Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce

Transkrypt

1 Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce Numer 4, lipiec 2011 r. W numerze Od Redakcji Słowo wstępne ( 2 ) Oferta Opinie Relacje Wieloletni regionalny plan działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie ( 3 ) Drugi numer półrocznika Ekonomia Społeczna ( 6 ) Małopolska stawia na ekonomię społeczną wywiad z Romanem Ciepielą, Wicemarszałkiem Województwa Małopolskiego ( 7 ) Model tworzenia społecznej wartości ( 12 ) Przedsiębiorcza filantropia ( 17 ) Strategia uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych. Z cyklu: Klauzule społeczne w polskim prawie zamówień publicznych, czyli jak ożywić martwą literę prawa część druga ( 25 ) Oddziaływanie wybranych spółdzielni socjalnych na gospodarkę lokalną miasta Krakowa, na przykładzie metody Local Multiplier 3 (LM3) ( 31 ) Fundusz lokalny jako możliwość rozwoju organizacji i społeczności lokalnej ( 36 ) Małopolskie Targi Ekonomii Społecznej ( 40 ) III Ogólnopolskie Spotkania Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej ( 42 ) Zaproszenie do współpracy Zapraszamy do współpracy przy tworzeniu biuletynu ( 45 )

2 Od redakcji Szanowni Państwo, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej przekazuje w Państwa ręce kolejny, czwarty już numer biuletynu poświęconego problematyce wsparcia ekonomii społecznej w Małopolsce. Celem publikacji jest upowszechnianie informacji o aktualnych inicjatywach realizowanych w Małopolsce oraz promowanie samej idei ekonomii społecznej. W bieżącym numerze prezentujemy Państwu informacje na temat Wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie - kluczowego dokumentu dla środowiska ES w Małopolsce, który zostanie opracowany przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie. W dziale Opinie znajduje się m.in. wywiad z Panem Romanem Ciepielą Wicemarszałkiem Województwa Małopolskiego, który opowiada o miejscu ekonomii społecznej w prowadzonej w regionie polityce społecznej, roli i działaniach samorządu województwa na rzecz wspierania rozwoju ekonomii społecznej oraz łagodzenia problemów społecznych. Polecamy również lekturę artykułu poświęconego problematyce klauzul społecznych (drugi z cyklu), tekstu na temat przedsiębiorczej filantropii oraz ciekawych rozważań o modelu tworzenia społecznej wartości. Dodatkowo, zachęcamy Państwa do zapoznania się z artykułem dotyczącym funkcjonowania funduszy lokalnych oraz interesującym tekstem o możliwości wykorzystania metody Local Multiplier 3 do oceny oddziaływania wybranych małopolskich spółdzielni socjalnych na gospodarkę lokalną miasta Krakowa. Biuletyn został przygotowany w ramach projektu INES Infrastruktura Ekonomii Społecznej w Małopolsce, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Życzymy miłej lektury, Maciej Frączek, Redaktor Biuletynu Strona 2. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

3 Oferta Wieloletni regionalny plan działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie Rozwój gospodarki społecznej w Małopolsce ma istotne uzasadnienie ekonomiczne ma sprzyjać budowaniu kapitału społecznego i wzrostowi zatrudnienia oraz wspierać rozwój przedsiębiorczości. Rozwój ten wymaga systemowego wsparcia ze strony samorządu województwa i dlatego władze regionalne włączyły tematykę ekonomii społecznej do zapisów Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata To potwierdziło ważną funkcję tego sektora w zakresie aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem oraz kreowania rozwoju przedsiębiorczości. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata sytuuje ekonomię społeczną w obszarze dotyczącym spójności wewnątrzregionalnej, przy czym, zgodnie z założeniami nowelizowanej aktualnie strategii, ekonomia społeczna ma być traktowana jako integralna część sektora gospodarczego, który powinien cechować się konkurencyjnością i zdolnością do zatrudniania osób znajdujących się w trudnej sytuacji zawodowej. W związku z powyższym ekonomię społeczną umiejscawia się obecnie w ramach obszaru strategicznego dotyczącego aktywizacji zawodowej Małopolan i przedsiębiorczości. Oprócz Strategii Rozwoju Województwa oraz sektorowej strategii w zakresie polityki społecznej, czyli dokumentów mających charakter strategiczny, małopolska infrastruktura wsparcia ekonomii społecznej zostanie oparta o Wieloletni regionalny plan działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie, jaki zostanie opracowany przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w ramach projektu systemowego Akademia Rozwoju Ekonomii Społecznej (ARES). Regionalny Plan jest szansą na skoordynowanie działań różnorodnych środowisk i sektorów wokół celów rozwojowych w obszarze ekonomii społecznej w Małopolsce. Ekonomia społeczna powinna być postrzegana horyzontalnie, przenikając na wskroś wiele dziedzin życia społecznego, gospodarczego i środowiskowego, wielopłaszczyznowo wpływając na rozwój społeczności lokalnych i regionu. W aspekcie finansowym, zadaniem Planu powinna być też koordynacja regionalnej polityki wobec ES finansowanej z: funduszy strukturalnych, środków budżetu państwa oraz środków budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Podstawą do jego opracowania będzie m.in. wdrożony przez ROPS system monitorowania przedsiębiorstw społecznych, dzięki któremu samorząd województwa dysponuje aktualnymi danymi o rzeczywistej kondycji sektora i jego problemach. Gwarantuje to skonstruowanie Planu, który w maksymalny sposób będzie odpowiadał na rzeczywiste potrzeby firm społecznych. Strona 3. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

4 Oferta Wieloletni regionalny plan działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej... Poniżej przedstawiamy Państwu założenia dotyczące projektu Wytycznych do przygotowania i realizacji Wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie, które po zatwierdzeniu będą podstawą stworzenia Planu w naszym regionie. Miejsce Planu w strukturze dokumentów województwa Ze względu na horyzontalny charakter problematyki związanej z ekonomią społeczną zaproponowano, aby Plan był załącznikiem do Strategii rozwoju województwa bądź do Strategii województwa w zakresie polityki społecznej. W przypadku Małopolski będzie on zatem załącznikiem do Strategii Województwa Małopolskiego w Zakresie Polityki Społecznej i będzie obejmował taki sam horyzont czasowy jak Strategia (do 2020 r.). Struktura Planu Struktura Planu powinna uwzględniać takie elementy, jak: diagnoza sytuacji ES w regionie (podmiotów ekonomii społecznej oraz infrastruktury wsparcia), prognoza trendów rozwojowych w okresie objętym Planem, cele rozwoju w zakresie objętym wsparciem, wskaźniki realizacji, kierunki interwencji, systemy realizacji i ramy finansowe, system monitorowania. Priorytety Planu Wytyczne pozostawiają możliwość regionalnego uzgodnienia priorytetów zawartych w Planie, niemniej jednak w projekcie Wytycznych znalazł się następujący zapis: Cele rozwojowe (priorytety) powinny obejmować w szczególności: Instytucjonalne stworzenie zasad rozwoju ES (problematyka prac zespołu ds. ES, forum współpracy z podmiotami ekonomii społecznej, instytucje odpowiedzialne). Podstawowe kierunki rozwoju podmiotów ekonomii społecznej w zakresie reintegracji zawodowej, integracji społecznej oraz dostępnych usług społecznych. Stworzenie docelowej wizji sieci infrastrukturalnego wsparcia ES w Małopolsce (sieci ośrodków wsparcia ES). Zaprojektowanie mechanizmów współpracy samorządu województwa z samorządami powiatów i gmin w zakresie rozwoju ES (rola gminnych i powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych). Określenie mechanizmów promocji rozwoju sektora ES w województwie poprzez system oświaty oraz system edukacji dorosłych. Można przez to rozumieć sytuację, w której w/w priorytety należy uwzględnić w regionalnym Planie z możliwością rozbudowania ich zakresu zgodnie z wizją rozwoju ekonomii społecznej w województwie. Strona 4. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

5 Oferta Wieloletni regionalny plan działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej... Z punktu widzenia rozwoju Małopolski oraz etapu, na którym się znajduje w kontekście ekonomii społecznej wydaje się zasadne wypracowanie dodatkowych kierunków kładących nacisk na: rozwój przedsiębiorczości w sektorze ES, funkcje prorozwojowe gospodarki społecznej w społecznościach lokalnych czy mechanizmy finansowe (zwrotne i bezzwrotne) dla różnorodnych podmiotów ekonomii społecznej. Przygotowanie Planu na zasadach partycypacyjnych W stworzenie Planu zostanie zaangażowany zespół małopolskich ekspertów z dziedziny ekonomii społecznej tzw. Grupa robocza, w skład której wejdą przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw społecznych, przedstawiciele organizacji wspierających rozwój ES w regionie, środowiska akademickiego oraz pracownicy ROPS. Celem prac grupy będzie wytyczenie priorytetów, celów i kierunków działań, opracowanie wskaźników i zasad monitoringu oraz ewaluacji realizacji założeń Planu. Wypracowane przez Grupę roboczą założenia będą konsultowane podczas spotkań Grupy strategicznej składającej się z przedstawicieli władz samorządu województwa, samorządów powiatowych i gminnych, podmiotów reprezentujących sektor lub infrastrukturę wsparcia ES. Równie ważne jest poddanie założeń Planu ocenie opinii publicznej, tak by w trakcie tworzenia Planu osoby zainteresowane rozwojem ekonomii społecznej w Małopolsce miały sposobność wnoszenia swoich uwag, spostrzeżeń czy propozycji, m.in. za pomocą technik teleinformatycznych lub podczas spotkań w ramach Małopolskiego Paktu na rzecz ES. Po zakończeniu etapu tworzenia Planu, wersja robocza zostanie poddana konsultacjom społecznym poprzedzającym przyjęcie Planu. Zatwierdzenie Planu nastąpi poprzez przyjęcie uchwały Zarządu Województwa Małopolskiego w rzeczonej sprawie. Wytyczne wskazują, że przyjęcie Planu powinno nastąpić przed końcem 2011 r. Monitoring i ewaluacja Obowiązkiem ROPS będzie monitoring i ewaluacja realizacji założeń Planu. Wytyczne wskazują, że efektem tego procesu powinny być: coroczne raporty z realizacji Planu wraz z oceną realizacji wskaźników, okresowe raporty przedstawiane Zarządowi i Sejmikowi (pierwszy raport powinien zostać przedstawiony w I kwartale 2014 r.) oraz raporty ewaluacyjne on-going i ex post. Zachęcamy Państwa do uczestnictwa w konsultacjach prowadzonych zarówno na etapie konstruowania Planu, jak i jego ukończonej wersji roboczej. Jesteśmy przekonani, że Państwa zaangażowanie pomoże stworzyć strategiczny dokument przyczyniający się do rozwoju sektora ekonomii społecznej w Małopolsce, a poprzez to do poprawy życia mieszkańców naszego regionu. Autorzy: Rafał Barański, Zastępca Dyrektora Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie Marta Lulewicz, Koordynator ds. współpracy z podmiotami ekonomii społecznej w projekcie ARES, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie Strona 5. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

6 Oferta Drugi numer półrocznika Ekonomia Społeczna Zapraszamy do lektury drugiego numeru półrocznika Ekonomia Społeczna, wydawanego przez Małopolską Szkołę Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, w którym dominuje tematyka funduszy unijnych analizowanych w świetle problematyki ekonomii społecznej. W bieżącym numerze autorzy stawiają szereg ciekawych tez, których podstawą były nurtujące ich pytania, m.in.: W jaki sposób fundusze unijne wpływają na strukturę organizacyjną polskich organizacji pozarządowych? Czy za środki unijne z PO KL można zbudować system wsparcia podmiotów ekonomii społecznej? Co charakteryzuje małopolskie rozwiązania w obszarze ekonomii społecznej? Jaką rolę odgrywają polskie spółdzielnie socjalne? W prezentowanym numerze (dostępnym w wersji PDF na stronie zakładka Półrocznik Ekonomia Społeczna ) zamieszczono także materiały przybliżające zagadnienia dotyczące m.in. partnerstwa publiczno-społecznego, realizacji programów integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych czy pozarządowych inicjatyw adresowanych do seniorów. Dodatkowo, w numerze znalazła się informacja o stanie prac nad ustawą o przedsiębiorczości społecznej i przedsiębiorstwie społecznym oraz tekst konsultowanego projektu ustawy. W dziale Recenzje Publikacji zaprezentowano wstęp autorstwa prof. Jerzego Hausnera do polskiego wydania książki Noblisty Muhammada Yunusa Kapitalizm dla ludzi. Przedsiębiorstwo społeczne oraz komentarz do Encykliki Benedykta XVI Caritas in veritate. Możliwość zastosowania zwrotu modernizacja refleksyjna w odniesieniu do ekonomii społecznej uzasadnił Mike Aiken w artykule z działu Biblioteka Tekstów Klasycznych. Redakcja zaprasza potencjalnych Autorów przedstawicieli środowiska naukowego, ekspertów i praktyków do współpracy. Przyjmowane są także teksty stanowiące komentarz do dotychczas prezentowanych na łamach czasopisma zagadnień. Szczegóły dotyczące zasad nadsyłania tekstów znajdują się w zakładce Wskazówki dla Autorów na stronie Autorka: Karolina Krawczyk Sekretarz półrocznika Ekonomia Społeczna Strona 6. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

7 Małopolska stawia na ekonomię społeczną O miejscu ekonomii społecznej w prowadzonej w regionie polityce społecznej, roli i działaniach samorządu województwa na rzecz wspierania rozwoju ekonomii społecznej oraz łagodzenia problemów społecznych w województwie opowiada Roman Ciepiela, Wicemarszałek Województwa Małopolskiego. Barbara Gil: Samorząd województwa odpowiada za kreowanie polityki społecznej, której jednym z elementów jest ekonomia społeczna. Czy i w jaki sposób społeczna przedsiębiorczość może przyczyniać się do rozwiązywania problemów socjalnych i bytowych, z jakimi borykamy się w Małopolsce bezrobocia, ubóstwa, niepełnosprawności? Roman Ciepiela: Na politykę społeczną samorządu regionalnego należy patrzeć przez pryzmat deficytów i potencjału, jakie występują po stronie poszczególnych osób i grup mieszkańców Małopolski, małopolskich rodzin, jak również społeczności lokalnych zamieszkujących nasze województwo po to, aby móc podejmować adekwatne działania, które służą ograniczaniu zdiagnozowanych deficytów i stymulują rozwój istniejącego potencjału. Skala ubóstwa w Małopolsce dotyczy prawie 8% mieszkańców, niepełnosprawność dotyka ponad 16% populacji, zaś stopa bezrobocia utrzymuje się na poziomie ponad 10%. Każdy z tych problemów może być rozwiązywany lub łagodzony poprzez zastosowanie szeregu instrumentów tzw. aktywnej polityki społecznej, realizowanej we współdziałaniu służb zatrudnienia, pomocy społecznej i partnerów społecznych. Niewątpliwie jednym z ważnych narzędzi tej polityki jest ekonomia społeczna. Dlaczego? Otóż, analizując jej funkcje, na pierwszy plan wysuwa się stwarzanie szans powrotu do zawodowej aktywności tych wszystkich, którzy z różnych względów znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej. B.G.: Mówi Pan o współpracy służb publicznych w kontekście realizacji polityki społecznej. Jak wygląda małopolska rzeczywistość w tym względzie? R.C.: Aktywna polityka społeczna, którą staramy się realizować, koncentruje się na rynku pracy będącym głównym polem kreowania spójności, integrowania oraz mobilizowania osób do działania na rzecz poprawy swojej życiowej sytuacji. Dokonuje się to poprzez różnego rodzaju formy wsparcia pozostające w dyspozycji służb publicznych staże, szkolenia, praktyki, kreowanie inicjatyw z zakresu ekonomii Strona 7. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

8 Małopolska stawia na ekonomię społeczną społecznej czy łączenie terapii z pracą (wyrażone w zatrudnieniu socjalnym). Istotna rola służb publicznych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i powiatowych urzędów pracy powinna się wyrażać we właściwym adresowaniu działań wspierających. Chodzi o to, aby działania opiekuńcze trafiały do osób trwale niesamodzielnych życiowo, zaś działania aktywizujące do osób mogących życiową i ekonomiczną samodzielność odzyskać. Obecnie ponad połowa małopolskich gmin reprezentowanych przez ośrodki pomocy społecznej ma porozumienia o współpracy z powiatowymi urzędami pracy. Jeszcze dwa lata temu porozumień tych było zaledwie trzydzieści kilka procent. Jednocześnie rośnie liczba służb pomocy społecznej szczebla gminnego i powiatowego, które zlecają organizacjom pozarządowym realizację zadań z zakresu pomocy społecznej: z 56 w 2008 r. do 70 w roku ubiegłym. Przedmiotem zleceń jest przede wszystkim prowadzenie różnego rodzaju placówek opiekuńczych, wychowawczych, terapeutycznych czy interwencyjnych. Pojawiają się także pierwsze gminy zainteresowane rozwijaniem na swoim terenie inicjatyw z zakresu ekonomii społecznej. B.G.: Rozwój ekonomii społecznej wydaje się być szczególnie uzależniony właśnie od efektywnej współpracy osób i instytucji współtworzących politykę społeczną, zwłaszcza na poziomie lokalnym, czyli tam, gdzie w praktyce realizowana jest działalność przedsiębiorstw społecznych. R.C.: Tak, to prawda. Zdolność tworzenia sieci i podejmowania współpracy jest niezwykle ważna dla rozwoju ekonomii społecznej. Przedsiębiorczość społeczna wymaga umiejętności tworzenia licznych relacji i zarządzania nimi, co wydaje się być warunkiem koniecznym do budowania wiarygodności w środowisku lokalnym, w którym i na rzecz którego działają podmioty ekonomii społecznej. Myślę, że uprawniona jest teza o występowaniu bezpośredniego związku pomiędzy dużą zdolnością do współdziałania a powodzeniem inicjatyw ekonomii społecznej. Cechą ekonomii społecznej jest bowiem prymat kooperacji nad konkurencją, choć ta ostatnia również musi być obecna w działalności firm społecznych. Mówiąc o współpracy na poziomie lokalnym jako podstawie rozwoju firm społecznych, chciałbym zwrócić szczególną uwagę na mechanizm klauzul społecznych, który daje podstawę do preferowania przez samorząd terytorialny podmiotów ekonomii społecznej przy wyborze wykonawców usług czy dostawców towarów. W tym zakresie przecieramy obecnie szlaki, czego wyrazem może być przykład ROPS w Krakowie, który w postępowaniu uwzględniającym klauzule społeczne jako wykonawcę usług cateringowych wyłonił spółkę Laboratorium Cogito, która zatrudnia osoby chorujące psychicznie. B.G.: Jakie inne działania na rzecz wspierania ekonomii społecznej są podejmowane w Małopolsce? Czy rozwój ekonomii społecznej jest ważnym elementem prowadzonych na poziomie województwa debat? R.C.: Oczywiście, przykładem może być konferencja PEOPLE Przedsiębiorczość społeczna to się opłaca!, która odbyła się 9 kwietnia br. w Krakowie. To spotkanie pozwoliło spojrzeć na problematykę ekonomii społecznej w ujęciu międzynarodowym. W każdym z regionów, które wraz z Małopolską realizują projekt PEOPLE Innowacje dla zmian społecznych, przywiązuje się dużą wagę do rozwoju przedsiębiorczości społecznej. Strona 8. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

9 Małopolska stawia na ekonomię społeczną W każdym z tych regionów możemy też znaleźć przykłady dobrych praktyk przedsiębiorstw społecznych odnoszących sukcesy. W Małopolsce takim przykładem jest m.in. krakowska kawiarenka Cafe Hamlet, Centrum Edukacji Społecznej w Wieprzu, gdzie osoby bezrobotne uczą się zawodu, czy pensjonat Pan Cogito w Dębnikach, który integruje osoby z problemami psychicznymi. Konferencja PEOPLE pokazała, że w poszczególnych regionach (m.in. Andaluzji, Północnej Brabancji, południowo-wschodniej Anglii) przedsiębiorczość społeczna rozwija się w różny sposób, ze względu na inne uwarunkowania prawne. Jednak mimo tych różnic, wiele rozwiązań można powielać w innych regionach. Dlatego też tak niezwykle ważna jest wymiana doświadczeń. W Małopolsce stworzyliśmy także platformę wymiany informacji na temat społecznej przedsiębiorczości w postaci Małopolskiego Paktu na Rzecz Ekonomii Społecznej porozumienie to zrzesza już ponad 30 instytucji. Część z nich realizuje ważne dla regionu projekty służące tworzeniu nowych miejsc pracy w sektorze ekonomii społecznej, profesjonalizacji firm społecznych i budowaniu ich pozytywnego wizerunku poprzez promocję wysokiej jakości produktów i usług świadczonych przez te firmy. Małopolska była i pozostaje miejscem organizacji ważnych konferencji poświęconych ekonomii społecznej czy seminariów służących konsultowaniu założeń projektowanej ustawy o przedsiębiorstwach społecznych. Warto podkreślić, że wypracowane tutaj rekomendacje dotyczące założeń projektu ustawy zostały uwzględnione przez powołaną przez premiera grupę ds. prawnych funkcjonującą w ramach międzysektorowego Zespołu ds. rozwiązań systemowych w obszarze ekonomii społecznej. Jesteśmy także tym regionem, do którego przyjeżdża się, aby czerpać z dobrych doświadczeń naszych wiodących firm społecznych spółki Cogito, Spółdzielni Opoka i wielu innych. Pamiętajmy także, że to właśnie w Małopolsce 14 lipca ubiegłego roku ustanowiliśmy system wsparcia ekonomii społecznej, który opiera się na projektach konkursowych wdrażanych w ramach Poddziałania PO KL oraz systemowym projekcie ROPS. System zakłada komplementarność działań realizowanych w ramach poszczególnych projektów, ich kompleksowy charakter, jak również służy wyeliminowaniu ryzyka podwójnego finansowania tych samych działań. B.G.: Jakie problemy samorząd województwa musi rozwiązać, aby ekonomia społeczna mogła jeszcze lepiej się rozwijać? R.C.: Po pierwsze, problemy trzeba najpierw precyzyjnie zdiagnozować. Temu służy system monitorowania kondycji małopolskich przedsiębiorstw społecznych, opracowany na płaszczyźnie Małopolskiego Paktu na Rzecz Ekonomii Społecznej. W bieżącym roku weźmie on pod lupę spółdzielnie socjalne, dzięki czemu możliwe będzie zidentyfikowanie kluczowych czynników warunkujących ich komercyjny sukces lub wpływających na rynkową porażkę. Wszystko po to, aby wnioski płynące z monitoringu mogły zracjonalizować decyzje dotyczące skali finansowego wsparcia samorządu województwa w zakresie dotowania spółdzielni socjalnych. Przypomnę, że dotacji tych udziela Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie wykorzystując zapisy Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL, które przewidują dotowanie spółdzielni socjalnych zakładanych przez osoby fizyczne i prawne. Musimy jednak pamiętać, że spółdzielnie Strona 9. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

10 Małopolska stawia na ekonomię społeczną socjalne nie są jedynym rodzajem podmiotów ekonomii społecznej, a mimo to zapisy dokumentów programowych PO KL ograniczają finansowe wsparcie tylko do tej kategorii firm społecznych. Myślę, że konieczna jest dyskusja koncentrująca się na kwestii wsparcia także innych rodzajów firm społecznych spółek prawa handlowego zakładanych przez NGO czy samych organizacji pozarządowych prowadzących działalność gospodarczą. W tym kontekście cenna jest działalność Małopolskiego Funduszu Ekonomii Społecznej, który oferuje wsparcie poręczeniowo-pożyczkowe wszystkim firmom społecznym, bez względu na ich formę organizacyjno-prawną. Tę inicjatywę trzeba rozwijać, zwłaszcza w kontekście trwającej obecnie dyskusji, jaka toczy się na poziomie Ministerstwa Pracy oraz Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, dotyczącej nowych zwrotnych instrumentów finansowego wsparcia. Fundusz mógłby stać się małopolskim operatorem udzielającym takich pożyczek i dzięki nim zwiększać dostęp firm społecznych do kapitału. Po drugie, rolą samorządu województwa jest też zaplanowanie działań, które powinny być podejmowane w dłuższej perspektywie czasu, aby w przemyślany sposób rozwijać sektor ekonomii społecznej. Temu służyć będzie opracowanie przez ROPS Wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie. Poza tym uważam, że rolą służb samorządu województwa jest upowszechnianie modelu współpracy samorządu lokalnego z III sektorem w zakresie realizacji zadań publicznych. Pomocne w tym względzie są, wspomniane przeze mnie wcześniej, mechanizmy prawne funkcjonujące na gruncie ustawy Prawo Zamówień Publicznych, które dają podstawę do preferowania firm społecznych podczas wyboru dostawców towarów czy usług. W praktyce są one bardzo rzadko stosowane. Ważnym instrumentem prawnym służącym rozwojowi ekonomii społecznej jest także możliwość bezpośredniego angażowania się samorządu terytorialnego w zakładanie spółdzielni socjalnych. Służby samorządu województwa promują takie rozwiązania i w tym zakresie pozostają w stałym roboczym kontakcie z przedstawicielami samorządów lokalnych, które wyraziły zainteresowanie współpracą. Dostosowanie firm społecznych do lokalnej specyfiki i bazowanie na miejscowym potencjale wpływa pozytywnie na możliwości trwałego rozwoju inicjatyw w obszarze ekonomii społecznej. B.G.: Opracowywana jest Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata proszę nam powiedzieć, w jaki sposób rozwój ekonomii społecznej i narzędzia przez nią wykorzystywane są wpisane w tę strategię? R.C.: Założenia strategii obejmują wypracowanie takich rozwiązań, które przyczynią się do pozytywnych zmian w regionie, także w dziedzinie ekonomii społecznej. Dane z 2008 r. wskazują, że w całej Małopolsce funkcjonowało 6,6 tys. aktywnych fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji społecznych, co wskazuje, jak liczny jest sektor ekonomii społecznej. Strategia zwraca również uwagę na fakt, że należałoby polepszyć współpracę, np. z organizacjami pozarządowymi, zwłaszcza w kwestii pozyskiwania środków finansowych, a następnie akceptacji przez te organizacje procedur kontrolujących wydatkowanie środków. Barierę we współpracy stanowią też regulacje prawne i procedury, które często wydają się być zbyt skomplikowane i zniechęcają do podejmowania działań. Strona 10. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

11 Małopolska stawia na ekonomię społeczną Plany związane z przyszłością województwa wiążą się z zapewnieniem mieszkańcom regionu możliwości rozwoju i poszerzenia swoich kompetencji. Temu powinno służyć kształtowanie postaw przedsiębiorczych. Jednym z celów strategicznych, będących częścią Strategii, jest silna pozycja Małopolski jako regionu atrakcyjnego dla inwestycji, opartego na wiedzy, aktywności zawodowej i przedsiębiorczości mieszkańców. Cel ten powinien być realizowany poprzez dostępność edukacyjną, rozwój technologii, wspomniane już budowanie postaw przedsiębiorczych wśród mieszkańców. Ważne jest tworzenie pozytywnych relacji sektora społecznego i administracji, wspieranie postaw ukierunkowanych na wiedzę, kreatywność i przedsiębiorczość, wsparcie działań wzmacniających rozwój przedsiębiorczości społecznej i promowanie społecznej odpowiedzialności biznesu. Ponadto realizowana będzie m.in. zasada partnerstwa, w tym partnerstwa publiczno-społecznego jako efektywna formuła partycypacji, konsultacji i uzgadniania kluczowych spraw dla regionu. Z Wicemarszałkiem Województwa Małopolskiego Romanem Ciepielą rozmawiała Barbara Gil, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej Strona 11. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

12 Model tworzenia społecznej wartości Wstęp Celem opracowania jest przedstawienie ogólnej ramy metodycznej umożliwiającej zrozumienie relacji zachodzących podczas tworzenia społecznej wartości. W przeciwieństwie do rozwiązań biznesowych, model adekwatny dla organizacji typu non-profit, do których zalicza się także podmioty ekonomii społecznej, musi uwzględniać kilka nowych punktów. W tekście posłużono się koncepcjami wartości publicznej i publiczną kartą wyników autorstwa M. Moore a, aby zilustrować powyższe zagadnienie. Możliwość identyfikacji czynników tworzących wartość społeczną daje podstawę do podejmowania bardziej racjonalnych decyzji w zakresie zarządzania organizacją. Co więcej, zaprezentowany model można wykorzystać także do prowadzenia studiów porównawczych między podmiotami ekonomii społecznej i podejmowania prób opracowywania bardziej szczegółowych modeli działalności tego typu organizacji. Interpretacje wartości społecznej Działalność podmiotów w obszarze ekonomii społecznej charakteryzuje się, oprócz wątku ekonomicznego, także kwestiami społecznymi. Aspekty ekonomiczne należą do klasycznego kanonu podstaw mikroi makroekonomii. Połączenie ich ze społeczną stroną prowadzenia działalności bywa rozmaicie rozpatrywane. W rezultacie pojawiają się różne próby mające na celu udzielenie odpowiedzi, jak oceniać efektywność funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej nie tylko pod względem finansowym, ale także szerszym, obejmującym rezultaty mało kwantyfikowalne. W tym obszarze wskazuje się na sposoby określenia wpływu (oddziaływania) społecznego (social impact) i próby wyliczenia rezultatów działalności w odniesieniu do poniesionych nakładów (np. Social Return of Investment). Na tym tle szczególnego znaczenia nabiera koncepcja wartości publicznej autorstwa Moore a. Chociaż w jej nazwie pojawia się przymiotnik publiczna (ang. public), to warto zaznaczyć, iż w swoich tekstach autor używa go zamiennie z określeniem społeczna. W tej koncepcji bardziej od określenia końcowego wyniku, istotniejsze jest zrozumienie, co tworzy tę wartość. Dodajmy, że określenie wartość publiczna jest często odnoszone do takich terminów, jak dobro publiczne, czy też interes publiczny. Odrębnego znaczenia nabiera ono na gruncie prakseologii, psychologii oraz filozofii. Strona 12. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

13 Model tworzenia społecznej wartości Przesłanki opracowania koncepcji wartości publicznej Wartość publiczna, jako osobna koncepcja względem powyżej przedstawionych interpretacji, została rozpropagowana przez Moore a w 1995 r. Zamierzeniem Moore a było wskazanie, co menedżerowie instytucji, które nie są nastawione na zysk (przede wszystkim publicznych agencji) powinni robić, aby móc dostarczać wartość dla społeczeństwa. Z wywiadów, jakie przeprowadził z różnymi pracownikami administracji wywnioskował, że to co jest najbardziej dla nich problematyczne, to określenie celów działań oraz sposobów ich realizacji. Moore, podobnie jak inni reprezentanci nowego zarządzania publicznego, uważał za konieczne stosowanie bardziej menedżerskiego podejścia nastawionego nie tylko na realizację zadań wynikających z przepisów prawa oraz efektywnego wydatkowania środków, ale przede wszystkim podjęcia działań proprzedsiębiorczych. W tym sensie nawiązywał on do identyfikacji potrzeb społeczeństwa i sposobu zapewnienia ich spełnienia pomimo różnorodności charakterystycznej dla poszczególnych mieszkańców. Jak tworzy się wartość? Zastanawiając się nad dostarczaniem wartości publicznej, Moore doszedł do wniosku, że jest ono uzależnione od trzech powiązanych ze sobą elementów. Zaproponował wówczas tzw. trójkąt strategiczny, który stanowi model pomocny w wyjaśnieniu tworzenia wartości (rys. 1). Rys. 1. Trójkąt strategiczny Źródło: opracowano na podstawie [Moore i Khagram 2004, s. 3]. W zaproponowanym rozwiązaniu podkreśla się konieczność jednoczesnego uwzględnienia wszystkich trzech czynników. Problemem jest natomiast to, że w istocie nie występują one w harmonii, a zadaniem menedżera jest umiejętne ich zrównoważenie. Jednak żeby to zrobić, należy uświadomić sobie z czym wiążą się poszczególne elementy. Strona 13. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

14 Model tworzenia społecznej wartości Element nr 1 wartość publiczna Uwzględniając wartość publiczną, należy udzielić odpowiedzi na pytanie: co jest tą wartością, którą organizacja powinna dostarczyć społeczeństwu. Dla organizacji z sektora ekonomii społecznej oznacza to konieczność poprawnej identyfikacji potrzeb swoich klientów (odbiorców usług). O ile ten punkt widzenia jest jeszcze dobrze znany, to Moore dodaje, że jest to ściśle związane z otoczeniem zadaniowym (wykonawczym) (ang. task environment). To właśnie w nim odbywa się ocena, czy wartość dostarczana społeczeństwu jest w istocie znacząca. Wiąże się to z faktem, że wartość nie może być oceniona ex ante i można ją określić dopiero po dostarczeniu danej usługi. Menedżer powinien znać owo otoczenie wykonawcze, aby móc zaprezentować taką ofertę usług, które mają większe szanse na bycie ocenionymi jako znaczące. Element nr 2 legitymizacja i poparcie Prowadzenie działalności organizacji nienastawionych na zysk, w tym również i podmiotów ekonomii społecznej, jest uzależnione od tego, czy są upoważnione do realizacji konkretnych działań. Owo upoważnienie wynika ze społecznego przyzwolenia i zgody na oferowanie takich usług. Wiąże się to z odmiennym finansowaniem działalności, niż ma to miejsce w przypadku organizacji komercyjnych, które potrafią wykazać silny związek między oferowanymi usługami/produktami a zapłatą za nie. W przypadku organizacji sektora ES takie bezpośrednie sprzężenie zwrotne w formie przepływu środków finansowych nie występuje. Stąd też konieczność dbania o źródła legitymizacji i poparcia. Są one zakorzenione w otoczeniu, które Moore nazwał autoryzującym (ang. authorising), uprawniającym dany podmiot do podejmowania konkretnych działań. Dla menedżerów takich organizacji oznacza to konieczność dbania o odpowiednie relacje z potencjalnymi prywatnymi i państwowymi grantodawcami, zabiegania o ich wsparcie itp. Kluczem do sukcesu jest stworzenie zaufania względem danej organizacji, której w opinii interesariuszy można powierzyć środki finansowe. Sprzyja temu zbudowanie wizerunku organizacji jako wiarygodnej. Tego typu działania umożliwiają organizacji utrzymanie ciągłości działań. Element nr 3 zdolności operacyjne Dostarczenie wartości nie może się odbyć bez odpowiednich możliwości operacyjnych (operational capabilities). Jednak nie chodzi tutaj o ogólny potencjał organizacji, lecz tylko ten potrzebny do zaoferowania konkretnych usług, dzięki którym dostarcza się znaczącą wartość. Uzależnione jest to od zasobów szeroko rozumianych (stąd też otoczeniem dla nich jest organizacja), ale także działań związanych z tworzeniem innowacji i doskonaleniem sposobów realizacji zadań. Później Moore rozwinął ten wątek, określając tzw. łańcuch tworzenia wartości publicznej (przedstawiony na rys. 2). Strona 14. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

15 Model tworzenia społecznej wartości Rys. 2. Ogólny model łańcucha wartości dla organizacji nienastawionej na zysk Źródło: opracowano na podstawie [Moore 2004]. Strzałki na rysunku ukazują wpływy poszczególnych elementów łańcucha wartości w formie związku przyczynowo-skutkowego. Można je wyjaśnić następująco. Organizacja realizuje swoje zadania bezpośrednio dedykowane swoich klientom (1), ale jednocześnie może też wpływać pośrednio na ich satysfakcję poprzez współpracę z innymi podmiotami (na przykład poprzez zapewnienie dostępu do usług księgowych, prawnych, czy też marketingowych). Zatem może przeznaczyć swoje zasoby partnerom (3), którzy podejmują się działań dla klientów PES (4). Bezpośrednie działania (np. w formie konkretnych szkoleń, doradztwa) przekładają się na wyniki w formie konkretnej liczby przeszkolonych osób, zrealizowanych konsultacji itp. Mogą one przekształcić się w rezultaty społeczne (5), np. pozyskanie pracy przez klienta PES. W tym miejscu pojawia się problem w uchwyceniu oddziaływania społecznego działań PES (2 i 5). Z tego też względu Moore wprowadził dodatkowe rozróżnienie: miejsce zdolności organizacyjnych zajęły zdolności operacyjne. Te drugie stanowią szerszą kategorię, która uwzględnia potencjał organizacji, ale także kwestię współpracy z zewnętrznymi partnerami. Trójkąt strategiczny jako podstawa dostarczania wartości Jak już wspomniano, świadomość istnienia trzech głównych elementów wartości pozwala menedżerom skoncentrować swoją uwagę na konkretnych zagadnieniach, jak również daje podstawę do wyjaśnienia konieczności podejmowania danych działań. Przykładowo, kierownictwo PES dostrzega konieczność świadczenia określonych usług dla swoich klientów. Jednak do tego potrzebuje wsparcia z otoczenia legitymizującego. Jeśli reprezentanci tego otoczenia mają odmienne zdanie w kwestii pomysłu PES, to kierownik może podjąć próbę zmiany ich nastawienia lub modyfikacji swojego pomysłu. Załóżmy, że dany pomysł spotkał się z pozytywnym odbiorem w powyższym otoczeniu, ale żeby zrealizować dane działanie wymagane są określone kompetencje. Uwzględniając takie ograniczenia, można podjąć decyzję o korekcie pierwotnych założeń. Strona 15. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

16 Model tworzenia społecznej wartości Ponadto przyjęcie koncepcji wartości publicznej jako podstawy działania wymaga zmiany stylu kierowania, które powinno być zorientowane na aktywniejsze działanie w otoczeniu legitymizującym i wykonawczym. Daje to podstawę do większego zaangażowania się w sieciach współpracy w ramach sektora ES. Autor: dr Marek Ćwiklicki, Katedra Metod Organizacji i Zarządzania Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Literatura 1. Alford J., O Flynn J., Making Sense of Public Value: Concepts, Critiques and Emergent Meanings, International Journal of Public Administration No. 32, Moore M., Creating Public Value: Strategic Management in Government, Cambridge, MA: Harvard University Press Moore M., The Public Value Scorecard. A Rejoinder and an Alternative to Strategic Performance Measurement and Management in Non-Profit Organizations by Robert Kaplan, Working Paper No. 18, The Hauser Center for Nonprofit Organization, Harvard University Moore M., Khagram S., On Creating Public Value: What Business Might Learn from Government About Strategic Management, Working paper of the Corporate Social Responsibility Initiative, Kennedy School of Government, Cambridge, MA: Harvard University 2004 Strona 16. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

17 Przedsiębiorcza filantropia Wprowadzenie Wykluczenie społeczne, ubóstwo, choroba, niepełnosprawność, samotność... W opisywaniu problemów społecznych organizacje społeczne starają się przemówić do współczucia, empatii i miłosierdzia odbiorcy. W konkurencji o uwagę i wsparcie na jednym biegunie mamy organizacje pozarządowe i inicjatywy społeczne, które reprezentując potrzebujących wskazują na ogrom potrzeb swoich podopiecznych i niewystarczające środki publiczne. Na drugim biegunie jest okrutny świat finansów, rządzący się rachunkiem ekonomicznym, w którym na końcu o sukcesie decyduje czysty zysk lub strata. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że między tymi światami nie ma nie tylko wspólnych wartości, ale nawet wspólnego języka. Niniejszy artykuł prezentuje kilka inicjatyw, które w praktyczny sposób próbują tę przepaść zasypać wykorzystując technologie, rozwiązania organizacyjne i zarządcze zapożyczone ze świata bankowości inwestycyjnej. Wspólnym terminem, który przyjęto dla określenia tych wysiłków jest Venture Philantropy (VP) polskim odpowiednikiem jest termin przedsiębiorcza filantropia. O skali trudności w wyobrażeniu sobie korzyści z takiego mariażu niech świadczy stwierdzenie i tytuł eseju, w którym B. Sievers w 2001 r. porównał przedsiębiorczą filantropię do fenomenu, jakim byłyby świnie ze skrzydłami kuriozum, jakie trudno sobie wyobrazić, a tym bardziej go oczekiwać i, co więcej, witać z zadowoleniem. Czym jest więc zjawisko, które dekadę temu budziło uzasadnione wątpliwości, a dziś jest znaczącym składnikiem systemu finansowania sektora ekonomii społecznej? Przedsiębiorczość i filantropia Venture Philanthropy, social venturing, czy też nowa filantropia (new philanthropy) oraz pokrewne im terminy podkreślają nowe podejście zarówno po stronie filantropów, jak i realizujących misję społeczną organizacji. Trafiając do nowych donorów organizacje posługują się nie tylko nowym językiem, ale przejmują pojęcia i sposób funkcjonowania do niedawna zarezerwowany dla zaawansowanych firm technologicznych z Doliny Krzemowej. Dyskusję na ten temat zainicjował artykuł Ch. Lettz w Harvard Business Review w 1997 r. poświęcony tym aspektom funkcjonowania funduszy Venture Capital, które mogłyby znaleźć zastosowanie w praktyce działania organizacji społecznych i podmiotów nienastawionych na zysk (Lettz 1997). Powielone i rozwinięte w serii następujących po nim innych publikacji, nowe podejście przejawia się m.in. poprzez: Strona 17. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

18 Przedsiębiorcza filantropia traktowanie wsparcia w organizacji pozarządowej jako inwestycji z wieloma wynikającymi z tego konsekwencjami, np. perspektywy wyjścia z inwestycji w pewnym okresie czasu i nastawienia na pozyskanie długoterminowych partnerów biznesowych, skoncentrowanie na mierzalnych celach, wynikach i rezultatach, traktowanych także z powagą wynikach finansowych, zwrócenie uwagi na budowę potencjału instytucjonalnego i ludzkiego wspieranych inicjatyw. Konsekwencją przyjęcia takiego podejścia jest także zapożyczenie ze świata biznesu koncepcji istotnego wpływu inwestora na kierunek rozwoju działalności społecznej, w której finansowo uczestniczy. Obejmuje on nie tylko wsparcie kapitałowe, ale też często szczegółowo reguluje działania poddane ocenie, uzależnia uzyskanie wsparcia od aktywności i zdolności do mobilizacji dodatkowych środków finansowych, ludzkich i osiągnięcia wyznaczonych z góry rezultatów. Równie ważne jest zapożyczenie z biznesu podejścia ukierunkowanego na uzyskanie efektu skali, a w ten sposób osiągnięcia lepszych efektów przy tych samych nakładach finansowych. Nowe podejście cechuje nieszablonowe nastawienie do rozwiązywania problemów społecznych, łączenie wykorzystania donacji finansowych, jak i traktowanego równoważnie wsparcia organizacyjnego i pracy wolontariuszy. Wreszcie istotną nowością jest model finansowania oparty na koncepcji VP, który ma z reguły zamknięty horyzont czasowy po 3, 5, 7 latach oczekuje się, że organizacja będzie na tyle samodzielna finansowo, że będzie mogła się sama utrzymać i rozwijać. W tych działaniach część wysiłków jest przeznaczona na stworzenie warunków do trwałości organizacyjnej i finansowej podejmowanych działań. Zadaniowe spojrzenie i koncentracja na rezultatach oznaczają poświęcanie mniejszej uwagi misji organizacji, a większej temu, co i jak ma być zrobione, aby zmaksymalizować szanse na osiągnięcie konkretnego skutku możliwie najtaniej. Fundusz Inwestycyjny Nowe Szkoły (FINS) Fundusz Inwestycyjny Nowe Szkoły (FINS) The NewSchools Venture Fund ( jest przykładem ciekawego przedsięwzięcia łączącego wysiłki na rzecz poprawy edukacji z filozofią i koncepcją VP. Fundusz został założony w 1998 r. jako organizacja nienastawiona na zysk. Przedmiotem jego działalności jest inwestowanie w przedsięwzięcia edukacyjne. Priorytetem tego Funduszu jest zmiana w systemie edukacji uwzględniająca, w szczególności, sytuację dzieci z niezamożnych rodzin. Cel ten jest realizowany poprzez wsparcie szkół społecznych (chartered schools) i pomoc w ich rozwoju. Fundusz wspiera za pomocą doradztwa i działań administracyjnych oraz funduszami zarówno tworzenie takich szkół, jak i projektów wspierających przedsiębiorczość realizowanych przez już funkcjonujące szkoły. Przedmiotem wsparcia są organizacje i instytucje nienastawione na zysk oraz te o profilu komercyjnym. Twórcami FINS byli: społeczny przedsiębiorca Kim Smith oraz inwestorzy kapitałowi John Doerr i Brook Byers, którzy wspólnie zebrali środki finansowe warte 125 mln USD (w okresie od 1998 r. do chwili obecnej). W pierwszym okresie ( ) darczyńcami byli m.in. Bill i Melinda Gates (22 mln USD w 2002 r.) i Broad Foundation (blisko 10 mln USD). Niewątpliwym sukcesem opisywanej organizacji było pozyskanie w okresie Strona 18. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

19 Przedsiębiorcza filantropia prawie 50 mln USD. Obecnie Fundusz realizuje swoje cele statutowe wzmacniając i wspierając te inicjatywy i działania, które były przedmiotem pomocy w poprzednich okresach. Priorytetami działania Funduszu są: wsparcie organizacji prowadzących szkoły społeczne, tworzenie infrastruktury dla szkół, w tym wzmocnienie ich funkcji akademickich i administracyjnych, tworzenie narzędzi wzmacniających rozliczalność (accountability) i jakość działania szkół poprzez dostarczenie narzędzi technologicznych oceny przygotowania i rozwoju zawodowego potrzebnego do podniesienia jakości nauczania, przedsięwzięcia wspierające inwestycje w kapitał ludzki, które promują osiąganie ponadprzeciętnych wyników poprzez uczenie, przywództwo i przedsiębiorczość w systemie szkół publicznych. Fundusz zainwestował w szereg inicjatyw i projektów wspierających m.in. jakość nauczania i stawiających sobie za cel doskonalenie zawodowe nauczycieli w szkołach publicznych, pomoc materiałową i organizacyjną dla instytucji edukacyjnych oraz poprawę jakości ich nauczania, integrację działania szkół podstawowych, średnich i nauczania akademickiego. Równolegle do wsparcia nauczania są oferowane działania ukierunkowane na wzmocnienie środowiska podmiotów promujących nowe podejście w edukacji, poprzez rozwój organizacji rozwijających narzędzia doskonalenia procesu uczenia. W celu ugruntowania wyników i osiągnięcia lepszych rezultatów Fundusz zainicjował działanie lokalne poprzez pomoc organizacjom społecznym, edukacyjnym i władzom lokalnym w organizacji oraz rozwoju tzw. funduszy miejskich (City Funds). Celem takiego funduszu jest osiągnięcie znaczącej zmiany w wybranych miejscach z reguły są to miasta średniej wielkości, z dużą liczbą źle działających szkół miejskich. Fundusze miejskie stawiają sobie za cel nie tylko zmiany w pojedynczych szkołach, ale doskonalenie systemu edukacji w całym mieście. Przedstawiane cele zostają osiągnięte poprzez zwiększenie liczby uczniów uczęszczających do szkół społecznych. Tym działaniom towarzyszy wsparcie dla organizacji o przedsiębiorczym nastawieniu, co ma stworzyć warunki do efektywnych reform i uczenia się szkół od siebie. Poprzez współpracę i benchmarking szkół jako wzoru i punktu odniesienia dla modernizowania zarządzania systemem edukacji na danym terenie zakłada się stworzenie warunków do doskonalenia systemu edukacji. Prezentowane koncepcje i inicjatywy spotykają się oczywiście ze sceptycyzmem, podejrzliwością i krytyką. Fundamentalną krytykę wykorzystania narzędzi VP przedstawia m.in. K. J. Saltman (2010, s ), wskazując na zagrożenia dla korzyści powszechnej edukacji poprzez liberalne i rynkowe podejście do niej. Są nimi m.in.: ograniczenie kontroli publicznej nad szkołami, zmniejszenie (zdaniem autora negatywne) roli związków zawodowych w procesie zarządzania nad szkołami. W takim ujęciu VP stają się narzędziem do wprowadzenia do programów nauczania i systemu zarządzania szkołami elementów sprowadzających naukę do jeszcze jednej usługi rynkowej. Zdaniem Saltmana w takim modelu edukacja staje się narzędziem w służbie konsumeryzmu, a nie wychowania obywatela do krytycznego spojrzenia na system, w którym przyjdzie mu funkcjonować w dorosłym życiu. Przedstawiany głos krytycznie syntezuje sceptycyzm do zmiany w podejściu do jednej z tak ważnych usług publicznych, jaką jest edukacja. Od wielu dekad powszechna edukacja była traktowana jako dobro publiczne, a urynkowienie takiej usługi stanowi kres pewnego wyobrażenia o państwie, jego Strona 19. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.

20 Przedsiębiorcza filantropia funkcjach i powinnościach. Tworzy to potencjalnie nowe obszary zarówno współpracy, jak i napięcia między podmiotami rynkowymi a instytucjami ekonomii społecznej w obszarze, który do niedawna był traktowany jako zarezerwowany do dyskrecjonalnej działalności podmiotów i władz publicznych. Nie negując powyższej krytyki, można na przedstawianym przykładzie pokazać istotne elementy nowego podejścia do promowanych zmian społecznych skoncentrowanie na mierzalnych rezultatach, rynkowe podejście do problemów społecznych i sposobów radzenia sobie z nimi, wprowadzenie rozwiązań opartych o rynek (lub, jeśli to nie jest możliwe, wzorowanych na rynkowych mechanizmach porównywalności wyników), zachęta do konkurencji i doskonalenia wyników oraz odpowiedzialność wobec sponsorów. Traktowanie użytkowników jako klientów, którzy choć nie płacą mają pewne prawa, ale też obowiązki, tworzy nowe wyzwania dla działań tradycyjnie traktowanych jako obszar misji, czy powinności społecznych realizowanych w oderwaniu od ich wartości rynkowej. Dla podmiotów ekonomii społecznej jest to wyzwanie i zachęta do krytycznej autorefleksji nad rolą, jaką chcą odgrywać w tak dynamicznie zmieniającym się otoczeniu. Demokratyzacja filantropii Postęp technologiczny i wykorzystanie narzędzi Social Marketing i Web2 zwiększył i przybliżył możliwości wsparcia inicjatyw społecznych. Wymusza to zarówno nowe formy komunikacji, jak i większą responsywność w odniesieniu do popierających dane przedsięwzięcie osób i instytucji, zwiększając ich zaangażowanie dzięki nowym technologiom. Przykładem nowatorskiego przedsięwzięcia ekonomii społecznej na gruncie amerykańskim jest organizacja pozarządowa nazwana Ofiarodawcy Wybierają (donorschoose.org). Podstawą utworzonej w 2000 r. organizacji stała się obserwacja, że choć wiele osób i środowisk w USA było zaniepokojonych jakością działania szkół publicznych i chciałoby pomóc, to w praktyce byli oni sfrustrowani brakiem wpływu na to, jak ich pomoc będzie wykorzystana. Odpowiedzią na to wyzwanie była nowa organizacja, która umożliwia donatorowi indywidualny wybór miejsca, nauczyciela, jak i wspieranego projektu realizowanego przez szkołę publiczną. Ofiarodawcy Wybierają jest wirtualnym rynkiem, na którym nauczyciele i indywidualni donorzy współpracują, aby zapewnić uczniom w USA pomoc w nauce. Pomoc taka obejmuje pozyskiwanie funduszy na zakup książek o historii, kredek oraz papieru do prowadzenia lekcji kreatywności, czytników do e-książek, a także wyposażenia laboratorium naukowego. Wśród wymienionych i dofinansowanych przedsięwzięć były m.in. spływ kajakami albo wycieczka do Sądu Najwyższego. Portal w przejrzysty sposób wspiera konkretne przedsięwzięcie w konkretnym miejscu. Nagrodą jest możliwość śledzenia, jak zaoferowane wsparcie jest wykorzystywane i obserwacja postępów w nauce dzieciaków. Choć Ofiarodawcy ulokowani są w Nowym Jorku, to swoim zasięgiem obejmują całe Stany Zjednoczone. Rozwijając się z niszowej organizacji w krajowego lidera wsparcia dla szkół, organizacja ta jest przykładem działania VP. Dzięki wsparciu kapitałowemu Fundacji Omidyar ( dofinansowanie obejmowało w 2005 r. 750 tys. USD, a w 2006 r. 6 mln USD. Działanie portalu dało spektakularne efekty, w tym pozyskanie ponad 84 mln USD od ofiarodawców z 50 stanów USA (stan na czerwiec 2011 r.). Strona 20. Biuletyn Ekonomia Społeczna w Małopolsce lipiec 2011 r.