MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

Transkrypt

1 Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

2 CHARAKTERYSTYKA PROCESU UCZENIA SIĘ UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

3 "Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi... J. Korczak

4 UCZENIE SIĘ wg W. OKONIA Uczenie się - jest procesem w toku którego - na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą.

5 Czynniki, które pobudzają do działania oraz wpływają na uczenie się może podzielić na dwie grupy: Czynniki znajdujące się poza organizmem (nagrody, kary, osoba nauczyciela, oceny) Czynniki znajdujące się w organizmie (dążenia, pragnienia).

6 CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ W STOPNIU LEKKIM maksymalne i wszechstronne ukształtowanie osobowości, możliwie najlepsze przystosowanie do życia w społeczeństwie, osiągnięcie jak największej samodzielności w zakresie motoryki, samoobsługi, wykonywania prostych czynności życiowych, funkcjonowania w sferze psychicznej, materialnej, zawodowej, docenianie ważności i znaczenia kontroli i samooceny, będących podstawą adekwatnej do rzeczywistości samoakceptacji, samokierowania i samorealizacji (R. Kościelak 1987).

7 Samodzielność to nie tylko zdolność jednostki do realizacji aktywności praktycznej i umiejętności radzenia sobie z określoną czynnością, ale także uzyskanie kompetencji i motywacji działaniowej do podejmowania decyzji przy rozwiązywaniu własnych problemów życiowych. Ważnym elementem osiągania samodzielności życiowej jest pozytywne myślenie oraz praktyczne sposoby rozwijania takich cech, jak: poczucie celu, optymizm, energia, motywacja i realizm.

8 CELE KSZTAŁCENIA DZIECI I MŁODZIEŻY Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ wg H. BORZYSZKOWSKIEJ korygowanie zaburzonych, usprawnianie niezaburzonych funkcji psychicznych, wyrabianie sprawności ruchowych i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu, kształtowanie nawyków i praktycznych umiejętności niezbędnych w życiu społecznym i zawodowym, kształcenie właściwej postawy społecznej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury życia codziennego, wyrabianie samoobsługi i samodzielności w różnych przejawach życia codziennego.

9 ZABURZENIA PROCESU UCZENIA SIĘ Uczniowie mogą mieć uszkodzone receptory lub CUN w sposób nie pozwalający im na odbieranie bodźców, bądź odbiór bodźców może być za słaby, żeby można było opierać na nich procesy poznawcze. Proces uczenia się może napotkać trudności z powodu różnego rodzaju zaburzeń i odchyleń od normy procesów psychicznych i fizycznych, np. mowy, myślenia, uwagi, ruchu, mogą to być także zaburzenia emocjonalne. Przyczyną zaburzeń uczenia się może być brak stymulacji funkcji poznawczych, co w konsekwencji może doprowadzić do sytuacji podobnych do omówionych.

10 Zaburzenia procesu uczenia się wymagają wprowadzenia do procesu nauczania uczenia się rewalidacji, tzn. postępowania uwzględniającego kompensację, korygowanie i usprawnianie.

11 KOMPENSACJA Kompensacja, to zastąpienie jakiegoś braku innym czynnikiem lub funkcją. Działanie kompensacyjne zmierza w kierunku uzupełniania, wyrównania braków przez rozwój funkcji zastępczych. Polega on na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego.

12 KOMPENSACJA Mechanizm kompensacji polega na tworzeniu się nowych połączeń w mózgu, dających możliwość bardziej efektywnego wykorzystania struktur, które nie są uszkodzone. Polega też na rozwijaniu mocnych stron osobowości dziecka lub jego środowiska.

13 KORYGOWANIE Korygowanie odnosi się do zaburzonego, nieprawidłowego, niesprawnego działania określonych narządów, zmysłów, np. narządów artykulacyjnych, postawy ciała, zaburzeń w pisaniu i jest obecna we wszystkich działaniach terapeutyczno - edukacyjnych. Zabiegi te można podzielić na następujące grupy: korygowanie negatywnych postaw w stosunku do samego siebie, wywołanych odchyleniami od normy. Polega ono na wyrabianiu właściwego stosunku jednostki do swojego zaburzenia, budzeniu wiary we własne siły, wyrabianiu potrzeby przezwyciężania trudności; korygowanie zaburzonych postaw społecznych wywołanych przez niewłaściwe oddziaływanie społeczne;

14 KORYGOWANIE korygowanie zaburzeń występujących w cen zaburzeń myślenia, emocjonalnych przez odpowiedni dobór treści kształcenia i wychowania oraz stosowanie specjalnych metod, ćwiczeń, środków dydaktycznych w procesie nauczania uczenia się; korygowanie nieprawidłowo funkcjonujących receptorów przez uczenie korzystania z różnego rodzaju aparatów i urządzeń; korygowanie zaburzeń występujących w efektorach wad wymowy, zaburzeń koordynacji wzrokowo ruchowej przez prowadzenie odpowiednich ćwiczeń.

15 USPRAWNIANIE Usprawnianie to postępowanie maksymalnie rozwijające zadatki i siły biologiczne organizmu, które są najmniej uszkodzone. Jego celem jest poprawa lub utrzymanie na zadawalającym poziomie przede wszystkim sprawności fizycznej, a szczególnie wydolności i tolerancji wysiłku.

16 USPRAWNIANIE U dzieci z poważnymi dysfunkcjami intelektualnymi zwraca się uwagę na potrzebę usprawniania mowy, czyli kształtowanie sprawności słownopojęciowych, które przyspieszają ich rozwój ogólny. Ćwiczenia, ich charakter i natężenie powinny być dobrane do rodzaju niepełnosprawności, uszkodzeń organów i zmysłów. Im mniej są one uszkodzone, tym większe oparcie stanowią dla usprawniania innych, dając poczucie szybszego uprawnienia, a co za tym idzie większej wartości i niezależności dziecka.

17 Kompensacja, korygowanie i usprawnianie w procesie uczenia się zachodzą na siebie, bardzo często przebiegają równolegle.

18 W procesie kształcenia specjalnego rewalidacja nierozłącznie związana jest z procesem nauczania uczenia się. Proces rewalidacji należy wprowadzić do wszystkich ogniw procesu kształcenia, obejmując zarówno cele i treści nauczania, jak też zasady, metody, środki dydaktyczne praz organizację procesu nauczania.

19 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA UCZENIE SIĘ UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ MOTYWACJA Uczniowie często nie mają motywacji do nauki. Brak motywacji może wynikać z porażek i frustracji, jakich doświadczali podczas dotychczasowej nauki. Frustracja może spowodować brak ciekawości oraz utratę zainteresowania dla określonego zajęcia oraz mieć wpływ na uczenie się. Odpowiednie motywowania (nagrody i kary) znacznie silniej wiążą uwagę dzieci i wpływają na motywację.

20 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA UCZENIE SIĘ UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ KONCENTRACJA UWAGI Zdolność koncentracji uwagi odgrywa pierwszoplanową rolę w procesie uczenia się. Funkcję uwagi można traktować jako funkcję niezbędną do opracowywania i ujmowania w pewne struktury różnorodnych bodźców docierających do organizmu.

21 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA UCZENIE SIĘ UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ CZYNNIKI SPOŁECZNO - EKONOMICZNE Stwierdzono, że niedostateczne żywienie oraz podobne braki materialne, które mają szkodliwy wpływ na narządy zmysłowe i organizm oddziałują na zdolność skupienia uwagi, zdolność uczenia się oraz na inteligencję. Ubóstwa nie można jednak uznać za przyczynę braku zdolności do uczenia się, lecz często mu ona towarzyszy.

22 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA UCZENIE SIĘ UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ BRAK BODŹCÓW ZMYSŁOWYCH I EMOCJONALNYCH Brak odpowiednich bodźców emocjonalnych, tj. utrata miłości i uczucia ma wpływ na opóźnienie w nauce. ZABURZENIA SFERY EMOCJONALNEJ ROZWÓJ MOWY

23 ZASADY UŁATWIAJĄCE PRACĘ Z UCZNIAMI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ Dokładnego poznania ucznia, jego uwarunkowań psychofizycznych, upodobań, lęków, Dostosowania celów, metod, form i organizacji zajęć do możliwości, upodobań i zainteresowań ucznia; Indywidualizacji w zakresie stosowanych metod, środków i organizacji pracy w stosunku do charakteru zaburzeń; Systematyczności oddziaływań na odchylenia (W. Okoń, 1982);

24 ZASADY UŁATWIAJĄCE PRACĘ Z UCZNIAMI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ Elastyczności działań uwzględniając zmiany w środowisku i zmiany odchyleń; Organizowania procesu dydaktyczno-wychowawczego z przekonaniem o szansie na sukces; Współdziałania rodziny i środowiska ze specjalistą prowadzącym zajęcia z dzieckiem (K. Kirejczyk, 1981); Akceptacji, nawet, gdy zachowanie ucznia jest trudne do zaakceptowania; Komunikowania wiadomości prostymi zdaniami, bądź (jeśli dziecko nie mówi), zawsze tą samą (wybraną zgodnie z potrzebami dziecka) metodą komunikacji alternatywnej;

25 ZASADY UŁATWIAJĄCE PRACĘ Z UCZNIAMI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ Współpracy ze wszystkimi członkami grona pedagogicznego; Systematycznej, rzetelnej kontroli i oceny postępów; Stosowania wzmocnień pozytywnych częściej niż krytyki i kar; Pomocy w nauce, bez wyręczania; W miarę postępów, stopniowego wycofywania pomocy przy wykonywaniu czynności, zadań; Stopniowanie trudności (W. Okoń, 1982); Poszanowania wyborów, decyzji i emocji ucznia (Marcinkowska 2010); Wspierania aktywności i samodzielności dziecka (W. Okoń, 1982);

26 ZASADY UŁATWIAJĄCE PRACĘ Z UCZNIAMI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ Zapewnienia szansy na osiągnięcie sukcesu; Przekazania informacji zwrotnej, na temat osiągnięć, docenienia wkładu pracy w wykonanie zadania; Wprowadzania nowych treści za pomocą konkretnych przedmiotów i sytuacji, kierowania się zasadą użyteczności wiedzy w życiu codziennym (zasada poglądowości); Łączenie teorii z praktyką (W. Okoń, 1982); Doskonalenia kompetencji społecznych; Zapewnienia możliwości poznawania nowych ludzi, przedmiotów, miejsc, produktów, sytuacji życiowych.

27 Proces nauczania uczenia się uczniów przebiega w sposób właściwy tylko w przypadku przestrzegania wszystkich zasad, w tym zasad nauczania. Nie ma zasad ważniejszych i mniej ważnych. Wszystkie one wynikają z siebie i są ze sobą powiązane, stanowią system, którego przestrzeganie obowiązuje każdego nauczyciela.

28 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELA PRACUJĄCEGO Z UCZNIEM Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ W STOPNIU LEKKIM uczenie się w indywidualnym tempie, wyznaczanie i osiąganie indywidualnych celów zgodnych z możliwościami ucznia, ograniczenie instrukcji słownych na rzecz wprowadzania słowno-pokazowych. Ważne jest praktyczne oddziaływanie na sferę wielozmysłową słowo podczas procesu nauczania schodzi na plan dalszy na rzecz zbierania doświadczeń i uczenia się przez ogląd i przeżywanie. Istotne jest również stosowanie wielu powtórzeń udzielanych instrukcji i stałe utrwalanie zapamiętanych treści, stały nadzór, gdyż uczniowie ci szybciej się nużą, z chwilą występowania trudności łatwo rezygnują i mają tendencję do pozostawiania niedokończonej pracy, przywiązywanie wagi do specjalnych bodźców pozytywnych w formie pochwały, zachęty, nagrody.

29 Proces kształcenia specjalnego przyjmuje formę zadań, które nauczyciel stawia przed uczniem lub zgodnie z zasadą samodzielności uczeń stawia przed sobą. Takie aktywizujące podejście do kształcenia specjalnego reprezentują m.in. M. Grzegorzewska, J. Doroszewska, O. Lipkowski, K. Kirejczyk. Zgodnie z tą koncepcją zmiany zachodzące w jednostce niepełnosprawnej pod wpływem kształcenia specjalnego zależą od aktywności wychowanków skierowanej na przedmioty z otoczenia. Brak aktywności powoduje, że jednostka niepełnosprawna biernie poddaje się losowi. Jedynie przez kształcenie specjalne, oparte na działaniu, uczniowie, mogą się rozwijać i aktywizować.

30 Wynikiem tak prowadzonego kształcenia powinno być: usprawnienie zaburzonych funkcji w stopniu pozwalającym na wykorzystywanie ich w procesach działania i poznania, zdobycie określonej przez program wiedzy o otaczającej rzeczywistości oraz umiejętność korzystania z niej w praktyce.

31 WYZWALANIE AKTYWNOŚCI POZNAWCZEJ UCZNIA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ Materiał, który dziecku podsuwamy, musi być odpowiedni dla jego poziomu rozwojowego (należy określić sferę najbliższego rozwoju, tj. zakres umiejętności, który w toku prawidłowego rozwoju powinien wystąpić bezpośrednio po opanowaniu umiejętności już przez dziecko posiadanych. Należy liczyć się z możliwościami dziecka i zauważać trudności programów zajęć dydaktycznych ponieważ nieliczenie się może prowadzić do nauczania pozornego. Zachowana być musi właściwa proporcja między aktywnością poznawczą samorzutną a kierowaną. Stwarzanie dziecku właściwego poczucia bezpieczeństwa. Obserwowanie aktywności i zainteresowanie.

32 KOMPETENCJE UCZNIA Zmiany jakie zachodzą w psychice uczniów, W. Okoń nazywa kompetencjami. Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim zdobywają szereg kompetencji potrzebnych im do współżycia i współdziałania z ludźmi pełnosprawnymi. Są to kompetencje zbliżone do tych, jakie zdobywają uczniowie pełnosprawni. Kompetencje te można rozwijać przez racjonalne organizowanie procesu nauczania uczenia się.

33 PROCES KSZTAŁCENIA UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ W STOPNIU LEKKIM Proces kształcenia wg W. Okonia. Wyróżnia on: Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów, czemu powinno odpowiadać powstawanie u uczniów odpowiednich motywów uczenia się. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem przez użycie odpowiednich środków techniczno poglądowych i słowa żywego lub drukowanego, czemu ze strony uczniów powinna odpowiadać określona działalność praktyczna, obserwacja, gromadzenie materiału do rozwiazywania problemów i przyswajania gotowych wiadomości.

34 PROCES KSZTAŁCENIA UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ W STOPNIU LEKKIM Kierowanie procesem uogólniania, ze strony zaś uczniów opanowywania pojęć i sądów ogólnych przez odpowiednie operacje myślowe, rozwiązywanie problemów. Utrwalanie wiadomości ucznia. Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń. Wiązane teorii z praktyką. Kontrola i ocena wyników nauczania, zaś w procesie uczenia się samokontrola.

35 Na efektywność nauczania specjalnego wpływa szereg czynników psychologicznych, społecznych i kulturowych. Nauczyciel musi kierować dążeniem uczniów do poznania i rozwiązywania praktycznych problemów. Kierownicza rola nauczyciela polega na aktywizowaniu, podtrzymywaniu zainteresowań, czy praktycznego działania oraz ukierunkowania procesu nauczania i uczenia się. Występowanie tych trzech elementów daje szansę całkowitego sukcesu ucznia i nauczyciela. Osiągnięcie sukcesu motywuje do dalszego wysiłku, pozwala uzyskać coraz większy zakres wiadomości i umiejętności i korzyści praktyczne. Aby ukierunkować uczenie się należy trafnie sprecyzować cele rehabilitacyjne, wybrać właściwe metody i środki.

36 Czynniki pozaintelektualne w uczeniu się upośledzonych umysłowo (Zdzisław Bartkowicz) Czynniki decydujące o nieproporcjonalnie niskim funkcjonowaniu uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stosunku do ich możliwości intelektualnych są przede wszystkim natury emocjonalno motywacyjnej (pozaintelektualnej): lęk paraliżujący zdolność uczenia się materiału słownego i zachowań; uprzednie niepowodzenia w nauce, redukujące poziom aspiracji; oczekiwanie niepowodzeń motywujące do unikania trudności; niska samoocena; hiperaktywność. Kompensacja tych braków może decydować o przesunięciu barier w uczeniu się, a tym samym o zmniejszeniu niepowodzeń szkolnych, jakich doświadczają uczniowie.

37 WNIOSKI Niekorzystny wpływ podwyższonego poziomu lęku na wyniki nauki szkolnej uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim. Jest wysoce prawdopodobne, że wpływ jest najbardziej drastyczny w przypadku przedmiotów ścisłych. Hiperaktywność jest czynnikiem istotnie determinującym funkcjonowanie szkolne ucznia z niepełnosprawnością intelektualną. Wydaje się, że jest rzeczą niezwykle ważną diagnozowanie osobowości i zachowania uczniów szkół specjalnych w celu zorganizowania terapii wspomnianych zaburzeń a także odpowiedniego modyfikowania procesu dydaktycznego i wychowawczego. Może to chronić ucznia niepełnosprawnego intelektualnie przed dalszymi niepowodzeniami szkolnymi oraz przyczynić się do lepszego wykorzystania jego możliwości rozwojowych.

38 WYKAZ TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ I PRZYSWAJANIU WIEDZY brak samodzielności, pomysłowości, inicjatywy i przemyślanego planu działania, trudności w zakresie analizy, syntezy, abstrahowania i wnioskowania, zaburzenia orientacji przestrzennej, niski poziom sprawności grafomotorycznej, niedorozwój uczuć wyższych (społecznych, moralnych, patriotycznych, estetycznych), większą niż u dzieci z normą intelektualną niestałość emocjonalną, impulsywność, nieadekwatną samoocenę, gorszą samokontrolę, mniejsze poczucie odpowiedzialności, trudności powiązania nowej wiedzy z wcześniej posiadaną, trudności w stosowaniu zdobytej wiedzy w konkretnym działaniu, zwolnione tempo pracy, zaniżoną samoocenę.

39 OBJAWY TRUDNOŚCI Trudności te ujawniają się w szczególności w: przyswajaniu pojęć, umiejętności ich definiowania i budowania systemu pojęć dotyczy to szczególnie przedmiotów ścisłych (matematyka, fizyka, chemia), ale także treści historycznych, społecznych, moralnych i estetycznych; wydawaniu opinii, sądów, argumentowaniu, wartościowaniu (uzewnętrznianiu swoich myśli szczególnie wówczas, gdy treść wypowiedzi oderwana jest od społecznego kontekstu);

40 OBJAWY TRUDNOŚCI wnioskowaniu nawet na materiale konkretnym, ale szczególnie na materiale abstrakcyjnym, symbolicznym; opanowywaniu podstawowych technik szkolnych: czytania, pisania, liczenia mówienia; odpowiednim odbiorze intencji i rozumieniu innych osób; trwałym zapamiętywaniu treści, szczególnie powiązanych ze sobą logicznie; zaburzonej uwadze (trudności z koncentracją, zdolnością selekcjonowania informacji).

41 DYSCYPLINY NAUKOWE PEDAGOGIKI SPECJALNEJ A PROCESY ODDZIAŁYWANIA PEDAGOGICZNEGO Teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego, Teoria specjalnego nauczania (dydaktyka specjalna), Teoria specjalnego oddziaływania interwencyjnego na odchylenia rozwojowe

42 W pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną musimy: Wychowywać - rozwijać i kształtować w nich dyspozycje kierowane, decydujące o prawidłowym postępowaniu. Uczyć - usprawniać dyspozycje instrumentalne zwłaszcza: wiedzę, sprawności i inteligencję; usprawniające sprawność działania i skuteczność postępowania. Specjalnie, celowo interwencyjnie oddziaływać na występujące u nich odchylenia.

43 ODDZIAŁYWANIE INTERWENCYJNE NA ODCHYLENIA ROZWOJOWE Proces "celowego, interwencyjnego oddziaływania na występujące u dzieci odchylenia ujemne i dodatnie celem doprowadzenia uczniów upośledzonych umysłowo do jak najwyższego dostępnego im rozwoju i przygotowania do życia na drodze pomniejszania (zwalczania) odchyleń ujemnych i rozwijania odchyleń dodatnich".

44 ODDZIAŁYWANIE INTERWENCYJNE NA ODCHYLENIA ROZWOJOWE Zadania: pomniejszać upośledzenie umysłowe, pomniejszać inne dodatkowe występujące deficyty rozwojowe np. wady wymowy, niedowłady, zaburzenia spostrzegania, brak uwagi, itp., rozwijać występujące u dzieci nawet nieznaczne uzdolnienia (często funkcje najmniej upośledzone), celem dalszego rozwoju tych dzieci, przygotowania do samodzielnego, dorosłego życia.

45 Bibliografia Stawowy Wojnarowska I. (1990), Uwagi ogólne, [w:] Nauczanie w klasach 4-8 szkoły specjalnej, red. Stawowy Wojnarowska, WSiP, Warszawa. Wyczesany J.(1999), Pedagogika upośledzonych umysłowo, Impuls, Kraków. Bartkowicz Z. (1983),Czynniki pozaintelektualne w uczeniu się upośledzonych umysłowo, [w:] Wybrane zagadnienia z psychologii dzieci upośledzonych umysłowo, red. Sękowska, wyd.umcs, Lublin.