Równouprawnienie. w praktyce DOSTĘP DO WYMIARU. Prawa podstawowe & zapobieganie dyskryminacji SPRAWIEDLIWOŚCI KLUCZOWE. Komisja Europejska

Transkrypt

1 Równouprawnienie KLUCZOWE w praktyce O P I N I E 2005 Prawa podstawowe & zapobieganie dyskryminacji DOSTĘP DO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Komisja Europejska

2

3 Równouprawnienie w praktyce KLUCZOWE OPINIE 2005 DOSTĘP DO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Prawa podstawowe i zapobieganie dyskryminacji Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Jednostka D3 Tekst ukończono w marcu 2005 r.

4 Dokument Równouprawnienie w praktyce: kluczowe opinie 2005 jest publikowany w ramach Programu Działania Wspólnoty (Community Action Programme) w zakresie zwalczania dyskryminacji w latach , opracowanego przez Dyrekcję Generalną Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Równouprawnienia. Treść niniejszej publikacji niekoniecznie przedstawia opinie lub stanowisko Komisji Europejskiej. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem elektronicznego biuletynu Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans - ESmail, prosimy o wysłanie a na adres: empl-esmail@cec.eu.int. Biuletyn jest wydawany regularnie w języku angielskim, francuskim i niemieckim. Więcej informacji na temat Programu Działania Wspólnoty i dyskryminacji ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek i orientację seksualną można znaleźć na stronie: Opracowanie raportu GOPA-Cartermill Zdjęcia Strony 12, 15, 22, 23, 24: Carl Cordonnier, Dailylife Strony 9: Photodisc Strony 25: Hollandse Hoogte Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej Oto numer bezpłatny: Bardzo wiele informacji na temat Unii Europejskiej znajduje się w Internecie. Dostęp można uzyskać przez serwer Europa ( Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, ISBN Wspólnoty Europejskie, 2005 Powielanie materiałów jest dozwolone, pod warunkiem że zostanie podane ich źródło. Printed in Belgium DRUK NA PAPIERZE BIAŁYM BEZCHLOROWYM.

5 DOSTĘPU DO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Kwestia dostępu do wymiaru sprawiedliwości jest istotna dla dziedziny niedyskryminacji. Wszyscy chcemy być traktowani według naszych zasług, ale jeżeli nie jesteśmy, co możemy zrobić? Prawa zabraniające dyskryminacji nie są skuteczne, jeżeli ludzie nie potrafią egzekwować ich w praktyce. Jeżeli problem dotyczy nierównego traktowania ze względu na cechy osobiste, ofiary dyskryminacji często nie podejmują żadnych kroków, ponieważ obawiają się, że będzie prawie niemożliwym dowieść swoich racji, lub nie wierzą w pomyślne zakończenie sprawy. W związku z tym udzielenie wsparcia ofiarom jest sprawą nadrzędną. Również prawnicy mogą potrzebować wsparcia i szkolenia. Przygotowanie sprawy do ugody, składanie skargi, czy uzyskanie przychylności sędziego prowadzącego sprawę może być dość trudnym zadaniem. Sędziowie z kolei muszą radzić sobie z nowymi przepisami prawa i procedurami, lub nowymi aktorami prawnymi, takimi jak związki zawodowe czy organizacje pozarządowe (NGO). A organizacje te potrzebują odpowiednich środków do wypełnienia skutecznie swojej roli. Dwie antydyskryminacyjne dyrektywy przyjęte w 2000 r. ustanowiły nowe zasady równego traktowania osób i zobowiązały rządy państw do przyjęcia, znowelizowania lub wprowadzenia aktów prawnych w dziedzinie antydyskryminacji. Ten czasami trudny proces wywołał i stymulował dynamiczną naukową, kulturalną i polityczną debatę. Dyrektywy jasno określają, że osoby dyskryminowane powinny posiadać odpowiednie środki ochrony prawnej oraz prawo do odszkodowania, które pozwolą im we właściwy sposób wyjaśnić wszystkie kwestie. Skuteczne zadośćuczynienie w sprawach dotyczących dyskryminacji jest bardzo ważne, nie tylko w celu zapewnienia jednostkom odpowiedniego odszkodowania, ale i w celu zapewnienia, że potencjalne osoby dyskryminujące traktują prawo poważnie. Zapewnianie transpozycji dyrektyw we wszystkich Państwach Członkowskich jest niezbędne, a UE jednocześnie, za pomocą Programu Działania Wspólnoty (Community Action Programme) w zakresie zwalczania dyskryminacji w latach , koncentruje się na uczynieniu zawartych w nich praw i odpowiedzialności rzeczywistością. Zbiór projektów finansowanych w ramach Programu Działania Wspólnoty świadczy o zaangażowaniu Komisji Europejskiej we wzmacnianie tych stowarzyszeń organizacji i przedstawicieli wolnych zawodów, bezpośrednio zaangażowanych w walkę z dyskryminacją. Niniejsi aktorzy jak i wielu innych musi z kolei podejmować wyzwanie egzekwowania dyrektyw w praktyce. W jaki sposób? Po pierwsze, w celu zwiększenia świadomości i dotarcia do ofiar dyskryminacji, uruchomione zostały narzędzia takie jak linie specjalne, specjalne dni poświęcone antydyskryminacji oraz strony internetowe, informujące ludzi o ich prawach oraz udzielające odpowiedzi na wszelkie pytania dotyczące dyskryminacji. Po drugie, konieczność zaangażowania kluczowych aktorów do udzielania pomocy ofiarom dyskryminacji szczególnie w odczuciu związków zawodowych, organizacji pozarządowych i innych dała początek wielu istotnym inicjatywom: opracowaniu materiałów informacyjnych i pakietów narzędzi; projektom mającym na celu przekazanie wiedzy lepiej wyposażonych organizacji pozarządowych tym mniej doświadczonym lub centralnym organizacjom obywatelskim; szkoleniom sędziów i prawników czy wydarzeniom mających na celu wymianę doświadczeń między różnymi państwami. I po trzecie, uznanie istotności skutecznej penalizacji czynów dyskryminacyjnych lub zachowania, będących konkretnymi przykładami postępowań, kluczowych do wyjaśnienia praktycznego zastosowania abstrakcyjnych zasad. Wkład w niniejszą publikację przedstawia różnorodność organów odpowiedzialnych za podejmowanie spraw o dyskryminację oraz zakres dostępnych procedur do wykorzystania. Zmierzając w kierunku coraz bardziej zróżnicowanego społeczeństwa i środowiska pracy, dostęp do wymiaru sprawiedliwości może stać się kwestią jeszcze ważniejszą, szczególnie w przypadku napastowania. Wiele działań instytucji Wspólnoty i zaangażowanych partnerów, przedstawionych w dalszej części tekstu powinny zostać zdecydowanie uznane za znaczące zaangażowanie w przekształcanie dyrektyw w skuteczne narzędzie w walce o równouprawnienie. Matteo Bonini-Baraldi jest pracownikiem naukowym na wydziale prawa Uniwersytetu Bolońskiego we Włoszech. Był zastępcą koordynatora poprzedniej europejskiej grupy ekspertów w walce z dyskryminacją ze względu na orientację seksualną. 3

6 ZAWARTOŚĆ DOTARCIE DO OFIAR DYSKRYMINACJI SEKCJA 1 WPROWADZENIE...5 DYSKRYMINACJA? DZWOŃ NATYCHMIAST!...6 POZWALAJĄC STARSZYM DOJŚĆ DO SŁOWA...8 ZWALCZAJĄC CODZIENNĄ DYSKRYMINACJĘ...9 ROZWIJANIE MOŻLIWOŚCI STRON WSPIERAJĄCYCH SEKCJA 2 WPROWADZENIE...11 WNOSZENIE SKARG ZGODNIE Z USTAWODAWSTWEM WIELKIEJ BRYTANII DOTYCZĄCYM NIEPEŁNOS PRAWNOŚCI...12 ANGAŻOWANIE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH WE WSPIERANIE OFIAR...14 ZWIĘKSZANIE MOŻLIWOŚCI ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W SZERSZEJ EUROPIE...16 DZIAŁACZE ZWIĄZKOWI PODEJMUJĄ PRAWNE WYZWANIE...18 WŁOSCY PRAWNICY POZNAJĄ NOWE WŁADZE PRAWNE DO SPRAW NIEDYSKRYMINACJI...20 PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ SEKCJA 3 WPROWADZENIE...21 STRATEGIE PROCESÓW SĄDOWYCH: ROLA NGOS...22 BUŁGARSKI SĄDY ZWALCZAJĄ DYSKRYMINACJĘ ROMÓW...23 ZWALCZANIE DYSKRYMINACJI W BELGII...25 ZINTEGROWANE PODEJŚCIE WE WDRAŻANIU PRAWODAWSTWA ZAPEWNIAJĄCEGO RÓWNOŚĆ

7 SEKCJA 1 DOTARCIE DO OFIAR DYSKRYMINACJI WPROWADZENIE Zgodnie z art. 13 dyrektywy, Państwa Członkowskie są zobowiązane zapewnić ofiarom dyskryminacji dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Skuteczność aktów prawnych jest jednak uzależniona od tego, czy ludzie są świadomi swoich praw i wiedzą jak je egzekwować. W związku z tym, dyrektywy zawierają kilka postanowień, które pozwalają zaangażowanym partnerom na lepsze informowanie i wspieranie ofiar dyskryminacji. Odpowiednio powiązane związki i organizacje mogą obecnie wszcząć postępowanie w imieniu lub wspierając ofiary dyskryminacji, za ich zgodą. Związki zawodowe, organizacje pozarządowe oraz inne odpowiednie stowarzyszenia mogą skorzystać z możliwości rozszerzenia swoich celów walki z dyskryminacją i promowania równouprawnienia. Jednak poziom doświadczenia w informowaniu i wspieraniu ofiar dyskryminacji różni się jednak znacznie między różnymi państwami Europy. Na przykład, w Belgii niektóre organizacje posiadają kilkuletnie doświadczenie (zobacz artykuł na str. 9-11), podczas gdy w państwach takich jak Hiszpania, Włochy czy Polska nowe możliwości oferowane przez prawo, nie zostały jeszcze odkryte. WŁADZE PAŃSTWOWE ZWIĘKSZAJĄ ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNĄ Zgodnie z dyrektywami, Państwa Członkowskie są zobowiązane do informowania ludzi o aktach prawnych. Chociaż zobowiązania te zostały spełnione w niektórych krajach (zobacz przykład Holandii na str. 6), wiedza społeczeństwa na temat krajowych aktów prawnych dotyczących równouprawnienia jest nadal bardzo niska w większości państw UE. ZASADNICZA ROLA KRAJOWYCH ORGANÓW DS. RÓWNOŚCI Tak zwane krajowe organa ds. równości zostały powołane lub są powoływane w prawie wszystkich Państwach Członkowskich UE, jako wymóg Dyrektywy o Równości Rasowej. Ich głównym zadaniem jest świadczenie niezależnej pomocy ofiarom dyskryminacji, przeprowadzanie niezależnych ankiet i badań oraz publikowanie niezależnych raportów i zaleceń. W wielu państwach, ich rola wykracza nawet poza wymagania dyrektywy, w kilku obejmując dodatkowe podłoża dyskryminacji (takich jak Austria, Belgia, Holandia, Cypr, Estonia, Litwa czy Irlandia). Kilka organów istniało nawet przed transpozycją dyrektyw, odgrywając zasadniczą rolę w informowaniu, zwiększaniu świadomości i wspieraniu ofiar dyskryminacji w swoich państwach. Należy mieć nadzieję, że nowe organa będą dysponować odpowiednimi środkami i zasobami, aby czynić to samo. DIALOG Z SPOŁECZEŃSTWEM OBYWATELSKIM Dyrektywy zobowiązują Państwa Członkowskie do dialogu z odpowiednimi organizacjami pozarządowymi, zaangażowanymi w udział w walce przeciwko dyskryminacji. Organizacje pozarządowe odgrywają kluczową rolę w egzekwowaniu praw dotyczących antydyskryminacji, poprzez rzecznictwo jak i działania zwiększające świadomość społeczną. Dialog pomiędzy partnerami społecznymi jest równie ważny w celu promowania zasady równego traktowania. Jednak stopień, w jakim związki zawodowe i organizacje pracodawców usiłują walczyć z dyskryminacją różni się znacznie na terenie UE. Plan działania przyjęty przez Europejską Konfederację Związków Zawodowych (European Trade Union Confederation - ETUC) zachęca członków do wymiany pomysłów i doświadczeń dotyczących wdrażania dyrektyw oraz zwiększania świadomości. Współpraca między władzami państwowymi, organami ds. równości, związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organizacjami pozarządowymi oraz przedstawicielami potencjalnych ofiar dyskryminacji jest niezbędna do skutecznego wprowadzenia aktów prawnych w zakresie równości. Każde z nich specjalizuje się w określonej dziedzinie i odgrywa kluczową rolę w informowaniu, zwiększaniu świadomości i promowaniu równości. Maria Miguel Sierra jest prawnikiem z doświadczeniem w organizacji pozarządowych walczącej z rasizmem i ksenofobią. Obecnie pracuje jako doradca przy projektach na rzecz niedyskryminacji (zobacz str. 9). 5

8 DYSKRYMINACJA? DZWOŃ NATYCHMIAST! Astrid Kortenbach jest doradcą do spraw polityki w Ministerstwie Spraw Socjalnych i Zatrudnienia, w wydziale odpowiedzialnym za opracowywanie aktów prawnych i zasad równego traktowania i dyskryminacji. Holandia posiada już spojoną infrastrukturę stworzoną do walki z dyskryminacją. Lokalne i regionalne biura w całym kraju oferują pomoc i zajmują się skargami dla każdego rodzaju dyskryminacji. Istnieje tam pięć państwowych centrów specjalistycznych, specjalizujących się w jednym lub dwóch podłożach dyskryminacji. Działa tutaj również Komisja ds. Równego Traktowania, krajowy organ ds. równości, który zajmuje się wszystkimi formalnymi skargami, udziela formalnych opinii na temat wszystkich podłoży dyskryminacji i udziela informacji publicznych. BRAK SPOŁECZNEJ ŚWIADOMOŚCI Jednak nie wszyscy w Holandii wiedzą o istnieniu takich sieci organizacji, czy też jak się z nimi skontaktować. Holenderski rząd, razem z kilkoma organizacjami pozarządowymi postanowił rozpocząć kampanię informacyjną, aby dotrzeć do potencjalnych ofiar lub świadków dyskryminacji. Kampania uzyskała wsparcie Programu Działania Wspólnoty (Community Action Programme) w zakresie zwalczania dyskryminacji. Kampania skoncentrowana jest wokół linii specjalnej (0900- BelGelijk lub ) i strony internetowej (www. belgelijk.nl). Zostały one uruchomione w czerwcu 2004 r., pod hasłem przewodnim Discriminatie? Bel gelijk! (Dyskryminacja? Dzwoń natychmiast!). Numer został umieszczony we wszystkich książkach telefonicznych, Narodowa kampania reklamowa na billboardach rozpoczęła się w październiku 2004 r. a narodowa kampania reklamowa na billboardach rozpoczęła się w październiku 2004 r. Stacje radiowe, a w szczególności jedna z nich prowadzona przez młodzież z różnych grup etnicznych, szeroko rozreklamowały kampanię. Jednak inne media okazały się trudniejsze w nakłonieniu do współpracy. Rozmowy z linii specjalnej są automatycznie przekierowywane do biur lokalnych i regionalnych. Chociaż łączna liczba przyjętych rozmów nie zwiększyła się zbyt radykalnie, korzystanie z linii specjalnej jak i strony internetowej stopniowo wzrasta od momentu ich uruchomienia. Od czerwca do grudnia 2004 r., biura odebrały prawie 600 telefonów, a na stronie internetowej zarejestrowano ponad odwiedzających. LEPSZA WSPÓŁPRACA MA KLUCZOWE ZNACZENIE Dalszy sukces linii specjalnej będzie uzależniony zarówno od większej reklamy jak i zdolności wspierającej infrastruktury do rozpatrywania przychodzących wniosków i skarg. Niniejsza kampania stała się bodźcem do umocnienia współpracy między organizacjami zaangażowanymi w zapobieganie i walkę z dyskryminacją. Kampania jest koordynowana i przeprowadzana przez agencję ds. antydyskryminacji RADAR (Rotterdam), na zlecenie Narodowej Federacji Biur ds. Antydyskryminacji. 6

9 DODATKOWE INFORMACJE: Lokalne/regionalne biura ds. antydyskryminacji są dostępne za pośrednictwem Narodowej Federacji Biur ds. Antydyskryminacji (Landelijke Vereniging van Anti Discriminatie Bureaus en Meldpunten): Kampania jest koordynowana przez agencję ds. antydyskryminacji RADAR: INNI PARTNERZY KAMPANII: Krajowe Centra Specjalistyczne: LBL (wiek): LBR (rasa/pochodzenie etniczne/religia): E-Quality (płeć i pochodzenie etniczne): CG-Raad (niepełnosprawność): KLHE (orientacja seksualna): Komisja ds. Równego Traktowania: LINHA SOS IMIGRANTE POMOC DLA IMIGRANTÓW W PORTUGALII Telefoniczna linia specjalna skierowana do imigrantów i mniejszości etnicznych działa w Portugalii od marca 2003 r. Dostarcza ona informacji i wsparcia w takich kwestiach jak legalizacja czy ponowne jednoczenie rodziny oraz pozwala składać skargi związane z dyskryminacją lub napastowaniem. Niektóre z tych skarg mogą zostać podjęte dalej przez dyżurujących ekspertów prawnych. Linia specjalna pomocy imigrantom została sfinansowana z budżetu Wysokiej Komisji ds. Imigrantów i Mniejszości Etnicznych (High Commission for Immigration and Ethnic Minorities - ACIME), jednostki rządowej, poprzez umowy ze związkami imigrantów. Liczba zgłoszeń telefonicznych według miesięcy Liczba zgłoszeń według państwa pochodzenia 7

10 POZWALAJĄC STARSZYM DOJŚĆ DO SŁOWA Dyrektywa o Równości Zatrudnienia poszerza nowe prawa w celu ochrony osób dyskryminowanych pod względem ich wieku. W jaki sposób osoby dyskryminowane są informowane o swoich prawach? I co mogą zrobić, jeżeli są niesprawiedliwie traktowane? Równouprawnienie w praktyce rozmawia z Hanne Schweitzer, przewodniczącą Biura przeciwdziałającego dyskryminacji na tle wieku w Kolonii, w Niemczech. Jest to jedyna krajowa organizacja w Niemczech, prowadząca kampanię przeciwko dyskryminacji ze względu na wiek. Co sądzi Pani o sposobie przeciwdziałania dyskryminacji na tle wieku? W 1999 roku politycy niemieccy mówili, że dyskryminacja ze względu na wiek nie istnieje. Chcieliśmy zebrać dowody, które dowiodłyby, że nie mają racji, oraz które zachęciłyby ludzi do bardziej otwartego myślenia o dyskryminacji na tle wieku. Ustaliliśmy narodowy dzień skarg, który miał miejsce 21 listopada 2001 r. Nagłośniliśmy ten dzień we wszystkich lokalnych organizacjach obywatelskich i założyliśmy specjalną linię, gdzie osoby mogły dzwonić ze skargami. Podczas tego jednego dnia zarejestrowaliśmy około 4029 rozmów telefonicznych znacznie więcej niż nasz zespół 260 ochotników oraz 20 linii telefonicznych mógł ogarnąć. Jednakże, udało nam się odnotować prawie 1600 skarg, stanowiących doskonały dowód na to, że dyskryminacja na tle wieku ma miejsce w wielu aspektach naszego codziennego życia. Około 30% skarg dotyczyło zdarzeń w miejscu pracy. Dowiedzieliśmy się na przykład, że nawet dla stanowisk oferowanych we władzach federalnych obowiązuje czasami ograniczenie wieku do 40 lat. Mężczyźni znacznie bardziej skarżyli się na dyskryminację w miejscu pracy niż kobiety (43% zgłoszeń od mężczyzn w porównaniu do 26% zgłoszeń dokonanych przez kobiety). Najwyższa liczba skarg (19%) dotyczyła wizerunku, w jaki osoby starsze są przedstawiane w mediach. Zidentyfikowaliśmy również inne sytuacje, w których osoby starsze są regularnie dyskryminowane, a należy do nich między innymi dostęp do ubezpieczenia zdrowotnego, usługi finansowe, usługi publiczne, służby opieki, doskonalenie zawodowe czy praca społeczna. Narodowy dzień skargi wymagał oczywiście wielu nakładów - pomógł jednak poszerzyć wiedzę ludzi na temat tej kwestii. W 2002 roku uruchomiliśmy stronę internetową, którą ludzie mogą odwiedzać i z której mogą przesyłać swoje skargi drogą elektroniczną. Od stycznia do grudnia 2004 r. stronę odwiedziło około 46 tys. osób. Stajemy się coraz bardziej znanym punktem odniesienia w kwestiach dotyczących dyskryminacji na tle wieku. A jakie wsparcie czy poradę oferują Państwo osobom zgłaszającym skargi? Obecnie w Niemczech nie ma aktów prawnych zakazujących dyskryminacji ze względu na wiek, więc nie możemy opowiadać się za żadnym postępowaniem sądowym. Informujemy jednak ludzi o istniejących aktach prawnych UE i radzimy, co należy zawrzeć w formalnej skardze. 8

11 Jakich zmian się spodziewacie? W styczniu 2005 roku, rząd federalny po raz pierwszy rozpatrzył nowe prawo zabraniające dyskryminacji na różnym tle, łącznie z wiekiem. Doradzaliśmy w sprawie treści pierwszego projektu. Mamy nadzieję, że nowe prawo obejmie więcej kwestii niż dyrektywy UE, zabraniającej dyskryminacji przy dostępie do towarów i usług, jak i w zatrudnieniu. Są to jednak dopiero pierwsze dni. Mamy nadzieję, że prawo zostanie szybko rozpatrzone przez rząd i przyjęte przed latem 2005 roku. Dyskryminacja na tle wieku ma miejsce w wielu aspektach naszego codziennego życia WIĘCEJ INFORMACJI NA TEMAT NARODOWEGO DNIA SKARGI MOŻNA ZNALEŹĆ NA STRONIE: ZWALCZAJĄC CODZIENNĄ DYSKRYMINACJĘ Maria Miguel Sierra przez kilka lat prowadziła biuro skarg Ruchu przeciwko Rasizmowi, Antysemityzmowi oraz Ksenofobii (MRAX), a później została zastępcą dyrektora Europejskiej Sieci przeciwko Rasizmowi (European Network Against Racism - ENAR). Obecnie pracuje jako doradca i uczestniczy w licznych projektach w nowych Państwach Członkowskich UE. Jedną z innowacji przedstawionych przez dyrektywy jest prawo stowarzyszeń i organizacji do wspierania i reprezentowania ofiar dyskryminacji w postępowaniach sądowych. Z uwagi na bliskie powiązania z narażonymi grupami, organizacje społeczeństwa obywatelskiego są odpowiednio przygotowane do pomagania przy wprowadzaniu w życie prawodawstwa antydyskryminacyjnego. Doświadczenie belgijskiej organizacji nie nastawionej na zysk Ruch przeciwko Rasizmowi, Antysemityzmowi i Ksenofobii (MRAX) jest bardzo dobrym przykładem. Organizacja MRAX prowadzi biuro skarg od 1974 roku, przyjmując zgłoszenia osób, które były ofiarami lub świadkami rasizmu czy dyskryminacji. 9

12 WYBÓR ODPOWIEDNICH DZIAŁAŃ W biurze skarg zespół dwóch doradców prawnych udziela bezpłatnych informacji i wskazówek dotyczących następujących środków dostępnych dla osób składających skargi. Sprzeciwienie się domniemanej osobie dyskryminującej lub jego/jej przełożonemu. Strona oskarżona jest proszona o przedstawienie własnej wersji wydarzeń oraz jest ostrzegana o potencjalnych prawnych konsekwencjach dyskryminacji. Jeżeli zostanie to uznane za stosowne, ich przełożeni proszeni są o sprawdzenie podanych faktów oraz podjęcie odpowiednich kroków. Perswadowanie i zapobieganie są głównymi celami takiego rodzaju postępowania. Mediacje. W sytuacjach, kiedy trudno jest udowodnić dyskryminację (na przykład w dostępie do mieszkań) lub, jeżeli osoba zgłaszająca skargę znajduje się w delikatnej sytuacji (na przykład osoba zatrudniona), można zaproponować mediacje. Obejmują one nawiązanie dialogu ze stroną oskarżoną w celu osiągnięcia ugody lub przeprosin. Złożenie skargi. W przypadku czynów rasistowskich popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych, a w szczególności przez policję, większość ofiar decyduje się złożyć skargę. W przypadku czynów o poważnym lub przykładowym charakterze, MRAX może wziąć udział w postępowaniu sądowym. Organizacja MRAX jest upoważniona do tego na mocy ustawy z 1981 r. (w sprawie karania określonych czynów powodowanych przez rasizm czy ksenofobię). ZWIĘKSZANIE ŚWIADOMOŚCI PUBLICZNEJ Skargi odebrane przez Biuro pomogły organizacji MRAX przygotować kampanie zwiększające świadomość, których celem jest zatrzymanie dyskryminacji u jej źródeł jak i zachęcenie ofiar do ujawnienia czynów dyskryminacyjnych. Od 2002 roku, organizacja MRAX prowadzi kampanię skoncentrowaną na codziennej dyskryminacji. Kampanię rozpoczęto przeciwstawiając się dyskryminacji przy wstępach do dyskotek i barów, obecnie koncentruje się na dostępie do mieszkań, a ostatnia część kampanii ma dotyczyć dyskryminacji przy zatrudnieniu. Kampania ta Kampania informacyjna jest skierowana przeciwko dyskryminacji przy dostępie do mieszkań jest prowadzona wspólnie z Centrum Równouprawnienia i Opozycji wobec Rasizmu (belgijski krajowy organ ds. równości) oraz szeregiem stowarzyszeń i instytucji. KONIECZNE SĄ RÓWNIEŻ DZIAŁANIA POLITYCZNE Organizacja MRAX oferuje także ekspertyzy w kwestiach związanych z imigracją i azylem, centrum dokumentacji, sesje szkoleniowe dla różnych odbiorców oraz miesięczny biuletyn MRAX-Info. W oparciu o swoje szerokie doświadczenie organizacja MRAX może mieć duży wkład w opracowywanie aktów prawnych i zmiany polityki oraz skłaniać władze administracyjne, sądowe i polityczne do walki z dyskryminacją na tle rasowym. DODATKOWE INFORMACJE: - Ruch przeciw Rasizmowi, Antysemityzmowi i Ksenofobii: - Belgijski krajowy organ ds. równości: 10

13 SEKCJA 2 ROZWIJANIE MOŻLIWOŚCI STRON WSPIERAJĄCYCH WPROWADZENIE W KIERUNKU WSPÓLNEGO CELU DLA UCZESTNIKÓW PROCESU Obie dyrektywy antydyskryminacyjne zobowiązują Państwa Członkowskie do zapewnienia, że procedury sądowe i/lub administracyjne są dostępne dla osób dyskryminowanych, nadając przez to nową rolę prawnikom, organizacjom pozarządowym, stowarzyszeniom, niezależnym organom i związkom zawodowym. Podczas gdy istniejące organizacje uznały swoją rolę za wzmocnioną (na przykład w Wielkiej Brytanii), dyrektywy umożliwiły utworzenie nowych instytucji uprawnionych do informowania, udzielania porad i reprezentowania ofiar przed sądem, zbierania niezbędnych dowodów i pomagania przy negocjacjach z pracodawcą. Różnego rodzaju działacze i organizacje, organizacje pozarządowe, związki zawodowe i prawnicy, posiadają różny status i często zajmują się określonymi przyczynami dyskryminacji. Oznacza to, że każda z nich odgrywa w praktyce specjalną rolę. Wszystkie te jednostki mają jednak również wspólny cel: uczynić prawodawstwo antydyskryminacyjne egzekwowalnym. Aby to osiągnąć, muszą one ściśle ze sobą współpracować. Kto lepiej może pomóc prawnikowi w zbieraniu dowodów niezbędnych do wszczęcia postępowania sądowego jak nie organizacja pozarządowa czy związek zawodowy? Z kolei bez doświadczenia prawnika, organizacje pozarządowe i związki zawodowe są ograniczeni w udzielaniu porad ofiarom, jeżeli nie posiadają odpowiednich możliwości. SZKOLENIE JAKO GŁÓWNE NARZĘDZIE DO OSIĄGNIĘCIA CELU Działacze ci musza być świadomi swoich uzupełniających się ról oraz potencjałów, aby móc jak najskuteczniej bronić ofiary. Zwiększanie świadomości społecznej jest motywem przewodnim Programu Działania Wspólnoty (Community Action Programme) w zakresie zwalczania dyskryminacji i jest przeprowadzane między innymi przez kilka krajowych i ponadnarodowych instytucji szkoleniowych. Szkolenie jest kluczowym instrumentem w walce z dyskryminacją i wspieraniu ofiar. Dzięki szkoleniom na temat dyrektyw UE w sprawie dyskryminacji oraz zmienionego ustawodawstwa, działacze są nie tylko informowani o znaczeniu i implikacji terminów wykorzystywanych w instrumentach prawnych, ale i są uczeni jak z nich korzystać i jak dostosowywać je do różnych sytuacji. Podczas takiego szkolenia działacze zapoznają się ze specyficzną metodologią prawną, która z kolei pozwala im zaznajomić się ze specyficznymi metodami prawnego rozumowania wykorzystywanego przy implementacji i interpretacji dyrektyw. Zgodnie z podejściem regionalnym, jak na przykład włoskiej Najwyższej Rady Sądowniczej lub ponadnarodowym, jak na przykład Akademii Prawa Europejskiego (Academy of European Law - ERA) w Trier, szkolenia pozwalają zaangażowanym stronom na wymianę doświadczeń i punktów widzenia. Florence Hartmann-Vareilles jest dyrektorem ds. kursów Akademii Prawa Europejskiego (Academy of European Law ERA) w Tier, gdzie jest odpowiedzialna za seminaria na temat prawa antydyskryminacyjnego w UE, wspieranych przez Program Działania Wspólnoty (Community Action Programme) w zakresie zwalczania dyskryminacji. Wcześniej pracowała jako prawnik w Grenoble i w Paryżu. 11

14 WNOSZENIE SKARG ZGODNIE Z USTAWODAWSTWEM WIELKIEJ BRYTANII DOTYCZĄCYM NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Caroline Gooding jest dyrektorem Komisji Praw dla Niepełnosprawnych (Disability Rights Commission) w Wielkiej Brytanii, odpowiedzialnej za doradzanie w kluczowych, długoterminowych i przenikających się kwestiach dotyczących niepełnosprawności, jak i ogólnego wpływu ustawy antydyskryminacyjnej w odniesieniu do osób niepełnosprawnych (Disability Discrimination Act - DDA). Jest byłym dyrektorem Projektu doradztwa i reprezentacji ustawy DDA oraz członkiem rządowej grupy roboczej do spraw niepełnosprawności. Od momentu przyjęcia w Wielkiej Brytanii ustawy antydyskryminacyjnej w odniesieniu do osób niepełnosprawnych (Disability Discrimination Act -DDA) w 1995 roku, dwie krajowe organizacje dla osób niepełnosprawnych wprowadziły specjalne projekty lub jednostki udzielające porad i reprezentacji w kwestiach dotyczących dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. SPECJALISTYCZNE JEDNOSTKI PORAD PRAWNYCH Pana H nie wpuszczono do miejscowej restauracji, ponieważ towarzyszył mu jego pies przewodnik. Organizacja RNIB reprezentowała go w postępowaniu wszczętym zgodnie z ustawą. Wygrał funtów (1450 Euro) w ramach odszkodowania i zgodnie z niniejszymi postanowieniami sąd wydał restauracji nakaz jego obsługiwania. Pana A nie zatrudniono, ponieważ nie posiadał prawa jazdy, chociaż mógł jeździć do pracy innymi Królewski Narodowy Instytut Niewidomych (Royal National Institute of the Blind - RNIB) utworzył stanowisko specjalisty prawnego. Osoba sprawująca tę funkcję (obecnie pozycja została rozszerzona do dwóch osób) doradza i reprezentuje osoby niewidome i niedowidzące w sprawach dotyczących dyskryminacji oraz doradza ich przedstawicielom, takim jak adwokaci, związki zawodowe czy centra prawne. W ramach tej funkcji sporządzane są również zestawienia z ustawy DDA i wygłaszane przemówienia w całym kraju na temat postanowień ustawy. Organizacja RNIB reprezentowała setki osób niewidomych i niedowidzących zarówno w sprawach dotyczących zatrudnienia jak i towarów i usług. Tygodniowo, poza zgłoszeniami elektronicznymi i tymi przesyłanymi pocztą, przyjmuje średnio od 50 do 75 zgłoszeń telefonicznych. Wiele spraw zakończyło się ugodą, podczas gdy inne trafiły do sądu. Na przykład: Kilka organizacji w Wielkiej Brytanii udziela porad prawnych w kwestiach dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność środkami transportu. Sprawa została zakończona wypłatą odszkodowania w kwocie L ( Euro) oraz ofertą innej pracy. Królewski Instytut Państwowy dla Ludzi Głuchych (Royal National Institute for Deaf People - RNID) jest największą organizacją pozarządową reprezentującą dziewięć milionów ludzi głuchych i niedosłyszących w Wielkiej Brytanii. Powołała ona specjalną jednostkę ds. porad i wsparcia prawnego (Casework Service) koncentrującą się na kwestiach dotykających osoby głuche i niedosłyszące, w nawiązaniu do ustawodawstwa dotyczącego 12

15 niepełnosprawności i opieki społecznej. Od 2001 roku, jednostka Casework Service zajmowała się bezpośrednio ponad 2000 zgłoszeń od osób indywidualnych, jak i kilkoma setkami zgłoszeń ze strony organizacji oraz agencji rządowych. Od połowy 2002 roku podejmuje się spraw DDA i reprezentowała osoby już w ponad 30 sprawach dotyczących zatrudnienia, edukacji, towarów i usług. Większość z tych spraw zakończyła się pomyślnie, podczas ostatecznego przesłuchania czy wynegocjowanej ugody. INNE SIECI SĄ RÓWNIEŻ AKTYWNE Podczas gdy powyższe dwie organizacje były najbardziej aktywne w doradzaniu i przekazywaniu informacji na temat ustawy DDA, inne świadczyły podobne usługi. MIND, największa krajowa organizacja dla ludzi z chorobami umysłowymi, udziela telefonicznych porad prawnych i posiada sieć prawników, do których osoby te mogą się zwracać. Doradztwo to obejmuje szereg kwestii tylko mała część zgłoszeń dotyczy ustawy DDA. DIAL-UK, sieć 160 lokalnych telefonicznych poradni udzielania rad i informacji na temat niepełnosprawności, zorganizowała serię seminariów szkoleniowych w całym kraju, kiedy ustawa antydyskryminacyjna w odniesieniu do osób niepełnosprawnych (DDA) została po raz pierwszy przedstawiona. Również kilka związków zawodowych aktywnie uczestniczy w rozpowszechnianiu informacji na temat praw oraz przedkładaniu spraw w imieniu swoich członków. Dobra łączność między organizacjami dla niepełnosprawnych oraz związkami zawodowymi jest istotna dla efektywnego reprezentowania praw osób niepełnosprawnych. DODATKOWE INFORMACJE: Komisja Praw dla Niepełnosprawnych (Disability Rights Commission): Ustawodawstwo na temat niepełnosprawności, zobacz UK Government Disability Policy Division: RNIB: RNID: MIND: DIAL-UK: AKTYWIŚCI I ORĘDOWNICY: PROGRAM SZKOLENIOWY NA TEMAT PRAW DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCHOSTIŽENÝCH Narodowa Konfederacja Ludzi Niepełnosprawnych w Grecji koordynuje projekt obejmujący partnerów z dziewięciu Państw Członkowskich UE, Bułgarii i Rumunii. Ma on na celu uprawomocnienie aktywistów i adwokatów, którzy są sami niepełnosprawni lub reprezentują osoby niepełnosprawne, do korzystania z nowoprzyjętych instrumentów prawnych. Zorganizowane zostaną trzy seminaria na poziomie UE oraz 11 krajowych seminariów szkoleniowych, które będą koncentrować się na ustawodawstwie wywodzącym się z UE, międzynarodowych postanowień oraz praw krajowych Państw Członkowskich. Przewiduje się również wydanie podręcznika szkoleniowego oraz uruchomienie strony internetowej. WIĘCEJ INFORMACJI MOŻNA UZYSKAĆ NA NASTĘPUJĄCYCH STRONACH: Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych (European Disability Forum - EDF): Narodowa Konfederacja Ludzi Niepełnosprawnych w Grecji: 13

16 ANGAŻOWANIE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH WE WSPIERANIE OFIAR Anette Sjödin jest koordynatorem projektu w organizacji RFSL (Szwedzkiej Federacji Praw Lesbijek, Gejów, Biseksualistów i Transwestytów), w którym główny nacisk kładzie się na projekty UE poruszające kwestie miejsca pracy. Wiele osób, które stają się ofiarami dyskryminacji w pracy nigdy nie złożyłoby skargi. Dlaczego? Co takiego powstrzymuje osoby przed podjęciem kroków w celu ochrony swoich praw? Po pierwsze, należy wiedzieć, czym jest dyskryminacja i że jest ona prawnie zabroniona. Zamiast obwiniać siebie za bycie niewystarczająco dobrym, trzeba uświadomić sobie, że zastraszanie, napastowanie czy odmawianie zatrudnienia, mimo posiadania najlepszych kwalifikacji ze wszystkich kandydatów to po prostu dyskryminacja. Po drugie, należy dopatrywać się korzyści płynących z reagowania na i przeciwstawiania się dyskryminacji. Dlaczego trzeba działać, zamiast milczeć i znosić cierpienie? Należy być odpowiednio zmotywowanym do działania. I na koniec, należy wiedzieć, do kogo można się zwrócić. Komu można zaufać? Kto weźmie Twoją stronę i będzie wiedział, co należy zrobić? Potrzebne będzie wsparcie zarówno ze strony prawnej jak i pomoc w radzeniu sobie z własną wytrzymałością psychiczną. Trzeba będzie włożyć wiele wysiłku w pokonanie tych przeszkód i wprowadzenie działań do codziennego życia. W przypadku wspierania jednostek, istotną rolę odgrywają tutaj organizacje pozarządowe. Jako przedstawiciele grup narażonych, mają oni wgląd w codzienne życie reprezentowanych osób i są zaznajomieni z formami dyskryminacji. Organizacje pozarządowe mogą odpowiednio zająć się wspomnianymi wyżej przeszkodami, komunikując się z osobami i organizacjami. SPECJALISTYCZNE SZKOLENIA W CZTERECH PAŃSTWACH W projekcie Dostęp do wymiaru sprawiedliwości, organizacje z czterech państw pracują razem nad zatarciem różnicy miedzy słowem a czynem, co pozwoli na wykorzystanie ustawodawstwa w przypadku pojawienia się dyskryminacji. Projekt koncentruje się na kwestii wieku, niepełnosprawności i orientacji seksualnej. Działania krajowe są prowadzone przez cztery organizacje pozarządowe: Help the Aged (Pomoc osobom starszym) w Wielkiej Brytanii, organizacje Hiszpańskiej Konfederacji Osób Starszych (CEOMA), ACCEPT, pracującą nad orientacją seksualną w Rumunii oraz RFSL (Szwedzkiej Federacji Praw Lesbijek, Gejów, Biseksualistów i Transwestytów). Szwedzka Konfederacja Związków Zawodowych (LO) i Rzecznik Praw Obywatelskich przeciwdziałający dyskryminacji ze względu na organizację seksualną (HomO) są również zaangażowane w projekt zarządzany przez RFSL. Zgodnie z Programem Działania Wspólnoty (Community Action Programme) w zakresie zwalczania dyskryminacji, projekt jest wspierany jako ponadnarodowe działanie. Na poziomie narodowym, projekt jest różnie zorganizowany we wszystkich czterech państwach. Jest to konieczne z uwagi na różne warunki i struktury: w państwach 14

17 Jednostki potrzebują wsparcia do wprowadzenia prawa w życie obowiązują różne prawa; osoby prywatne, organizacje pozarządowe, związki zawodowe i przedstawiciele prawni są mniej lub bardziej zaznajomieni z literą prawa; struktura rozpatrywania skarg różni się między państwami, również kluczowe zaangażowane strony są różne dla każdego państwa. Chociaż państwa różnią się w szczegółach, jednak mają one ten sam ogólny cel: upoważnić kluczowych aktorów do wspierania jednostek poprzez zwiększenie ich możliwości. Jest to możliwe poprzez organizowanie seminariów/konferencji i opracowywanie materiałów informacyjnych/szkoleniowych. Wspomniane wyżej przeszkody będą pokonane, koncentrując się na roli kluczowych uczestników procesu, ich możliwościach i odpowiedzialności za zmianę sytuacji jednostek. Ponieważ jedna kwestia jest pewna: działania przeciwko dyskryminacji trzeba będzie kontynuować przez długi czas, dlatego osoby indywidualne będą potrzebować wsparcia organizacji pozarządowych w egzekwowaniu aktów prawnych w praktyce. TOROWANIE DROGI PRZYSZŁYM DZIAŁANIOM Ostatecznym rezultatem projektu będzie połączony zbiór narzędzi szkoleniowych, opracowywany przez cały okres trwania projektu i sfinalizowany w 2006 roku. Zbiór ten będzie przetłumaczony na kilka języków. W 2006 r. zorganizowane zostaną ponadnarodowe seminaria, których głównym celem będzie opracowanie planu dla prowadzonych w całej Europie działań antydyskryminacyjnych. WIĘCEJ INFORMACJI MOŻNA ZNALEŹĆ NA STRONIE: 15

18 ZWIĘKSZANIE MOŻLIWOŚCI ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W SZERSZEJ EUROPIE Margarita Ilieva jest prawnikiem ds. antydyskryminacji praktykującym w Sofii. Uczestniczyła w tworzeniu projektu bułgarskiego ustawodawstwa dotyczącego antydyskryminacji i implemetującego dyrektywy UE oraz przeprowadziła liczne eksperckie analizy krajowego stanu prawnego, łącznie z jedną przeprowadzoną dla Komisji Europejskiej. Obecnie jest krajowym koordynatorem w Bułgarii projektu dotyczącego odwzorowania i zwiększenia możliwości organizacji narodowych w dziesięciu nowych Państwach Członkowskich oraz trzech państwach kandydujących, wspieranego przez Program Działania Wspólnoty (Community Action Programme) w zakresie zwalczania dyskryminacji. W rozmowie z Równouprawnieniem w praktyce, mówi więcej o projekcie oraz potrzebach sektora organizacji pozarządowych w Bułgarii oraz szerzej w Europie Centralnej i Wschodniej. W jaki sposób organizacje pozarządowe mogą pomóc ofiarom dyskryminacji uzyskać dostęp do wymiaru sprawiedliwości? Organizacje pozarządowe pełnią rolę jednostek zwiększających świadomość społeczną, umożliwiając ofiarom dostrzec dyskryminację jako naruszenie ich praw i informując ich o dostępnych środkach regresu. Przyjmują one również i rozpatrują skargi, radząc jak prawnie i praktycznie postąpić w danej sytuacji. W przypadku zaistnienia konieczności wszczęcia procesu sądowego, organizacje pozarządowe pomagają ofiarom przygotować sprawę, poprzez udokumentowanie odpowiednich faktów i zabezpieczenie niezbędnych dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania sądowego. Niektóre organizacje pozarządowe dysponują zasobami prawnymi umożliwiającymi zapewnienie ofiarom reprezentacji w sądzie lub innych instytucjach. Niektóre z nich angażują się w spory strategiczne, aktywnie szukając lub opracowując sprawy poprzez ćwiczenia, aby wytworzyć orzecznictwo w kwestiach z szerokimi implikacjami systemowymi. Wyniki takich sporów zostają następnie opublikowane, mając na celu zmianę nastawienia społeczeństwa. Czy ta rola zmieniła się w Bułgarii z wprowadzeniem nowych przepisów antydyskryminacyjnych? Nowe przepisy wykorzystujące dorobek prawny UE w znaczny sposób zwiększyły możliwość angażowania się organizacji pozarządowych w spory antydyskryminacyjne. Nowe zasady przyznały im prawo reprezentowania ofiar oraz samodzielnego składania pozwów w sytuacjach, gdy naruszono prawa wielu osób. Dodatkowo organizacje pozarządowe mogą łączyć postępowania wniesione przez pojedyncze ofiary lub inne organizacje pozarządowe w działaniu zainteresowanych stron, zapewniając dodatkowe specjalistyczne lub prawne wsparcie w postępowaniach związanych z interesem publicznym. Krajowe i międzynarodowe grupy ochrony praw zareagowały entuzjastycznie na te nowe możliwości, składając pozwy interesu publicznego jako strony walczące z dyskryminacją. Działania prawne podjęte przez bułgarski Komitet Helsiński oraz Fundację Romani Baht, którą European Roma Rights Centre zgłosiło jako amicus curiae (niezależnego doradcę), już przyniosły sukcesy sądowe. 16

19 Ile organizacji działa w tym obszarze i na jakich polach? Ile osób będzie zaangażowanych w ten projekt? W Bułgarii około dziesięć organizacji pozarządowych podejmuje działania antydyskryminacyjne, składające się z monitorowania, spraw sądowych i rzecznictwa. Większość to grupy ochrony praw człowieka z naciskiem na rasę/tożsamość etniczną. Niektóre z tych organizacji to grupy reprezentujące konkretne wspólnoty, koncentrujące się na tematach takich jak: tożsamość etniczna Romów, orientacja seksualna i niepełnosprawność. Grupy związane z religiami i wiekiem są znacznie mniej aktywne. Następne dziesięć organizacji prowadzi kampanie wyłącznie na rzecz eliminacji segregacji dzieci romskich w szkołach. W projekcie wezmą udział działacze z wszystkich tych organizacji pozarządowych. Jak różnią się możliwości organizacji pozarządowych w 13 krajach projektu? Organizacje pozarządowe są najsilniejsze w Bułgarii, na Węgrzech i w Polsce, gdzie mogą polegać na wielu doświadczonych działaczach, w tym prawnikach działających w interesie publicznym. W tych krajach, organizacje pozarządowe odnoszą większe sukcesy w lobbingu, rzecznictwie i strategicznych pozwach, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. Jakie są potrzeby organizacji pozarządowych w tych 13 krajach? Znaczna większość lokalnych grup obywatelskich i społecznych potrzebuje szkolenia na temat prawnych standardów i środków zaradczych w obszarze antydyskryminacji. Lepiej rozwinięte, scentralizowane organizacje pozarządowe potrzebują szkolenia trenerów, aby pomóc przekazać wiedzę lokalnym grupom społecznym i obywatelskim. Może to pomóc w ukształtowaniu roli mniejszych grup w procesie dostępu do wymiaru sprawiedliwości - jako łączników pomiędzy ofiarami i sprawami sądowymi z jednej strony oraz doradcami prawnymi i krajowym ujawnieniem tych kwestii. Zarówno małe lokalne grupy, jak i lepiej rozwinięte organizacje krajowe potrzebują instytucjonalnego wsparcia i finansowania, aby rozszerzyć działania prawne oraz udoskonalić biegłość w sprawach antydyskryminacji. Czy są w stanie wykorzystać nowe przepisy? Duża część starszych i bardziej wpływowych organizacji pozarządowych działających na rzecz praw człowieka w pełni może wykorzystać nowe rozwiązania prawne. Inne organizacje, jak również większość lokalnych i społecznych grup, musi przejść odpowiednie szkolenia. W celu osiągnięcia tego celu, inwestycją na przyszłość byłoby rozszerzenie możliwości szkoleniowych lepiej zorientowanych organizacji, aby przekazać wiedzę lokalnym i społecznym grupom. Jak ten projekt pomoże zwiększać ich możliwości? Sponsorując szkolenia dla osób prowadzących szkolenia, a następnie szkolenia dla działaczy, projekt pomoże rozpowszechnić praktyczne kompetencje znacznego części społeczności organizacji pozarządowych. Może to pomóc dalszemu rozwojowi sektora interesu publicznego i wprowadzeniu w życie prawa do równości. Całkowita liczba działaczy, którzy mają zostać przeszkoleni 50 osób w całej Bułgarii jest znaczna, biorąc pod uwagę, że tylko około dziesięciu organizacji pozarządowych działa obecnie aktywnie na tym polu (pomijając organizacje skupione na Romach w ramach edukacji). Oznacza to, że planowane szkolenie wpłynie na całą społeczność działaczy organizacji antydyskryminacyjnych, prawdopodobnie podwajając jej możliwości. DALSZE INFORMACJE MOŻNA UZYSKAĆ OD DWÓCH PARTNERÓW PROJEKTU: Human European Consultancy: Migration Policy Group: 17

20 DZIAŁACZE ZWIĄZKOWI PODEJMUJĄ PRAWNE WYZWANIE Jean-Luc Rageul jest Sekretarzem Generalnym paryskiego wydziału CFDT. CFDT jest to Krajowa Konfederacja Związków Zawodowych reprezentująca pracowników z różnych obszarów i branż sektora publicznego i prywatnego, działająca na różnych poziomach geograficznych: krajowym, regionalnym, powiatowym i lokalnym. Wydział paryski Francuskiej Demokratycznej Konfederacji Pracy (CFDT) od dawna poświęca się walce o równość i zwalczaniu dyskryminacji. Od lat 70-tych walczyliśmy o identyczne prawa dla wszystkich pracowników bez względu na to, czy są Francuzami, czy pochodzą z zagranicy. W latach 80-tych skoncentrowaliśmy się na promowaniu uregulowania statusu zagranicznych pracowników bez dokumentów, a w latach 90-tych przeprowadziliśmy program działań i zwiększania świadomości publicznej zatytułowany Za równością, przeciw dyskryminacji. Pomimo przeprowadzonych działań informacyjnych, dyskryminacja rasowa wciąż jest obecna w kierowniczych praktyce zarządzania i działacze związkowi nie posiadają odpowiednich umiejętności, aby radzić sobie z tym problemem. W celu przekazania działaczom umiejętności wykorzystania przepisów antydyskryminacyjnych w codziennych działaniach związkowych, uczyniliśmy szkolenie prawne jednym z naszych priorytetów. UPORZĄDKOWANY FORMAT SZKOLENIA W 2004 r. uruchomiliśmy cykl seminariów szkoleniowych razem z konsultantami Astrolabe Conseil i GELD (Groupe d Etude et de Lutte contre les Discriminations). Seminaria skierowane są do kluczowych działaczy związków zawodowych: wybranych sędziów pracy, związkowych działaczy prawa pracy oraz przedstawicieli związków w miejscu pracy. Seminaria przybrały wypróbowaną formę modułu szkoleniowego obejmującego następujące kluczowe elementy: Źródła koncepcji dyskryminacji, Podstawy międzynarodowych praw człowieka, Europejskie i wspólnotowe przepisy dotyczące dyskryminacji, Dogłębna analiza dyrektyw UE 2000/43 i 2000/78, Koncepcja dyskryminacji jako przeciwieństwo równości, chronionej tradycyjnymi francuskimi przepisami konstytucyjnymi i administracyjnymi, Wpływ europejskiego systemu prawnego, przeniesionego do prawa francuskiego, na prawny system równości i praktykę stron sądowych, Gromadzenie dowodów dyskryminacji. ZMIANA PRZYZWYCZAJEŃ STRON PRAWNYCH Stało się oczywiste, że działacze związków zawodowych powinni radykalnie zmienić podejście do analizy sytuacji dyskryminacji i przygotowywania pozwów według nowych przepisów. Zwłaszcza francuski system sądowy ma bardzo małe doświadczenie w nowych regułach dowodowych i zmianie obowiązków przeprowadzenia dowodu. Kluczowym celem szkolenia było, więc stworzenie praktycznego, metodologicznego narzędzia przeznaczonego do pomocy doradcom prawnym, sędziom sądu pracy i działaczom instytucjonalnym w gromadzeniu dowodów. Zawiera ono pytania, które powinny być zadawane w rozmowie z ofiarą, możliwości strategiczne do rozważenia oraz dokumenty, które należy zebrać na każdym etapie procedury od pierwszego spotkania z pracownikiem, aż do procesu decyzyjnego przeprowadzanego przez sąd pracy. Seminaria potwierdziły również wagę bliskiej współpracy z działaczami z poza ruchu związków zawodowych, takimi jak: sędziami pokoju, inspektorami pracy i agencjami pracy publicznej. 18

21 W 2005 r. paryski oddział CFDT zaproponuje, aby wszyscy sędziowie sądu pracy i przedstawiciele związków zawodowych brali udział w tym cyklu szkoleń. Mamy nadzieję, że w ten sposób zapoznamy te strony z nowymi regułami dochodzenia i zachęcimy do konstruktywnego podejścia w walce z dyskryminacją. DODATKOWE INFORMACJE: GELD: CFDT: RÓWNE TRAKTOWANIE W MIEJSCU PRACY I DOSTĘPIE DO MIESZKAŃ Ponadnarodowy projekt Casadis, finansowany poprzez Program Działania Wspólnoty w celu zwalczania dyskryminacji, gromadzi związki zawodowe i organizacje szkoleniowe z czterech krajów: Francji, Belgii, Włoch i Rumunii. Celem projektu jest szkolenie i wspieranie działaczy związkowych w podejmowaniu działań przeciw dyskryminacji w miejscu pracy i dostępie do mieszkań. Grupa docelowa działań różni się w zależności od potrzeb każdego z krajów, ale obejmuje przedstawicieli związkowych danego miejsca pracy, specjalistów prawa pracy w związkach oraz przedstawicieli pracowników i związków w sądach pracy. Szkolenie ma na celu podniesienie świadomości uczestników w kwestiach dyskryminacji o różnym podłożu: wieku, niepełnosprawności, stanie zdrowia, rasie i religii. Szkolenie przeanalizuje prawną ochronę dostępną na poziomie krajowym i europejskim i dostarczy praktycznych narzędzi, które uczestnicy mogą użyć w codziennej pracy, aby promować równouprawnienie i różnorodność. Casadis ma również na celu wykorzystanie doświadczenia pomiędzy poszczególnymi państwami partnerskimi, aby promować dobre praktyki i zapewnić szerokie rozpowszechnianie wyników. Projekt jest koordynowany przez Émergences i obejmuje następujących partnerów: La Confédération Générale du Travail (CGT) Francja; Form action André Renard - Belgia organizacja szkoleniowa związku zawodowego Fédération Générale du Travail de Belgique (FGTB); Agenzia Formazione Lavoro (AGFOL) Włochy; Confederatia nationala a sindicatelor libere din romania Fratia (CNSLR) Rumunia. WIĘCEJ INFORMACJI MOŻNA UZYSKAĆ NA STRONIE: 19

22 WŁOSCY PRAWNICY POZNAJĄ NOWE WŁADZE PRAWNE DO SPRAW NIEDYSKRYMINACJI Paola Accardo jest sędziną i ekspertem prawa wspólnotowego we włoskiej Najwyższej Radzie Sędziowskiej (CSM). CSM jest oficjalną organizacją gwarantującą samorządność i niezależność sądownictwa. Również organizuje i kontroluje zawodowe szkolenia nowych sędziów i prokuratorów oraz oferuje ciągłe szkolenia dla praktykujących prawników. Rząd włoski opublikował dwa nowe dekrety prawne w lipcu 2003 r., transponujące Dyrektywy UE dotyczące równości rasowej i w zatrudnieniu. Wdrożenie tych przepisów wymaga jednak zaznajomienia prawników z tekstami prawnymi i uprawnieniami oferowanymi przez te przepisy. PROFILOWANE SZKOLENIA DOTYCZĄCE NIEDYSKRYMINACJI Używając funduszy z krajowych działań zwiększających świadomość w ramach Programu Działania Wspólnoty na rzecz zwalczania dyskryminacji, Najwyższa Rada Sędziowska (Consiglio Superiore della Magistratura -CSM) opracowała program szkoleniowy dla prawników w Rzymie i ośmiu innych rejonach. Szkolenie na temat niedyskryminacji rozpoczęło się trzydniowym seminarium w kwietniu 2004 r. Program czerpał w dużym stopniu z pozytywnych doświadczeń szkoleniowych organizowanych przez Europejską Akademię Prawa (ERA). Sędziowie, prawnicy oraz eksperci zostali poproszeni o podzielenie się doświadczeniem, stymulując pogłębioną dyskusję o dyrektywach UE i prawie krajowym. Konsekwencje zawartej w dyrektywach klauzuli o braku regresji przyciągnęły dużą uwagę w kontekście ustawodawstwa włoskiego. Od 1999 r. Włochy dysponują rozbudowaną ochroną prawną przed dyskryminacją na bazie niepełnosprawności. Przepisy wymagają od pracodawców podejmowanie pozytywnych działań w celu rekrutacji i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Według klauzuli o braku regresji, zastosowanie Dyrektywy o Równości Zatrudnienia nie może spowodować osłabienia tych postanowień. Przypadki dyskryminacji na bazie orientacji seksualnej i wieku pojawiają się obecnie we Włoszech i praktyczne zastosowanie Dyrektywy o Równości Zatrudnienia jest wciąż niepewne. Na przykład: kiedy ograniczenia wiekowe narzucone przez pracodawcę są dopuszczalne, ponieważ odzwierciedlają rzeczywiste wymagania stanowiska, a kiedy powinny być zakazane? Współpraca pomiędzy związkami zawodowymi i pracodawcami jest niezbędna, aby zapewnić, że ograniczenia wiekowe w miejscu pracy nie są nadużywane. Omówiono również potencjalną stronniczość systemu prawnego spowodowaną podświadomymi uprzedzeniami. Jeden z prelegentów podał przykład sędziego, który skazał oskarżonego na ostrzejszy wyrok, ponieważ źle zinterpretował tendencję oskarżonego do pochylania głowy jako wyraz braku szacunku. W rzeczywistości, w kulturze oskarżonego jest to wyraz szacunku. W tym kontekście uczestnik będący przedstawicielem Rady Nauk Sędziowskich (Judicial Studies Board - JSB) zwrócił uwagę na najnowszą publikację Equal Treatment Bench Book (Równe traktowanie w postępowaniach sądowych). Podręcznik ten, przygotowany przez JSB, ma za zadanie pomóc sędziom w rozpatrywaniu indywidualnych przypadków z zachowaniem maksymalnej sprawiedliwości i wrażliwości. REGIONALNE PODEJŚCIE Po rzymskim seminarium odbyła się seria regionalnych seminariów w całych Włoszech, aby dotrzeć do szerszego kręgu sędziów i prokuratorów. Mimo, że seminaria te były krótsze niż seminarium w Rzymie, wydarzenia te umożliwiły przekazanie niezbędnych informacji na temat stosowania dwóch nowych dyrektyw w oficjalnych przepisach prawa. Informacje zostały również rozpowszechnione innymi kanałami, takimi jak: publikacje w formie CD-ROM oraz prezentacje seminarium na stronie internetowej CSM. DODATKOWE INFORMACJE: (Łącze do Incontri di Studio no.1346). Kopię publikacji Equal Treatment Bench Book przygotowanej przez JSB można znaleźć na stronie: 20