GAZ ZIEMNY I ROPA W POLSCE. Podstawowe fakty

Transkrypt

1 GAZ ZIEMNY I ROPA W POLSCE Podstawowe fakty

2 Główne fazy poszukiwań oraz wydobycia gazu ziemnego i ropy POSZUKIWANIA OCENA POTENCJAŁU WYDOBYCIE Moment możliwej rezygnacji z inwestycji Firma może wycofać się z inwestycji, jeżeli na etapie poszukiwań projekt okaże się nierentowny. Moment możliwej rezygnacji z inwestycji Firma może wycofać się z inwestycji, jeżeli na etapie oceny potencjału projekt okaże się nierentowny. Uzyskanie koncesji Zakończenie wydobycia i rekultywacja terenu Badania sejsmiczne Wydobycie Cykl prac związanych z poszukiwaniami oraz wydobyciem gazu ziemnego i ropy na lądzie Budowa wiertni Przygotowania odwiertu do eksploatacji Wiercenia Jako firma prowadząca działalność w wielu krajach, daliśmy się poznać jako wiarygodny partner, otwarty na dialog ze społecznościami lokalnymi. Tak samo chcemy być postrzegani także w Polsce. Zdajemy sobie sprawę z tego, że jesteśmy tutaj gośćmi. Będziemy działać tak, aby zasłużyć na Państwa zaufanie i szacunek. Carl R. Hubacher, prezes Marathon Oil Polska

3 GAZ ZIEMNY I ROPA W POLSCE Podstawowe fakty Dlaczego Polska? Polska jako główny obszar prac poszukiwawczych w Europie 2 Nowoczesne metody poszukiwań gazu i ropy Wyzwania związane z poszukiwaniem nowych złóż gazu ziemnego i ropy 3-4 Bezpieczeństwo prowadzonych prac Troska o bezpieczeństwo jako kluczowy element działalności firmy Marathon Oil na całym świecie 5 Troska o środowisko naturalne Dążenie do ograniczenia wpływu na otoczenie 6-7 Badania sejsmiczne Wykorzystanie badań sejsmicznych do stworzenia map warstw skalnych znajdujących się pod powierzchnią ziemi Budowa wiertni Przygotowanie terenu do instalacji urządzenia wiertniczego Wiercenia Uruchomienie urządzenia wiertniczego i kilkutygodniowy okres prac wiertniczych 11 Przygotowanie odwiertu do eksploatacji Szczelinowanie hydrauliczne, czyli technika stymulacji złoża niezbędna do zapewnienia opłacalności inwestycji Wydobycie Wieloletnia eksploatacja w przypadku ekonomicznej opłacalności odwiertu Zakończenie wydobycia i rekultywacja terenu Przywrócenie terenu do stanu pierwotnego po wyczerpaniu złoża 14 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 1

4 Dlaczego Polska? Polska jako główny obszar prac poszukiwawczych w Europie Mapa koncesji Marathon Oil w Polsce otrzeby energetyczne światowej gospodarki stale rosną. Koncerny naftowo- wciąż poszukują nowych zasobów surowców i obszarów ich wydobycia. Pgazownicze Na kontynencie europejskim, Polska jest obecnie głównym terenem poszukiwań węglowodorów pochodzących z tzw. złóż niekonwencjonalnych. Złoża te określane są jako niekonwencjonalne, ponieważ znajdujące się w nich węglowodory uwięzione są w formacjach drobnoziarnistych skał osadowych, zwanych łupkami, a ich eksploatacja w porównaniu ze złożami konwencjonalnymi wymaga zastosowania bardziej skomplikowanych metod. Dzięki postępowi technologicznemu, zwłaszcza w dwóch obszarach: wierceń poziomych i szczelinowania hydraulicznego, wydobycie tych surowców stało się opłacalne, przyczyniając się do zwiększenia światowych zapasów energii. Zdaniem ekspertów, polskie formacje łupkowe pochodzące z okresu dolnego paleozoiku mogą okazać się największymi i najbardziej znaczącymi w Europie Środkowej złożami węglowodorów niekonwencjonalnych gazu ziemnego i ropy. Według szacunków opublikowanych w raporcie amerykańskiej Agencji ds. Energii (EIA) z 5 kwietnia 2011r., Polska posiada znaczące złoża tzw. gazu łupkowego (opracowanie to nie uwzględnia potencjalnych zasobów ropy naftowej pochodzącej z łupków). Polska ma ponad 150 lat doświadczenia w zakresie poszukiwania i eksploatacji gazu ziemnego, jednak dopiero od niedawna, w związku z intensywnym rozwojem wydobycia gazu łupkowego w Ameryce Północnej, nasz kraj znalazł się w centrum zainteresowania branży naftowo-gazowniczej. Badania geologiczne wstępnie potwierdziły informacje dotyczące potencjału polskich złóż węglowodorów, co skłoniło kilka światowych koncernów energetycznych oraz firmy krajowe do ubiegania się o koncesje na ich poszukiwanie. Koncesje poszukiwawcze wydane przez Ministerstwo Środowiska obejmują obszary rozciągające się wzdłuż niemal całego kraju. Obecnie większość firm jest na początkowym etapie działań; prowadzą prace sejsmiczne i wykonują próbne odwierty. Celem tych prac jest określenie możliwości i opłacalności późniejszej eksploatacji złóż. obejmują kwestie związane z ochroną środowiska, budową specjalistycznej infrastruktury, geologią, technologiami wierceń oraz zagadnieniami regulacyjnymi i prawnymi. Dziś trudno jest w pełni ocenić, jaką rolę może odegrać Polska, jeśli chodzi o wydobycie węglowodorów, gdyż eksploatacja złóż może się rozpocząć najwcześniej za kilka lat. Do tego czasu trzeba będzie zmierzyć się z wieloma wyzwaniami, w tym np. brakiem odpowiedniej infrastruktury, zarówno przesyłowej, jak i wspierającej wydobycie. Powodzenie inwestycji w wydobycie gazu z łupków w Polsce może jednak przynieść wiele korzyści, w tym szansę na zmianę obecnego statusu naszego kraju z importera, sprowadzającego gaz przede wszystkim z Rosji, w jednego z eksporterów energii. Obecnie, około 50% gazu ziemnego importowanego przez kraje europejskie pochodzi spoza Unii Europejskiej. Obok wzrostu niezależności i bezpieczeństwa energetycznego Polski, rozwój nowoczesnego przemysłu wykorzystującego innowacyjne technologie może pozytywnie wpłynąć na całą gospodarkę, zwiększając jej konkurencyjność i tworząc nowe miejsca pracy, nie tylko bezpośrednio związane z branżą gazowniczą. Sukces inwestycji w gaz z łupków w Ameryce Północnej spowodował, że firmy naftowo-gazownicze posiadające specjalistyczną wiedzę w zakresie poszukiwań i eksploatacji złóż niekonwencjonalnych, zaczęły wykorzystywać zdobyte kompetencje i doświadczenia do realizacji projektów na całym świecie. Doświadczenia te 2 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty

5 Nowoczesne metody poszukiwań gazu i ropy Wyzwania związane z poszukiwaniem nowych złóż gazu ziemnego i ropy KLUCZOWE ZAGADNIENIA Poszukiwanie i eksploatacja nowych źródeł gazu ziemnego oraz ropy stają się coraz bardziej wymagające i skomplikowane. Wiele koncernów wydobywa obecnie gaz i ropę z łupków, czyli skał złożonych z mułu i drobnych fragmentów innych minerałów, a także szczątków organicznych. Postęp technologiczny umożliwił wykorzystanie niekonwencjonalnych zasobów surowców. Szczelinowanie hydrauliczne to stosowana od ponad 60 lat technika stymulacji złóż, umożliwiająca bezpieczne wydobycie gazu i ropy. Rozwój techniki wiercenia poziomego oraz szczelinowania hydraulicznego znacząco zwiększył opłacalność wydobycia gazu ziemnego z łupków. większone zainteresowanie gazem ziemnym, związane z optymistycznymi prognozami Zdotyczącymi polskich złóż, jest okazją do odpowiedzi na kilka podstawowych pytań dotyczących tego surowca jako źródła czystej i ekologicznej energii. Czym jest więc gaz ziemny i skąd wzięło się określenie gaz łupkowy? Podstawowe informacje na temat gazu ziemnego Gaz ziemny to mieszanka węglowodorów, składająca się głównie z metanu (CH 4 ), mniejszych ilości butanu, etanu, propanu oraz innych gazów powstałych w wyniku trwającego miliony lat rozkładu materii organicznej. Jest to gaz bezwonny i bezbarwny, który podczas spalania wytwarza znaczne ilości energii. Gaz ziemny występuje w formacjach skalnych znajdujących się pod powierzchnią ziemi. Złoża gazu ziemnego można podzielić na dwie podstawowe kategorie konwencjonalne i niekonwencjonalne. Wydobycie gazu ze złóż konwencjonalnych jest dużo prostsze, ponieważ znajduje się on zazwyczaj w przepuszczalnych skałach zbiornikowych, takich jak piaskowiec lub wapień, pozwalających na bardziej swobodny przepływ surowca. Z kolei złoża niekonwencjonalne charakteryzują się ściśniętymi formacjami skalnymi o niskiej przepuszczalności, w których uwięzione są zasoby węglowodorów. Wydobycie surowców z tego Geolodzy wykorzystują najnowsze technologie do analizowania danych sejsmicznych Analiza skał pomaga zrozumieć, co kryje się pod ich powierzchnią typu złóż wymaga zastosowania specjalnych metod stymulacyjnych, które pomagają uwolnić zgromadzone w skałach węglowodory. Proces ten wiąże się zwykle z większymi nakładami finansowymi i jest bardziej zaawansowany technologicznie. Gaz łupkowy to termin stosowany w odniesieniu do gazu ziemnego, którego złoża znajdują się w drobnoziarnistych skałach osadowych, tzw. łupkach. Sam gaz nie różni się jednak niczym od gazu ziemnego, z którego korzystamy na co dzień. Powszechnie stosowany jest również termin ropa łupkowa, oznaczający ropę pozyskiwaną ze skał łupkowych. Podobnie jak w przypadku gazu, ropa ta nie różni się niczym od surowca wydobywanego ze złóż konwencjonalnych. Poszukiwanie węglowodorów Firmy specjalizujące się w poszukiwaniu i wydobyciu gazu ziemnego określają położenie złóż, wykorzystując do tego celu nowoczesne i kompleksowe technologie. Zespoły geologów, geofizyków oraz inżynierów, krok po kroku badają, opisują i sprawdzają obszary, pod kątem ich potencjału związanego z wydobyciem gazu ziemnego i ropy na skalę przemysłową. Zanim jednak zostanie wykonany odwiert, przeprowadzane są skomplikowane testy i analizy, służące jak najdokładniejszemu określeniu miejsca prowadzenia prac wiertniczych. Nowoczesne technologie wiercenia są mniej inwazyjne i bardziej precyzyjne niż kiedyś, dzięki czemu cały proces jest przygotowywany i prowadzony w taki sposób, aby w jak najmniejszym stopniu oddziaływać na środowisko naturalne oraz życie mieszkańców terenów, na których prowadzone są prace. Proces poszukiwania złóż węglowodorów składa się z trzech etapów. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, prace odbywają się w ramach dwóch rodzajów zezwoleń: koncesji na poszukiwanie oraz koncesji na wydobycie surowców: W fazie poszukiwań wykonywane są badania sejsmiczne oraz odwierty próbne pozwalające ocenić zasobność złoża pod kątem jego przyszłej eksploatacji na skalę przemysłową. W Polsce etap ten potrwa prawdopodobnie około 5 lat. W tym czasie Marathon Oil planuje wykonanie jednego lub dwóch odwiertów na terenie każdej z posiadanych koncesji. Prace prowadzone w fazie oceny potencjału polegają na wykonywaniu dodatkowych odwiertów na mniejszych i bardziej zwartych obszarach. Celem prac jest oszacowanie wielkości zasobów i potwierdzenie opłacalności wydobycia surowca na danym terenie. Na tym etapie może się okazać, że projekt jest nieopłacalny i firma podejmie decyzję Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 3

6 o wycofaniu się z inwestycji. Według szacunków Marathon Oil, etap oceny potencjału potrwa w Polsce od 1 roku do 3 lat. W tym czasie konieczne może się okazać wywiercenie do 6 dodatkowych otworów w ramach każdej z koncesji. Jeżeli projekt zostanie uznany za rentowny, następuje przejście do trzeciego etapu wydobycia, który wymaga wykonania dużo większej liczby odwiertów. Eksploatacja każdego z odwiertów na skalę przemysłową może potrwać nawet kilkadziesiąt lat. Wydobywany gaz ziemny jest poddawany specjalnym procesom, których celem jest oczyszczenie surowca z wody, piasku i innych zanieczyszczeń. Niektóre gazy węglowodorowe, takie jak butan lub propan, są składowane i sprzedawane osobno. Czysty, przetworzony gaz ziemny jest zazwyczaj sprzedawany przedsiębiorstwom, które zajmują się jego dalszą dystrybucją. Następnie, za pośrednictwem systemu gazociągów przesyłowych i dystrybucyjnych, gaz dociera do końcowych odbiorców gospodarstw domowych, firm i zakładów przemysłowych. W wielu przypadkach trudno jest wyobrazić sobie opłacalny ekonomicznie substytut gazu ziemnego. Dla wielu branż, takich jak przemysł spożywczy, papierniczy, metalurgiczny, chemiczny czy petrochemiczny, gaz ziemny jest paliwem pierwszego wyboru. Na bazie tego surowca powstaje bardzo wiele produktów, np. tworzyw sztucznych, chemikaliów i nawozów. 0.1 mm Typowy piaskowiec w powiększeniu. Na różowo oznaczone zostały przestrzenie, w których mogą się znajdować lub przez które mogą się przemieszczać węglowodory 0.2 mm Powiększenie niekonwencjonalnego, ściśniętego piaskowca. Mniejsza liczba niebieskich obszarów wskazuje na mniejszą pojemność magazynową i mniejszą liczbę ścieżek przepływu węglowodorów 0.5 mm Powiększenie niekonwencjonalnej skały łupkowej. Węglowodory uwięzione są przede wszystkim w przestrzeni porowej materii organicznej. Przy podobnej objętości skała łupkowa ma dużo mniejsze możliwości przepływu węglowodorów niż dwa poprzednie typy skał. Dlatego uzasadnione ekonomiczne wydobycie węglowodorów z łupków wymaga stymulacji tego rodzaju skał. Szczelinowanie hydrauliczne i wiercenie poziome Wydobycie gazu ziemnego z bogatych w węglowodory złóż łupkowych jest jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu energetycznego. Termin łupek oznacza skałę osadową, złożoną w większości z mułu, kamieni i materiałów organicznych. Skały te charakteryzują się niską przepuszczalnością, ich pory są bowiem bardzo małe i niepołączone ze sobą, co sprawia, że węglowodory uwięzione wewnątrz skał przemieszczają się bardzo powoli. Postęp technologiczny ostatnich lat sprawił jednak, że eksploatacja gazu ze złóż niekonwencjonalnych, takich jak łupki, stała się opłacalna, umożliwiając wydobycie surowca na niedostępnych wcześniej terenach. Kamieniem milowym w procesie rozwoju opłacalnej ekonomicznie eksploatacji gazu z łupków było udoskonalenie dwóch technik wiercenia poziomego oraz szczelinowania hydraulicznego. W porównaniu z tradycyjnym wierceniem pionowym, wiercenie poziome zapewnia lepszy dostęp do złoża i umożliwia wydobywanie większej ilości węglowodorów w ramach jednego otworu wiertniczego. Dla porównania, od 6 do 8 poziomych odwiertów w jednej lokalizacji zapewnia dostęp do takiej samej ilości surowca co 16 odwiertów pionowych. Wiercenie poziome może zatem znacząco zmniejszyć skalę inwestycji niezbędnych do eksploatacji gazu, w tym przygotowania terenów odwiertów, zapewnienia dostępu do dróg dojazdowych i sieci przemysłowych oraz budowy instalacji produkcyjnych, minimalizując tym samym wpływ działań wydobywczych na otoczenie. Kolejną techniką, która przyczyniła się do zwiększenia opłacalności wydobycia gazu ziemnego z łupków jest szczelinowanie hydrauliczne. Polega ono na wpompowywaniu do otworu odwiertu specjalnej mieszanki składającej się z wody, piasku oraz niewielkiej ilości dodatków chemicznych. Płyn jest wtłaczany pod ziemię pod wysokim ciśnieniem i powoduje powstawanie licznych pęknięć i szczelin w skałach zbiornikowych. Technika ta umożliwia bardziej efektywne wydobycie i pozyskiwanie większej ilości surowca z danego odwiertu. W ciągu ostatniej dekady obie techniki wiercenie poziome i szczelinowanie hydrauliczne były wielokrotnie wykorzystywane, dzięki czemu wydobycie gazu ziemnego i ropy ze złóż łupkowych stało się opłacalne i mogło się rozwijać. Oba procesy i związane z nimi techniki stosowane są obecnie w wielu krajach na całym świecie, w tym w Polsce, i w istotny sposób przyczyniają się do zwiększenia światowych zasobów energii. 4 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty

7 Bezpieczeństwo prowadzonych prac Troska o bezpieczeństwo jako kluczowy element działalności firmy Marathon Oil na całym świecie KLUCZOWE ZAGADNIENIA Ochrona zdrowia i bezpieczeństwo pracowników oraz członków lokalnych społeczności jest podstawową wartością Marathon Oil. Prowadzenie działalności operacyjnej w danej społeczności wymaga zaufania, na które trzeba zapracować. W oparciu o sprawdzone procedury, Marathon Oil nieustannie doskonali system ochrony bezpieczeństwa i higieny pracy. Potencjalne zagrożenia są natychmiast identyfikowane, a następnie firma podejmuje odpowiednie kroki, by wyeliminować ryzyko. chrona zdrowia i bezpieczeństwo wszystkich pra- oraz członków lokalnych społeczności Ocowników to podstawowa wartość firmy, wyznawana nie tylko przez Marathon Oil, ale również wszystkich dostawców i poddostawców, z którymi koncern współpracuje. Firma nie podejmuje żadnego działania, dopóki nie uzyska stuprocentowej pewności, że może ono być wykonane w sposób bezpieczny. Jesteśmy świadomi, że prowadzenie działalności operacyjnej w danej społeczności wymaga zaufania, na które trzeba zasłużyć. Firma pracuje na nie, wdrażając najwyższe standardy ochrony środowiska, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zasady społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Standardy te obejmują: Kompleksową politykę w zakresie ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wynikające z niej szczegółowe zasady działania i procedury. Zintegrowany System Zarządzania Ochroną Środowiska oraz Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, który umożliwia monitoring efektywności i doskonalenie procedur związanych z ww. zagadnieniami. Opartą na kluczowych wartościach Marathon Oil politykę CSR, która wszędzie tam, gdzie firma prowadzi swoją działalność, promuje zrównoważony rozwój społeczny, środowiskowy i gospodarczy. Bezpieczeństwo stanowi najważniejsze kryterium oceny działań podejmowanych przez Marathon Oil. Firma dąży do stworzenia bezpiecznego środowiska pracy, w którym liczba wypadków zostanie ograniczona do zera. W koncernie wdrażane są odpowiednie procedury dotyczące raportowania i analizy zdarzeń, które mogły doprowadzić do wypadku. Pracownicy biorą udział w programach związanych Ciągłe doskonalenie z BHP i uczestniczą w szkoleniach, których celem jest zwiększenie świadomości istniejących zagrożeń i poznanie metod ich unikania. W firmie działają także procesy pozwalające kontrolować zgodność prowadzonych projektów z obowiązującymi przepisami i normami branżowymi. Ciągłe doskonalenie dzięki Systemowi Zarządzania W swojej codziennej działalności, Marathon Oil korzysta ze sprawdzonego i opartego na międzynarodowych zasadach systemu zarządzania procesami związanymi z ochroną środowiska, bezpieczeństwem i higieną pracy oraz standardami CSR (tzw. Global Performance System). Rozwiązanie to opiera się na kompleksowym i spójnym podejściu do działalności operacyjnej firmy, niezależnie od miejsca, w którym działalność ta jest prowadzona. Pozwala ono na wyznaczanie konkretnych celów, realizację działań zmierzających do ich osiągnięcia, mierzenie efektywności oraz raportowanie rezultatów. System jest spójny z podstawowymi zasadami tzw. cyklu ciągłego doskonalenia: Zaplanuj- Wprowadź-Sprawdź-Zrewiduj. Elementy te są powszechnie uznawane za kluczowe części składowe dobrych praktyk zarządzania systemowego. Gwarantują one najwyższą efektywność i bezpieczeństwo prowadzonych działań. Global Performance System umożliwia identyfikację i proaktywne zarządzanie potencjalnym wpływem prowadzonych działań operacyjnych na ludzi, środowisko naturalne oraz aktywa firmy. Dzięki temu rozwiązaniu, niezależnie od wielkości, położenia, znaczenia inwestycji czy istniejących lokalnie regulacji, Marathon Oil w sposób systemowy ocenia i zarządza procedurami w zakresie ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Ochrona zdrowia i bezpieczeństwo pracowników oraz członków społeczności lokalnych są dla Marathon Oil priorytetem. Firma nie podejmuje żadnych działań, dopóki nie uzyska stuprocentowej pewności, że mogą być one wykonane w sposób bezpieczny. Zarządzanie procesem rewizyjnym Monitoring i pomiary Wypadki i incydenty ZAPLANUJ: Wymyśl i zorganizuj ZREWIDUJ: Sprawdź jeszcze raz i skoryguj WPROWADŹ: Zakomunikuj i zrealizuj SPRAWDŹ: Monitoruj i poprawiaj Procedury i przywództwo Ocena ryzyka Zgodność z przepisami Cele i plany działania Role i obowiązki Szkolenia i rozwój kompetencji Komunikacja/Zaangażowanie zainteresowanych stron Kontrola operacyjna Zarządzanie zmianami Bezpieczeństwo i gotowość na wypadek awarii Dostawcy Zarządzanie produktami Dokumentacja i archiwizacja danych Globalny System Zarządzanie (Global Performance System) Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 5

8 Troska o środowisko naturalne Dążenie do ograniczenia wpływu na otoczenie KLUCZOWE ZAGADNIENIA Solidne zabezpieczenie otworów wiertniczych, złożone z co najmniej dwóch warstw stali i cementu chroni wody gruntowe przed przenikaniem płynów wpompowywanych do odwiertów. Do płynu wykorzystywanego w szczelinowaniu hydraulicznym dodawane są substancje chemiczne; wiele z nich można znaleźć w domowych środkach czystości. Woda z odwiertów oraz płyn wykorzystywany przy szczelinowaniu hydraulicznym są utylizowane w wyznaczonych do tego celu miejscach, zgodnie z polskimi przepisami o ochronie środowiska. osnący popyt na energię powoduje, że Marathon ROil poszerza spektrum działań na całym świecie, starając się przy tym ograniczyć wpływ swojej aktywności na środowisko naturalne. Koncern zmniejsza ilość surowców wykorzystywanych w działalności operacyjnej, redukuje emisję CO 2 wprowadzając przyjazne dla środowiska rozwiązania oraz inwestuje w nowe technologie i odnawialne źródła energii. W Polsce działania Marathon Oil związane z ochroną środowiska są realizowane w oparciu o cztery główne zasady: Wartości firmy jako podstawa prowadzonych działań Troska o otoczenie, w którym działa firma to kluczowa wartość Marathon Oil. Jeżeli jakieś działanie może wpłynąć negatywnie na środowisko, firma wstrzymuje się z jego realizacją do czasu znalezienia rozwiązania, umożliwiającego bezpieczne wykonanie prac. Wdrażanie odpowiednich systemów zarządzania W ramach swojej działalności w Polsce, Marathon Oil rozwija i stosuje procedury dostosowane do lokalnych warunków, korzysta z odpowiedniego sprzętu oraz wykorzystuje najlepszą wiedzę i doświadczenia zdobyte na całym świecie. Wszyscy pracownicy Marathon Oil stale diagnozują potencjalne zagrożenia. Nieprzewidziane zdarzenia są na bieżąco raportowane, ich skutki usuwane, a analiza i ustalenie przyczyn zdarzenia umożliwiają zapobieganie podobnym przypadkom w przyszłości. Zapobieganie wyciekom poprzez zapewnienie szczelności odwiertów Płyny wykorzystywane przy pracach wiertniczych są odizolowane od wód gruntowych nieprzepuszczalną warstwą orurowania i cementu. Samo orurowanie, przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac związanych ze szczelinowaniem hydraulicznym czy późniejszym wydobyciem, zostaje poddane ciśnieniowym testom szczelności. W celu zwiększenia bezpieczeństwa, w trakcie procesu szczelinowania hydraulicznego szczelność orurowania i ciśnienie w przestrzeni pierścieniowej są stale monitorowane. Orurowanie i cement chronią wody gruntowe przed wyciekiem gazu także podczas przemysłowej eksploatacji odwiertu. Prawidłowo przeprowadzone prace uszczelniające odwiert gwarantują ochronę podziemnych zasobów wody pitnej przed płynami wykorzystywanymi w trakcie prac wiertniczych. Warto zaznaczyć, że do tej pory nie udokumentowano przypadków zanieczyszczenia wody pitnej w wyniku procesu szczelinowania hydraulicznego. Wszelkie doniesienia na temat skażenia wody są związane prawdopodobnie z pracami prowadzonymi na powierzchni lub niezachowaniem należytej staranności podczas uszczelniania odwiertu. Restrykcyjne procedury zapobiegające rozlewaniu się płynów na powierzchni W oparciu o wieloletnie doświadczenia i sprawdzone procedury, Marathon Oil stosuje odpowiednie środki i narzędzia, chroniące powierzchnię terenu odwiertu przed wyciekami płynów i substancji chemicznych. Jednym z takich zabezpieczeń są np. zainstalowane na urządzeniach ruchome zbiorniki ochronne, uniemożliwiające kontakt płynów z gruntem. Troska o otoczenie, w którym działa firma to kluczowa wartość Marathon Oil. Jeżeli jakieś działanie może wpłynąć negatywnie na środowisko, firma wstrzymuje się z jego realizacją do czasu znalezienia rozwiązania, umożliwiającego bezpieczne wykonanie prac. Zabezpieczenie zasobów wód gruntowych 6 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty

9 Dodatki chemiczne wykorzystywane w płynie do szczelinowania hydraulicznego Wiele mówi się na temat wpływu, jaki mogą wywierać na środowisko substancje chemiczne znajdujące się w płynie wykorzystywanym do szczelinowania hydraulicznego, tzw. płynie stymulującym. Poniższa tabela pokazuje, jakie dodatki chemiczne, oprócz wody i piasku, zawiera płyn stymulujący. Wiele z tych dodatków to składniki popularnych środków chemicznych, używanych w gospodarstwach domowych. Wszystkie substancje chemiczne wykorzystywane podczas prac wiertniczych są odpowiednio ewidencjonowane, a pracownicy i służby ratownicze mają stały dostęp do dokumentacji. Informacje na temat charakterystyki tych dodatków można również znaleźć na stronach internetowych niektórych firm chemicznych. ZWIĄZEK CHEMICZNY PRZEZNACZENIE POWSZECHNE ZASTOSOWANIE Kwasy Pomagają rozpuścić minerały, tworzą szczeliny w skale (przed procesem szczelinowania) Płyn do czyszczenia basenów Chlorek sodu Pozwala opóźnić podział żelowych łańcuchów polimerowych Sól stołowa Poliakrylamid Minimalizuje tarcie pomiędzy płynem a rurami Uzdatnianie wody, nawozy 90% WODA 9,5% PIASEK Glikol etylenowy Węglan potasu/ sodu Zapobiega powstawaniu osadów w rurze Wspomaga skuteczność innych składników, takich jak substancje łączące Preparaty samochodowe chroniące przed zamarzaniem, substancje rozmrażające, domowe środki czystości Detergenty, mydła, płyny, zmiękczacze do wody, szkło, ceramika 0,5% DODATKI CHEMICZNE Aldehyd glutarowy Eliminuje bakterie w wodzie Środek dezynfekujący, sterylizacja przyrządów medycznych i dentystycznych Guma guar Zagęszcza wodę, pomaga utrzymać zawiesinę z piaskiem Składnik zagęszczający kosmetyków, wypieków, lodów, sosów, pasty do zębów Kwas cytrynowy Zapobiega wytrąceniu się tlenków metali Dodatek do żywności i napojów, kwasek cytrynowy Izopropanol Zwiększa kleistość płynu do szczelinowania Środki do czyszczenia szkła, antyperspiranty, środki koloryzujące do włosów Typowy skład płynu wykorzystywanego przy szczelinowaniu hyraulicznym. Źródło - DOE, GWPC: Modern Gas Shale Development in the United States: A. Primer (2009) Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 7

10 Badania sejsmiczne Testy pomagają zrozumieć geologiczne aspekty poszukiwań i ustalić miejsce odwiertu. KLUCZOWE ZAGADNIENIA Badania sejsmiczne są poprzedzone wizytą u władz lokalnych oraz właścicieli gruntów. Między właścicielem gruntów a wykonawcą pomiarów podpisywane zostaje porozumienie. Podczas testów specjalistyczne pojazdy wibracyjne, poruszające się wzdłuż wcześniej określonych linii sejsmicznych, zatrzymują się na minutę lub krócej, by wysłać drgania w głąb ziemi, a następnie ruszają w kolejne miejsce. W ciągu jednego dnia pojazdy uzyskują średnio dane z 5 kilometrów. Dane sejsmiczne odbijane od głębokich warstw podpowierzchniowych są rejestrowane za pomocą małych urządzeń (tzw. geofonów), które są ręcznie przymocowywane do podłoża i połączone kablami niskiego napięcia ułożonymi na powierzchni. Po zakończeniu testów geofony są usuwane z terenu. Rozłożone na powierzchni ziemi geofony są podłączane do wozu ze sprzętem rejestrującym. Kiedy ciężarówka obniża płytę do poziomu gruntu, ta zaczyna wibrować i wysyła sygnał pulsujący w głąb ziemi. Sygnały przenikają przez podpowierzchniowe warstwy ziemi. adania sejsmiczne to całkowicie bezpie- metoda, powszechnie wykorzystywana Bczna w przemyśle naftowo-gazowniczym od ponad 80 lat. Testy polegają na wysyłaniu pod powierzchnię ziemi drgań i rejestrowaniu obrazu tworzonego przez odbite, powracające na powierzchnię gruntu fale. Gromadzenie danych sejsmicznych wymaga specjalistycznych urządzeń, w tym ciężarówki ze sprzętem emitującym wibracje oraz geofonów, czyli urządzeń rejestrujących fale. Zebrane w ten sposób dane dostarczają informacji na temat struktury ziemi, co pozwala Marathon Oil sporządzać mapy geologiczne obszarów podpowierzchniowych. Przebieg prac sejsmicznych Pierwszym etapem procesu jest kontakt z właścicielami terenów, na których prowadzone będą badania i zawarcie porozumienia, umożliwiającego korzystanie z gruntów. Następnie, ekipa badawcza sprawdza teren i za pomocą niewielkich kolorowych flag dokładnie wytycza obszar, na którym zostaną zainstalowane geofony. Po zakończeniu badania flagi są usuwane z terenu. Kolejny krok to rozmieszczenie wzdłuż wyznaczonych linii kabli z przymocowanymi do nich geofonami. Kable są podłączone do ciężarówki wyposażonej w system rejestrujący, w której technicy komputerowo zapisują dane pozyskane podczas badań sejsmicznych. Aby wytworzyć sygnały podpowierzchniowe cztery ciągniki wibracyjne poruszają się wzdłuż oznaczonych ścieżek, na których wcześniej zainstalowane zostały geofony. Z samochodów opuszczane są na ziemię duże płyty, które wibrując przez niespełna minutę wytwarzają sygnał sejsmiczny. Następnie ciągniki przemieszczają się do następnej oznakowanej pozycji wzdłuż linii, zwykle ok. 40 metrów dalej. Zgodnie z obowiązującymi od dawna w branży standardami, wokół budynków i innej infrastruktury tworzy się strefy buforowe, by w wyniku drgań nie doszło do żadnych zniszczeń. Ponadto lokalizacja każdego ciągnika wibracyjnego jest dokładnie monitorowana i rejestrowana cyfrowo. Odbite fale są na bieżąco zapisywane komputerowo i analizowane przez ekipę badawczą pracującą w samochodzie ze sprzętem rejestrującym. Po zakończeniu pomiarów, technicy zbierają wszystkie geofony oraz kable i przenoszą sprzęt do następnej lokalizacji. Część sygnałów odbija się od różnych typów warstw skalnych i powraca na powierzchnię, gdzie jest rejestrowana przez geofony. 8 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty

11 Ciężarówka ze sprzętem wibracyjnym Płyta wibracyjna opuszczona do poziomu gruntu Geofony układane są na ziemi ręcznie Geofon wbity w ziemię Ekipa techniczna rozwijająca kable na terenie badań Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 9

12 Budowa wiertni Ochrona i bezpieczeństwo terenów prowadzenia prac wiertniczych KLUCZOWE ZAGADNIENIA Przed instalacją urządzenia wiertniczego, pojazdy budowlane oczyszczają teren odwiertu. W razie potrzeby, drogi dojazdowe zostają wzmocnione, co pomaga dostosować je do zwiększonego ruchu i transportu specjalistycznego sprzętu. Jeżeli obszar odwiertu znajduje się w pobliżu budynków mieszkalnych, instalowane są ekrany dźwiękoszczelne, co pozwala ograniczyć poziom hałasu do minimum. Teren pod budowę wiertni jest zazwyczaj przygotowywany z wykorzystaniem specjalnych pojazdów o określeniu miejsca odwiertu oraz podpisaniu Pporozumienia z właścicielem gruntu, zostaje wydzielony obszar o powierzchni ok. 100 metrów na 100 metrów, na którym prowadzone będą wiercenia. Teren ten jest następnie oczyszczany i przygotowywany do wprowadzenia sprzętu budowlanego i wiertniczego. Przygotowania, poza oczyszczeniem terenu pod budowę wiertni, wymagają czasami wzmocnienia dróg dojazdowych i doprowadzenia prądu z lokalnej sieci energetycznej. Wierzchnia warstwa ziemi usuwana podczas przygotowań jest zazwyczaj przechowywana i zostaje ponownie wykorzystana na etapie rekultywacji terenu po zakończeniu eksploatacji złoża. Usunięte kamienie mogą zostać ponownie wykorzystane na innym terenie. Przy wyborze terenu odwiertu bierze się pod uwagę wiele czynników, w tym odległość od najbliższego zbiornika wody, terenów zabudowanych i innych miejsc użyteczności publicznej. Dzięki zastosowaniu licznych środków bezpieczeństwa, tereny otaczające wiertnie są odpowiednio zabezpieczone i chronione. Przykładem takich działań może być wykorzystanie kamieni lub innych materiałów do kontrolowania odpływu wody z obszaru odwiertów. Urządzenie wiertnicze Marathon Oil w Zagórzu (woj. lubelskie) 10 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty

13 Wiercenia Uruchomienie urządzenia wiertniczego i kilkutygodniowy okres prac wiertniczych KLUCZOWE ZAGADNIENIA Urządzenie wiertnicze, które jest widocznym elementem krajobrazu i powoduje hałas, znajduje się na terenie poszukiwań zazwyczaj nie na dłużej niż 6 do 8 tygodni. Urządzenie wiertnicze umożliwia wywiercenie otworu w ziemi za pomocą świdra wiertniczego przemieszczającego się w dół na specjalnej stalowej rurze. W czasie prowadzenia prac wiertniczych wzrasta ruch na lokalnych drogach. Prace wiertnicze są zatrzymywane na głębokościach określonych przez odpowiednie przepisy, a przed ich wznowieniem odwiert jest zabezpieczany stalowym orurowaniem oraz cementem. rządzenie wiertnicze zostaje zainstalowane, gdy teren wiertni jest już odpowiednio Uprzygotowany. Proces ten przebiega wieloetapowo, a poszczególne części konstrukcji są przewożone na ciężarówkach. Prace z wykorzystaniem urządzenia wiertniczego trwają 24 godziny na dobę, od 6 do 8 tygodni. Wokół wiertni wznoszone są specjalne instalacje, które redukują poziom hałasu. W nocy pracownicy korzystają z odpowiedniego oświetlenia, co zapewnia bezpieczeństwo prowadzonych prac. Wiercenie Po rozpoczęciu wiercenia do rury, na której zamontowany jest świder (tzw. przewód wiertniczy), stopniowo dokłada się kolejne rury, dzięki czemu wiercenie może posuwać się w dół. Podczas prac do otworu wpompowywany jest specjalny płyn wiertniczy, zwany płuczką, który spływa w dół aż do świdra, a następnie wypływa z powrotem, zabierając ze sobą odłamki skał (tzw. zwierciny). Prace z wykorzystaniem urządzenia wiertniczego trwają od 6 do 8 tygodni Świder wiertniczy Płuczka pełni kilka funkcji: zwilża przewód wiertniczy wzdłuż otworu, redukuje tarcie oraz chłodzi świder, dzięki czemu wolniej się on zużywa. Ponadto, płuczka chroni świder przed zwiercinami, które są utylizowane po wydobyciu na powierzchnię. Wraz z przemieszczaniem się w górę otworu wiertniczego, płuczka wywiera także przeciwciśnienie na ściany otworu, co zabezpiecza odwiert przed zapadnięciem się. Orurowanie zabezpieczające odwiert Na głębokościach określonych przez odpowiednie przepisy, prace wiertnicze są zatrzymywane, a do otworu wpuszczane jest stalowe orurowanie, które zabezpiecza zarówno odwiert, jak i otaczające go formacje skalne oraz wody gruntowe. Orurowanie jest mocowane w otworze poprzez wpompowanie cementu, w przestrzeń pierścieniową pomiędzy rurami a ścianą odwiertu. Prace wiertnicze są wstrzymywane do czasu utwardzenia cementu. Jakość cementowania i jego szczelność jest następnie testowana za pomocą specjalnych urządzeń pomiarowych. Orurowanie i cement tworzą fizyczną barierę zapobiegającą przedostawaniu się cieczy i odłamków skał do otworu wiertniczego w trakcie prowadzenia prac wiertniczych. Zabezpieczają one również otwór przed wyciekami płynów lub gazu w fazie wydobycia. Po osiągnięciu docelowej głębokości, pracownicy usuwają przewód wiertniczy i wprowadzają do otworu przyrządy, które pozwalają ocenić właściwości złoża. Po zakończeniu testów następuje instalacja i zacementowanie ostatniej części orurowania. Dodatkowo, wewnątrz odwiertu pozostawia się cementowe zapory zabezpieczające. Proces wiercenia kończy się zamontowaniem na powierzchni ziemi głowicy z kilkoma zaworami, która zamyka odwiert. Zawory te umożliwiają dostęp do odwiertu w przyszłości i są jedyną widoczną pozostałością po prowadzonych pracach wiertniczych. Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 11

14 Przygotowanie odwiertu do eksploatacji Proces umożliwiający wydobycie gazu i ropy na skalę przemysłową KLUCZOWE ZAGADNIENIA Szczelinowanie hydrauliczne to technika stymulacji złoża niezbędna do zapewnienia ekonomicznej opłacalności wydobycia. Płyn (tzw. płyn stymulujący) wykorzystywany podczas szczelinowania składa się w 99,5% z piasku i wody, zaś w 0,5% z dodatków chemicznych, z których większość to składniki znanych środków chemicznych, używanych w gospodarstwach domowych. Zasoby wody pitnej są chronione przez co najmniej dwie warstwy orurowania i cementu. Gaz wydobyty podczas próbnych odwiertów jest bezpiecznie spalany w tzw. kominie spalającym. o usunięciu urządzenia wiertniczego z terenu Podwiertu, rozpoczynają się przygotowania do wydobycia gazu. Etap ten może trwać od kilku dni do kilku miesięcy i wiąże się z ponownym natężeniem ruchu na lokalnych drogach. Procesy przygotowujące do wydobycia Proces przygotowania do eksploatacji odwiertu rozpoczyna się od usunięcia z otworu cementowych zapór, które tymczasowo zabezpieczają otwór. Następnie, orurowanie jest poddawane testom ciśnieniowym, sprawdzającym jego szczelność i trwałość. Kolejnym krokiem jest perforacja odwiertu. Polega ona na wprowadzeniu do otworu wiertniczego specjalnego narzędzia zwanego perforatorem, do którego przymocowane są niewielkie ładunki wybuchowe. Ładunki te są odpalane na ustalonej głębokości. Po odpaleniu ładunków w orurowaniu i cemencie powstają szczeliny, łączące otwór wiertniczy z otaczającymi go formacjami skalnymi. Szczeliny te umożliwiają swobodny przepływ gazu ziemnego lub ropy ze złoża wprost do otworu wiertniczego. Głębokość, na jaką opuszczany jest perforator jest tak duża, że w momencie odpalania ładunków, na powierzchni ziemi nie słychać żadnych wybuchów. Jak wspomniano wcześniej, w celu zwiększenia efektywności wydobycia węglowodorów ze złóż łupkowych, stosowany jest proces stymulacji złoża, zwany szczelinowaniem hydraulicznym. W wyniku tego procesu, w formacjach skalnych powstają małe pęknięcia i szczeliny ułatwiające przepływ cieczy i gazu do otworu wiertniczego oraz ich szybszą migrację na powierzchnię. Szczelinowanie polega na wpompowywaniu pod bardzo wysokim ciśnieniem do formacji skał łupkowych specjalnie przygotowanego płynu stymulującego. W wyniku tego zabiegu w skałach powstają głębokie na kilka milimetrów, szerokie na ok. 100 metrów i długie na ok metrów pęknięcia. Po zredukowaniu ciśnienia, szczeliny te mają tendencję do zasklepiania się, jednak dzięki zawartemu w płynie stymulującym piaskowi pozostają one otwarte, umożliwiając swobodny przepływ gazu i ropy do otworu wiertniczego. Ilość wody potrzebnej do stymulacji złoża można dokładnie ustalić dopiero po przeanalizowaniu danych pozyskanych w czasie wiercenia. Szacuje się, że w przypadku odwiertu pionowego jest to ok. 1-4 milionów litrów, zaś w przypadku odwiertu poziomego może to być ok razy więcej. Podczas szczelinowania hydraulicznego ciśnienie na zewnątrz orurowania odwiertu jest stale monitorowane, a w przypadku jakichkolwiek niezgodności z obowiązującymi normami, prace są natychmiast przerywane. Stymulacja odwiertów za pomocą szczelinowania hydraulicznego jest powszechnie stosowana w przemyśle naftowo-gazowniczym na całym świecie od około 60 lat. W tym czasie technika ta znalazła zastosowanie w ok. milionie odwiertów. Po zakończeniu stymulacji złoża, proces wydobywania węglowodorów jest monitorowany przez kilka tygodni, aby ocenić jego wydajność. Na początku cały wydobywany w Polsce gaz będzie bezpiecznie spalany w specjalnych kominach spalających. Takie rozwiązanie jest konieczne ze względu na brak gazociągów umożliwiających transport wydobytego surowca. Na szczycie komina spalającego (tzw. pochodnia) zwłaszcza nocą może być widoczny płomień. Po zakończeniu fazy testowej cały sprzęt zostaje usunięty, a na powierzchni w miejscu odwiertu pozostaje jedynie głowica z zaworami. Szczelinowanie hydrauliczne to bezpieczna i sprawdzona metoda stymulacji odwiertu stosowana powszechnie na całym świecie od ponad 60 lat. W tym czasie technika znalazła zastosowanie w ponad milionie odwiertów. Kolumna wstępna Poziom wód gruntowych Kolumna prowadnikowa Kolumna techniczna Cement i rury chronią wody podziemne Perforacja przygotowuje odwiert do szczelinowania hydraulicznego 12 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty Schemat pokazujący proces szczelinowania hydraulicznego, prowadzonego w formacjach łupkowych znajdujących się kilka tysięcy metrów poniżej poziomu wód gruntowych

15 Wydobycie Wieloletnia eksploatacja w przypadku ekonomicznej opłacalności odwiertu KLUCZOWE ZAGADNIENIA Rozpoczęcie wydobycia wymaga oceny opłacalności odwiertu, przeprowadzanej zarówno w fazie poszukiwań, jak i na etapie oceny potencjału. Wydobycie może trwać nawet do 20 lat i wiązać się z wywierceniem setek otworów. Każdy odwiert wymaga stymulacji poprzez szczelinowanie; część wody wykorzystywanej w tym procesie może zostać użyta ponownie przy innym odwiercie. Na każdą wiertnię może przypadać po kilka otworów. Na terenie odwiertów mogą się znajdować instalacje wydobywcze, zbiorniki i sprężarki. Substancje płynne są transportowane przy użyciu cystern. Dystrybucja gazu na lokalne rynki będzie wymagać wykorzystania lokalnej sieci gazociągowej. eżeli dane pozyskane na etapie poszukiwań i oceny potencjału wykażą, że projekt Jjest opłacalny, rozpoczyna się proces ubiegania się o koncesję na wydobycie, niezbędną do rozpoczęcia eksploatacji. Na początku poziom aktywności na terenach prowadzenia prac jest bardzo duży, przede wszystkim ze względu na konieczność wykonania większej liczby odwiertów. W danym regionie objętym koncesją, może być w tym samym czasie uruchomionych nawet kilka wiertni. Teren eksploatacji odwiertu jest zaprojektowany tak, aby można było obsługiwać kilka otworów naraz. Otwory wiertnicze są podłączone do infrastruktury produkcyjnej, a ta z kolei jest podłączona do sieci gazociągowej. Teren wydobycia jest kontrolowany przez operatorów, którzy upewniają się, że wszystko działa prawidłowo Większość miejsc eksploatacji odwiertów jest wyposażona w sprzęt pozwalający na rozdzielenie ropy, gazu i zużytej wody na osobne strumienie. Ropa i woda są początkowo przechowywane w osobnych zbiornikach, a następnie transportowane za pomocą cystern. Woda jest przewożona w miejsca kolejnych odwiertów lub utylizowana w sposób określony przez odpowiednie przepisy. Ropa trafia natomiast prosto do punktów sprzedaży. Wydobyty gaz ziemny jest najpierw kierowany do kompresora, a następnie, pod odpowiednim ciśnieniem, jest tłoczony do gazociągów. Większość instalacji znajdujących się na powierzchni jest wyposażona w dodatkowe obudowy zabezpieczające otoczenie przed jakimikolwiek wyciekami. Przykładem tego typu rozwiązań mogą być ekrany osłaniające montowane wokół zbiorników oraz pojemniki na kapiące płyny umieszczane na przenośnych elementach instalacji (np. generatorach). Raz na kilka dni operatorzy kontrolują teren, sprawdzając stan zbiorników i upewniając się, że wszystko działa prawidłowo. Dodatkowo, zainstalowane na terenie eksploatacji alarmy i elektroniczne systemy monitoringu natychmiast informują personel o wszelkich nieprawidłowościach. Faza wydobycia może potrwać nawet do 20 lat. W tym czasie, ciężki sprzęt jest wykorzystywany jedynie sporadycznie, podczas pracach konserwacyjnych związanych z utrzymaniem odwiertów oraz przeglądem instalacji. Typowa głowica eksploatacyjna Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 13

16 Zakończenie eksploatacji i rekultywacja terenu Przywrócenie terenu do stanu pierwotnego po wyczerpaniu złoża KLUCZOWE ZAGADNIENIA Rekultywacja terenu pozwala na pozostawienie go w stanie, w jakim znajdował się przed rozpoczęciem wydobycia. Cała infrastruktura znajdująca się na powierzchni jest usuwana. Otwory wiertnicze są zalewane cementem, a rury odcinane poniżej poziomu gruntu. Teren jest zasypywany ziemią lub ponownie obsadzany roślinnością. yeksploatowany lub nierentowny punkt wydobycia jest likwidowany, Wa teren zostaje przywrócony do stanu pierwotnego. Obowiązek rekultywacji wynika z umów zawartych z jego właścicielami ziemi, warunków koncesji poszukiwawczych przyznanej przez Ministerstwo Środowiska oraz odpowiednich przepisów Kodeksu Cywilnego. Teren jest porządkowany, a cała infrastruktura znajdująca się na powierzchni jest demontowana. Ten etap inwestycji oznacza wzmożoną aktywność na terenie eksploatacji odwiertu, związaną z działaniami ekip usuwających sprzęt. Zgodnie z polskim prawem nieczynne otwory wiertnicze są cementowane i czopowane, co zapewnia całkowitą izolację złoża i chroni przed jakimikolwiek wyciekami. Głowice są odcinane poniżej poziomu gruntu, a powstałe w ten sposób otwory dodatkowo zalewa się cementem. Teren jest zasypywany ziemią lub ponownie obsadzany roślinnością. Po przywróceniu do stanu sprzed wydobycia wraca do właściciela,może być przekształcony zarówno w kierunku rolnym, jak i leśnym. Jak pokazują liczne doświadczenia, zrekultywowane obszary mogą być np. miejscem siedliskowym wielu ptaków i zwierząt, w tym przedstawicieli bardzo rzadkich gatunków. Punkt eksploatacji Marathon Oil w USA stanie Wyoming, zlikwidowany w 1985 r. Inny otwór wywiercony przez Marathon Oil w stanie Wyoming (1985 r.) To samo miejsce 2 lata później Cały sprzęt został usunięty z terenu odwiertu 14 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty

17 Słowniczek wybranych terminów Badania sejsmiczne wspomagany komputerowo proces tworzenia map warstw skalnych znajdujących się pod powierzchnią ziemi. Cementowanie proces polegający na wlewaniu cementu do otworu wiertniczego w celu jego zabezpieczenia. Cementowanie służy stworzeniu fizycznej bariery pomiędzy otworem wiertniczym a otaczającymi go formacjami skalnymi. Wykorzystuje się je także do tworzenia specjalnych czopów zabezpieczających, umieszczanych wewnątrz odwiertu. Ekran dźwiękoszczelny nieprzepuszczająca dźwięku bariera, budowana wokół terenu odwiertu, aby ograniczyć poziomu hałasu związanego z pracami wiertniczymi. Gaz ziemny występująca naturalnie w podziemnych formacjach skalnych mieszanka węglowodorów i innych gazów. Podstawowym składnikiem gazu ziemnego jest metan. Gazociąg sieć połączonych ze sobą rur, umożliwiających transport gazu od punktu wydobycia do punktu docelowego. Geofon urządzenie wykorzystywane w badaniach sejsmicznych, rejestrujące drgania sejsmiczne i przetwarzające je na impulsy elektryczne. Głowica urządzenie montowane na szczycie odwiertu, składające się z zaworów i otworów spustowych, służące do kontrolowania odwiertu. Karta charakterystyki substancji/msds (ang. Material Safety Data Sheet) dokument zawierający dane o istotnych fizykochemicznych właściwościach substancji chemicznej lub produktu, informujący o potencjalnych zagrożeniach związanych z daną substancją. Karta zawiera także szczegóły dotyczące procedur bezpieczeństwa i sposobów postępowania w przypadku połknięcia lub kontaktu produktu ze skórą. Przygotowywanie kart charakterystyki jest prawnym obowiązkiem nałożonym na sprzedawców i producentów substancji chemicznych w większości krajów na świecie. Koncesja/blok koncesyjny pozwolenie wydawane przez Ministerstwo Środowiska, nadające firmie prawo do prowadzenia określonych w koncesji prac. W Polsce występują dwa typy koncesji. Koncesja poszukiwawcza przyznawana jest zwykle na 5 lat i zezwala na wykonywanie prac związanych z poszukiwaniem gazu lub ropy, takich jak badania sejsmiczne czy próbne odwierty. Koncesja wydobywcza jest niezbędna do prac związanych z eksploatacją odwiertu. Koncesja ściśle określa warunki działalności firmy, w tym np. obszar prowadzenia prac, czyli tzw. blok koncesyjny. Tryb przyznawania koncesji oraz wysokość i sposób naliczania opłat reguluje ustawa Prawo geologiczne i górnicze. Landman pracownik firmy naftowo-gazowniczej lub agent, którego praca polega na negocjowaniu warunków dostępu do gruntów z ich właścicielami oraz nadzorowaniu formalnego procesu związanego z nabyciem praw do korzystania z terenu. Łupki nieprzepuszczalna skała osadowa, wewnątrz której znajdują się zasoby węglowodorów, w tym gazu. Ze względu na budowę i właściwości łupków (mała przepuszczalność skał), proces eksploatacji surowców wymaga stosowania specjalistycznych technik, takich jak wiercenie poziomie i szczelinowanie hydrauliczne. NGL (ang. Natural Gas Liquids) ogólny termin stosowany w odniesieniu do ciekłych produktów będących pochodnymi wydobycia gazu ziemnego i powstających podczas jego przetwarzania, w tym propanu, butanu, etanu i innych związków organicznych. Odwiert otwór wiercony w skałach, służący badaniu, ocenie i wydobyciu znajdujących się w nich zasobów węglowodorów. Operator koncesji podmiot bezpośrednio odpowiedzialny za poszczególne fazy prac prowadzonych w ramach koncesji (np. poszukiwania, wydobycie). Operatorem może być firma nieposiadająca koncesji, realizująca prace na podstawie porozumienia z posiadaczem koncesji. Otwór/odwiert zamknięty otwór, z którego można wydobywać gaz, a który nie jest w danym momencie eksploatowany. Powodem zamknięcia otworu może być przejściowy brak dostępu do gazociągów lub niekorzystne ceny rynkowe surowca. Płuczka mieszanka płynów wykorzystywanych przy pracach wiertniczych, składająca się głównie z zawiesin oraz emulsji wodnej lub olejowej. Poszczególne rodzaje płuczki obejmują wszystkie typy płynów wiertniczych opartych na wodzie, oleju lub składnikach syntetycznych. Płyta wibracyjna urządzenie wykorzystywane w badaniach sejsmicznych, generujące fale dźwiękowe. Opuszczona na ziemię płyta wibruje, emitując fale przenikające do wnętrza ziemi. Płyn stymulujący płyn wykorzystywany w procesie szczelinowania hydraulicznego, umożliwiający swobodny przepływ gazu lub ropy ze skały zbiornikowej do odwiertu. Porowatość właściwość skały polegająca na występowaniu w niej niewielkich przestrzeni (tzw. porów), które nadają skale strukturę podobną do gąbki. Poszukiwania proces lokalizowania surowców takich jak gaz lub ropa, pozwalający firmie ocenić potencjał złoża i podjąć decyzję dotyczącą opłacalności wydobycia. Produkcja termin stosowany w sektorze energetycznym do określenia wszystkich działań związanych z wydobyciem oraz wstępnym przetwarzaniem surowca. Proppant termin określający drobnocząsteczkowy składnik płynu stymulującego do szczelinowania hydraulicznego, który zapobiega zasklepianiu się szczelin w skałach po zredukowaniu ciśnienia płynu pompowanego do otworu. Składnik ten konsystencją przypomina drobnoziarnisty piasek. Przepuszczalność właściwość danej skały, określająca zdolność do przenikania przez nią wody, gazu lub ropy. Przetwarzanie proces wyodrębniania gazu ziemnego, ropy i ich pochodnych oraz usuwania zanieczyszczeń. Przygotowanie odwiertu do eksploatacji faza projektu, podczas której odwiert jest przygotowywany do wydobycia gazu. Jednym z procesów przeprowadzanych w tej fazie jest szczelinowanie hydrauliczne. Skała zbiornikowa/rezerwuar podziemna skała, w której znajdują się zasoby gazu ziemnego lub ropy, będące celem działań wydobywczych. Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty 15

18 Spalanie gazu kontrolowane i w pełni bezpieczne spalanie gazu odpadowego, który nie może być wykorzystany w inny sposób. Proces spalania odbywa się w specjalnym kominie spalającym, na szczycie którego znajduje się tzw. pochodnia. Szczelinowanie hydrauliczne proces stymulacji złoża polegający na wtłaczaniu do otworu płynu stymulującego składającego się z wody, piasku i mieszanki chemicznej. Płyn jest wtłaczany pod wysokim ciśnieniem. Szczelinowanie powoduje powstawanie pęknięć w skale, co zwiększa przepływ surowca do odwiertu. Świder narzędzie wykorzystywane do wykonywania odwiertów pozwalających na dostęp do podziemnych formacji skalnych. Świder porusza się w otworze ruchem obrotowym. Urządzenie wiertnicze/platforma wiertnicza kilkudziesięciometrowa konstrukcja wyposażona w specjalistyczny sprzęt, taki jak wieża wiertnicza, podnośniki, pompy i zbiorniki, umożliwiająca wykonywanie odwiertów. Po wywierceniu otworu instalacja zostaje zdemontowana. Wiercenie kierunkowe technika umożliwiająca dokonywanie podziemnych odwiertów pod kątem, w celu dotarcia do docelowej formacji skalnej. Wiercenie poziome zaawansowana forma wiercenia kierunkowego, podczas którego odwiert jest wykonywany w poziomie. Wiertnia specjalnie przygotowany teren wokół urządzenia wiertniczego, na którym odbywają się wszelkie prace związane z wierceniami. Wieża wiertnicza metalowa konstrukcja, będąca częścią urządzenia wiertniczego, montowana nad szybem, umożliwiająca przemieszczanie się w górę i w dół przewodu wiertniczego. Woda odpadowa woda użyta podczas poszukiwania i wydobycia gazu ziemnego lub ropy, zawierająca różnego rodzaju odpady. Zapora wykonany z cementu lub będący specjalnym urządzeniem mechanicznym czop, mocowany w otworze wiertniczym w celu zatrzymania wypływu płynów, wyłączenia fragmentu szybu lub stałego zamurowania wyeksploatowanego odwiertu. Źródła: Amerykański Instytut Naftowy (American Petroleum Institute); Departament ds. Energii Stanów Zjednoczonych (U.S. Department of Energy), Biuro ds. Energii Kopalnej (Office of Fossil Energy), Krajowe Laboratorium Technologii Energetycznych (National Energy Technology Laboratory) 16 Gaz ziemny i ropa w Polsce. Podstawowe fakty

19 O Marathon Oil arathon Oil to międzynarodowy koncern energetyczny prowadzący działalność w obszarze poszukiwań i wydobycia surowców, M eksploatacji piasków roponośnych oraz zintegrowanego przetwarzania gazu ziemnego. Firma jest notowana na nowojorskiej giełdzie pod symbolem MRO, a jej siedziba znajduje się w Houston w Stanach Zjednoczonych. Spółka posiada solidny portfel aktywów, który generuje określone zwroty w oparciu o produkcję ropy naftowej i potencjał wynikający z eksploracji złóż. Koncern działa na rynku od ponad 125 lat. Marathon Oil prowadzi działalność operacyjną w Stanach Zjednoczonych, Angoli, Gwinei Równikowej, irackiej części Kurdystanu, Kanadzie, Libii, Norwegii, Polsce i Wielkiej Brytanii. Marathon Oil ma w swoim dorobku wiele sukcesów operacyjnych, których źródło znajduje się w filozofii spółki, polegającej na stosowaniu w praktyce wyznawanych wartości. Należy do nich realizowane od wielu lat zobowiązanie do ochrony zdrowia i zapewnienia bezpieczeństwa, odpowie-dzalne gospodarowanie zasobami środowiska naturalnego, uczciwość i praworządność, odpowiedzialność społeczna oraz kultura efektywnej pracy zespołowej. Zdajemy sobie sprawę z faktu, że nasze działania i przedsięwzięcia mają wpływ na szerokie grono interesariuszy, wśród których znajdują się m.in. inwestorzy, pracownicy, klienci, dostawcy, partnerzy biznesowi oraz lokalne władze i społeczności. Wierzymy, że dzięki naszym kluczowym wartościom nasza firma może być postrzegana jako odpowiedzialny partner, pracodawca i sąsiad.

20 Marathon Oil Polska Sp. z o.o. ul. Złota Warszawa Tel.: Fax: kontakt@marathonoil.com Copyright Marathon Oil 2012