Panel Ekspertów ORGANIZACJA WIZJA LEŚNICTWA W POLSCE Termin: 18 listopada 2014 r. SESJA 2 SPOSOBY I ZAKRES POWSZECHNEGO KORZYSTANIA Z LASÓW

Transkrypt

1 Panel Ekspertów ORGANIZACJA WIZJA LEŚNICTWA W POLSCE Termin: 18 listopada 2014 r. SESJA 2 SPOSOBY I ZAKRES POWSZECHNEGO KORZYSTANIA Z LASÓW Prof. dr hab. Bartosz RAKOCZY, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Problematyka korzystania ze środowiska i jego zasobów budzi coraz szersze zainteresowanie. Wszak wpisuje się ona w szerszy konstytucyjny wymiar, jakim jest ochrona praw i wolności jednostki. W piśmiennictwie zwrócono już uwagę, że jednym z istotniejszych mankamentów konstytucyjnych regulacji w zakresie ochrony środowiska jest brak wyraźnej normy prawnej, z której będzie wynikało powszechne prawo jednostki do korzystania ze środowiska i jego zasobów 1. Brak konstytucyjnego umocowania takiego prawa z jednej strony osłabia sytuację prawną jednostki, z drugiej jednak wzmacnia rozwiązania przyjęte w ustawodawstwie zwykłym. Tytułem przykładu takich rozwiązań szczególnych przyjętych w ustawodawstwie zwykłym są przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska 2, czy też przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne 3. 1 Por. R. Paczuski, Ochrona środowiska. Zarys wykładu, Bydgoszcz 2008, s. 119 i n.; B. Rakoczy, O potrzebie zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie ochrony środowiska, Studia Prawnicze KUL z 2009, z. 2-3, s Dz.U z 2013, poz.1232 ze zm. 3 Dz.U. z 2012 poz.145 ze zm.

2 Bez wątpienia przykładem takiego aktu, w którym uregulowano kwestie korzystania ze środowiska i jego zasobów jest ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach. 4 Rozwiązania przyjęte w tej ustawie zarówno w ich wymiarze podmiotowym, jak i przedmiotowym inspirują do podjęcia się bliższej analizy tak i tego zakresu, jak i sposobów wykonywania uprawnienia przez poszczególne jednostki. Celem tego artykułu jest zbadanie sposobów i zakresu powszechnego korzystania z lasów, także w odniesieniu do nieco szerszego zagadnienia, jakim jest powszechne korzystanie ze środowiska. Analiza będzie obejmowała zarówno aspekty podmiotowe jak i przedmiotowe. Już na samym wstępie należy zwrócić uwagę, że ustawa o lasach nie posługuje się pojęciem powszechnego korzystania z lasów, a kategorią pojęciową zasady udostępniania lasów. W tym też kontekście pojęcie powszechne korzystanie z lasów ma charakter jedynie doktrynalny, choć w mojej ocenie jest to termin analizowanego problemu. bardziej odpowiadający istocie W piśmiennictwie badano już relacje pomiędzy powszechnym korzystaniem ze środowiska a korzystaniem z lasów formułując tezę końcową, iż korzystanie z lasu mieści się w pojęciu korzystania ze środowiska 5. Autor tego wywodu słusznie bowiem wskazywał, iż lasy są elementami środowiska, choć w legalnej definicji środowiska nie są wymienione. M. Walas formułuje również trafny pogląd, iż pomimo, że ustawodawca nie użył sformułowania powszechne korzystanie z lasów, to jednak takie prawo istnieje. Jego źródłem jest ustawa i nie wymaga jakichkolwiek rozstrzygnięć organów administracji publicznej. Jednocześnie zwraca Ona uwagę, iż udostępnianie lasów powinno odbywać się na warunkach zapewniających ochronę substancji leśnej i środowiska leśnego przez degradacją 6. Ze względu na to, że jest to element środowiska, zasadne jest rozważanie również, w jaki sposób prawodawca udostępnia ten element środowiska określonym podmiotom. Ustawa o lasach posługuje się dla oznaczenia kwestii związanych z korzystaniem z nich nieco inną kategorią pojęciową, która jest jednocześnie determinantem przyjętych konstrukcji jurydycznych. Ustawodawca zamiast powszechnego korzystania z lasów, przyjął za punkt wyjścia, zasady udostępniania lasów. Kwestii tej dotyczy rozdział 5 ustawy o lasach, który został zatytułowany właśnie Zasady udostępniania lasów. Takie ujęcie problematyki korzystania z lasów i uregulowanie jej w ramach zasad udostępniania lasów jest wynikiem podejścia prawodawcy do tych kwestii w 1991 r. 4 Dz.U. z 2011, Nr 2, poz. 59 ze zm. 5 Zob. M. Walas, Korzystanie z lasów a korzystanie ze środowiska, [w:] B. Rakoczy (red.), Wybrane problemy prawa leśnego, Warszawa 2011, s. 108 i n. 6 Dz. cyt., s. 110 O 2

3 pewnym kompleksowym ujęciu problematyki powszechnego korzystania ze środowiska można mówić dopiero od 2001 r, a w szczególności od dnia wejścia w życie ustawy prawo ochrony środowiska. Przed 2001 rokiem problematyka korzystania z określonych elementów środowiska była normatywnie uregulowana w ramach głównie prawa wodnego. Zatem w chwili uchwalania ustawy o lasach w zasadzie nie istniał normatywny wzorzec powszechnego czy szczególnego albo zwykłego korzystania ze środowiska. Prawodawca nie miał się zatem tak naprawdę do jakiego wzorca odnieść i był zmuszony tworzyć nową koncepcję udostępniania lasów. W tym też należy upatrywać źródła problemu, iż ustawodawca w ustawie o lasach nie posługuje się pojęciem powszechne korzystanie z lasów, choć te kwestie bez wątpienia reguluje. Rozwiązania normatywne przyjęte w rozdziale 5 ustawy o lasach odpowiadają w istocie standardom oczekiwanym od norm prawnych regulujących korzystanie ze środowiska i jego elementów. Już na samym wstępie dalszej analizy sposobu i zakresu powszechnego korzystania z lasów, należy stwierdzić, że w tym obszarze regulacji prawa leśnego jest szczególnie widoczne całkowicie odmienne traktowanie lasów Skarbu Państwa i lasów innych właścicieli. Zgodnie z art. 28 ustawy o lasach: Właściciel lasu niestanowiącego własności Skarbu Państwa może zakazać wstępu do lasu, oznaczając ten las tablicą z odpowiednim napisem. Przepis ten w zasadzie przesądza o tym, że możliwość korzystania z lasu niestanowiącego własności Skarbu Państwa jest uzależniona jedynie od woli właściciela. Przyjęto tutaj daleko idącą ochronę własności, nawet do tego stopnia, że ani względy społeczne, ani interes publiczny nie mogą obligować właściciela lasu do jego udostępniania i umożliwienia wstępu do tego lasu. Zatem problem powszechnego korzystania z lasów dotyczyć może wyłącznie lasów Skarbu Państwa i tak rzeczywiście ustawodawca ową kwestię ujmuje. Trzeba jednak zauważyć, iż owa konfrontacyjnie ujęta różnica pomiędzy lasami Skarbu Państwa, a lasami innych właścicieli dotyczy jedynie samego wstępu do lasów, a więc tylko jednego z uprawnień. Pewne różnice występują też co do uprawnienia do pozyskiwania płodów runa leśnego. Natomiast w pozostałych kwestiach, jak chociażby zakazy określone w art. 30 ustawy o lasach to rozróżnienie ze względu na osobę właściciela nie odgrywa roli Analiza zakresu udostępniania lasów winna uwzględniać zarówno elementy podmiotowe jak i elementy przedmiotowe Analizując elementy podmiotowe należy badać, komu uprawnienia do korzystania z lasów przysługują. Zakres podmiotowy uregulowany jest w art. 26 ust. 1 ustawy o lasach. Przepis ten stanowi, iż: 1. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, są udostępniane dla ludności. 3

4 Formuła podmiotowa powszechnego korzystania z lasów jest skonstruowana w sposób wyjątkowy w tym znaczeniu, że ustawodawca nie czyni w zasadzie z ludności podmiotu prawa. Tymczasem adresatem powszechnego korzystania z lasów jest właśnie ludność, gdyż takiego pojęcia podmiotowego ustawodawca użył w art. 26 ust 1. Wskazanie na taki zakres podmiotowy powszechnego korzystania z lasów pociąga za sobą określone konsekwencje. Przede wszystkim adresatami tego prawa są osoby fizyczne, gdyż tylko ta kategoria podmiotowa może tworzyć zbiorczą kategorię, jaką jest ludność. Zauważyć też należy, że kategoria podmiotowa choć ograniczona tylko do osób fizycznych, jest kategorią zbiorczą. Prawodawca nie posłużył się bowiem pojęciem osoba fizyczna, czy człowiek (np. każdy człowiek), ale upodmiotowił zbiór ludzi określony jako ludność. Pojęcie ludność nie zostało zdefiniowane ani w ustawie o lasach, ani w jakimkolwiek innym akcie prawnym w systemie prawa polskiego. Zakłada się jednak istnienie pewnej grupy jednostek i upodmiotowienie dopiero tej grupy, ale nie jej poszczególnych członków. Jednak taki kierunek wykładni art. 26 ust. 1 prowadziłby do absurdalnych wniosków, podczas gdy wykładnia ad absurdum jest niedopuszczalna. Przy przyjęciu, że chodzi o podmiot zbiorowy należałoby z całą pewnością ustalić, od ilu osób można już mówić o ludności, a do ilu osób warunek podmiotowy nie został jeszcze spełniony. Rodziłoby się też kolejne pytanie, według jakich kryteriów kwalifikować osoby fizyczne do grupy ludność. Być może znaczenie miałaby kwestia miejsca zamieszkania. Przy takim ujęciu podmiotowym, poza ochroną pozostawałoby indywidualne prawo każdej osoby fizycznej do korzystania z lasu, co pozostawałoby w sprzeczności z samą ideą powszechnego korzystania z lasu. Należy więc zaniechać kierunku wykładni zmierzającego do tworzenia kategorii zbiorczej i przyjąć, że pojęcie ludność oznacza każdą osobę fizyczną, przy czym jakiekolwiek inne kryteria, np. wiek, płeć, cel korzystania z lasów pozostają bez znaczenia dla samego korzystania z nich. O wiele bardziej złożony charakter ma aspekt przedmiotowy, który w rzeczywistości determinuje również zakres powszechnego korzystania z lasów. Zauważyć należy, że ustawodawca w ustawie o lasach nie określa pakietu uprawnień szczegółowych, które składają się na owo powszechne korzystanie z lasów. Natomiast uwaga prawodawcy koncentruje się na zakazach, czy w szerszym wymiarze ograniczeniach w korzystaniu z lasów. Taki sposób konstruowania zasad udostępniania lasów jednoznacznie wskazuje, że co nie jest w lesie wyraźnie zabronione, jest dozwolone. Zatem ograniczenia udostępniania lasów należy rozpatrywać w kategorii wyjątków od zasady powszechnego korzystania z lasów. Wyjątki od tej zasady mają różnorodny charakter, o czym będzie jeszcze mowa niżej. 4

5 Jednym z podstawowych uprawnień, których dotyczą zasady udostępniania lasów jest uprawnienie wstępu do lasu. Wprawdzie tak jak wyżej wskazywano, ustawodawca nie tworzy pakietu uprawnień, niemniej jednak uprawnienie wstępu do lasu można wywnioskować z art. 26 ust Przepisy te wskazują, że dopuszczalne jest wprowadzanie czasowego zakazu wstępu do lasów (ust. 3 i 4) oraz istnieje ustawowo określony stały zakaz wstępu do lasów (ust. 2). Trafnie wskazuje W. Radecki, iż Generalna zasada swobodnego wstępu do lasu obejmuje jedynie lasy stanowiące własność Skarbu Państwa. Zasada ta jest jednak ograniczona ze względu na potrzebę ochrony lasów. Praktycznym wyrazem tego ograniczenia są dwojakiego rodzaju zakazy wstępu określone w art. 26 ust. 2 i 3: 1) zakazy stałe obowiązujące z mocy samego prawa (ust. 2), 2) zakazy okresowe wprowadzone przez nadleśniczego (ust. 3) w trzech sytuacjach wymienionych w tym przepisie 7. W. Radecki eksponuje przede wszystkim okres obowiązywania zakazu stały, czasowy (okresowy). Tymczasem bardziej istotny jest podział ze względu na źródło jego pochodzenia ustawa, decyzja nadleśniczego. Akurat oba te podziały zakazów wstępu do lasu pokrywają się ze sobą, co powoduje, iż podział zaproponowany przez W. Radeckiego może być w pełni przyjęty. Konstrukcja zakazu wstępu do lasu jest interesująca. Źródłem zakazu wstępu do lasu jest bowiem zarówno ustawa, jak i wola nadleśniczego. Z ustawy wynikają jedynie przesłanki w jakich sytuacjach w ogóle zabroniony jest wstęp do lasu. Sytuacje te są wymienione w art. 26 ust. 2 ustawy o lasach i mają charakter niezależny od jakichkolwiek okoliczności. Wystarczy więc, że spełniony będzie choć jeden z warunków określony odpowiednio w punktach 1-5 a natychmiast zaistnieje stały zakaz wstępu do lasów. W tym wypadku dla zaistnienia takiego zakazu nie jest wymagana ani jakakolwiek decyzja administracyjna, ani orzeczenie sądu, czy wreszcie jakiś akt prawny uszczegóławiający ów zakaz. Wystarczające jest zaistnienie którejkolwiek z okoliczności wskazanych odpowiednio w punktach 1-5. Bardziej złożony charakter ma okresowy zakaz wstępu do lasów. Jak wyżej już wskazywano, w tym wypadku źródłem zakazu nie jest norma prawna, a wola nadleśniczego. Co jednak istotne, z punktu widzenia konstrukcji okresowego zakazu wstępu do lasu, nadleśniczy nie może wprowadzać takiego zakazu w sposób dowolny. Ustawodawca określa bowiem w art. 26 ust. 3, w jakich przypadkach okresowy zakaz wstępu do lasów może być wprowadzony. 7 W. Radecki, Ustawa o lasach. Komentarz, Warszawa 2012, s

6 W przypadku, gdy zaistnieje którakolwiek z trzech okoliczności, nadleśniczy zobowiązany jest wprowadzić okresowy zakaz wstępu do lasu. Prawodawca bowiem używa w tym przepisie sformułowania wprowadza, a nie może wprowadzić. Oznacza to obligatoryjność działań nadleśniczego. Jednak w odróżnieniu od istnienia stałego zakazu wstępu do lasów, okresowy zakaz zaistnieje dopiero wtedy, kiedy nadleśniczy go wprowadzi. Zakaz ten nie będzie istnieć nawet wtedy, gdy spełniony zostanie którykolwiek z warunków określonych w art. 26 ust. 3 pkt 1-3, jeżeli nadleśniczy nie wprowadzi takiego zakazu. W tym przypadku elementem konstytutywnym wprowadzenia okresowego zakazu jest działanie nadleśniczego i od niego zależy, czy taki zakaz będzie wprowadzony. Wprowadzenie okresowego zakazu wstępu do lasu musi być poprzedzone ustaleniem przez nadleśniczego, czy została spełniona którakolwiek przesłanka wprowadzenia takiego zakazu określona w art. 26 ust. 3 pkt 1-3. Istotne jest to, że nadleśniczy nie może wprowadzić nawet okresowego zakazu wstępu do lasu z innych przyczyn niż określone w tym przepisie, nawet jeśli uzna, że taki zakaz byłby w pełni uzasadniony. Zwrócić też należy uwagę, że dla wprowadzenia okresowego zakazu wstępu do lasu znaczenie ma nie tylko to, czy zaistniał którykolwiek warunek określony w ust. 3 pkt 1-3, ale również czy nadleśniczy wprowadził taki zakaz w sposób i w trybie określonym w ust. 4. Okresowy zakaz wstępu do lasu nie zaistnieje, jeżeli zostanie wprowadzony w inny sposób, niż to wynika z ust. 4. Nadleśniczego wiążą zatem nie tylko przesłanki wprowadzenia zakazu, ale również jego tryb. Innym uprawnieniem składającym się na powszechne korzystanie z lasów jest ich udostępnianie do zbioru płodów runa leśnego. W tym wypadku ustawodawca nie wprowadza jakichkolwiek ograniczeń o charakterze stałym lub okresowym. Wskazuje jedynie na dwa sposoby udostępniania lasu do zbioru płodów runa leśnego, przy czym kryterium odróżnienia tych sposobów nie dotyczy tego, jak ten zbiór będzie dokonywany, albo jak będzie oddziaływał na las, ale dotyczy tego, dla jakich celów będzie dokonywany. Prawodawca odróżnia zbiór płodów runa leśnego na potrzeby własne od zbiorów płodów runa leśnego dokonywanego w celach przemysłowych. Ta pierwsza kategoria nie jest uzależniona od spełnienia jakichkolwiek kryteriów, natomiast dokonywanie zbioru płodów runa leśnego dla celów przemysłowych uzależnione jest od uprzedniego zawarcia umowy ze Skarbem Państwa (reprezentowanym przez nadleśniczego). Co interesujące artykuł 27 ust. 3 w istotny sposób ingeruje w zasadę swobody umów. Przepis ten stanowi, iż: Nadleśniczy odmawia zawarcia umowy, w przypadku gdy zbiór runa leśnego zagraża środowisku leśnemu. 6

7 Z przepisu tego wynika, iż nadleśniczy jest zobowiązany odmówić zawarcia umowy, jeżeli zbiór runa leśnego zagraża środowisku leśnemu. A contrario należy przyjąć, że jeżeli zbiór płodów runa leśnego nie zagraża środowisku leśnemu, to nadleśniczy nie może odmówić zawarcia umowy. Ustawodawca też nie pozostawił nadleśniczemu żadnej możliwości wyboru i w przypadku zagrożenia środowiska leśnego nadleśniczy musi odmówić zawarcia takiej umowy. Powszechne korzystanie z lasów wiąże się również z możliwością lokalizowania pasiek w lasach Skarbu Państwa. Lokowanie takich pasiek jest nieodpłatne. Na podstawie art. 27 ust. 5 ustawy o lasach zostało wydane rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych. 8 Z 5 tego rozporządzenia wynika, że pasieki mogą być lokalizowane w uzgodnieniu z zarządcą lasu, natomiast w 6 określono w jakich sytuacjach pasieka może być zlokalizowana. Owo rozporządzenie ogranicza więc powszechne korzystanie z lasów, gdyż wprowadza nieznane ustawie elementy. Wprawdzie art. 27 ust. 5 ustawy o lasach uprawnia Ministra do formułowania zasad lokalizowania pasiek, niemniej jednak ograniczenie powszechnego korzystania z lasów w drodze rozporządzenia budzi poważne konstytucyjne wątpliwości. Podobne wątpliwości należy sformułować pod adresem 4 tego rozporządzenia, który określa co jest dopuszczalne przy zbiorze płodów runa leśnego. Trafnie też zauważono w piśmiennictwie, iż Sposoby oraz możliwości korzystania z lasu związane są przede wszystkim z licznymi funkcjami, jakie pełni las 9. Problem funkcji lasu, ich klasyfikacja, treść i znaczenie pozostają poza treścią tego artykułu, niemniej można wskazać, iż jednym z podstawowych podziałów funkcji lasu jest podział na funkcje gospodarcze, dzięki którym pojawiają się korzyści związane z produkcją materialną lasu - drewnem, żywicą, zwierzyną itd., oraz funkcje socjalne, wśród których mamy funkcje środowiskowe i rekreacyjne 10. Trafnie też M. Walas wiąże ów podział z funkcjonującym w prawie ochrony środowiska podziałem korzystania ze środowiska na gospodarcze oraz niegospodarcze 8 Dz.U z 1999, Nr 6, poz M. Walas, Korzystanie, s Taki podział wprowadza m.in. A. Szujecki, Polityczno-prawne i organizacyjne bariery rozwoju wielofunkcyjnego gospodarstwa leśnego (w:) A. Grzywacz (red.) Współczesne problemy wielofunkcyjnego gospodarstwa leśnego. Las bliżej społeczeństwa, Waplewo 2004, s. 7. 7

8 korzystanie ze środowiska 11. Podział na gospodarcze i niegospodarcze korzystanie ze środowiska funkcjonuje w doktrynie i jest powszechnie akceptowany 12. Uprawnieniem, które można wyodrębnić w ramach powszechnego korzystania z lasu jest uprawnienie do poruszania się po lasach i drogach leśnych pojazdami oraz wykonywanie jazdy konnej. Na uwagę zasługuje już tylko ta okoliczność, iż ustawodawca zainteresował się tym problemem i to w dość szerokim kontekście. Kwestii tej dotyczy art. 29 ustawy o lasach, w którym ustawodawca szczegółowo określa zasady ruchu pojazdów w lesie i po drogach leśnych. Szerokie zainteresowanie prawodawcy tą problematyką jest najlepszym dowodem, że ruch pojazdów w lesie i po drogach leśnych musi stanowić istotny problem, przynajmniej na tyle istotny, że wymagał uregulowania normatywnego. Zasadą określoną w normie prawnej jest zakaz ruchu określonych pojazdów w lesie i po drogach leśnych. W konsekwencji należy przyjąć, że ruch taki jest dopuszczalny jedynie w przypadkach enumeratywnie określonych w przepisach. Doszło tutaj zatem do odwrócenia zasady co nie jest zakazane, jest dozwolone i przyjęcie zasady, że dozwolone jest tylko to, na co ustawa wyraźnie zezwala. Odwrócenie tej zasady budzi poważne zastrzeżenia natury konstytucyjnej. W przypadku jednostek, za właściwą należy uznać zasadę, iż co nie jest zakazane jest dozwolone. Natomiast zasada dozwolone jest tylko to, na co ustawa wyraźnie zezwala, ma zastosowanie w odniesieniu do organów administracji publicznej. Odrębnie ustawodawca potraktował kwestię jazdy konnej. Zgodnie z art. 29 ust. 1a ustawy o lasach : Jazda konna w lesie dopuszczalna jest tylko drogami leśnymi wyznaczonymi przez nadleśniczego. Również i w tym wypadku mamy do czynienia z zasadą, iż dozwolone jest tylko to, na co ustawa wyraźnie zezwala, co również budzi zastrzeżenia natury konstytucyjnej. W omawianych wyżej przypadkach ustawodawca nawiązywał do konkretnych uprawnień takich jak zbiór płodów runa leśnego, wstęp do lasów, ruch pojazdów i jazda konna, wprowadzając jednocześnie ograniczenia co do tych uprawnień, czy wręcz dopuszczając wykonywanie uprawnień jedynie w określonych prawem sytuacjach. Niezależnie od odniesień ustawodawcy do poszczególnych uprawnień, zwrócić też należy uwagę na wprowadzone w ustawie o lasach zakazy. Zakazy te oddziaływują na prawa i wolności jednostki i stanowią ich ograniczenia. Zakazy sformułowane w art. 30 ustawy o lasach dotyczą przede wszystkim ograniczenia prawa własności ruchomości oraz wolności 11 M. Walas, Korzystanie, s B. Rakoczy, Pojęcie gospodarczego prawa ochrony środowiska, Gdańskie Studia Prawnicze, t. XXI z 2009, s

9 osobistej. Wprowadzone przez ustawodawcę zakazy muszą być analizowane przez pryzmat art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, iż: Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw 13. Z przepisu tego wynika, że wprawdzie prawodawca dopuszcza ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw ale wymaga to spełnienia wszystkich warunków określonych w tym przepisie. Nie ulega wątpliwości, iż ochrona środowiska, jako wartość konstytucyjnie chroniona, obejmuje również ochronę lasów. Stąd też przynajmniej ten warunek ograniczania praw i wolności jednostki jest spełniony. Odrębnie prawodawca potraktował zakazy ogólne odnoszące się do wszystkich lasów, ujmując je w jednej jednostce redakcyjnej art. 30 ustawy o lasach. W. Radecki stawia wręcz tezę, iż jest to najważniejszy przepis ochronny ustawy o lasach 14. Trudno poglądowi temu odmówić trafności, niemniej jednak za tą słuszną diagnozą powinno iśc pytanie, czy zakazy określone w art. 30 ustawy o lasach rzeczywiście powinny być umieszczone w rozdziale dotyczącym zasad udostępniania lasów. Przecież w tak sformułowanym tytule rozdziału ustawy o lasach eksponuje się nie tyle element ochronny, tylko reguły i zasady, na jakich określone podmioty mogą korzystać z lasu. Być może de lege ferenda należałoby w samej ustawie o lasach, czy też w zupełnie nowym akcie prawnym wyodrębnić rozdział dotyczący samej ochrony. Choć ochrona lasów bez wątplienia legła u podstaw art. 30 ustawy o lasach, to jednak ze względu na umieszczenie tego przepisu w rozdziale dotyczącym zasad udostępniania lasów, ów element ochronny uchodzi na plan dalszy. Wprowadzone w art. 30 ustawy o lasach zakazy dotyczą trzech kwestii - po pierwsze ochrony lasów, po drugie ochrony innych osób korzystających z lasów, po trzecie ochrony prawa własności. Do pierwszej grupy zakazów zaliczyć można te, które są uregulowane w art. 30 ust. 1 pkt. 1-5, 7-8, 11-12, jak również zakazy określone w art. 30 ust. 3 ustawy o lasach, a więc zakazy rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi, korzystania z otwartego płomienia, wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych. Do drugiej grupy zakazów należą te, które ustawodawca określił w art. 30 ust. 1 pkt 10, 13 i 14. Natomiast do 13 Zob. bliżej m.in. B. Rakoczy, Ograniczenie praw i wolności jednostki ze względu na ochronę środowiska w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń W. Radecki, Komentarz, s

10 trzeciej grupy przepisów służących ochronie własności należą pozostałe zakazy wymienione w art. 30 ust. 1 ustawy o lasach 15. Z kolei W. Radecki wprowadza dwustopniową klasyfikację zakazów. W pierwszej grupie umieszcza On zakazy dotyczące zachowania się w lesie, ujęte w sposób skonkretyzowany z jednoczesnym określeniem wyjątków. Zakazy określa ust. 1, zaś wyjątki ust. 2. W drugiej grupie umieszcza On zakazy dotyczące bezpieczeństwa przeciwpożarowego, wraz z wyjątkiem od zakazu uregulowanym w ust Podział ten jest w zasadzie trafny, choć nie uwzględnia mimo wszystko zróżnicowanego charakteru zakazów określonych w art. 30 ust. 1 ustawy o lasach. W określonych sytuacjach ustawodawca sam uchyla wprowadzone zakazy, a to ze względu na konieczność urzeczywistniania innych wartości, na co też uwagę zwraca W. Radecki 17. Zakazy są uchylone ze względu na potrzeby związane z gospodarką leśną, jak również ze względu na polowanie. W tym wypadku dochodzi do konfliktu pomiędzy potrzebami ochrony dóbr wyżej wskazanych takich jak lasy, inne osoby korzystające z lasu i wreszcie ochrona własności. Prawodawca przyjmuje, że te wartości nie zasługują na ochronę, jeżeli w grę wchodzą potrzeby gospodarki leśnej, ewentualnie polowanie. Reasumując, wskazać należy, że pojęcie powszechnego korzystania z lasów nie ma charakteru normatywnego, a jedynie doktrynalny, choć bardziej odpowiada modelowi rozwiązań przyjętemu w ustawie o lasach. Ustawodawca kwestie korzystania z lasów reguluje w ramach zasad udostępniania lasu. Podmiotem, któremu udostępnia się las jest ludność, choć sformułowanie to należy rozumieć w ten sposób, że chodzi o każdą osobę fizyczną. Wprawdzie ustawodawca nie określa wyraźnie co jest dozwolone w ramach udostępniania lasu, niemniej można wskazać, że chodzi o wstęp do lasu, pozyskiwanie płodów runa leśnego, ruch pojazdów po drogach leśnych itp. Wniosek taki wynika z przepisów, które wprowadzają ograniczenia w odniesieniu do konkretnych poszczególnych uprawnień. W art. 30 ustawy o lasach sformułowano ogólne zakazy dotyczące wszystkich lasów, niezależnie od tego, kto jest jego właścicielem. Oczywiście zakazy te odnoszą się również do lasów Skarbu Państwa. Istotną cechą powszechnego korzystania z lasów jest to, że owo prawo dotyczy wyłącznie lasów Skarbu Państwa i ustawodawca nie przewiduje możliwości rozszerzenia zakresu powszechnego korzystania z lasów także na inne lasy. 15 Por. B. Rakoczy, Ustawa o lasach. Komentarz, Warszawa 2010, s W. Radecki, Komentarz, s Dz. cyt., s. 215 i n. 10