Zrozumieć zwierzęta Wykorzystanie tajemnic autyzmu do rozszyfrowania zachowań zwierząt. Judyta Popiołek

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Zrozumieć zwierzęta Wykorzystanie tajemnic autyzmu do rozszyfrowania zachowań zwierząt. Judyta Popiołek"

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE WSSP TOM Judyta Popiołek Instytut Pedagogiki UMCS w Lublinie Żebym rozumiał innych ludzi inne języki inne cierpienia... Zbigniew Herbert Zrozumieć zwierzęta Wykorzystanie tajemnic autyzmu do rozszyfrowania zachowań zwierząt Tytuł recenzowanej książki Zrozumieć zwierzęta (Grandin 2011) właściwie nie pozostawia złudzeń: jest to swego rodzaju przewodnik dla miłośników zwierząt, zwłaszcza właścicieli psów, w którym autorka przedstawia przyczyny oraz sposoby rozwiązania problemów związanych z ich tresurą i zachowaniem. Opierając się na badaniach naukowych i licznych publikacjach naukowych, rzetelnie analizuje zachowania zwierząt podyktowane strachem, wściekłością i gniewem, ściganiem ofiary u drapieżników, zachowania motywowane ich potrzebami społecznymi, bólem, głodem, popędem seksualnym, a także zachowania wynikające z szukania przez nie nowości. Autorka podkreśla, że problemy z zachowaniem zwierząt wynikają głównie z braku zaspakajania ich potrzeb, które analogicznie do potrzeb człowieka zgodnie z piramidą B. Masłowa powinny być zaspakajane hierarchicznie: w pierwszej kolejności potrzeby niższego rzędu będące warunkiem zaspokajania kolejnych potrzeb wyższego rzędu (Strelau 2004, ). Zachowania uważane za trudne przejawiają zwierzęta źle traktowane przez człowieka, mające złe doświadczenia w kontaktach z ludźmi, a także chore psychicznie. Problemy ludzi w relacjach ze zwierzętami mogą wynikać z zupełnie innego postrzegania świata przez oba gatunki. Ludzie widzą idee świata, mają skłonności do uogólniania. Percepcja zwierząt polega na 229

2 JUDYTA POPIOŁEK zauważaniu szczegółów, które zwykle umykają uwadze przeciętnego człowieka. W toku ewolucji człowiek wykształcił mechanizm, który odpowiada za selekcję części z postrzeganej informacji. W efekcie elementy informacji nie pasujące do kontekstu są gubione. Potwierdzają to badania ilustrujące tzw. ślepotę pozauwagową oraz badania nad dostępem mózgu do nieprzetworzonych danych, do których odwołuje się autorka. Zwierzęta nie gubią informacji. Mrówka, aby upewnić się, że minęła punkt orientacyjny na trasie, mija go i odwraca się, aby porównać go z obrazem, który wcześniej zapamiętała. Człowiek nie musi tego robić, ponieważ nasz mózg uzupełnia szczegóły tymi, które są oczekiwane, co pozwala rozpoznać obiekt, nawet gdy patrzymy na niego z innej strony. Kolejna znacząca różnica między widzeniem ludzi i zwierząt polega na tym, że większość zwierząt widzi panoramicznie, mają zupełnie inną percepcję głębi, natomiast ludzie odznaczają się widzenie stereoskopowe, co oznacza, że każde oko widzi ten sam przedmiot w nieco inny sposób. Te obrazy są następnie przez mózg składane w całość, przez co zyskujemy właściwe poczucie głębi. Różnica w sposobie postrzegania świata przez ludzi i zwierzęta wynika także z innego odbierania kolorów i kontrastów światła. Zwierzęta zwracają większą uwagę na kontrast między światłem i ciemnością, co w konsekwencji powoduje gorsze widzenie kolorów. I w tym kontekście wskazując różnice między zwierzętami a ludźmi można pisać o tej niezwykłej książce, polecając ją wszystkim tym, którzy chcą zrozumieć, dlaczego zwierzęta reagują inaczej niż oczekują tego ludzie, w szczególności wszystkim kynoterapeutom i osobom pracującym na co dzień z psami. Podtytuł książki: Wykorzystanie tajemnic autyzmu do rozszyfrowania zachowań zwierząt daje na nią zupełnie inne spojrzenie. Temple Grandin jest autystką i jak sama mówi choroba uczyniła jej codzienne życie trudnym, ale umożliwiła lepsze rozumienie zwierząt. To właśnie dzięki autyzmowi zyskała nową perspektywę, która pozwala jej patrzeć na zwierzęta w inny sposób niż biolodzy. W środowisku biologów i behawiorystów jest prawdziwym autorytetem. Autorka jest doktorem zoologii, wykładowcą na Uniwersytecie Stanowym Colorado, autorką ponad 300-stu prac naukowych z zakresu zoologii i autyzmu. Stworzyła własną firmę Grandin Livestock System, zajmującą się monitorowaniem warunków życia i uboju zwierząt. Wzorując się na kojcu uciskowym dla krów urządzeniu służącym do uspakajania zwierząt, zaprojektowała urządzenie do uścisków wykorzystywane w terapii nad- 230

3 ZROZUMIEĆ ZWIERZĘTA wrażliwości sensorycznej autystów. Jej stronę internetową ( odwiedza miesięcznie ponad 5 tysięcy osób. W roku 2010 znalazła się pośród stu najbardziej wpływowych ludzi świata według tygodnika TIME. O życiu Temple Grandin powstał film fabularny, a odtwórczyni tytułowej postaci Claire Danes została nagrodzona Złotym Globem. W Polsce jest ona znana jako autorka książek: Myślenie obrazami oraz inne relacje z życia z autyzmem oraz Byłam dzieckiem autystycznym. Wiele informacji przedstawionych w poszczególnych rozdziałach książki stanowi niewątpliwie cenne źródło wiedzy dla osób zajmujących się problematyką autyzmu tym bardziej, że autorka powołuje się na publikacje i artykuły, które nie mają polskiego przekładu i często nie są dostępne dla polskich odbiorców. T. Grandin uważa, że autyzm jest fazą przejściową pomiędzy zwierzętami a ludźmi stwierdzono, że mózg, a dokładnie płaty czołowe autysty budową przypominają płaty czołowe zwierząt, dlatego odbiór i percepcja bodźców przez autystów i zwierzęta jest bardzo podobny. Problemy percepcyjne w autyzmie są spowodowane zespołem zaburzeń określanych jako Syndrom Wrażliwości Adaptacyjnej (ang. Scotoscopic Sensitivity Syndrome). Zaburzenie to polega między innymi na nadwrażliwości na światło, przejawiające się trudnościami w koncentracji i poczuciem dyskomfortu w jasnym świetle słońca lub światłach nocy. Wrażliwość na kontrast i kolor, polegająca na problemach w odbiorze ostrych kolorów, barwy czarnej i białej oraz wzorów w paski i kropki. Ograniczenie pola widzenia przejawiające się trudnościami w odczytywaniu liter i wyodrębnianiu przedmiotów z otoczenia (Markiewicz 2007, 77-78). U autystów stwierdzono także fragmentaryczne widzenie, polegające na postrzeganiu poszczególnych elementów obrazu. To powoduje, że osoby autystyczne mają problemy z adaptacją i nie czują się bezpiecznie w nowym otoczeniu, nie akceptują zmian. Nie dziwi zatem, iż autorka tak wiele uwagi poświęca strachowi, lękom przed nowościami dnia codziennego, kontaktami z innymi ludźmi, dotykiem. Źródłem reakcji lękowych dzieci z autyzmem mogą być także dźwięki, ludzkie twarze (zwłaszcza mimika) oraz inne bodźce wymuszające wielozmysłową aktywność poznawczą (Olechnowicz 2004, s. 46). Autorka podkreśla, że dziecko autystyczne będące w stanie chronicznego lęku jest stale pozbawione zdolności do samorzutnego poznawania ludzi i przedmiotów. Taki stan T. Grandin porównuje do zaburzeń kompulsywno-obsesyjnych, które klasyfikacja DSM IV (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) określa jako zaburzenia lękowe. 231

4 JUDYTA POPIOŁEK U autorki ujawniły się w okresie dorastania i występowały pomiędzy 11-stym a 30-stym rokiem życia. Sposobem na funkcjonowanie w takim strachu wg niej jest przyjmowanie antydepresantów i kontakt ze zwierzętami. Myślę, że to jest główny powód tego, że terapia z udziałem psa cieszy się tak dużym powodzeniem i rzeczywiście przynosi efekty w terapii i edukacji osób ze spektrum autyzmu. Autyści mają wiele wspólnego ze zwierzętami. Są dwie główne koncepcje pracy dogoterapeutycznej z dziećmi ze spektrum autyzmu. Pierwsza z nich jest oparta na humanistycznym podejściu metoda swobodnego kontaktu, która została zaczerpnięta z popularnej w terapii autyzmu metody opcji. Jest szczególnie polecana dla osób niżej funkcjonujących. Metoda ta polega na systematycznych, trwających około minut sesjach, w czasie których terapeuta poprzez swoją zabawę z psem nie używając przy tym słów spontanicznie wymusza kontakt psa i dziecka. Zwykle po kilku takich spotkaniach dziecko nie tylko nawiązuje kontakt wzrokowy z psem, ale również dąży do kontaktu bezpośredniego, dotyka, wącha psa jednym słowem zaczyna otwierać swój świat na psa. Ów kontakt określany jest pojęciem rapport, rozumianym jako umiejętność zwierzęcia do stworzenia kanału emocjonalnego z człowiekiem. Zjawisko to tłumaczy zrozumienie niewerbalnych przekazów psa i dziecka: dziecko czuje podświadomie, że nic mu nie grozi ze strony psa i otwiera się na niego. W tym momencie może przystąpić do działania terapeuta, umiejętnie kierując dalszą terapią. Druga metoda jest przeznaczona głównie dla osób wyżej funkcjonujących i polega na włączeniu psa do tradycyjnych zajęć prowadzonych metodą behawioralną. Wprowadzenie psa wzbudza zainteresowanie i ciekawość. W czasie zajęć dzieci na ogół spotykają różne osoby, które ciągle czegoś od nich chcą, czegoś wymagają, a tu nagle pojawia się coś zupełnie innego: zwierzę pies, który akceptuje dziecko takim, jakim jest, nie ocenia, nie wyznacza reguł i granic, jest bezinteresowny i zabawny. T. Grandin skorzystała właśnie z tej metody. Dzięki niej jak sama mówi przeżyła. Ze względu na zaburzenia sensoryczne, występujące powszechnie u autystów, pies jest idealnym stymulatorem. W jednym miejscu mamy pełne spectrum możliwych do dotknięcia różnorodnych powierzchni: wilgotny i zimny nos, mokry szorstki i ciepły język, ostre twarde pazury, szorstkie poduszki psich łap, specyficzny zapach sierści. Poza tym pies ma temperaturę ciała wyższą o około 1oC od temperatury ciała człowieka. Czynnik termiczny obok wrażenia przyjemnej miękkości sierści psa ma dla osób z autyzmem duże znaczenie, ponieważ łą- 232

5 ZROZUMIEĆ ZWIERZĘTA czy się ze wspomnieniami z okresu niemowlęctwa (kobiety w ciąży i w okresie karmienia mają podwyższoną temperaturę ciała) (Kulisiewicz, 2007, 14) Oczywiście każdy autysta ze swoimi specyficznymi potrzebami inaczej reaguje na tego typu specyficzną formę stymulacji. Obecnie wykorzystanie psów w terapii autyzmu jest często spotykane, jednak w literaturze i publikacjach naukowych brakuje kompleksowych opisów tych działań (Otto 2008, ). Jedną z nielicznych prac na ten temat jest praca Laurel A. Redefer i Joan F. Goodman z University of Pensylvania (1989). Autorki zwracają uwagę na następujące efekty terapii: zmniejszenie zachowań autystycznych, takich jak: trzepotanie rękami, kręcenie się w kółko, mruczenie czy krzyczenie; zwiększenie zachowań społecznych wśród badanych dzieci: inicjowanie zabawy, przyłączanie się do bawiącego psa i terapeuty, naśladowanie psa. Autorki uważają, że psy pomagają dzieciom osiągnąć wyższy poziom komunikacji społecznej, umożliwiając im nawiązywanie kontaktów z innymi dziećmi, a w efekcie czerpanie z tych kontaktów satysfakcji (Redefer, Goodman 1989, ). Język, jakim napisana jest książka T. Grandina, nie jest wartkim, dowcipnym popisem elokwencji, który znamy z głośnych pozycji popularnonaukowych. To trudna lektura zarówno ze względu na formę, jak i częste dygresje, sprawiające początkowo wrażenie chaosu, jednak w sumie tworzących spójny obraz, gdy przełamiemy już swój ludzki neurotypowy sposób postrzegania i podążymy za autorką. No cóż, została napisana przez autystkę, czyli osobę, dla której język nie jest czymś naturalnym. Wiele napisano na temat komunikacji autystów, osobliwości ich mowy oraz problemów ze rozumieniem funkcji komunikowania się. Mniej więcej połowa autystów w ogóle nie używa mowy (Pisula 2010, 43.) Z kolei ci, którzy mówią, mają problemy z używaniem zaimków osobowych, nie rozumieją zdrobnień odmiany rzeczowników. W ich mowie występują stereotypia językowe wielokrotne powtarzanie fragmentów tekstów, filmów, programów oraz echolalia natychmiastowe lub odroczone powtarzanie zdań wypowiedzianych przez kogoś innego. To sprawia, że ich wypowiedzi sprawiają wrażenie oderwanych od kontekstu, a przez to stają się niezrozumiałe. Autorka powołuje się na liczne badania z zakresu neurologii: funkcjonowania i budowy mózgu autystów. Badania te oraz własne doświadczenia autorki są jednak przez nią opisane w sposób skomplikowany i jednocześnie 233

6 JUDYTA POPIOŁEK chaotyczny, przez co dla czytelników niezajmujących się na co dzień problematyką autyzmu mogą być trudne do zrozumienia i nużące. Ale już dla psychologów, biologów i neurologów wnikliwość oraz szczegółowe opisy badań mogą być wartościowe pod względem merytorycznym i stanowią niewątpliwą zaletę tej książki. Uważam, iż autorka zbyt ogólnie potraktowała etiologię autyzmu, mówiąc, że główną przyczyną są różnice w budowie mózgu. Obecność anomalii mózgu w autyzmie została wielorako dowiedziona w sposób podważający przekonanie, że autyzm jest chorobą psychiczną lub też wynika ze złych relacji (teoria zimnej matki) lub z zaburzeń przywiązania. Dzisiejsze techniki obrazowania (tomografie, pozytonowe tomografie mózgu, skanery mózgu) podczas pracy mózgu jednoznacznie wskazują anomalie w budowie, a co za tym idzie w funkcjonowaniu mózgu. W literaturze najczęściej opisywane są różnice w części skroniowo-potylicznej mózgu, ciała migdałowatego i płatów czołowych (mózgu społecznego), układu limbicznego oraz wielkości i masy mózgu. Autyzm to złożony problem. Często tym nieprawidłowościom towarzyszy epilepsja, upośledzenie umysłowe, słaba koordynacja ruchowa. Zatem, jeśli u danej osoby występuje wiele rozmaitych nieprawidłowości neurologicznych, to która z nich jest wówczas przyczyną autyzmu, a które należy uznać za korelanty? T. Grandin, wskazując przyczyny autyzmu, pomija bardzo istotne podłoże genetyczne określone dzisiaj jako główny czynnik etiologiczny autyzmu. Autorka porusza również trudne do rozstrzygnięcia tematy, m.in. pisze o stosowaniu farmakologii w terapii autyzmu. Jednoznacznie opowiada się za stosowaniem antydepresantów, które tak naprawdę leczą tylko objawy zaburzonego zachowania autystów. Jak dotąd nie ma substancji działających przyczynowo na autyzm. Syndromolityczne leczenie autyzmu (zamiast leczenia przyczynowego) ma wielu przeciwników z uwagi na efekty uboczne takiej terapii. Dużo uwagi autorka poświęca metodom nauczania autystów i zwierząt. Uzmysławia czytelnikowi, jak wiele zdumiewających analogii można znaleźć porównując ich systemy poznawcze. Zwierzęta, autyści, a także neurotypowi uczą się przez warunkowanie klasyczne lub instrumentalne typu bodziec reakcja. Jednak taki styl nauczania w warunkach sztucznych nienaturalnych mija się z celem, bowiem staje się jedynie nauką poprzez kolejne 234

7 ZROZUMIEĆ ZWIERZĘTA próby i błędy. Zwierzę albo dziecko będzie bowiem wkładało więcej wysiłku w wykonanie czynności, za które dostanie nagrodę, a mniej w wykonywanie takich, za które będzie karane, albo w przypadku których będzie zastosowane wzmocnienie negatywne. Boję się pomyśleć, co może się wydarzyć, kiedy dziecko takimi metodami prób i błędów będzie uczyło się przechodzić przez ulicę. Zasadne jest zatem stosowanie metod opartych na obserwacji zjawisk zachodzących w warunkach naturalnych. W przeprowadzonej przez T. Grandin analizie pominięte zostały metody humanistyczne. A szkoda, bo są one często stosowane w nauczaniu, przynosząc duże efekty zwłaszcza wśród wyżej funkcjonujących autystów. Nie sposób pominąć wymiaru kulturowego tej książki. Autorka uważa, że psy umożliwiły ludziom nie tylko przetrwanie, ale też pomogły im się wysforować przed inne naczelne (Grandin 2011, s. 378). Cała ewolucja kultury opiera się bowiem na współpracy ludzi i zwierząt: przykładem niech będą tu wilki, które nauczyły nas wielu nowych użytecznych zachowań: polowania w grupach, przywiązania do określonego terytorium, zawierania przyjaźni z niespokrewnionymi osobnikami. D. Morris (2005) uważa, że podłożem zachowania człowieka sterują trzy warstwy: najstarsza zachowania małpy, warstwa drapieżnika polującego grupowo i wreszcie najmłodsza, najmniej trwała warstwa zachowań uwarunkowanych kulturowo. O roli psa w uczłowieczaniu małpy pisał także Erhard Oeser (2009). Autor w swojej książce zwraca uwagę na inteligencję społeczną psów, która jego zdaniem przypomina inteligencję społeczną człowieka i polega na podobieństwie świadomości, myślenia i odczuwania psów i ludzi. Inteligencja ta nie wynika z naturalnego pokrewieństwa genetycznego uwarunkowanego ewolucyjnie, ale z dostosowania psiej świadomości i inteligencji do człowieka jako społecznego partnera i towarzysza (Oeser 2009, 49). Trudno nie stwierdzić zatem, że nie bylibyśmy tymi, którymi jesteśmy, gdyby nie wspólna ewolucja z psami. Dzięki zwierzętom nie tylko jesteśmy już teraz bardziej ludzcy, ale mamy też możliwość (szansę) dalej jako ludzie rozwijać się i ewoluować, pod warunkiem że będziemy wykorzystywać doświadczenia innych gatunków oraz znajdziemy sposób, aby utrzymać to, co nauczyły się inne pokolenia tak działa kulturowy mechanizm zapadkowy. 235

8 JUDYTA POPIOŁEK Bibliografia: Grandin T., 1995 Byłam dzieckiem autystycznym. PWN. Warszawa Wrocław. Grandin T., 2006 Myślenie obrazami oraz inne relacje z życia z autyzmem. Wyd. Fraszka Edukacyjna. Warszawa. Grandin T., 2011 Using the mysteries of autism to decode animal behavior. Wyd. Media Rodzina, Poznań. Kulisiewicz B., 2007 Witaj piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Oficyna Wyd. Impuls. Kraków. Markiewicz K., 2007 Charakterystyka zmian w rozwoju umysłowym dzieci autystycznych. Wyd. UMCS. Lublin. Morris D., 2005 Naga Małpa. Wyd. Ewan. Warszawa. Olechnowicz H., 2004 Wokół autyzm. Fakty, skojarzenia, refleksje. WSP. Warszawa. Oeser E., 2009 Człowiek i pies. Historia przyjaźni. Bellona. Warszawa. Otto J., 2008 Dogoterapia w terapii autyzmu, w: E. Pisula, D. Danielewicz (red.): Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem. Oficyna Wyd. Impuls. Kraków Pisula E., 2010 Autyzm przyczyny symptomy terapia. Wyd. Harmonia. Gdańsk. Redefer L. A., Goodman J. F., 1989 Brief Report: Pet facilitated Therapy with Autistic Children. J. of Autism and Developmental Disorders, 19. Strelau J., 2004 Psychologia. Podręcznik akademicki. tom 2, Gdańskie Wyd. Psychol.. Gdańsk

Przewodnik po autyzmie. Materiał doszkalający dla wolontariuszy

Przewodnik po autyzmie. Materiał doszkalający dla wolontariuszy Przewodnik po autyzmie 1 Czym jest autyzm? Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym, związanym z nieprawidłowym rozwojem i funkcjonowaniem mózgu we wczesnym dzieciństwie. Symptomy nieprawidłowości rozwoju

Bardziej szczegółowo

Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju

Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju Może to autyzm? Kiedy rozwój dziecka budzi niepokój rodziców zwłaszcza w zakresie mowy i komunikacji, rozwoju ruchowego oraz/lub w sferze emocjonalno

Bardziej szczegółowo

Czym jest autyzm? Jaki świat widzi osoba autystyczna?

Czym jest autyzm? Jaki świat widzi osoba autystyczna? Czym jest autyzm? Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu.

Bardziej szczegółowo

Program autorski Poznaję uczucia

Program autorski Poznaję uczucia Dziecko chce być dobre, Jeśli nie umie naucz, Jeśli nie wie wytłumacz, Jeśli nie może pomóż. Janusz Korczak Program autorski Poznaję uczucia 1 Anna Major Program Poznaję uczucia jest skierowany do dzieci

Bardziej szczegółowo

Komunikacja. Ewa Pisula Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski. Ewa.Pisula@psych.uw.edu.pl

Komunikacja. Ewa Pisula Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski. Ewa.Pisula@psych.uw.edu.pl Komunikacja Ewa Pisula Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Ewa.Pisula@psych.uw.edu.pl Leo Kanner (1943) Osoby z autyzmem nie mówią lub też występuje u nich taki rodzaj mowy, który nie służy międzyosobowej

Bardziej szczegółowo

Infantylny autyzm. prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc.

Infantylny autyzm. prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc. Infantylny autyzm prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc. Infantilny autyzm Podstawowy symptom: niezdolność do ukazywania przyjacielskiej mimiki, unikanie kontaktu wzrokowego, zaburzenia komunikacji społecznej, dziwne

Bardziej szczegółowo

Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka

Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka Krajowe Towarzystwo Autyzmu Oddział w Szczecinie Dzienny Ośrodek Terapeutyczno Edukacyjny dla Osób z Autyzmem w Szczecinie Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka Jeżeli twoje dziecko po 2 roku życia: nie

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Spektrum Autyzmu. Zagadnienia diagnozy i terapii./ Moduł 190.:Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego.

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Spektrum Autyzmu. Zagadnienia diagnozy i terapii./ Moduł 190.:Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Spektrum Autyzmu. Zagadnienia diagnozy i terapii./ Moduł 190.:Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. 2. Nazwa

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents. Punktacja ECTS*

KARTA KURSU. Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents. Punktacja ECTS* KARTA KURSU Nazwa Psychologia zaburzeń dzieci i młodzieży (III rok, pedagogika; psychoprofilaktyka zaburzeń i wspomaganie rozwoju) Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents Kod

Bardziej szczegółowo

Autyzm podstawowe informacje

Autyzm podstawowe informacje Autyzm podstawowe informacje Wstęp...2 Czym jest autyzm?...3 Co jest przyczyną autyzmu?...3 Jakie są typowe objawy autyzmu?...4 Diagnoza i terapia...5 Edukacja osób z autyzmem...5 2 Wstęp Niepewność, zagubienie,

Bardziej szczegółowo

Przewodnik po autyzmie. Materiał doszkalający dla wolontariuszy

Przewodnik po autyzmie. Materiał doszkalający dla wolontariuszy Przewodnik po autyzmie O autyzmie 3-11 Cechy charakterystyczne osób z autyzmem 12-16 Jak pomóc osobie z autyzmem? 17-18 Najczęściej zadawane pytania 19-20 Kontakt 21 2 O autyzmie 3 Czym jest autyzm? Autyzm

Bardziej szczegółowo

Metoda Opcji Metoda Son-Rise

Metoda Opcji Metoda Son-Rise Metoda Opcji Metoda Son-Rise autorzy: Barry Kaufman oraz Samahria Kaufman syn diagnoza- głęboki autyzm i opóźnienie umysłowe, IQ poniżej 30; opracowali własną metodę-> obserwując zachowania syna stwierdzili,

Bardziej szczegółowo

Różne ścieżki edukacyjne dzieci ze spektrum autyzmu

Różne ścieżki edukacyjne dzieci ze spektrum autyzmu Różne ścieżki edukacyjne dzieci ze spektrum autyzmu B E A T A B L O K, Z O F I A B R Z E S K A S O R W D L A D Z I E C I I M Ł O D Z I E Ż Y Z A U T Y Z M E M W G D A Ń S K U S T O W A R Z Y S Z E N I

Bardziej szczegółowo

Nazwa przedmiotu: Rok studiów: Forma zajęć: Liczba godzin: PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania dziecka niesłyszącego.

Nazwa przedmiotu: Rok studiów: Forma zajęć: Liczba godzin: PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania dziecka niesłyszącego. Nazwa przedmiotu: Pedagogika specjalna Rok studiów: II rok, pierwszego stopnia, pedagogika, WSE UAM Forma zajęć: konwersatoria Liczba godzin: 15 PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania

Bardziej szczegółowo

PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH.

PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. Spostrzeganie wzrokowe- to zdolność do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich interpretowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia.

Bardziej szczegółowo

Zajęcia z Dogoterapii w Świetlicy Wsparcia Dziennego dla Dzieci i Młodzieży w Krasnymstawie

Zajęcia z Dogoterapii w Świetlicy Wsparcia Dziennego dla Dzieci i Młodzieży w Krasnymstawie Zajęcia z Dogoterapii w Świetlicy Wsparcia Dziennego dla Dzieci i Młodzieży w Krasnymstawie Co tydzień w naszej Świetlicy Wsparcia Dziennego dla Dzieci i Młodzieży Pani Małgorzata Jarocka prowadzi zajęcia

Bardziej szczegółowo

LISTA LEKTUR POLECANYCH RODZICOM

LISTA LEKTUR POLECANYCH RODZICOM LISTA LEKTUR POLECANYCH RODZICOM Dziecko z bliska. Zbuduj szczęśliwą relację Agnieszka Stein Pierwsza polska książka o rodzicielstwie bliskości. Dziecko z bliska kompleksowo opisuje relacje w rodzinie,

Bardziej szczegółowo

Wszyscy ludzie mają jedną wspólną cechę są różni

Wszyscy ludzie mają jedną wspólną cechę są różni Wszyscy ludzie mają jedną wspólną cechę są różni Uczeń z Zespołem Aspergera. Uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. rzuca się w oczy, jak bardzo są oni różni. Nie są świadomi olbrzymiego wysiłku,

Bardziej szczegółowo

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze

Bardziej szczegółowo

DZIECKO Z AUTYZMEM W PRZEDSZKOLU

DZIECKO Z AUTYZMEM W PRZEDSZKOLU DZIECKO Z AUTYZMEM W PRZEDSZKOLU Autyzm dziecięcy należą do grupy tzw. całościowych zaburzeń neurorozwojowych, do których zaliczane są również specyficzne trudności szkolne oraz specyficzne zaburzenia

Bardziej szczegółowo

DZECI ZE SPEKTRUM AUTYZMU W SZKOLE INTEGRACYJNEJ NATALIA TRELA

DZECI ZE SPEKTRUM AUTYZMU W SZKOLE INTEGRACYJNEJ NATALIA TRELA DZECI ZE SPEKTRUM AUTYZMU W SZKOLE INTEGRACYJNEJ NATALIA TRELA Szkoła Podstawowa nr 6 Integracyjna Bielsko-Biała ORGANIZACJA NAUKI Każda klasa: 15 uczniów bez niepełnosprawności + 5 uczniów niepełnosprawnych:

Bardziej szczegółowo

Autyzm i zespół Aspergera. Kryteria diagnostyczne.

Autyzm i zespół Aspergera. Kryteria diagnostyczne. Autyzm i zespół Aspergera. Kryteria diagnostyczne. W Polsce autyzm i Zespół Aspergera rozpoznaje się w oparciu o obowiązującą od 1996 roku Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych

Bardziej szczegółowo

INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY zjawisko dotyczące wolniejszego wykształcenia się zdolności percepcyjnych lub/i ekspresyjnych

Bardziej szczegółowo

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI

Bardziej szczegółowo

Psychologiczne podstawy interpretacji zachowań niepożądanych/niepokojących u osób z rozpoznanym autyzmem. Autor: Dr Jadwiga Kamińska-Reyman

Psychologiczne podstawy interpretacji zachowań niepożądanych/niepokojących u osób z rozpoznanym autyzmem. Autor: Dr Jadwiga Kamińska-Reyman Psychologiczne podstawy interpretacji zachowań niepożądanych/niepokojących u osób z rozpoznanym autyzmem Autor: Dr Jadwiga Kamińska-Reyman Ustalenia przedinterpretacyjne Interpretacja zachowań niepożądanych

Bardziej szczegółowo

Wpływ czytania na rozwój dzieci i młodzieży

Wpływ czytania na rozwój dzieci i młodzieży Wpływ czytania na rozwój dzieci i młodzieży Anita Duda nauczyciel Szkoły Podstawowej Nr 47 im. Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku Białystok, II semestr roku szkolnego 2015/2016 Wszyscy chcemy, aby

Bardziej szczegółowo

SZKOLENIA I WARSZTATY OFERTA 2017 / 2018

SZKOLENIA I WARSZTATY OFERTA 2017 / 2018 SZKOLENIA I WARSZTATY OFERTA 2017 / 2018 Zapraszamy na szkolenia i warsztaty dotyczące: przebiegu rozwoju małego dziecka (od narodzin do 6 roku życia) wieloprofilowej oceny rozwoju małego dziecka prawidłowej

Bardziej szczegółowo

Dziecko z zespołem Aspergera w przedszkolu. Dorota Kalinowska - psycholog

Dziecko z zespołem Aspergera w przedszkolu. Dorota Kalinowska - psycholog Dziecko z zespołem Aspergera w przedszkolu Dorota Kalinowska - psycholog Zespół Aspergera vs Autyzm Podobieństwa: Nieprawidłowości w zakresie interakcji społecznych; Stereotypowy, ograniczony repertuar

Bardziej szczegółowo

Przeznaczenie metody Metoda Integracji Sensorycznej jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: z autyzmem z Zespołem Aspergera

Przeznaczenie metody Metoda Integracji Sensorycznej jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: z autyzmem z Zespołem Aspergera Metoda Integracji Sensorycznej (SI) jest to nowoczesna i bardzo skuteczna forma diagnozy i terapii dzieci. Integracja Sensoryczna opiera się na neurofizjologicznych podstawach klinicznej obserwacji i standaryzowanych

Bardziej szczegółowo

U C H W A Ł A N R XXVIII/243/2016 R A D Y G M I N Y P A B I A N I C E z dnia 29 sierpnia 2016r.

U C H W A Ł A N R XXVIII/243/2016 R A D Y G M I N Y P A B I A N I C E z dnia 29 sierpnia 2016r. U C H W A Ł A N R XXVIII/243/2016 R A D Y G M I N Y P A B I A N I C E z dnia 29 sierpnia 2016r. w sprawie: wyrażenia zgody na realizację projektu Wykorzystać wiele możliwości w ramach Wsparcia dla osób

Bardziej szczegółowo

Co to jest niepełnosprawność?

Co to jest niepełnosprawność? Co to jest niepełnosprawność? Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności

Bardziej szczegółowo

TERAPIE, KTÓRE MOŻEMY POPROWADZIĆ SAMI

TERAPIE, KTÓRE MOŻEMY POPROWADZIĆ SAMI TERAPIE, KTÓRE MOŻEMY POPROWADZIĆ SAMI PROGRAM AKTYWNOŚCI KNILL ÓW RUCH ROZWIJAJĄCY W.SHERBORNE Opracowała: Joanna Dolna Marianna i Christopher Knill Metoda powstała w wyniku trudności, jakie napotykali

Bardziej szczegółowo

DEPRESJA POROZMAWIAJMY O NIEJ. Spotkanie z rodzicami uczniów Szkoły Podstawowej Ciechanowiec, r.

DEPRESJA POROZMAWIAJMY O NIEJ. Spotkanie z rodzicami uczniów Szkoły Podstawowej Ciechanowiec, r. DEPRESJA POROZMAWIAJMY O NIEJ Spotkanie z rodzicami uczniów Szkoły Podstawowej Ciechanowiec, 24.11.2017 r. 350 mln osób na świecie jest dotkniętych depresją. 12% Polaków ma obecnie objawy depresji, 16%

Bardziej szczegółowo

TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA. analiza psychologiczna

TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA. analiza psychologiczna TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA analiza psychologiczna Beata Dobińska psycholog Zachodniopomorska Szkoła Biznesu CHOROBA PRZEWLEKŁA A FUNKCJONOWANIE DZIECKA 1569,7 tys. dzieci i

Bardziej szczegółowo

Dziecko z autyzmem. Autyzm dziecięcy : zagadnienia diagnozy i terapii / Lucyna Bobkowicz-Lewartowska. - Wyd. 6. - Kraków : "Impuls", 2011.

Dziecko z autyzmem. Autyzm dziecięcy : zagadnienia diagnozy i terapii / Lucyna Bobkowicz-Lewartowska. - Wyd. 6. - Kraków : Impuls, 2011. Dziecko z autyzmem Autyzm dziecięcy : zagadnienia diagnozy i terapii / Lucyna Bobkowicz-Lewartowska. - Wyd. 6. - Kraków : "Impuls", 2011. Sygn. CzytR 237604 Prezentowana praca zawiera m. in. badania autorki

Bardziej szczegółowo

PROGRAM ZAJĘĆ REWALIDACYJNO - WYCOWAWCZYCH

PROGRAM ZAJĘĆ REWALIDACYJNO - WYCOWAWCZYCH PROGRAM ZAJĘĆ REWALIDACYJNO - WYCOWAWCZYCH Program rewalidacyjno wychowawczy wzór opracowała pedagog PPP w Rabce Zdroju i wykorzystywała do CELÓW SZKOLENIOWYCH - zajęć warsztatowych z nauczycielami - przy

Bardziej szczegółowo

BUCKIACADEMY FISZKI JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? (KOD NA PRZEDOSTATNIEJ KARCIE) TEORIA ĆWICZENIA

BUCKIACADEMY FISZKI JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? (KOD NA PRZEDOSTATNIEJ KARCIE) TEORIA ĆWICZENIA BUCKIACADEMY JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? Z FISZKAMI to proste. Teoria jest tylko po to, by zrozumieć praktykę. Tę zaś podajemy w formie prostych ćwiczeń, które wykonywane systematycznie rozwijają umiejętności.

Bardziej szczegółowo

UWAGA : W KWIETNIU BEZPŁATNE 2012 ZAPRASZAMY TESTY NA UWAGI I LATERALIZACJI impulsterapia@onet. pl

UWAGA : W KWIETNIU BEZPŁATNE 2012 ZAPRASZAMY TESTY NA UWAGI I LATERALIZACJI impulsterapia@onet. pl UWAGA : W KWIETNIU BEZPŁATNE 2012 ZAPRASZAMY TESTY NA UWAGI I LATERALIZACJI impulsterapia@onet. SŁUCHOWEJ pl Czym jest metoda Integracji Sensorycznej (SI)? Do jakich dzieci jest skierowana? Integracja

Bardziej szczegółowo

Dziecko. autystyczne. Prawdziwa opowieść o Maciusiu

Dziecko. autystyczne. Prawdziwa opowieść o Maciusiu Dziecko autystyczne Prawdziwa opowieść o Maciusiu Beata Zawiślak Mojemu synkowi Maciusiowi, mojej rodzinie, wszystkim specjalistom, których spotkałam na swojej drodze i którzy okazali się bardzo pomocni

Bardziej szczegółowo

Zespoły edukacyjno terapeutyczne są jedną z form organizacyjnych nauczania w Zespole Szkół Specjalnych Nr 2 w Lublińcu dla dzieci z

Zespoły edukacyjno terapeutyczne są jedną z form organizacyjnych nauczania w Zespole Szkół Specjalnych Nr 2 w Lublińcu dla dzieci z Zespoły edukacyjno terapeutyczne są jedną z form organizacyjnych nauczania w Zespole Szkół Specjalnych Nr 2 w Lublińcu dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Janiak Studia Podyplomowe: Oligofrenopedagogika. Praca zaliczeniowa. Temat: Terapia holding w pracy z dziećmi autystycznymi.

Katarzyna Janiak Studia Podyplomowe: Oligofrenopedagogika. Praca zaliczeniowa. Temat: Terapia holding w pracy z dziećmi autystycznymi. Katarzyna Janiak Studia Podyplomowe: Oligofrenopedagogika Praca zaliczeniowa Temat: Terapia holding w pracy z dziećmi autystycznymi. Terapia holding (zwana też metodą wymuszonego kontaktu). Metodę tą opracowała

Bardziej szczegółowo

STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE

STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE DIAGNOZA TRUDNOŚCI NOWATORSKIE NARZĘDZIA - neuromodulacja (EEG Biofeedback), - neuroobrazowanie (EEG/QEEG), - rehabilitacja funkcji poznawczych (FORBRAIN), - diagnostyka i

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie integracji sensorycznej w usprawnianiu zaburzeń rozwojowych.

Wykorzystanie integracji sensorycznej w usprawnianiu zaburzeń rozwojowych. Wykorzystanie integracji sensorycznej w usprawnianiu zaburzeń rozwojowych. Termin integracja sensoryczna po raz pierwszy został użyty przez Ch. Sherringtona w 1902 roku w Anglii. Nowe znaczenie temu terminowi

Bardziej szczegółowo

Sala Doświadczania Świata

Sala Doświadczania Świata Sala Doświadczania Świata Sala Doświadczania Świata to pomieszczenie wyposażone w odpowiednio skomponowane urządzenia stymulujące rozwój zmysłów. Celem prowadzonej terapii jest: doświadczanie świata zmysłami:

Bardziej szczegółowo

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Dr Teresa Opolska Polskie Towarzystwo Dysleksji Fakty i kontrowersje wokół dysleksji

Bardziej szczegółowo

Szwedzki dla imigrantów

Szwedzki dla imigrantów Szwedzki dla imigrantów Cel kształcenia Celem kształcenia w ramach kursu Szwedzki dla imigrantów (sfi) jest zapewnienie osobom dorosłym, które nie posiadają podstawowej znajomości języka szwedzkiego, możliwości

Bardziej szczegółowo

"Nasze nowe możliwości." Projekt wyrównywania szans edukacyjnych uczniów niepełnosprawnych ZSO nr 5

Nasze nowe możliwości. Projekt wyrównywania szans edukacyjnych uczniów niepełnosprawnych ZSO nr 5 "Nasze nowe możliwości." Projekt wyrównywania szans edukacyjnych uczniów niepełnosprawnych ZSO nr 5 Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Termin realizacji: 0d 17.11.2014r.

Bardziej szczegółowo

ZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR

ZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR ZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR WSTĘP Widzenie to proces zachodzący w mózgu dzięki pracy skomplikowanego układu wzrokowego. Tylko prawidłowy rozwój tego układu pozwala nam w pełni korzystać

Bardziej szczegółowo

Dziecko z SLI w szkole - diagnoza i postępowanie Agnieszka Maryniak

Dziecko z SLI w szkole - diagnoza i postępowanie Agnieszka Maryniak Dziecko z SLI w szkole - diagnoza i postępowanie Agnieszka Maryniak Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski U dzieci w wieku szkolnym zaburzenia językowe mogą być trudne do rozpoznania Poprawa w zakresie

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Pedagogiki i Psychologii Katedra Psychologii Klinicznej Psychologia. jednolite studia magisterskie stacjonarne

OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Pedagogiki i Psychologii Katedra Psychologii Klinicznej Psychologia. jednolite studia magisterskie stacjonarne OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Praktyczna diagnoza kliniczna dziecka w relacji z opiekunem wypełnia instytut/katedra Wydział Instytut/Katedra Kierunek Specjalizacja/specjalność Poziom

Bardziej szczegółowo

Porozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych. Rady dotyczące udanego porozumiewania się

Porozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych. Rady dotyczące udanego porozumiewania się Porozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych 5 Rady dotyczące udanego porozumiewania się Jest to piąta w serii broszur firmy Widex dotyczących słuchu i problemów z nim związanych. Porozumiewanie

Bardziej szczegółowo

Edukacja włączająca w szkole ogólnodostępnej

Edukacja włączająca w szkole ogólnodostępnej Edukacja włączająca w szkole ogólnodostępnej ...Dobra edukacja to edukacja włączająca, zapewniająca pełne uczestnictwo wszystkim uczniom, niezależnie od płci, statusu społecznego i ekonomicznego, rasy,

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Wprowadzenie do psychologii i historii myśli psychologicznej 1100-Ps1WPHM-NJ

OPIS PRZEDMIOTU. Wprowadzenie do psychologii i historii myśli psychologicznej 1100-Ps1WPHM-NJ OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Wydział Instytut/Katedra Kierunek Specjalność/specjalizacja Poziom kształcenia: Profil: Forma studiów Rok/semestr Wprowadzenie do psychologii i historii

Bardziej szczegółowo

Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl

Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA malyska.edu.pl Proces dydaktyczny= U + N + materiał nauczania Uczeń główny podmiot procesu dydaktycznego Najwyższe dobro i prawo dziecka, to możliwość

Bardziej szczegółowo

Innowacyjne zajęcia terapeutyczne w Samorządowym Przedszkolu nr121 z Oddziałami Integracyjnymi.

Innowacyjne zajęcia terapeutyczne w Samorządowym Przedszkolu nr121 z Oddziałami Integracyjnymi. Innowacyjne zajęcia terapeutyczne w Samorządowym Przedszkolu nr121 z Oddziałami Integracyjnymi. Przedszkole Samorządowe nr 121 jest od 14 lat placówką z oddziałami integracyjnymi. Obecnie funkcjonuje w

Bardziej szczegółowo

Wstęp. Przedmowa. 2o Psychologia rozwoju człowieka 63

Wstęp. Przedmowa. 2o Psychologia rozwoju człowieka 63 Wstęp Przedmowa n 1. Cele, założenia i zastosowanie psychologii 13 1.1. Analiza zachowania i doznawania jako zadanie psychologii 14 1.2. Psychologia jako dziedzina badań 16 1.2.1. Cele badań naukowych

Bardziej szczegółowo

Anna Stalmach-Tkacz, Karina Mucha,

Anna Stalmach-Tkacz, Karina Mucha, Anna Stalmach-Tkacz, Karina Mucha, 02.03.2018 Wychowanie kształtujące, czyli jak wychować mądre i szczęśliwe dzieci Wychowanie i edukacja małego dziecka z roku na rok stają się coraz większym wyzwaniem

Bardziej szczegółowo

Żabno, dnia r.

Żabno, dnia r. Żabno, dnia 07.03.2014r. EUROPEJSKI DZIEŃ LOGOPEDY PPPP W TARNOWIE, FILIA ŻABNO NIEDOSŁUCH LUB GŁUCHOTA UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE ALALIA ALALIA PROLONGATA NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI AFAZJA (DYZFAZJA)

Bardziej szczegółowo

W roku 2015/2016 w przedszkolu

W roku 2015/2016 w przedszkolu W roku 2015/2016 w przedszkolu przeprowadzono ewaluację dotyczącą wdrażania dzieci do czytelnictwa. Badanie obejmowało obserwacje cyklu 10 zajęć głośnego czytania oraz ankietę skierowaną do rodziców dzieci.

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020 Spis treści Zagadnienia ogólne na egzamin magisterski... 2 Zagadnienia specjalistyczne na egzamin magisterski... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA PRACY, ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Autoprezentacja - sztuka dobrych wystąpień Dr Leszek Gracz Uniwersytet Szczeciński 13 październik 2016 r. O czym dzisiaj będziemy mówić i co będziemy robić Autoprezentacja co

Bardziej szczegółowo

Dr A. Wołpiuk- Ochocińska. Dr A. Wołpiuk- Ochocińska

Dr A. Wołpiuk- Ochocińska. Dr A. Wołpiuk- Ochocińska (1) Nazwa przedmiotu Psychologia stosowana (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - () Studia Kierunek

Bardziej szczegółowo

Zasady oceniania na lekcjach języka angielskiego w klasach 4-8

Zasady oceniania na lekcjach języka angielskiego w klasach 4-8 Zasady oceniania na lekcjach języka angielskiego w klasach 4-8 1. Uczeń może zgłosić brak obowiązkowego wyposażenia lub przygotowania do zajęć dwa razy w semestrze (brak pracy domowej, brak zeszytu, brak

Bardziej szczegółowo

Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym już na starcie, musimy zadbać o to, aby dziecko przekraczając próg szkoły osiągnęło dojrzałość szkolną.

Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym już na starcie, musimy zadbać o to, aby dziecko przekraczając próg szkoły osiągnęło dojrzałość szkolną. Gdy dziecko idzie po raz pierwszy do szkoły, zarówno ono, jak i rodzice bardzo przeżywają ten moment. Wszyscy są pełni nadziei, ale także obaw. Aby nieco ostudzić emocje, dowiedz się czy Twoje dziecko

Bardziej szczegółowo

Wydanie specjalne KWIECIEŃ MIESIĄCEM AUTYZMU AKCEPTACJI. Numer 20 04/17 AUTYZM AUTYZM

Wydanie specjalne KWIECIEŃ MIESIĄCEM AUTYZMU AKCEPTACJI. Numer 20 04/17 AUTYZM AUTYZM ORGANIZATOR PROJEKTU Publiczna Szkoła Podstawowa nr 7 11-go Listopada 16 97-500, Radomsko Numer 20 04/17 PARTNER Wydanie specjalne KWIECIEŃ MIESIĄCEM U LEKCJA AKCEPTACJI RÓŻNORODNOŚĆ Każde dziecko ma unikalne

Bardziej szczegółowo

dr Kazimierz Gelleta dr Kazimierz Gelleta

dr Kazimierz Gelleta dr Kazimierz Gelleta (1) Nazwa przedmiotu Podstawy psychoterapii (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Rok akademicki 2015/2016 Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Zarządzanie emocjami Małgorzata Dębowska Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 20 listopada 2014 r. SUKCES W ŻYCIU ZALEŻY NIE TYLKO OD INTELEKTU, LECZ OD UMIEJĘTNOŚCI KIEROWANIA

Bardziej szczegółowo

Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia. Copyright by Danuta Anna Michałowska

Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia. Copyright by Danuta Anna Michałowska Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia 1 psychodrama psyche + drama = "działanie duszy", metoda diagnozy i terapii, polegająca na improwizowanym odgrywaniu przez pacjenta w sytuacji terapeutycznej pewnych

Bardziej szczegółowo

Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta. muszą powstać w dzieciństwie.

Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta. muszą powstać w dzieciństwie. Sukces człowieka zależy w dużej mierze od wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta. Dlaczego? Ponieważ nawyk i potrzeba lektury Dlaczego? Ponieważ nawyk i

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie neurodydaktyki w praktyce szkolnej

Wykorzystanie neurodydaktyki w praktyce szkolnej Wykorzystanie neurodydaktyki w praktyce szkolnej mgr Aneta Żurek zurek@womczest.edu.pl Naurodydaktyka Dlaczego nauczyciele powinni interesować się wnioskami płynącymi z badań nad mózgiem? 2 Marzena Żylińska

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Zarządzanie emocjami Małgorzata Dębowska Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 11 marca 2014 r. SUKCES W ŻYCIU ZALEŻY NIE TYLKO OD INTELEKTU, LECZ OD UMIEJĘTNOŚCI KIEROWANIA

Bardziej szczegółowo

Realizacja podstawy programowej w klasach IV VI szkoły podstawowej poprzez różne formy aktywności

Realizacja podstawy programowej w klasach IV VI szkoły podstawowej poprzez różne formy aktywności Realizacja podstawy programowej w klasach IV VI szkoły podstawowej poprzez różne formy aktywności Małgorzata Tubielewicz tubielewicz@womczest.edu.pl Co to są metody aktywizujące? Metody aktywizujące to

Bardziej szczegółowo

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Czytanie - oto najlepszy sposób uczenia się. Aleksander Puszkin Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie.

Bardziej szczegółowo

Kiedy nauczyciel klasy I staje się osobą znaczącą dla uczniów? Ewa Filipiak

Kiedy nauczyciel klasy I staje się osobą znaczącą dla uczniów? Ewa Filipiak Kiedy nauczyciel klasy I staje się osobą znaczącą dla uczniów? Ewa Filipiak Instytut Pedagogiki Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Uczelnie dla szkół Główne myśli Etap edukacji wczesnoszkolnej

Bardziej szczegółowo

DYSPRAKSJA CO TO TAKIEGO?

DYSPRAKSJA CO TO TAKIEGO? DYSPRAKSJA CO TO TAKIEGO? Co to jest dyspraksja? Dyspraksja jest zwykle postrzegana jako ograniczenie lub niedorozwój organizacji/ koordynacji ruchu. Związane z nim mogą być problemy z wypowiadaniem się,

Bardziej szczegółowo

Czytanie książek, to najpiękniejsza zabawa jaką sobie ludzkość wymyśliła. Wisława Szymborska

Czytanie książek, to najpiękniejsza zabawa jaką sobie ludzkość wymyśliła. Wisława Szymborska Czytanie książek, to najpiękniejsza zabawa jaką sobie ludzkość wymyśliła. Wisława Szymborska Dlaczego warto czytać książki? Czytanie to świetne ćwiczenie dla naszego mózgu. W przeciwieństwie do siedzenia

Bardziej szczegółowo

Jak pomóc dziecku w okresie adaptacji w klasie I?

Jak pomóc dziecku w okresie adaptacji w klasie I? Jak pomóc dziecku w okresie adaptacji w klasie I? Magdalena Czub Zespół Wczesnej Edukacji Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie Uczelnie dla szkół Adaptacja w szkole Nauczyciel Dziecko Rodzic Rozpoznanie

Bardziej szczegółowo

Sylabus na rok 2014-2015

Sylabus na rok 2014-2015 (1) Nazwa przedmiotu Podstawy psychoterapii () Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - (4) Studia

Bardziej szczegółowo

W S P Ó Ł P R A C A PRZEDSZKOLA I SZKOŁY Z RODZICAMI SZANSĄ NA SUKCS DZIECKA

W S P Ó Ł P R A C A PRZEDSZKOLA I SZKOŁY Z RODZICAMI SZANSĄ NA SUKCS DZIECKA BoŜena Janiszewska psycholog W S P Ó Ł P R A C A PRZEDSZKOLA I SZKOŁY Z RODZICAMI SZANSĄ NA SUKCS DZIECKA DOM RODZINNY naturalne środowisko wychowawcze dziecka PRZEDSZKOLE instytucjonalne środowiska SZKOŁA

Bardziej szczegółowo

Rozwój emocjonalny i społeczny dziecka w młodszym wieku szkolnym

Rozwój emocjonalny i społeczny dziecka w młodszym wieku szkolnym Rozwój emocjonalny i społeczny dziecka w młodszym wieku szkolnym Ewa Pohorecka 08.06.2015 Kraków Rozwój emocjonalny dziecka kładzie podwaliny pod rozwój każdej innej zdolności umysłowej Na długo przed

Bardziej szczegółowo

AUTYZM. (zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 1995-2005)

AUTYZM. (zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 1995-2005) AUTYZM (zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 1995-2005) Wydawnictwa zwarte 1. Autyzm / Hanna Olechnowicz // W : Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku / pod red. Tadeusza Pilcha.- Warszawa : Wydaw.

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologia lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI

Bardziej szczegółowo

Podstawy komunikacji interpersonalnej. Poznań 2013 Copyright by Danuta Anna Michałowska

Podstawy komunikacji interpersonalnej. Poznań 2013 Copyright by Danuta Anna Michałowska Podstawy komunikacji interpersonalnej 1 Podstawy komunikacji interpersonalnej Umiejętności interpersonalne: otwartość i zaufanie Informacje zwrotne kontakt 2 abc 3 Umiejętności interpersonalne zainicjowanie

Bardziej szczegółowo

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny Fazy reakcji emocjonalnej rodziców w sytuacji pojawienia się niepełnosprawnego dziecka mgr Katarzyna Kowalska Dziecko niepełnosprawne w rodzinie Według

Bardziej szczegółowo

Hipoterapia. Czy rolnik może zostać terapeutą?

Hipoterapia. Czy rolnik może zostać terapeutą? https://www. Hipoterapia. Czy rolnik może zostać terapeutą? Autor: Tadeusz Śmigielski Data: 5 maja 2018 Leczniczy kontakt ze zwierzętami zwany zooterapią jest uznawany na całym świecie. Według przeprowadzonych

Bardziej szczegółowo

R A Z E M. Relacje Aktywność Zabawa Emocje Miejsce. Joanna Matejczuk. Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

R A Z E M. Relacje Aktywność Zabawa Emocje Miejsce. Joanna Matejczuk. Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu R A Z E M Relacje Aktywność Zabawa Emocje Miejsce czyli jak efektywnie ucząc dzieci mieć z tego przyjemność? Joanna Matejczuk Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Uczelnie

Bardziej szczegółowo

PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI

PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY Tematy szkolenia PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI Wykład 2 godz. - Podejście do rozwoju psychicznego w kontekście

Bardziej szczegółowo

Plan wykładu. Prozopagnozja. wrażenie sensoryczne a percepcja. wrażenia sensoryczne i percepcja

Plan wykładu. Prozopagnozja. wrażenie sensoryczne a percepcja. wrażenia sensoryczne i percepcja Plan wykładu (1) rozróżnienie wrażeń sensorycznych i percepcji Psychologia procesów poznawczych: percepcja, język, myślenie wrażenie sensoryczne a percepcja W 3 dr Łukasz Michalczyk (2) wprowadzenie do

Bardziej szczegółowo

Literatura dotycząca tematyki wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Literatura dotycząca tematyki wczesnego wspomagania rozwoju dziecka Literatura dotycząca tematyki wczesnego wspomagania rozwoju dziecka 1. 1.Banaszek G., Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Vojty, Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2004. 2. Bobkowicz-Lewartowska

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.

Bardziej szczegółowo

Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki

Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki O D M I E N N O Ś Ć W F U N K C J O N O WA N I U R O D Z I N Y D Z I E C K A Z E S P E K T R U M A U T Y Z M U O D R O D Z I N P O S I A D A J Ą C Y C H Z D R O

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA NA OCENY Z HISTORII W GIMNAZJUM

WYMAGANIA NA OCENY Z HISTORII W GIMNAZJUM WYMAGANIA NA OCENY Z HISTORII W GIMNAZJUM Ocenę dopuszczającą(2)otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności na poziomie wymagań koniecznych, a jego działania mają charakter przede wszystkim

Bardziej szczegółowo

Kompleksowy program szkolenia z zakresu dogoterapii z elementami terapii zaburzeń zachowań psów. Ilość godzin 10

Kompleksowy program szkolenia z zakresu dogoterapii z elementami terapii zaburzeń zachowań psów. Ilość godzin 10 Kompleksowy program szkolenia z zakresu dogoterapii z elementami terapii zaburzeń zachowań psów Nazwa bloku I Dogoterapia Zagadnienia teoria Podstawowe zagadnienia Interakcje między człowiekiem z zwierzęciem.

Bardziej szczegółowo

Specyfika pracy z osobami bezrobotnym perspektywa psychologiczna

Specyfika pracy z osobami bezrobotnym perspektywa psychologiczna Specyfika pracy z osobami bezrobotnym perspektywa psychologiczna Anna Skuzińska Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Elblągu Plan wystąpienia Charakterystyka psychologiczna sytuacji bez

Bardziej szczegółowo

Wskazówki do pracy z uczniami u których stwierdzono zaburzenia komunikacji językowej. Jąkanie

Wskazówki do pracy z uczniami u których stwierdzono zaburzenia komunikacji językowej. Jąkanie Jąkanie unikać nagłego wzywania do odpowiedzi i stawiania na środku przed klasą, umożliwić rozpoczynanie wypowiedzi w parze lub samemu w zwolnionym tempie rozpocząć wypowiedz np. pierwszego słowa wiersza,

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Talent autoprezentacji Sztuka zaprezentowania własnej osoby Dr Leszek Gracz Uniwersytet Szczeciński 16 października 2014 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2015/2016

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2015/2016 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2015/2016 WydziałPsychologii i Nauk Humanistycznych Kierunek studiów:

Bardziej szczegółowo

JAK MOTYWOWAĆ DZIECKO DO NAUKI

JAK MOTYWOWAĆ DZIECKO DO NAUKI JAK MOTYWOWAĆ DZIECKO DO NAUKI Motywacja to: CO TO JEST MOTYWACJA? stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania, w tym przypadku chęć dziecka do uczenia się, dążenie do rozwoju, do zaspokajania

Bardziej szczegółowo

AUTYZM. zestawienie bibliograficzne w wyborze. I. Wydawnictwa zwarte.

AUTYZM. zestawienie bibliograficzne w wyborze. I. Wydawnictwa zwarte. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Nowym Sączu Filia w Limanowej 34-600 Limanowa ul. W. Witosa 5 tel. 337-14-55 AUTYZM zestawienie bibliograficzne w wyborze Oprac. Agata Jabłońska Zasięg chronologiczny

Bardziej szczegółowo