Słowa kluczowe: ocena efektywno ci ekonomicznej, finansowe metody dyskontowe, NPV, IRR, metoda ekonomiki informacji, SaaS, Software-as-a-Service

Transkrypt

1 ZASTOSOWANIE METODY EKONOMIKI INFORMACJI DO WERYFIKACJI WYNIKÓW OCENY EFEKTYWNO CI EKONOMICZNEJ WDRO ENIA MODELU SAAS U WYTWÓRCY OPROGRAMOWANIA DLA SEKTORA MSP MIROSŁAW DYCZKOWSKI Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Streszczenie Coraz wi cej firm wytwarzaj cych oprogramowanie wdra a SaaS (Software-asa-Service) jako jeden z modeli udost pniania swoich produktów. Wynika to z niew tpliwych korzy ci, które taki sposób dystrybucji aplikacji dostarcza zarówno producentom, jak i ich klientom. Na ogół efektywno ekonomiczn wdro e SaaS bada si finansowymi metodami dyskontowymi, korzystaj c z miar typowych dla analizy CBA (Cost-Benefits Analysis), takich jak zaktualizowana warto netto (NPV) i wewn trzna stopa zwrotu (IRR). Tak prowadzone oceny nie uwzgl dniaj jednak w dostatecznym stopniu ryzyka technicznego zwi zanego z konieczno ci dostosowania oferowanych systemów zwłaszcza wykonanych w starszych narz dziach do nowego modelu udost pniania. Dlatego te konieczna jest weryfikacja uzyskanych miar finansowych metod ekonomiki informacji (Information Economics), która oprócz aspektów biznesowych uwzgl dnia przy ocenie tak e domen technologiczn. Przykład takiej weryfikacji bazuj cy na projekcie wdro enia SaaS u czołowego polskiego producenta aplikacji dla sektora MSP przedstawiono w niniejszym artykule. Słowa kluczowe: ocena efektywno ci ekonomicznej, finansowe metody dyskontowe, NPV, IRR, metoda ekonomiki informacji, SaaS, Software-as-a-Service 1. Wprowadzenie Pogorszenie sytuacji gospodarczej, które obserwujemy w naszym kraju od drugiej połowy 2008 roku nie omin ło sektora małych i rednich przedsi biorstw (MSP). Według bada przeprowadzonych przez autora, który w okresie kwiecie -maj 2009 roku przeanalizował zebrane metod ankietow w 139 obiektach i instytucjach dane opisuj ce wpływ kryzysu gospodarczego na przedsi wzi cia IT, w wielu z nich spowodowało to przynajmniej cz ciow zmian strategii informatyzacji. Wskazywanymi przez respondentów przejawami tej zmiany s m.in.: spadek nakładów na inwestycje informatyczne, a tak e zmniejszenie bud etów oraz ograniczenie zatrudnienia w działach/słu bach IT. Konsekwencj obni enia poziomu finansowania jest poszukiwanie rozwi za umo liwiaj cych zmniejszenie całkowitych kosztów pozyskania i/lub posiadania informatyki (Total Cost of Ownership TCO), w tym opartych na ró nych strategiach outsourcingowych. Tak e producenci oprogramowania dla MSP, działaj cy na coraz bardziej konkurencyjnym i nasyconym rynku, maj c du e trudno ci w pozyskiwaniu nowych klientów, coraz cz ciej zastanawiaj si nad udost pnianiem swoich aplikacji w wariantach usługowych, na danie (ondemand), za po rednictwem własnych centrów danych. Z jednej strony osłabiaj one bowiem bariery inwestycyjne po stronie odbiorców, z drugiej za pozwalaj c zaoferowa tzw. produkt

2 42 Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywno ci ekonomicznej wdro enia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP rozszerzony, sprzyjaj podniesieniu rentowno ci wytwórców. Przykładem takiego podej cia jest wdra anie jako sposobu wytwarzania oprogramowania oraz jego udost pniania modelu SaaS (Software-as-a-Service oprogramowanie jako usługa). Celem niniejszego opracowania jest pokazanie, e SaaS mo e wpłyn na atrakcyjno oferty oraz przyczyni si do wzrostu efektywno ci firmy wytwarzaj cej oprogramowanie dla sektora MSP. Ocen efektywno ci wdro enia SaaS oparto na finansowych metodach dyskontowych i typowych dla nich miarach NPV i IRR. W zwi zku z tym, e nie uwzgl dniaj one jednak w dostatecznym stopniu ryzyka technicznego zwi zanego z konieczno ci dostosowania oferowanych systemów zwłaszcza wykonanych w starszych narz dziach programistycznych do nowego modelu udost pniania, konieczna jest weryfikacja oszacowanych miar finansowych metod ekonomiki informacji (Information Economics). Uwzgl dnia ona bowiem oprócz aspektów biznesowych tak e domen technologiczn, pozwalaj c zwi kszy rzetelno i wiarygodno prowadzonej analizy. 2. Tradycyjne modele wytwarzania i udost pniania oprogramowania a koncepcja SaaS Nim przejdziemy do przedstawienia zagadnie oceny efektywno ci dla kompletno ci wywodów nale y przedstawi najwa niejsze modele wytwarzania i udost pniania oprogramowania, w tym stanowi cy przedmiot niniejszego opracowania model SaaS. Produkty programowe mog by pozyskiwane przez przedsi biorstwa na kilka ró nych sposobów, przy czym przez wiele lat dominowały trzy z nich [7; 8; 10], a mianowicie: 1. Tworzenie oprogramowania we własnym zakresie. Polega na wytworzeniu, a nast pnie wdro eniu własnymi siłami oprogramowania dostosowanego do indywidualnych potrzeb. Metoda jest do popularna w przypadku aplikacji o szczególnym znaczeniu strategicznym, mieszcz cych si w obszarze unikatowych kompetencji kluczowych oraz w przypadku specyficznych wymaga przedsi biorstwa. Taka praktyka dotyczy jednak przede wszystkim du ych firm, które posiadaj rozbudowane działy IT. Wprawdzie obserwowany w ostatnich latach rozwój metod wytwarzania aplikacji, szeroka oferta programów i narz dzi nisko kosztowych (typu freeware, shareware, produkty open source itp.), które mo na w pewnym zakresie dostosowa do indywidualnych wymaga i/lub ogranicze, zastosowanie architektury zorientowanej na usługi (SOA) oraz usług sieciowych (Web Services) i zwi zanych z nimi technologii itp. pozwalaj obni y koszty tego procesu, a wi c zastosowa go tak e w mniejszych obiektach, bez rozbudowanych działów IT, ale w dalszym ci gu sposób ten w bardzo ograniczonym zakresie dotyczy sektora MSP. 2. Tworzenie aplikacji w ramach outsourcingu lub offshoringu. Polega na zleceniu wytworzenia oprogramowania firmie zewn trznej. Coraz bardziej popularna staje si druga opcja, czyli offshoring. Jej ide jest zlecanie wykonania oprogramowania zagranicznemu dostawcy, zlokalizowanemu w krajach nisko kosztowych. Zalet tego rozwi zania s : znacz co ni sze koszty, na ogół wysoka jako oraz korzystanie z wiedzy specjalizowanych firm w celu zaspokojenia własnych, specyficznych potrzeb. Podobnie jak w poprzednim przypadku, sposób ten w ograniczonym zakresie dotyczy bezpo rednio sektora MSP, natomiast jest cz sto praktykowany przez producentów systemów na ten rynek. 3. Zakup licencji. Jest to najdłu ej i w dalszym ci gu najcz ciej stosowany model. Kupi mo na pakiet aplikacji (system) albo pojedyncze rozwi zanie, najlepsze w swojej klasie (best of breed). Pierwsza z opcji zdecydowanie dominuje na rynku oprogramowania dla biznesu, zwłaszcza w sektorze MSP. Pojedyncze rozwi zania s coraz mniej popularne ze

3 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 23, wzgl du na post puj cy proces konsolidacji producentów, który w efekcie powoduje zmniejszenie liczby dostawców. Pojedyncze rozwi zania maj szczególne zastosowanie w przypadku aplikacji specyficznych dla danej bran y. Ten sposób pozyskania oprogramowania wymaga poniesienia znacznych pocz tkowych nakładów inwestycyjnych, na które składaj si opłaty za licencje (wprawdzie relatywnie coraz ni sze, ale i tak w opinii wi kszo ci nabywców zbyt wysokie) oraz za niezb dne usługi implementacyjne, a nast pnie ponoszenia stałych opłat za obsług serwisow i nadzór autorski (tzw. maintenance kształtuj cy si na poziomie 10-25% ceny systemu rocznie). Do tradycyjnych metod pozyskiwania oprogramowania mo na dodatkowo zaliczy leasing. W modelu tym klient za stała opłat uzyskuje dost p do licencji, a po okresie leasingowania mo e z niej pod pewnymi warunkami nadal korzysta. W naszym kraju nie jest to jednak sposób rozpowszechniony, zwłaszcza w przypadku aplikacji dla MSP. Wynika to ze wzgl dów natury prawnej, przede wszystkim z braku regulacji kodeksowych dla leasingu warto ci niematerialnych oraz ze zło ono ci procedur przenoszenia prawa do licencji przez leasingodawc na jej u ytkownika (por. [9]). Uzupełniaj cym kanałem pozyskiwania produktów i/lub dost pu do usług IT s od wielu lat ró ne warianty outsourcingu. Nale y zauwa y, e dotyczy to zwłaszcza sektora MSP, gdzie korzystanie z zasobów zewn trznych zlokalizowanych w o rodkach sieci ZETO czy ETOB było praktykowane na długo przed pojawieniem si poj cia outsourcing w literaturze przedmiotu i wiadomo ci mened erów. Tradycyjnie w ten sposób korzystano z zasobów sprz towych, infrastruktury sieciowej, mocy obliczeniowych, specjalistycznego oprogramowania itp. oraz z usług instalacyjnych, wdro eniowych, serwisowych, zwi zanych z obsług oraz administrowaniem sprz tem i aplikacjami itp. Sytuacja zmieniła si wraz z powstaniem i rozwojem nowych generacji narz dzi wykorzystuj cych Internet i jego technologie. Okazało si, e umo liwiaj one korzystanie z dobrodziejstw informatyki w sposób elastyczny, według bie cych, zmieniaj cych si wymaga, wr cz na danie (on demand), zapewniaj c przy tym wysok skuteczno i bezpiecze stwo [10]. Takie koncepcje udost pniania i korzystania z produktów i/lub usług informatycznych, jak ASP (Application Service Provider), hosting, centra danych, IT On-demand czy te ró ne odmiany oferowania sprz tu, aplikacji czy wr cz całej infrastruktury jako usług (w ramach modeli sprzeda y składaj cych si na tzw. cloud computing, w których pobiera si opłaty wył cznie za u ytkowanie wymaganych przez klientów funkcjonalno ci udost pnianych w formie usługi [7; 9; 18]) stały si na tyle dojrzałe, a tym samym efektywne, e konieczne jest ich uwzgl dnianie zarówno przez małe i rednie przedsi biorstwa, jak i przez dostawców operuj cych na tym rynku. W niniejszym opracowaniu jak wspomniano we wprowadzeniu ograniczono si wył cznie do jednej ze współczesnych, alternatywnych koncepcji oferowania oprogramowania, zdefiniowanej w 2000 roku przez Software & Information Industry Association (SIIA) i okre lanej terminem Software-as-a-Service (oprogramowanie jako usługa) [15; 17]. SaaS jest outsourcingow metod budowy i oferowania aplikacji. Klienci, w ramach opłaty abonamentowej wiadczonej na rzecz usługodawcy, mog korzysta ze wszystkich wła ciwo ci danego oprogramowania, bez potrzeby zakupu licencji oraz jego instalacji na własnej platformie sprz towej. Inaczej mówi c jest to model udost pniania rozwi za informatycznych za pomoc Internetu z wykorzystaniem kanałów VPN (Virtual Private Network wirtualna sie prywatna), w którym dostawca oprogramowania zajmuje si hostingiem i administrowaniem rodowiskiem aplikacyjnym. Z punktu widzenia nabywcy oprogramowania, w tym tak e firm z sektora MSP, SaaS ma wi c

4 44 Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywno ci ekonomicznej wdro enia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP wiele zalet, z których najwa niejsze według IDC, Gartner i SIIA [2; 11; 15; 16] to: brak jednorazowych, wysokich na ogół kosztów zakupu aplikacji i nakładów na budow infrastruktury informatycznej, co w poł czeniu ze wzgl dn łatwo ci ewaluacji rozwi za, które mo na testowa na prób, sprzyja redukcji ryzyka inwestycyjnego w obszarze IT, łatwiejsza przewidywalno nakładów inwestycyjnych i kosztów operacyjnych zwi zanych z pozyskaniem i u ytkowaniem IT, gdy du a ich cz jest ponoszona w formie zryczałtowanej (abonamentowej), a ich wysoko zwłaszcza w odniesieniu do oprogramowania zale y od stopnia wykorzystania i rodzaju u ytkowanych funkcji, poza tym na ogół nie jest wymagane zatrudnianie specjalistycznego personelu i/lub tworzenie działów IT, niskie koszty zakupu i u ytkowania oprogramowania, przekładaj ce si na niski całkowity koszt pozyskania i posiadania (TCO), przy czym trzeba zaznaczy, e z analiz firmy Gartnera wynika, e w trzecim i kolejnych latach zdecydowanie zmniejsza si ró nica TCO dla modelu SaaS oraz aplikacji instalowanych lokalnie, gdy w efekcie amortyzacji posiadanych licencji oraz zakupionego sprz tu ksi gowe koszty klasycznych aplikacji radykalnie spadaj [20], brak długotrwałego i trudnego procesu wdra ania systemu, przy czym dotyczy to przede wszystkim wzgl dnie prostych aplikacji, jakimi s systemy przeznaczone dla MSP, natomiast nie jest to do ko ca prawd w przypadku zło onych rozwi za IT, niskie koszty u ytkowania i aktualizacji oprogramowania, łatwiejsze i bardziej efektywne wsparcie techniczne ze strony dostawcy oprogramowania, łatwo korzystania z aplikacji, gdy jest ono niezale ne od lokalizacji przedsi biorstwa, a samo udost pnianie oprogramowania jest realizowane poprzez standardow przegl dark internetow, gwarancja bezpiecze stwa dost pu do zasobów informacyjnych (na ogół na zdecydowanie wy szym poziomie ni w przypadku aplikacji działaj cych i administrowanych lokalnie) oraz samych danych (dostawca SaaS tworzy kopie zapasowe baz danych oraz wdra a efektywne i skuteczne procesy odtwarzania stanów po awariach), wysoka jako otrzymywanych usług, gdy odpowiedzialno za dost pno aktualnych wersji aplikacji, ł czy i serwerów spoczywa na ich dostawcy, a jej wysoki poziom zabezpieczaj umowy typu SLA (Service Level Agreement), gwarantuj ce z reguły dost pno na poziomie powy ej 99,5%. Z perspektywy producenta i dostawcy oprogramowania model SaaS te ma swoje zalety w porównaniu z innymi sposobami dystrybucji aplikacji. S to m.in. [9; 11]: mo liwo globalnego udost pniania oferowanych systemów (przykładem jest aplikacja Salesforce.com, z której mog korzysta klienci na całym wiecie), brak konieczno ci dostosowywania oprogramowania do ró nych konfiguracji sprz towych klienta, gdy s one zainstalowane w centrum danych producenta/dostawcy, scentralizowane zarz dzanie i administrowanie systemami; dostawca samodzielnie wykonuje wdro enia oraz aktualizacje (update, patch i/lub upgrade) aplikacji, łatwo i wy sza jako serwisowania aplikacji; dostawca ma dost p do bazy danych klienta, dzi ki czemu szybciej mo e rozwi zywa problemy zgłaszane przez u ytkowników, w tym w ramach rozwi za typu help/service desk,

5 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 23, redukcja kosztów instalacji, reinstalacji i serwisowania poprzez brak wyjazdów do klienta (ni sze ł czne koszty pracy, brak strat czasu pracy zwi zanych z podró ami, mo liwo wykonania pełnego wsparcia i serwisu mniejsz liczb pracowników itp.), wzrost efektywno ci utrzymania aplikacji; dzi ki centralnemu zarz dzaniu dostawca jest w stanie obsłu y wi ksz liczb klientów, wyeliminowanie (znaczne ograniczenie) problemu nielegalnego korzystania z aplikacji; oprogramowanie jest dost pne tylko dla u ytkowników opłacaj cych abonament, łatwiejsze udost pnianie wersji demonstracyjnych i/lub testowych oprogramowania; klient mo e w łatwy sposób, bez potrzeby instalacji na komputerze obejrze wersj demo (testow ) korzystaj c z przegl darki internetowej, efektywniejsze wykorzystanie platformy sprz towej, szczególnie w porównaniu z tradycyjnym modelem ASP, dzi ki wielow tkowo ci usług (architektura multi-tenant, pozwalaj ca w tym samym momencie korzysta z danej aplikacji wielu u ytkownikom). Model SaaS nie jest oczywi cie pozbawiony wad. Najcz ciej wskazywane to [11, s ]: 1. z perspektywy klienta (nabywcy): brak pełnej, bezpo redniej kontroli nad bezpiecze stwem danych, ich poufno ci, zdolno- ci do odtworzenia w przypadku krytycznych awarii albo upadło ci dostawcy usług, uzale nienie od zewn trznego dostawcy usług, co z jednej strony mo e by trudne do zaakceptowania w przypadku aplikacji krytycznych i/lub o kluczowym znaczeniu (np. typu CRM, ERP, SCM), z drugiej za wymaga dobrze skonstruowanych umów oraz zaufania, uzale nienie od udost pnianej infrastruktury oraz poziomu oferowanej technologii sieciowej, co wi e si z odpowiednimi umowami (SLA), a w przypadku aplikacji o bardzo wysokiej dost pno ci, tak e z dodatkowymi kosztami (ł cza o zagwarantowanej przepustowo ci, alternatywne kanały dost pu, zapasowy dostawca usług itp.). 2. z punktu widzenia dostawcy: du y koszt zbudowania i utrzymania skalowalnej infrastruktury do wiadczenia usług w modelu SaaS ju od samego pocz tku uruchomienia tej strategii udost pniania aplikacji, ryczałtowy (abonamentowy) model przychodowy, co w poł czeniu z wysokimi nakładami inwestycyjnymi na budow platformy SaaS opó nia zwrot z zainwestowanych rodków, wi ksza łatwo rezygnacji klientów z usług wiadczonych przez dostawc, gdy nie s oni tak silnie z nim zwi zani, jak w klasycznych modelach producenckich (tzw. vendor lock-in), co wymusza konieczno ci głego dbania o wysoki poziom satysfakcji klientów, trudno ci w budowie samej platformy SaaS, gdy tworzenie takich aplikacji jest zdecydowanie bardziej skomplikowane ni w przypadku klasycznego oprogramowania, które nie musi obsługiwa wielow tkowo ci usług (multi-tenant), izolowa danych/procesów poszczególnych klientów czy mie wbudowan skalowalno i adaptacyjno. Z przedstawionych zestawie wida, e zalety modelu SaaS, zarówno z punktu widzenia producenta oprogramowania, jak i jego u ytkownika przewy szaj zwi zane z nim problemy oraz jego wady. Potwierdzaj to liczne analizy i studia przypadków (por. m.in. [2; 3; 7; 8; 9; 11; 12; 16; 18 i 19] oraz powoływane tam opracowania). Wynika z nich m.in., e rozwi zanie jest szczególnie atrakcyjne w obszarze aplikacji dla MSP. Gdy dodamy obecny kryzys gospodarczy, którego skutki s mocno odczuwalne w tym sektorze, to korzy ci z SaaS zwłaszcza w wymiarze ekonomicznym

6 46 Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywno ci ekonomicznej wdro enia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP b d jeszcze bardziej wyra ne. MSP oczekuj bowiem redukcji pełnych kosztów pozyskania i posiadania informatyki (TCO) i mo liwo ci szybszego dost pu do wymaganych funkcjonalno ci. Wymienione czynniki powinny by stymulatorem dla producentów i dostawców oprogramowania do jak najszybszego przystosowania oferowanych aplikacji do pracy w modelu SaaS. 3. Syntetyczna charakterystyka przedsi wzi cia wdro enia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP Analizy tzw. krytycznych czynników sukcesu oraz liczne studia przypadków jednoznacznie wskazuj, e najwi ksz szans powodzenia maj przedsi wzi cia informatyczne o wyrazi cie sformułowanych i jasno artykułowanych celach, spójnych ze strategiami biznesow i informatyzacji, maj ce pełne wsparcie zarz dzaj cych i anga uj ce na wszystkich etapach w mo liwie du ym zakresie przyszłych u ytkowników, a wi c takie, które s dobrze wpisane w rodowiska organizacji/instytucji, których dotycz. Podobnie jest z projektami wdro enia SaaS. Dlatego te przed prezentacj wyników oceny efektywno ci krótko scharakteryzujemy badanego wytwórc oprogramowania, jego produkty dla MSP oraz najwa niejsze zało enia realizowanego projektu wprowadzenia modelu SaaS, jako wa nego sposobu ich udost pniania. Materiał ródłowy tych opisów w znacznej mierze pochodzi z pracy [9] oraz z innych opracowa dotycz cych zastosowania SaaS przygotowanych z udziałem i/lub pod kierunkiem autora (por. m.in. [7; 8; 19]). Analizowane w opracowaniu przedsi wzi cie jest prowadzone u czołowego polskiego producenta i dostawcy oprogramowania u ytkowego dla sektora MSP. Marka istnieje na rynku od 1994 roku. Przez pierwszych 13 lat działała jako niezale na firma, a od 2006 roku jest cz ci grupy kapitałowej, b d cej jednym z najwi kszych wytwórców oprogramowania własnego w Europie rodkowo-wschodniej. W tym okresie z aplikacji skorzystało ponad 64 tysi ce przedsi biorstw, a liczba sprzedanych licencji przekroczyła 210 tysi cy. Oferowane programy wspieraj kompleksowo MSP przed wszystkim w zakresie obsługi magazynów i sprzeda y, finansów i ksi gowo ci oraz kadr i płac. Mog by zastosowane w ka dej bran y. Szybka i prosta instalacja, łatwa konfiguracja oraz intuicyjno obsługi stanowi o ich konkurencyjno ci. Jednym z głównych celów strategicznych grupy kapitałowej i jej wydzielonej cz ci operuj cej w sektorze aplikacji dla MSP jest jak najwi kszy udział w tym rynku. Cel ten jest realizowany dzi ki szerokiej ofercie oprogramowania, zró nicowanego zale nie od wymaga i ogranicze klienta docelowego (od wariantów dla najmniejszych, głównie jednoosobowych firm, poprzez przeznaczone dla rednich klientów, a po ukierunkowane na wi ksze, najbardziej wymagaj ce obiekty) oraz rozbudow wielu sposobów i kanałów dystrybucji: sprzeda bezpo redni przez własny dział handlowy (udział 45%), poprzez du ych dystrybutorów oprogramowania (tzw. DHO 35%) oraz z wykorzystaniem ogólnokrajowej sieci partnerów handlowych (20%). Dominuj cy udział sprzeda y bezpo redniej powoduje, e firma cały czas zmaga si z problemem skali. Liczba klientów z roku na rok ro nie, a zwi kszanie liczby wdro eniowców i konsultantów nie jest uzasadnione organizacyjnie ani ekonomicznie. Po za tym dochodzi problem sezonowo ci (sektor MSP na ogół decyzje o zakupie i wdro eniu nowego systemu podejmuje na przełomie roku, a okres wakacyjno-urlopowy, to czas gdy przychody ze sprzeda y licencji i usług s kilka razy mniejsze). St d m.in. wzi ło si zainteresowanie modelem SaaS, który powinien pomóc zwłaszcza w rozwi zaniu problemu skali oraz przynie liczne opisane m.in. w punkcie 2 niniejszego opracowania korzy ci ekonomiczne (dzi ki temu, e aplikacje i bazy danych w modelu SaaS s przechowywana na serwerach dostawcy usług, jeden pracownik mo e obsłu y

7 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 23, efektywniej wi ksz liczb zgłosze serwisowych bez drogich wyjazdów do klienta). Dodatkowym czynnikiem, który wpłyn ł na podj cie decyzji o zainicjowaniu prac nad projektem wdro enia SaaS było wej cie w skład grupy kapitałowej firm, które specjalizuj si w outsourcingu IT i posiadaj nowoczesne centra danych. Mo na było wi c unikn z jednej strony wskazywanego jako wada SaaS problemu wysokich pocz tkowych nakładów inwestycyjnych (budowa serwerowni oraz zaawansowanej infrastruktury teleinformatycznej), z drugie za oferowa tzw. produkt rozszerzony (oprogramowanie + cały pakiet usług). Inicjuj c projekt wdro enia modelu SaaS zdefiniowano nast puj c list zada do wykonania: 1. przystosowanie oprogramowania aplikacyjnego do pracy w modelu SaaS, 2. przystosowanie wewn trznego systemu zarz dzania licencjami oraz kodami aktywacyjnymi do pracy w nowym modelu udost pniania aplikacji, 3. zintegrowanie systemu zarz dzania licencjami z system ERP u ywanym w firmie w celu zautomatyzowania procesów obsługi sprzeda y abonamentów, 4. przystosowanie centrali telefonicznej oraz systemu Contact Center do identyfikacji klientów korzystaj cych z nowej usługi, 5. przystosowanie wewn trznego systemu CRM do obsługi zgłosze dotycz cych nowej usługi (identyfikacja klientów, konfiguracja usługi itd.), 6. przygotowanie infrastruktury serwerowej (instalacja serwerów oraz oprogramowania) niezb dnej do obsługi pracy w modelu SaaS na poziomie zdefiniowanym w umowach SLA. Dodatkowo postanowiono dokona analizy efektywno ci ekonomicznej przedsi wzi cia, gdy istotnym w tego typu projektach jest ich sukces biznesowy. Badanie zostało przeprowadzone typowymi w takich przypadkach finansowymi metodami dyskontowymi (zob. ich szerokie opisy, zawarte m.in. w pracach [6; 8; 13; 14]), a jego zało enia oraz uzyskane wyniki s przedstawione w nast pnym punkcie opracowania. 4. Ocena efektywno ci wdro enia modelu SaaS finansowymi metodami dyskontowymi Po przeprowadzeniu wst pnej analizy przedsi wzi cia oraz rodków, które w obecnej, trudniejszej sytuacji gospodarczej s mo liwe do skierowania w badanej firmie na tego typu projekty, zało ono, e prace dostosowuj ce aplikacje do nowego modelu udost pniania b d realizowane tymi samymi zasobami, które na co dzie zajmuj si rozwojem standardowych systemów. W zwi zku z przyj tym podziałem pracy, tj. 50% czasu przeznaczone na projekt SaaS i 50% czasu na rozwój istniej cych produktów, przedsi wzi cie zostało zaplanowane na 2 lata. Do oszacowania wielko ci nakładów i kosztów zostały u yte wewn trzne cenniki oraz oferty firm trzecich. Koszty przystosowania aplikacji do pracy w modelu SaaS zostały wyliczone na podstawie rednich wynagrodze pracowników bior cych udział w projekcie. Zestawienie przewidywanych nakładów i kosztów prezentuje tab. 1.

8 48 Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywno ci ekonomicznej wdro enia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP Tabela 1. Przewidywane nakłady i koszty badanego przedsi wzi cia (w PLN) Wyszczególnienie Sprz t komputerowy (serwery i urz dzenia sieciowe) Licencje oprogramowania Koszt przystosowania aplikacji do pracy w modelu SaaS Koszt utrzymania aplikacji Koszt utrzymania data center Koszt utrzymania ł cza internetowego Koszt organizacji szkole Koszt organizacji wdro e Koszt ubezpiecze Razem ródło: Opracowanie własne na podstawie [9]. Danymi wej ciowymi do oszacowania wielko ci przychodów były statystki oraz prognozy sprzeda y. W prognozie sprzeda y zostały uwzgl dnione zaproponowane ceny abonamentów oraz statystki zapyta klientów o mo liwo wynajmu oprogramowania. Zestawienie oszacowanych efektów zawiera tab. 2. Tabela 2. Przewidywane bezpo rednie efekty ekonomiczne badanego przedsi wzi cia (w PLN) Wyszczególnienie Przychody ze sprzeda y abonamentów na udost pniane aplikacji w modelu SaaS Przychody ze sprzeda y szkole Przychody ze sprzeda y wdro e Razem ródło: Opracowanie własne na podstawie [9]. Oprócz korzy ci ekonomicznych badana firma liczy, e wdro enie modelu SaaS przyniesie te inne efekty, m.in. takie jak: zwi kszenie udziału w rynku poprzez pozyskanie nowych klientów, wzrost wydajno ci pracy działu wdro e, usprawnienie i redukcja kosztów obsługi serwisowej oraz podniesienie poziomu satysfakcji klientów. Tabela 3. Przepływy pieni ne netto badanego przedsi wzi cia (w PLN) Wyszczególnienie Przepływy pieni ne netto (NCF) Współczynnik dyskontowy (CO) 1 0,877 0,769 0,675 0,592 Zdyskontowane przepływy pieni ne netto (NCF CO) ródło: Opracowanie własne na podstawie [9].

9 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 23, Tab. 3 prezentuje zestawienie przepływów pieni nych netto projektu stanowi ce baz do obliczenia warto ci NPV i IRR, które przy zało eniu 5-letniego okresu zwrotu wynosz odpowiednio: NPV = ,05 zł, a IRR = 21%. S to wi c wielko ci, które rekomenduj przedsi wzi cie do realizacji. W zwi zku jednak z tym, e podczas prac nad studium wykonalno ci stwierdzono, e podstawowym problemem zwi zanym z wdro eniem modelu SaaS jest wysokie ryzyko techniczne przystosowania aplikacji, gdy ich architektura technologiczna nie była projektowana z my l m.in. wymiany interfejsu na przegl dark WWW, postanowiono zweryfikowa oszacowane miary finansowe metod ekonomiki informacji. Uwzgl dnia ona bowiem jak wskazano we wprowadzeniu oprócz aspektów biznesowych tak e domen technologiczn, pozwalaj c tym samym zwi kszy rzetelno i wiarygodno prowadzonego badania. 5. Weryfikacja uzyskanych wyników metod ekonomiki informacji W zwi zku z tym, e metoda ekonomiki informacji oraz jej zastosowania w badaniu efektywno ci przedsi wzi IT s dobrze opisane w literaturze przedmiotu (zob. m.in. [1; 4; 5; 6]) nie wymaga ona szerszej prezentacji. Jednak e przed jej u yciem do weryfikacji ocen uzyskanych dyskontowymi metodami finansowymi nale y zwróci uwag na dwa istotne zagadnienia. Pierwszym z nich jest jej subiektywizm. Jest to zreszt cecha wszystkich skoringowych metod jako ciowych, gdy ich istot jest stosowanie w algorytmach obliczania uogólnionych, niemianowanych miar u yteczno ci wektorów preferencji wyra aj cych wagi, które poszczególnym kryteriom nadaj niezale ni eksperci, wskazuj c na ich istotno. Jeszcze wi kszy poziom subiektywizmu jest zwi zany z nadawaniem tzw. rang, a wi c warto ci z okre lonego zakresu (np. 0 5) b d cych ocenami cech przedsi wzi cia IT, jego produktów itp. przydzielonymi przez jego przyszłych u ytkowników (w ramach kategorii z domeny biznesowej) i słu by/działy IT (w ramach kategorii z domeny technologicznej). Wprawdzie próbuje si obiektywizowa ten proces, tworz c szczegółowe systemy (struktury) przydzielania punktów (interesuj ce przykłady s przedstawione w pracach [1, s ; 4, rozdz. VIII; 5, s ; 6, s ]), ale ze wzgl du na ich umowny, oparty na indywidualnym do wiadczeniu czy prze wiadczeniu autorów charakter, trzeba pami ta o wskazanym subiektywizmie ocen. Drugim zagadnieniem jest brak jednej wersji metody, gdy poszczególni jej adaptatorzy i/lub propagatorzy stosuj ró ne liczby i rodzaje kategorii w ramach obu domen, koncentruj si albo na miarach u yteczno ci (cechach pozytywnych), albo na miarach ryzyka (cechach negatywnych), albo te pomijaj operatory wskazuj ce na wpływ (dodatni/ujemny) w procedurze obliczeniowej, a tak e stosuj ograniczone albo otwarte skale punktowe oraz zwi zane z nimi szczegółowe systemy przydziału. Powoduje to z jednej strony nieporównywalno uzyskanych wyników, z drugiej za zmusza do wyboru którego z istniej cych wariantów albo konstruowania własnej wersji metody. W przedstawionej poni ej analizie skorzystano z wersji metody zaproponowanej przez H. Dudycz [4, rozdz. VIII]. W tab. 4 przedstawiono uzyskane oceny cz stkowe i ł czn.

10 50 Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywno ci ekonomicznej wdro enia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP Tabela 4. Ocena efektywno ci badanego przedsi wzi cia metod ekonomiki informacji Lp. Kategoria Waga Ranga Warto kategorii 1 Korzy ci ekonomiczne Dopasowanie strategiczne Przewaga konkurencyjna Wsparcie informacyjne zarz dzania Ryzyko zwi zane ze specyfikacj 5 projektu Ryzyko techniczne Zgodno ze strategi informatyzacji Ł cznie ródło: Opracowanie własne na podstawie [9]. Domena Biznesowa Technologiczna Analizuj c zawarto tab. 4 trzeba zwróci uwag na dwa istotne elementy. Po pierwsze, zastosowane dla domeny biznesowej wagi kategorii oraz nadane nast pnie zgodnie z przyj tym systemem rangi potwierdziły atrakcyjno ekonomiczn przedsi wzi cia, zidentyfikowan metodami finansowymi. Wynika to z dodatniej, wysokiej warto ci NPV i IRR oraz pozytywnego wpływu projektu SaaS na utrzymanie przewagi konkurencyjnej firmy w sektorze aplikacji dla MSP i jego dobrego dopasowania strategicznego. Po drugie, co jest szczególnie istotne, przyj cie przez ekspertów dla kategorii 6 Ryzyko techniczne warto ci wagi 5 (a wi c przydzielenie jej 25% dost pnych punktów), a nast pnie niskiej rangi (tylko 1) wynikało ze zidentyfikowania bardzo du ego ryzyka technicznego przedsi wzi cia, na które składaj si nast puj ce czynniki. Od strony sprz towej nie istnieje adne ryzyko. Rozwi zanie b dzie hostowane i administrowane w centrum przetwarzania danych w jednym z oddziałów firmy, który specjalizuje si w outsourcingu IT. Firma zatrudnia wysokiej klasy specjalistów z zakresu administrowania systemami informatycznymi, w tym bazodanowymi. Natomiast istnieje bardzo du e ryzyko zwi zane z przebudow aplikacji w celu dostosowania ich do pracy w modelu SaaS. Powstawały one bowiem 7 lat temu i nie były projektowane z my l o przeniesieniu ich do rodowiska WWW. S to programy działaj ce pod kontrol systemu operacyjnego Windows, gdzie du a cz logiki biznesowej została zaimplementowana nie tylko na serwerze SQL, ale tak e bezpo rednio w interfejsie okienkowym u ytkownika. Najbardziej sensowym rozwi zaniem jest utrzymanie wspólnej logiki biznesowej, zarówno dla wersji aplikacji dla grubego, jak i dla cienkiego klienta. Po przeprowadzeniu wst pnej analizy technicznej wynika, e aby osi gn ten cel przerobienia wymaga około 80% kodu systemu. W tym miejscu pojawia si kolejne ryzyko, polegaj ce na destabilizacji pracy oprogramowania. Tak du e zmiany kodu wygeneruj bł dy, co mo e negatywnie wpłyn na wizerunek firmy i na opinie o produkcie, który na swoj dobr mark pracował wiele lat. Ostatnim ryzykiem, które nale y wzi pod uwag jest technologia, w której powstały aplikacje. Zostały one zaimplementowane w do przestarzałym narz dziu, nie wspieraj cym architektury wielowarstwowej. Uzyskana w wyniku przeprowadzonej analizy ł czna miara u yteczno ci projektu niewiele przewy szaj ca 50% warto ci maksymalnej pozwala stwierdzi, e przedsi wzi cie obarczone jest du ym ryzykiem, zwi zanym głównie z trudno ci przystosowania oprogramowania do pracy

11 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 23, w modelu SaaS. Taka ocena oraz fakt, e u ywane przez firm narz dzia do wytwarzania oprogramowania s ju dosy przestarzałe, powinny skłoni producenta do skoncentrowania si na wytworzeniu kolejnej generacji produktów w nowszych technologiach, pami taj c o nowoczesnym sposobie korzystania z oprogramowania, jakim jest model SaaS. Potwierdza to przykład wrocławskiej firmy Vulcan i jej produktu Sigma Optivum [7; 8; 19]. Wykorzystana do oceny efektywno ci projektu metoda ekonomiki informacji okazała si skutecznym sposobem weryfikacji wyników uzyskanych finansowymi metodami dyskontowymi, gdy oprócz korzy ci biznesowych pozwoliła uwzgl dni kryteria składaj ce si na domen technologiczn. 6. Podsumowanie W obliczu kryzysu gospodarczego małe i rednie przedsi biorstwa szukaj mo liwo ci redukcji kosztów zwi zanych z informatyk. Powoduje to wzrost znaczenia outsourcingu IT, jako sposobu racjonalizacji pełnych kosztów pozyskania i posiadania informatyki (TCO). Producenci i dostawcy oprogramowania powinni je eli chc utrzyma si na coraz bardziej trudnym i konkurencyjnym rynku przystosowa oferowane aplikacje do udost pniania w modelach outsourcingowych, w tym w analizowanym w niniejszym opracowaniu modelu SaaS. Zaprezentowany przykład klasycznej oceny efektywno ci projektu wdro enia SaaS przez czołowego polskiego producenta aplikacji dla MSP pokazuje, e z ekonomicznego punktu widzenia przedsi wzi cie jest opłacalne. Jednak e SaaS to nie tylko model biznesowy. To tak e metoda budowy aplikacji. Dlatego te konieczne jest dla wi kszej rzetelno i wiarygodno prowadzonej analizy uzupełnienie jej o podej cie uwzgl dniaj ce czynniki ryzyka technicznego, a wi c na przykład o metod ekonomiki informacji. Uzyskana w jej wyniku ł czna miara u yteczno ci w wysoko ci 55 punktów, a wi c bliska medianie, pozwoliła stwierdzi, e projekt jest obarczony du ym ryzykiem technicznym. Wynika ono ze zbyt du ych nakładów pracy na dostosowanie aplikacji, a tak e z u ywania przez producenta przestarzałych technologii informatycznych. Mimo nie do ko ca przes dzaj cych w analizowanym przypadku ocen (zwłaszcza uzyskanych metod ekonomiki informacji) trzeba pami ta, e model SaaS generuje tak e efekty i korzy ci trudno mierzalne, których przykłady wskazano w punktach 2 i 4. Z tego te wzgl du powinien by brany pod uwag jako alternatywny, perspektywiczny sposób dystrybucji oprogramowania dla sektora MSP, tak e przez producentów i dostawców o dominuj cej pozycji na rynku. Bibliografia 1. Bana K., Cypryja ski J.: Wykorzystanie metody IE do oceny przedsi wzi informatycznych analiza SWOT. W: Nowoczesne technologie informacyjne w zarz dzaniu. (Niedzielska E., Dudycz H., Dyczkowski M.). Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej nr 955, Wrocław 2002, s Calculating the Value of Software-as-a-Service to Your Organization. A Business Whitepaper. Astoria Software, October 2006, calculating_the_value_of_software_as_a_service.pdf, Chabi ski A.: Raport: rynek oprogramowania typu SaaS wzro nie o 27 procent. Heise Media Polska Management Sp. z o.o., nia-typu-saas-wzrosnie-o-27-procent --/ item/6239,

12 52 Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywno ci ekonomicznej wdro enia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP 4. Dudycz H.: Metoda ekonomiki informacji w wieloaspektowym badaniu i ocenie efektywno ci przedsi wzi informatycznych. W: Przegl d zastosowa informatyki. (Grabara J.K., Nowak J.S., Lis T.). Polskie Towarzystwo Informatyczne Oddział Górno l ski, Katowice 2008, rozdział VIII. 5. Dudycz H.: Zastosowanie metody ekonomiki informacji do oceny efektywno ci systemu informatycznego w kontek cie strategii rozowju przedsi biorstwa. W: Społecze stwo informacyjne. Wybrane aspekty gospodarki elektronicznej. (Hales C., Sarama M., Red.). Uniwersytet Rzeszowski, Wydawnictwo Max-Druk Drukarnia Medyczna, Rzeszów 2009, s Dudycz H., Dyczkowski M.: Efektywno przedsi wzi informatycznych. Podstawy metodyczne pomiaru i przykłady zastosowa. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław Dyczkowski M.: Ocena efektywno ci w procesie wyboru strategii udost pniania produktów informatycznych w obszarze zarz dzania publicznego. W: Technologie wiedzy w zarz dzaniu publicznym 08. Konwersja Wiedzy. (Gołuchowski J., Fr czkiewicz- Wronka A., Red.). Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej, Katowice 2008, s Dyczkowski M.: Zastosowanie analizy CBA do oceny efektywno ci strategii udost pniania produktów informatycznych na przykładzie aplikacji do zarz dzania o wiat. W: Społecze stwo informacyjne. Wybrane aspekty gospodarki elektronicznej. (Hales C., Sarama M., Red.). Uniwersytet Rzeszowski, Wydawnictwo Max-Druk Drukarnia Medyczna, Rzeszów 2009, s Górczy ski G.: Ocena efektywno ci wdro enia modelu SaaS w firmie produkuj cej oprogramowanie dla sektora MSP. Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem M. Dyczkowskiego. Podyplomowe Studium Efektywne Zarz dzanie IT w Przedsi biorstwie. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2009 (maszynopis). 10. Keller E.: Nowe oblicze oprogramowania dla przedsi biorstw. MSI Manufacturing Systems Information Polska, Pa dziernik 2006, dzialania_operacyjne_ php4?num=405, Małyszko M.: SAAS jako metoda wiadczenia e-usług. Polska Agencja Rozwoju Przedsi biorczo ci (PARP), c6dfab4e 6f795ca260afdc0c04f5f5c7.pdf, MIS S.A. we współpracy z IBM Polska wprowadza nowe usługi w modelu SaaS dla sektora MSP, Rogowski W.: Rachunek efektywno ci projektów europejskich. W: Zarz dzanie projektem europejskim. (Trocki M., Grucza B., Red.). PWE, Warszawa 2007, s Rogowski W.: Rachunek efektywno ci przedsi wzi inwestycyjnych. Oficyna Ekonomiczna, Kraków Software-as-a-Service. Wikipedia, Software-as-a-Service; A Comprehensive Look at the Total Cost of Ownership of Software Applications. A White Paper. Software-as-a-Service Executive Council. September 2006, /software/pubs/saas_tco _WP.pdf, Software-as-a-Service: Strategic Backgrounder. Software & Information Industry Association. February 2001,

13 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 23, Sullivan T.: Nick Carr: Jak cloud computing zredefiniuje IT. erpstandard.pl, Trochimiuk P.: Rola usług IT w strategii producenta oprogramowania na przykładzie systemu Sigma Optivum. Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem M. Dyczkowskiego. Podyplomowe Studium Efektywne Zarz dzanie IT w Przedsi biorstwie. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2007 (maszynopis). 20. Waszczuk P.: Fakty i mity o SaaS. erpstandard.pl, pl/news/338228/fakty.i.mity.o.saas.html, APPLICATION OF INFORMATION ECONOMICS METHOD IN VERIFYING RESULTS OF ECONOMICS EFFECTIVENESS ASSESSMENT FOR AN IMPLEMENTATION OF THE SAAS MODEL BY A PROVIDER OF SOFTWARE FOR SME SECTOR Summary More and more software providing companies implement Software-as-a-Service (SaaS) as one of models to distribute its products. This stems from unquestionable benefits which this distribution method offers both to software producers and its customers. In most cases economic effectiveness of such implementations is examined with discounted financial methods, which use measures typical for Cost-Benefits Analysis (CBA), such as: net present value (NPV) or internal rate of return (IRR). Those examination may not consider to sufficient extent technological risk, which is related to the necessity of adjusting solutions in offer in particular those developed under outdated tools to the new distribution model. For this reason financial measures have to be verified with the help of Information Economics method, which beside business aspects takes into account technological ones. This paper presents the example of such verification by the experience of SaaS implementation by a leading Polish provider of software for SME. Keywords: economic effectiveness assessment, discounted financial methods, NPV, IRR, Information Economics, SaaS, Software-as-a-Service Instytut Informatyki Ekonomicznej Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław, Komandorska 118/120 miroslaw.dyczkowski@ue.wroc.pl