6. MONITORING JAKOŚCI ŚRÓDLĄDOWYCH WÓD PODZIEMNYCH

Transkrypt

1 126 Tabela 23. Wielkośc ładunku BZT 5 stan na rok 2006 ludność ludność nie obszar WE korzystająca z korzystająca z ogółem WY oczyszczalni oczyszczalni [kg/rok] [kg/rok] [kg/rok] PM1 0 PM PM2 PM1 PM PM3 PM2+PM4 PM PM4 0 PM BZT5 [mg/l] Następnie, w oparciu o uchwały aglomeracyjne poszczególnych gmin oraz informacje zawarte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, dokonano prognozy ilości ładunku BZT 5 na rok 2015 w zamknięciach punktów monitoringowych (tabela 24). Prognoza uwzględnia modernizację oraz budowę łącznie 11 oczyszczalni ścieków. W efekcie realizacji planów budowy i rozbudowy infrastruktury ściekowej z oczyszczalni ścieków korzystać będzie ok. 56 tys. mieszkańców zlewni Szreniawy, co stanowi 86% ludności zamieszkującej ten obszar, a liczba osób podłączonych do kanalizacji wzrośnie z 18,6 tys. do 40,6 tys. mieszkańców. Przeprowadzona analiza, oparta na rzeczywistych informacjach dotyczących ilości podłączonych mieszkańców do oczyszczalni ścieków, której źródłem były uchwały aglomeracyjne ; uzupełniona przez KPOŚ, pozwoliła na zaprognozowanie stanu wód w roku 2015 w zakresie gospodarki komunalnej wyrażonej wskaźnikiem wielkość redukcji BZT 5. Tabela 24. Wielkośc ładunku BZT 5 prognoza na rok 2015 ludność ludność nie korzystająca z korzystająca z obszar WE WY oczyszczalni oczyszczalni ogółem [kg/rok] [kg/rok] [kg/rok] PM1 0 PM PM2 PM1 PM PM3 PM2+PM4 PM PM4 0 PM Osiągnięcie założonych celów środowiskowych uwarunkowane jest osiągnięciem odpowiednich, unormowanych prawnie, wartości poszczególnych wskaźników zanieczyszczeń określających dobry stan wód. Dla wskaźnika BZT 5 przyjęto wartość dobrego stanu wód na poziomie 6 mg O 2 /dm 3 (Obecnie brak jest zatwierdzonego rozporządzenia dotyczącego klasyfikacji stanu wód. Wartości wskaźników zanieczyszczeń przyjęto zgodnie z projektem rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód powierzchniowych.). Szreniawa; pon. Cichego i Gołczanki Szreniawa; pon.słomnik Ścielkec; Makocice, powyżej ujęcia dla Proszowic Rys. 35. Prognoza stanu wód rzeki Szreniawy na rok 2015 Szreniawa; Proszowice "dobry stan" Podsumowanie Wprowadzenie uporządkowanej gospodarki ściekowej w gminach jest podstawowym działaniem mającym na celu zwiększenie skuteczności ochrony wód przed zanieczyszczeniami. Jednak, obecnie prowadzone oraz zaplanowane działania i inwestycje zakresie gospodarki komunalnej mogą być niewystarczające, aby w roku 2015 osiągnąć dobry stan w obszarze części PM1 zlewni rzeki Szreniawy. W związku z tym konieczne będzie wdrożenie dodatkowych działań w zakresie np. sektora rolniczego, pozwalających na redukcję zagrożeń. Działania te, wynikające m.in. z Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, powinny obejmować m.in. tworzenie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych, zmiany sposobu prowadzenia zabiegów agrotechnicznych (redukcja zawiesiny). W efekcie wdrożenia pełnego programu zapisanych w nim działań, obejmujących sektor komunalny, rolnictwo, przemysł oraz poprawę warunków hydromorfologicznych, które są niezbędne dla poprawy i zapobiegania pogarszania się stanu części wód, wszystkie części wód powinny osiągnąć założone na 2015 rok cele środowiskowe. 6. MONITORING JAKOŚCI ŚRÓDLĄDOWYCH WÓD PODZIEMNYCH Wody podziemne są jedynym odnawialnym surowcem strategicznym, a równocześnie jako jeden z nielicznych surowców naturalnych nie mają substytutu. Są one wyłącznym źródłem zasilania rzek i jezior w okresach bezopadowych oraz w znacznym stopniu kształtują warunki siedliskowe roślinności łąkowej i bagiennej obszarów podmokłych, a przede wszystkim stanowią 97% ogólnych zasobów wód pitnych na naszej planecie, nie licząc zasobów zmagazynowanych w pokrywie lodowej. Zatem zasoby wód podziemnych muszą pokrywać nie tylko potrzeby

2 Wody 127 człowieka, lecz także, zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną Unii Europejskiej (2000/60/WE), ich część musi pozostać nienaruszona z uwagi na konieczność utrzymywania ekosystemów lądowych zależnych od wody. Korzystanie z zasobów wód podziemnych musi odbywać się w sposób zrównoważony i nie może w sposób znaczący pogarszać stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych, ściśle zależnych od wód podziemnych, a także nie może istotnie pogarszać warunków zaopatrzenia ludności w wodę do picia. Współczesne podejście do problematyki gospodarki wodnej wymaga działań na terenie całej zlewni lub dorzecza i uwzględnienie zasobów wodnych, nie tylko jako części systemu wodno-gospodarczego, lecz również jako czynnika tworzącego siedliska, których stan zależy od podejmowanych lub planowanych działań na terenie całej zlewni. Kluczowym celem dyrektywy nr 2000/60/WE jest przeciwdziałanie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód i osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód do końca roku Stan wód podziemnych obejmuje dwie składowe: stan ilościowy i stan chemiczny, a stan ogólny wyznaczany jest przez gorszy z tych dwu stanów. Niezbędnym elementem sprawnej ochrony wód jest monitoring jej stanu. Dostarcza on danych o aktualnym stanie wód oraz pozwala oceniać skutki stosowanej polityki ekologicznej i podejmowanych w jej ramach działań ochronnych oraz przewidywać zmiany zachodzące w wyniku zamierzonych działań. Zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne, obserwacje i badania wód podziemnych prowadzi Państwowa Służba Hydrogeologiczna (PSH). Charakterystyka wód podziemnych Zgodnie z regionalizacją hydrogeologiczną, wody podziemne województwa małopolskiego należą do makroregionu południowego i reprezentują 3 regiony hydrogeologiczne: XII śląsko-krakowski, XIII przedkarpacki, XIV karpacki. Ze względu na skład chemiczny wody należą do 4 grup (tabela 25). Wielkość zasobów eksploatacyjnych zwykłych wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego plasuje województwo na 13 miejscu w skali kraju. Ich rozmieszczenie, uwarunkowane zróżnicowaniem budowy geologicznej, jest bardzo nierównomierne, a większość terenów cechuje się deficytem tych wód. Znaczące zasoby znajdują się na południu i północy województwa, natomiast obszarem o deficycie wód podziemnych są tereny wschodnie i północno-wschodnie. Danych o zasobach wód podziemnych i ich zmianach dostarcza monitoring ilościowy, prowadzony w oparciu o obserwacje zmian położenia lustra wody lub wydajności źródeł. Wyniki obserwacji dla wód gruntowych i wgłębnych przedstawiane są jako głębokość położenia zwierciadła wód podziemnych. W tabeli 26 zestawiono dane o stanach wód i wydajności źródeł w punktach sieci obserwacyjnej województwa małopolskiego, natomiast wahania zwierciadła wód w wieloleciu w wybranych punktach obserwacyjnych przedstawia rysunek 36. Tabela 25. Charakterystyka grup wód oraz ich procentowy udział w wodach występujących na terenie województwa Grupa Charakterystyka Udział [%] 1 wody dwujonowe typu HCO 3-Ca 34,4 2 wody trójonowe typu HCO 3-Ca Mg 18,7 3 4 wody wielojonowe, w których nadal dominuje anion HCO 3, ale pojawiają się także w znaczących ilościach jony: siarczanowy, chlorkowy, potasowy i sodowy, mogące świadczyć o wpływie antropopresji lub czynników geogenicznych na skład tych wód wody wielojonowe z zaznaczonym wyraźnym wpływem antropopresji lub czynników geogenicznych, w których pojawiają się w znaczących ilościach aniony azotanowe lub dominują aniony siarczanowy i chlorkowy 40,6 Źródło: Rocznik hydrogeologiczny (rok hydrologiczny 2006), PIG Warszawa 2007 Tabela 26. Charakterystyka ilościowa wód województwa małopolskiego Nr sieci SOH Stany wód gruntowych i wgłębnych Miejscowość 6,3 Średnia głębokość położenia zwierciadła wody [m] w wieloleciu Wody gruntowe (o zwierciadle swobodnym) w roku 2006 SG R SG Z SG L II/771/1 Kraków 9,4 9,68 9,73 9,64 II/776/1 Nowy Sącz 3,25 3,43 3,53 3,33 II/777/1 Gołkowice 5,11 5,37 5,37 5,37 I/828/3 Zawoja-3 1,78 1,76 1,75 1,76 II/832/1 Lubasz 1,4 1,4 1,33 1,47 II/836/1 Bochnia b.d.* 7,7 7,94 7,48 II/837/1 Czchów b.d.* 4,23 4,32 4,15 II/838/1 Pcim b.d.* 4,04 4,1 3,99 II/762/1 Kalwaria Zebrzydowska Wody wgłębne (o zwierciadle napiętym) 8,57 8,75 8,73 8,76 III/778/1 Stary Sącz 5,11 4,8 5,21 4,42 II/784/1 Zawada 12,4 10,14 10,44 9,86 II/826/1 Rabka 19,22 39,43 37,39 41,32 I/828/1 Zawoja-1 1,4 1,39 1,39 1,39 I/828/2 Zawoja-2 1,62 1,6 1,59 1,61 II/830/1 Niepołomnice 11,02 11,13 11,25 11,02 II/831/1 Szczurowa 3,19 3,25 3,15 3,34 II/938/1 Bukowno-Wygiełza 41,51 41,55 42,01 41,12

3 128 Wydajność źródeł Nr sieci SOH Miejscowość Średnia wydajność źródeł [l/s] w w roku 2006 wieloleciu SQ R SQ Z SQ L II/141 Zakopane-Capki 2 20,62 21,76 14,12 28,84 II/156 Dębno 8,95 7,48 7,79 7,18 II/344 Falsztyn 0,97 0,85 0,66 1,03 II/760 Ponikiew 0,15 0,07 0,08 0,07 II/761 Babica 0,29 0,27 0,26 0,28 II/763 Stróża 0,05 0,05 0,05 0,04 II/772 Młynne 0,32 0,29 0,28 0,3 II/773 Zawadka-Rojówka 0,45 0,5 0,29 0,69 II/774 Zbyszyce 0,27 0,32 0,26 0,39 II/780 Rytro 0,09 0,04 0,04 0,05 II/782 Jaworki-B.Woda 0,06 0,06 0,04 0,06 II/783 Wierchomla 0,79 0,81 0,97 0,66 II/786 Jodlówka Tuchowska 0,08 0,06 0,07 0,06 Źródło: Rocznik hydrogeologiczny (rok hydrologiczny 2006), PIG Warszawa 2007 Objaśnienia do tabeli: SG R,SQR średnia roczna (1XI X 2006), SG Z, SQz średnia półrocza zimowego (XI-IV), SG L, SQ L średnia półrocza letniego (V-X)

4 Wody 129 Rys. 36. Wahania zwierciadła wody podziemnej i wydajności źródeł w wieloleciu w wybranych punktach badawczych województwa małopolskiego (źródło danych - PSH Warszawa mapy GIS Jakość wód podziemnych Zgodnie z definicją zawartą w Słowniku hydrogeologicznym (2002), monitoring wód podziemnych jest kontrolno-decyzyjnym systemem oceny antropogenicznych przemian wód podziemnych. Polega on na prowadzeniu w wybranych, charakterystycznych punktach (otworach obserwacyjnych, źródłach) powtarzalnych pomiarów i badań stanu zwierciadła wód podziemnych i jakości oraz interpretacji ich wyników w aspekcie ochrony środowiska wodnego. Przedmiotem monitoringu są wody podziemne, rozumiane jako wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia i bezpośrednim kontakcie z podłożem i podglebiem. Celem monitoringu jest dostarczanie informacji, które mają pomóc w osiąganiu celów środowiskowych, dotyczących: wód powierzchniowych, związanych hydraulicznie z wodami podziemnymi, ekosystemów lądowych, bezpośrednio zależnych od wód podziemnych. W wyniku monitoringu oceniany jest stan chemiczny (jakość) wód oraz stan ilościowy. Ocena stanu ilościowego opiera się na danych dotyczących kształtowania się poziomu zwierciadła i stopnia sczerpywania dostępnych zasobów wód podziemnych. Ocena stanu chemicznego jest klasyfikacją aktualnej jakości wód, w oparciu o zestaw wskaźników fizykochemicznych i chemicznych, oraz trendu zmian dotyczących stężeń poszczególnych wskaźników, a w szczególności biogenów. Sieć obserwacyjno-badawczą wód podziemnych tworzą: sieć obserwacji stacjonarnych wód podziemnych, sieć monitoringu stanu chemicznego wód podziemnych funkcjonująca w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska. W wielu przypadkach punkty badawcze służą obserwacji zarówno stanu ilościowego jak i jakościowego. Charakterystykę sieci zawiera tabela 27. Ocena jakości wód według kryteriów klasyfikacji dla prezentowania stanu wód Ocenę jakości wód w roku 2006 wykonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. Nr 32/2004 poz.284). Zgodnie z rozporządzeniem badania prowadzone są: co 3 lata dla wód o zwierciadle swobodnym (wody gruntowe), co 6 lat dla wód o zwierciadle napiętym (wody wgłębne). Przy dokonywaniu oceny jakości kierowano się następującymi założeniami: wartości stężeń poszczególnych wskaźników jakości wody porównano z wartościami granicznymi określonymi w klasyfikacji jakości wód podziemnych, przy zaliczeniu wody do odpowiedniej klasy dopuszczalne jest przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników jakości wody, o ile przekroczenie mieści się w następnej klasie jakości, nie dopuszcza się przekroczenia wartości granicznych żadnego z następujących wskaźników jakości wody: arsenu, amoniaku, azotanów, azotynów, fluorków, chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rtęci, cyjanków, fenoli, pestycydów, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, olei mineralnych, substancji powierzchniowo-czynnych anionowych Zgodnie z rozporządzeniem klasyfikacja jakości wód podziemnych obejmuje 5 klas: klasa I wody o bardzo dobrej jakości, klasa II wody dobrej jakości, klasa III wody zadowalającej jakości, klasa IV wody niezadowalającej jakości, klasa V wody złej jakości. Ocenę jakości wód przedstawiono na rysunku 38 oraz w tabeli 28. W roku 2006 jakość wód podziemnych w województwie przedstawiała się następująco: wody o bardzo dobrej jakości klasy I 20,9%, wody dobrej jakości klasy II 34,9%, wody zadowalającej jakości klasy III 25,6%, wody niezadowalającej jakości klasy IV 11,6% wody złej jakości klasy V 7,0%. Wody o bardzo dobrej i dobrej jakości stwierdzano głównie na terenach leśnych i użytkach zielonych, natomiast wody niezadowalającej i złej jakości na obszarach zabudowanych i gruntach ornych z dominacją gospodarstw rozdrobnionych. Jakość wód podziemnych w powiązaniu z danymi o użytkowaniu terenu przedstawiono na rysunku 39.

5 130 Tabela 27. Charakterystyka sieci monitoringu wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego Nr 1) Nr sieci 2) Monbada SOH Wody Głębokość Numer Region hydrogeologiczny Miejscowość Typ ośrodka Stratygrafia 3) W/G/Z otworu GZWP 103 II/761 Babica Z porowo-szczelinowy 0 Cr3+1 XIV - karpacki 105 II/760 Ponikiew Z porowo-szczelinowy 0 Cr3 447 XIV - karpacki 116 Sucha G porowo-szczelinowy 1,8 Tr XIV - karpacki 117 Zawoja G porowo-szczelinowy 1,8 Tr XIV - karpacki 119 Czarny Dunajec G porowy 42 Q XIV - karpacki 142 Stary Sącz G porowo-szczelinowy 10,5 Q 437 XIV - karpacki 143 II/777/1 Gołkowice G porowy 12 Q 437 XIV - karpacki 144 II/786 Jodlówka Tuchowska Z porowo-szczelinowy 0 TrPc+E XIV - karpacki 387 Czasław Z porowo-szczelinowy 0 Cr3 XIV - karpacki 388 II/772 Młynne Z porowo-szczelinowy 0 TrE XIV - karpacki 389 II/773 Zawadka-Rojówka Z porowo-szczelinowy 0 TrE XIV - karpacki 391 II/783 Wierchomla Z porowo-szczelinowy 0 TrE 438 XIV - karpacki 510 II/141 Zakopane-Capki 2 Z porowo-szczelinowy 0 TrOl+E 441 XIV - karpacki 512 II/156 Dębno Z porowy 0 Q 440 XIV - karpacki 514 Szaflary Z porowo-szczelinowy 0 J XIV - karpacki 515 Waksmund G porowy 5,2 Q 440 XIV - karpacki 518 Niedzica Z porowo-szczelinowy 0 Cr XIV - karpacki 520 OchotnicaD.-Młynne Z porowo-szczelinowy 0 Tr 439 XIV - karpacki 521 II/344 Falsztyn Z szczelinowo-krasowy 0 Cr1+J2 XIV - karpacki 524 III/778/1 Stary Sącz W porowy 12 Q 437 XIV - karpacki 526 II/782 Jaworki-B.Woda Z szczelinowo-krasowy 0 J2 XIV - karpacki 529 Bukowina Tatrzańska G porowo-szczelinowy 7 Tr XIV - karpacki 1119 Podłęże W porowy 55 Tr XIII - przedkarpacki 1706 Wolbrom-Kozina Z porowo-szczelinowy 0 J3 326 XII - śłąsko-krakowski 1707 Simota Z porowo-szczelinowy 0 T 452 XII - śłąsko-krakowski 1722 Ciężkowice Z porowo-szczelinowy 0 Tr XIV - karpacki 1723 I/828/1 Zawoja-1 W porowo-szczelinowy 80 TrE 445 XIV - karpacki 1724 I/828/2 Zawoja-3 G porowy 8 Q XIV - karpacki 1728 I/828/3 Zawoja-2 W porowo-szczelinowy 77 TrE 445 XIV - karpacki 1861 II/762/1 Kalwaria Zebrzydowska W porowo-szczelinowy 85 TrPc XIV - karpacki 1863 II/830/1 Niepołomnice W porowy 201 TrM 451 XIII - przedkarpacki 1864 II/838/1 Pcim G porowy 10 Q 443 XIV - karpacki 1865 II/831/1 Szczurowa W porowy 16 Q XIII - przedkarpacki 2001 II/771/1 Kraków G porowy 21,5 Q 450 XII - śłąsko-krakowski 2004 II/784/1 Zawada W porowo-szczelinowy 45 TrP+Cr3 XIV - karpacki 2005 II/774 Zbyszyce Z porowo-szczelinowy 0 TrOl XIV - karpacki 2006 II/826/1 Rabka W porowo-szczelinowy 150 TrE XIV - karpacki 2007 II/780 Rytro Z porowo-szczelinowy 0 TrOl+E 439 XIV - karpacki 2009 Szczawa W porowo-szczelinowy 100 TrOl XIV - karpacki 2011 Szczawnica W porowo-szczelinowy 32,8 TrPc XIV - karpacki II/763 Stróża Z porowy 0 TrE+Ol 443 XIV - karpacki II/776/1 Nowy Sącz G porowy 10,5 Q 437 XIV - karpacki II/832/1 Lubasz G porowy 27 Q XIII - przedkarpacki II/836/1 Bochnia G porowy 15 Q XIII - przedkarpacki II/837/1 Czchów G porowy 9 Q 435 XIV - karpacki II/938/1 Bukowno-Wygiełza W porowy 95,3 T2+1 XII - śłąsko-krakowski Objaśnienia do tabeli 1) nr w Monitoringowej Bazie Danych, 2) nr w bazie danych Sieć Obserwacji Hydrogeologicznych, 3) Stratygrafia : Q czwartorzęd, Tr trzeciorzęd, TrM miocen, TrOl oligocen, TrE - eocen, TrPc paleocen, T trias, T2+1 trias środkowy i dolny, Cr- kreda, Cr3+1 kreda górna i dolna, J jura, J2 jura środkowa, J3 jura górna 4) W-wody wgłębne, G-wody gruntowe, Z-źródła

6 Wody 131 Objaśnienia: Punkt pomiarowy: wody wgłębne wody gruntowe źródła nr wg bazy Monbada punkt sieci krajowej monitoringu 2004 / 784 GZWP nr SOH punkt sieci stacjonarnych obserwacji wód podziemnych PIG Rys. 37. Sieć punktów badawczych monitoringu wód podziemnych w 2006 roku 1706 MIECHÓW OLKUSZ PROSZOWICE CHRZANÓW OŚWIĘCIM KRAKÓW 836 BRZESKO WADOWICE 1119 WIELICZKA BOCHNIA MYŚLENICE 837 DĄBROWA TARNOWSKA TARNÓW SUCHA 1724 BESKIDZKA Objaśnienia: Klasyfikacja wód podziemnych Klasy wód Charakterystyka NOWY TARG ZAKOPANE LIMANOWA NOWY SĄCZ 391 GORLICE klasa I klasa II klasa III klasa IV klasa V bardzo dobra dobra zadowalająca niezadowalająca zła punkt badawczy 1707 nr punktu sieci krajowej monitoringu diagnostycznego 763 nr punktu sieci stacjonarnych obserwacji wód podziemnych PIG Rys. 38. Ocena jakości wód podziemnych w 2006 roku

7 132 Tabela 28. Ocena jakości wód podziemnych w roku 2006 Nr Monbada Nr sieci SOH Miejscowość Typ chemiczny wody Użytkowanie terenu Klasa wody Przekroczone wskaźniki 103 II/761 Babica HCO3-SO4-Ca grunty II 105 II/760 Ponikiew HCO3-SO4-Ca grunty I 116 Sucha grunty III HCO3,pH 117 Zawoja grunty I 119 Czarny Dunajec HCO3-Ca-Mg grunty II 142 Stary Sącz HCO3-Ca Obszary zabudowane II 143 II/777/1 Gołkowice HCO3-Ca Obszary zabudowane III NO3 144 II/786 Jodlówka Tuchowska SO4-NO3-Ca-Mg Obszary zabudowane III ph,no3 387 Czasław 388 II/772 Młynne HCO3-Ca 389 II/773 Zawadka-Rojówka HCO3-SO4-Ca-Mg Lasy I 391 II/783 Wierchomla HCO3-Ca-Mg Użytki zielone II 510 II/141 Zakopane-Capki 2 HCO3-Ca-Mg Lasy I 512 II/156 Dębno HCO3-Ca-Mg 514 Szaflary Obszary zabudowane II 515 Waksmund HCO3-Ca-Mg Obszary zabudowane IV K,NO3,HCO3 518 Niedzica Użytki zielone II 520 OchotnicaD.-Młynne HCO3-Ca 521 II/344 Falsztyn HCO3-Ca Obszary zabudowane II 524 III/778/1 Stary Sącz HCO3-Ca Obszary zabudowane III Fe,NO3 526 II/782 Jaworki-B.Woda HCO3-Ca Lasy I 529 Bukowina Tatrzańska HCO3-Ca-Mg Obszar zabudowane II 1119 Podłęże HCO3-SO4-Ca Obszary zabudowane IV Fe,NH Wolbrom-Kozina Obszary zabudowane III NO Simota Lasy III NO Ciężkowice HCO3 Lasy II 1723 I/828/1 Zawoja-1 HCO3-Na-Ca Lasy II 1724 I/828/2 Zawoja-3 HCO3-Ca Lasy I 1728 I/828/3 Zawoja-2 HCO3-Na-Ca Lasy II 1861 II/762/1 Kalwaria Zebrzydowska HCO3-Ca-Mg-Na I 1863 II/830/1 Niepołomnice HCO3-Cl-Na Obszary zabudowane/grunty rolne IV Na,NO2,HCO3,NH II/838/1 Pcim HCO3-Ca Tereny zielone III Fe 1865 II/831/1 Szczurowa HCO3-Cl-Ca-Na IV Mn,Fe,NH II/771/1 Kraków HCO3-SO4-Ca Obszary zabudowane III NO II/784/1 Zawada HCO3-Ca Obszary zabudowane III HCO II/774 Zbyszyce HCO3-SO4-Ca-Mg Lasy I 2006 II/826/1 Rabka Cl-Na Obszary zabudowane V B,K,Na,Fe,Cl,Fluorki,NO2, HCO3,NH4, PEW,TOC 2007 II/780 Rytro HCO3-Ca-Mg Lasy I 2009 Szczawa Obszary zabudowane V B,K,Mg,Na,Fe,Cl,Fluorki, NO2,HCO3,NH4,PEW,TOC 2011 Szczawnica Obszary zabudowane V B,K,Na,Fe,Cl,HCO3,NH4, PEW II/776/1 Nowy Sącz HCO3-Ca Obszary zabudowane II II/836/1 Bochnia HCO3-SO4-Ca-Na Obszary zabudowane III HCO3 II/837/1 Czchów HCO3-Cl-Ca rolne III Fe, HCO3 IV II II II HCO3

8 Wody 133 I obszary zabudowane II grunty, gospodarstwa rozdrobnione III IV użytki zielone lasy V 0% 20% 40% 60% 80% 10 Rys. 39. Jakość wód podziemnych w powiązaniu ze sposobem użytkowania terenu na obszarze województwa małopolskiego w 2006 roku W oparciu o wyniki badań monitoringu jakości wód podziemnych przeprowadzono ocenę jakości wód w powiatach. Ze względu na okresowy charakter badań w poszczególnych punktach (1 raz na 3 lata lub 1 raz na 6 lat) do oceny wykorzystano wyniki z lat Wyniki oceny przedstawiono graficznie na rysunku 40. MIECHÓW OLKUSZ PROSZOWICE DĄBROWA TARNOWSKA CHRZANÓW TARNÓW OŚWIĘCIM WADOWICE KRAKÓW WIELICZKA BOCHNIA BRZESKO MYŚLENICE SUCHA BESKIDZKA LIMANOWA NOWY SĄCZ GORLICE Objaśnienia: Klasyfikacja wód podziemnych Klasy wód Charakterystyka NOWY TARG klasa I klasa II klasa III klasa IV klasa V bardzo dobra dobra zadowalająca niezadowalająca zła ZAKOPANE Rys. 40. Klasyfikacja powiatów ze względu na jakość wód podziemnych w latach

9 134 Jakość wód podziemnych według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. nr 203/2002, poz.1718) Ze względu na to, że badania monitoringowe wód podziemnych nie obejmują zanieczyszczeń bakteriologicznych, ocenę wykonano dla badanych wskaźników fizykochemicznych. Porównanie wyników badań monitoringowych z wartościami dopuszczalnymi określonymi w cytowanym rozporządzeniu pozwala stwierdzić, że 34,8% badanych wód nie spełnia wymagań jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W większości przypadków (ok. 67%) o ocenie takiej decydowały zanieczyszczenia geogeniczne (np. żelazo, mangan), natomiast w ok.33% - zanieczyszczenia antropogeniczne. Szczególne zaniepokojenie budzą wyniki badań wód powiatu nowotarskiego, gdzie we wszystkich punktach zlokalizowanych na terenie powiatu stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wartości dla związków azotu. Ocena stopnia zanieczyszczenia wód związkami azotu Azot jest pierwiastkiem biogennym ulegającym licznym przemianom związanym z procesami tworzenia się i rozkładu substancji organicznych. Na całkowitą zawartość związków azotu w wodach składają się naturalne i syntetyczne organiczne związki azotu, formy mineralne (jon amonowy NH + 4, azotyny, azotany) oraz azot gazowy N 2. Zanieczyszczenie wód podziemnych związkami azotu łączy się z różnorodną działalnością człowieka, a w największym stopniu z rolnictwem i gospodarką komunalną. Główne przyczyny zanieczyszczenia ze względu na obszar oddziaływania to m.in.: wymywanie związków azotu (głównie azotanów) z obszarów upraw rolnych, stosowanie nawozów azotowych, stosowanie odpadów z produkcji zwierzęcej (gnojowica, obornik), stosowanie odpadów z produkcji roślinnej (soki kiszonkowe), rolnicze wykorzystanie ścieków, osadów ściekowych i kompostowanych odpadów komunalnych, nieuporządkowana gospodarka ściekowa na obszarze zabudowy wiejskiej, nie nadążająca za rozbudową wodociągów, składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych. Na podstawie wyników badań monitoringowych, w roku 2006 na terenie województwa małopolskiego w 30,2% badanych wód podziemnych stwierdza się zanieczyszczenie związkami azotu. Ocena stopnia zanieczyszczenia wód amoniakiem Głównym źródłem jonów amonowych w wodzie jest rozkład materii organicznej zawierającej azot (białka, mocznik itp.). Pochodzenie materii organicznej może być naturalne, lecz najczęściej jej źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, takie jak nawozy organiczne (obornik, Tabela 29. Punkty sieci monitoringu wód podziemnych, w których stwierdzono przekroczenia norm dla wód przeznaczonych do spożycia dla ludzi Wskaźniki przekraczające normy dla Nr Nr sieci Miejscowość Typ chemiczny wody Użytkowanie terenu wód przeznaczonych do spożycia dla Monbada SOH ludzi 116 Sucha grunty ph 144 II/786 Jodlówka Tuchowska SO 4-NO 3-Ca-Mg Obszary zabudowane ph 515 Waksmund HCO 3-Ca-Mg Obszary zabudowane NO 3,N_NO III/778/1 Stary Sącz HCO 3-Ca Obszary zabudowane Fe 1119 Podłęże HCO 3-SO 4-Ca Obszary zabudowane Fe 1723 I/828/1 Zawoja-1 HCO 3-Na-Ca Lasy Mn 1728 I/828/3 Zawoja-2 HCO 3-Na-Ca Lasy Al 1861 II/762/1 Kalwaria Zebrzydowska HCO 3-Ca-Mg-Na Fe 1863 II/830/1 Niepołomice HCO 3-Cl-Na Obszary zabudowane/grunty rolne Na,Cl 1864 II/838/1 Pcim HCO 3-Ca Tereny zielone Fe 1865 II/831/1 Szczurowa HCO 3-Cl-Ca-Na Mn,Fe 2006 II/826/1 Rabka Cl-Na Obszary zabudowane 2009 Szczawa Obszary zabudowane As,B,Na,Se,Fe,Cl,Fluorki,NO 2, NH 4,PEW,N_NH 4,N_NO 2 As,B,Mg,Na,Se,Fe,Cl,Fluorki,NO 2, NH 4,PEW,N_NH 4,N_NO Szczawnica Obszary zabudowane B,Mn,Na,Fe,Cl,NH 4,PEW,N_NH 4 II/837/1 Czchów HCO 3-Cl-Ca rolne Fe

10 Wody 135 gnojówka, gnojowica), ścieki związane z rolnictwem (m.in.gnojowica, soki kiszonkowe), odpady przetwórstwa rolnego, ścieki bytowe w obszarach o nieuporządkowanej gospodarce ściekowej, składowiska odpadów stałych zawierających materię organiczną. W głębszych wodach podziemnych źródłem jonu amonowego może być nie tylko proces rozkładu materii organicznej, ale także proces biologicznej denitryfikacji azotanów zawartych w wodach. W województwie małopolskim, stężenia amoniaku na poziomie odpowiadającym IV klasie czystości stwierdzono w obszarze pasa północnego województwa, w którym dominują tereny upraw rolnych i obszary zabudowane, natomiast na południu (powiat nowotarski) stwierdzone stężenia amoniaku odpowiadały V klasie czystości. Najwyższe wartości stężenia amoniaku (wyrażone jako NH 4 w mg/dm 3 ) stwierdzono w następujących miejscowościach: Podłęże (1,32 mg/dm 3 w punkcie nr 1119) i Niepołomice (1,21 mg/dm 3 w punkcie nr 1863) w powiecie wielickim, Rabka (7,43 mg/dm 3 w punkcie nr 2006) i Szczawnica (6,95 mg/dm 3 w punkcie nr 2011) w powiecie nowotarskim, Szczurowa (0,94 mg/dm 3 w punkcie nr 1865) w powiecie brzeskim, Szczawa (7,81 mg/dm 3 w punkcie nr 2009) w powiecie limanowskim. Na pozostałym obszarze stężenia amoniaku nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla klasy I i II. Zaznaczyć należy, że w powiecie nowotarskim (punkty Rabka, Szczawnica) stężenia amoniaku prawie 5-krotnie przekraczały normy dla wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Rozkład stężeń amoniaku na obszarze województwa przedstawiono na rysunku 41. Ocena wód podziemnych według kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych Ocenę stopnia zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu ze źródeł rolniczych przeprowadzono w oparciu rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych.(dz. U. Nr 241/2002, poz. 2093). Za wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych uznaje się wody zanieczyszczone oraz wody zagrożone zanieczyszczeniem, jeżeli nie zostaną podjęte działania ograniczające bezpośredni lub pośredni zrzut do tych wód azotanów i innych związków azotowych mogących przekształcić się w azotany, pochodzących z działalności rolniczej: za wody zanieczyszczone uznaje się wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO 3 /dm 3 za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się wo- AMONIAK [NH ] 4 [mg/dm 3] 7.00 Kraków Tarnów Nowy Sącz klasa IV klasa III klasa II klasa I punkt badawczy Rys. 41. Rozkład stężeń amoniaku w wodach podziemnych w województwie małopolskim na podstawie wyników badań monitoringowych w latach

11 136 dy podziemne, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO 3 /dm 3 i wykazuje tendencję wzrostową. Analiza wyników badań wód podziemnych w oparciu o kryteria określone w cytowanym rozporządzeniu wskazuje na: zanieczyszczenie związkami azotu wód zbiornika 440 Nowy Targ - punkt Waksmund, zagrożenie zanieczyszczeniem wód w rejonie zbiorników: 326 Częstochowa - punkt Wolbrom-Kozina, 434 Dolina rzeki Biała Tarnowska - punkt Jodłówka Tuchowska, 437 Dolina rzeki Dunajec (Nowy Sącz) punkt Gołkowice. Na pozostałym obszarze nie stwierdza się występowania azotanów w ilościach przekraczających 40 mg/l, tj. w stężeniach świadczących o zagrożeniu zanieczyszczeniem lub zanieczyszczeniu wód podziemnych. Rozkład stężeń azotanów na obszarze województwa przedstawiono na rysunku 42. Podsumowanie Rozmieszczenie zasobów wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego jest nierównomierne - znaczące zasoby są na południu i północy województwa, natomiast obszarem o deficycie wód podziemnych są tereny wschodnie i północno-wschodnie. Skład chemiczny wód wskazuje, że ok. 47% to wody, na których skład zaznacza się wpływ antropopresji lub czynników geogenicznych. Wyników badań monitoringu jakości wód wykazują, że 55,8% badanych wód to wody o bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa I i II), 25,6% - wody zadowalającej jakości (klasa III), a 18,6% - wody niezadowalającej i złej jakości (klasa IV i V). 34,8% badanych wód nie spełnia wymagań jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W większości przypadków (ok. 67%) o takiej ocenie decydowały zanieczyszczenia geogeniczne (np.żelazo, mangan), natomiast w ok.33% - zanieczyszczenia antropogeniczne. Szczególne zaniepokojenie budzą wyniki badań wód powiatu nowotarskiego, gdzie we wszystkich punktach zlokalizowanych na terenie powiatu stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wartości dla związków azotu. Zanieczyszczenie związkami azotu stwierdzono w 30,2% badanych wód podziemnych, przy czym prawie połowa z tych wód zanieczyszczona jest amoniakiem. Wody zanieczyszczone azotanami stwierdzono w punkcie Waksmund, zlokalizowanym na Głównym Zbiorniku Wód Podziemnych 440. Ocena jakości wód w poszczególnych powiatach wskazuje, że pilne działania naprawcze i ochronne dla wód podziemnych winny być podjęte w powiatach nowotarskim, limanowskim, tarnowskim, brzeskim, wielickim i myślenickim, gdzie stwierdzono występowanie wód V i IV klasy czystości. AZOTANY [NO ] 3 [mg/dm 3] Kraków Tarnów Nowy Sącz klasa IV klasa III klasa II klasa I punkt badawczy Rys. 42. Rozkład stężeń azotanów w wodach podziemnych w województwie małopolskim na podstawie wyników badań monitoringowych w latach