Ekologiczne metody chowu trzody chlewnej

Transkrypt

1 Ekologiczne metody chowu trzody chlewnej Początki rolnictwa ekologicznego w Polsce sięgają lat osiemdziesiątych. Najnowsze dane wskazują, że rolnictwo ekologiczne w Polsce stale się rozwija, o czym świadczyć może ciągle zwiększająca się liczba gospodarstw ekologicznych. Według stanu na 31 grudnia 2011 r., w Polsce kontrolą jednostek certyfikujących objętych było blisko 23,5 tys. gospodarstw ekologicznych. Jest to około 15% wzrost w stosunku do 2010 r. Podobnie, w 2009 roku liczba gospodarstw ekologicznych wynosiła ponad 17 tys. i było to o 15 % więcej niż w roku W 2011 r. liczba gospodarstw ekologicznych wynosiła , z czego najwięcej ekologicznych gospodarstw rolnych było w województwach: zachodniopomorskim (3065), warmińsko-mazurskim (3033) i podlaskim (2440). Ze względu na liczbę przetwórni dominuje natomiast województwo mazowieckie (54), wielkopolskie (41) oraz lubelskie (28). Największa powierzchnia użytkowana ekologicznie znajduje się w województwie zachodniopomorskim ( ,95 ha), warmińsko-mazurskim (98 473,08 ha) oraz podlaskim (52 065,94). Powierzchnia upraw użytkowanych zgodnie z przepisami o rolnictwie ekologicznym wyniosła w sumie ponad ha. Jest to 16% wzrost w odniesieniu do 2010 r. W okresie powierzchnia użytków ekologicznych wzrosła 10-krotnie i stanowi obecnie ok. 3,2% całej powierzchni użytkowanej rolniczo w Polsce. Średnia powierzchnia gospodarstw ekologicznych przekracza obecnie 25 ha przy średniej krajowej ok. 10 ha dla gospodarstw konwencjonalnych.

2 Powierzchnia upraw rolnych, liczba gospodarstw oraz przetwórni ekologicznych znajdujących się w systemie rolnictwa ekologicznego wg województw w 2011r. Województwo Powierzchnia upraw rolnych [ha] Liczba ekologicznych gospodarstw rolnych Liczba przetwórni ekologicznych dolnośląskie , kujawsko-pomorskie 8 375, lubelskie , lubuskie , łódzkie 8 746, małopolskie , mazowieckie , opolskie 2 702, podkarpackie , podlaskie , pomorskie , śląskie 6 786, świętokrzyskie , warmińsko-mazurskie , wielkopolskie , zachodniopomorskie , Razem , Ostatnie lata w rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce charakteryzują się stałą dynamiką wzrostu, zarówno liczby gospodarstw ekologicznych (wyk. 1), liczby przetwórni (wyk. 2), jak i powierzchni upraw będących w systemie rolnictwa ekologicznego (wyk. 3). Rozwój sektora

3 rolnictwa ekologicznego znajduje również odzwierciedlenie w liczbie upoważnionych jednostek certyfikujących odpowiedzialnych za kontrole ww. podmiotów. Liczba gospodarstw w systemie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach Liczba przetwórni w systemie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach Powierzchnia upraw użytkowanych zgodnie z przepisami o rolnictwie ekologicznym w Polsce w latach

4 Na stronie Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych znajdują się raporty i analizy dotyczące stanu i tendencji rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce na przestrzeni lat. Firmy i stowarzyszenia posiadające w Polsce prawo do kontroli standardów produkcji i jakości produktów ekologicznych, wydające certyfikaty, to m.in.: Ekoland, Agrobiotest i Bioekspert. Zdecydowana większość gospodarstw ekologicznych wyspecjalizowana jest w uprawach rolniczych, natomiast produkcją żywca wieprzowego zajmują się nieliczne. Warunkiem koniecznym do prowadzenia ekologicznego chowu świń w gospodarstwie jest posiadanie użytków rolnych. Na Kujawach działa jedyna w kraju przetwórnia mięsa wytwarzanego w gospodarstwach ekologicznych. W krajach, w których funkcjonuje rynek żywności ekologicznej, obowiązują ceny o % wyższe na surowce wytwarzane z produkcji ekologicznej w porównaniu do cen konwencjonalnych. W UE około 3% żywności produkowane jest ekologicznie, w Polsce poniżej 0,03%, i dotyczy to głównie warzyw gruntowych. W Polsce produkuje się żywiec wieprzowy metodami ekologicznymi zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym z 30 kwietnia 2004 r. (DzU Nr 93, poz. 898). Zwierzęta Do gospodarstw ekologicznych preferowane są rasy świń zapewniające zadowalający poziom produkcji, charakteryzujące się naturalną odpornością na choroby, dobrym

5 zdrowiem, łagodnym temperamentem i dobrym wykorzystaniem pasz gospodarskich. W produkcji należy wykorzystywać rasy miejscowe, chociaż w wypadku świń nie zawsze jest to możliwe. Rasy wyspecjalizowane, wysoko wydajne (np. linie hybrydowe) są nieprzydatne, ze względu na wysokie wymagania paszowe, delikatność, podatność na choroby, problemy zdrowotne. Do produkcji najlepiej jest używać zwierząt pochodzących z innych gospodarstw ekologicznych. Dopuszczalny jest też zakup świń z gospodarstw konwencjonalnych, jednak pod warunkiem spełnienia okresu karencji, który dla świń wynosi 6 miesięcy. Z gospodarstw tradycyjnych można kupować prosięta do masy 25 kg i przeznaczać je na tucz ekologiczny. Tempo wzrostu świń w tuczu ekologicznym jest nieco wolniejsze niż tuczników produkowanych w gospodarstwach konwencjonalnych. Najlepszym rozwiązaniem jest produkcja w gospodarstwie ekologicznym loszek, które stanowić będą stado podstawowe. Dopuszcza się tworzenie stada podstawowego przy wykorzystaniu materiału żeńskiego z gospodarstwa konwencjonalnego, ale lochy z takiego gospodarstwa nie mogą stanowić więcej niż 20% całego pogłowia. Knury mogą w całości pochodzić z gospodarstwa konwencjonalnego. Rozród W gospodarstwie ekologicznym reprodukcja świń powinna odbywać się metodą naturalną. Zabronione jest stosowanie transplantacji zarodków. Dopuszcza się inseminację, szczególnie w małych gospodarstwach, gdzie utrzymanie knura nie jest uzasadnione ekonomicznie. Prosięta przy lochach powinny pozostawać przez okres 40 dni. Żywienie Żywienie musi być zbilansowane i pokrywać potrzeby pokarmowe. Większość pasz, powinna pochodzić z własnego gospodarstwa. Podstawowymi paszami dla trzody w gospodarstwie ekologicznym są pochodzące z upraw ekologicznych zboża i rośliny motylkowe grubonasienne. Za zgodą jednostki certyfikującej, do 20% surowców paszowych (komponentów) może pochodzić z zewnątrz. Do przygotowania mieszanek można

6 wykorzystać pasze pochodzenia zwierzęcego, tj. mleko i jego pochodne, ryby, inne zwierzęta morskie i ich pochodne, np. mączki. Związki mineralne i witaminy powinny być pochodzenia naturalnego i zawarte w paszach. W ostateczności dopuszcza się użycie do mieszanek dla świń witamin syntetycznych, identycznych z naturalnymi. Wykaz środków żywienia zwierząt (świń) w gospodarstwach ekologicznych określa stosowne rozporządzenie. W żywieniu świń nie wolno stosować: stymulatorów wzrostu, syntetycznych dodatków pobudzających apetyt, środków konserwowanych preparatami syntetycznymi, jak również poprzez napromieniowanie i fale elektromagnetyczne, roślin, zwierząt i mikroorganizmów (w całości lub ich produktów) uzyskanych w wyniku inżynierii genetycznej, poubojowych produktów zwierzęcych nieznanego pochodzenia. Profilaktyka i leczenie W ramach szeroko rozumianej profilaktyki w chowie ekologicznym świń należy, uwzględniając wymagania poszczególnych grup produkcyjnych, optymalizować warunki zoohigieniczne w budynkach i na wybiegach. Zasadne jest utrzymywanie odporniejszych ras świń (rodzimych, mieszańców) oraz stosowanie w ich żywieniu pasz wysokiej jakości. Profilaktyczne stosowanie szczepionek lub leków jest zabronione. W tym systemie produkcji dopuszczalna jest dezynfekcja budynków chlewni i to ona ma spełniać rolę profilaktyczną. Do stosowania w chlewniach są dopuszczone: mleko wapienne, wapno palone, soda kaustyczna, naturalne wyciągi roślinne (wykaz dopuszczonych środków określa rozporządzenie). W leczeniu zwierząt chorych należy stosować leki ziołowe, preparaty homeopatyczne, mikroelementy. Tylko w sytuacjach zagrożenia życia lub w celu ulżenia w cierpieniu dopuszcza się leczenie z użyciem środków chemicznych lub antybiotyków. Musi być ono prowadzone pod kontrolą lekarza weterynarii i zapisane w dokumentach. Po

7 zastosowaniu takiego leczenia okres karencji wydłuża się dwukrotnie w stosunku do normalnie obowiązującego. Warunki utrzymania W produkcji ekologicznej konieczne jest zapewnienie świniom dobrostanu zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Świnie należy utrzymywać w sposób bezstresowy, zgodnie z wymaganiami dla poszczególnych grup produkcyjnych. Ściółka musi być przynajmniej na połowie powierzchni kojców. Świnie muszą korzystać z wybiegów lub pastwisk. Niedopuszczalne jest utrzymywanie świń w klatkach i kojcach piętrowych oraz systemem bezściółkowym. Budynki i kojce mają zapewnić zwierzętom komfort i wygodę. Normy utrzymania świń Grupa świń Budynek, Wybieg, m 2 /szt. m 2 /szt. Locha z prosiętami 7,5 2,5 Prosięta o masie do 30 kg 0,6 0,4 Tuczniki: do 50 kg 0,8 0,6 do 85 kg 1,1 0,8 do 110 kg 1,3 1,0 Budynek chlewni musi zapewniać ochronę przed nasłonecznieniem, opadami, skrajnymi temperaturami. Pomieszczenia muszą posiadać oświetlenie naturalne, a powierzchnia okien powinna stanowić minimum 5% powierzchni podłogi (1:20). Wyposażenie chlewni powinno umożliwiać łatwy dostęp do paszy i wody. W czasie tuczu świniom należy zapewnić dostęp do otwartej przestrzeni. Jedynie ostatnią fazę tuczu, ale nie dłuższą niż 1/5 całego okresu można prowadzić w pomieszczeniach. Izolacja, ogrzewanie i wentylacja pomieszczeń musi zapewnić utrzymanie odpowiedniej temperatury, wymianę powietrza oraz usuwanie zapylenia i szkodliwych gazów. W produkcji ekologicznej istotne jest spełnienie wymogów dotyczących ochrony środowiska naturalnego. Na 1 ha przeliczeniowy obsada zwierząt powinna wynosić od 0,5 do 1,5 SD (sztuka duża), co oznacza, że ilość azotu w nawozie wyprodukowanym przez zwierzęta nie

8 może przekroczyć 170 kg na 1 ha. Warunkiem koniecznym jest posiadanie w gospodarstwie płyty gnojowej (3,5 m 2 na 1 SD, z możliwością gromadzenia obornika przez pół roku) i zbiornika na gnojówkę. Zabiegi pielęgnacyjne W chowie ekologicznym świń w celu uzyskania wysokiej jakości produktu dopuszcza się kastrację knurków. Zabieg należy wykonać w młodym wieku, w sposób fachowy, tak aby ograniczyć cierpienie zwierząt. Zabronione jest przycinanie kiełków i ogonków. Za zgodą jednostki certyfikującej wymienione zabiegi mogą być wykonane w przypadkach szczególnych, takich jak: ochrona zdrowia maciory lub względy sanitarne. Uwarunkowania ekonomiczne i rynkowe produkcji ekologicznej Z przyczyn ekonomicznych nie należy ulegać sugestiom, aby w produkcji zwierzęcej, w tym świń, stosować na większą skalę, niż obecnie, ekstensywne systemy chowu i utrzymania (czyli produkcję ekologiczną i tzw. produkcję zintegrowaną - jest to rodzaj produkcji z pogranicza ekologicznej i konwencjonalnej, tzn. takiej, w której postępuje przygotowanie do produkcji czystej - zdrowej żywności, np. poprzez eliminację chemii z technik uprawy roślin). Dotychczasowa ekologiczna produkcja zwierzęca w UE jest niewielka i wynosi około 2% ogólnej produkcji mięsa i mleka krowiego, 1-2% mięsa owczego, koźlego i jajek oraz 0,3% wieprzowiny i drobiu. Brak rozpoznania rynku oraz zmiany podaży i popytu mogą doprowadzić do powstania nadwyżek produktów ekologicznych. Przykładem jest Szwajcaria, gdzie udział produkcji ekologicznej mleka w rynku tego kraju wyniósł blisko 5%, a nadwyżka sięgnęła 7 mln litrów. Produkty ekologiczne kupują głównie konsumenci z gospodarstw domowych o wysokich dochodach, zamożni. Dlatego strategie marketingowe powinny uwzględniać socjodemograficzne aspekty i wzory konsumpcji. Produkcji ekologicznej w Polsce nie należy nadmiernie rozszerzać gdyż:

9 Nie ma w naszym kraju nadprodukcji żywności, a popyt na produkty ekologiczne jest ograniczony niskimi dochodami wielu rodzin. Notuje się niedobory powierzchni paszowej w stosunku do obsady zwierząt. Systemy i technologie ekologiczne w rolnictwie są ziemiochłonne i przyczyniają się do zmniejszenia produkcji zwierzęcej w skali kraju. Może to doprowadzić do wystąpienia niedoboru żywności w bilansie krajowym. Stosowanie systemów obniżających intensywność produkcji zwierzęcej skutkuje spadkiem podaży krajowych surowców zwierzęcych i tworzeniem nisz rynkowych dla żywności importowanej. Tworzenie nisz rynkowych dla żywności z zagranicy utrwala uzależnienie od importu. Ceny na produkty importowane mogą się zwiększać. Import produktów przetworzonych angażuje za granicą zasoby siły roboczej, a jednocześnie pogłębia bezrobocie w Polsce. Ekstensywna ekologiczna produkcja zwierzęca obniża szanse bilansowania żywności w kraju, i może na trwałe wyeliminować nas z potencjalnych zagranicznych rynków zbytu. Dumpingowe (niższe) ceny żywności importowanej eliminują już obecnie polską żywność, która jest relatywnie dużo zdrowsza. Produkcja ekologiczna, a w szczególności zwierzęca, charakteryzuje się: wyższymi kosztami pasz, niższą wydajnością, niższymi wskaźnikami jednostkowymi efektywności produkcji, gorszym wykorzystaniem stanowisk zwierzęcych, wyższym zużyciem paszy bytowej ze względu na dłuższe cykle produkcyjne, większą pracochłonnością, wyższymi wskaźnikami wszystkich kosztów stałych. Istotne są predyspozycje gatunkowe do produkcji ekologicznej, gdyż dla każdego gatunku ekonomiczna efektywność jest inna. Największe potencjalne możliwości ma ekologiczna produkcja żywca wołowego, baraniego i koziego ze względu na wykorzystanie tanich użytków zielonych. Produkcję żywca wieprzowego ograniczają koszty żywienia, które są wyższe od żywienia konwencjonalnego. Ekologiczna produkcja wieprzowiny wymaga powiązania i współpracy trzech ogniw: hodowców-producentów, zakładów mięsnych i handlowców, oferujących produkty ekologiczne.