INFRASTRUKTURA INSTYTUCJONALNA EKONOMII SPOŁECZNEJ

Transkrypt

1 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądx cześci niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in. ), wymaga pisemnej zgody Wydawcy INFRASTRUKTURA INSTYTUCJONALNA EKONOMII SPOŁECZNEJ Mikołaj Niedek Fundacja Promocji Gmin Polskich WSTĘP Celem artykułu jest pokazanie roli, jaką powinny pełnić instytucje wsparcia ekonomii społecznej w kontekście powstających w Polsce centrów ekonomii społecznej i innych instytucji, których celem jest wspieranie przedsięwzięć na rzecz aktywizacji społecznej i zawodowej osób zagrożonych społecznym wykluczeniem. Artykuł rozpoczyna się od znaczenia i ujęć pojęcia infrastruktury instytucjonalnej, poprzez charakterystykę tych podmiotów, aż do określenia roli, jaką kluczowe elementy tego systemu powinny pełnić. W artykule posłużono się metodą porównawczą. Według powszechnej definicji infrastruktura to podstawowe urządzenia, budynki użyteczności publicznej i instytucje usługowe, których istnienie jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa 1. Spośród wielu rodzajów infrastruktury wyróżnia się również infrastrukturę społeczną, określaną jako zespół urządzeń publicznych zaspokajających potrzeby socjalne, oświatowe i kulturalne ludności. Do jej elementów zalicza się najczęściej: szkoły, ośrodki zdrowia, ośrodki pomocy społecznej, obiekty kulturalne i sportowe, ochotniczą straż pożarną. Na tle polityki społecznej wyróżnia się dwie podstawowe funkcje infrastruktury społecznej: instytucjonalną (pełnienie funkcji instytucji) i funkcjonalną (zaspokajania potrzeb społecznych). Do konwencjonalnych instytucji realizujących politykę społeczną należą: gminne i miejskie ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy, regionalne ośrodki polityki społecznej, agencje pośrednictwa pracy (zatrudnienia), oddziały PFRON. Do elementów infrastruktury instytucjonalnej należy także zaliczyć organizacje pozarządowe, szczególnie te, które świadczą usługi społeczne i realizują cele związane z integracją społeczną i aktywizacją zawodową. W bazie danych organizacji pozarządowych prowadzonych przez portal zarejestrowanych jest ponad 2800 organizacji kwalifikowanych jako działające na rzecz osób bezrobotnych i rynku pracy 2. FUNKCJE I PODMIOTY INFRASTRUKTURY INSTYTUCJONALNEJ W ramach sektora pozarządowego można wyróżnić specyficzną infrastrukturę. Według Piotra Frączaka tworzą ją instytucje i mechanizmy pozwalające wspierać oddolne inicjatywy, ułatwiające współpracę organizacji pozarządowych, a także występujących w ich imieniu wobec administracji i biznesu (Frączak 2006, s. 4). Elementy tego systemu powinny pełnić przynajmniej jedną z dwóch funkcji: a) służebną działanie na rzecz innych organizacji poprzez dostarczanie ich liderom, pracownikom, członkom czy wolontariuszom: wiedzy (w formie informacji, poradnictwa, szkoleń), wsparcia (organizacyjnego, rzeczowego, finansowego) oraz podejmowanie różnych działań w interesie tych organizacji (rzecznictwo, promocja, lobbing); b) integrującą i opiniotwórczą tworzenie systemu wymiany informacji, a więc umożliwienie komunikacji pomiędzy poszczególnymi organizacjami, a przez to artykułowanie wspólnych dla środowiska interesów (postulatów) i ich reprezentacja, a także podejmowanie wspólnych działań (partnerstwo). Rolą organizacji infrastruktury instytucjonalnej jest zatem udzielanie wsparcia: merytorycznego, techniczno-organizacyjnego, finansowego oraz reprezentacja interesów i integracja sektora. Do efektów działania infrastruktury trzeciego sektora Piotr Frączak zalicza: samoświadomość sektora, uznanie przez administrację, stworzenie i rozwój zaplecza prawnego oraz profesjonalizację działalności (tamże). Infrastruktura ta ma również swoje mankamenty. Po pierwsze, ponad 80% organizacji infrastruktury ogólnopolskiej ma swoją siedzibę w stolicy. Istnieje więc silna centralizacja poszczególnych jej elementów. Po drugie, mamy do czynienia z nierównomiernym rozkładem struktury regionalnej. Z badań przeprowadzonych przez Ośrodek Badań Aktywności Lokalnej Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego wyłaniają się pod tym względem słabsze województwa (kujawsko-pomorskie, lubuskie, opolskie, warmińsko-mazurskie) i takie, co do których można mieć wątpliwości, czy stanowią ośrodek słaby czy silny (świętokrzyskie, małopolskie, podkarpackie, łódzkie, zachodniopomorskie). Są też województwa, gdzie poziom działania infrastruktury jest jak się wydaje stosunkowo wysoki (lubelskie, mazowieckie, śląskie), i takie, które bezdyskusyjnie przewodzą: wielkopolskie, dolnośląskie, pomorskie 3. W bazie organizacji pozarządowych prowadzonych przez portal ngo.pl zarejestrowanych jest 840 pozarządowych organizacji infrastrukturalnych. Wśród najbardziej znanych można wymienić: Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej, Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT, Ogólnopolską Federację Organizacji Pozarządowych, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, Stowarzyszenie Centrum Aktywności Lokalnej, Krajową sieć grup partnerskich, Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć. Do organizacji tworzących swoistą infrastrukturę informacyjną III sektora należą również organizacje: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Stowarzyszenie KLON/JAWOR, Instytut Spraw Publicznych, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Są one mocno zaangażowane w promocję i upowszechnianie koncepcji i instytucji ekonomii społecznej oraz we wspieranie rozwoju jej podmiotów. Trzeba także wspomnieć o instytucjach opiniodawczych i doradczych mających umocowanie w instytucjach publicznych. Należą do nich np. rady działalności pożytku publicznego działające na podstawie przepisów o działalności pożytku publiczne- 12 Polityka Społeczna nr 4/2011

2 go i o wolontariacie, jak też ośrodki Europejskiego Funduszu Społecznego (krajowy i regionalne) 4. Odpowiednikiem infrastruktury instytucjonalnej sektora społecznego są instytucje tworzące struktury wsparcia działań podmiotów sektora gospodarczego (biznesu). Należą do nich w szczególności: samorząd gospodarczy, ośrodki wspierania przedsiębiorczości, izby i stowarzyszenia gospodarcze, inkubatory biznesu, fundusze typu venture capital, agencje i fundacje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki szkoleniowo-doradcze, fundusze pożyczkowe i doręczeniowe, organizacje pracodawców (branżowe i regionalne), sieci usług biznesowych, doradczych i finansowych dla małych i średnich przedsiębiorstw (KSU, KSI, BIN), parki naukowo-technologiczne i przemysłowe, centra innowacji technologicznych (zaawansowanych technologii). Z perspektywy polityki społecznej instytucje te mają na celu pomoc w organizacji, zarządzaniu i rozwoju podmiotów gospodarczych, szczególnie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, tworzących względnie trwałe miejsca pracy i pozwalające zwalczać problem bezrobocia, jako jedno z największych wyzwań polityki społecznej. Mimo znaczących sukcesów na tym polu w pierwszej dekadzie lat dwutysięcznych prawie dwukrotne zmniejszenie się bezrobocia w ciągu ostatnich czterech lat: z 20% w grudniu 2003 r. do około 10% w 2009 r. pozostaje jego tzw. twarde jądro, tzn. grupy zagrożone trwałą marginalizacją społeczną. Dotyczy to, na tle przepisów o zatrudnieniu socjalnym, w szczególności 5 : osób długotrwale bezrobotnych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; osób niepełnosprawnych w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; uchodźców realizujących indywidualny program integracji w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; osób bezdomnych realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; uzależnionych od alkoholu po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego; uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej; chorych psychicznie w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego. Do powyższego wykazu ustawa o zatrudnieniu socjalnym (art. 1 pkt. 2) dodaje klauzulę ( ) którzy podlegają wykluczeniu społecznemu i ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym tradycyjnych rodzinnym. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na niedostateczność tradycyjnych form polityki społecznej pasywnego systemu zasiłków społecznych, jak również mechanizmów rynkowych dla aktywizacji społecznej i zawodowej osób marginalizowanych. W generalnej opinii sektor publiczny z problemami tymi sobie nie radzi (o ile je w ogóle dostrzega), ma ograniczone środki finansowe lub działa nieefektywnie i nieskutecznie. Sektor prywatny zaś nie działa w obszarze niskiej lub ujemnej stopie zwrotu, a do obszaru tego należy sfera usług społecznych dla osób ubogich, chorych lub, mówiąc ogólnie, zmarginalizowanych. Według Cezarego Miżejewskiego (2010) do najważniejszych wyzwań polityki społecznej należą: a) demograficzne kwestia osób starszych, m.in. usługi opiekuńcze i długoterminowe, usługi edukacyjne, zagospodarowanie czasu wolnego; b) strukturalne zróżnicowania w dostępie do praw i usług, m.in. najwyższy poziom ubóstwa dzieci i młodzieży, zróżnicowania regionalne; c) instytucjonalne niespójny system realizacji usług społecznych podzielonych między szczeble samorządu terytorialnego, deficyty partnerstwa publiczno-społecznego; d) finansowe niedostateczne finansowanie usług społecznych kosztem świadczeń bezpośrednich. Według Krajowego Programu Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna: Nowa polityka integracji społecznej zmierza do reformy narzędzi i instrumentów aktywizacji zawodowej i społecznej, które umożliwią bardziej efektywne działania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie pomocy i integracji społecznej oraz budowy sektora usług społecznych w oparciu o podmioty ekonomii społeczne (Krajowy Program 2006, s. 37). Według cytowanego Programu podmioty ekonomii społecznej mają za zadanie zwiększać udział społeczności lokalnych w lokalnej polityce społecznej. PODMIOTY EKONOMII SPOŁECZNEJ I JEJ ROZWÓJ W POLSCE Według popularnego ujęcia europejskiej sieci badawczej EMES za przedsiębiorstwo społeczne uznaje się działalność o celach głównie społecznych, której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli 6. Natomiast w ogólnym ujęciu ekonomia społeczna to prowadzenie działalności gospodarczej przez podmioty nienastawione wyłącznie na zysk, gdzie cele społeczne liczą się na równi z celami ekonomicznymi lub traktowane są nadrzędnie. W ekonomii społecznej działania gospodarcze są środkiem osiągania celów społecznych, przeciwnie niż w konwencjonalnej ekonomii, gdzie zasoby społeczne są narzędziem osiągania celów komercyjnych. Do podmiotów ekonomii społecznej zalicza się spółdzielnie, w szczególności spółdzielnie pracy, stowarzyszenia i fundacje prowadzące działalność gospodarczą, banki spółdzielcze, społeczne kasy oszczędnościowo-rozliczeniowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych oraz określane mianem podmiotów nowej ekonomii społecznej spółdzielnie socjalne, centra integracji społecznej, zakłady aktywności zawodowej, działalność gospodarcza organizacji pozarządowych i podmiotów statutowo nienastawionych na zysk 7. Strukturę ilościową tych podmiotów w Polsce obrazuje tabela 1. Polityka Społeczna nr 4/

3 Tabela 1. Struktura ilościowa podmiotów III sektora w Polsce w 2010 r. Rodzaj organizacji Liczba Organizacje infrastrukturalne (NGO) 839 NGO działające na rzecz osób bezrobotnych/rynku pracy Organizacje pożytku publicznego (OPP) 8031 Centra Wolontariatu 107 Centra Aktywności Lokalnej 64 Fundusze Lokalne 27 Spółdzielnie Spółdzielnie socjalne 151 Centra Integracji Społecznej 49 Zakłady Aktywności Zawodowej 50 Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych 9 Źródło: bazy danych portalu [dostęp: ]. W gospodarce społecznej pokłada się duże nadzieje na skuteczne rozwiązywanie problemów wykluczenia społecznego, zaspokajania potrzeb społeczności lokalnych, których nie zaspokaja sektor publiczny i biznesowy, oraz tworzenie trwałych, lokalnych miejsc pracy. Jako taka ekonomia społeczna wpisuje się w trend tworzenia lokalnego rozwoju, zrównoważonego społecznie, gospodarczo i ekologicznie. W Polsce o ekonomii społecznej głośno zrobiło się dopiero na początku lat dwutysięcznych w kontekście przygotowywania się naszego kraju do akcesji do UE. Ideę gospodarki społecznej rozpropagował w szczególności Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Uważa się, że Polska posiada niewykorzystany potencjał w sferze przedsiębiorczości społecznej, a istniejący sektor przedsiębiorstw społecznych cechuje duży niedorozwój, szczególnie w porównaniu z krajami, które na tym polu osiągnęły znaczące sukcesy, jak np. Włochy. Stosunek ilościowy tych podmiotów w Polsce i Włoszech prezentuje tab. 2. Tabela 2. Porównanie struktur ilościowych podmiotów III sektora w Polsce i Włoszech Rodzaj organizacji Polska Włochy Stowarzyszenia i fundacje (same stowarzyszenia) Spółdzielnie Spółdzielnie socjalne Liczba zatrudnionych w spółdzielniach socjalnych około 1000 osób Źródło: bazy danych portalu oraz dane z raportu Social Enterprise. An International Literature Review, GHK with T. Johnson, R. Spear, 2006, s. 37. INFRASTRUKTURA EKONOMII SPOŁECZNEJ około osób W niniejszych rozważaniach kluczowe znaczenie ma stan i rozwój infrastruktury ekonomii społecznej, podobnie jak w przypadku infrastruktury instytucjonalnej sektora publicznego i prywatnego biznesu. Geneza infrastruktury instytucjonalnej sektora ekonomii społecznej wywodzi się z sektora pozarządowego (III sektora). Wymienione wcześniej instytucje, tworzące system wsparcia dla organizacji społecznych (obywatelskich), mają znaczące dokonania na polu tworzenia struktur wsparcia gospodarki społecznej. Ogólnie infrastrukturę instytucjonalną sektora pozarządowego można zdefiniować jako System instytucji i mechanizmów pozwalających wspierać oddolne inicjatywy, ułatwiających współpracę i rozwój organizacji pozarządowych, a także występujących w ich imieniu wobec administracji (II sektor) i biznesu (I sek- tor). Z kolei celem infrastruktury gospodarki społecznej powinno być tworzenie przestrzeni instytucjonalnej dla powstawania podmiotów ekonomii społecznej i strukturalnych (systemowych) warunków dla ich rozwoju. Modelowym przykładem tego typu działalności w Polsce jest Małopolski Pakt na rzecz Ekonomii Społecznej. To przykład partnerskiej inicjatywy międzysektorowej, założonej w 2007 r. przez 24 podmioty sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego, w tym uczelnię i media, jak również organizacje zagraniczne 8. Przykład ten ma jednak zasięg regionalny i przy braku powszechności tego typu inicjatyw w Polsce należy uznać go w skali kraju za lokalny element infrastruktury instytucjonalnej 9. Za modelowe przedsiębiorstwo społeczne w Polsce uznaje się spółdzielnię socjalną, których znaczący rozwój obserwuje się od 2006 r. (rok przyjęcia ustawy o spółdzielniach socjalnych). W połowie 2010 r. liczbę tych spółdzielni w kraju szacowano na Za przykład organizacji infrastrukturalnej tego sektora należy uznać Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych, działający od 2007 r. Elementem składającym się na tę infrastrukturę są również ośrodki wsparcia spółdzielczości socjalnej, kierowane zazwyczaj przez organizacje pozarządowe, które otrzymały dotacje na prowadzenie takich ośrodków w wyniku konkursu ogłaszanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Zazwyczaj działa jeden taki ośrodek w danym województwie. Infrastrukturę tego sektora tworzą też centra ekonomii społecznej. W modelowym kształcie Centrum Ekonomii Społecznej (CES) to nowy rodzaj instytucji pośredniczącej w integracji z rynkiem pracy osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez szkolenia umożliwiające samozatrudnienie w tworzonych spółdzielniach socjalnych, zatrudnienie w firmach komercyjnych oraz przedsiębiorstwach społecznych 11. W perspektywie polityki strukturalnej na lata w projektach dofinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w Priorytecie VII Promocja Integracji Społecznej, Działaniu 7.2. Przeciwdziałanie Wykluczeniu Społecznemu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałaniu Wsparcie Ekonomii Społecznej realizowanych jest wiele przedsięwzięć w formie CES, jak również inkubatorów przedsiębiorstw społecznych 12. W obszarze tym realizowany jest również (w okresie ) metaprojekt pn. Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej (ZSWES) 13. Projekt ten integruje istniejące centra ekonomii społecznej, jak również ośrodki wsparcia ekonomii społecznej i ośrodki wsparcia spółdzielni socjalnych. Ogólnym jego celem jest poprawa kondycji ekonomii społecznej w Polsce przez tworzenie mechanizmów wsparcia merytorycznego podmiotów ekonomii społecznej i ich otoczenia. Cel ten ma być realizowany poprzez cele szczegółowe, m.in.: tworzenie i rozwijanie standardów jakości usług instytucji pomocy i integracji społecznej; wzrost kompetencji i wzmocnienie potencjału kadr instytucji pomocy, integracji społecznej, ekonomii społecznej poprzez szkolenia i kursy, doradztwo i studia podyplomowe, a także wizyty studyjne i staże; profesjonalizację działań wspierających podmioty ekonomii społecznej; 14 Polityka Społeczna nr 4/2011

4 podniesienie świadomości społecznej w zakresie możliwości rozwiązywania problemów za pomocą narzędzi ekonomii społecznej; wzmocnienie otoczenia instytucji ekonomii społecznej na poziomie lokalnym za pomocą metody budowania partnerstw na rzecz ekonomii społecznej. Podmioty tworzące ZSWES to: Fundacja Pomocy Wzajemnej BARKA, Fundacja Fundusz Współpracy, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Instytut Spraw Publicznych, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie działający przez jednostkę pozawydziałową Małopolską Szkołę Administracji Publicznej, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Regionalne Centrum UNDP w Bratysławie, Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy. Kluczowe dla działań wspierających rozwój przedsiębiorstw gospodarki społecznej są jednak instytucje finansowe udzielające wsparcia w postaci pożyczek, kredytów czy poręczeń przedsiębiorstwom społecznym. Sytuacja w tym obszarze nie wygląda zachęcająco, gdyż generalnie tego typu organizacje nie mogą liczyć na wsparcie konwencjonalnych instytucji finansowych, jak np. banki, które przy ocenie zdolności kredytowej koncertują się wyłącznie na przepływach finansowych, abstrahując od aspektów społecznych, istotnych skądinąd dla tego typu podmiotów. Irena Herbst w analizie poświęconej dostępności finansowania dla podmiotów ekonomii społecznej stwierdza wprost: Żaden ze stosowanych w Polsce instrumentów finansowych, a także żadne z rozwiązań instytucjonalno-prawnych ułatwiających dostęp do kapitału nie respektują specyfiki przedsięwzięć społecznych, celu ich działania. Nawet systemowo uruchamiane wsparcie ze środków publicznych (instrumenty hybrydowe, lokalne i regionalne fundusze pożyczkowe i doręczeniowe) nie tworzą warunków ułatwiających pozyskiwanie środków na przedsięwzięcia społeczne (Herbst 2007, s. 16). Instytucje udzielające wsparcia finansowego organizacjom pozarządowym faktycznie są w Polsce nieliczne, niemniej istnieją dobre przykłady. Na przykład Polsko-Amerykański Fundusz Pożyczkowy Inicjatyw Obywatelskich, który w przeciągu dekady swojej działalności udzieli w Polsce ponad 100 mln zł pożyczek ponad 400 podmiotom sektora społecznego, czy Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych (TISE), które do połowy 2010 r. udzieliło pożyczek na kwotę 8 mln zł 14. Najbardziej znaczące w infrastrukturze instytucjonalnej gospodarki społecznej powinny być zdaniem autora centra ekonomii społecznej. Powinny one specjalizować się w wymienionych niżej obszarach: poradnictwo koncepcyjne i ekonomiczne w zakresie pożądanych i perspektywicznych rodzajów i obszarów prowadzenia działalności gospodarczej w formie przedsiębiorstwa (przedsięwzięcia) społecznego; poradnictwo proceduralne w zakresie dopełnienia obowiązujących i wymaganych działań formalnych związanych z zakładaniem przedsiębiorstwa społecznego i uruchamiania działalności gospodarczej; poradnictwo organizacyjne w obszarze metod i modeli organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem społecznym, tworzenia biznesplanu, strategii rozwoju, współpracy z interesariuszami; poradnictwo koncepcyjne (baza pomysłów) w zakresie możliwych sposobów prowadzenia działalności gospodarczych w formule ekonomii społecznej (spółdzielnie socjalne, centra integracji społeczne, zakłady aktywności zawodowej, działalność gospodarcza organizacji pozarządowych); poradnictwo marketingowe w zakresie kształtowania profilu usług (produkcji) i organizowania kanałów zbytu, promocji i nawiązywania współpracy z partnerami handlowymi; poradnictwo finansowe w zakresie pozyskiwania środków i dotacji na rozruch i rozwój przedsiębiorstwa społecznego (fundraising) ze środków krajowych (urząd pracy, PFRON, FIO) i funduszy europejskich; prowadzenie działań promocyjnych i upowszechnieniowych (kampanii społecznych) adresowanych do osób z grupy wykluczenia społecznego, w celu zainteresowania, zachęcenia i zmotywowania ich do uczestnictwa w zakładaniu podmiotu ekonomii społecznej i prowadzeniu go; pomoc w opracowaniu i pisaniu aplikacji projektowych przez grupy zakładające lub prowadzące lokalny podmiot ekonomii społecznej; organizacja działań edukacyjnych, wizyt studyjnych i szkoleń adresowanych do grup chcących założyć i prowadzić lokalne przedsiębiorstwo społeczne z zakresu organizacyjnych, ekonomicznych, marketingowych, prawno-proceduralnych i finansowych aspektów przedsiębiorczości społecznej; gromadzenie i udzielanie informacji o funduszach, jak również samych środków na wspieranie lokalnej gospodarki społecznej z różnych źródeł (publicznych, prywatnych, społecznych); wspieranie w nawiązywania współpracy gospodarczej z partnerami gospodarczymi przez nowo powstałe podmioty ekonomii społecznej poprzez wyszukiwanie i kojarzenie stron; upowszechnianie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) i nawiązywanie współpracy z firmami prywatnymi celem zainteresowania ich współpracą z lokalnymi podmiotami ekonomii społecznej (np. podwykonawstwo) i unaocznienie możliwych korzyści z tego wynikających (natury ekonomicznej, organizacyjnej, marketingowej, etyczno-reputacyjnej); współpraca z podmiotami polityki społecznej szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego; nawiązywanie współpracy z innymi ośrodkami wsparcia ekonomii społecznej w regionie i kraju w celu wymiany doświadczeń i skutecznych praktyk; prowadzenie działalności informacyjno-promocyjnej mającej na celu zainteresowanie szerszych grup i środowisk społeczności lokalnej swoją działalnością; założenie i prowadzenie lokalnego inkubatora przedsiębiorczości społecznej. Od 2009 r. działa na szczeblu ministerialnym Zespół ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej 15. W ramach grup roboczych Zespołu opracowywane są istotne dla rozwoju infrastrukturalnego sektora ekonomii społecznej dokumenty: strategia rozwoju ekonomii społecznej, ustawa regulująca przedsiębiorczość społeczną, ramy finansowe dla funkcjonowania ekonomii społecznej i założenia do systemu edukacji dla ekonomii społecznej. Realizowany jest również projekt Komisji Europejskiej Lepsza Przyszłość Ekonomii Społecznej, koncentrujący się na kwestii franczyzy społecznej, partnerstwa publiczno-społecznego, standardach jakości Polityka Społeczna nr 4/

5 przedsiębiorstw społecznych i społecznych klauzul zamówień publicznych. Upowszechnienie tych instrumentów aktywizacji społecznej i zawodowej w samorządach z pewnością przyczyni się do rozwoju infrastruktury instytucjonalnej ekonomii społecznej w Polsce. ZAKOŃCZENIE Obok samych organizacji i instytucji tworzących sieć infrastrukturalną ekonomii społecznej i zakresu ich działania ważna jest także jakość świadczonych przez nie usług. Pojawiły się już pierwsze badania w tej materii, w tym z zastosowaniem zaawansowanych metodyk. Według wyników badań jakości obsługi klientów korzystających z usług ośrodków wsparcia ekonomii społecznej w woj. małopolskim wynika, iż największą popularnością cieszą się różne formy usług prawnych, księgowych, marketingowych, wspierających, ale również doradczych, promocyjnych i szkoleniowych (Ćwiklicki 2010, s. 38). Za najważniejsze cechy tych usług wskazano ich wiarygodność i pewność. Niewątpliwie kluczem do zapewnienia właściwej jakości usług wszelkich podmiotów, w tym tworzących infrastrukturę instytucjonalną ekonomii społecznej, jest konkurencja. Kwestią do rozstrzygnięcia pozostaje wszakże, w jakiej postaci i w jakim zakresie ta wolnorynkowa zasada będzie miała zastosowanie do podmiotów instytucjonalnych ekonomii społecznej, które nie kierują się przecież wyłącznie zasadami ekonomii wolnorynkowej. 1 [dostęp: ]. 2 [dostęp: ]. 3 content&task=view [dostęp: ]. 4 [dostęp: ]. 5 Zob. art. 1 ustawy o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003 r. 6 Zob. EMES określiło kryteria społeczne i ekonomiczne, którymi powinny charakteryzować się podmioty ekonomii społecznej. Kryteria ekonomiczne: prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności w na podstawie instrumentów ekonomicznych; niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych; ponoszenie ryzyka ekonomicznego; istnienie choćby nielicznego płatnego personelu. Kryteria społeczne: wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia; oddolny, obywatelski charakter inicjatywy; specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania; możliwie wspólnotowy charakter działania; ograniczona dystrybucja zysków. Ten zestaw kryteriów jest definicją idealnego przedsiębiorstwa społecznego; od przedsięwzięć zaliczanych do tego sektora nie wymaga się spełnienia wszystkich tych kryteriów, lecz większości z nich. Tamże. 7 Podstawy prawne rozwoju nowej ekonomii społecznej stworzył pakiet ustaw, przyjmowany w połowie mijającej dekady: znowelizowane Prawo spółdzielcze Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (DzU 1982, nr 30, poz. 210 z późn. zm.); Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (DzU 2003, nr 122, poz z późn. zm.); Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, (DzU 2003, nr 96, poz. 873 z późn. zm.); Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU 2004, nr 99, poz z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (DzU 2006, nr 94, poz. 651 z późn. zm.). 8 Zob. [dostęp: ]. 9 Istnieje wszakże w Polsce wiele przykładów partnerstw międzysektorowych działających na rzecz rozwoju lokalnego, w tym wykorzystujących przedsiębiorczość społeczną. Zob Zob. branżowy katalog spółdzielni socjalnych prowadzony na portalu [dostęp: ]. 11 Cytowana koncepcja CES została wypracowana w ramach projektu Ekonomia społeczna w praktyce ( realizowanego w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, wdrażanego w Polsce w latach W ramach tzw. Tematu D tego Programu, poświęconego wspieraniu i rozwojowi gospodarki społecznej w Polsce, realizowanych było 16 projektów partnerskich. Zob Na przykład projekty: INES Infrastruktura Ekonomii Społecznej w Małopolsce Wiejski Inkubator Ekonomii Społecznej Centrum Ekonomii Społecznej i Przedsiębiorczości (Ruda Śląska) Centra Inicjatyw Ekonomii Społecznej w woj. świętokrzyskim Centrum Ekonomii Społecznej w Lublinie albert.lublin.pl/ces/; Centrum Ekonomii Społecznej w Tarnowie [dostęp: ]. 13 Finansowany jest on również ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Priorytet I. Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji promocji i integracji społecznej). Zob. spoleczna.pl/x/ [dostęp: ]. 14 Zob. TISE zamierzało również rozpocząć współpracę z Bankami Spółdzielczymi w celu poszerzenia skali dystrybucji, co przyczyniłoby się do rozbudowy instytucjonalnej infrastruktury finansowej III sektora. 15 Zespół powołany został mocą Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów nr 141 z dnia 15 grudnia 2008 r. Zob. [dostęp: ]. LITERATURA Ćwiklicki M. (2010), Pomiar jakości usług ośrodków wsparcia ekonomii społecznej. Wstępne wyniki badań, Ekonomia Społeczna nr 1, Red. J. Hausner i in., Kraków: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej. Frączak P. (2006), Rola infrastruktury III sektora w budowie ekonomii społecznej w Polsce, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych. Herbst I. (2006), Analiza możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej w Polsce, Bank DnB NORD. Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata (2006), październik, Warszawa: MPiPS. Miżejewski C. (2010), Ekonomia społeczna jako innowacyjne narzędzie kształtujące lokalną politykę społeczną, prezentacja dostępna na stronie: Social Enterprise. An International Literature Review (2006), GHK with T. Johnson, R. Spear. SUMMARY The article focus on the process of creation of the network of institutions that can support the development of social economy in Poland. The activity of such system should play key role in the process of social and professional activation of disadvantaged peoples. The most important element of this institutional infrastructure have to play the Centers of Social Economy, that emerge recently numerously in Poland through the support of European Social Fund. The Author specify the key functions, that should fill those Centers in the development of social enterprises in Poland. 16 Polityka Społeczna nr 4/2011