Sprawność fizyczna wszechstronna i specjalna zawodników w piłce siatkowej na siedząco

Transkrypt

1 Fizjoterapia 2008, 16, 4, ISSN DOI: /v Sprawność fizyczna wszechstronna i specjalna zawodników w piłce siatkowej na siedząco Sport specific and general sporting physical fitness of sitting volleyball athletes Bartosz Molik 1, Andrzej Kosmol 1, Kestas Skucas 2 1 Katedra Teorii i Metodyki Nauczania Ruchu, Wydział Rehabilitacji AWF w Warszawie The Chair of Theory and Methodology of Teaching Motion, the Faculty of Physiotherapy, University of Physical Education in Warsaw 2 Wydział Przystosowanej Aktywości Fizycznej, Wydział Biomedycyny Sportu, Litewska Akademia Wychowania Fizycznego, Kowno, Litwa Department of Adapted Physical Activities, Sport Biomedicine Faculty, Lithuanian Academy of Physical Education, Kaunas, Lithuania Streszczenie: Celem pracy była ocena sprawności fi zycznej wszechstronnej i specjalnej zawodników niepełnosprawnych trenujących piłkę siatkową na siedząco. W badaniach wzięło udział 21 zawodników. Badani byli reprezentantami drużyny klubowej z Litwy (n = 7) oraz kadry narodowej Polski (n = 14). Dokonano pomiaru masy i wysokości ciała oraz zasięgu kończyn górnych w pozycji siedzącej. Zastosowano 3 próby testowe sprawności fi zycznej specjalnej i wszechstronnej: poruszanie się na odcinku 5 m, podanie piłki siatkowej techniką oburącz sprzed klatki piersiowej na odległość, poruszanie się po kopercie o wymiarach 1,5 x 2,5 m. Wyniki badań potwierdziły możliwość wykorzystywania trzech zaproponowanych testów do oceny sprawności fi zycznej zawodników niepełnosprawnych. Konieczne wydaje się opracowanie baterii testów sprawności fi zycznej specjalnej-technicznej w połączeniu ze zdolnościami koordynacyjnymi oraz oceną skuteczności gry. Słowa kluczowe: piłka siatkowa na siedząco, testy sprawności fi zycznej. Abstract: The aim of the study was to evaluate sport-specifi c and general sporting physical fi tness of disabled sitting volleyball athletes. 21 players took part in the study. The subjects were members of a club team from Lithuania (n = 7), and of Polish national team (n = 14). Body mass, height, range of reaching of the upper limbs measured in sitting position were assessed. Three skill tests were carried out: 5 m sprint, pass the volleyball ball with both hands from the chest, and envelope (1.5 x 2.5 m) drill test. The results confi rm that it is possible to use the three tests in sitting volleyball training. It is important to establish a set of skill tests for sitting volleyball athletes together with evaluation of coordination and game effi ciency. Key words: sitting volleyball, skill tests. 68 Wprowadzenie Piłka siatkowa na siedząco, ze względu na swoje walory praktyczne, należy do dynamicznie rozwijających się dyscyplin sportowych przeznaczonych dla osób z dysfunkcją narządu ruchu. Gra jest kombinacją niemieckiej gry Sitzball (odmiana piłki siatkowej rozgrywanej w pozycji siedzącej) oraz piłki siatkowej na stojąco dyscyplin już wcześniej uprawianych przez osoby niepełnosprawne. Kolebką piłki siatkowej na siedząco jest Holandia, w której w połowie lat 50. Holenderski Komitet Sportu (Dutch Sports Committee) wprowadził zajęcia z elementami gry z piłką na siedząco. Zawody na poziomie międzynarodowym rozgrywane są od r. 1967, jednak dopiero w 1978 r. Międzynarodowa Organizacja Sportu Niepełnosprawnych (ISOD) w pełni uznała tę grę za dyscyplinę sportową. W 1980 r. po raz pierwszy zawody w kategorii mężczyzn znalazły się w programie igrzysk paraolimpijskich [1]. W Polsce piłka siatkowa na siedząco rozwija się od połowy lat 90. Istotnym wydarzeniem, które umożliwiło rozwój dyscypliny, było zorganizowanie w 1997 r. (Wisła) przez Introduction Volleyball in sitting position, due to its practical advantages, is one of the dynamically developing sport disciplines for people with dysfunctions of the motor system. The game is a combination of German sitzball (variation of volleyball played in sitting position) and volleyball in standing position a discipline which has already been practiced by disabled people. Volleyball in sitting position originated in Holland in the 50 s. Dutch Sports Committee introduced sessions with elements of playing ball in sitting position. International competitions have been played since 1967, however only in 1978 did International Sports Organization of the Disabled fully recognize it as a sport discipline. In 1980 for the fi rst time the competitions in men s volleyball became included in the Paralympics Games [1]. In Poland volleyball has been developing since the mid 90 s. A signifi cant event which made it possible for this discipline to develop took place when Polish Association of Sport of the Disabled Start organized in 1997 in Wisla a training course for instructors of volleyball in sitting position. During those few days of training the experts of World

2 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych Start kursu dla instruktorów piłki siatkowej na siedząco. Podczas kilkudniowego szkolenia eksperci Światowej Organizacji Siatkówki Niepełnosprawnych (WOVD) wyjaśniali tajniki teorii i praktyki dyscypliny. Od 1999 r. organizowane są mistrzostwa Polski w kategorii mężczyzn. Celem gry jest przebicie piłki nad siatką i spowodowanie, aby znalazła się na boisku przeciwnika (dotknęła pola gry) oraz zapobieżenie dotknięciu przez piłkę podłoża we własnej strefi e (połowie) boiska [2]. Przepisy gry są zbliżone do obowiązujących w piłce siatkowej na stojąco. Jednakże ze względu na specyfi kę dysfunkcji oraz pozycję zawodników na boisku wprowadzono pewne zmiany adaptacyjne (obniżono wysokość siatki, zmniejszono wymiary boiska, uznano za konieczny stały kontakt ciała zawodnika z podłożem). Dodatkowo przepisy zezwalają na blokowanie zagrywki przeciwnika [3]. Zasadniczą różnicą w szkoleniu siatkarzy na siedząco, w porównaniu do zawodników grających w pozycji stojącej, jest przygotowanie graczy do wykonywania podstawowych elementów technicznych w pozycji siedzącej. Siatkarze na siedząco muszą nabyć umiejętności dynamicznego poruszania się po boisku na małej przestrzeni (6 zawodników drużyny porusza się po boisku o wymiarach 5 x 6 m). Inne elementy techniczne, tj. odbicia piłki, zagrywka, blokowanie, przyjęcie lub atak są analogiczne jak w piłce siatkowej na stojąco, chociaż wyeliminowanie pracy kończyn dolnych, a przez to wykonania wyskoku, utrudnia zawodnikom realizację podstawowych umiejętności w grze. Dyscyplina przeznaczona jest dla osób, które spełniają kryterium tzw. minimum niepełnosprawności. Jego określenie odbywa się na podstawie diagnozy lekarza-klasyfi katora i umożliwia osobom uczestnictwo w ofi cjalnych zawodach bez konieczności podziału na klasy startowe (typowe w wielu dyscyplinach sportu niepełnosprawnych). Wymogi minimum niepełnosprawności spełnia osoba, która ze względu na defi cyt funkcjonalny nie może rywalizować na równi z osobami pełnosprawnymi w piłce siatkowej na stojąco [3, 4]. Przyjmuje się, że takie kryterium spełniają m.in. osoby z: wszczepioną endoprotezą stawu kolanowego lub biodrowego, dysplazją stawu biodrowego, niestabilnością stawu kolanowego, wykształconym stawem rzekomym w obrębie kończyny dolnej [3]. Gra w piłkę siatkową na siedząco istotnie wpływa na poprawę sprawności fi zycznej wszechstronnej i specjalnej zawodników niepełnosprawnych. Poprawa siły mięśniowej kończyn górnych i tułowia oraz koordynacji ruchowej, a także parametrów krążeniowo-oddechowych jest główną zaletą gry w piłkę siatkową na siedząco. Problemem jest natomiast udział w grze osób z zaburzeniami trofi cznymi (np. uszkodzenia rdzenia kręgowego), których konsekwencją mogą być odleżyny i inne trudno gojące się rany. Należy również podkreślić integracyjny charakter gry. W dyscyplinie tej na poziomie rozgrywek narodowych oraz klubowych międzynarodowych mogą uczestniczyć zarówno osoby pełnosprawne, jak i niepełnosprawne. Dodatkowe adaptacje, np. zmiana wysokości siatki, wymiarów boiska, ciężaru i rodzaju piłki, dopuszczenie do gry osób grających w pozycji siedzącej na wózku z pewnością wpływają korzystnie, zwiększają liczbę uczestników zajęć szkolnych, rekreacyjnych i sportowych [5, 6]. Dynamicznie rozwijająca się dyscyplina wymaga opracowania i dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych metodyki nauczania oraz sposobów kontroli szkolenia. Celem pracy było zweryfi kowanie testów oceny umiejętności związanych z grą, a także ocena sprawności fi zycznej zawodników niepełnosprawnych trenujących piłkę siatkową na siedząco. Bartosz Molik, Andrzej Kosmol, Kestas Skucas Sport specifi c and general sporting physical fi tness of sitting volleyball athletes Organization of Volleyball of the Disabled explained the theory and practice of this discipline. Since 1999 every year Men s Championship of Poland have been organized. The aim of the game is to throw the ball over the net to place it on the opponent s side of the playing fi eld (so that it touches the fi eld) and to prevent the ball from touching the playing fi eld on the team s own side [2]. The game rules are similar to the ones obligatory in volleyball in standing position. However, due to specifi c character of this dysfunction and position of the players on the fi eld some adaptive changes have been introduced (the net has been lowered, dimensions of the fi eld have been decreased, constant contact of the player s body with the ground has been assumed necessary). Additionally the rules allow the players to block the actions of the opponents [3]. There is an essential difference between training of players playing in sitting position and those who play in standing position and this is preparing the players to carry out basic technical elements in sitting position. Sitting players must learn to move dynamically on the playing fi eld of small dimensions (six players on the playing fi eld of 5 by 6 meters). Other technical elements such as defl ects of the ball, serves, blocks, catching of the ball or attacking are analogical to volleyball in sitting position, though as the work of the lower limbs has been eliminated making it impossible to jump and this way makes it harder to carry out basic elements of the game. This discipline is for people who meet, so called, the minimum of disability. It is determined on the basis of diagnosis carried out by the classifying doctor and makes it possible for these people to participate in offi cial competitions without necessary division into sports classes (typical in various disciplines of sport of the disabled). The minimum disability requirements are met by a person who, due to functional defi ciencies, cannot compete with able-bodied people in volleyball in standing position [3, 4]. It is assumed that this criterion is met, among other cases, by people with: endoprosthesis of the knee or hip joint, dysplasia of the hip joint, instability of the knee joint, false joint in the area of the lower limb [3]. Playing volleyball in sitting position signifi cantly improves both sport-related and general physical fi tness of the disabled players. Improvement of muscle strength of the upper limbs and the trunk and motor coordination as well as circulatory-respiratory parameters is the main advantage of playing volleyball in sitting position. Participation in the game of people with trophic disorders (i.e. injuries of the spinal cord) may be a problem which may result in bedsores and other slowly healing wounds. Integration character of the game should be underlined. In this discipline at the level of national and club international competitions both disabled and able-bodied players may take part. Additional adaptations such as lowering the net, changing the dimensions of the fi eld as well as weight and kind of the ball, allowing disabled people to play in the wheelchair defi nitely have positively infl uence and increase the number of participant in school, recreational and sports sessions [5, 6]. This dynamically developing discipline requires elaboration and adjusting to the needs of the disabled people of the methodology of teaching and methods of controlling the training. The aim of the paper was to verify the tests of game-related skills as well as evaluation of physical fi tness of the sitting disabled volleyball players. 69

3 Bartosz Molik, Andrzej Kosmol, Kestas Skucas Sprawność fi zyczna wszechstronna i specjalna zawodników w piłce siatkowej na siedząco Fizjoterapia 2008, 16, 4 Materiał badań W badaniach wzięło udział 21 zawodników uprawiających czynnie piłkę siatkową na siedząco: 7 reprezentantów drużyny klubowej z Kowna (Litwa) i 14 zawodników reprezentacji Polski (tab. 1). Wszyscy badani mieli ponad 5-letni staż treningowy. Obie grupy siatkarzy znamiennie różniły się wiekiem; średnia wieku zawodników z Kowna wynosiła 44 lata, zaś reprezentantów Polski 33 lata. Pozostałe cechy nie różnicowały istotnie badanych grup. Material The research was carried out in a group of 21 active sitting volleyball players: seven representatives of the club team from Kaunas (Lithuania) and 14 representatives of the Polish National Team (Tab. 1). All the examined had been training for at least fi ve years. Both groups of players differed signifi cantly in terms of age: the average age of the players from Kaunas was 44 years and of the representatives of Poland 33 years. The remaining characteristics did not differ signifi cantly between the groups. Tabela 1. Wiek, staż treningowy i cechy somatyczne badanych siatkarzy na siedząco reprezentacji Polski i drużyny klubowej z Kowna (Litwa) Table 1. Age, period of training and somatic features of the volleyball players in sitting position representatives of Poland and club team from Kaunas (Lithuania) Cecha Parametr Parameter Wiek [lata] Age [years] Staż treningowy [lata] Period of training [years] Masa ciała [kg] Body mass [kg] Wysokość ciała [cm] Height [cm] Zasięg kończyn górnych [cm] Range of reach of the upper limbs [cm] Zawartość tkanki tłuszczowej [%] Fat tissue contents [%] Reprezentacja Polski Reps of Poland Reprezentacja Kowna (Litwa) Reps of Kowno M SD M SD 33,1 7,7 44,7 7,3 11,8 6,6 12,9 4,8 83,0 15,3 80,3 18,1 180,2 8,5 178,3 7,9 148,5 6,4 146,1 10,2 17,1 6,3 19,0 10,3 25,3 3,9 25,3 5,9 Metoda badań Methods 70 Badania przeprowadzono w Polsce (2007 r.) oraz na Litwie (2006 r.). Obie grupy były badane w okresie startowym. W pierwszej części badań dokonano pomiaru masy i wysokości ciała oraz zasięgu kończyn górnych w pozycji siedzącej. Pomiaru procentowej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie dokonano metodą spektrofotometrii w bliskiej podczerwieni aparatem Futrex Do oceny sprawności fizycznej specjalnej i wszechstronnej niepełnosprawnych sportowców wykorzystano 6 testów. Jednak na potrzeby badań zastosowano 3 próby testowe. Dwie próby, dokładność zagrywki piłki oraz naprzemienne odbicia piłki sposobem górnym oraz dolnym, nie wykazywały znamion rzetelności. Z kolei autorzy zrezygnowali z analiz testu podania piłki koszykowej na odległość zaczerpniętego z baterii testów oceniających sprawność fizyczną w koszykówce na wózkach. Specyfika testu (użycie piłki koszykowej, pozycja siadu na wózku) oraz brak zależności korelacyjnej z innymi testami sprawności fizycznej potwierdziły, że ta próba testowa nie powinna być uwzględniana w dalszych analizach sprawności fizycznej siatkarzy na siedząco. Zawodników poddano następującym testom sprawności fi zycznej specjalnej i wszechstronnej: poruszanie się na odcinku 5 m, podanie piłki siatkowej techniką oburącz sprzed klatki piersiowej na odległość, poruszanie się po kopercie o wymiarach 1,5 x 2,5 m (zał. 1). Podanie piłki uznano jako test sprawności fi zycznej wszechstronnej. The research was carried out in Poland (2007) and in Lithuania (2006). Both groups were examined during the competion season. In the fi rst part of the research body mass and height as well as range of reach of the upper limbs in sitting position were measured. The percentage of fat tissue in the whole body was measured by means of spectrophotometry in near infrared device Futurex In order to evaluate sport-related and general physical fi tness of the disabled players six tests were used. However, for the purpose of the research three test trials were carried out. Two of them, assessing accuracy of serving of the ball and alternating returning of the ball up hand and down hand, showed no features of reliability. The authors decided not to use the test analysing serving of the basket ball taken from a set of tests evaluating physical fi tness in sitting basketball players. The test s specifi cs (using the basket ball, sitting in the wheelchair) and lack of correlation with other tests of physical fi tness confi rmed that this test trial should not be considered in further analysis of physical fi tness of the disabled volleyball players. The players were undergone the following tests of sport-related and general physical fi tness: moving on a distance of 5 m, serving the ball with both hands from the chest, moving in a rectangle-envelope of 1.5 by 2.5 m (App. 1). Serving the ball was considered a test of general physical fi tness.

4 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Bartosz Molik, Andrzej Kosmol, Kestas Skucas Sport specifi c and general sporting physical fi tness of sitting volleyball athletes Załącznik 1. Testy sprawności fizycznej 1. Poruszanie się na odcinku 5 m. Start na sygnał. Pokonanie w jak najkrótszym czasie odcinka 5 m w pozycji siedzącej. Ćwiczący nie może poruszać się w pozycji stojącej. Wynik stanowi najlepszy czas z dwóch prób. Ćwiczący pośladkami nie może przekroczyć linii startu (pośladki, podobnie jak w grze właściwej, wyznaczają pozycję zawodnika na boisku). Czas zatrzymywany w momencie osiągnięcia tułowiem linii mety. 2. Podanie piłki siatkowej techniką oburącz sprzed klatki piersiowej na odległość. Ćwiczący siedzi na podłożu tak, aby pośladkami nie przekroczyć linii (pośladki, podobnie jak w grze właściwej, wyznaczają pozycję zawodnika na boisku). Trzymając piłkę siatkową oburącz przed klatką piersiową osoba ćwicząca wykonuje podanie piłki techniką oburącz sprzed klatki piersiowej na jak największą odległość. Wykonywane są trzy próby. Wynik: najlepsze podanie piłki siatkowej. 3. Poruszanie się po kopercie o wymiarach 1,5 x 2,5 m. Ćwiczący porusza się po wyznaczonym torze koperta pokonywana jest w tę i z powrotem (ryc. 1). Start odbywa się na sygnał gwizdka. Ćwiczący wykonuje próbę dwukrotnie, a wynik stanowi czas najlepszej próby. Nie można przesunąć lub też przewrócić chorągiewki stojącej w kopercie. Appendix 1. Physical fitness tests 1. Moving on a distance of 5 m. Start on signal. Covering a distance of 5 m in sitting position in the shortest time possible. The exercising person cannot move in standing position. The result is chosen from two best trails. The exercising person cannot cross the start line with their buttocks (buttocks, just like in the proper game, determine the player s position on the playing field). The time is stopped when the player s trunk reaches the stop line. 2. Serving of the ball with both hands from the chest to a distance. The exercising person is sitting on the fl oor/ground in such a way that their buttocks do not cross the line (buttocks, just like in the proper game, determine the player s position on the playing fi eld). While holding the ball with both hands in front the chest the player serves the ball with both hands from the chest to a distance. Three tests are done. Results: the best serve of the ball. 3. Moving around in the envelope of 1.5 by 2.5. The player moves around the determined course the envelope is covered back and forth (Fig. 1). Start on whistle. The player carries out the test twice and the result is the best time of the test. The player cannot move or overturn the marker post positioned in the envelope. 2,5 m 1,5 m Start/meta Start/meta Start/stop Ryc. 1. Schemat próby poruszania się po kopercie (1,5 x 2,5 m) Fig. 1. Diagram of the envelope test (1.5 by 2.5m) Analiza statystyczna Do analizy statystycznej wykorzystano program SPSS 14.0 PL for Windows. Obliczono podstawowe wskaźniki statystyczne oraz porównano wyniki uzyskane przez zawodników z Litwy i reprezentantów Polski. Do porównań zastosowano test Levene a jednorodności wariancji. Ocenę istotności różnic dokonano testem t-studenta dla grup niezależnych (przy założeniu równości wariancji). Dodatkowo dokonano analizy współczynników korelacji Pearsona (r) cech somatycznych i sprawności fi zycznej specjalnej i wszechstronnej. Jako istotny przyjęto poziom p < 0,05. Statistical analysis Statistical analysis used SPSS 14.0 PL for Widows software. Basic statistical indexes were calculated and they compared the results obtained by the players from Lithuania with representatives of Poland. The Levene test for homogeneity of variance was used for comparison. Evaluation of the signifi cance of differences was carried out by means of the t-student test for independent groups (with the assumption of equality of variance). Additionally the researchers carried out the analysis of Pearson coeffi cients of correlation (r) of somatic characteristics and sport-related and general physical fi tness. The level of signifi cance was p < Wyniki Test Levene a potwierdził równość wariancji we wszystkich 3 testach sprawności fizycznej (istotność od 0,23 do 0,91). W tab. 2 przedstawiono rezultaty osiągnięte przez zawod- Results The Levene test confirmed the equality of variance in all three tests of physical fitness (significance from 0.23 to 0.91). Table 2 presents the results obtained by the players in 71

5 Bartosz Molik, Andrzej Kosmol, Kestas Skucas Sprawność fi zyczna wszechstronna i specjalna zawodników w piłce siatkowej na siedząco Fizjoterapia 2008, 16, 4 Tabela 2. Sprawność fi zyczna siatkarzy na siedząco reprezentacji Polski i drużyny klubowej z Kowna (Litwa) Table 2. Physical fi tness of the sitting volleyball players representatives of Poland and Lithuania Próba testowa Test trial Reprezentacja Polski Reps of Poland Reprezentacja Kowna (Litwa) Reps of Lithuania M SD min-max M SD min-max p Sprint 5 m [s] 5 m Sprint [s] Podanie piłki siatkowej na odległość [m] Serving of the ball [m] Koperta [s] Envelope [s] 2,3 0,4 2,0-3,6 3,5 0,4 3,0-4,1 0,001* 11,2 1,8 8,7-13,9 10,3 1,8 7,6-12,9 0,32 22,5 3,8 17,0-29,3 30,4 7,2 23,7-44,5 0,006* * różnica istotna statystycznie (p < 0,05) statistically signifi cant difference (p < 0.05) ników w trzech próbach sprawności. Uzyskano istotne statystycznie różnice pomiędzy obiema grupami siatkarzy w testach oceniających sposób poruszania się zawodników po boisku (poruszanie się na odcinku 5 m oraz poruszanie się po kopercie). Wyraźnie lepszymi rezultatami w poruszaniu się na odcinku 5 m odznaczali się reprezentanci Polski, na co wskazuje różnica między średnimi wynosząca 1,17 s (p = 0,001). Prawie 8-sekundowa różnica średnich w próbie poruszania się po kopercie (tab. 2) również potwierdza wyższe umiejętności lokomocyjne zawodników reprezentacji Polski (p = 0,006). Pomimo lepszych rezultatów uzyskanych przez polskich siatkarzy na siedząco od sportowców z Litwy nie potwierdzono znamiennych statystycznie różnic w próbie podania piłki na odległość (p = 0,32). Korelacje cech somatycznych i prób sprawności fi - zycznej (tab. 3) potwierdziły, że występuje zależność pomiędzy wysokością ciała zawodników a podaniem piłki siatkowej na odległość (r = 0,527 dla p < 0,05). Wskazały również istotne zależności pomiędzy wiekiem badanych a rezultatami sprintu na 5 m, poruszania się po kopercie oraz podania piłki siatkowej na odległość (odpowiednio r = 0,783, r = 546 i r = -0,467; p < 0,05). all the three fitness tests. Statistically significant differences between the two groups were obtained in the tests evaluating the way the players were moving around the playing field (moving on a distance of 5 m, moving in the envelope of 1.5 by 2.5 m). The representatives of Poland obtained significantly better results in moving on a distance of 5 m which is indicated by the difference between the average values of 1.17 s (p = 0.001). Almost 8 second difference of the average values in the test of moving around in the envelope (Tab. 2) also confirms better locomotive skills of the representatives of Poland (p = 0.006). Despite better results obtained by Polish players in comparison to the players from Lithuania no statistically significant differences in the test of serving the ball to a distance were found (p = 0.32). Correlations of somatic characteristics and tests of physical fi tness (Tab. 3) confi rmed that there is a dependence between the height of the players and serving of the ball (r = for p < 0.05). They also indicated signifi - cant dependencies between the age of the examined and the results of 5 m sprint, moving around in the envelope and serving the ball (respectively r = 0.783, r = 546 and r = 0.467; p < 0.05). 72 Dyskusja i podsumowanie Badania umożliwiły ocenę sprawności fi zycznej specjalnej i wszechstronnej zawodników trenujących piłkę siatkową na siedząco. Potwierdziły one lepsze przygotowanie motoryczne (poruszanie się zawodnika w pozycji siedzącej) reprezentantów Polski. Istotny wpływ na osiągnięte wyniki, oprócz poziomu sportowego zawodników, mógł wywierać wiek badanych (średnia różnica ponad 11 lat). Wykazują to również zależności korelacyjne dowodzące, że im młodszy wiek zawodnika, tym lepsze rezultaty osiągane w testach poruszania się po boisku oraz podania piłki siatkowej na odległość. Wyniki wskazały na ujemną korelację wieku siatkarzy z siłą i mocą mięśniową. Rezultaty badań potwierdzają potrzebę wprowadzenia do zajęć piłki siatkowej na siedząco testów, które byłyby skuteczną metodą kontroli postępów szkolenia zawodników. Wydaje się, że proponowane testy umożliwiają wymierną ocenę techniki poruszania się siatkarza po boisku. Ograniczenie długości sprintu oraz wymiary koperty związane są ze specyfi ką piłki siatkowej na siedząco, w której mecze rozgrywane są na niewielkiej przestrzeni. Dynamiczne poruszanie się osoby niepełnosprawnej po boisku, np. umożliwiające szybkie dojście do piłki, blokowanie, przyjęcie zagrywki, są elementami mającymi istotny wpływ na osiągnięcia sportowe w tej dyscyplinie. Discussion The research made it possible to evaluate sport-related and general physical fi tness of the sitting volleyball players. It confi rmed that the representatives of Poland had better motor preparation (moving around of the player in sitting position) in comparison to the players from Kaunas. The obtained results might have been infl uenced, apart from the sport level of the players, by the age of the examined (average age over 11 years). It is also indicated by correlations proving that the younger the player, the better results he obtains in the fi tness tests. The results showed negative correlation between the age of the examined and the strength and force of muscles. The research results confi rm the necessity to introduce volleyball in the sitting tests which would be an effective method of controlling progress of the training of the players. It seems that the proposed tests make it possible to properly evaluate the player s technique of moving around the playing fi eld. Limitation of the sprint s distance and the envelope s dimensions are connected with the specifi cs of volleyball in sitting position where matches are played in small spaces. The dynamics of moving around of a disabled player on the playing fi eld i.e. getting to the ball quickly, blocking, responding to serving, are elements signifi cantly infl uencing sports achievement in this discipline.

6 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Bartosz Molik, Andrzej Kosmol, Kestas Skucas Sport specifi c and general sporting physical fi tness of sitting volleyball athletes Tabela 3. Współczynnik korelacji Pearsona (r) cech somatycznych i prób sprawności fi zycznej Table 3. Pearson s coeffi cient of correlation (r) of somatic characteristics and physical fi tness tests Cecha, próba Characteristic, test Wiek Age Masa ciała Body mass Wysokość ciała Height Zasięg kk. górnych Range of reach of the upper limbs % tłuszczu Percentage of fat % 5 m 5 m sprint Podanie piłki Serving the ball Koperta Envelope Wiek Age Masa ciała Body mass Wysokość ciała Height Zasięg kk. górnych Range of reach of the upper limbs % tłuszczu Percentage of fat % 5 m 5 m sprint Podanie piłki Serving the ball Koperta Envelope r - -0,086-0,179-0,394 0,239 0,121 0,783** -0,467* 0,546* p 0,710 0,437 0,077 0,297 0,600 0,000 0,033 0,015 r - 0,496* 0,256 0,628** 0,622** 0,139 0,114 0,300 p 0,022 0,263 0,002 0,003 0,560 0,622 0,212 r - 0,322 0,148 0,120-0,087 0,527* 0,009 p 0,154 0,522 0,605 0,715 0,014 0,972 r - 0,110 0,130-0,255 0,321-0,311 p 0,634 0,575 0,278 0,156 0,196 r - 0,972** 0,408-0,229 0,392 p 0,000 0,074 0,318 0,097 r - 0,300-0,231 0,333 p 0,198 0,313 0,164 r - -0,513* 0,797** p 0,021 0,000 r - -0,464* p 0,045 r - p * Korelacja istotna na poziomie 0,05 Correlation signifi cant at the level of 0.05 ** Korelacja istotna na poziomie 0,01 Correlation signifi cant at the level of 0.01 Test podania piłki siatkowej na odległość techniką oburącz sprzed klatki piersiowej może służyć skutecznej ocenie siły i mocy mięśniowej niepełnosprawnych siatkarzy. Kończyny górne w grze na siedząco zapewniają zarówno kontakt z piłką, jak również decydują o sprawnym poruszaniu się siatkarzy po boisku. Dodatkowo pełnią funkcję stabilizacyjną podpór ręką o parkiet chroni zawodnika przed utratą równowagi w pozycji siedzącej. W związku z tym gra ta wpływa korzystnie na kształtowanie siły mięśniowej kończyn górnych. Wprowadzono też test podania piłki siatkowej na odległość jako wymierną próbę sprawności fizycznej kończyn górnych w warunkach znacznej dynamiki, wyzwalającej wysoki poziom mocy, która jest niezbędna do realizacji podstawowych działań siatkarza. Wyniki badań wskazują, że sprawność fi zyczna specjalna techniczna siatkarzy na siedząco może być określona sprintem na odcinku 5 m, poruszaniem się po kopercie, a sprawność ogólna podaniem piłki siatkowej na odległość techniką oburącz sprzed klatki piersiowej. Uważamy, że zaprezentowane trzy testy sprawności pozwalają The test of serving the ball with both hands from the chest may be effective in evaluation of the strength and force of muscles of the disabled players. The upper limbs while playing in sitting position provide both contact with the ball and also decide about efficient moving around of the players. Additionally they have stabilizing function supporting themselves on the floor prevents them from loosing balance. Therefore the game positively influences the muscle strength of the upper limbs. The test of serving the ball was also introduced as a measureable test of physical fitness of the upper limbs in conditions of significant dynamics, releasing high level of force which is indispensable for realization of basic actions of the volleyball player. The research results indicate that sport-related physical fi tness of the players may be determined by means of the 5 m sprint test and moving around the envelope, whereas general fi tness by means of serving the ball with both hands from the chest. The researchers believe that the three presented tests of physical fi tness make it possible to evaluate abilities of the players to move around the fi eld and endu- 73

7 Bartosz Molik, Andrzej Kosmol, Kestas Skucas Sprawność fi zyczna wszechstronna i specjalna zawodników w piłce siatkowej na siedząco Fizjoterapia 2008, 16, 4 ocenić umiejętność poruszania się zawodnika po boisku oraz wytrzymałość siłową, a także pośrednio moc mięśni kończyn górnych. Nie zapewniają one jednak pełnej oceny umiejętności niepełnosprawnych siatkarzy. Konieczne jest wprowadzenie prób sprawności specjalnej (technicznej) oceniających skuteczność zagrywki i ataku, technikę odbić piłki sposobem górnym i dolnym, a także umiejętności blokowania ataku/zagrywki oraz skuteczność przyjęcia piłki. Dopiero ocena wszystkich elementów gry może być podstawą systemu kontroli szkolenia osób niepełnosprawnych uprawiających piłkę siatkową na siedząco. Dotychczasowe analizy nie pozwalają na opracowanie rzetelnych testów określających działania zawodnika z piłką. Brak powtarzalności spowodował odstąpienie od prób sprawności fi zycznej oceniających skuteczność zagrywki piłki oraz odbić piłki sposobem górnym i dolnym. Konieczne jest zatem kontynuowanie badań nie tylko większej liczby zawodników, ale przede wszystkim siatkarzy klasy międzynarodowej. W publikacjach znajdujemy pojedyncze przykłady wprowadzenia wystandaryzowanych testów sprawności w piłce siatkowej osób niepełnosprawnych [7]. Przykładem może być tzw. Volleyball Skills Assessment Test (VSAT) dla osób z niepełnosprawnością intelektualną uczestniczących w rozgrywkach piłki siatkowej na poziomie igrzysk olimpiad specjalnych. Oceny sprawności fi zycznej zawodników niepełnosprawnych ruchowo uprawiających piłkę siatkową w pozycji stojącej dokonał Bolach [8]. Brak istotnych korelacji pomiędzy wysokością ciała zawodników a zasięgiem kończyn górnych w pozycji siedzącej może wynikać z dodatkowych dysfunkcji, np. ograniczenie zakresu ruchu w stawach kończyn górnych, nie przeszkadzających jednak w grze. Piłka siatkowa na siedząco, na wzór szkolenia osób pełnosprawnych, wymaga opracowania wszechstronnych metod kontroli. Badania dotyczące skuteczności gry zawodników [9, 10] wskazują kierunki poszukiwań badawczych nad poprawą przygotowania zawodników w dyscyplinie. Określone próby mogą istotnie wpływać na poprawę kontroli treningu, co jest podstawowym źródłem praktycznych informacji zarówno dla instruktorów sportu niepełnosprawnych, jak i fi zjoterapeutów. Prezentowany problem wymaga dalszych poszukiwań. W opinii autorów, poza wnioskami aplikacyjnymi, przydatnymi w szkoleniu, wskazane wydaje się określenie różnic pomiędzy zawodnikami różnych grup niepełnosprawności. Takie analizy mogą pomóc w doskonaleniu systemu klasyfi kacyjnego i adaptacji treningu do indywidualnych możliwości graczy. Ważnym kryterium oceny graczy w piłce siatkowej jest ocena zdolności koordynacyjnych i psychomotorycznych oraz umiejętności techniczno-taktycznych rozgrywania meczy. Powinny one wyznaczać dalsze poszukiwanie czynników warunkujących osiąganie sukcesów w piłce siatkowej na siedząco. rance as well as indirectly the muscle force of the upper limbs. They do not provide, however, full assessment of the skills of the disabled players. It is necessary to introduce tests of special (technical) fi tness evaluating effectiveness of serving and attacking, techniques of returning the ball up hand and down hand as well as techniques of blocking and effectiveness of receiving the ball. Only the evaluation of all the game elements may be the basis of a system controlling the training programmes of the disabled players in sitting position. The analyses carried out so far do not allow preparation of reliable tests determining actions of the players with the ball. Lack of repeatability resulted in not performing fi tness tests evaluating effectiveness of serving and returning the ball up hand and down hand. Therefore it is necessary to continue the research not only in a larger group of players, but also in international players. The available references provide single examples of introducing standardized tests of fi tness in volleyball of the disabled players [7]. A good example is the Volleyball Skills Assessment Test (VSAT) for mentally disabled people participating in the Paralympics. Evaluation of physical fi tness of the disabled volleyball players in standing position was carried out by Bolach [8]. Lack of signifi cant correlations between the height of the players and the range of reach of their upper limbs in sitting position may result from additional dysfunctions i.e. limitation of the motion range in the joints of the upper limbs which do not disturb the game. Volleyball in sitting position, basing on the training for able-bodied people, requires preparing versatile methods of control. The examinations concerning the effectiveness of the players [9, 10] indicate directions of research on improvement in preparation of the players in this discipline. Certain tests may have signifi cant infl uence on improving training control which is the basic source of practical information both for instructors of sports of the disabled and for physiotherapists. The presented problem requires further research. The authors claim that apart from conclusions concerning application useful in training, it is also advisable to determine the differences between the players of various groups of disability. Such analyses may help in mastering classifi cation system and adaptation of the training to individual abilities of the players. A very important criterion of evaluation of the volleyball players is assessment of coordination and psychomotor abilities and technical-tactical abilities of playing the game. They should determine further searching for factors which condition succeeding in volleyball in sitting position. 74 Wnioski 1. Badania potwierdzają możliwość wykorzystywania zaproponowanych testów (sprint na odcinku 5 m, poruszanie się po kopercie, podanie piłki siatkowej na odległość techniką oburącz sprzed klatki piersiowej) do wymiernej oceny sprawności fi zycznej osób niepełnosprawnych trenujących piłkę siatkową na siedząco. 2. W celu dalszego rozwoju dyscypliny konieczne jest opracowanie testów sprawności fi zycznej specjalnej (technicznej) w połączeniu ze zdolnościami koordynacyjnymi oraz oceną skuteczności gry. Conclusions 1. The research results confi rm the possibility of using the proposed tests (sprint for 5 m, moving around in the envelope, serving the ball with both hands from the chest) for reliable evaluation of physical fi tness of the disabled volleyball players in sitting position. 2. In order to help this discipline to develop it is necessary to elaborate a set of tests of technical physical fi tness combined with coordination abilities and evaluation of the game s effectiveness.

8 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Bartosz Molik, Andrzej Kosmol, Kestas Skucas Sport specifi c and general sporting physical fi tness of sitting volleyball athletes Piśmiennictwo References [1] Paralympic Spirit. CD-ROM copyright by the Atlanta Paralympic Organizing Committee and S.E.A Multimedia [2] Dębowska T. Oni grają na siedząco. Cross, 1997, 7-8, [3] WOVD. Offi cial Sitting Volleyball Rules [4] Maniak M. Siatkówka na siedząco. Cross, 1998, 2, [5] Davis R. Inclusion through sports a guide to enhancing sport experiences. Human Kinetics, [6] van Lent M., Klavina A., Molik B. Adaptation strategies, [w:] M. van Lent (red.) Count me in. A guide to Inclusive Physical Activity, Sport and Leisure for Children with a Disability. Acco, Leuven, Belgium, 2006, [7] Downs S. B., Wood T. M. Validating a Special Olympics Volleyball Skills Assessment Test. Adapted Physical Activity Quarterly, 1996, 13, [8] Bolach E. Ocena sprawności fizycznej specjalnej u zawodników niepełnosprawnych uprawiających piłkę siatkową rozgrywaną w pozycji stojącej. Człowiek i Ruch, 2001, 3, supl. 2, [9] Morres I., Mustafi n P., Katsis Ch., Koutsi E., Milanese C., Papaioannou G. Sitting volleyball medical classifi cation system contradictions and recommendations and towards the sport-specifi c classifi cation principles. Vista 2006 Conference, 2006, [10] Vute R. Scoring skills performances of the top international men s sitting volleyball teams. Gymnica, 1999, 2, Adres do korespondencji: Address for correspondence: Bartosz Molik Katedra Teorii i Metodyki Nauczania Ruchu Wydział Rehabilitacji AWF ul. Marymoncka Warszawa Wpłynęło/Submitted: IV 2008 Zatwierdzono/Accepted: XII