ANALIZA RYZYKA POWAŻNYCH AWARII WWOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM JAKO ELEMENT DOKUMENTACJI Z ZAKRESU PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

Transkrypt

1 SEMINARIUM NA TEMAT WYNIKÓW WDRAŻANIA PROJEKTU UE RIVER SHIELD W POLSCE RS/PL/SEM.3/R.2 (Gorzów Wielkopolski, 23 kwietnia 2008 r.) ANALIZA RYZYKA POWAŻNYCH AWARII WWOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM JAKO ELEMENT DOKUMENTACJI Z ZAKRESU PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO dr inż. Zbigniew Lewicki, dr Jerzy Tonder, mgr inż. Andrzej Uchman

2 I. WPROWADZENIE Poważne awarie występują najczęściej na terenach przemysłowych. Awarie z udziałem substancji niebezpiecznych są efektem błędów : projektowych, budowlanych, eksploatacji lub konserwacji instalacji, wypadków podczas ich transportu z i do instalacji. W ewidencji Lubuskiego Inspektoratu Ochrony Środowiska znajdują się : 4 zakłady dużego ryzyka poważnej awarii (tzw. ZDR) 5 zakładów zwiększonego ryzyka poważnej awarii (tzw. ZZR). 5 zakładów na tzw. liście potencjalnych sprawców poważnej awarii W opracowaniu jako element dokumentacji planowania przestrzennego poddano analizie ryzyka wybrane zakłady stwarzające potencjalne zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych.

3 II. PROBLEMATYKA POWAŻNYCH AWARII W DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w art. 1 ust. 2 pkt 5 zawiera zapis: w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się między innymi wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia. Organ samorządowy (wójt, burmistrz, prezydent) sporządza odpowiednie dokumenty planistyczne: -studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla całej gminy, -miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dla wybranych terenów w granicach gminy. W planach miejscowych są uwzględniane zadania wynikające z ponad lokalnych celów publicznych zawartych w planach krajowych i wojewódzkich.

4 II. PROBLEMATYKA POWAŻNYCH AWARII W DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH Powyższe dokumenty podlegają określonym procedurom ich sporządzania, uzgadniania i opiniowania. Wstudiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin powinny być uwzględniane wnioski i wytyczne dotyczące lokalizacji zakładów spełniających kryteria unijnej Dyrektywy Seveso II, bowiem powodują one potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa ludności i jej mienia. W przypadku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego problemy związane z poważnymi awariami mogą pojawić się w fazie uzgodnień, jednakże w praktyce ogranicza się to do zagadnień obronnych.

5 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM 1. Analiza planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego Analizie poddano następujące dokumenty: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego (PZPWL), Studium Zagospodarowania Przestrzennego Pasma Odry, Strategię Rozwoju Województwa Lubuskiego, Program Ochrony Środowiska Województwa Lubuskiego.

6 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJ. LUBUSKIM Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego jest dokumentem planistycznym, który uwzględnia ustalenie strategii województwa oraz określa w szczególności: podstawowe elementy sieci osadniczej i ich powiązań komunikacyjnych i infrastrukturalnych, strukturę funkcjonalno-przestrzenną województwa, system obszarów chronionych, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponad lokalnym, obszary problemowe, obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, obszary występowania monokulturowych złóż kopalin.

7 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM W analizowanych dokumentach strategiczno-planistycznych województwa lubuskiego jest bardzo mało zapisów bezpośrednio odnoszących się do tematyki zagrożeń z tytułu poważnych awarii. Krótkie zapisy dotyczące substancji niebezpiecznych związanych zgospodarką odpadami wpzpwl znaleźć można w rozdz. VI pkt 5 Uwarunkowania wewnętrzne systemu infrastruktury technicznej. Zwrócono tam uwagę na zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleb przez substancje niebezpieczne zgromadzone w mogilnikach oraz magazynach przeterminowanych środków ochrony roślin. W dokumencie nie wspomniano natomiast o zagrożeniach jakie niesie transport substancji niebezpiecznych po drogach tranzytowych, międzynarodowymi szlakami kolejowymi, czy rurociągami.

8 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM W Studium Zagospodarowania Przestrzennego Pasma Odry tematyka zagrożenia formułowana jest bardzo ogólnie w odniesieniu do zapisów odnoszących się do zachowania, ochrony i właściwego wykorzystania zasobów przyrodniczych oraz w dziedzinie infrastruktury (gospodarki ściekowej i odpadowej). W Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, w części analitycznej podkreślany jest tranzytowy charakter regionu lubuskiego dla powiązań nie tylko w skali międzyregionalnej, ale i międzynarodowej ale nie ma zapisów szczegółowych związanych zomawianą tematyką, poza ogólnymi stwierdzeniami o konieczności udoskonalenia i rozbudowy infrastruktury technicznej i komunalnej poprawiającej warunki życia. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego jest jedynym z analizowanych dokumentów, w którym przyjęto priorytetowy cel związany z awariami przemysłowymi, tj.: eliminację i zmniejszenie skutków poważnych awarii dla mieszkańców i środowiska.

9 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM 2. Analiza studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla trzech wybranych gmin województwa lubuskiego Ocenie poddano następujące dokumenty planistyczne: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Nowej Soli zmiana (uchwalone w 2007 roku) na terenie miasta Nowa Sól zlokalizowana jest Baza Magazynowa PKN ORLEN, [ZZR] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Żary zmiana (uchwalone w 2006 roku) na terenie miasta Żary zlokalizowany jest Zakład KRONOPOL, [ZDR] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bogdaniec (uchwalone w 2000 roku) przez gminę Bogdaniec przebiega rurociąg naftowy Przyjaźń. [potencjalnie zwiększone ryzyko]

10 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM W obejmującym cały obszar miasta Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla miasta Nowej Soli, w punkcie Ograniczenia użytkowania terenu związane z infrastrukturą techniczną znajduje się zapis: Dla obiektów typu oczyszczalnia ścieków, składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, baz maszynowych, zakładów przemysłowych, ferm hodowlanych, stacji paliw płynnych - strefy ochronne wyznaczane są indywidualnie. Natomiast w punkcie Tereny restrukturyzacji i rehabilitacji istniejącej zabudowy, przytoczono lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Nowej Soli, w którym przewidziano do realizacji w późniejszym okresie przeniesienie w inne miejsce bazy magazynowo-transportowej PKN ORLEN.

11 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM W zmianie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Żary W punkcie Zagrożenia i racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych dokonano zapisu: o konieczności uwzględnienia zagadnień przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska /dyrektywa Seveso /, zwłaszcza z tytułu poważnych awarii przemysłowych.. Ponadto w punkcie Obszary wymagające sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stwierdzono: nie przewiduje się sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla strefy produkcyjno- przemysłowej, w obrębie której położony jest zakład KRONOPOL S.A.

12 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJ. LUBUSKIM W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla gminy Bogdaniec, które opracowano jeszcze wg ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z1994 roku w punkcie dotyczącym infrastruktury technicznej, a odnoszącym się do systemu przesyłu produktów naftowych występuje następujący zapis: przewiduje się utrzymanie zasad i warunków obowiązujących w pasie korytarza ograniczonego użytkowania istniejącego rurociągu PRZYJAŹŃ, wtym głównie odległości: -min. 100 m dla zabudowy zwartej, budynków użyteczności publicznej i zakładów przemysłowych, -min. 40 m dla zabudowy luźnej, zagród gospodarczych, -min. 5 m do planowanych zalesień.

13 III. ROZWIĄZANIA W ZAKRESIE PLANOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZYJĘTE W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM Jak wynika z przedstawionych dokumentów planistycznych zagospodarowania przestrzennego tylko w odniesieniu do Studium miasta Żary można zauważyć uwzględnienie potencjalnych wpływów środowiskowych związanych z zagrożeniami poważnymi awariami przemysłowymi.

14 IV. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH 1. Ocena obecnych procedur planistycznych W ocenianych dokumentach planistycznych województwa lubuskiego problematyka potencjalnych sprawców poważnych awarii nie jest właściwie uwzględniana. Przeprowadzona analiza wykazała także problem braku zachowania tzw. bezpiecznej odległości. Przez odległość bezpieczną rozumie się odległość pomiędzy zakładem stwarzającym niebezpieczeństwo poważnej awarii (objęty przepisami art. 12 Dyrektywy Seveso II ), a jedną zform zabudowy użytkowaną przez ludzi lub terenem przyrodniczo wrażliwym. Metoda odległości bezpiecznej w planowaniu jest stosowana m.in. w Niemczech iszwecji. We Francji przeprowadza się analizę skutków potencjalnej awarii, a w Wielkiej Brytanii i Holandii wykonuje się ocenę ryzyka poważnej awarii o określonych skutkach. W wielu krajach funkcjonują specjalne instytucje lub komórki administracyjne przeprowadzające konsultacje iustalające bezpieczną odległość.

15 IV. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH W obecnym systemie prawnym w Polsce można zastosować w praktyce planistycznej ideę odległości bezpiecznej dla obiektów typu Seveso II jedynie na poziomie Studium... iodnieść ją do obszarów funkcjonalnych o charakterze przemysłowym. Jeśli uwzględnianie problematyki odległości bezpiecznej od zakładów typu Seveso II miałoby zyskać charakter obligatoryjny, należałoby doprowadzić do utworzenia wyspecjalizowanego organu, który w ramach obowiązujących procedur stosowanych w planowaniu zagospodarowania przestrzennego nadzorowałby należyte uwzględnienie omawianej problematyki.

16 IV. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH Organ taki powinien m.in.: udostępniać informacje o istnieniu na danym terenie zakładów mogących powodować poważne awarie, określać niezbędne odległości bezpieczne, które powinny być zachowane między obiektami Seveso II (w zależności od ich rodzaju) a funkcjonalnymi obszarami wrażliwymi, formułować odpowiednie wytyczne i wnioski aplikacyjne (np. w formie opracowań studialnych), adresując je do odpowiednich dokumentów planistycznych, poddawanych opiniowaniu i uzgadnianiu w trybie przewidzianych ustawowo.

17 IV. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH 2. Możliwości sygnalizowania zagrożeń skutkami poważnych awarii wdokumentacjach planistycznych W przypadku dokumentacji planistycznych na poziomie regionalnym oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego istnieje konieczność opracowywania prognozy wpływu na środowisko obiektów wymienionych w tych dokumentacji. W analizie oddziaływania na środowisko, stanowiącej integralną część prognozy, powinna być uwzględniona problematyka poważnych awarii w aspekcie bezpiecznej lokalizacji zakładów i obiektów podlegających Dyrektywie Seveso II. Problematyka poważnych awarii powinna być sygnalizowana w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego gmin. W przypadku 3analizowanych obiektów (Fabryki Produkcji Kleju w Zakładzie Kronopol w Żarach, Bazy Magazynowej nr 93 PKN ORLEN w Nowej Soli i Stacji Pomp ST-6 w Łupowie,) sytuacja taka wystąpiła jedynie w przypadku miasta Żary.

18 IV. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH 3. Procedury i możliwe terminy zgłaszania propozycji zmian w planach zagospodarowania przestrzennego Zauważalna w ostatnich 7-8 latach duża zmienność przepisów krajowych obejmujących planowanie i zagospodarowanie przestrzenne nie wydaje się być procesem zakończonym. Nie ma obecnie pewnej wiedzy odnośnie rodzaju i nazewnictwa dokumentów planistycznych, które będą stosowane w przyszłości. Zaprezentowane w pracy metody ochrony zasobów ludzkich i przyrodniczych przed skutkami poważnych awarii przemysłowych wzakładach podlegających Dyrektywie Seveso II będą prawdopodobnie niedługo wpowszechnym stosowaniu.

19 IV. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH Warunki konieczne stosowania nowych metod są następujące: q dowolny, bazowy dokument planistyczny definiujący politykę przestrzenną gminy w długookresowej perspektywie powinien zawierać jednoznaczne zapisy określające stanowisko wobec zakładów podlegających Dyrektywie Seveso II z uwzględnieniem rozwiązań wariantowych (budowa nowych obiektów, modernizacja istniejących itd.), q celowe jest wprowadzenie w dokumentacjach planistycznych rozszerzonego opisu obszarów przeznaczonych dla zakładów typu Seveso II w celu zachowania zapisu polityki gminy od poziomu bazowego (obecnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego), poprzez poziom wskazań lokalizacyjnych (obecnie plan miejscowy) do poziomu wykonawczego (obecnie pozwolenie na budowę),

20 IV. PROPOZYCJE MODYFIKACJI ANALIZOWANYCH DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH q niezbędne jest konsekwentne stosowanie wartości odległości bezpiecznych jako narzędzia pomocniczego przy podejmowaniu decyzji planistycznych decydujących o sposobie zagospodarowania konkretnej przestrzeni, q celowe jest powołanie odpowiednich urzędów w naszym kraju (podobnie jak w UE) koordynujących politykę wobec zakładów podlegającej Dyrektywie Seveso II, gromadzenie wiedzy w zakresie ich lokalizacji oraz wypracowanie metodologii wyznaczania odległości bezpiecznych, q pożądane jest przeprowadzenie zmian w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym mających na celu wyeliminowanie lokalizacji obiektów typu Seveso II w trybie decyzji o warunkach zabudowy, q celowe jest ustanowienie norm obejmujących definicje, zapisy i oznaczenia urbanistyczne jednolitych dla wszystkich gmin.

21 V. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Jednym z najistotniejszych elementów przeciwdziałania poważnym awariom jest wdrażanie i doskonalenie systemów zarządzania bezpieczeństwem w zakładach przemysłowych stosujących duże ilości niebezpiecznych substancji. Można w tym celu wykorzystać istniejące procedury opisane w literaturze adaptując je do warunków krajowych. Problematyka poważnych awarii znajduje szersze odzwierciedlenie w programach ochrony środowiska np. w programie ochrony środowiska województwa lubuskiego oraz wprogramie ochrony środowiska powiatu nowosolskiego.

22 V. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Wnioski końcowe: a) problematyka zagrożeń skutkami poważnych awarii często jest zupełnie pomijana lub przedstawiana co najwyżej w sposób marginalny w dokumentacjach planistycznych, b) w przypadku trzech analizowanych obiektów funkcjonujących w województwie lubuskim problematyka bezpiecznych odległości od innych wrażliwych elementów zagospodarowania przestrzennego nie była praktycznie w ogóle uwzględniana, co wynikało przede wszystkim z braku stosownych uregulowań prawnych w okresie ich realizacji, c) problematyka zagrożeń skutkami poważnych awarii powinna być akcentowana sygnalnie w dokumentacjach planistycznych sporządzanych na poziomie krajowym i wojewódzkim, d) zagrożenia skutkami poważnych awarii powinny być szerzej naświetlane w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, a szczegółowo rozpatrywane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

23 Dziękuję za uwagę!

24 Post Scriptum Art. 73 USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150) 3. W granicach administracyjnych miast oraz w obrębie zwartej zabudowy wsi jest zabroniona budowa zakładów stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, a w szczególności zagrożenie wystąpienia poważnych awarii. Rozbudowa takich zakładów jest dopuszczalna pod warunkiem, że doprowadzi ona do ograniczenia zagrożenia dla zdrowia ludzi, w tym wystąpienia poważnych awarii.

25 Post Scriptum 3a. Przepis ust. 3 nie dotyczy budowy i rozbudowy zakładów na obszarach określanych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego jako tereny przeznaczone do działalności produkcyjnej, składowania i magazynowania, jeżeli plany te nie zawierają ograniczeń dotyczących zakładów stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi. 4. Zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnych awarii powinny być lokalizowane w bezpiecznej odległości od siebie, od osiedli mieszkaniowych, od obiektów użyteczności publicznej, od budynków zamieszkania zbiorowego, od obszarów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, od upraw wieloletnich, od dróg krajowych oraz od linii kolejowych o znaczeniu państwowym.

26 Post Scriptum 5. Osiedla mieszkaniowe, obiekty użyteczności publicznej, budynki zamieszkania zbiorowego, obszary, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, drogi krajowe oraz linie kolejowe o znaczeniu państwowym powinny być lokalizowane w bezpiecznej odległości od zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnych awarii. 6. Istniejącym zakładom, o których mowa w ust. 3 i 4, dla których bezpieczna odległość nie została zachowana, organy Inspekcji Ochrony Środowiska mogą, po uzyskaniu opinii właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej, wydać decyzję w zakresie nałożenia dodatkowych zabezpieczeń technicznych, aby zmniejszyć niebezpieczeństwa, na jakie są narażeni ludzie.