WSPÓLNA EKSPERTYZA. członków Grupy Eksperckiej. Nowopowstające firmy innowacyjne

Transkrypt

1 WSPÓLNA EKSPERTYZA członków Grupy Eksperckiej Nowopowstające firmy innowacyjne na temat rozwiązań zaproponowanych w raporcie tematycznym Nowopowstające firmy innowacyjne. Identyfikacja doświadczeń w zakresie tworzenia środowiska innowacyjnego w ramach projektu Jednostka Zarządzająca Regionalnym Systemem Innowacji w województwie śląskim (Z /2.24/II/2.6/20/04) grudzień 2005 Projekt jest dofinansowany ze środków Unii Europejskiej, z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Konsorcjum projektowe: Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A., Politechnika Śląska, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla, Urząd Miasta Gliwice oraz Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach Biuro projektu: Górnośląska Agencja Przekształceń Przedsiębiorstw S.A., ul. Astrów 10, Katowice biuro-jzris@gapp.pl, telefon (32) , faks (32) Niniejszy dokument nie wyraża oficjalnego stanowiska Konsorcjum Projektowego. Członkowie Konsorcjum nie ponoszą odpowiedzialności za skutki działań podjętych w oparciu o zawartość niniejszego dokumentu.

2 1. Kluczowe zagadnienia Na 333 pomysły tylko 23 z nich to innowacje, 6 z nich może być opatentowana, a tylko 2 mogą być wdrożone do produkcji, przy czym tylko 1 nowopowstała firma innowacyjna odnosi sukces na rynku [1]. Ponadto zgodnie z zasadą kciuka [2], na każdego wydanego 1 $ na badania (wynalazek), koszty wykonania prototypu są 10 razy większe od badań, a koszty wprowadzenia gotowego produktu na rynek to 10 razy więcej niż wykonanie samego prototypu. Dlatego też kluczowym zagadnieniem jest utworzenie modelu sieciowego oceny komercjalizacji technologii i wsparcia nowopowstających firm innowacyjnych, w którym zaangażowane będą uczelnie wyższe, instytucje B+R, jednostki samorządowe, banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne oraz inne instytucje wsparcia. Podstawowy problem leżący u źródeł nieskuteczności większości instrumentów wsparcia i działań, to nacisk na identyfikację beneficjenta, instytucji a nie na procesy. Powoływanych jest szereg instytucji, które szukają sobie miejsca w procesach komercjalizacji innowacji, ale przeważnie w tej samej fazie procesu, dublując swoje funkcje, działając nieefektywnie ze względu na luki w innych miejscach tego procesu. Wspierając procesy wspieramy instytucje, ale najefektywniejsze i znajdujące swoją rynkową rolę w tych procesach. Wydaje się, że projekt nowego programu operacyjnego Program Operacyjny Innowacje Inwestycje- Otwarta Gospodarka daje dużą szansę na wdrażanie kompleksowych systemów transferu technologii przez instytucje powiązane w sieć. Trzeba więc stworzyć proces realizowany przez sieć, a następnie produkty kompleksowego wsparcia dla różnych beneficjentów np. pomysłodawców, naukowców, absolwentów, przedsiębiorstw inwestorów portfelowych, aniołów biznesu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że konieczne jest przezwyciężenie pewnego rodzaju bariery świadomościowej, polegającej na braku społecznej akceptacji dla przedsięwzięć inicjowanych przez pracowników naukowych. Stworzenie korzystnych warunków rozwoju nowych przedsiębiorstw poprzez: kreowanie atmosfery informowania i wspierania osób zainteresowanych prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, połączone ze szkoleniami i konferencjami oraz imprezami promocyjnymi; jest również czynnikiem decydującym. 2

3 Istnieje wiele modeli komercjalizacji technologii, ale do najbardziej rozpowszechnionych należą: model Jolly ego (1997), model Foxall (1986), Knox (1990), model Kokobu (2001) oraz model Yeong-deok Lee (2001). Ponadto wiele instytucji zajmujących się transferem i komercjalizacją technologii tworzy własne modele komercjalizacji. Pakiety usług wsparcia powinny być opracowane dla każdego etapu komercjalizacji poczynając od pomysłu, a kończąc na powstaniu firmy innowacyjnej i jej utrzymaniu w I fazie rozwoju (rys. 1). Subprocesy MODEL JOLLY EGO Budowanie wartości nowej technologii Pomysł Spojrzenie od strony technologicznej i rynkowej Zainteresowanie i wspomaganie Inkubacja Demonstracja Promocja Utrzymanie Zdefiniowanie Możliwości komercjalizacji Środki na demonstrację Skupienie się na produktach i procesach Składniki rynku Przyjęcie Dostarczenie środków finansowych Komercjalizacja * Pomosty Mobilizacja Sieci Wsparacia Pakiety usług wsparcia na poszczególnych etapach komercjalizacji technologii: Ocena Technologii Analiza Zagrożeń Biznes Plan i Strategia Komercjalizacji Źródła Finansowania Początkowy etap rozwoju firmy 1. Model komercjalizacji technologii wg Jolly'ego z uwzględnieniem pakietów wsparcia dla poszczególnych etapów komercjalizacji technologii i nowopowstałej firmy innowacyjnej [ * opracowanie własne Wojciecha Gawrysiuka] Rys. Główne czynniki sukcesu Na podstawie analizy literatury z zakresu komercjalizacji technologii [1 4] stwierdzono, że głównymi czynnikami wpływającymi na sukces nowopowstającej firmy innowacyjnej to przede wszystkim: 1. Niskie koszty pomieszczeń biurowych. 2. Pomoc w zarządzaniu. 3. Zabezpieczenie usług administracyjnych, finansowych (księgowość) i prawnych. 4. Wsparcie od lokalnych uczelni wyższych i jednostek badawczo-rozwojowych. 5. Kierownictwo inkubatora. 6. Wsparcie państwa i regionalnych jednostek samorządowych. 7. Wsparcie finansowe i dostępne źródła finansowania. 3

4 8. Stan gospodarki i ogólna kondycja rynku. 9. Atmosfera przedsiębiorczości 10. Dobry biznes plan. 11. Dostęp do wykwalifikowanych ekspertów. Pakiet usług w ramach systemu Biorąc pod uwagę przedstawione na rys. 1 poszczególne etapy modelu komercjalizacji oraz analizując kluczowe czynniki wpływające na sukces nowopowstającej firmy innowacyjnej, stwierdzono, że można je ze sobą wzajemnie powiązać i przedstawić w postaci pakietu usług dostępnych w ramach zintegrowanego modelu wsparcia w zakresie: 1. Wstępnej oceny potencjału komercyjnego technologii i analizy zagrożeń. Wstępną ocenę mogą przeprowadzać wykwalifikowani eksperci z uczelni wyższych i JBRów przy wykorzystaniu narzędzi do wstępnej oceny technologii np.: Quick Look, Quick Scan lub grupy eksperckiej tworzonej w ramach projektu Sieć Efektywnej Komercjalizacji Technologii. W ramach tych samych grup eksperckich można przeprowadzić pogłębioną ocenę wartości rynkowej technologii i analizę potencjalnych zagrożeń np. stosując metodę in-depth, własną wypracowaną lub stosując burzę mózgów czy metodę Delficką. 2. Pomocy w opracowywaniu Biznes Planu (Strategii Komercjalizacji, Studium Wykonalności, patentu) Po pozytywnej weryfikacji potencjału komercjalizacji technologii, kolejnym pakietem wsparcia dla nowopowstającej firmy innowacyjnej powinna być pomoc i doradztwo w opracowaniu profesjonalnego Biznes Planu oraz pomoc w przygotowaniu aplikacji patentowej. 3. Źródeł finansowania. Największą barierą podczas wdrażania projektów z zakresu rozwoju nowopowstających firm innowacyjnych w województwie śląskim i nie tylko to zdobycie środków na finansowanie nowego przedsięwzięcia. Jak wynika z opiniowanego raportu, powstające pierwsze inicjatywy typu seed capital (fundusz zalążkowy) i angel capital (aniołowie biznesu) borykają się z brakiem możliwości weryfikowania technologii proponowanych do wspierania pod kątem ich nowoczesności i wartości rynkowych. Opracowanie dwóch pierwszych ww. pakietów wsparcia znacznie ułatwi decyzję tych funduszy o finansowaniu nowopowstających innowacyjnych firm w województwie śląskim. 4

5 Pozytywna weryfikacja oceny potencjału rynkowego oraz opracowanie biznes planu jest również warunkiem rozpoczęcia pertraktacji z funduszami venture capital. Domeną funduszy venture capital działających w Polsce (około 40) są zwykle firmy, które mają dobry produkt i odniosły już sukces rynkowy, podbudowany szybkim wzrostem przez ostatnie lata, a którym brakuje kapitału na szybszy rozwój i zwiększenie zdolności produkcyjnych, zdobycie kolejnych nisz rynkowych lub rozwój sieci sprzedaży. W Polsce praktycznie nie ma instytucji, dostarczających kapitału zalążkowego (seed capital) na rozruch firmy. Forma finansowania start-up przez venture capital jest również rzadko spotykana i najczęściej związana jest z przedsięwzięciami z obszaru tzw. wysokich technologii, zwykle z finansowaniem końcowych prac nad rozwojem produktu i uruchomieniem przedsiębiorstwa [5]. 4. Początkowego rozwoju firmy. W początkowej fazie rozwoju firma może być ulokowana w inkubatorze lub parku technologicznym gdzie będzie miała zagwarantowane niskie koszty pomieszczeń biurowych i dostęp do urządzeń biurowych oraz otrzyma pomoc w zarządzaniu i zabezpieczeniu usług administracyjnych, finansowych (księgowość) i prawnych. Inicjatorem i koordynatorem projektu tworzenia modelu sieciowego oceny komercjalizacji technologii i wsparcia nowopowstających firm innowacyjnych powinny być władze lokalne przy współudziale uczelni wyższych, instytucji B+R, banków, funduszy inwestycyjnych, funduszy emerytalnych oraz innych instytucji. Władze lokalne poprzez wsparcie nowopowstających firm innowacyjnych mogą przy okazji realizować strategię zmiany wizerunku regionu śląskiego, zwalczania bezrobocia, a poprzez pozyskanie udziałów w nowopowstałych firmach generować dodatkowe przychody. Powstanie nowej firmy innowacyjnej jako formy transferu i komercjalizacji technologii nie jest jeszcze akceptowane w środowisku badawczo-naukowym, a wynika to przede wszystkim z: - pejoratywnego stosunku naukowców do komercjalizacji wyników swoich badań oraz negatywnego stosunku ich przełożonych; - braku jakiejkolwiek motywacji dla naukowców na uczelniach wyższych i w instytucjach sektora badawczo-rozwojowego; - uregulowań prawnych utrudniających rozpoczęcie inicjatywy tworzenia przez uczelnie i JBRy firm na bazie innowacyjnych technologii czy wytwarzania innowacyjnych produktów. 5

6 Przedstawione w raporcie metodologie uczelni zagranicznych i innych instytucji dotyczące podejścia do polityki własności intelektualnej oraz systemu motywacji dla naukowców można z powodzeniem wdrożyć w regionie śląskim. Wymaga to jednak odpowiednich uregulowań prawnych i zmiany mentalności pracowników instytucji badawczych. 2. Działania priorytetowe W pierwszej kolejności należy zbudować trwałą i aktywną platformę współpracy pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w procesie komercjalizacji technologii, gdyż działanie w sieci jest podstawą osiągnięcia sukcesu. Sieć ta nie musi mieć monopolu w regionie. Wydaje się jednak bardzo istotne żeby poszczególni członkowie wnosili znaczną wartość dodaną do sieci, a element konkurencji powinien objawiać się w jej wnętrzu. Jeśli sieć będzie opierać się na procesach i dobrze zmotywowanych menadżerach a nie koniecznie na instytucjach jest szansa na jej efektywne działanie. Stworzenie rynku polskich inwestorów inwestujących w innowacyjne nowe spółki wymaga wciągnięcia w te procesy środowisk komercyjnych. Dlatego też najlepszym modelem wydaje się sieć o charakterze publiczno-prywatnym (model mieszany). Publiczny (lub publiczno prywatny), w każdym razie non profit w fazie pierwszej: prac badawczych, wyłaniania, strategii komercjalizacji, analiz rynkowych a z kolej w drugiej fazie prywatny, ale ze wsparciem publicznym jeżeli chodzi o prace przygotowawcze i wdrożeniowe. Procesy rynkowe toczą się szybciej niż kolejne możliwości dofinansowania przez publiczne programy wsparcia. Celem sieci powinno być pozyskanie finansowania na pionowe finansowanie od pomysłu do wdrożenia a nie na każdy etap oddzielnie, ponieważ będzie to oderwane od realiów rynkowych. Wydaje się że sukces będzie zależał od sprawności działania całego mechanizmu, a to z kolei będzie podyktowane motywacją menadżerów. Kluczową kwestią jest więc dopracowanie współdziałania i zależności między instytucjami non-profit działającymi w początkowej fazie prac przygotowawczych i instytucjami komercyjnymi uplasowanymi w fazie końcowych prac przygotowawczych, finansowania i realizacji. Żeby działania transferu technologii były skuteczne należy zarówno aniołom biznesu jak i inwestorom portfelowym inwestycję podać na tacy, tj. profesjonalnie przygotować, zorganizować, zaprezentować, zniwelować ryzyko, dostosować do ich portfela inwestycyjnego, wdrożyć i zarządzać nią. Wprowadzenie podmiotu prywatnego finansującego inwestycję do struktur organizacji non-profit wyłaniającej technologie, wspieranej ze środków publicznych, stanowi dobrą podstawę urynkowienia systemu transferu technologii. 6

7 3. Bariery A. Zagrożenia wynikające z otoczenia społeczno gospodarczego: 1. Programy operacyjne niedostosowane do potrzeb i procesów rynkowych (finansowanie pionowe od pomysłu do wdrożenia) Rozwiązanie: Pozwalać na tworzenie publiczno-prywatnych sieci współpracy w ramach projektów, które realizują proces od wyłaniania do realizacji 2. Niedostateczny w instytucjach naukowo-badawczych potencjał naukowo-badawczy i zasobów ludzkich gotowych do tworzenia firm innowacyjnych Rozwiązanie: Wdrożenie systemów motywacyjnych w powiązaniu z efektami wdrożenia. B. Zagrożenia wynikające z niewydolności struktur wewnętrznych : 1. Niewydolność systemu z powodu nierynkowego doboru instytucji i osób w nim uczestniczących Rozwiązanie: Przeznaczanie środków na wspieranie procesów a ludzie i instytucje same się znajdą. Stworzenie konkurencji. 2. Niedostateczna motywacja osób działających w instytucjach o charakterze nonprofit aby doprowadzić do najbardziej korzystnej komercjalizacji Rozwiązanie: Dopuszczenie do sieci podmiotów komercyjnych. Dopracowanie zasad współpracy wewnątrz sieci pomiędzy podmiotami komercyjnymi a non-profit, powołanie wspólnych struktur lub podmiotów wraz z komercyjnymi podmiotami wdrażającymi innowacje. Wdrożenie systemów motywacyjnych w powiązaniu z efektami wdrożenia. C. Zagrożenia wynikające z cech nowej inwestycji: 1. Prace przygotowawcze realizowane we wczesnej fazie rzadko kończą się wdrożeniem Rozwiązanie: Finansowanie prac przygotowawczych w całości ze środków publicznych 2. Prace przygotowawcze w późnej fazie są trudne, kosztowne, wiążą się wciąż ze znacznym ryzykiem i wymagają silnej motywacji Rozwiązanie: Zabieganie o zniesienie ograniczeń dotyczących wsparcia dla przedsiębiorstw we wczesnej fazie rozwoju z programów operacyjnych. Znalezienie sposobu na wsparcie na produkty i działania realizowane w tej fazie prac przygotowawczych. Przyporządkowanie tej fazy podmiotom komercyjnym, najlepiej związanym z inwestycją. 7

8 3. Instytucje finansowe finansują przedsięwzięcia z historią, a nowe gałęzie przemysłu tworzą gównie właśnie te bez historii Rozwiązanie: Wchodzenie kapitałowe w fundusze kapitału zalążkowego i wspieranie sieci aniołów biznesu. Wspieranie procesów budowania rynku potencjalnych inwestorów poprzez z instytucjami realizującymi to na zasadach komercyjnych. Wspieranie seed capital w działaniach choćby np. zabieganie w MGiP o zniesienie ograniczeń dotyczących dopuszczania nieefektywnych form prawnych funduszy kapitału zalążkowego. 4. Długi cykl prac przygotowawczych Rozwiązanie: Dążenie do stworzenia kompleksowej oferty sprawnie uzupełniających się instytucji w ramach procesu i ciągła optymalizacja wydajności systemu poprzez wspieranie najefektywniejszych procesów zakończonych wdrożeniem 5. Zazwyczaj konieczność zaangażowania wyspecjalizowanych zasobów ludzkich, naukowców, prawników, finansistów, inżynierów Rozwiązanie: Zorganizowanie zaplecza doradczego ekspertów, zmotywowanych na zasadach komercyjnych. 6. Zyski pojawiają się dopiero w fazie eksploatacji Rozwiązanie: Finansowanie elementów motywacyjnych z opcji menażerskich, natomiast elementów kosztowych maksymalnie ze środków publicznych 4. Zalecenie końcowe Należy zmienić w Polsce system oceny instytucji sektora badawczo-rozwojowego, tak aby umożliwiać nagradzanie osób związanych z komercjalizacją technologii. Należy dopuszczać do realizacji programów operacyjnych podmioty prywatne angażujące się w procesy transferu innowacji. Aktualnie są tam wskazane instytucje otoczenia biznesu bez wskazania czy działające na zasadach komercyjnych czy nonprofit. To właśnie podmioty prywatne są najmocniej zmotywowane do organizowania przedsięwzięć dla inwestorów, ich przygotowywania, zaprezentowania a na koniec wdrożenia. Gdyby powstały tu ograniczenia niewątpliwie miałby one niekorzystne skutki. Jeśli procesy te mają być wspierane trudno dopatrzyć celu uprzywilejowania instytucji non-profit w tym zakresie. Należy określić w ramach procesu (sieci współpracy) do którego momentu wsparcia publicznego jest wskazane i od którego momentu inicjatywy prywatne powinny być włączone. 8

9 Literatura [1] Breadly Zehner II W.: The emerging technology commercialization degree: The confluence of the science, technology, and entrepreneurship in the wealth creation process The University of Texas at Austin [2] Jolly V.J.: Commercializing new technologies: Getting from mind to market. Harvard Business School Press, Boston Massachusetts [3] Sung T.K., Gibson D.V., Kang B. S.: Characteristics of technology transfer in business ventures: the case of Daejeon, Korea. Technological Forecasting & Social Change 70, [4] Sung T.K., Gibson D.V.: Knowledge and technology transfer: key factors and levels. Proceedings of 4 th International Conference on Technology Policy and Innovation [5] Tamowicz P, Rot P.: Fundusze venture capital w Polsce. Informator PARP Warszawa