, zdają sobie bowiem sprawę z tego, iż najbardziej liczy się informacja. Ważna jest również funkcja poetycka języka Usenetu, skupiająca uwagę odbiorców nie na przekazywanej treści, ale na samych słowach nadawcy, na tworzywie jego wypowiedzi. Internauci pokazują swą kreatywność, tworząc nowatorskie związki frazeologiczne, powołując do życia nieznane wcześniej w polszczyźnie wyrazy lub nadając nową metaforykę słowom już istniejącym. Od guglania i flejmu po Netszkapę i Zezulca inwencja użytkowników sieci jest doprawdy nieprzebrana. Celem usenetowego bawienia się słowami często bywa rozśmieszenie odbiorcy. Mamy wówczas do czynienia z funkcją ludyczną, polegającą na nadaniu wypowiedzi zabarwienia komicznego. W Internecie istnieje specjalna grupa dyskusyjna (pl.rec.humor.najlepsze) poświęcona przytaczaniu listów, które cytujący uznali za wyjątkowo zabawne, a przez to warte dostrzeżenia w szerszym gronie odbiorców.

16 Zanim przejdziemy dalej, zwróćmy jeszcze uwagę na funkcję charakteryzującą, będącą w środowisku internautów zjawiskiem dosyć ciekawym. Ponarzekawszy trochę (troszeczkę) na niechlujstwo językowe użytkowników sieci, zauważmy dla równowagi, że niejeden z nich bardzo dba o poprawność i estetykę wypowiedzi we wszystkich jej warstwach gramatycznych i leksykalnych i co ważne dla naszych przemyśleń, tacy internauci prawie zawsze okazują się rozważnymi ludźmi i wartościowymi rozmówcami. Nie mogąc ocenić subskrybentów grup dyskusyjnych na podstawie ich zachowania czy mowy ciała, nierzadko możemy sformułować trafny osąd dyskutanta, patrząc na językową stronę jego listów. Czy tego zresztą chcemy, czy nie, ona właśnie stanowi podstawę naszego pierwszego wrażenia. Oczywiście nigdy nie powinniśmy niczego przesądzać (znam na przykład pewnego internautę, któremu braku rozsądku czy kompetencji z pewnością zarzucić nie można, a który w zasadzie w ogóle nie stosuje w swych wypowiedziach wielkich liter; osądzając go na tej podstawie, łatwo by było się pomylić), lecz mimo to stwierdzenie Twoja mowa świadczy o tobie niewątpliwie jest dla języka sieci uzasadnione. Środki języka Usenetu służące do spełniania podstawowych aktów mowy Podstawowe akty mowy są zazwyczaj w sieci spełniane za pomocą bardzo krótkich, powtarzanych przez wielu internautów sformułowań, nieraz składających się tylko z jednego wyrazu. Powitaniu służy zatem uniwersalne Witam! (także Witaj!, Witajcie! albo bardziej swobodne Cześć!, Hejka!, Hej! ), pożegnanie natomiast łączy się najczęściej z pozdrowieniem za pomocą słowa-klucza Pozdrawiam chyba jednego z najczęściej używanych wyrazów w polskim Usenecie. Podobnie krótkie bywają żądanie ( Argumenty, Podaj źródło, Udowodnij ) i odmowa ( Nie zgadzam się, Nie ). Również prośby nie są przeważnie zbyt skomplikowane ( Czy mógłbyś?, Czy ktoś wie?, czasami także Byłbym (będę) wdzięczny za ), a kończą się zwykle prostym Dzięki z góry lub jeszcze prostszym TIA. Znowu skrótowość nade wszystko.

17 Elementy wartościujące na różnych poziomach języka Jedną z podstaw gramatyki komunikacyjnej jest wyodrębnienie trzech poziomów języka: ideacyjnego, interakcyjnego oraz tekstowego (zwanego również poziomem organizacji tekstu lub dyskursu) 8. Tutaj wykorzystano ten podział do krótkiego przedstawienia, jak wyglądają i funkcjonują niektóre elementy wartościujące w języku Usenetu. Na poziomie ideacyjnym chyba najciekawiej wygląda wartościowanie pewnych wyrazów neutralnych w języku ogólnym. Niektóre słowa są już w sieci na stałe nacechowane i zazwyczaj, co zresztą wydaje się charakterystyczne także dla polszczyzny ogólnej, jest to nacechowanie ujemne. Internauci nie darzą zatem sympatią Telekomunikacji Polskiej (nazywanej często Tepsą), widząc w niej główną przyczynę wszelkich niedostatków polskiego Internetu. Nie lubią również Billa Gatesa (uważanego za ucieleśnienie merkantylizmu i pierwszego monopolistę rynku), Jerzego Łozińskiego (twórcy nowego tłumaczenia Władcy Pierścieni J. R. R. Tolkiena, tak odmiennego od pierwszego przekładu Marii Skibniewskiej, że okrzyknięto je świętokradztwem) ani Michała Szczerbica (autora scenariusza do filmu Wiedźmin, uznanego przez większość polskich fantastów za kompromitację z powodu braków logicznych i fabularnych) 9. Z kolei duży szacunek budzi wśród niektórych internautów nazwisko Tolkien do tego stopnia, że niektórzy zastępują je słowem Mistrz lub Profesor. Elementy opisujące rzeczywistość, szczególnie nazwiska bądź nazwy własne, przekazują zatem niekiedy także treść wartościującą. Na poziom interakcyjny języka składają się przede wszystkim różnorodne operatory służące do oceniania rzeczywistości i przedstawiania odnoszących się do niej emocji. W socjolekcie Usenetu mogą to być wyrażenia właściwe polszczyźnie ogólnej ( Niestety, Na szczęście, Dobrze, że ), ale znacznie bardziej interesujące wydają się internetowe emotikony, będące szczególnymi operatorami emotywno-oceniającymi wyjątkowo krótkimi (składają się tylko z paru znaków), a dzięki wielości możliwych kombinacji jednocześnie bardzo elastycznymi. Wiąże się to wprawdzie z szerokim zakresem znaczeniowym, przez co uśmieszki mogą być niejednoznaczne, ale matematyczna precyzja nie jest tutaj niezbędna. Interakcyjna funkcja emotikonów jest z pewnością bardzo ważna i przydatna, a w dodatku niepowtarzalna 10. Ostatnim poziomem języka jest poziom organizacji tekstu (dyskursu). Jego istotą jest możliwość przedstawiania tych samych informacji za pomocą różnorodnych środków formalnych. Sens

18 ideacyjny (czyli obiektywna treść) komunikatu pozostaje po takich przekształceniach identyczny, ale zmienia się odcień stylistyczny, a co za tym idzie także sposób odbioru wypowiedzi. Inaczej zareagujemy na zdawkowe Odpisz natychmiast, a inaczej na wysublimowane Bądź łaskaw podzielić się ze mną swymi wiadomościami jak najprędzej. Pierwsze zdanie może wywołać w nas pewien niepokój czy obawę (ale także bunt lub niechęć, w zależności od sytuacji), drugie natomiast chociażby rozbawienie. Wpływ socjolektu grup dyskusyjnych na język ogólny Język Internetu i Usenetu niewątpliwie ma pewne znaczenie dla sposobu kształtowania się naszej mowy poza siecią. Świadczą o tym uśmieszki na billboardach, świadczy wyraz , powoli przenikający do języka ogólnego, a nawet oficjalnego, oraz wiele innych zmian we współczesnej polszczyźnie. Aby skonkretyzować swoje przypuszczenia dotyczące tych przeobrażeń, postanowiłem przeprowadzić wśród swoich kolegów szkolnych ankietę mającą sprawdzić, jak słownictwo socjolektu grup dyskusyjnych przyjmuje się w systemie leksykalnym polskich licealistów (będących z pewnością jedną z bardziej podatnych na zmiany językowe grup społecznych). Oto opis badania wraz z moimi najważniejszymi spostrzeżeniami 11. Ankietę wypełniło 55 osób w wieku 16 i 17 lat. Zostały one poproszone o zapisanie swoich pierwszych skojarzeń z podanymi wyrazami, mającymi zarówno znaczenia tradycyjne, jak i te związane z siecią. Każdy z badanych otrzymał jedną z dwóch wersji ankiety, zawierających po 10 z 18 przygotowanych słów: administrator, ikona, konto, pirat, pisać, plik, portal, robak, skrzynka, witryna w wariancie pierwszym oraz czatować, folder, katalog, pajęczyna, pisać, poczta, robak, sieć, wirus, zainfekowany w drugim (wyrazy pisać i robak pojawiły się w obu wersjach). Po zapisaniu asocjacji wypełniający odpowiedzieli, jak często korzystają z Internetu i jak oceniają swoją ogólną wiedzę na jego temat. Po zebraniu ankiet opracowałem dla każdego z wyrazów zestawienie opisujące, jak często skojarzenia o treści internetowej pojawiały się na pierwszym miejscu, jak często na miejscu dalszym i ile razy w ogóle ich zabrakło. Wyniki opracowania pozwalają na sformułowanie następujących obserwacji i wniosków: 1. Kilka wyrazów jednoznacznie przywodziło badanym na myśl skojarzenia związane z Internetem. Były to następujące słowa: portal (ponad 90% osób wypełniających ankietę

19 na pierwszym miejscu podało asocjacje odwołujące się do sieci), czatować (90%) i folder (82%). Podobne zjawisko, choć nieco mniej wyraźne, można zaobserwować przy wyrazach plik (65%), witryna (61%) i sieć (tylko 45%, ale prawie tyle samo asocjacji na dalszych miejscach, co oznacza, że po krótkim namyśle skojarzenia internetowe przychodziły do głowy niemal każdemu badanemu). Może to znaczyć, że dawne znaczenia wymienionych wyrazów powoli zanikają, a na ich miejscu pojawia się semantyka światowej pajęczyny. Zaskakujący był dla mnie bilans skojarzeń dla słowa portal, ale wcale nie jest wykluczone, że wśród młodych Polaków jego pierwotny sens zna i ceni jedynie garstka osób zainteresowanych historią. 2. Niewiele osób kojarzy z Internetem takie wyrazy jak konto, robak, pisać, zainfekowany, skrzynka. Od 50 do 80 procent badanych nie wymieniło przy ich opisywaniu ani jednego sieciowego skojarzenia. Szczególnie krzepiący dla krzewicieli poprawnej polszczyzny będzie zapewne wniosek, że pisanie nadal kojarzy się nie z czatami, ale z długopisem i kartką. 3. Wyrazy robak i pisać, stanowiące swoistą grupę kontrolną, otrzymały zbliżone wyniki w obu wersjach ankiety (różnicę stanowiły zawsze tylko dwie-trzy osoby, z wyłączeniem kategorii brak skojarzeń dla słowa pisać, do której zaliczyłem o osiem osób więcej w grupie pierwszej niż w drugiej; grupa druga miała jednak znacznie więcej dalszych asocjacji, co prawie wyrównuje tę dysproporcję). Można zatem postawić hipotezę, że w przypadku innych podanych słów byłoby podobnie. 4. Pytanie o częstotliwość korzystania z Internetu przyniosło bardzo różne odpowiedzi, od codziennie do cztery razy w roku. Podobnie było z oceną posiadanych umiejętności internetowych. Taki rozkład odpowiedzi pozwala nadać badanym pewne cechy grupy reprezentatywnej, co dodatkowo uwiarygodnia wyniki ankiety. Kończąc tę część i jednocześnie całą pracę, chciałbym przytoczyć pewne ciekawe zdarzenie z mojego życia, zasługujące chyba na miano anegdoty językowej. Otóż na przyjęciu, na którym miałem niedawno okazję gościć, pewien mój bliski krewny, zadeklarowany miłośnik Internetu, chcąc się wywiedzieć o szanse dokładki, zapytał gospodarza (całkiem, jak się zdaje, niezamierzenie) tymi oto słowy: Czy kotletów jest tyle, ilu użytkowników?. Myślę, że ten przykład najlepiej posłuży za podsumowanie moich rozważań. Verba docent exempla trahunt.

20 1 Termin Usenet (wym. juznet ) jest powszechnie używany przez samych internautów. Można go również znaleźć na przykład na stronie internetowej Gazety Wyborczej. W niniejszej pracy wielokrotnie użyto tego słowa (wraz z przymiotnikiem usenetowy ), gdyż ciągłe posługiwanie się wyrażeniem grupy dyskusyjne byłoby niewygodne i nieestetyczne. Podobne zastosowanie znalazły wyrazy sieć i sieciowy. 2 Beata Golus, Fenomen rozmów internetowych i ich języka z Drugiej Internetowej Konferencji Naukowej Dialog a nowe media na Uniwersytecie Śląskim, Katowice, marzec kwiecień Istnieje wiele różnych wersji netykiety, ale ogólne założenia każdej z nich są zawsze zbliżone. Ciekawe przykłady znajdują się na następujących stronach internetowych: www. gazeta.pl/usenet/, Nadmieńmy, że słowo netykieta pisane bywa tak wielką, jak i małą literą. W niniejszej pracy na wzór etykiety przyjęto pisownię literą małą. 4 Oznaczenie pl. wskazuje, że na danej grupie pisze się po polsku, a hum. to skrót od humanistyki (inne grupy z tą cząstką w nazwie poświęcone są na przykład teatrowi lub poezji). W tekście pracy pojawiają się również nazwy z symbolem rec., co sygnalizuje rozrywkowy bądź rekreacyjny (ang. recreation) charakter grupy. 5 Adres strony: 6 W tekście pracy wyjaśniono kilka usenetowych skrótowców. Na grupach dyskusyjnych używa się ich jednak znacznie więcej. Wykazy akronimów znaleźć można między innymi pod następującymi adresami: i 7 Wiele innych elementów języka Internetu i Usenetu można również odnaleźć we współczesnej literaturze pięknej, na przykład w znanej i cenionej powieści Janusza Wiśniewskiego S@motność w sieci. 8 O poziomach języka piszą pokrótce Aleksy Awdiejew i Grażyna Habrajska na wspomnianej już witrynie: oraz W sieci można również znaleźć inne prace na ten temat, na przykład pod adresem 9 Przytoczenie tych ocen nie oznacza oczywiście, że się z nimi zgadzam. 10 Spisy uśmieszków (najróżniejszych, nieraz bardzo zaskakujących i w zasadzie nie mających wiele wspólnego z pierwowzorem etymologicznym uśmiechem) zamieszczono między innymi na stronach oraz 11 Wszystkie wypełnione ankiety zostały dołączone do pracy.