Bibrowicz K. 1, Osińska M. 1.

Transkrypt

1 CHARAKTERYSTYKA WIELKOŚCI I OCENA ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY POCHYLENIEM MIEDNICY W PŁASZCZYŹNIE STRZAŁKOWEJ A WIELKOŚCIĄ PRZEDNIO-TYLNYCH KRZYWIZN KRĘGOSŁUPA U UCZNIÓW W WIEKU 13,14 I LAT Bibrowicz K. 1, Osińska M. 1 1 Centrum Naukowo Badawcze Postawy Ciała, Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu bibrowicz@wp.pl Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki pomiarów wielkości pochylenia miednicy i krzywizn kręgosłupa przeprowadzone na 146 osobowej grupie uczniów w wieku 13, 14 i lat. Analizowano charakterystykę wielkości badanych zmiennych w zależności od wieku, płci i stanu odżywienia. Przeprowadzono analizę zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa. Wyniki badań wykazały brak związku pomiędzy stanem odżywienia a badanymi zmiennymi. Różnice związane z wiekiem i płcią kształtowały się różnie w zależności od badanej zmiennej. Stwierdzono korelację liniową pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością kąta krzyżowo-lędźwiowego i kątem lordozy lędźwiowej. Nie wykazano związku pomiędzy inklinacją miednicy a kątem kifozy piersiowej. Słowa kluczowe: postawa ciała, krzywizny kręgosłupa, pochylenie miednicy, młodzież Wprowadzenie Kształtowanie prawidłowej postawy ciała, określenie jej determinantów stanowi ważny element profilaktyki i promocji zdrowia. Dotyczy to w szczególności rozwoju postawy ciała w okresie przyspieszonych zmian związanych z dojrzewaniem i akceleracją wzrostu. Mówiąc o postawie najczęściej myśli się o ukształtowaniu przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa. Kręgosłup wraz ze swoimi fizjologicznymi wygięciami stanowi czynnik determinujący postawę człowieka w pozycji wyprostowanej[1]. Prawidłowe krzywizny kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej zapewniają właściwą amortyzację czaszki wraz z zapewnieniem jego fizjologicznej ruchomości. Układ kifozy piersiowej ma wpływ na sprawność układu krążeniowo-oddechowego [2], a kształt lordozy lędźwiowej zabezpiecza kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy przed przeciążeniem [3]. Ocena wielkości krzywizn kręgosłupa jest częstym tematem doniesień naukowych. Zmienność postawy w rozwoju ontogenetycznym i dość duże zróżnicowanie osobnicze utrudnia jednoznaczne ustalenie granicy pomiędzy normą a patologią. Dodatkowo sprawę komplikuje różnorodność narzędzi pomiarowych wykorzystywanych w badaniach [4-11]. Opisywany był także problem zróżnicowania wielkości krzywizn ze względu na płeć. Wyniki dociekań naukowych są jednak zróżnicowane i niejednoznaczne[7,8,11,12,13,14, ]. Według Kendall [16] wielkość krzywizn kręgosłupa jest związana z usytuowaniem miednicy w płaszczyźnie strzałkowej. Wraz ze zwiększaniem się kąta pochylenia miednicy należy spodziewać się zwiększenia lordozy lędźwiowej i w konsekwencji kifozy piersiowej. Według Chaitowa ta wzajemna relacja pomiędzy usytuowaniem miednicy, kręgosłupa i otaczającymi je strukturami miękkimi określana jest jako zespół skrzyżowania dolnego [17]. W praktyce klinicznej ocena pochylenia miednicy w swobodnej postawie stojącej jest rutynowym badaniem prowadzonym w celu identyfikacji możliwych problemów z obręczą biodrową, kręgosłupem i kończynami dolnymi[18-]. Standardowo pochylenie miednicy mierzone jest jako kąt pomiędzy poziomem a prostą przechodzącą przez kolce biodrowe górne, przednie i tylne [21,22]. Do oceny pochylenia wykorzystuje się najczęściej różnego typu inklinometry a rzetelność i powtarzalność pomiarów była wielokrotnie potwierdzana w doniesieniach naukowych [21-27].

2 Cel badania Celem pracy jest charakterystyka wielkości pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej i przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa u gimnazjalistów w wieku 13,14 i lat w zależności od płci, wieku i stanu odżywienia. A także sprawdzenie czy istnieje zależność pomiędzy pochyleniem miednicy w płaszczyźnie strzałkowej a wielkością badanych krzywizn kręgosłupa. Pytania badawcze 1/ Jaka jest charakterystyka wielkości badanych zmiennych w badanych grupach i czy istnieje ich zróżnicowanie ze względu na wiek, płeć i stan odżywienia? 2/ Czy istnieje zależność pomiędzy pochyleniem miednicy a zmiennymi charakteryzującymi wielkość krzywizn kręgosłupa? Hipotezy badawcze 1/ Wiek, płeć i stan odżywienia nie różnicują wielkości kąta pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej i wielkości przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa w badanej grupie dzieci 2/ Istnieje zależność pomiędzy kątem przodopochylenia miednicy a wielkościami krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej Materiał i metoda badań Badaniami objęto 146 uczniów Gimnazjum z Lwówka Wielkopolskiego w wieku 13,14 i lat. W tym 8 dziewcząt i 66 chłopców (Tabela I). Badania przeprowadzono w kwietniu 12 roku w ramach badań statutowych Centrum Naukowo Badawczego Postawy Ciała WSEiT w Poznaniu. Rodzice badanych uczniów wyrazili pisemną zgodę na badania. Uzyskano również zgodę na badania uczelnianej Komisji Bioetycznej. Badania obejmowały pomiary masy i wysokości ciała z wykorzystaniem elektronicznej wagi lekarskiej. Masę ciała rejestrowano w dokładnością do, kg, wysokość z dokładnością do,cm. Do oceny stanu odżywienia wykorzystano współczynnik Cole'a. Pomiary pochylenia miednicy (PM) przeprowadzono z wykorzystaniem Duometru, według metodologii opisanej przez Crowella[21] uwzględniając kąt zawarty pomiędzy linią łączącą kolce biodrowe górne, tylny i przedni a poziomem. Pomiary kąta lędźwiowo-krzyżowego L/S, kąta lordozy lędźwiowej LRD i kifozy piersiowej KPH wykonano z wykorzystaniem inklinometru elektronicznego Saundersa według metodologii opisanej przez autora i opartej na wytycznych AMA [28, 29]. Pomiary pochylenia miednicy wykonywano po lewej stronie ciała. Wszystkie pomiary inklinometryczne powtarzano trzykrotnie wykorzystując do dalszej analizy wartości średnie. Wyniki badań poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem pakietu MedCalc ver []. W zależności od zróżnicowania wielkości badanych grup i normalności rozkładu zmiennych ilościowych mierzonych testem Kołmogorova-Smirnova, do analizy różnic pomiędzy grupami wykorzystano test t-studenta, jednoczynnikową analizę wariancji oraz testy nieparametryczne U-Manna Whitneya i Kruskali-Wallisa. Do analizy różnic zmiennych jakościowych zastosowano test Chi 2. Charakterystykę antropometryczną badanej grupy przedstawiono w tabeli I. Tabela I. Charakterystyka antropometryczna badanej grupy. Wiek Płeć Masa ciała[kg] Wysokość ciała[cm]

3 badanych (lata) liczebność średnia Odchyl. Stand. min-max średnia Odchyl. Stand. min-max n=32 1,4 12, ,6 7, n= 1,7 8, ,4 9, n=28 4,9 6, ,9 6, n= 8,1 14, ,1 12, n=,7, ,1, n=16 63,4, ,2 7, Ocena stanu odżywienia gimnazjalistów przeprowadzona została z wykorzystaniem wskaźnika wzrostowo wagowego Cole'a (LMS Least Mean Square) [31] wykazała, że częściej prawidłową masę ciała stwierdzano u chłopców ( 81%) w porównaniu z grupą dziewcząt ( 62,%). U dziewcząt częściej również stwierdzano nadmierną masę ciała (28,7%) w porównaniu z chłopcami ( 18,1%) (Table II) W grupie dziewcząt stwierdzono również zróżnicowanie stanu odżywienia w zależności od wieku ( Chi 2 = 12,94, p=,438). Wyraźnie częściej obserwowano występowanie otyłość w grupie dziewcząt 13 letnich. U chłopców takiego zróżnicowania nie zaobserwowano. Tabela II. Charakterystyka stanu odżywienia według wskaźnika Cole'a w badanej grupie. Wiek badanych (lata) Płeć liczebność Stan odżywienia wg wskaźnika Cole'a niedożywienie norma nadwaga otyłość n= n= 21 4 n= n= 18 2 n= n=16 1 Dziewczęta razem 7 (8,8%) ( 62,%) 6 (7,%) 17 (21,2%) Chłopcy razem (%) 4 (81%) 4 (6%) 8 (12,1%) - dziewczęta, -chłopcy Wyniki badań a/ pochylenie miednicy w płaszczyźnie strzałkowej (PM)

4 wie k chłopcy Rycina 1. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 2. Wartości średnie i odchylenia standardowe pochylenia miednicy dla dziewcząt pochylenia miednicy dla chłopców. Przeprowadzona analiza wariancji dla oceny różnic wielkości pochylenia miednicy w grupach dziewcząt i chłopców (Rycina 1, 2) nie wykazała by w analizowanych grupach wiek był czynnikiem różnicującym badaną zmienną. W grupie dziewcząt wartość testu wynosiła F=,183, p=,833, w grupie chłopców F=,397 p=,674. Wartości pochylenia miednicy (PM) dla dziewcząt wynosiły: Średnia X= 14,7 o, odchylenie standardowe SD=3,93 o a 9% przedział ufności dla średniej 9%CI= 13,9 o -,6 o. W grupie chłopców średnia wartość PM wynosiła X=14, o, Odchylenie standardowe SD=2,91 o, 9%CI=13,3 o -14,73 o. Obserwacja wyników średnich dla pochylenia miednicy wykazała tendencję do uzyskiwania wyższych wartości w grupie dziewcząt w porównaniu z chłopcami. Zastosowany do oceny różnic wielkości pochylenia miednicy test t- Studenta z poprawką Welch'a dla nierównych wariancji nie wykazał jednak by różnice w wielkościach badanej zmiennej były statystycznie istotne (test t(d)=1,2, p=,2134). Uzyskiwane wyniki pomiarów pochylenia miednicy charakteryzowały się dość dużą stabilnością. Osobnicze zróżnicowanie uzyskiwanych pomiarów oceniane współczynnikiem zmienności (V%),wykazało rozproszenie na poziomie małym i umiarkowanym. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej ( F=1,23, p=,38). b/ Kąt lędźwiowo-krzyżowy (L/S)

5 ką t lordozy lę dźwiowe j ką t lę dźwiowo-krzyżowy L/S Rycna 3. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 4. Wartości średnie i odchylenia standardowe kąta lędźwiowo-krzyżowego dla dziewcząt kąta lędźwiowo-krzyżowego dla wie k dzie wczę ta wie k chłopcy chłopców. Podobnie jak dla pochylenia miednicy nie stwierdzono by wiek różnicował wielkość kąta lędźwiowo-krzyżowego w grupach dziewcząt i chłopców (Rycina 3, 4). Dla dziewcząt wyniki analizy wariancji wynosiły F=,623, p=,39. Dla chłopców natomiast F=1,88, p=,212. U dziewcząt stwierdzono wartości kąta lędźwiowo-krzyżowego L/S: Średnia X= 17,7 o, odchylenie standardowe SD=4,21 o a 9% przedział ufności dla średniej 9%CI= 16,36 o -18,23 o. W grupie chłopców natomiast średnia wartość L/S wynosiła X=14,63 o, Odchylenie standardowe SD=4,2 o, 9%CI=13,8 o -,68 o. W grupie dziewcząt wyniki pomiarów kąta lędźwiowo-krzyżowego były wyraźnie wyższe. Przeprowadzona testem t-studenta analiza wykazała, że płeć istotnie różnicowała uzyskiwane wyniki pomiarów badanej zmiennej (t=-3,784, p=,2). Podobnie jak dla pomiarów pochylenia miednicy uzyskiwane wyniki pomiarów kąta lędźwiowo-krzyżowego charakteryzowały się dość dużą stabilnością i rozproszeniem na granicy małego i umiarkowanego. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość kąta lędźwiowokrzyżowego u dziewcząt ( F=,627, p=,979) i chłopców (F=,172, p=,843). c/ Kąt lordozy lędźwiowej (LRD) wie k dzie wczę ta wie k chłopcy Rycina. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 6. Wartości średnie i odchylenia standardowe kąta lordozy lędźwiowej dla dziewcząt. kąta lordozy lędźwiowej dla

6 ką t kifozy pie rs iowe j chłopców. Obserwacja wartości średnich wskazuje na tendencję do zmniejszania się wartości kąta lordozy lędźwiowej wraz z wiekiem. Jest ona zauważalna zarówno u dziewcząt jak i chłopców (Rycina, 6). Różnice nie były jednak statystycznie istotne. Dla dziewcząt wyniki analizy wariancji wynosiły F=2,82, p=,132. Dla chłopców natomiast ze względu na niejednorodność wariancji zastosowano test Kruskalla-Wallisa. Wyniki testu: KW=3,819, p=,146. Zaobserwowano istotne różnice wielkości kąta lordozy lędźwiowej pomiędzy dziewczętami a chłopcami ( test t=-3,972, p=,1). U dziewcząt średnia wielkość lordozy wynosiła X= 27,78 o, (SD=6,6 o, 9% CI = 26,32 o -29,2 o ). W grupie chłopców średnia wartość LRD wynosiła X=23,39 o ( SD=6,71 o, 9%CI=21,74 o -2,4 o. Uzyskiwane wyniki pomiarów kąta lordozy lędźwiowej charakteryzowały się dość dużą stabilnością i rozproszeniem na granicy umiarkowanego. Wyjątek stanowiła grupa chłopców letnich gdzie rozproszenie wyników było na granicy umiarkowanego i silnego. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość lordozy lędźwiowej u dziewcząt ( F=,478, p=,699) i chłopców (F=,712, p=,49). d/ Kąt kifozy piersiowej (KPH) wie k dzie wczę ta wie k chłopcy Rycina 7. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 8. Wartości średnie i odchylenia standardowe kąta kifozy piersiowej dla dziewcząt. kąta kifozy piersiowej dla chłopców. Przeprowadzona analiza wariancji dla oceny różnic wielkości kifozy piersiowej w grupach dziewcząt i chłopców wykazała zróżnicowanie wielkości badanej zmiennej w zależności od wieku badanych (Rycina 7, 8). Wartość testu w grupie dziewcząt wynosiła F=,,613; p=,. Analiza post hoc przeprowadzona z wykorzystaniem testu Student-Newman-Keulus wykazała w grupie dziewcząt istotne różnice pomiędzy wszystkimi badanymi rocznikami. W grupie chłopców wartość testu wynosiła F=4,224; p=,19. Analiza różnic ujawniła istotnie statystyczne różnice pomiędzy chłopcami 13 i letnimi oraz 14 i letnimi. Zarówno u dziewcząt jak i chłopców różnice wartości średnich dla kąta kifozy piersiowej nie przekraczały jednak wartości 6 stopni. Wartości kifozy piersiowej (KPH) dla dziewcząt wynosiły: Średnia X= 34,61 o, odchylenie standardowe SD=7,1 o a 9% przedział ufności dla średniej 9%CI= 32,93 o -36,28 o. W grupie chłopców średnia wartość KPH wynosiła X=3,18 o, Odchylenie standardowe SD=7,83 o, 9%CI=33,26 o -37,11 o. Zastosowany do oceny różnic wielkości kifozy piersiowej test t-studenta pomiędzy dziewczętami a chłopcami nie wykazał jednak by różnice w wielkościach badanej zmiennej były statystycznie istotne ( test t=,447; p=,68). Uzyskiwane wyniki pomiarów pochylenia miednicy charakteryzowały się dużą stabilnością. Osobnicze zróżnicowanie uzyskiwanych pomiarów

7 wykazało rozproszenie na poziomie małym.. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej ( F=879, p=,44). e/ Ocena zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa w badanych grupach. Ze względu na występujące różnice wielkości badanych zmiennych analizę zależności pomiędzy wielkością pochylenia miednicy i krzywizn kręgosłupa przeprowadzono w grupach wyodrębnionych ze względu na wiek i płeć. Wyniki tak przeprowadzonej analizy przedstawiono na ryc

8 1/ Wyniki korelacji Pearsona pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lędźwiowokrzyżowym ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,41 ( p=,3, 9% CI,69-,62)* Ryc. 9 Dziewczęta 13 letnie ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,39 (p=,293, 9% CI,4416-,6633)* Ryc. 12 Chłopcy 13 letni 2 3 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,66 (p=,1, 9% CI,3812-,892)* Ryc. Dziewczęta 14 letnie 2 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=, (p=,117 9% CI,144-,799)* Ryc. 11 Dziewczęta letnie ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,8 ( p=,717, 9% CI -,3797-,13)** Ryc. 13 Chłopcy 14 letni 2 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,3 ( p=,274, 9% CI -,2289 -,6932)** Ryc.14 Chłopcy letni 4 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,4 ( p=,9, 9%CI,1218-,6912)* / Wyniki korelacji Pearsona pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lordozy lędźwiowej. 4 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,62 (p=,4, 9% CI,32-,869)* Ryc. Dziewczęta 13 letnie Ryc. 16 Dziewczęta 14 letnie ką t lordozy lę dźwiowe j r=,36 ( p=,1137, 9%CI -,926-,691)** Ryc. 17 Dziewczęta letnie

9 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,62 (p=,3, 9% CI,3344-,813)* Ryc.18 Chłopcy 13 letni ką t lordozy lę dźwiowe j r=,12 (p=,623, 9%CI -,319-,2)** Ryc.19 Chłopcy 14 letni ką t lordozy lę dźwiowe j r=,16 (p=,7, 9%CI -,363 -,684)** Ryc. Chłopcy letni 3/ Wyniki korelacji Pearsona pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem kifozy piersiowej. 4 ką t kifozy pie rs iowe j r=,32 (p=,724, 9%CI -,311-,98)** ką t kifozy pie rs iowe j r=,6 (p=,746, 9%CI -,73 -,41)** Ryc. 24 Chłopcy 13 letni ką t kifozy pie rs iowe j r=-,22 (p=,3487, 9%CI -,64-,244)** 4 ką t kifozy pie rs iowe j r=,12 (p=,89, 9%CI -,2693-,4831)** ką t kifozy pie rs iowe j r=,28 (p=,234, 9%CI ,1876)** Ryc.2 Chłopcy 14 letni Ryc. 23 Dziewczęta l letnie 2 Ryc.21 Dziewczęta 13 letnie Ryc.22 Dziewczęta 14 letnie ką t kifozy pie rs iowe j r=,12 (p=,66, 9% CI -,411 -,799)** Ryc.26 Chłopcy letni *korelacja istotna statystycznie, ** korelacja nieistotna statystycznie r- współczynnik korelacji Pearsona, p- poziom istotności, 9%CI 9% przedział ufności Przeprowadzona analiza wykazała występowanie istotnych korelacji pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lędźwiowo-krzyżowym we wszystkich grupach dziewcząt (Rycina 9-11) i u chłopców 13 letnich (Rycina12). Nie stwierdzono takich zależności w grupach chłopców 14 i letnich(rycina 13 i 14). Istotną korelację pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością lordozy lędźwiowej stwierdzono wyłącznie u dziewcząt 13 i 14 letnich (Rycina, 16) oraz u chłopców 13 letnich (Rycina 18). W pozostałych grupach takich zależności nie odnotowano. Nie stwierdzono również istotnych zależności pomiędzy wielkością pochylenia miednicy a wielkością kifozy piersiowej w żadnej wyodrębnionej grupie.

10 Omówienie wyników Możliwość uzyskiwania rzetelnych, powtarzalnych pomiarów i porównywalnych wyników badań jest celem praktyków i naukowców prowadzących badania zgodnie ze standardami - medycyny opartej na faktach (Evidence Based Medicine). W oczywisty sposób dotyczy to także oceny postawy ciała człowieka. Jednym z jej integralnych elementów jest pomiar usytuowania miednicy w płaszczyźnie strzałkowej (pelvic tilt). W praktyce klinicznej ocena ta jest powszechnie stosowaną procedurą badawczą stosowaną ze względu na ważne powiązanie położenia miednicy z patologiami w obrębie kręgosłupa i kończyn dolnych [18,19]. W piśmiennictwie opisywane jest powiązanie pochylenia miednicy z wielkością lordozy lędźwiowej [16,32,33,34,3,], mięśniami kulszowogoleniowymi [36], niewydolnością więzadła krzyżowego przedniego[37,38] czy też stabilnością postawy w wyprostowanej pozycji stojącej [39,4]. Pochylenie miednicy w zrelaksowanej pozycji stojącej jest uzależnione od działania sił mięśniowych i więzadłowych działającej pomiędzy miednicą a otaczającymi strukturami oraz budowy samej miednicy. Standardowo jest ono mierzone jako kąt pomiędzy poziomem a prostą przechodzącą przez kolce biodrowe górne, przedni i tylny[22,2,41]. W badaniach pochylenia miednicy wykorzystuje się najczęściej różnego typu inklinometry. Po raz pierwszy zastosował taki inklinometr w badaniach pochylenia miednicy Loebl [42].Według danych z piśmiennictwa jego wielkość waha się pomiędzy 3-22 stopni według Kroll [24], a 4-21 wg Gilliama[43]. U kobiet średnia wartość wg Levine [41] wynosi 11,3 stopnia. W badaniach autora natomiast średnia wartość pochylenia miednicy u osób w wieku 19-3 lat wynosiła,6 stopni u kobiet i 13, u mężczyzn [44]. Wyniki badań przedstawione w niniejszej pracy wskazują na brak zróżnicowania uzyskanych wyników pomiarów pochylenia miednicy u chłopców i dziewcząt w wieku 13- lat. Obserwowano niewielką tendencję do uzyskiwania wyższych wartości pochylenia u dziewcząt ( x=14,7 o ) w porównaniu z grupą chłopców( x=14 o ) jednak różnice te nie były statystycznie istotne. Podobne wyniki obserwowała Herrington, która również nie stwierdziła zróżnicowania ze względu na płeć pomiędzy kobietami i mężczyznami[]. Nie stwierdzono również zróżnicowania wielkości pochylenia miednicy w zależności od stanu odżywienia wyrażonego wskaźnikiem Cole'a. Potwierdza to wcześniejsze obserwacje Bibrowicza o braku związku pomiędzy stanem odżywienia a wielkością pochylenia miednicy[4]. Innym zagadnieniem poruszanym w pracy jest charakterystyka przednio tylnych krzywizn kręgosłupa u dzieci w wieku 13- lat. Dotychczas, pomimo wielu podejmowanych prób nie udało się wyodrębnić jednoznacznych zakresów normatywnych dla wielkości przednio tylnych krzywizn kręgosłupa i jednoznacznego określenia normy i patologii [7,8,11,12,13,14]. Tematyka określenia normy krzywizn kręgosłupa wykracza jednak poza zakres niniejszego opracowania. Skoncentrowano się natomiast nad zagadnieniem występowania ontogenetycznej zmienności wielkości krzywizn i zróżnicowania ich ze względu na płeć. W badaniach krzywizn kręgosłupa wykorzystuje się różne przyrządy pomiarowe, począwszy od uznanych za najbardziej dokładne, ale nie stosowane w badaniach masowych ze względu na koszty i ryzyko promieniowania jonizującego badania radiologiczne [4], poprzez zaawansowanie technologicznie systemy przestrzennej analizy powierzchni pleców [9,14,47] a także różnego typu proste przyrządy pomiarowe [,7,8,11]. Ze względu na dość prostą metodykę i wysoką powtarzalność pomiarów [] do badań wykorzystano inklinometr elektroniczny Saundersa. Uzyskane wyniki pomiarów nachylenia odcinka lędźwiowo krzyżowego L/S wykazały brak zróżnicowania ze względu na płeć i wiek przy stosunkowo dużej stabilności badanej cechy. Podobne wyniki uzyskała Walicka-Cupryś badając dzieci w wieku lat []. Inaczej natomiast kształtowały się wyniki pomiarów kąta lordozy lędźwiowej. Według Barczyk, Lewandowskiego, Giglio [6,7,8] nie obserwuje się różnic

11 wielkości krzywizn kręgosłupa w zależności od płci. W przedstawionych badaniach zaobserwowano, że wartości lordozy lędźwiowej u dziewcząt były istotnie wyższe w porównaniu z grupą chłopców. Podobne obserwacje mieli Willner i Saulicz [11,12]. Również w badaniach Bibrowicza i wsp. prowadzonych w grupie studentów fizjoterapii obserwowano wyższe wartości lordozy u kobiet [4]. W badaniach krzywizn kręgosłupa prowadzonych przez Vautsinasa, Giglio i Willnera obserwowano tendencję zwiększania wielkości krzywizn wraz z wiekiem [4,8,11]. Autorzy nie podali jednak informacji, czy różnice te były statystycznie istotne pomiędzy poszczególnymi rocznikami. W badaniach własnych nie stwierdzono istotnych różnic wielkości lordozy lędźwiowej pomiędzy poszczególnymi rocznikami w grupach chłopców i dziewcząt. Analiza wielkości kifozy piersiowej nie wykazała zróżnicowania pomiędzy chłopcami a dziewczętami. Różnice takie ujawniły się natomiast pomiędzy poszczególnymi rocznikami w grupach chłopców i dziewcząt. Zarówno dla lordozy lędźwiowej jaki i kifozy piersiowej nie stwierdzono zróżnicowania wielkości w zależności od stanu odżywienia. Przeprowadzone analizy korelacji pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością poszczególnych krzywizn kręgosłupa wykazały takie zależności pomiędzy wielkością pochylenia miednicy a nachyleniem kąta lędźwiowo-krzyżowego i kątem lordozy lędźwiowej. Jednak zależności te nie występowały we wszystkich badanych grupach. Nie stwierdzono natomiast takiej zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością kifozy piersiowej. Badania prowadzone przez Legaye i Duval-Beaupere [48] wykazały silną korelacje pomiędzy pochyleniem miednicy a wszystkimi badanymi krzywiznami. Związek pomiędzy kątem pochylenia miednicy a lordozą lędźwiową był już wcześniej badany i potwierdzony przez Day'a i wsp. [33]. Do innych wniosków doszedł natomiast Youdas[18] m który uznał, że związek pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością lordozy jest na poziomie słabym i może zależeć również od innych czynników a w szczególności długości mięśni brzucha. Podobnie słabą korelację pomiędzy pochyleniem miednicy a głębokością lordozy lędźwiowej stwierdziła Prushansky i wsp. [26]. Należy podkreślić również wysoki odsetek dzieci u których stwierdzono nadwagę i otyłość, w szczególności fakt, że aż u blisko 4% dziewcząt s,twierdzono nieprawidłową masę ciała, w tym u 28,7% nadwagę bądź otyłość. Wnioski 1. Nie stwierdzono zróżnicowania wielkości pochylenia miednicy w zależności od płci wieku i stanu odżywienia mierzonego współczynnikiem Cole'a 2. Dla kąta lędźwiowo-krzyżowego nie stwierdzono zróżnicowania ze względu na wiek i poziom odżywienia. Zróżnicowanie takie stwierdzono w zależności od płci badanych. U dziewcząt wartości kąta L/S były wyższe. 3. Dla kąta lordozy lędźwiowej nie obserwowano różnic w zależności od wieku i poziomu odżywienia. Dziewczęta charakteryzowały się większy kątem LRD w porównaniu z grupą chłopców. 4. Zaobserwowano różnice wielkości kifozy piersiowej w zależności od wieku. Nie obserwowano różnic w zależności od płci i poziomu odżywienia.. Ocena zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością krzywizn kręgosłupa wykazała współzależność pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lędźwiowo-krzyżowym i kątem lordozy lędźwiowej, nie stwierdzono zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością kifozy piersiowej

12 Piśmiennictwo [1] Kużdżał A., Szczygieł A., Ćwirlej A. :Porównanie parametrow krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej mierzonych metodą antropostereometryczną i inklinometryczną. Postępy Rehabilitacji., 4; Т. XVIII, 4: [2] Winter R.B., Lovell W.W., Moe J.H.: Excessive thoracic lordosis and loss of pulmonary function in patients with idiopathic scoliosis. J Bone Joint Surg., 197; 7: [3] Adams M., Bogduk N., Burton K., Dolan P.: Biomechanika bólu kręgosłupa. Warszawa: DB Publishing,. [4] Voutsinas S.A., MacEwen G.D.: Sagittal profiles of the spine. Clin Orthop Rel Res., 1986; 2: [] Ohle n G., Spangfort E., Tingvall C.: Measurement of spinal sagittal configuration and mobility with Debrunner s Kyphometer. Spine, 1989; 14: [6] Barczyk K., Demczuk-Włodarczyk E., Bieć E. K.: Kształtowanie się krzywizn przedniotylnych kręgosłupa u 12- letnich dzieci. Fizjoterapia, 1997: 18. [7] Lewandowski J.: Kształtowanie się krzywizn fizjologicznych I zakresow ruchomości odcinkowej kręgosłupa człowieka w wieku 3-2 lat w obrazie elektrogoniometrycznym. Lewandowski J. Poznań, 6: 72. [8] Giglio C.A., Volpon J.B.,. Development and evaluation of thoracic kyphosis and lumbar lordosis during growth J Child Orthop., 7; 1: [9] Walicka -Cupryś K. Przygoda Ł., Sadowska L., Szeliga E. Ocena krzywizn przedniotylnych kręgosłupa u dzieci w wieku lat.young Sport Science, : [] Czaprowski D., i.inn. Powtarzalność, zgodność i rzetelność pomiaru krzywizn przedniotylnych kręgosłupa z wykorzystaniem inklinometru cyfrowego Saundersa Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, MEDSPORTPRESS, 12; 2, 6, 14: [11] Willner S, Johnson B.:Thoracic kyphosis and lumbar lordosis during the growth period in children. Acta Paediatr Scand, 1983; 72: [12] Saulicz E., Nowotny J., Kokosz M. Dymorficzne zrożnicowanie postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej w okresie pokwitania. Zeszyt Metodyczno-Naukowy. Katowice, 1996; 22. [13] Widhe T.: Spine: posture, mobility and pain. A longitudinal study from childhood to adolescence Eur Spine, J, 1; : [14] Mrozkowiak M. Uwarunkowania wybranych parametrow postawy ciała dzieci i młodzieży oraz ich zmiennośćw świetle mory projekcyjnej Mrozkowiak M. GorzowWielkopolski, 7; [] Walicka-Cuprys K., Puszczałowska-Lizis E., Maziarz K.: Kształtowanie sie przedniotylnych krzywizn kregosłupa u uczniow z klas gimnazjalnych i licealnych Medical Rehabilitation, 8; 12,4: [16] Kendall F.P. i.inn Muscle testing and function with posture and pain. th ed.lippincott Williams& Wilkins, Baltimore,. [17] Chaitow L. Muscle energy techniques. 2 nd edn. Churchill Livingstone, Edinburgh, 1. [18] Youdas J, Garrett T, Harmsen S, Suman V, Carey J. :Lumbar lordosis and pelvic inclination of asymptomatic adults. Phys Ther., 1996; 76: [19] Sahrmann S.: Diagnosis and treatment of movement impairment syndromes. Mosby; 2. [] Herrington L.: Assessment of the degree of pelvic tilt within a normal asymptomatic population. Manual Therapy, 11: 16: [21] Crowell RD, Cummings GS, Walker JR, Tillman LJ.: Intratester and intertester reliability and validity of measures of innominate bone inclination. J Orthop Sports Phys. Ther., 1994; : [22] Freburger J., Riddle D.: Measurement of sacroiliac joint dysfunction: a multicenter

13 intertester reliability study. Phys Ther., 1999; 79: [23] Potter N, Rothstein J.: Intertester reliability for selected clinical tests of the sacroiliac joint. Phys Ther., 198; 6: [24] Kroll P.G. i.inn: The relationship between lumbar lordosis and pelvic tilt angle Journal of Back and Musculoskeletal Rehabilitation, ; 14: [2] Preece S.J. I i wsp.: Variation in Pelvic Morphology May Prevent the Identification of Anterior Pelvic Tilt The Journal of Manual & Manipulative Therapy, 8; 16, 2: [26] Prushansky T., i wsp: Reproducibility of sagittal pelvic tilt measurements in normal subjects using digital inclinometry Gait & Posture, 8; [27] Bibrowicz K., Bibrowicz B.: Ocena powtarzalności pomiarów położenia i ruchomości obręczy biodrowej z wykorzystaniem Duometru. W: Janusz Kwieciński. Maciej Tomczak [red] Wychowanie fizyczne, sport, zdrowie problemy badawcze, weryfikacje empiryczne, aplikacje. PWSZ, Konin, 11; [28] Cyfrowy Pochyłomierz Saundersa. Instrukcja obsługi. Technomex, Sp.z O.O. Gliwice. [29] Andersson G.B.J., Cocchiarella L. American Medical Association. Guides to the Evaluation of Permanent Impairments. th ed. Chicago: American Medical Association; 4. [] MedCalc for Windows Statistics for biomedical research software manual Belgium [31] Sikorska Wiśniewska G.: Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 7; 6, : [32] Cailliet R: Low Back Pain Syndrome (3rd Ed), Philadelphia: F.A.Davis Company, 1981: [33] Day W.,Schmidt GL, Lehmann T: Effect of pelvic tilt on standing posture. Phys Ther., 64: - 16, [34] Lovell F.W., Rothstein J.M., Personius WJ.: Reliability of clinical measurements of lumbar lordosis taken with a fl exible rule. Phys Ther., 1989; 69: 96. [3] Jull G.A., Janda V.: Muscles and motor control in lower back pain: Assessment and management. W: Twomey L.T., Taylor J.R.: Physical Th erapy of the Lower Back. 1st ed. New York: Churchill Livingstone, [36] Krawiec C., Denegar C., Hertel J., Salvaterra G.m, Buckley W.: Static innominate asymmetry and leg length discrepancy in asymptomatic collegiate athletes. Man Ther., 3; 8: [37] Hertel J, Dorfman J.H., Brahman R.A.: Lower extremity malalignments and anterior cruciate ligament injury history. J Sport Sci Med., 4; 3:2 22. [38] Loudon JK, Jenkins W, Loudon KL. The relationship between static posture and ACL injury in female athletes. J Orthop Sports Phys Ther, 1996; 24: [39] Bacik B.: Znaczenie ompleksu lędźwiowo-miedniczno-biodrowego w kontroli stabilnej postawy stojącej. AWF Katowice,. [4] Wilson J.D., Dougherty C.P., Ireland M.L., Davis I.M.: Core stability and its relationship to lower extremity function and injury. J Am Acad Orthop Surg, ; 13: [41] Levine D, Whittle M.W.: The effects of pelvic movement on lumbar lordosis in the standing position. J Orthop Sports Phys Ther., 1996; 24: [42] Loebl W.,Y.:Measurement of spinal posture and range of spinal movement.annals of Physical Medicine, 1967; 9: 3-1. [43] Gilliam J., Brunt D., MacMillan M., Kinard R.E., Montgomery W. J: Relationship of the pelvic angle to the sacral angle: Measurement of clinical reliability and validity. J Orthop Sports Phys Ther., 1994; : [44] Bibrowicz K., Bibrowicz B., Asymetria położenia i ruchomości obręczy biodrowej osób z i bez dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa. W: Kierunki rozwoju

14 neurofizjologii klinicznej, fizjoterapii i terapii manualnej red Huber J., Wytrążek M., Kabsch A., UM Poznań, ; [4] Bibrowicz K., Rąglewska P., Kossowska Izabela: Significance of degree and type of obesity for location and range of motion of pelvic girdle and shape of anterio-posterior spinal curvatures in students of college of education and therapy in Poznań. In Corrective and ompensating procedure in ontogenetic development disorders [Red] Ewa Skorupka, 11 University of Zielona Góra Press, [46] Juhl J., Tonya M., Russell G.: Prevalence of frontal plane pelvic postural asymmetry - Part 1. J Am Osteop Assoc., 4; 4: [47] Nowotny J., Nowotny-Czupryna O., Brzęk A., Kowalczyk A., Czupryna K.: Postawa ciała a zespoły bólowe kręgosłupa. Ortop Traumatol Rehabil., 11;13, 1: [48] Legaye J., Duval-Beaupere G..: Sagittal plane alignment of the spine and gravity a radiological and clinical evaluation Acta Orthop. Belg.,, 71: Adres do korespondencji: Karol Bibrowicz Centrum Naukowo Badawcze Postawy Ciała WSEiT Poznań Ul. Grabowa Poznań bibrowicz@wp.pl