Review of landfills environmental assessments from chosen poviats of Małopolska region

Transkrypt

1 Grzesik-Filus K., Mikołajczak J., Kozakiewicz R.: Ocena przeglądów ekologicznych składowisk odpadów w wybranych powiatach województwa małopolskiego Review of landfills environmental assessments from chosen poviats of Małopolska region. Inżynieria Środowiska t. 8 z. 1 s Katarzyna Grzesik Filus 1, Jerzy Mikołajczak 1, Ryszard Kozakiewicz 1 Ocena przeglądów ekologicznych składowisk odpadów w wybranych powiatach województwa małopolskiego 2 Review of landfills environmental assessments from chosen poviats of Małopolska region Streszczenie Zapisy ustawy z dnia 27 lipca 2001 o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw w art. 33 nakładają na zarządzających składowiskami obowiązek przedłożenia przeglądu ekologicznego obiektu do dnia 30 czerwca 2002 roku. Stwarza to doskonałą możliwość rozpoznania warunków składowania odpadów, tj. sytuacji prawnej składowisk, stopnia zabezpieczenia przed negatywnym oddziaływaniem na środowisko, wyposażenia w sprzęt techniczny, technologię składowania itp. Na podstawie sporządzonych przeglądów można także ocenić dostosowanie funkcjonowania istniejących składowisk do nowych wymagań prawnych zawartych w ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 oraz Projektu Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 kwietnia 2002 w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Najistotniejszym stwierdzeniem zawartym w przeglądzie powinno być zalecenie modernizacji składowiska bądź jego zamknięcia. W referacie przedstawiono uwarunkowania prawne przeglądów ekologicznych, zakres wymaganych w nich informacji, omówiono sporządzone przeglądy dla wybranych 28 składowisk z terenu województwa małopolskiego, uwzględniając poziom merytoryczny oraz postępowanie proceduralne organów ochrony środowiska. Abstract The Act of 27 July 2001 on Enter into force the Environmental Law and the Waste Law, art. 33 obliges lanfills managers to submit of the Environmental Assesment till 30 June 2002 to Starosta (local authorities). That makes convenient opportunity to identify the conditions of waste disposal. The identification includes: legal aspects (permits), negative environmental impact, protection systems, disposal operation process, technical equipment. Based on available Landfills Environmental Assesments it is possible to evaluate the compliance of the ladlifills operating to the new law regulations the Act on Waste and the Draft Regulations on waste disposal. The most important conclusion in the Landfill Assessment should be the recommendation for landfill modernisation or it closing down. In the paper have been shown legal aspects of assessment performance and the range of information required in the assessment. Assessments of 28 chosen landfills from the 1. Akademia Górniczo Hutnicza, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska 2. Pracę wykonano w ramach badań własnych w AGH, nr umowy

2 malopolskie voivodship have been discussed, regarding the quality of the assessments as well as local authorities proceedings. 1. Wprowadzenie W przededniu wejścia do Unii Europejskiej Polska stoi przed koniecznością dostosowania gospodarki odpadami do wymogów unijnych. Negocjacje w obszarze "Środowisko" zostały tymczasowo zakończone podczas sesji Konferencji Akcesyjnej w dniu 26 października 2001 r., w ramach których Unia Europejska zaakceptowała 9 wniosków o okresy przejściowe. W obszarze Środowisko odpady wynegocjowane zostały, na tle pozostałych krajów kandydujących które zakończyły już negocjacje, korzystne warunki. 1. Dyrektywa 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, 5-letni okres przejściowy (do r.). 2. Dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów, 10-letni okres przejściowy (do r. ). 3. Rozporządzenie 259/93/EWG w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar, 5-letni okres przejściowy (do r.) dla niektórych grup odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw. "zielonej listy", zaś dla wybranych odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw. "pomarańczowej listy" z możliwością przedłużenia do 2012 r. Warunkiem koniecznym wprowadzenia niezbędnych zmian w funkcjonowaniu składowisk i ich dostosowania do standardów unijnych jest zebranie pełnych informacji o wszystkich istniejących składowiskach w Polsce, zarówno przemysłowych jak i komunalnych. Na tej podstawie będzie możliwe opracowanie odpowiedniej strategii działań naprawczych składowisk, bądź podjęcie decyzji o zamknięciu obiektów których modernizacja jest nieuzasadniona ze względów ekonomicznych lub ekologicznych. Dostępne informacje na temat składowisk są niepełne. Główny Urząd Statystyczny publikuje jedynie informacje dotyczące składowisk komunalnych, podając ich liczbę (1036), powierzchnie oraz wyposażenie w instalacje odgazowania. W roczniku statystycznym Ochrona Środowiska GUS [1], nie ma informacji o ilości czynnych i nieczynnych składowisk odpadów przemysłowych, a jedynie przytoczone są powierzchnie przez nie zajmowane oraz liczba zakładów prowadzących składowanie odpadów. Drugim źródłem informacji o składowiskach są Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, jednakże dane przez nie zgromadzone nie dają pełnego obrazu stanu technicznego składowisk, zabezpieczeń, statusu prawnego itd. Konieczne stało się zatem zebranie kompleksowych informacji o krajowych składowiskach odpadów, wraz z oceną ich wpływu na środowisko, aby było możliwe podjęcie działań administracyjnych umożliwiających dostosowanie funkcjonowania składowisk do standardów Unii Europejskiej. Narzędziem służącym do pozyskania szczegółowych danych miały być przeglądy ekologiczne wykonywane obligatoryjnie dla każdego składowiska, w terminie do 30 czerwca 2002 roku. Najistotniejszym stwierdzeniem zawartym w przeglądzie powinno być zalecenie modernizacji składowiska bądź jego zamknięcia. 2. Uwarunkowania prawne przeglądów ekologicznych składowisk Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw [4], w art. 33 nakłada obowiązek przedłożenia przeglądów ekologicznych składowisk odpadów do dnia 30 czerwca Zobowiązanie do przedłożenia przeglądów wydaje w drodze decyzji organ ochrony 112

3 środowiska, którym w rozumieniu Prawa ochrony środowiska [5] jest starosta. Cel sporządzania przeglądów ekologicznych składowisk został wyjaśniony w ustępie 2 art. 33 ustawy wprowadzającej [4] jeżeli z przeglądu ekologicznego wynikać będzie konieczność dostosowania jego funkcjonowania do wymogów ustawy o odpadach, zarządzający składowiskiem może zostać zobowiązany do wystąpienia z wnioskiem o pozwolenie na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, lub o wydanie pozwolenia na budowę składowiska odpadów, którego przedmiotem będzie przebudowa obiektu. W ustawie [4] został określony czas w jakim zarządzający istniejącym składowiskiem jest obowiązany dostosować funkcjonowanie do wymagań określonych w pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, lub w pozwoleniu na budowę. Musi to nastąpić nie później niż do dnia 31 grudnia 2009 r. Funkcjonowanie składowiska odpadów musi spełniać wymogi ustawy o odpadach [6]. Istotnym jej zapisem jest Art. 50, który stanowi delegację dla Ministra Środowiska o wydaniu rozporządzenia w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Do chwili obecnej (koniec stycznia 2003 roku) wspomniane rozporządzenie nie zostało wydane, a jedynie został udostępniony na stronach internetowych jego projekt z dnia [7]. Wymagania jakie powinien spełniać przegląd ekologiczny określone zostały w Art. 238 Prawa ochrony środowiska [5], poprzez podanie 7 punktów, które przegląd powinien zawierać. Do najistotniejszych informacji należą: opis obiektu wraz w wykazaniem w jego sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej, chronionych dóbr kultury, obiektów i obszarów przyrodniczych, określenie oddziaływania obiektu na środowisko, a także wskazanie czy konieczne jest ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania. Przytoczony zakres informacji ma charakter ogólny i dotyczy wszystkich obiektów poddanych przeglądowi, niezależnie od ich specyfiki. Natomiast w art. 242 zawarto delegację dla Ministra Środowiska o wydaniu rozporządzenia, w sprawie dodatkowych wymagań, jakie powinien spełniać przegląd ekologiczny dla poszczególnych rodzajów instalacji. W rozporządzeniu tym mogą zostać ustalone szczegółowe formy sporządzania przeglądu, zakres zagadnień, które powinny zostać określone i ocenione w przeglądzie, rodzaj dokumentów, z których informacje powinny zostać w nim uwzględnione. Takie rozporządzenie nie zostało dotychczas wydane, wobec czego nie ma szczegółowych zapisów prawnych dotyczących zasad sporządzania przeglądów ekologicznych składowisk odpadów. Jednakże środowiska specjalistów w zakresie sporządzania raportów oddziaływania na środowisko i gospodarki odpadami wysuwają własne propozycje zagadnień, które powinny być zawarte w przeglądzie ekologicznym składowiska odpadów. Przykładem może być bardzo rozbudowany, 14-to punktowy wariant zawartości merytorycznej przeglądu ekologicznego składowiska [8], który oprócz informacji wymaganych Prawem ochrony środowiska, obejmuje zagadnienia specyficzne dla funkcjonowania składowisk odpadów. Do takich zagadnień należą m.in.: lokalizacja składowiska wraz z opisem warunków geologicznych i hydrogeologicznych, opis technologii składowania odpadów, ocena eksploatacji składowiska, charakterystyka odpadów i wynikające z tego zagrożenia dla środowiska, proponowane rozwiązania zamknięcia i rekultywacji terenu składowiska i ich ocena, oddziaływanie składowiska na środowisko w czasie jego likwidacji oraz zagadnienia dotyczące monitoringu. Omawiany spis treści pozwala na ujęcie wszystkich istotnych aspektów funkcjonowania składowiska. Opracowanie takiego przeglądu, pomimo znacznych nakładów poniesionych na jego sporządzenie, ułatwiałoby podjecie decyzji o dalszych losach składowiska. 113

4 3. Metodologia oceny wykonanych przeglądów ekologicznych Województwo Małopolskie zajmuje obszar km 2, co stanowi około 4,8 % powierzchni kraju. Jest to jedno z mniejszych województw (12 pod względem powierzchni), a jednocześnie jedno z najgęściej zaludnionych, bowiem z gęstością zaludnienia 214 osób/km 2 zajmuje drugie, po województwie śląskim miejsce w kraju. Według stanu na koniec roku 2000, Województwo Małopolskie liczyło tys. mieszkańców, czyli około 8,4 % ludności Polski. Trzy największe miasta województwa, funkcjonujące na prawach powiatu: Kraków, Tarnów i Nowy Sącz zamieszkuje 30 % populacji. Na strukturę administracyjną województwa składa się ponadto 19 powiatów ziemskich i 3 grodzkie oraz 182 gmin [3]. Według GUS [1] w granicach województwa małopolskiego funkcjonuje 47 czynnych składowisk odpadów komunalnych o łącznej powierzchni 100,2 ha, natomiast Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami Etap I [3] podaje, że istnieje ich 60. Do oceny wykonanych przeglądów ekologicznych wykorzystano, udostępnione przez starostwa, opracowania sporządzone dla składowiska z 9 powiatów województwa małopolskiego, głównie z jego części zachodniej. Łącznie ocenie poddano 28 składowisk, które wyszczególniono w tab. 1. Tab. 1. Wytypowane składowiska do oceny przeglądu. L.p. Powiat Składowisko 1. Krakowski 1. Składowisko odpadów komunalnych w Kulerzowie, gmina Mogilany 2. Składowisko odpadów przemysłowych Zakładów Metalurgicznych Skawina 3. Składowisko odpadów komunalnych w Skawinie 4. Składowisko odpadów komunalnych dla gminy Słomniki 2. Myślenicki 1. Składowisko odpadów komunalnych w Borzęcie gminy Myślenice 2. Wysypisko sanitarne odpadów stałych w Dobczycach 3. Składowisko odpadów komunalnych w Sułkowicach 3. Suski 1. Składowisko odpadów komunalnych w Makowie Podhalańskim 2. Składowisko odpadów w Suchej Beskidzkiej 3. Składowisko w Fabryce Osłonek Białkowych w Białce k/makowa Podhalańskiego 4. Wadowicki 1. Składowisko odpadów komunalnych w Andrychowie 2. Składowisko odpadów w Choczni, gmina Wadowice 3. Składowisko odpadów komunalnych w Lanckoronie 4. Składowisko odpadów w Spytkowicach 5. Oświęcimski 1. Składowisko odpadów komunalnych w Kętach 2. Składowisko odpadów Zakładów Przemysłu Skórzanego Chełmek S.A. w Bobrku 3. Składowisko odpadów komunalnych w Chełmku 4. Składowisko odpadów komunalnych w Oświęcimiu 5. Składowisko odpadów komunalnych w Brzeszczach 6. Chrzanowski 1. Składowisko odpadów komunalnych w Balinie 2. Składowisko odpadów komunalnych w Trzebini 7. Olkuski 1. Składowisko odpadów komunalnych i obojętnych w 114

5 Ujkowie Starym 2. Składowisko odpadów Zakładu International Paper S.A. w Kluczach 3. Składowisko odpadów w Gołaczewach, gmina Wolbrom 4. Składowisko odpadów poprodukcyjnych Fabryki Taśm Transportowych Stomil Wolbrom S.A. 8. Miechowski 1. Składowisko odpadów komunalnych w Mianocicach gmina Książ Wielki 2. Składowisko odpadów komunalnych w Miechowie 9. Proszowicki 1. Składowisko odpadów komunalnych w Żębocinie Spośród 28 wymienionych obiektów tylko 5 zalicza się do składowisk odpadów przemysłowych. Pozostałe to składowiska odpadów komunalnych, najczęściej są to obiekty niewielkie obsługujące pojedyncze gminy. Wyjątek stanowi składowisko odpadów w Ujkowie Starym, gdzie przyjmuje się odpady komunalne z terenu całego powiatu olkuskiego oraz składowisko w Żebocinie, obsługujące 8 gmin powiatu proszowickiego. Autorzy artykułu oceniając wykonane przeglądy i funkcjonowanie składowisk odpadów opracowali ankietę, wyróżniającą 9 grup tematycznych: - stan prawny składowiska, - lokalizacja i uwarunkowanie hydrogeologiczne, - aspekty techniczno-technologiczne składowiska, - oddziaływanie składowiska na środowisko, - zabezpieczenia składowiska, - monitoring, - sposób zakończenia eksploatacji, - działania naprawcze lub zamknięcie składowiska, - merytoryczna zgodność z wymogami ustawowymi. Poszczególne grupy tematyczne zostały doprecyzowane szczegółowymi zagadnieniami. 4. Postępowanie proceduralne, poziom merytoryczny przeglądów. Przeprowadzone w starostwach rozmowy oraz analiza dat przekazania opracowań pozwala stwierdzić, że decyzje zobowiązujące do przedłożenia przeglądów ekologicznych składowisk wydawane były najczęściej późno, koniec maja lub początek czerwca. Późne wydanie decyzji spowodowało, że zarządzający składowiskami nie dysponowali odpowiednio długim czasem na sporządzenie prawidłowych przeglądów. Decyzje starosty chrzanowskiego na przedłożenie przeglądów zostały wydane 25 maja oraz 10 czerwca. Starosta powiatu proszowickiego nie wydał decyzji zobowiązującej do przedłożenia przeglądu ekologicznego jedynego składowiska znajdującego się na terenie powiatu, wobec czego przegląd ekologiczny tego obiektu nie został opracowany. Analizowane przeglądy ekologiczne składowisk z terenu województwa małopolskiego są bardzo zróżnicowane pod względem poziomu merytorycznego. Ich zawartość w wielu przypadkach nie spełniała wymogów ustawowych. Merytoryczne uchybienia niczym nie skutkowały, przeglądy bez konieczności ich uzupełnienia były przyjmowane przez starostwa, bez wezwania do uzupełnienia opracowań. Kuriozalnym przykładem jest przegląd składowiska odpadów komunalnych w Spytkowicach (powiat wadowicki), sporządzony przez wójta gminy na dwóch stronach maszynopisu. Na podstawie sporządzonych przeglądów często niemożliwe było wypełnienie ankiety wymaganej przez Ministerstwo Środowiska, wskutek czego starostwa występowały o 115

6 uzupełnienie istotnych informacji o składowisku, nie uwzględnionych w przeglądzie. Ankieta którą starostwa przesyłały do Ministerstwa zawierała 11 punktów: 1. nazwa składowiska, gmina zarządzający, 2. rok budowy, 3. pojemność zapełniona, 4. pojemność pozostała, 5. opis uszczelnienia, 6. obecność drenażu odcieków, 7. ogrodzenie, 8. rejestracja wjazdów, 9. pomiar przyjmowanych ilości odpadów, 10. ilość odpadów przyjmowanych rocznie, 11. planowany rok zamknięcia. Są to podstawowe informacje o składowisku, tym bardziej zastanawia fakt, że nie zostały one uwzględnione w przeglądach. Krzywdząca byłaby ocena, że zostały sporządzone przeglądy reprezentowały niski poziom merytoryczny, nie spełniające ustawowych wymagań. Spośród wielu bardzo dobrze sporządzonych opracowań wyróżnia się przegląd składowiska odpadów komunalnych w Ujkowie Starym, świadczący o wysokich umiejętnościach wykonawcy. Najczęściej wykonawcami przeglądów były osoby prywatne, w tym biegli w zakresie sporządzania ocen oddziaływania na środowisko lub niewielkie firmy konsultingowe (jednoosobowe), rzadko zaś instytucje naukowe. 5. Podsumowanie Obowiązki proceduralne starostów w zakresie wydawania decyzji zobowiązujących do sporządzenia przeglądów ekologicznych składowisk zostały zachowane. Wyjątkiem jest powiat proszowicki, którego starosta takiej decyzji nie wydał. Jednakże należy zauważyć, że w większości przypadków decyzje wydawane były późno, w maju lub czerwcu, nie pozostawiając wiele czasu zarządzającym składowiskami na wykonanie prawidłowego przeglądu. Celem sporządzonych przeglądów ekologicznych składowisk, wynikającym z zapisów ustawy wprowadzającej [4], było ewentualne zobowiązanie zarządzającego składowiskiem do wystąpienia z wnioskiem o pozwolenie na zmianę sposobu użytkowania lub o wydanie pozwolenia na budowę, a w dalszej perspektywie dostosowanie funkcjonowania do wymagań określonych w wyżej wymienionych pozwoleniach do dnia 31 grudnia Generalnie starostwa nie ustosunkowały się do informacji zawartych w przeglądach, nie zostały wydane decyzje zobowiązujące do wystąpienia z wnioskiem o pozwolenie na budowę lub likwidację składowiska. Jedynie w powiecie miechowskim została wydana decyzja zobowiązująca do wystąpienia z wnioskiem o pozwolenie na budowę. Nasuwa się pytanie o celowość wprowadzenia obowiązku sporządzenia przeglądów ekologicznych składowisk, skoro w ślad za nimi nie idą żadne działania decyzyjne. Należy podkreślić, że przeglądy ekologiczne pomimo poniesionych znacznych nakładów na ich sporządzenie, nie skutkowały właściwymi działaniami naprawczymi, nawet w przypadku składowisk które winny być natychmiast zamknięte z uwagi na zagrożenie stwarzane dla środowiska. Sporządzanie przeglądów skutkowało wypełnieniem ankiety i przesłaniem jej do Ministerstwa Środowiska. Na tej podstawie konstruowana będzie baza danych na temat stanu krajowych składowisk odpadów. W artykule pominięty został aspekt ekologiczny, ponieważ małopolskie składowiska odpadów komunalnych w zakresie lokalizacji, budowy, eksploatacji, oddziaływania na 116

7 środowisko, zabezpieczeń, likwidacji itd. nie odbiegają od składowisk krajowych. Generalnie większość z nich nie spełnia unijnych standardów, a zarządzający składowiskami nie mają pełnej świadomości o ogromie nakładów i prac, które muszą być poniesione w celu dostosowania obiektów do wymagań prawnych. Z danych którymi dysponuje WIOŚ w Krakowie [3] wynika, że istnieje 60 składowisk odpadów komunalnych, z czego aż 29 nie posiada żadnego uszczelnienia, większość nie ma uregulowanego statusu prawnego, jedynie 17 wyposażonych jest w kompaktor, na jednym składowisku wykorzystuje się biogaz, na nielicznych prowadzony jest pełny monitoring wód podziemnych, powierzchniowych, odcieków oraz gazu wysypiskowego, na 20 nie prowadzi się żadnej ewidencji odpadów, a 6 składowisk przewidziano do zamknięcia. Z dniem 23 grudnia 2002 roku obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów [9]. Jest ono bardzo rygorystyczne i nawiązuje do aneksów Dyrektywy Rady 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie ziemnych składowisk odpadów. Dla istniejących składowisk odpadów komunalnych wymagane jest prowadzenie monitoringu zarówno w fazie eksploatacji, jak i w fazie poeksploatacyjnej, przez okres 30 lat. Realizacja zakresu oznaczeń parametrów wskaźnikowych oraz częstotliwość badań wód powierzchniowych i podziemnych, odcieków, gazu składowiskowego narzuconego w rozporządzeniu będzie bardzo kosztowna. Wiele małych gmin, będących właścicielami składowisk odpadów komunalnych, nie udźwignie tego obciążenia finansowego. Należy sądzić, iż małe składowiska komunalne o powierzchni około 1-2 ha (częste w Małopolsce), będą stopniowo zamykane, a w ich miejsce związki międzygminne będą budować składowiska odpowiadające unijnym standardom. Literatura 1. Ochrona środowiska 2002 Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Krajowy Plan Gospodarki Odpadami przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 października 2002 roku. Plan dostępny na stronach Ministerstwa Środowiska: 3. Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami. Projekt - Wersja Robocza dostępny na stronie Województwa Małopolskiego: 4. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U ) 5. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U ze zmianami: Dz. U , Dz. U , Dz. U , Dz. U ). 6. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U ze zmianami: Dz. U , Dz. U , Dz. U , Dz. U ) 7. Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów z dnia Manczarski P.: Przeglądy ekologiczne składowisk odpadów. Przegląd Komunalny 3/ Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U ) 117