Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Transkrypt

1 Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Małgorzata Gackiewicz Euro jako waluta międzynarodowa praca dyplomowa Praca została przyjęta Promotor dr hab. Marek Wróblewski Wrocław 2015

2 SPIS TREŚCI: 1. Wstęp Kształtowanie się walut międzynarodowych Status waluty międzynarodowej Czynniki strukturalne Polityka ekonomiczna Funkcje Waluty Międzynarodowej Miernik wartości waluta fakturowania Miernik wartości waluta denominacji Miernik wartości waluta referencyjna Środek płatniczy- waluta przejścia Środek płatniczy- waluta interwencyjna Środek akumulacji waluta inwestycyjna Środek akumulacji waluta rezerwowa Podsumowanie Bibliografia Netografia Spis tabel i rysunków Oświadczenia

3 1. Wstęp Prawidłowe funkcjonowanie Unii monetarnej, do której dąży Unia Europejska, to wspólny rynek oparty o dwa podstawowe elementy: wspólny rynek kapitałowy oraz unia kursowa. Unia kursowa może być realizowana przez wprowadzenie pełnej wymienialności walut krajów objętych unią lub przez stosowanie we wzajemnych rozliczeniach wspólnej waluty. Zatem unia monetarna to strefa gdzie prowadzi się wspólną politykę w oparciu o integrację rynków finansowych i bankowych oraz swobodę przepływu kapitałowego, eliminuje się marżę zmian kursów, a także gwarantuje nieodwracalną wymienialność pieniądza między sobą. To ustalenia z Maastricht (1992r.) i Madrytu (1995r.) zdecydowały o stworzeniu jednego wspólnego pieniądza, jakim jest Euro. 1 Celem niniejszej pracy jest zbadanie na ile euro spełnia warunki waluty międzynarodowej w chwili obecnej, jak kształtuje się jego pozycja na tle dolara i innych znaczących walut w kontekście dalszego rozwoju jako waluty międzynarodowej. Korzyści z posiadania jednej wspólnej waluty, jaką jest euro, odczuwają zarówno inwestorzy, ale także pojedynczy obywatele. Czy jednak stało się na tyle silną walutą, że może zagrozić dolarowi amerykańskiemu, czy stała się w istocie walutą międzynarodową? 2. Kształtowanie się walut międzynarodowych Odpowiadając na to pytanie należy zastanowić się nad tym, czym w istocie jest waluta międzynarodowa. Sama nazwa waluta jest rozpatrywana w kontekście wymiany między państwami, czyli jest wtedy miarą wartości oraz służy do rozliczeń w transakcjach międzynarodowych. Innymi słowy waluta międzynarodowa: jest miernikiem wartości, gdy są w niej wyrażone ceny towarów, odgrywa wtedy rolę waluty fakturowania w handlu zagranicznym (ang. invoicing currency), denominacji (ang. denomination currency) i waluty referencyjnej (ang. reference currency); jest środkiem płatniczym związanym z występowaniem pieniądza jako waluty przejścia na rynku dewizowym (ang. vehicle currency) i transakcyjnej (ang. transaction currency) i interwencyjnej (ang. intervention currency); gdy są tworzone rezerwy walutowe w niej denominowane, czyli jest środekiem akumulacji, z którą łączy się jej rola jako waluty inwestycyjnej (lokacyjnej) (ang. investment currency) i rezerwowej (ang. reserve currency). 1 Jedna waluta dla jednej Europy Droga do euro. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2007, s. 3 3

4 Po raz pierwszy za walutę międzynarodową w kontekście miernika wartość uznano złoto. Złoto krążyło między państwami w formie kruszcu czy monet, można je było bez problemu wymienić na banknoty. Bank centralny miał obowiązek parytetu, tj. kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej. Złoto na świecie było również jedyną walutą rezerwową. Ta swoboda przewozu złota oraz stałość kursów walutowych utrzymywała się do 1914r., kiedy to wybuchła I Wojna Światowa. W wyniku działań wojennych została zachwiana dotychczasowa gospodarka narodowa poszczególnych krajów. Konsekwencją tego była zmiana systemu, kiedy za wyjątkiem Stanów Zjednoczonych, większość państw zdecydowała się zaniechać wymiany własnych walut na złoto. Doprowadziło to do powstania dwóch systemów: sztabowo-złotego, który wprowadziły Francja, Belgia Włochy, Anglia i Czechosłowacja oraz dewizowo-złotego dla krajów pozostałych. Różnica między nimi polegała na sposobie wymienialności pieniądza na złoto. W pierwszym ze wspomnianych systemów kraje zdecydowały się na wymianę swych pieniędzy na złoto, ale wymienialności ta została ograniczona do wagowej ilości złota odpowiadającej jednej sztabie. Natomiast w systemie dewizowo-złotym, obok rezerw złota, część rezerw gromadzono w dewizach, opiewających na waluty sztabowe (te waluty, które pośrednio na złoto były wymienialne cały czas), czyli banki centralne nie wymieniały pieniądza krajowego na złoto, a na waluty sztabowo-złote lub USD. Zaprzestano ustalania parytetów kursów walutowych. Odtąd banki centralne wyznaczały tzw. kursy centralne do walut sztabowo-złotych (najczęściej funta szterlinga) lub USD. Oba systemy próbowały przywrócić złoto do roli pieniądza światowego. Próby te zakończyły się wraz z nastaniem Wielkiego Kryzysu, który doprowadził do radykalnej zmiany warunków funkcjonowania gospodarek. Jedynie dolar wyszedł z kryzysu w miarę stabilnie, co zaskutkowało wprowadzeniem, w 1935r. stałej ceny dolara za złoto oraz co ważniejsze utrzymał wymienialność na złoto w stosunkach międzynarodowych. Był to pierwszy ustanowiony krok do powstania waluty międzynarodowej. Oba systemy nie sprawdziły się i już podczas II wojny światowej zaczęto pracować nad systemem, który dopuszczałby wymienialność walut i stabilny kurs walutowy, ale jednocześnie uniezależniałby podaż złota od popytu na pieniądz międzynarodowy. Podczas konferencji w 1944r., w Bretton Woods przyjęto pierwszy międzynarodowy system walutowy, zwany jako System z Bretton Woods. System oparto o dwie główne zasady: wymienialność walut i stabilność walutową. Wspomnianą wymienialność rozumiano na zasadzie gwarancji odkupienia przez władze monetarne od innych banków centralnych własnej waluty za złoto, jeśli nie została ona zakupiona w celu dokonania płatności związanej z transakcjami bieżącymi. 4

5 Jednocześnie władze te były zobowiązane do niestosowania ograniczeń w zakresie płatności bieżących bilansu płatniczego. W ówczesnych czasach kryteria te spełniał jedynie dolad amerykański. Natomiast stabilność walutowa opierała się na zasadzie wyrażania kursów walutowych w złocie (kursy parytetowe) lub w USD (kursy centralne). Kursy bieżące kształtowały się w granicach +/- 1% od ustalonego kursu stałego (parytetowego lub centralnego). W wyjątkowych sytuacjach kraj deficytowy mógł dewaluować swoja walutę powyżej 10%. W takim przypadku poziom ten wymagał zgody władz Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Ustalony w Bretton Woods stały parytet wymiany dolara amerykańskiego na złoto wynosił 35 USD za uncję kruszcu. Rolę pieniądza międzynarodowego pełniły zatem złoto i dolar amerykański, gdyż były one jedynymi przyjętymi walutami rezerwowymi. Dolar stał się jedyną walutą, którą można było wymienić na złoto według parytetu. Pozostałe waluty wymieniano na dolary amerykańskie, a dopiero w następnej kolejności na złoto. Doprowadzono do tego, iż kursy centralne walut ustalano tylko w stosunku do dolara. Jednak rosnące wydatki Stanów Zjednoczonych, zaangażowanych w konflikty wojenne, z konieczności dodrukowywały coraz to większe ilości dolarów, spowodowały brak możliwości utrzymania parytetu wymiany. Skutkiem tego, w latach 70-tych, większość krajów podjęło decyzję o rezygnacji z utrzymywania stałych kursów swoich walut w stosunku do dolara. Decyzję tą przypieczętowały tzw. postanowienia jamajskie, która zniosły wspomnianą wyżej zasadę stałych kursów walut. Przyjęto zasady swobody wyboru reguł kursowych przez kraje Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), prowadzenia polityki kursowej zgodnej z celami MFW oraz wprowadzono zakaz odnoszenia walut narodowych do złota. Zabroniono również krajom członkowskim manipulowania kursami i systemami walutowymi tak, aby powstrzymać niesprawiedliwą przewagę konkurencyjną lub utrudniać procesy dostosowawcze do równowagi zewnętrznej. Polityka MFW nakazywała krajom brać pod uwagę interesy pozostałych państw członkowskich. Dokonała się również zmiana roli poszczególnych walut. Dolar amerykański wykluczyć złoto jako pieniądz międzynarodowy i tym samym podstawowy składnik rezerw walutowych został wyeliminowany. Przyczyniła się do tego sytuacja, w której około 90% transakcji wymiany walut na świecie odbywa się przy udziale dolara, a w około 60% jest składnikiem rezerw walutowych banków centralnych. 2 Pod koniec lat 70-tych MFW wykreował specjalne prawa ciągnienia jako pieniądz międzynarodowego. Miał on pomagać krajom mającym deficyt bilansów płatniczych pod postacią waluty rezerwowej w celu dokonania transakcji wyrównawczych. Ich wartość 2 Bank for International Settlements Triennial -Central Bank Survey Foreign exchange turnover in April 2013: preliminary global results Monetary and Economic Department, September

6 początkowo określono na poziomie 1/35 uncji złota (0, g) czyli na poziomie wówczas wartości 1 USD. W latach wartość ich została oparta na koszyku 16 walut, a od 1981r podstawę stanowi koszyk pięciu walut (dolara USA, marki niemieckiej, jena japońskiego, franka francuskiego i funta szterlinga), weryfikowanych w kolejnych okresach pięcioletnich. Obecnie międzynarodowy system walutowy odznacza się elastycznością, rozłożeniem korzyści z emisji pieniądza międzynarodowego na wiele krajów oraz wielość źródeł pieniądza światowego. Jednocześnie niektóre jego elementy są trudne do zaakceptowania dla krajów zintegrowanych gospodarczo. Stąd też dążenia UE do własnego systemu walutowego opartego m.in. na europejskiej jednostce walutowej. Waluta ta powinna pełnić funkcję wskaźnika kształtowania kursów, podstawy określania tzw. wskaźnika rozbieżności, środka płatniczego miedzy bankami centralnymi i składnika rezerw walutowych krajów członkowskich. 3 Gdy utworzono euro zaczął wykształcać się system walutowy oparty z jednaj strony na USD, a z drugiej na euro. Euro pełni jednak raczej funkcje pieniądza regionalnego. Wynika to z dominującej pozycji dolara amerykańskiego w międzynarodowym systemie walutowym oraz braku dostatecznie zunifikowanego, płynnego i jednocześnie zdywersyfikowanego rynku finansowego w strefie euro. To potwierdza opinię, że proces powstawania pełnowartościowego pieniądza międzynarodowego trwa kilkadziesiąt lat. Współcześnie największe znaczenie międzynarodowe mają dolar amerykański, euro czy jen japoński. Oznacza to, że są one najbardziej powszechne spośród wszystkich walut wymienialnych na inne waluty. 3 [ ] 6

7 3. Status waluty międzynarodowej To co sprawia, że waluta staje się walutą międzynarodową to czynniki strukturalne oraz polityka ekonomiczna kraju emitującego walutę Czynniki strukturalne Przez czynniki strukturalne rozumiemy wielkość produkcji handlu oraz wielkość rynku finansowego kraju emitenta waluty. Im wyższy jest udział państwa emitującego daną walutę w produkcji światowej i handlu międzynarodowym, tym większe są możliwości używania jego waluty przez podmioty z innych krajów do fakturowania, rozliczania handlu. Im większy jest rynek finansowy państwa emitującego daną walutę, tym większe są możliwości używania jej przez podmioty z innych krajów jako waluty przejścia oraz inwestycyjnej. Według danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) w 2014 r. udział strefy euro (18) w światowym PKB (PPP) wynosił 12,8%, natomiast Stanów Zjednoczonych 19,2%.(zob. Tab.1). Jednocześnie w przeliczeniu produktu krajowego brutto na mieszkańca wiodącą pozycje zajmują również Stany Zjednoczone. Tabela 1. Porównanie gospodarki strefy euro na arenie międzynarodowej w 2014r. Państwo Udział w światowym PKB [%] Liczba mieszkańców [mln] PKB [mld USD] PKB per capita [USD] Strefa euro 12, Stany Zjednoczone 19, Japonia 5, Chiny 16, Niemcy 3, Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF World Economic Outlook Data Base, Kwiecień Czynnikami strukturalnymi, które wpływają na status waluty międzynarodowej są również wielkość, płynność oraz stopień liberalizacji rynku finansowego. Należy zatem przyjrzeć się rynkom akcji, wartościom rynku dłużnych papierów wartościowych oraz aktywom bankowym. 4 Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2012, s.175 7

8 Wykres 1. WYBRANE WARTOŚCI WIELKOŚCI RYNKU FINANSOWEGO, bln USD w 2012r. Zródło: opracowanie własne na podstawie IMF: Global Financia Stability Report, Kwiecień 2014 Wykres 2. Suma kapitalizacji rynku akcji, wartości rynku dłużnych papierów wartościowych oraz aktywów bankowych jako % PKB w 2012r. Zródło: opracowanie własne na podstawie IMF: Global Financia Stability Report, Kwiecień 2014 W 2012r. wielkość rynku Strefy Euro w wartościach bezwzględnych (Wykres 1.) jest mniejsza niż Stanów Zjednoczonych. W relacji do PKB (Wykres 2.). Z danych IMF z lat ubiegłych wynika, iż wyniki przedstawione na Wykresie 1 zmieniły się na niekorzyść Strefy Euro. 8

9 Z przedstawionych danych wynika, iż największy wpływ na przedstawione wartości mają aktywa bankowe, które w 2012r. w strefie euro były ponad dwukrotnie większe niż w Stanach Zjednoczonych. Z punktu widzenia możliwości kreacji pieniądza międzynarodowego ważniejsza jest jednak wielkość rynku papierów dłużnych i udziałowych. To ona decyduje o tym czy pieniądz może być środkiem akumulacji. W 2012 r. wartość kapitalizacji rynku akcji strefy euro stanowiła 35% wartości kapitalizacji rynku akcji Stanów Zjednoczonych (Wykres 1.). Natomiast wartość rynku dłużnych papierów wartościowych strefy euro stanowiła 62% wartości rynku dłużnych papierów wartościowych Stanów Zjednoczonych. 5 Z danych IMF wynika, iż udział tych wartości w strefie euro ma tendencje malejącą. Stany Zjednoczone mają zatem większy zakres możliwości inwestycyjnych. Integracja rynków finansowych strefy euro jest fragmentaryczna. Wynika to między innymi z późnych systemów prawnych krajów strefy euro, co można zauważyć chociażby w różnicach dotyczących zasad rachunkowości, opodatkowania przedsiębiorstw, praw udziałowców. 3.2 Polityka ekonomiczna Rozważna polityka pieniężna i fiskalna znacząco przyczynia się do kreacji waluty międzynarodowej. Stopa inflacji jest wyznacznikiem stabilnej polityki pieniężnej jest stopa inflacji. 6 Wykres 3. HICP, roczna średnia stopa inflacji, % Zródło: Eurostat 5 IMF: Global Financia Stability Report, Waszyngton, Kwiecień 2014,s Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2012, s.177 9

10 Według danych Eurostat, w latach roczna średnia stopa inflacji wynosiła 2,1% w strefie euro, 1,8% w Stanach Zjednoczonych, 2,8% w Wielkiej Brytanii (wykres 3.). Dla stabilnej polityki fiskalnej rozpatrywać należy dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych (general government gross debt). Wykres 4. Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych,%pkb Źródło: opracowanie własne na podstawie danych IMF: World Economic and Financial Surveys - Fiscal Monitor, Kwiecień 2015, s 71 Według danych MFW dług publiczny stanowił 246% PKB w Japonii, 105% PKB w Stanach Zjednoczonych oraz 94% PKB w strefie euro (Wykres 4.). Zarówno w Strefie Euro jak i Stanach Zjednoczonych poziom długu publicznego ma tendencję rosnącą. Jest to wynikiem kryzysu finansowego gdzie rządy tych krajów musiały emitować obligacje. Emisji długu publicznego w Japonii sprzyja niska rentowność obligacji, która ogranicza możliwość pełnienia przez jena japońskiego funkcji środka akumulacji. 4. Funkcje Waluty Międzynarodowej Pieniądz można uznać za walutę międzynarodową, kiedy jest on stabilny w długim okresie czasu. Kraj, z którego pochodzi musi mieć znaczący udział w światowym handlu towarami i usługami oraz w obrotach kapitałowych, oraz powinien on zapewnić dostateczną podaż waluty międzynarodowej dla potrzeb gospodarki światowej, i co nie mniej ważne musi być w pełni wymienialny na inne składniki oficjalnych rezerw, przy czym rynek finansowy emitujący walutę musi być dobrze rozwinięty przy jednocześnie niskich kosztach transakcyjnych. 10

11 4.1 Miernik wartości waluta fakturowania Podstawą umiędzynarodowienia waluty jest jej szerokie zastosowanie w handlu międzynarodowym i w operacjach finansowych. Euro jest środkiem fakturowania i rozliczeń międzynarodowych transakcji. W przypadku euro należy ja rozpatrywać w kontekście transakcji między: państwami członkowskimi strefy euro, strefą euro a pozostałymi członkami UE, strefą euro a państwami trzecimi. Niemniej wykorzystanie euro w eksporcie i imporcie towarów i usług jest zróżnicowane, co ilustrują dane liczbowe zawarte w Tabeli 2. Tabela 2. Udział euro jako waluty rozliczeń/fakturowania w całkowitym eksporcie i imporcie zewnętrznym towarów i usług w wybranych krajach strefy euro w latach 2007, 2009, 2011 i 2013 Kraje Udział w eksporcie towarów Udział w eksporcie usług Strefa EURO ,6 64,1 69,9 67,2 54,5 53,4 55,0 56,3 Belgia 52,8 57,4 55,3-74,2 75,9 75,1 78,7 Włochy 64,3 69, ,3 75,7 74,0 73,5 Grecja 35,5 36,3 35,5 31,3 13,3 19,0 25,2 29,4 Hiszpania 65,2 62,8 52,5 59,3 71,8 70,0 73,9 51,4 Cypr 2,8 24,3 49,1-40,0 37,7 45,0 50,2 Estonia - 52,4 69,7 79,6-43,5 57,1 65,9 Strefa EURO Udział w imporcie towarów Udział w imporcie usług 47,9 45,2 52,2 51,7 55,7 56,1 60,5 61,5 Belgia 56,1 57,7 55,7-72,4 71,1 70,2 72,4 Włochy 44,3 49, ,1 62,7 64,3 62,7 Grecja 33,7 37,9 32,9 23,4 27,5 34,5 31,7 39,6 Hiszpania 56,7 61,7 51,7 47,9 60,7 61,8 62,6 64,7 Cypr 1,7 12,7 41,1-27,9 50,9 45,7 59,7 Estonia - 47,1 60,9 72,2-43,0 53,3 60,7 Źródło: European Central Bank: The International Role of the Euro. July 2014, Statistical Annex. 11

12 Z analizy danych (Tabela 2.) wynika, że udział euro w rozliczeniach i fakturowaniu eksportu zewnętrznego towarów wybranych krajów strefy euro w roku 2013 był zdecydowanie większy w porównaniu z rokiem 2007, czego nie można powiedzieć o eksporcie usług. W imporcie zarówno w przypadku towarów jak i usług ogólny udział strefy euro wzrasta. Pomiędzy 2009 a 2011 rokiem nastąpił wyraźny spadek udziału euro w eksporcie towarów i usług w niektórych krajach i podobne tendencje charakteryzowały zastosowanie euro jako waluty transakcji importowych. 4.2 Miernik wartości waluta denominacji Waluta denominacji to waluta, w której nierezydenci utrzymują swoje należności i zobowiązania oraz dokonuje się emisji międzynarodowych obligacji i euro obligacji. Aby waluta mogła być nazywana międzynarodową jej pozycja na globalnym rynku finansowym, na którym można pozyskiwać środki finansowe i dokonywać inwestycji portfelowych musi być znaczna. Rola euro na międzynarodowych rynkach depozytów i pożyczek jest zróżnicowana. Euro jest stosowane w denominacji depozytów i pożyczek, przede wszystkim wówczas, gdy jedną ze stron operacji są podmioty z obszaru UGiW. Jeśli zaś depozyty są lokowane, a pożyczki udzielane poza obszarem euro, wówczas walutą operacji jest głównie dolar. Udział euro jako waluty denominacji w całkowitych transgranicznych depozytach (bez depozytów międzybankowych) w latach spadło w porównaniu do lat wcześniejszych o 3 pkt procentowe i kształtowało się na poziomie 21-22%. W tym samym czasie na znaczeniu zyskiwał dolar i inne waluty (ok. 60%). 7 Od 2010 roku do końca 2013 roku znaczenie euro w denominacji depozytów transgranicznych spadło w porównaniu do poprzednich pieciu lat i kształtowało się na poziomie około 19%-20%. W tym samym czasie zyskiwał na znaczeniu dolar i inne waluty (wzrost udziału do około 58% dolara). Na koniec III kwartału 2013r. wskaźnik denominacji depozytów transgranicznych osiągnął 19.6%, w tym czasie dolar osiągnął wartość 58,9%. 8 W przypadku depozytów transgranicznych lokowanych w bankach funkcjonujących poza obszarem wspólnej waluty przez depozytariuszy z innych regionów (spoza UGiW) udział euro w ich denominacji w latach wzrósł, ale wykazywał się dużą 7 European Central Bank:The International Role of the Euro. Frankfurt nad Menem, July 2014, Statistical Annex. 8 Ibidem. 12

13 zmiennością (21,2-25,2%). Na koniec III kwartału 2013r osiągnął wskaźnik 21,1%. Dolar umocnił swoja pozycję ( ,8%; ,4%), w II kwartale 2013r.- 58,9%. 9 Stopień umiędzynarodowienia euro jako waluty denominacji pożyczek transgranicznych jest niższy, zwłaszcza pożyczek udzielanych przez banki pochodzące spoza obszaru UGiW i dla pożyczkobiorców z innych obszarów geograficznych. W 2004 roku udział euro w denominacji tych pożyczek wynosił jak dotąd najwięcej tj. 35.3% (w tym czasie dolar uzyskał jedną z najniższych swoich not 51,7%), następnie rola euro zmniejszała się, dolara rosła i w rezultacie w ostatnim kwartale 2013 roku udział euro wynosił 14,2%, a dolara 69,2%. 4.3 Miernik wartości waluta referencyjna Stosowanie przez państwa euro jako waluty referencyjnej jest w dużej mierze oparte o warunki geograficzne i instytucjonalne. Są to głównie kraje sąsiadujące ze strefą euro i kraje, które wprowadziły specjalne instytucjonalne ustalenia z UE lub jej państwami członkowskimi. Do państw o systemach walutowych opartych na euro należą kraje UE nie będące członkami strefy euro, takie jak Dania, Litwa (dane na koniec maja 2014r.), uczestniczące w ERM II; Bułgaria, Chorwacja, Czechy, w których obowiązuje izba walutowa oparta na euro oraz Rumunia, stosująca kurs płynny kierowany z euro jako walutą referencyjną, a także kraje zobowiązane przez kryteria konwergencji do stosowania kryterium stabilności cen, jak Węgry, Polska, Szwecja. Drugą grupę stanowią kraje kandydujące oraz potencjalni kandydaci do członkostwa w UE, takie jak Kosowo i Czarnogóra, które dokonały jednostronnej euroizacji; Bośnia i Hercegowina, gdzie obowiązuje oparta na euro izba walutowa oraz kraje z kursem stałym lub płynnym kierowanym z euro w roli waluty referencyjnej (była Jugosłowiaoska Republika Macedonii). Tabela 3.Kraje powiązane z euro za pomocą mechanizmów walutowych REGION MECHANIZM KURSOWY KRAJE Kraje UE nienależące do strefy euro Kraje kandydujące oraz potencjalni kandydaci ERM II Izba walutowa oparta na euro Kurs płynny kierowany z euro jako walutą referencyjną Kurs płynny związany z kryterium stabilności cen Jednostronna euroizacja Izba walutowa oparta na euro Dania, Litwa, Bułgaria, Chorwacja, Czechy Rumunia Węgry, Polska, Szwecja, Wielka Brytania Kosowo, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, 9 Ibidem. 13

14 do członkowstwa w UE Inne Układ stabilizacyjny oparty na euro jako walutę referencyjną Kurs płynny związany z kryterium stabilności cen Euriozacja była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Albania, Islandia, Serbia, Turcja Europejskie mikropaństwa (Republika San Marino, Miasto Watykan, Księstwo Monako, Andora), francuskie wspólnoty terytorialne (Saint-Pierre i Miquelon, Majotta) Kursy stałe oparte na euro Inne porozumienia z euro jako walutą referencyjną Kurs pełzający z udziałem euro Kursy stałe i kursy płynne oparte na SRD-ach i innych koszykach walutowych zawierających euro Kraje strefy franka CFA i CFP, francuskie terytoria zamorskie, Republika Zielonego Przylądka, Związek Komorów Seszele, Szwajcaria Botswana Algieria, Białoruś, Fidżi, Iran, Kuwejt, Libia Maroko (80%),Federacja Rosyjska (45%), Samoa, Singapur, Syria, Tunezja, Vanuatu Zródło: European Central Bank:The International Role of the Euro. July 2014, Statistical Annex. Dolar, jednakże jest powszechnie stosowany jako powiązanie kursowe zarówno w Azji i Ameryce Południowej i Środkowej. 10 Przykładem jest powstała w 1981 r. Rada Współpracy Zatoki Perskiej (Cooperation Council For The Arab States of The Gulf). Kraje Rady mają waluty powiązane kursem stałym z dolarem amerykańskim, w którym rozliczana jest większość transakcji handlowych (ropa naftowa i gaz ziemny). Również Organizacja Państw Wschodnich Karaibów mają wspólną walutę, dolara wschodniokaraibskiego, powiązaną z dolarem amerykańskim. 4.5 Środek płatniczy- waluta przejścia Jeśli chodzi o strukturę obrotów walutowych na rynku dewizowym to najaktywniej widoczny jest handel walutami przejścia, czyli takimi, za pomocą których ma miejsce wymiana jednej relatywnie niepłynnej waluty na inną. Taki handel mało płynnymi walutami jest związany z wysokimi kosztami transakcyjnymi. Z tego względu opłaca się skorzystać z pośrednictwa walut o wyższej płynności, ale za to o niskich kosztach transakcyjnych, za pomocą której dokonuje się wymiany stosunkowo dwóch niepłynnych walut. 10 Ibidem 14

15 Opublikowane przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) we wrześniu 2013r. dane dotyczące obrotów zagranicznych na rynkach walutowych wykazały gwałtowny wzrost dewiz w aktywności na rynku. W okresie od kwietnia 2010 do kwietnia 2013 obroty USD na rynku wzrosły od 4,0 bilionów do 5.3 bln, co daje 10,5% wzrost w okresie trzyletnim. W tym samym czasie udział w globalnym obrocie dewizowym euro spadł z 39,01% do 33,4%, czyli do najniższego poziomu od wprowadzenie euro. Z przedstawionych wartości wynika, że Dolar pozostaje dominującą walutą. W kwietniu 2013r., aż 87% wszystkich transakcji odbyło się za pomocą dolara. Euro było na drugim miejscu obrotu walutą, ale jego udział spadł do 33% w kwietniu 2013 z 39% w kwietniu 2010 roku. Wzrosły natomiast obroty japońskiego jena między 2010 a 2013 rokiem. Spośród kilku walut rynków wschodzących, i peso meksykańskie, i chińskie renminbi trafiły na listę 10 najczęściej walutach będących przedmiotem obrotu 11. Tabela 4. Udział procentowy walut w obrotach rynków walutowych Waluta USD 89,9 88,0 85,6 84,9 87,0 EURO 37,9 37,4 37,0 39,1 33,4 JEN 23,5 20,8 17,2 19,0 23,0 MXN 0,8 1,1 1,3 1,3 2,5 CNY 0,0 0,1 0,5 0,9 2,0 Zródło: opracowanie własne na podstawe BIS :Triennial Central Bank Survey Foreign exchange turnover in April 2013 Spadek udziału euro odzwierciedla wzrost udziału walut rynków wschodzących w ciągu ostatnich lat (od 8,9% w 2010 do 14,2%, w 2013). Rosnące znaczenie rynków wschodzących walut, to w szczególności zasługa chińskiego renminbi. Euro dzieląc rynek z walutami rynków wschodzących, wzmacniają pozycję dolara. Mimo niewielkiego obniżenia udziału dolara USA w globalnym handlu walutami utrzymuje on swoją pozycję głównej waluty pośredniczącej w wymianie innych walut. Jest środkiem wymiany walut, które nie są wymienialne bezpośrednio. W wymianach zagranicznych (wszczętych w kwietniu 2013r.), aż w przypadku 87% jedna ze stron umów dotyczyła dolara amerykańskiego, co jest o 2 punkty procentowe wyżej niż trzy lata temu. 11 Bank for International Settlements Triennial -Central Bank Survey Foreign exchange turnover in April 2013: preliminary global results Monetary and Economic Department, September

16 Jen znacznie rozszerzył swój udział w globalnym handlu wymiany zagranicznej, wzrost o 4 punkty procentowe w okresie r. ( Tabela 4.). Znaczna część wzrostu miała miejsce w okresie od października 2012 do kwietnia 2013, w okresie charakteryzującym się zapowiadaną zmianą reżimu w japońskiej polityki pieniężnej, która odbyła się w kwietniu 2013 roku. Międzynarodowa rola euro, na rynku obrotów walutowych zmniejszała się od początku powstania strefy euro. Kryzys zadłużenia w roku 2010 i wzrost o zaledwie 15%, sprawiła, że obrót euro wzrósł mniej niż cały pozostały rynek. Udział euro w rynku światowym spadł do 33%, osiągając najniższą wartość od czasu wprowadzenia wspólnej waluty Środek płatniczy- waluta interwencyjna Interwencja walutowa ma na celu niwelowanie niekorzystnych zjawisk dla gospodarki, które powstały w wyniku wahań kursowych. Jest ona zatem bardzo uzależniona od systemów kursowych innych walut. Po kryzysie w 2008 r. główne banki centralne zwiększyły swą aktywność w oddziaływaniu na kursy walutowe. 4.6 Środek akumulacji waluta inwestycyjna Euro rywalizuje z dolarem amerykańskim w zakresie pełnienia środka akumulacji, robi to głównie poprzez emisję dłużnych papierów wartościowych. W początkowym okresie różnica między udziałem euro a dolarem amerykańskim w papierach dłużnych była z korzyścią dla euro. Jednak od jakiegoś czasu to dolar wysunął się na pierwsze miejsce (Wykres 1.). 4.7 Środek akumulacji waluta rezerwowa Istny wpływ na wzrost międzynarodowej pozycji waluty ma jej zastosowanie w sferze oficjalnej jako: 1) waluty odniesienia w polityce kursowej krajów trzecich oraz waluty równoległej do denominacji depozytów i gotówki w celu przeprowadzania transakcji (pkt 4.3); 2) waluty interwencji na rynku walutowym (pkt 4.5); 3) waluty gromadzenia rezerw dewizowych. 12 BIS :Triennial Central Bank Survey Foreign exchange turnover in April

17 W pierwszych dwóch funkcjach euro nie wyszło poza rolę waluty regionalnej, ponieważ jego zastosowanie ogranicza się w zasadzie do Europy, francuskich terytoriów zamorskich, kilku krajów afrykańskich oraz Iranu, Kuwejtu, Syrii, Singapuru. Większe znaczenie posiada euro jako waluta rezerwowa. Biorąc pod uwagę wszystkie rezerwy walutowe to w 2013 r. wykazywały wciąż tendencję rosnącą, choć z mniejszą prędkością, osiągając nowe historyczne maksimum USD 11.7 bilionów na koniec Według danych MFW udziały głównych walut rezerwowych pokazały tylko małe zmiany w całym 2013r. Jeśli przyjrzeć się tylko udziałom euro w światowych rezerwach walutowych to wykazuje on tendencję spadkową. W początkowym okresie jego udział w rezerwach banków centralnych rósł do 2003 roku, w latach zmniejszył się, a w czterech kolejnych latach ponownie wzrósł, nawet do prawie 28% w 2009 roku, następnie malał od połowy 2010r. i w czwartym kwartale 2013r. obniżył się do 24,4%. W tym samym okresie, udział denominowanych w dolarach amerykańskich aktywów w światowych rezerwach walutowych pozostaje stabilny i wynosi 61,2%. Do 2009r. spadał także udział jena, który jednak powoli zaczyna rosnąć, stopniowo wzrastają inne waluty. Zatem następuje dywersyfikacja rezerw walutowych. 13 Udział euro w rezerwach bankach centralnych na rynkach wschodzących ponownie spadł w 2013, choć w znacznie wolniej niż w Jest to prawdopodobnie odzwierciedlenie silnych napięć w strefie euro na rynkach długu państwowego i stosunkowo wysokiego udziału aktywów denominowanych w euro przed kryzysem. Spadek w 2013 widać we wzroście rezerw walutowych w większości innych walut, za wyjątkiem funta szterlinga. Wśród krajów spoza strefy euro banki centralne kraje takie jak: Chorwacja, Litwa, Rumunia, Wielka Brytania i Kanada zgłaszają zmniejszenie udziału rezerw w euro, natomiast Czechy i Stany Zjednoczone zgłaszają ich wzrost. W przypadku innych krajów udział pozostał względnie stabilny. Koncentrując się na okresie od początku światowego kryzysu finansowego, udział dolara w rezerwach walutowych spadł o 4.1 punktów procentowych od końca W tym samym okresie udział euro spadł tylko o 0.6 punktu procentowego. Tym samym wzrósł udział rezerw w "innych" walutach i jena japońskiego. 13 European Central Bank:The International Role of the Euro. July 2014, Statistical Annex. 17

18 Ogólny rozwój sytuacji może również odzwierciedlać szerszą dywersyfikację portfeli w wyniku światowego kryzysu finansowego, który wydaje się być przeprowadzany kosztem zarówno euro jak i dolara Podsumowanie Jak już wspomniano wcześniej pieniądz międzynarodowy musi mieć znaczący udział w światowym handlu towarami i usługami oraz musi być w pełni wymienialny na inne składniki oficjalnych rezerw. Powyższe warunki spełnia zarówno euro jak i dolar amerykański. Jest jeszcze jeden warunek, dotyczący prowadzenia liberalnej polityki w stosunku do przepływów kapitałowych i posługiwania się pieniądzem poza granicami kraju. I ten warunek spełnia już tylko dolar. Należy zauważyć, że euro nie osiągnęło pozycji waluty globalnej w żadnej z pełnionych funkcji w sferze prywatnej i oficjalnej. Jest właściwie wspólną walutą ugrupowania regionalnego. Patrząc na obecny układ sił gospodarczych i perspektywy widać rosnący potencjał gospodarczy i handlowy Chin. Działania na rzecz umiędzynarodowienia renminbi stanowią realne przesłanki jego awansu do roli waluty kluczowej konkurującej nie tylko z euro, ale także z dolarem. 15 Swoją pozycję na arenie międzynarodowej, euro zawdzięcza udziałowi strefy euro w światowej wymianie handlowej, aczkolwiek w udziale w światowym PKB zajmuje już trzecią pozycję za Stanami Zjednoczonymi i Chinami. Od momentu wprowadzenia euro stało się drugą co do ważności walutą międzynarodową, jednak dotychczasowy rozwój sytuacji nie pozwala stwierdzić, że obecna wiodąca pozycja dolara amerykańskiego ulegnie zagrożeniu, co więcej swoją pozycję euro musi zacząć bronić przed chińskim renminbi. Mam zatem realne przesłanki mówiące o powolnym końcu binarnego systemu walutowego. Coraz bardziej zwraca się uwagę na fakt tworzenia się regionalnych systemów walutowych w finansach międzynarodowych. Zjawisko to możemy obserwować prawie w każdej części świata. W państwach afrykańskich występuje różnorodność stref walutowych. Jest to wynikiem historycznych relacjach ekonomicznych między krajami europejskimi a terytoriami afrykańskimi (koloniami). W państwach azjatyckich kluczowe role odgrywają waluty chińska i japońska 16. Ewolucję pełnienia przez euro poszczególnych funkcji pieniądza międzynarodowego przedstawia tabela 5. Znaczenie euro jako środka akumulacji 14 Ibidem. 15 Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2012, s Ibidem. 18

19 zmniejszyło się. Udział dłużnych papierów wartościowych nominowanych w euro w całości rynku międzynarodowych dłużnych papierów wartościowych ma tendencję malejącą, udział euro w rezerwach również ma tendencję spadkową. Jako środek płatniczy euro Udział euro w rynku światowym osiągnął najniższą wartość od czasu wprowadzenia wspólnej waluty. Jako miernik wartości euro pełni funkcję waluty referencyjnej w kierowanych mechanizmach kursowych około 40 krajów. Jest używane głównie w regionach sąsiadujących z UE oraz w krajach, które zawarły specjalne porozumienia z UE lub jej państwami członkowskimi. Tabela 5.Wykorzystanie euro w funkcjach waluty międzynarodowej Zmiana Waluta inwestycyjna - Waluta przejscia - Waluta fakturowania + Waluta rezerwowa - Waluta interwencyjna Trudno ocenić Waluta referencyjna + Żródło: opracowanie własne Z przeanalizowanych wcześniej danych zauważyć można ogólny spadek potencjału rozwojowego całej strefy euro oraz jej słabości strukturalne. Wszystko to sprawia, iż nastąpił spadek zaufania do wspólnej waluty. Widoczne jest to w toczącej się grze interesów pomiędzy krajami i instytucjami UE. Unia walutowa nie może dobrze funkcjonować, jeśli brak jest odpowiedzialności za stabilność finansów publicznych na poziomie tej unii. Wiele poglądów dotyczących roli euro jako waluty międzynarodowej było oparte na przekonaniu, że mimo dobrego przyjęcia nowej waluty na arenie międzynarodowej, jej światowa rola będzie wzrastać stopniowo, jednak jej znaczenie będzie miało głównie charakter regionalny i nie będzie zagrażać dominującej roli dolara. Za tymi argumentami przemawia rozmiar i siła gospodarcza Stanów Zjednoczonych oraz wielkość i stopień płynności amerykańskiego rynku finansowego. Za euro przemawia z kolei rozmiar gospodarki europejskiej i zakres jej powiązań z całym światem oraz przekonanie, że Europejska Unia Walutowa będzie znacząco wpływała na integrację, wzrost i rozwój 19

20 rynków finansowych, przyczyniając się w ten sposób do makroekonomicznej stabilności strefy euro. 17 Na przestrzeni ostatnich lat nie można jednoznacznie stwierdzić, aby euro ulegało aprecjacji wobec innych ważnych walut międzynarodowych. W II kwartale 2008 roku kurs wyniósł najwięcej bo, aż EUR/USD 1,5888. Kryzys jednak obnażył słabości nowej waluty i w II kwartale wyniósł już 1,246 USD. Od tego czasu do końca 2014 roku wahał się w przedziale 1,201 do 1,5068 USD. Niestety z początkiem roku nastąpiła deprecjacja i w kwietniu 2015 osiągnęła najniższy punkt w ciągu ostatnich lat tj.1,0552.(wykres 5a) 18 Podobną tendencję można zaobserwować w kształtowaniu się kursu euro wobec japońskiego jena. Do II połowy 2008 kurs euro ulegał aprecjacji, najniższy wynik zanotowano w 2012r, ale od tego czasu kurs euro względem jena zaczął się umacniać. Oba wykresy pokazują, że euro stało się ważną walutą międzynarodową, ale nie wolą od kryzysów. Pozycja dolara amerykańskiego jest niezwykle silna na światowej arenie gospodarczej. Wykres 5. Kurs euro wobec najważniejszych walut międzynarodowych w latach a) EUR/USD Zródło: Dane Europejskiego Banku Centralnego 17 Krakowiak Barbara Międzynarodowa pozycja Euro- bilans dziesięciu lat istnienia wspólnego pieniądza, Zeszyty Naukowe nr 553 Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 13,Szczecin 2009,s Dane Europejskiego Banku Centralnego, [ ] 20

21 b) EURO/ JPY Zródło: Dane Europejskiego Banku Centralnego Oczekiwania wobec Euro, jako waluty międzynarodowej, z każdym rokiem wzrastają, licząc na spadek znaczenia dolara. Jednak kryzys 2009 r. pokazał, iż kraje Unii Europejskiej mają problem z prowadzeniem wspólnej polityki pieniężnej wynikający m.in. z różnic inflacyjnych, poziomów konkurencyjności czy adaptacji do zachodzących zmian. Wszystko to spowodowało, iż kurs euro względem dolara uległ osłabieniu. Kryzys grecki pokazał, że problemy fiskalne dotyczą bezpośrednio i pośrednio całej strefy euro i całej UE. Chcąc, ratować Grecję przed bankructwem, a może bardziej zbytnim osłabieniem unii walutowej oraz samej waluty, bogatsze kraje strefy euro stanęły przed dylematem o konieczności finansowania krajów zadłużonych. Decyzja ta wynikała również z chęci podtrzymania statusu euro jako waluty międzynarodowej. Pomijając fakt podjętych działań ratunkowych dla Grecji i utworzenia funduszu stabilizacyjnego, dalej pozostaje problem nadmiernego zadłużenia, niskiej wydajności i konkurencyjności niektórych gospodarek. Ewentualny upadek euro spowodowałby cofnięcie o kilkadziesiąt lat integracji europejskich gospodarek narodowych. Przyszła pozycja strefy euro i wspólnej waluty zależy głównie od rozwiązań dotyczących wspólnej polityki fiskalnej. Jeśli uda się pokonać te trudności, to euro utrzyma status drugiej waluty międzynarodowej. Obecnie przynależność do Unii Europejskiej, a nawet samo przyjęcie euro nie chronią przed skutkami błędnych decyzji fiskalnych podejmowanych przez rządy i parlamenty państw członkowskich. 21

22 Biorąc pod uwagę koszty transakcyjne optymalne jest wykorzystanie jednego dominującego pieniądza światowego. Jednak patrząc z perspektywy dywersyfikacji ryzyka korzystniejsze jest posiadanie 2-3 walut międzynarodowych. Obawa przed ryzykiem sprawia, iż dolar amerykański utrzymuje przewagę w roli waluty globalnej. Euro wciąż, mimo utraty zaufania, jako wspólna waluta, osiągnęła dużą skalę zastosowania. 19 Euro może zachować swoją pozycję waluty międzynarodowej, ale tylko w przypadku gdy gospodarka całej unii uzyska większą zdolność konkurencyjną. Przywódcy państw członkowskich muszą w tym celu dążyć do ściślejszej integracji gospodarek krajów członkowskich i dalszego rozszerzanie obszaru wspólnej waluty. To ostatnie ostatnimi czasy stoi pod znakiem zapytania. Patrząc na początek 2013r. gdzie waluta euro wobec dolara zanotowała najniższy kurs od 10 lat. Był to kurs nawet niższy niż w 2010r (Grecja), czy 2012r (Włochy, Hiszpania). Były to najprawdopodobniej skutki zapowiedzenia przez Szwajcarski Bank Narodowy wprowadzenia ujemnej stopy depozytowej, która była odpowiedzią na załamanie rosyjskiego rubla. Spiralę upadku euro najprawdopodobniej rozpoczął Szwajcarski Bank Narodowy, równocześnie Europejski Bank Centralny postanowił drukować co miesiąc po 60 mld euro, zwiększając podaż pieniądza o przynajmniej bilion euro. 20 Jak trudna jest sytuacja pokazuje sytuacja Wielkiej Brytanii, gdzie od dłuższego czasu jej przywódcy dopuszczają możliwość wyjścia swojego kraju ze strefy euro. Odzyskanie zaufania rynków finansowych i inwestorów będzie możliwe pod warunkiem poprawy sytuacji budżetowej i równowagi zewnętrznej krajów członkowskich. Należy jednak pamiętać, iż zmiana statusu jednostki pieniężnej w międzynarodowym systemie walutowym to proces długotrwały. Nie należy się spodziewać radykalnych zmian w tym zakresie w najbliższym czasie. 6. Bibliografia Jedna waluta dla jednej Europy Droga do euro. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2007, Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2012, s.175 IMF: Global Financia Stability Report, Waszyngton, Kwiecień 2014,s [ ]

23 Krakowiak Barbara Międzynarodowa pozycja Euro- bilans dziesięciu lat istnienia wspólnego pieniądza, Zeszyty Naukowe nr 553 Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 13,Szczecin 2009,s.56. European Central Bank:The International Role of the Euro. Frankfurt nad Menem, July 2014, Statistical Annex,s.176. Bank for International Settlements Triennial -Central Bank Survey Foreign exchange turnover in April 2013: preliminary global results Monetary and Economic Department, September 2013 Bank for International Settlements Triennial :Triennial Central Bank Survey Foreign exchange turnover in April Netografia [ ] [ ] [ ] 8. Spis tabel i rysunków Tabela 1. Porównanie gospodarki strefy euro na arenie międzynarodowej w 2014r Wykres 1. WYBRANE WARTOŚCI WIELKOŚCI RYNKU FINANSOWEGO, bln USD w 2012r. 8 Wykres 2. Suma kapitalizacji rynku akcji, wartości rynku dłużnych papierów wartościowych oraz aktywów bankowych jako % PKB w 2012r Wykres 3. HICP, roczna średnia stopa inflacji, %... 9 Wykres 4. Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych,%pkb...10 Tabela 2. Udział euro jako waluty rozliczeń/fakturowania w całkowitym eksporcie i imporcie zewnętrznym towarów i usług w wybranych krajach strefy euro w latach 2007, 2009, 2011 i Tabela 3.Kraje powiązane z euro za pomocą mechanizmów walutowych...13 Tabela 4. Udział procentowy walut w obrotach rynków walutowych...15 Tabela 5.Wykorzystanie euro w funkcjach waluty międzynarodowej...19 Wykres 5. Kurs euro wobec najważniejszych walut międzynarodowych w latach

24 9. Oświadczenia Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem(am) samodzielnie. Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana. Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym jest identyczny z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku...., dnia (miejscowość) (podpis) OŚWIADCZENIE Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym mojej pracy dyplomowej. Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza kontroli tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu do bazy tego systemu. * niepotrzebne skreślić..., dnia (miejscowość) (podpis) 24