Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku NAUKI EKONOMICZNE ECONOMIC NOTES. tom XX

Transkrypt

1 Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku NAUKI EKONOMICZNE ECONOMIC NOTES tom XX Wybrane problemy gospodarcze i społeczne na tle gospodarki Polski i Świata Selected economic and social problems within the economies of Poland and the World Redakcja naukowa Jacek Grzywacz i Sławomir Kowalski Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku PŁOCK 2014

2 REDAKCJA NACZELNA WYDAWNICTWA PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W PŁOCKU REDAKTOR NACZELNY dr Anna Nowacka SEKRETARZ REDAKCJI mgr Katarzyna Atemborska REDAKCJA NAUKOWA TOMU prof. dr hab. Jacek Grzywacz doc. dr inż. Sławomir Kowalski REDAKTOR STATYSTYCZNY dr Agnieszka Krzętowska REDAKTORZY JĘZYKOWI język angielski mgr Adrianna Nowakowska język polski mgr Bożena Piórkowska język rosyjski mgr Elżbieta Wiśniewska-Przybyła RECENZENT prof. dr hab. Krzysztof Marecki ISSN X Skład, druk i oprawa: volumina.pl Daniel Krzanowski ul. Ks. Witolda 7 9, Szczecin tel druk@volumina.pl, Wydawca Wydawnictwo PWSZ w Płocku Plac Dąbrowskiego Płock

3 SPIS TREŚCI EKONOMIA, ZARZĄDZANIE I FINANSE Mariola Szewczyk-Jarocka... 7 Wyspy Kajmana jako przykład oazy podatkowej Anna Nowacka Usługi bankowości elektronicznej w opinii klientów banków spółdzielczych Eliza Bandera Rynek pozyskiwania funduszy private equity w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej Jacek Grzywacz Segmentacja na rynku usług bankowych Anna Skowronek-Mielczarek Konkurencyjność przedsiębiorstw a działania instytucji otoczenia biznesu Joanna Cecelak Działalność innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce Wioleta Dąbrowska Polska w międzynarodowym handlu towarami i usługami Agnieszka Krzętowska Sytuacja demograficzna Polski na tle Unii Europejskiej i świata Włodzimierz Kędziorek, Sylwia Marta Piestrzeniewicz Zjawisko bezrobocia, ze szczególnym uwzględnieniem bezrobocia osób niepełnosprawnych w powiecie płockim w latach Andrzej Jagodziński Geneza nauk o organizacji i zarządzaniu Anna Schulz Motywy wyboru zawodu przez farmaceutów Barbara A. Sypniewska Kultura organizacyjna. analiza porównawcza biznes a organizacja publiczna

4 POLITYKA REGIONALNA I ROLNICTWO Sławomir Kowalski Wykorzystanie środków finansowych Unii Europejskiej przez grupy producentów rolnych w Polsce w latach Lech Bylicki Ochrona środowiska w Unii Europejskiej Ludmiła Będzikowska Atrakcyjność turystyczna Płocka w ocenie jego mieszkańców WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA Нестерчук Ю.А., Гузар Б.С Проблемы финансирования инновационного развития в Украине Рыбчак Е.С Организационно-финансовые аспекты функционирования теневой экономики в Украине Непочатенко Е.А., Барабаш Л.В Современный механизм налогообложения доходов физических лиц и пути его совершенствования Рыбчак В.И., Курмаев П.Ю Современные направления реализации концепции электронного управления

5 EKONOMIA, ZARZĄDZANIE I FINANSE

6

7 Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, tom XX, Mariola Szewczyk-Jarocka Posunąć się za daleko, to taki sam błąd jak zatrzymać się zbyt blisko Konfucjusz Wprowadzenie WYSPY KAJMANA JAKO PRZYKŁAD OAZY PODATKOWEJ Nieodłącznym elementem prowadzenia każdej działalności gospodarczej są przede wszystkim podatki. Społeczeństwo godzi się z ich istnieniem i rozumie fakt, iż są one nieprzyjemne, ale mino to nie można z nich zrezygnować, gdyż służą utrzymaniu i funkcjonowaniu rządu oraz administracji. Obciążenia podatkowe i inne obciążenia są uciążliwe dla przedsiębiorców, dlatego między innymi interesują ich raje podatkowe. Raje podatkowe są szczególnie zainteresowane przyciągnięciem kapitału zagranicznego na swoje terytorium. Celem jest rozwój gospodarki i stworzenie nowych miejsc pracy poprzez oferowanie korzystnych warunków opodatkowania. Zatem raje podatkowe stwarzają korzystne warunki opodatkowania dla prowadzenia działalności gospodarczej. 1. Pojęcie oazy podatkowej Raje, oazy, azyle podatkowe jest to nazwa potocznie używana w odniesieniu do grupy krajów lub terytoriów, które stwarzają korzystne warunki dla prowadzenia działalności gospodarczej pod względem opodatkowania. Raje podatkowe są szczególnie zainteresowane przyciągnięciem kapitału zagranicznego na swoje terytorium. Celem jest rozwój gospodarki i stworzenie nowych miejsc pracy poprzez oferowanie korzystnych warunków opodatkowania. Jako przykłady rajów podatkowych można przytoczyć: Wyspy Bahama, Wyspy Kajmana, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Wyspy Man i Jersey, Malta, Cypr, specjalne sfery administracyjne w Irlandii i na Maderze oraz stan Delaware w USA, Lichtenstein, Luksemburg, Szwajcaria łącznie na naszej planecie wyróżnia się około 40 krajów i terytoriów, które określamy oazami podatkowymi.

8 8 Mariola Szewczyk-Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, W literaturze przedmiotu stosuje się następującą terminologię, która będzie stanowiła zamienniki semantyczne na potrzeby artykułu 1 : oaza podatkowa w niemieckiej sferze obcojęzycznej, raj podatkowy we francuskim obszarze językowym, tax ÿaven w obszarze anglojęzycznym, offshore lub offshore financial center tak określają się same kraje zainteresowane, gdzie: słowo raj to termin frankoński, używany w XVI i XVII wieku przez marynarzy dla określenia bezpiecznego portu, ÿaven pochodzi z germańskiego określenia opłaty kotwicznej, kojarzy się więc z miejscem bezpiecznym, spokojnym, stabilnym, offshore financial center oznacza przybrzeżne centrum finansowe, a dosłownie od lądu na pełne morze. Swe obecne brzmienie termin ten zawdzięcza czasom obowiązywanie prohibicji w Stanach Zjednoczonych. Ówczesne statki handlarzy alkoholem chcący dokonać nielegalnych transakcji wypływały poza amerykańskie wody terytorialne z dala od brzegu a więc i z dala od amerykańskiej jurysdykcji z dala od prawa. W polskim prawie nie istnieje pojęcie raju podatkowego, używane są określenia kraje i terytoria stosujące szkodliwą konkurencję podatkową. Ich listę zawiera Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 maja 2005 roku w sprawie określania krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową 2. Zatem raje podatkowe to obszary atrakcyjne dla inwestorów pochodzących z krajów, gdzie są wysokie obciążenia podatkowe, jak i dla różnych osób naruszających czy łamiących prawo. Zdarza się, że kapitały pochodzące z oszustw, defraudacji, handlu narkotykami i kradzieży ulegają wybieleniu, częściowo powodu bardzo liberalnego ustawodawstwa tych krajów 3. Zatem pytanie o liczbę nielegalnych transakcji pozostaje otwarte. Najczęściej przytaczaną definicją rajów podatkowych jest zaproponowana przez Departament Skarbu USA tzn.: Państwo posiadające niską lub zerową stopę podatkową na wszystkie lub wybrane kategorie dochodów, pewien poziom tajemnicy bankowej i handlowej oraz minimalne lub żadne wymogi rezerw w banku centralnym lub żadne ograniczenia wymiany walut. Większość rajów podatkowych ma nieskomplikowane wymogi licencyjne i regulacyjne dla banków i innych przedsiębiorstw Cechy charakterystyczne rajów podatkowych Jako tradycyjne cechy rajów podatkowych można podać 5 : brak opodatkowania dochodów lub dogodne opodatkowanie dochodów, 1 Zob. Pranie brudnych pieniędzy, pod red. naukową Jacka Grzywacza, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s Zob. L. Winter, Raje podatkowe, nie tylko dla bogaczy, Raport Specjalny, Fijor Publishing 2010, Warszawa 2010, s Ibidem, s Pranie brudnych, op. cit., s pobrano

9 Wyspy Kajmana jako przykład oazy podatkowej 9 opłaty za rejestrację spółki oraz stałe opłaty roczne za funkcjonowanie spółki, minimum formalności podczas zakładania i prowadzenia spółek, brak wymogów odnośnie kontroli dewizowej, sprawozdań podatkowych i księgowych, możliwość zastrzeżenia anonimowości co do osoby udziałowca (udziały na okaziciela), szczególna tajemnica bankowa, elastyczne prawo, stosunkowo stabilna sytuacja polityczna i gospodarcza. Podstawową cechą oaz podatkowych jest niskie obciążenie podatkowe lub nieuiszczanie podatków 6. Cecha ta ma niewielkie znaczenie dla osób piorących pieniądze, które pochodzą z nielegalnych źródeł. Natomiast ma tu znaczenie tajemnica bankowa, która pozwala na poufne dokonywanie operacji finansowych. Ponadto nie obowiązuje w rajach podatkowych kontrola dewizowa. Niektóre raje podatkowe nie opodatkowują dochodów w ogóle, jako przykład można tu podać Bahrajn, Vanautu, Kajmany, Wyspy Bahama. Z kolei wyspy Man i Madera nakładają niskie podatki. Inne kraje nie opodatkowują dochodów z międzynarodowej działalności spółki rezydenta. Lichtenstein oraz Luksemburg oferują preferencje podatkowe dla dużych międzynarodowych koncernów, które działają na zasadzie holdingów. Kolejna ważna, wydaje się cecha dotyczy liberalnych przepisów prawnych. Warto dodać także, że na terenie oaz podatkowych panuje stabilna sytuacja ekonomiczna i polityczna. Polski system podatkowy nie reguluje precyzyjnie problemu oaz podatkowych. Można jedynie przypuszczać, iż po wejściu Polski do Unii Europejskiej wzrosło zainteresowanie polskich środowisk przestępczych możliwościami, jakie oferują raje podatkowe, także w zakresie prania brudnych pieniędzy. 3. Rodzaje rajów podatkowych i formy prania pieniędzy przy pomocy oaz podatkowych Wyróżniamy pięć podstawowych kategorii oaz podatkowych 7 : kraje, w których w ogóle nie ma podatków dochodowych, kraje, w których podatki dochodowe są niskie według zasad terytorialności i które charakteryzują się łagodną jurysdykcją podatkową, kraje o niskim opodatkowaniu, kraje stosujące ułatwienia podatkowe dla określonego rodzaju spółek, kraje, w których przy normalnych stawkach podatkowych oferuje się przywileje dla konkretnych typów działalności tzw. przywilej holdingowy. 6 K. Wąsowski, Pranie brudnych pieniędzy, NBP, Warszawa 2001, s J. Głuchowski, Oazy podatkowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1996, s

10 10 Mariola Szewczyk-Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, Kraje należące do w/w kategorii zaliczane są do obszarów ryzyka 8. Raje podatkowe mogą m.in. służyć do prania pieniędzy. Celem przestępców jest oczyszczenie pieniędzy przy maksymalnym poziomie bezpieczeństwa 9. W tym celu podejmowany jest następujący zestaw działań 10 : wywóz pieniędzy z kraju o surowych przepisach do kraju o liberalnych przepisach, lokata środków w instytucjach finansowych zapewniających wysoki poziom przestrzegania tajemnicy bankowej i handlowej oraz przeprowadzenie za ich pomocą większej ilości operacji, powrót pieniędzy do kraju pochodzenia w trakcie etapu maskowania lub legitymizowania, szczególnie za pomocą przekazów telefonicznych. Wyróżniamy trzy sposoby wprowadzania środków do systemu finansowego azylów podatkowych 11 : transfer zysków poprzez zaniżanie lub zawyżanie cen lub kosztów, zastosowanie spółki rotacyjnej, nabywanie fikcyjnych korzyści przy wykorzystaniu powiązań handlowych lub usługowych, wśród których wyróżnia się przede wszystkim: spółki handlowe, spółki holdingowe, fundusze powiernicze, uwięzione spółki ubezpieczeniowe, towarzystwa żeglugowe, linie lotnicze, banki morskie, trusty, zamorskie uniwersytety. Inną metodą wykorzystywania oaz są transakcje dokonywane za pośrednictwem banków posiadających swoje siedziby w rajach. Banki te mogą dokonywać klasycznych operacji, takich jak skup instrumentów finansowych na okaziciela, udzielanie kredytów, przyjmowanie depozytów 12. Wyróżnia się następujące rodzaje banków, które oferują w oazach podatkowych szereg usług 13 : banki klasy A o najwyższej renomie światowej, oferują pełny zakres usług, banki klasy B nieograniczone otrzymują licencję na działalność w innych krajach, z wyjątkiem kraju wystawiającego ten dokument, określa się, że jest to licencja międzynarodowa (preferowany do przestępstw bankowych i gospodarczych), banki klasy B ograniczone otrzymują również licencję międzynarodową, lecz mogą prowadzić działalność tylko z osobami lub podmiotami zagranicznymi określonymi w licencji, są to banki prywatne, banki reprezentujące są zorganizowane i licencjonowane w jednym kraju na prowadzenie przedsiębiorstwa. 8 J. W. Wójcik, Rozpoznawanie transakcji podejrzanych w praniu pieniędzy, [w:] Przestępczość gospodarcza z perspektywy Polski i Unii Europejskiej, red. A. Adamski, Toruń 2003, s Pranie brudnych, op. cit., s J. W. Wójcik, Kryminologiczna ocena transakcji w procesie prania pieniędzy, Twigger, Warszawa 2001, s Ibidem, s Pranie pieniędzy, op. cit. s J. W. Wójcik, Kryminologiczna, op. cit., s

11 Wyspy Kajmana jako przykład oazy podatkowej 11 Rodzaje rachunków oferowanych przez banki w oazach podatkowych są następujące 14 : numerowane w praktyce tajne, gdyż właściciel identyfikowany jest nie poprzez dane personalne zawarte w dokumentach tożsamości, lecz jedynie przez podanie odpowiedniego numeru rachunku. Nazwisko klienta znane jest jedynie kilku najważniejszym przedstawicielom banku. Tego rodzaju rachunki oferują banki m.in. w Szwajcarii, Meksyku, Luksemburgu, Panamie, przepustowe mają na celu jeszcze większe utajnienie klienta niż rachunki numerowane. Klient posiada tajny rachunek numerowany, tajne hasło oraz specjalną przepustkę. Wszystkie operacje w banku może zlecić osoba, która zgłosi się osobiście i wykaże się znajomością tych trzech elementów, walutowe w rzeczywistości stanowiące grupę różnych rachunków połączonych ze sobą i figurujących pod jednym numerem, stanowiących przykrywkę dla rzeczywistych działań klienta. Może on swobodnie przemieszczać pieniądze pomiędzy rachunkami, zmieniać waluty i wykorzystywać różnice kursowe bez zmiany kont. 4. Biała, szara, czarna lista Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) OECD odnosi się do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Skupia 30 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw o gospodarce rynkowej, wśród których znajdują się także kraje należące do grupy G 20. Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiąganiu wysokiego, trwałego wzrostu gospodarczego, podnoszenie stopy życiowej obywateli, zwiększanie zatrudnienia, udzielanie pomocy najbiedniejszym krajom świata, stymulowanie handlu światowego 15. OECD podjęła inicjatywę na forum międzynarodowym i opublikowała w 1998 roku swój pierwszy raport pt. Szkodliwa konkurencja podatkowa. Ponadto Grupa Specjalna ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy FATF stanowi podmiot międzyrządowy, którego zadaniem jest przygotowanie i wspieranie działań służących zwalczaniu procederu prania brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu. OECD wydaje kilka razy w roku listy określane jako biała, szara, czarna. Pierwsza obejmuje kraje, które w znacznym stopniu spełniają światowe standardy podatkowe, druga obejmuje kraje, które zgodziły się na to, lecz jeszcze tego nie uczyniły, a trzecia to kraje, które nie zobowiązały się do dokonania niezbędnych zmian. 14 Pranie brudnych op., cit., s L. Winter, Raje podatkowe op. cit., s. 33.

12 12 Mariola Szewczyk-Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, Tabela 1. Biała lista OECD Kraje spełniające w znacznym stopniu międzynarodowe kryteria podatkowe OECD, lista zmodyfikowana na szczycie przywódców G20 w Londynie w oparciu o trzy kryteria systemy prawne nie zostały dostosowane do światowych standardów identyfikacji beneficjentów oraz efektywnej wymiany informacji i wysokości i zasady opodatkowania Argentyna Włochy Słowacja Australia Japonia Afryka Południowa Barbados Jersey Hiszpania Chiny Korea Szwecja Niemcy Mauritius Turcja Dania Meksyk ZEA Finlandia Holandia Wielka Brytania Francja Nowa Zelandia USA Grecja Norwegia Wyspy Dziewicze St. Zjedn. Guernsey Polska Irlandia Portugalia Islandia Rosja Wyspa Man Seszele Źródło: L. Winter, Raje podatkowe, nie tylko dla bogaczy, Raport Specjalny, Fijor Publishing 2010, Warszawa 2010, s. 37. Tabela 2. Szara lista OECD Kraje, które zgodziły się na wypełnienie międzynarodowych kryteriów podatkowych, lecz jeszcze tego nie uczyniły Kraj Rok Liczba umów Andora 2009 (0) Wyspy Marshalla 2007 (1) Anguilla 2002 (0) Monako 2009 (1) Antigua 2002 (7) Montserrat 2002 (0) Barbuda & Nauru 2003 (0) Aruba 2002 (4) Holandia 2000 (7) Wyspy Bahama 2002 (1) Antyle - - Bahrain 2001 (6) Niue 2002 (0) Belize 2002 (0) Panama 2002 (0) Bermudy 2000 (3) Saint Kitts & Nevis 2002 (0) Wyspy Dziewicze Wlk. Bryt (3) Saint Lucia 2002 (0) Saint Vincent & Grenadines 2002 (0) Wyspy Kajmana 2000 (8) Wyspy Cooka 2002 (0) Samoa 2002 (0) Gibraltar 2002 (1)

13 Wyspy Kajmana jako przykład oazy podatkowej 13 San Marino 2000 (0) Grenada 2002 (1) Turks & Caicos 2002 (0) Libera 2007 (0) Vanuatu 2003 (0) Liechtenstein 2009 (1) Źródło: L. Winter, Raje podatkowe, nie tylko dla bogaczy, Raport Specjalny, Fijor Publishing 2010, Warszawa 2010, s Tabela 3. Czarna lista OECD Kraje, które dotychczas nie zaakceptowały międzynarodowych kryteriów podatkowych Kostaryka Filipiny Malezja Urugwaj Źródło: L. Winter, Raje podatkowe, nie tylko dla bogaczy, Raport Specjalny, Fijor Publishing 2010, Warszawa 2010, s Tabela 4. Inne kraje Inne Centra finansowe o specjalnym statusie Kraj Rok Liczba umów Austria 2009 (0) Gwatemala 2009 (0) Belgia 2009 (1) Luxemburg 2009 (0) Brunei 2009 (5) Singapur 2009 (0) Chile 2009 (0) Szwajcaria 2009 (0) Źródło: L. Winter, Raje podatkowe, nie tylko dla bogaczy, Raport Specjalny, Fijor Publishing 2010, Warszawa 2010, s. 39. W tabelach 1, 2, 3, 4 nie ujęto wszystkich krajów tylko wybrane. 5. Wyspy Kajmana jako przykład raju podatkowego Wyspy Kajmana są przykładem raju podatkowego. Znajdują się na szarej liście OECD. Stolicą Wysp Kajmana jest George Town. Status państwowy to terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Głową państwa jest Królowa Elżbieta II, reprezentowana przez Gubernatora Jacka Stuarta, natomiast szefem rządu jest Kurt Tibbets. Obszar Wysp Kajmana to 262 km kw., a liczba ludności kształtuje się na poziomie Gęstość zaludnienia to 173,4 mieszkańca na km kw. Waluta jaka obowiązuje na Wyspach Kajmana to dolar kajmański (KYD) powiązany z dolarem USA. Hymn narodowy to God save the Queen oraz Beloved Isles Cayman (nieoficjalnie). Na Wyspach Kajmana posiadają swoje siedziby banki, kancelarie prawne i instytucje finansowe. Prowadzą one szereg międzynarodowych operacji.

14 14 Mariola Szewczyk-Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, Utworzenie przedsiębiorstwa offshore, aspekty prawne i podatkowe 16. Rodzaj spółki: Wolna od opodatkowania. Nazwa: Nie zezwala się na stosowanie pewnych słów, jak również słów mających związek z koroną brytyjską np. Bank, Bulding, Society, Insurance, Royal, Imperial. Nazwa spółek nierezydujących musi kończyć się słowem Limited lub Ltd. Osiągalność spółek szelfowych: Na ogół są nieosiągalne, ale ich nabywanie jest dozwolone. Czas zakładania: 5 dni (w trybie przyspieszonym 3 dni). Kapitał zakładowy: USS dla spółek rezydencyjnych i nierezydencyjnych. Akcje właścicielskie/ bez prawa głosu: Dozwolone tylko w przypadku spółek rezydencyjnych. Udziałowcy: Minimum jeden udziałowiec, brak ograniczeń. Dyrektorzy: Co najmniej jedna osoby fizyczna lub prawna dowolnej narodowości. Sekretarz: Brak ustawowego obowiązku. Zezwala się na posiadanie ich przez spółki. Brak ograniczeń co do miejsca zamieszkania. Rejestr spółki: Spółki nierezydencyjne muszą prowadzić własne rejestry członków, menedżerów, hipotek, opłat hipotecznych i gruntowych. Spółki rezydencyjce i nierezydencyjne muszą posiadać pieczęć firmową i deponować kopie dokumentów założycielskich w miejscu znajdującym się w ich zarejestrowanej siedzibie. Posiadanie adresu/ agenta rejestrowego: Obydwa rodzaje spółek muszą posiadać adres zarejestrowany na Wyspach Kajmana. Przepisy prawne: Spółki rezydencyjce i nierezydencyjne nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na Wyspach Kajmana i należy złożyć w tej sprawie oświadczenie jeszcze przed ich założeniem. Obydwa rodzaje spółek muszą przygotować sprawozdanie roczne. Istniej obowiązek prowadzenie dokładnej księgowości, jednak nie sprawdza się, czy jest on przestrzegany. Nie istnieją przepisy dotyczące publikowania zawartości ksiąg. Podawanie informacji do publicznej wiadomości: Informacje dot. adresu rejestrowego oraz kopie umowy założycielskiej i statutu muszą być dostępne dla ogółu. Zebranie zarządu/ roczne walne zebranie: Żadna ze spółek należących do powyższych kategorii nie musi zwoływać rocznych walnych zgromadzeń, jednak spółki rezydencyjce muszą zwoływać przynajmniej raz w roku zebranie zarządu na Wyspach Kajmana. Podatki i opłaty roczne: W przypadku spółek rezydencyjnych 500,00 USS rocznie, spółki nierezydenycjne płacą 427,00 USS rocznie. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania: Nie zostały dotychczas zawarte. Kontrola walutowa: Brak. 16 L. Winter, Raje podatkowe, nie tylko dla bogaczy, Raport Specjalny, Fijor Publishing 2010, Warszawa 2010, s

15 Wyspy Kajmana jako przykład oazy podatkowej 15 Zalety: Są wysoko cenione, posiadają ugruntowany system prawny pozwalający na adekwatną do potrzeb legalizację i realizację podejmowanych tam działań. Doskonale rozwinięta bankowość i system komunikacyjny. Cieszą się dużą popularnością wśród renomowanych firm handlowych, ponieważ umożliwiają szybkie regulowanie rozliczeń. Wady: W porównaniu z sąsiednimi jurysdykcjami zakładanie spółek na Wyspach Kajmana wiąże się ze stosunkowo wysokimi kosztami wynikającymi z konieczności dokładnego przestrzegania miejscowych przepisów. Koszty założenia spółki: Koszt założenia włącznie z kosztami rocznymi i domicylacji to ok euro + VAT. Otwarcie rachunku: 975 euro + VAT Barclays Bank w Londynie lub na Wyspie Man. Zakończenie W artykule poruszono niezwykle istotny problem rajów podatkowych. Raje podatkowe stwarzają korzystne warunki opodatkowania. Oazy podatkowe mogą m.in. służyć także do prania pieniędzy. Zatem są to obszary atrakcyjne dla inwestorów pochodzących z krajów, gdzie są wysokie obciążenia podatkowe, jak i dla różnych osób naruszających czy łamiących prawo. OECD wydaje kilka razy w roku listy określane jako biała, szara, czarna. Pierwsza obejmuje kraje, które w znacznym stopniu spełniają światowe standardy podatkowe, druga obejmuje kraje, które zgodziły się na to, lecz jeszcze tego nie uczyniły, a trzecia to kraje, które nie zobowiązały się do dokonania niezbędnych zmian. Wyspy Kajmana są przykładem raju podatkowego. Na Wyspach Kajmana posiadają swoje siedziby banki, kancelarie prawne i instytucje finansowe. Prowadzą one szereg międzynarodowych operacji. Celem artykułu było ukazanie jak tworzone są przedsiębiorstwa offshore na Wyspach Kajmana oraz przeanalizowanie ich aspektów prawnych i podatkowych. Bibliografia: 1. Głuchowski J., Oazy podatkowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa pobrano Pranie brudnych pieniędzy, pod red. naukową Jacka Grzywacza, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa Przestępczość gospodarcza z perspektywy Polski i Unii Europejskiej, red. A. Adamski, Toruń Wąsowski K., Pranie brudnych pieniędzy, NBP, Warszawa Winter L., Raje podatkowe, nie tylko dla bogaczy, Raport Specjalny, Fijor Publishing 2010, Warszawa Wójcik J. W., Kryminologiczna ocena transakcji w procesie prania pieniędzy, Twigger, Warszawa 2001.

16 16 Mariola Szewczyk-Jarocka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, CAYMAN ISLANDS AS AN EXAMPLE OF TAX HAVEN Key words: tax haven, types of tax havens, Organisation for Economic Cooperation and Development, white, grey, black list, favorable taxation Summary The author discusses the problem of tax havens which create the conditions for doing business in terms of taxation. Tax refuges are areas attractive to investors coming from countries where the tax load are high for different persons violating or breaking the law. Organisation for Economic Cooperation and Development publishes several times a year the list of countries reffered to as tax havens. This is a list of white, grey, black. The first of them includes countries which largely fulfill wordly standards of tax, the second covers the countries that have agreed to this but have not done so, and the third refers to countries that are not committed themselves to make the necessary changes. The purpose of this article is to show how offshore companies are created on Cayman Islands and to investigate their legal and tax aspects. Cayman Islands are an example of a tax haven. They are enrolled in the OECD grey list.

17 Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, t. XX, Anna Nowacka Wstęp USŁUGI BANKOWOŚCI ELEKTRONICZNEJ W OPINII KLIENTÓW BANKÓW SPÓŁDZIELCZYCH Rozwój bankowości elektronicznej w Polsce jest niezależny od zmian sytuacji gospodarczej kraju. Dynamiczny wzrost liczby klientów korzystających z usług swojego banku drogą elektroniczną potwierdza tę tendencję (wykres 1). Pod koniec trzeciego kwartału 2013 roku dostęp do bankowości internetowej miało ponad 21,5 mln klientów indywidualnych i 1,9 mln firm 1. Wykres 1. Udział osób korzystających z bankowości elektronicznej w Polsce w latach % 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 32% 25% 27% 21% 17% 13% 9% 4% 6% Źródło: dane Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego. W latach ośmiokrotnie wzrósł w Polsce udział osób korzystających z bankowości elektronicznej. Wskazuje to na szerokie wykorzystanie technologii w bankowości i usługach płatniczych oraz ciągły ich rozwój miliona-osob-ma-dostep-do-bankowosci-internetowej, data dostępu

18 18 Anna Nowacka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, Bankowość elektroniczna w bankach spółdzielczych Banki spółdzielcze jako instytucje finansowe świadczące swoje usługi najczęściej w małych miejscowościach starają się udostępniać swoim klientom w coraz większym zakresie bankowość elektroniczną. Stało się to możliwe dzięki informatyzacji działalności banków spółdzielczych, która została częściowo wymuszona przez rosnącą konkurencję ze strony banków komercyjnych. Aby proces informatyzacji był efektywny dla banków musiały one zacząć świadczyć usługi bankowości elektronicznej. Problemem dla tych banków było jednak plasowanie tego typu produktów w całej ofercie, czy mają one być traktowane jako odrębny produkt np. kredyt lub lokata, czy zintegrowany układ kompleksowych usług finansowych, a może jako narzędzie realizacji celów handlowych 2. W każdym banku spółdzielczym problem rozwiązywany jest indywidualnie. Usługi bankowości elektronicznej mogą przynieść bankom spółdzielczym wiele korzyści, ale niosą one również szereg zagrożeń (tabela 1). Tabela 1. Analiza SWOT bankowości elektronicznej w bankach spółdzielczych Atuty Zwiększenie satysfakcji klienta Redukcja kosztów kanałów dystrybucji Ekspansja terytorialna Źródło danych do systemów CRM Szanse Przezroczystość Internetu Rozwój Internetu Wzrost liczby telefonów komórkowych Przemiany strukturalne na wsi i w małych miejscowościach Szanse Komplikujące się prawne i technologiczne wymogi prowadzenia działalności gospodarczej Słabości Utrata możliwości kontaktów klienta z bankiem Spadek lojalności (wierności klientów) Stosunkowo wysokie koszty technologiczne Wyższe koszty osobowe Zagrożenia Demokratyzacja wiedzy biznesowej Społecznie niski poziom wiedzy o usługach bankowości elektronicznej, obawy o bezpieczeństwo technologii informacyjnych, niechętne nowościom nawyki klientów i pracowników (co wywołuje trudności w adaptacji) Zagrożenia Techniczne: mała dostępność Internetu szerokopasmowego koszty profesjonalnego sprzętu i oprogramowania relatywnie wysokie koszty użytkowania Internetu Źródło: G. Kotliński, Problemy informatyzacji sektora banków spółdzielczych, [w:] A. Szelągowska (red.), Współczesna bankowość spółdzielcza, Cedewu.pl Platinium, Warszawa 2012, s Pomimo wielu słabości i zagrożeń bankowość elektroniczna jest również szansą dla banków spółdzielczych. Mieszkańcy wsi i miasteczek byli niejako zmuszeni do korzystania z tradycyjnych usług finansowych w bankach spółdzielczych. Wprowadzenie nowych technologii umożliwiło dostęp do produktów bankowych w innych instytucjach i bankach. Dlatego, aby móc konkurować z innymi i pozyskiwać nowych klientów banki spółdzielcze muszą oferować tego typu usługi. 2 G. Kotliński, Problemy informatyzacji sektora banków spółdzielczych, [w:] A. Szelągowska (red.), Współczesna bankowość spółdzielcza, Cedewu.pl Platinium, Warszawa 2012, s

19 Usługi bankowości elektronicznej w opinii klientów banków spółdzielczych Metodyka badań i charakterystyka badanej próby Źródłem danych do analizy były informacje pierwotne pochodzące z badań własnych, które przeprowadzono w okresie marzec-kwiecień 2013 roku. Badania przeprowadzono metodą kwestionariusza ankiety skierowanego do klientów banków. Kwestionariusz ten składał się z 24 pytań oraz metryczki (10 pytań). Badaniami objęto grupę 115 klientów banków spółdzielczych zlokalizowanych na terenie powiatu płockiego i płońskiego. Respondenci zostali wybrani metodą doboru wygodnego 3. O wypełnienie ankiety byli proszeni klienci, którzy wychodzili z banku i wyrażali chęć udzielenia odpowiedzi na zawarte w kwestionariuszu pytania. W badaniu wzięło udział 61 kobiet i 54 mężczyzn (tabela 2). Pod względem tej cechy struktura respondentów jest zbliżona do struktury ludności powiatu płockiego (kobiety stanowią 50,3% ogółu ludności, a mężczyźni 49,7%) i powiatu płońskiego (kobiety 50,7%, a mężczyźni 49,3%) 4. Tabela 2. Płeć respondentów Wyszczególnienie Liczba Procent Kobieta Mężczyzna Razem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego. Ważnym czynnikiem, który wpływa na zachowania konsumentów na rynku jest wiek. Dane tabeli 2 sugerują, że 72% badanych stanowiły osoby w wieku lat. Struktura wiekowa respondentów nie pokrywa się ze strukturą wiekową powiatów. Dużo niższy odsetek osób w wieku powyżej 46 lat może wynikać z faktu, że ta grupa rzadziej korzysta z usług bankowych lub w ogóle z nich nie korzysta. Tabela 3. Wiek respondentów Wyszczególnienie Liczba Procent lat i więcej 4 3 Razem Źródło: jak w tabeli 2. Korzystanie z usług bankowych wymaga odpowiedniego poziomu wiedzy klientów, ponieważ często są to produkty skomplikowane. Dlatego też 3 N. Hill, J. Alexander, Pomiar satysfakcji i lojalności klientów, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s data dostępu r.

20 20 Anna Nowacka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, popyt na rynku bankowym może być determinowany wykształceniem konsumentów. Z tabeli 4 wynika, że zarówno osoby w wykształceniem średnim (zawodowym i ogólnokształcącym) oraz wyższym (zawodowym i magisterskim) stanowiły po 40% ogółu badanych. Tabela 4. Wykształcenie respondentów Wyszczególnienie Liczba Procent Podstawowe 8 7 Zasadnicze zawodowe Średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Wyższe zawodowe Wyższe magisterskie 10 9 Razem Źródło: jak w tabeli 2. W badanej próbie większość stanowiły osoby posiadające stałą pracę (46%). Niestety prawie ¼ respondentów pracowała dorywczo. Udział osób prowadzących własną działalność i studentów kształtował się na tym samym poziomie 9% ogółu. Tabela 4. Sytuacja społeczno-zawodowa respondentów Wyszczególnienie Liczba Procent Mam stałą pracę Pracuję dorywczo Jestem bezrobotna/y 8 7 Rencista (k)/emeryt(ka) 6 5 Prowadzę własną działalność 10 9 Jestem studentką/em 10 9 Razem Źródło: jak w tabeli 2. Biorąc pod uwagę przybliżony miesięczny dochód netto na osobę w gospodarstwie domowym to najliczniejszą grupę stanowili respondenci o dochodach w przedziale zł (38%). Tylko 3% osób zadeklarowało dochody powyżej 2000 zł i poniżej 200 zł. Tabela 5. Przybliżony miesięczny dochód netto na osobę w gospodarstwie domowym Wyszczególnienie Liczba Procent Do 200 zł zł zł zł zł zł i więcej 4 3 Razem Źródło: jak w tabeli 2.

21 Usługi bankowości elektronicznej w opinii klientów banków spółdzielczych Opinia klientów na temat bankowości elektronicznej w bankach spółdzielczych Wobec dokonującej się rewolucji technologicznej oddziaływującej na wszystkie dziedziny życia banki spółdzielcze musiały również dokonać zmian w swojej ofercie produktowej. Coraz większy dostęp klientów do technologii informacyjno-telekomunikacyjnych skłania ich do korzystania z usług bankowości elektronicznej. Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że w 2013 roku: 76,1% gospodarstw domowych w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, 69,6% gospodarstw domowych w miastach do 100 tys. mieszkańców, 65,1% gospodarstw domowych na obszarach wiejskich miało dostęp i korzystało z Internetu 5. Podczas przeprowadzonego badania ankietowego zapytano respondentów o korzystanie z usług bankowości elektronicznej (tabela 6). Tabela 6. Korzystanie z usług bankowości elektronicznej (internetowej, telefonicznej lub terminalowej) w wybranych bankach spółdzielczych powiatu płockiego i płońskiego Wyszczególnienie Liczba Procent Tak Nie Bank Spółdzielczy nie oferuje takich usług 6 6 Razem Źródło: jak w tabeli 2. Około połowy badanych (48%) korzysta z usług bankowości elektronicznej. Można przypuszczać, że tę grupę stanowią głównie ludzie młodzi. Tylko 6% respondentów odpowiedziało, że bank nie oferuje takich usług. Ogólnopolskie badania przeprowadzone przez GUS wskazują, że: 47,3% gospodarstw domowych w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, 32,5% gospodarstw domowych w miastach do 100 tys. mieszkańców, 19,9% gospodarstw domowych na obszarach wiejskich korzystało z bankowości internetowej 6. Bankowość internetowa wydaje się dobrym rozwiązaniem dla klientów banków spółdzielczych ze względu na odległość i dostęp do placówek oraz: możliwość przeprowadzania transakcji bankowych poza czasem pracy, zmniejszenie czasochłonnych, bezpośrednich kontaktów z placówką banku 5 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych w 2013 roku (online). Protokół dostępu: _wykorzystanie_ict_PLK_HTML.htm, data dostępu r. 6 Tamże

22 22 Anna Nowacka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, szybszy dostęp do informacji o ofercie banku. Badani klienci wskazywali podobne zalety tej formy usług bankowych (tabela 7). Tabela 7. Powody korzystania z bankowości elektronicznej przez klientów banków spółdzielczych Wyszczególnienie Liczba Procent Możliwość wykonania operacji finansowych w domu i pracy Dostęp do rachunku 24 h na dobę Oszczędność czasu Niższe koszty rachunku Szybsza realizacja zleceń Razem Źródło: jak w tabeli 2. Największą zaletą była oszczędność czasu (27%) wskazań oraz szybsza realizacja zleceń (24%). Bankowość elektroniczna polega na dostarczaniu usług i produktów bankowych za pomocą elektronicznych kanałów dystrybucji przy użyciu różnych urządzeń elektronicznych, np. komputer, telefon, terminal. Banki spółdzielcze oferują swoim klientom następujące usługi 7 : karty płatnicze, systemy home/office banking zdalna obsługa przy wykorzystaniu specjalnej aplikacji informatycznej dostarczonej bank i zainstalowanej w zasobach komputerowych klienta; bankowość telefoniczna dostęp do operacji przez telefon stacjonarny; bankowość mobilna dostęp do operacji przy wykorzystaniu telefonu komórkowego; bankowość internetowa bazująca na zdalnej komunikacji z klientem poprzez wykorzystanie komputerów osobistych wyposażonych w przeglądarkę internetową lub dostęp do łącza internetowego. Respondenci wskazywali następujące usługi bankowości elektronicznej (tabela 8). Tabela 8. Usługi bankowości elektronicznej, z których korzystają klienci Kategoria usługi bankowości elektronicznej Liczba odpowiedzi Procent Bankowość internetowa 32 38,0 Bankowość telefoniczna 10 11,9 Karty płatnicze 35 41,7 Karty kredytowe 7 8,4 Razem ,0 Źródło: jak w tabeli 2. 7 S. Wojciechowska-Filipek, Zastosowanie technologii informacyjnej w produktach i usługach banków spółdzielczych, [w:] M. Stefański (red.), Perspektywy rozwoju bankowości spółdzielczej w Polsce, Wyd. Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej we Włocławku, Włocławek 2008, s

23 Usługi bankowości elektronicznej w opinii klientów banków spółdzielczych 23 Najpopularniejszą usługą bankowości elektronicznej okazały się karty płatnicze (41% odpowiedzi). Umożliwiają klientom łatwy i szybki dostęp do gotówki przez całą dobę bez konieczności wizyty w banku. Ponadto są również instrumentem płatniczym. Na drugim miejscu uplasowała się bankowość internetowa. Wynika to z coraz większego dostępu do Internetu mieszkańców małych miejscowości. Daje również możliwość bezgotówkowego regulowania swoich zobowiązań. Najmniejszą popularnością cieszyły się karty kredytowe (8,4% ogółu wskazań). Poproszono klientów banków spółdzielczych, którzy nie korzystają z bankowości elektronicznej o wskazanie powodów tego stanu rzeczy (tabela 9). Tabela 9. Przyczyny nie korzystania z usług bankowości elektronicznej w bankach spółdzielczych Wyszczególnienie Liczba Procent Brak potrzeby korzystania z takich usług Obawy o bezpieczeństwo Przywiązanie do bankowości tradycyjnej Wysokie koszty połączeń internetowych lub telefonicznych 1 1 Brak dostępu do Internetu 7 8 Brak wiedzy na ten temat 3 3 Razem Źródło: jak w tabeli 2. Największy odsetek stanowiły osoby, które nie czuły potrzeby korzystania z usług bankowości elektronicznej (36%). Dosyć dużo osób miało obawy o bezpieczeństwo tego typu transakcji (28%) oraz przywiązanie do bankowości tradycyjnej (24%). Natomiast brak dostępu do Internetu lub brak wiedzy na ten temat był wskazywany bardzo rzadko. Na podstawie odpowiedzi można przypuszczać, że z bankowości elektronicznej nie chcą korzystać osoby starsze, które nie wykazują zainteresowania nowoczesnymi kanałami dystrybucji usług bankowych. Podsumowanie Nowoczesne technologie informatyczne wykorzystywane przez banki spółdzielcze niewątpliwie przyczyniają się do wzrostu ich konkurencyjności na rynku. Dostęp do Internetu na terenach niskozurbanizowanych i wiejskich umożliwia klientom wybór banku i usług z jakich mogą korzystać. Dlatego też wprowadzenie tego typu usług pozwala na utrzymanie relacji z dotychczasowymi klientami i spełnienie ich oczekiwań, a być może stwarza również możliwość pozyskania nowych. Z drugiej strony badania potwierdzają, że tradycyjne kanały dystrybucji usług bankowych są wciąż popularne i potrzebne. Część klientów nie czuje potrzeby korzystania z różnych form bankowości elektronicznej. Do

24 24 Anna Nowacka / Nauki Ekonomiczne, tom XX, tego mają obawy o bezpieczeństwo tych transakcji. Należy również zauważyć, że niektóre, bardziej skomplikowane produkty będą wciąż oferowane przez banki w tradycyjny sposób np. kredyty. Bibliografia: Hill N., Alexande r J., Pomiar satysfakcji i lojalności klientów, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003 Kornik D., Innowacyjne usługi banku, PWN, Warszawa Kotliński G., Problemy informatyzacji sektora banków spółdzielczych, [w:] A. Szelągowska (red.), Współczesna bankowość spółdzielcza, Cedewu.pl Platinium, Warszawa Wojciechowska-Filipek S., Zastosowanie technologii informacyjnej w produktach i usługach banków spółdzielczych [w:] M. Stefański (red.), Perspektywy rozwoju bankowości spółdzielczej w Polsce, Wyd. Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej we Włocławku, Włocławek miliona-osob-ma-dostep-do-bankowosci-internetowej ELECTRONIC BANKING SERVICES IN THE OPINION OF COOPERATIVE BANKS' CUSTOMERS Key words: cooperative banks, customers, cooperative banking, banking services Summary Electronic banking contributed to changes in the form and scope of rendered banking services. This is not only an alternative possibility of offering this type of service but also the very necessity which arises from the realities of competition. This substrates of both marketing /customers are awaiting such services/ as well as economic bank not employingeconomic channels would be in a worse cost situation than the cost competition. The aim of this paper is to present the opinion of cooperative banks' customers on electronic banking services.

25 Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku Nauki Ekonomiczne, t. XX, Eliza Bandera Wstęp RYNEK POZYSKIWANIA FUNDUSZY PRIVATE EQUITY W POLSCE I EUROPIE ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ Polska jako kraj Europy Środkowo-Wschodniej (CEE) posiada jeden z najlepiej rozwiniętych rynków finansowych. Pomimo krótkiego czasu dzielącego nas od transformacji ustrojowej mamy dobrze funkcjonujące banki, firmy ubezpieczeniowe czy giełdę. Jest jednak przed nami jeszcze daleka droga, abyśmy mogli porównywać się z krajami Europy zachodniej. Nadal brakuje w Polsce między innymi dużych inwestycji rozwijających i napędzających gospodarkę. Dlatego właśnie warto przyjrzeć się inwestycjom private equity/venture capital. Dzięki ich różnorodności możliwe jest wsparcie zarówno dla nowej firmy, jak też inwestycja w dojrzałe przedsiębiorstwo, firmę z problemami i znakomicie funkcjonującą. Doświadczenia z rynków Stanów Zjednoczonych i Europy wyraźnie pokazują, iż inwestycje w kapitał podwyższonego ryzyka przynoszą ponadprzeciętne zyski dla inwestorów i szybki rozwój dla zasilanego przedsiębiorstwa. Wydaje się, że obawy związane z tego rodzaju inwestycjami często związane są po prostu z brakiem podstawowej wiedzy na ich temat. Stąd też ten artykuł pokazuje zarówno ramy historyczne private equity/venture capital, omawia podstawowe pojęcia oraz przedstawia ekspansję tego rodzaju inwestycji w Europie, krajach CEE oraz w Polsce. 1. Początki inwestycji private equity/venture capital Początki działalności typu private equity/venture capital datuje się na lata siedemdziesiąte, kiedy w Stanach Zjednoczonych powstały pierwsze firmy specjalizujące się w zarządzaniu środkami zbieranymi od inwestorów z przeznaczeniem na inwestycje w spółki niepubliczne. W Europie rynek PE zaczął rozwijać się dopiero w latach osiemdziesiątych, a jego prekursorami była Wielka Brytania i Holandia. Wzrost ilości transakcji przyspieszyły liczne programy prywatyzacji w Europie Zachodniej. Oprócz popytu na inwestorów dla prywatyzowanych przedsiębiorstw potrzebowano również inwestorów dla firm pobocznych, które zostały oddzielone w procesie restrukturyzacji. Wymusiło to zmiany prawne i fiskalne zachęcające do inwestycji na terenie danego kraju.

26 26 Eliza Bandera / Nauki Ekonomiczne, tom XX, Początkowo inwestycje w perspektywiczne przedsiębiorstwa były domeną bogatych rodzin. Przeważały inwestycje w małe, dynamiczne spółki we wczesnej fazie rozwoju venture capital, eary stage. W miarę rozwoju zaczęły jednak powstawać wyspecjalizowane firmy zarządzające coraz większymi funduszami, w których kapitał pochodził przede wszystkim od instytucji finansowych. Wzrost gospodarczy oraz coraz łatwiejszy dostęp do kapitału spowodował coraz większe zainteresowanie transakcjami wykupu lewarowanego, czy menedżerskiego. W miarę dalszego rozwoju rynku następowało przesunięcie zainteresowania inwestorów na inwestycje PE. Dla podmiotów, których portfel inwestycyjny jest z założenia długoterminowy, PE stwarza możliwość alokacji proponując atrakcyjną klasę aktywów. Dlatego też w Stanach Zjednoczonych, jak też Europie kapitał od funduszy emerytalnych, firm ubezpieczeniowych i banków stanowi około 60%. W Polsce branża PE notuje swoje początki w latach dziewięćdziesiątych. Ważną rolę w jego rozwoju odegrali inwestorzy w wielu funduszach aktywnych w Polsce i w regionie: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) oraz International Finance Corporation (IFC). Znane firmy, w których rozwój zaangażowane zostały środki private equity w Polsce to m.in. Aster City Cable, Bankier.pl, Beverly Hills Video, Euronet, Polar, Radio Zet, Star Foods, WSiP, czy Zelmer. 2. Istota kapitału podwyższonego ryzyka W literaturze istnieje wiele definicji kapitału podwyższonego ryzyka. Ewoluują one w związku z szybkim rozwojem tego sektora. W swojej książce na temat kapitału podwyższonego ryzyka Michał Wrzesiński podaje trzy definicje dopasowane, jego zdaniem, do warunków polskich 1 : 1. Europejskie Stowarzyszenie Inwestorów opisuje kapitału podwyższonego ryzyka jako kapitał średnio- i długoterminowy, inwestowany w papiery wartościowe o charakterze udziałowym bądź właścicielskim przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie papierów wartościowych, z zamiarem ich późniejszej odsprzedaży w celu wycofania zainwestowanego kapitału i realizacji zysków, których podstawowym źródłem jest przyrost wartości akcji przedsiębiorstwa J. Węcławski z kolei stwierdza, że venture capital można zdefiniować jako kapitał własny wnoszony na ograniczony okres przez inwestorów zewnętrznych do małych i średnich przedsiębiorstw dysponujących innowacyjnym produktem, metodą produkcji bądź usługą, które nie zostały jeszcze zweryfikowane przez rynek, a więc stwarzają wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji 3. 1 M. Wrzesiński Kapitał podwyższonego ryzyka, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2006, s Definicja european venture capital association na podstawie 3 J. Węcławski Venture Capital. Nowy instrument finansowania przedsiębiorstw, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1997, s. 14

27 Rynek pozyskiwania funduszy private equity w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej Ostatnia definicja wybrana przez M. Wrzesińskiego została stworzona przez czołowego europejskiego teoretyka przedmiotu, brytyjskiego naukowca M. Wrighta. Definiuje on kapitał podwyższonego ryzyka jako długoterminowe zaangażowanie kapitałowe profesjonalnych inwestorów w nienotowane publicznie akcje nowo powstałych przedsiębiorstw w celu uzyskania wysokiego zwrotu z poczynionych inwestycji, przede wszystkim za sprawą zysku kapitałowego (rozumianego jako różnica między ceną nabycia i sprzedaży akcji) 4. Niezależnie od próby zdefiniowania kapitału podwyższonego ryzyka przez ostatnie 30 lat ta forma finansowania budzi szczególne emocje. Wykup spółek odbywa się poprzez fundusze wykupowe (buy out funds), które zaliczane są do kategorii kapitału prywatnego (private equity). Działają one jako reprezentacja prywatnych inwestorów finansowych aktywnie uczestniczących w ich działaniach. Kontrowersyjny jest dla wielu fakt lepszego działania firm zarządzanych przez takie fundusze, niż przez osoby z branży. Jednak fala wykupów rozpoczęta w latach 80- tych ubiegłego stulecia udowadnia jak wielki potencjał drzemie w tym rodzaju finansowania. Na podstawie różnych definicji kapitału podwyższonego ryzyka można wyróżnić kilka podstawowych cech charakterystycznych dla tego rodzaju inwestycji, obejmujących zarówno Venture Capital, jak i Private Equity 5 : 1. Instrumenty finansowe inwestycje zwiększają zwykle kapitał udziałowy lub założycielski, w zamian wnoszący kapitał nabywa określone prawa wynikające z posiadania akcji bądź udziałów przedsiębiorstw; 2. Rodzaj przedsiębiorstw typowo środki są angażowane w przedsiębiorstwa nienotowane na rynku publicznym, fundusze zainteresowane są zwykle małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Do finansowania podwyższonego ryzyka zalicza się również środki finansowe używane do finansowania wykupów menedżerskich i wykupów lewarowanych spółek notowanych publicznie. Należy przy tym podkreślić, że intencją inwestorów w tym przypadku jest wycofanie przejętych firm z obrotu publicznego (ang. going private transactions). Do inwestycji transakcji wysokiego ryzyka nie zalicza się natomiast średnio- i długoterminowych inwestycji o charakterze portfelowym, tj. w pakiety akcji niedające znaczącego wpływu na działalność firmy. ; 3. Ryzyko do aspektu podwyższonego ryzyka tego rodzaju inwestycji należy podejść wielowymiarowo. Z jednej strony zagrożenie 4 M. Wright, R. Ken, Venture capital and private equity: a review and synthesis, Journal of Business Finance and Accounting June July 1998, No. 25(5), 6 s M. Wrzesiński Kapitał podwyższonego ryzyka, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2006, s. 21

28 28 Eliza Bandera / Nauki Ekonomiczne, tom XX, wynika z możliwości niepowodzenia przedsięwzięcia i brak płynności aktywów. Ważne jest jednak również ryzyko związane z inwestycją w przedsiębiorstwo w fazie restrukturyzacji, gdzie zagrożenie niepowodzenia jest wyższe od przeciętnej w gospodarce; 4. Realizacja zysku jest możliwa dzięki różnicy w cenie nabycia i sprzedaży akcji; 5. Horyzont inwestycyjny inwestycja funduszu z założenia jest czasowa, zwykle okres ten waha się pomiędzy 2 a 5 latami; 6. Forma inwestowania kapitał venture capital jest zarządzany przez profesjonalnych pośredników finansowych fundusze venture capital, które zajmują się analizowaniem i strukturyzowaniem transakcji, jak też monitorowaniem i nadzorem właścicielskim przedsiębiorstw portfelowych; 7. Znaczący pakiet akcji lub udziałów inwestycje venture capital dochodzą do skutku zwykle przy możliwym zakupie większościowego pakietu lub przynajmniej pakietu blokującego; 8. Wymagana stopa zwrotu rekompensatą za podejmowanie wysokiego ryzyka powinna być wysoka stopa zwrotu; Po analizie różnych rodzajów inwestycji kapitałowych o charakterze podwyższonego ryzyka J. Węcławski podaje ostateczną definicję: Kapitał podwyższonego ryzyka to typowo średnio- lub długoterminowe zaangażowanie kapitału zarządzającego przez profesjonalnych pośredników finansowych przede wszystkim w znaczne pakiety akcji, bądź pakiety udziałów przedsiębiorstw nienotowanych publicznie, znajdujących się w procesie radykalnych zmian, w celu uzyskania ponadprzeciętnej stopy zwrotu, przede wszystkim za sprawą realizacji zysku kapitałowego Rodzaje inwestowania w spółki portfelowe w zależności od stopnia ich rozwoju Problematyka zdefiniowania kapitału wysokiego ryzyka jaką omówiono powyżej, wiąże się również z szerokim spektrum inwestycji jaki może obejmować. Ze względu na różne etapy finansowania rozwoju przedsiębiorstwa poprzez kapitał private equity można wyszczególnić poniższe rodzaje inwestycji 7 : 1. Finansowanie kapitałem wysokiego ryzyka (ang. venture capital deals) a. Zasiew (ang. Seed) Finansowanie wstępnych, potencjalnie zyskownych pomysłów, jeszcze przed założeniem przedsiębiorstwa. Zapewnienie środków na badania, ocenę i rozwój. 6 M. Wrzesiński Kapitał podwyższonego ryzyka, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2006, s Opracowanie na podstawie 2012 Pan-European Private Equity and Venture Capital Activity, oraz