Spis treści. Wstęp... 9

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp... 9 Bożena Klimczak, Relacje między ekonomią a psychologią Janina Godłów-Legiędź, Ekonomia behawioralna: od koncepcji racjonalności do wizji ustroju ekonomicznego Joanna Dzionek-Kozłowska, Analiza instytucji i zmian instytucjonalnych A. Allana Schmida Karol Fjałkowski, Rola psychologii w ekonomicznej teorii zachowań ludzkich Gary ego S. Beckera Bartosz Scheuer, O realistyczności założeń, falsyfikowalności hipotez i innych modernistycznych mitach współczesnej ekonomii Tomasz Legiędź, Nowa ekonomia instytucjonalna a zmiany paradygmatu rozwoju gospodarczego Marian Zalesko, Prawa własności filarem rozwoju gospodarczego Oktawian Nowak, Instytucjonalna ochrona tajemnic przedsiębiorstwa w wybranych krajach. Wnioski dla Unii Europejskiej Marcin Brol, Sławomir Czetwertyński, Problem praw własności w kontekście upowszechnienia technologii druku przestrzennego Mikołaj Klimczak, Przemiany w branży gier wideo z perspektywy praw własności intelektualnej Rafał M. Jakubowski, Ocena skuteczności Wspólnej Polityki Rybołówstwa Unii Europejskiej w kontekście problemu przełowienia. Perspektywa instytucjonalna Ewa Gruszewska, Instytucje nieformalne w teorii F.A. Hayeka Maria Lissowska, Zaufanie i kapitał społeczny uwarunkowania kulturowe, instytucjonalne czy indywidualne? Wnioski z porównań międzynarodowych Bożena Borkowska, Regulacja wartości ramy instytucjonalne Anna Ząbkowicz, Jerzy Ząbkowicz, Kontrolowana liberalizacja versus niechęć do konkurencji na przykładzie rynku usług użyteczności publicznej w Unii Europejskiej Katarzyna Kamińska, Społeczna gospodarka rynkowa jako model ładu gospodarczego Unii Europejskiej Sebastian Płóciennik, Stanowisko Niemiec wobec jednolitego mechanizmu nadzoru bankowego w Unii Europejskiej

2 6 Spis treści Stanisław Rudolf, Współzależności oportunistyczne interesariuszy w nadzorze korporacyjnym Wacław Stankiewicz, Instytucjonalna teoria kontraktów presja ekonomii i prawa Recenzja Jan Rymarczyk, Recenzja książki Jarosława Bracha Internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw międzynarodowego drogowego transportu ładunków Summaries Bożena Klimczak, Relations between economics and psychology Janina Godłów-Legiędź, Behavioral economics: from a concept of rationality to a vision of an economic system Joanna Dzionek-Kozłowska, A. Allan Schmid s analysis of institutions and institutional change Karol Fjałkowski, The role of psychology in Gary S. Becker s economic approach to human behavior Bartosz Scheuer, The realism of assumptions, falsifiability of hypotheses and other modernist myths of contemporary economics Tomasz Legiędź, The new institutional economics and a paradigm shift in economic development Marian Zalesko, Property rights as a pillar of economic development Oktawian Nowak, Institutional protection of trade secrets in selected countries. Recommendations for the European Union Marcin Brol, Sławomir Czetwertyński, Problem of property law in the context of 3d printing technology Mikołaj Klimczak, Changes in the video games industry from the perspective of intellectual property rights Rafał M. Jakubowski, The evaluation of the effectiveness of the Common Fisheries Policy of the European Union in the context of the overfishing problem. An institutional perspective Ewa Gruszewska, Informal institutions in F.A. Hayek s theory Maria Lissowska, Trust and social capital cultural, institutional or individual underpinnings? Results from international comparisons Bożena Borkowska, Regulation values institutional framework Anna Ząbkowicz, Jerzy Ząbkowicz, Controlled liberalization versus vested interests. The case of the EU market for general service

3 Spis treści 7 Katarzyna Kamińska, Social market economy as a model of economic order in the European Union Sebastian Płóciennik, Germany and the single supervision mechanism of the banking sector in the European Union Stanisław Rudolf, Opportunism interdependencies of stakeholders in corporate governance Wacław Stankiewicz, Institutional theory of contracts the pressure of economy and law

4 Wstęp Niniejszy numer czasopisma Ekonomia zawiera artykuły przygotowane przez uczestników konferencji pn. Ekonomia instytucjonalna wobec nowych zjawisk gospodarczych, poświęcone zagadnieniom ekonomicznym wyjaśnianym za pomocą badań nad instytucjami. Instytucje, rozumiane jako normy prawne i normy społeczne oraz mechanizmy ich egzekwowania, są przedmiotem większości artykułów, które mają formę rozważań teoretycznych bądź prezentacji wyników badań empirycznych. Część opracowań zawartych w tym zeszycie tworzą także publikacje, których autorzy podjęli dyskusję dotyczącą metody badawczej ekonomii. Krytyka ekonomii, jej ograniczonych zdolności do wyjaśniania wyborów dokonywanych przez osoby gospodarujące oraz formułowania predykcji odnośnie do przebiegu zjawisk makroekonomicznych nasiliła się w ostatnich latach pod wpływem badań psychologii ekonomicznej oraz w związku z ostatnim kryzysem finansowym. Zagadnienia metodologiczne mają znaczenie fundamentalne dla ekonomii jako nauki, z tego powodu artykuły poświęcone tym problemom otwierają niniejszy zeszyt. Pierwszy artykuł autorstwa Bożeny Klimczak ma charakter refleksji nad relacjami między ekonomią i psychologią. Autorka omawia w nim psychologiczny i antypsychologiczny nurt w teoretycznym rozwoju ekonomii, a następnie rozważa słabości i zagrożenia psychologizmu w ekonomii. Rozważania te prowadzą autorkę do wniosku, że poszukiwanie przyczyn zachowań ekonomicznych w ograniczeniach poznawczych w czym celuje psychologia ekonomiczna stwarza zagrożenie redukcji ekonomii, jako nauki, do nauk przyrodniczych. Odmienny punkt widzenia przyjmuje Janina Godłów-Legiędź, autorka kolejnego artykułu, traktującego o ekonomii behawioralnej, jej relacjach z ekonomią instytucjonalną. Zdaniem autorki te nurty ekonomii uzupełniają się w takim znaczeniu, że wskazują na różne aspekty i złożoność koordynacji oraz regulacji działań w gospodarce, co w konsekwencji prowadzi do bardziej zrównoważonego podejścia do założeń ekonomii i wyprowadzanych z badań wniosków odnośnie do polityki gospodarczej. Podobne konkluzje odnoszące się do relacji między ekonomią behawioralną i ekonomią instytucjonalną wyłaniają się z artykułu Joanny Dzionek-Kozłowskiej, prezentującej koncepcję A.A. Schmida jako próbę stworzenia alternatywnego wobec ekonomii głównego nurtu modelowania zjawisk gospodarczych. Alternatywa ta ma polegać na włączeniu dorobku nauk kognitywnych do analizy zjawisk prowadzonej na gruncie ekonomii instytucjonalnej i, zdaniem autorki, podejście Schmida można uznać za wstępną próbę syntezy ekonomii instytucjonalnej i behawioralnej. O roli psychologii w ekonomii, a konkretnie w ekonomicznej koncepcji zachowań ludzkich G.S. Beckera traktuje także kolejny artykuł, którego autor, Karol Fjałkowski, twierdzi, że dorobek

5 10 Wstęp psychologii oferuje nie tylko inspiracje, ale także indukcyjne uprawdopodobnienie źródeł użyteczności przyjmowanych w Beckerowskich funkcjach użyteczności. Zagadnienia metodologiczne są także przedmiotem rozważań w artykule Bartosza Scheuera. Debata nad kondycją ekonomii, prowadzona w kontekście ostatniego kryzysu ekonomicznego, stała się dla autora pretekstem do wysunięcia hipotezy, że słabości ekonomii nie tkwią w niedoskonałościach koncepcji teoretycznych wyjaśniających różne zjawiska ekonomiczne, ale w fundamencie, jakim jest metoda badawcza odwołująca się do założeń typowych dla filozoficznego realizmu. Hipoteza ta wydaje się dyskusyjna w świetle kolejnego artykułu, w którym autor, Tomasz Legiędź, poszukując źródeł niepowodzenia polityki gospodarczej w krajach słabo rozwiniętych wskazuje na różnice w podejściu badawczym i aplikacyjnym nowej ekonomii instytucjonalnej oraz ekonomii rozwoju. Podczas gdy pierwsza wskazuje na znaczenie instytucji i złożoność rzeczywistości, nie dając wskazówek do zastosowania konkretnej polityki gospodarczej i powątpiewając w jej skuteczność, to przedstawiciele ekonomii rozwoju upraszczają rzeczywistość instytucjonalną, ignorują nieprzewidywalność zjawisk i w konsekwencji proponują politykę nieskuteczną w rozwiązywaniu problemów rozwoju gospodarczego. W drugiej grupie artykułów tworzących niniejszy zeszyt przedmiotem rozważań są konkretne instytucje, ich znaczenie dla funkcjonowania poszczególnych przedsiębiorstw, rynków i branż na poziomie gospodarki danego kraju lub w skali grupy krajów, w tym Unii Europejskiej (UE). Jedną z takich instytucji jest prawo własności. W teorię prawa własności oraz znaczenie tej instytucji dla rozwoju gospodarczego, w koncepcjach wybranych ekonomistów, wprowadza czytelników artykuł Mariana Zalesko. Z kolei o znaczeniu prawa własności w odniesieniu do ochrony wartości niematerialnych, z punktu widzenia przedsiębiorstwa traktuje artykuł Oktawiana Nowaka. Autor omawia zalety i słabości istniejących rozwiązań w wybranych krajach i dochodzi do wniosku, że wdrożenie wspólnej polityki ochrony wartości niematerialnych może sprzyjać wzrostowi konkurencyjności przedsiębiorstw działających w UE. Prawo własności intelektualnej jest przedmiotem rozważań w dwóch kolejnych opracowaniach. W pierwszym z nich Marcin Brol i Sławomir Czetwertyński podjęli problem naruszania własności związany z rozwojem technologii druku przestrzennego. Zdaniem autorów łatwość replikacji za pomocą omawianej technologii oraz znaczenie dóbr luksusowych w funkcji użyteczności konsumenta powoduje, że naruszaniem własności intelektualnej są zagrożone przede wszystkim przedsiębiorstwa wytwarzające dobra luksusowe, których główną wartością jest design. Z kolei Mikołaj Klimczak, podejmując problem własności intelektualnej w kontekście przemian w branży gier wideo, zauważa, że zmiany w postrzeganiu i przestrzeganiu tej instytucji w branży mają różne skutki. Z jednej strony bowiem, powodują osłabienie bodźców do inwestowania w branży oraz nasilenie piractwa, z drugiej strony zaś, zachęcają do innowacji i tworzenia nowych modeli biznesowych. W problematykę efektywności gospodarowania zasobami, które są własnością wspólną wprowadza

6 Wstęp 11 czytelnika artykuł Rafała Jakubowskiego. Autor analizuje to zagadnienie na przykładzie zasobów ryb morskich w UE. W świetle koncepcji określanej mianem tragedii dóbr wspólnych autor dochodzi do wniosku, że istniejące rozwiązania instytucjonalne nie zapobiegły zapaści europejskich łowisk. Ta diagnoza stała się dla autora punktem wyjścia do rozważenia transferowalnych udziałów połowowych jako narzędzia sprzyjającego zwiększeniu efektywności gospodarowania zasobami ryb morskich w UE. Kolejne opracowania poświęcone są instytucjom nieformalnym, zwanym także instytucjami miękkimi. Ich znaczenie w koncepcjach F. Hayeka omawia Ewa Gruszewska. Autorka podkreśla oryginalność ujęcia instytucji nieformalnych przez Hayeka jako urządzeń, które powstają i ewoluują wraz z człowiekiem oraz stanowią źródło budowy instytucji formalnych. Warto zauważyć, że takie znaczenie instytucji nieformalnych jest charakterystyczne dla krajów anglosaskich, działających w systemie prawa określanym jako common law. Opracowanie Marii Lissowskiej prezentuje wyniki badań empirycznych dotyczących poziomu i uwarunkowań zaufania w krajach europejskich. Autorka przyjmuje, że zaufanie jest identyfikowalnym elementem kapitału społecznego oraz wskazuje, że na poziom zaufania wpływa przede wszystkim ocena przez obywateli instytucji państwa (systemu prawnego, demokracji) oraz stanu gospodarki. W krajach postsocjalistycznych są one nisko oceniane, co zdaniem autorki jest powiązane z niskim poziomem zaufania społecznego. Do zagadnienia ram instytucjonalnych, ale w kontekście państwowej regulacji rynków i aktywności grup interesu nawiązują dwa kolejne opracowania. Przedmiotem artykułu Bożeny Borkowskiej jest próba ustalenia powiązań pomiędzy regulacją, wartościami wysuwanymi na rzecz jej wprowadzenia oraz ramami instytucjonalnymi, w szczególności konstytucją. Refleksja nad tymi zagadnieniami skłoniła autorkę do wysunięcia hipotezy, że zakres praw, wolności i zasad gwarantowanych przez konstytucje legitymizuje zakres państwowej regulacji i dostarcza grupom interesu argumentów na rzecz wprowadzenia korzystnych dla grupy rozwiązań regulacyjnych. Przedmiotem rozważań kolejnego artykułu są natomiast problemy związane z liberalizacją warunków gospodarowania w krajach UE oraz działaniami przedsiębiorstw zabiegających o korzystne dla rynku regulacje, będące źródłem renty ekonomicznej. Problemy te, zdaniem autorów opracowania Anny Ząbkowicz i Jerzego Ząbkowicza, nabierają szczególnego znaczenia na rynkach usług użyteczności publicznej. Znaczenie tych usług w zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa implikuje taki zakres i narzędzia regulacji, że według autorów na rynkach tych usług tworzone są warunki sprzyjające skutecznej pogoni za rentą. O źródłach kształtowania się instytucji w UE traktują dwa kolejne artykuły. W pierwszym z nich Katarzyna Kamińska omawia koncepcję społecznej gospodarki rynkowej i twierdzi, że od początku istnienia UE jej instytucje kształtowały się pod znaczącym wpływem ordoliberalizmu oraz że traktat lizboński wskazuje na pogłębienie tych powiązań. W drugim artykule przedmiotem rozważań jest kształtowanie się instytucji nadzoru bankowego w UE. Jego autor, Sebastian Płóciennik, wskazuje

7 12 Wstęp na istotną rolę Niemiec w forsowaniu modelu, w którym wspólny nadzór obejmie jedynie największe banki krajów członkowskich, pozostawiając mniejsze w gestii nadzoru na poziomie kraju. Niniejszy zeszyt zamykają dwa opracowania nawiązujące do teorii kontraktów. W artykule Stanisława Rudolfa przedmiotem rozważań są działania oportunistyczne w kontekście nadzoru korporacyjnego. Autor, wskazując na szeroki zakres możliwych działań oportunistycznych, rozważa także możliwość ograniczenia tego typu działań za pomocą instytucji nieformalnych i formalnych pełniących funkcję ograniczeń w wyborach osób gospodarujących. Z kolei artykuł Wacława Stankiewicza został poświęcony teorii kontraktów rozwiniętej na gruncie ekonomii instytucjonalnej i rozważaniom na temat jej źródeł prawnych. Zachęcam do lektury niniejszego numeru czasopisma Ekonomia, wyrażając nadzieję, że ze względu na zróżnicowaną i aktualną problematykę zawartych w nim artykułów zainteresuje on wielu czytelników. Bożena Borkowska