WYBRANE METODY OCENY EFEKTÓW INWESTYCJI W IT

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "WYBRANE METODY OCENY EFEKTÓW INWESTYCJI W IT"

Transkrypt

1 WYBRANE METODY OCENY EFEKTÓW INWESTYCJI W IT AGNIESZKA STUS Uniwersytet Łódzki Streszczenie Przez ostatnie lata wiele miejsca po wi cono w literaturze ocenie efektów inwestycji w IT. W pracy prezentuj jedn z funkcjonuj cych klasyfikacji metod oceny efektów inwestycji w IT oraz dokonuj przegl du czterech strategii dokonywania oceny: metody całkowitego kosztu utrzymania, metody 5 filarów Marphy go, metody opcji rzeczywistych oraz metametody Farbey, Land a i Targett a. Zauwa am, e chocia literatura podkre la znaczenie oraz celowo dokonywania oceny efektów inwestycji w IT, niewiele przedsi biorstw dokonuje takiej oceny w praktyce. Słowa kluczowe: efekty inwestycji IT, metoda 5 filarów, TCO, metoda opcji rzeczywistych, metametoda Farbey, Land a i Targett a 1. Wprowadzenie Przedsi biorstwa funkcjonuj ce w XXI wieku, który okre lany jest Wiekiem Informacji, aby sprosta wymogom konkurencyjnym wolnego rynku, zmuszone s do ci głego dostosowywania swoich procesów informacyjnych obejmuj cych pozyskiwanie, przechowywanie, przetwarzanie oraz wykorzystywanie informacji. Technika informacyjna odgrywaj kluczow rol we współczesnej gospodarce. Umo liwia redefinicj procesów działania, zastosowanie nowych technik i metod zarz dzania, tworzenie nowych produktów i usług, zmienia zasady funkcjonowania całych działów gospodarki. 1 Dlatego te przedsi biorstwa ponosz ogromne wydatki na sprz t komputerowy, oprogramowanie, poł czenia telekomunikacyjne oraz wyspecjalizowany personel okre lane ł cznie mianem technologii informatycznej (IT) 2. Warto wydatków na inwestycje w technologie informatyczne w 2007 roku dla 28 krajów OECD wyniosła ł cznie ponad 2,6 bln USD, z czego ponad 1 bln USD przypadło na Stany Zjednoczone, ponad 313 mld USD na Japoni oraz około 25 mln USD na Polsk 3. W roku 2010 wydatki na IT maj wzrosn do 3,3 biliona dolarów, co odpowiadałoby wzrostowi o 3,3 procent w porównaniu z rokiem Jednocze nie, jak pokazuj badania przeprowadzone przez Standish Group 5, w roku 2008 tylko 32% inwestycji w IT zako czyło si sukcesem, tzn. uko czone zostało w planowanym terminie, nie przekroczyło zakładanego bud etu oraz dostarczyło wymaganych funkcjonalno ci. Spo- 1 J. Cypryja ski, Metodyczne podstawy ekonomicznej oceny inwestycji informatycznych przedsi biorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytety Szczeci skiego, Szczecin 2007, s H. Van der Zee, Measuring the Value of Information Technology, Idea Group Publishing, Harshey, Pa. 2002, s Raport, OECD Information Technology Outlook 2008, wyd. OECD 2008, pozyskane ze ródeł internetowych, 4 Raport, IT Spending 2010, Gartner, Inc., 2009, s Raport, CHAOS Summary 2009, The Standish Group International, Inc., 2009, pozyskane ze ródeł internetowych,

2 139 Wybrane metody oceny efektów inwestycji w IT ród pozostałych, 44% nie spełniło tych zało e a 24% zostało przerwane przed uko czeniem lub uko czone, ale nigdy nie wykorzystane. Inne badania 6 z kolei pokazuj, e nie ma jednoznacznej zale no ci pomi dzy faktem zwi kszenia wydatków na IT a osi gni ciem przez firmy lepszych wyników finansowych. W obliczu wi c faktów, e odgrywaj ce istotn rol w procesach gospodarczych inwestycje informatyczne wi si z du ymi nakładami finansowymi a zarazem nara one s na du e ryzyko, wyłania si naturalna potrzeba oceny efektów, jakie dostarczy mo e przedsi biorstwu zako czona sukcesem inwestycja w technologie informatyczne. To, zdawa by si mogło, truistyczne zalecenie nie jest jednak tak oczywiste w praktyce. Fakt braku dokonywania oceny efektywno ci inwestycji w IT stwierdzono u 30% spo ród liczby klikudziesi ciu obj tych badaniem 7 spółek notowanych na Giełdzie Papierów Warto ciowych w Warszawie. Inne opinie 8 głosz, e nie wi cej ni 20% du ych firm w Polsce ma wdro one kompleksowe zarz dzanie warto ci projektów informatycznych. Dlatego problem oceny inwestycji informatycznych jest uznawany za wa ny zarówno przez teoretyków jak i praktyków od blisko trzydziestu lat. W ród publikacji z tego zakresu mo na znale wiele prac, demonstruj cych przydatno ró nych metod. Cz z nich traktuje inwestycje informatyczne jako osobny typ inwestycji ze wzgl du na trudniejsze do identyfikacji i kwantyfikacji koszty oraz korzy ci, i w zwi zku z tym dedykuje im specjalnie opracowane metody mierzenia efektywno ci. Inne, traktuj inwestycje w IT tak, jak pozostałe inwestycje i dlatego uznaj, e istniej ce metody s stosowalne w takim samym stopniu do inwestycji w IT, jak do innego typu inwestycji. Z próby uwzgl dnienia racji obu stron powstał trzeci kierunek bada, w którym d y si do skuteczniejszego wykorzystania istniej cych metod poprzez okre lenie specyfiki inwestycji informatycznych oraz zasad doboru adekwatnych do tej e specyfiki metod procesu oceny efektywno ci 9. Wynikiem prac w tym kierunku s metodyki pomiaru wpływu przedsi wzi informatycznych na sytuacj ekonomiczn organizacji realizuj cej przedsi wzi cie. Celem niniejszego artykułu jest przybli enie wybranych metod warto ciowania inwestycji informatycznych. W zwi zku z tym artykuł, oprócz wprowadzenia oraz podsumowania, zawiera fragmenty traktuj ce o rachunku ekonomicznym dla przedsi wzi informatycznych, klasyfikacjach efektów przedsi wzi informatycznych oraz o wybranych metodach oceny tych przesi wzi. Rachunek ekonomiczny obejmuje zespół metod i rodków umo liwiaj cych podj cie optymalnej w danych warunkach decyzji, polegaj cej na wyborze jednego spo ród wielu mo liwych wariantów rozwi za. W przypadku inwestycji w IT rachunek ekonomiczny obejmuje zestawienie nakładów i efektów dla ka dego z technicznie mo liwych i ekonomicznie realnych wariantów rozwi za, porównanie tych wariantów oraz wybranie najlepszego z nich. Efektywno ekonomiczna inwestycji w IT stanowi wypadkow korzy ci dostarczanych oraz kosztów, a ka dy z tych elementów ma swoje profile ryzyka. Problem mierzenia efektywno ci inwestycji w IT sprowadza si zatem do zbadania czy nakłady ponoszone na przedsi wzi cie nie przewy szaj efektów 6 Badania przeprowadzono na kilkuset firmach ró nych bran z USA, Kanady oraz Europy. J.Cypryja ski, op. cit. s Badanie przeprowadzone w 2006r. w ród 53 (20% zbiorowo ci) spółek notowanych na GPW w Warszawie, R. Orzechowski, Dopasowanie IT biznes, Kwartalnik Nauk o Przedsi biorstwie, 2007/2. 8 E. Syska, ROI w czasach kryzysu CIO Magazyn Dyrektorów IT, 06/ J. Cypryja ski, op. cit., s. 13.

3 140 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 otrzymanych dzi ki nowemu rozwi zaniu Klasyfikacja metod szacowania efektów inwestycji w IT Najwa niejsz, z punktu widzenia analizy ekonomicznej przedsi wzi informatycznych, klasyfikacj kosztów i korzy ci jest ich klasyfikacja ze wzgl du na zwi zek z ekonomicznymi wynikami organizacji. Literatura 11 wyró nia tu efekty (korzy ci i koszty) bezpo rednie (wyst puj ce wówczas, gdy w wyniku inwestycji w IT nast puje zwi zane z ni polepszenie lub pogorszenie wyników ekonomicznych organizacji) i po rednie (wyst puj ce wówczas, gdy inwestycja w IT wywiera korzystny lub negatywny wpływ na działanie organizacji, ale nie ma bezpo redniego zwi zku pomi dzy inwestycj a zmian wyników ekonomicznych). Korzy ci po rednie powstaj dzi ki informuj cej, transformuj cej, organizuj cej i presti owej roli technologii informatycznych w przedsi biorstwie 12. Ze wzgl du na mo liwo pomiaru, zarówno koszty jak i korzy ci dzieli si na mierzalne (je- li mo na im w sposób jednoznaczny przypisa miar finansow lub fizyczn ) i niemierzalne 13, za ze wzgl du na mo liwo wyra enia efektu w jednostkach pieni nych na finansowe i niefinansowe 14. Kolejnym kryterium, umo liwiaj cym klasyfikacje kosztów i korzy ci jest poziom organizacyjny, na który one oddziaływuj. Wyró ni tu mo na koszty i korzy ci operacyjne i strategiczne. Wreszcie ostatnim kryterium, umo liwiaj cym klasyfikacje jedynie korzy ci, jest funkcja technologii informatycznej, która spowodowała ich powstanie. Według tej e funkcji mo na wyró ni : korzy ci z automatyzacji, korzy ci z informacji, korzy ci z transformacji (innowacji), korzy ci z organizacji, korzy ci presti owe (jako ciowe). W literaturze mo na znale ró ne typologie metod mierzenia efektów inwestycji w IT. Ich ró norodno wynika m.in. z faktu, i liczba tych metod stale si zwi ksza oraz zastosowano ró ne kryteria ich podziału. I tak np. T. Mayor 15 dzieli metody oceny przedsi wzie informatycznych na poni sze trzy kategorie: 1. metody finansowe do których oprócz wska ników takich jak: bie ca warto netto (Net Present value NPV), okres zwrotu, prosta stopa zwrotu (Return On Investment ROI), wewn trzna stopa zwrotu (IRR) zaliczy nale y tak e: ekonomiczn warto dodan (Economical Value Added EVA), stop zwrotu z zarz dzania (Return on Management ROM) oraz metodyk całkowitego kosztu utrzymania (Total Cost of Ownership TCO); 2. metody jako ciowe (heurystyczne) obejmuj ce wszystkie metody przypisuj ce warto liczbow do czynników jako ciowych, a w ród nich strategiczn kart wyników (Balanced Scorecard BSC), ekonomik informacji, metod całkowitego wpływu ekonomicznego (Total Economic Impact TEI), metod 5 filarów Marphy ego oraz analiz portfelow ; 10 B. Czarnacka Chrobot, Warto informatycznych przedsi wzi projektowych, Zeszyt nr 10 Roczników Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH, Warszawa 2002, s M. Nied wiedzi ski, Ocena zamierzen informatycznych przedsi biorstwa, Acta Univesitatis Lodziensis, Wydawnictwo UŁ, Łódz 1989, s P. Lech, Metodyka ekonomicznej oceny przedsi wzi informatycznych wspomagaj cych zarz dzanie organizacj, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego, Gda sk W tym kontek cie u ywane s równie okre lenia: ilo ciowe i jako ciowe. 14 Ibidem. 15 T. Mayor, A Guide to IT Value Methodologies, CIO, 2002, pozyskane ze ródeł internetowych,

4 141 Wybrane metody oceny efektów inwestycji w IT 3. metody probabilistyczne bazuj ce na zastosowaniu narz dzi statystyki matematycznej i rachunku prawdopodobienstwa, ocenie warto ci informacji i stochastycznych zale no ciach pomiedzy nakładem inwestycyjnym a mo liwymi do osi gni cia efektami. Wymieni tu mo na: metod opcji rzeczywistych (Real Options Method), oczekiwan warto informacji (Expected Value of Information EVI) i stosowan ekonomik informacji (Applied Information Economics - AIE). 4. metametody b d ce zbiorem zasad doboru optymalnych w danej sytuacji metod oceny. Jako przykłady mo na wymieni tu metody zaproponowane przez B. Farbey i innych 16 czy te Glena Petersa 17 oraz rodzimego pochodzenia Metod Sterowania Procesem Oceny Inwestycji Informatycznych (MSP) 18. Poniewa nie sposób jest przedstawi wszystkich metod oceny efektów inwestycji w IT jak równie, nie sposób wybra spo ród nich grup reprezentatywn dlatego, na potrzeby niniejszego artykułu dokonana została subiektywna selekcja, w której za cel postawiono sobie, aby opisywane metody reprezentowały ka d z powy szych kategorii. Jako pierwsza zaprezentowana zostanie wi c metoda nale ca do kategorii metod finansowych. 3. Metoda całkowitego kosztu utrzymania (Total Cost of Ownership TCO) 19 Przyst puj c do oceny przedsi wzi cia informatycznego, do precyzyjnie mo emy okre li koszty zakupu sprz tu i oprogramowania. Jednak e du o bardziej skomplikowane jest oszacowanie całkowitych kosztów wdro enia jak równie przyszłych kosztów posiadania systemu informatycznego, które s niebagatelne. Brak jest w literaturze tak szerokiej dyskusji na temat modeli klasyfikacji kosztów, jak to ma miejsce w przypadku modeli klasyfikacji korzy ci. Niedostatki w pracach akademickich rekompensuj organizacje komercyjne. Prym w tym zakresie wiedzie firma Gartner Group, która opracowała swoj metodyk TCO. Metodyka TCO Gartner Group to zbiór metod, modeli i narz dzi pomocnych w mierzeniu, zarz dzaniu, racjonalizacji i redukowaniu całkowitych kosztów posiadania informatyki w organizacji oraz podnoszeniu w niej ogólnej warto ci inwestycji informatycznych, szczególnie w obszarze infrastruktury. Po obliczeniu jaki jest aktualny koszt TCO w danej organizacji mo na zasymulowa jego warto w rodowisku zmienionym na skutek zrealizowania okre lonej inwestycji informatycznej. Znaj c TCO przed i po inwestycji oraz koszt inwestycji mo na dokona oceny jej opłacalno ci. 16 B. Farbey, F. Land, D. Targett, Evaluating Investments in IT: Finding a Framework, w: L. Willcocks, S. Lester Beyond the IT Productivity Paradox: Assessment Issues, John Wiley & Sons, Chichester 1999, str G. Peters, Evaluating your Computer Investment Strategy Journal of Information Technology, Vol.3, No 3, 1988, s J. Cypryja ski, op.cit. s Opis metody TCO opracowany został w oparciu o: J. Cypryja ski, op. cit. s , B. Czarnack -Chrabot, op. cit. oraz ródła internetowe,

5 142 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 Metodyka TCO Gartnera obejmuje w szczególno ci nast puj ce składniki: Model klasyfikacji kosztów; Baz danych statystycznych o kosztach informatyki dla wielu bran słu y ona do celów porównawczych; Metody analizy oraz planowania kosztów, a tak e dobrych rad, które mog prowadzi do racjonalizacji kosztów posiadania technologii informatycznej; Zestaw narz dzi programowych umo liwiaj cych automatyzacj kontroli i planowania oraz prowadzenie ulepsze TCO. Najwa niejszym składnikiem metodyki TCO Gartnera jest model klasyfikacji kosztów, zawieraj cy bogat list kategorii obejmuj c : 1. koszty bezpo rednie mo na je pozna, studiuj c typowy bud et informatyczny firmy. Obejmuj one pi głównych klas kosztów i przy typowym rozkładzie kosztów posiadania informatyki w przedsi biorstwie wynosz nieco ponad 50% TCO. Owe klasy kosztów bezpo rednich to: sprz t i oprogramowanie ( rodki trwałe): wydatki kapitałowe i opłaty leasingowe na zakup i uzupełnienie sprz tu komputerowego, pomocniczego i sieciowego oraz wszelkich rodzajów oprogramowania; zarz dzanie systemem: wydatki i robocizna zwi zane z obsług sieci, systemów, zarz dzaniem zasobami, w tym tak e outsourcing; wsparcie: robocizna zwi zana z prac działów wsparcia, szkoleniami, obsług zamówie i podró y; rozwój: koszty projektowania i tworzenia, testowania i dokumentowania nowych aplikacji oraz modyfikowania i piel gnowania istniej cych; telekomunikacja: koszty poł cze telefonicznych, dost pu do Internetu, itp. 2. koszty po rednie s to te koszty, które nie s tradycyjnie ujmowane w bud etach wydatków zwi zanych z u ytkowaniem systemów informatycznych. W modelu TCO Gartnera zalicza si do nich: koszty u ytkownika ko cowego, które obejmuj koszty "samoobsługi" i wzajemnej pomocy (z pomini ciem administratorów systemów i serwisu), samokształcenie oraz pisanie własnych programów przez u ytkowników (np. oprogramowanie arkuszy kalkulacyjnych, skrypty, raporty, itp.); koszty przestojów, które dotycz utraty produktywno ci na skutek planowanych i nieplanowanych przestojów konserwacyjnych, niedost pno ci zasobów, awarii, itp. Koszty po rednie stanowi swoist miar skuteczno ci przyj tych rozwi za informatycznych. Praktyka pokazuje, e zawsze stanowi one znaczny udział w TCO przy typowym rozkładzie kosztów posiadania informatyki w przedsi biorstwie koszty po rednie wynosz niemal 50%. Niestety, pomiar kosztów po rednich jest zadaniem zło onym i pracochłonnym, co sprawia, e w wi kszo ci przedsi biorstw koszty te nie s identyfikowane, szacowane i na bie co kontrolowane. Metodyka zaproponowana przez Gartner Group składa si z czterech wykonywanych cyklicznie kroków, które powinny udzieli odpowiedzi na najistotniejsze z punktu widzenia zarz dzania informatyk pytania: 1. W jakim miejscu obecnie znajduje si analizowane przedsi biorstwo? Podstaw do udzielenia odpowiedzi na to pytanie jest okre lenie obecnego stanu wydatków zwi zanych z TCO. Mo na to zrobi rejestruj c szczegółowo koszty we wszystkich kategoriach

6 143 Wybrane metody oceny efektów inwestycji w IT opisanych w modelu kosztów. 2. Jakie jest miejsce przedsi biorstwa w zestawieniu z innymi? Porównuj c profil firmy ze rednimi profilami w bran y mo na uzyska odpowied na pytanie, w których obszarach przedsi biorstwo jest lepsze, a w których gorsze od przeci tnej firmy podobnej do analizowanej i posiadaj cej podobne systemy. 3. Dok d przedsi biorstwo mo e zmierza? Wynik poprzedniego kroku pokazuje drog do ulepsze. Mo na je osi gn wieloma sposobami: poprzez zmian technologii, procesów organizacyjnych, czy praktyk zarz dzania. Korzystaj c z tych zalece opracowuje si ró ne scenariusze poprawy, z których jeden mo e sta si rzeczywistym planem ulepsze. 4. Czy realizacja planu ulepsze jest prawidłowa? Krok ten ma charakter kontrolny sprawdza si w nim, czy realizowany plan prowadzi do spodziewanych zmian profilu kosztów. Metodyka TCO, stanowi ca sposób pomiaru i symulacji wpływu technologii informatycznej na koszty bezpo rednie i po rednie jej wykorzystania, mo e sta si składnikiem rachunku ekonomicznego przy planowaniu ka dej nowej inwestycji informatycznej. Bierze si w niej pod uwag nie tylko korzy ci funkcjonalne i krótkoterminowe, lecz dostrzega ich koszty w całym cyklu ycia systemu. 4. Metoda 5 filarów 20 Metoda 5 filarów Marphy ego reprezentuje kategori ocen jako ciowych. Jest ona uwspółcze- nion wersj Ekonomiki Informacji. Podobnie jak ta ostatnia i inne metody z tej kategorii, ma ona charakter wzgl dny, co oznacza, e cz miar ustalana jest poprzez przyporz dkowanie im wagi uzgodnionej przez uczestników procesu oceny. Metoda 5 filarów dokonuje oceny warto ci przedsi wzi cia informatycznego w 5 kategoriach filarach: 1. dopasowania do strategii w którym oceniany jest wpływ przedsi wzi cia informatycznego na zdolno organizacji do realizacji celów strategicznych, 2. wpływu na procesy gospodarcze w którym ocenie podlega potencjał technologii informatycznej jako katalizatora zmian organizacyjnych (reorganizacji procesów), 3. architektury gdzie oceniana jest zgodno technologiczna nowego rozwi zania ze standardami istniej cymi w organizacji, 4. bezpo redniego zwrotu podejmuj cego ocen finansowej stopy zwrotu z projektu, opartej na tradycyjnych miarach oraz bior cej pod uwag bezpo rednie korzy ci i koszty, 5. ryzyka w którym to filarze ocenie podlegaj zagro enia w realizacji zamierzonych celów przedsi wzi cia informatycznego. Pierwszym krokiem metodyki jest nadanie poszczególnym filarom ustalonych wag, zgodnie z panuj cym w danej organizacji systemem warto ci. Suma wag jest z góry ustalona i musi wynosi 10 lub 100. Oznacza to, e zwi kszenie wagi jednego z filarów musi si wi za ze zmniejszeniem wag jednego lub kilku pozostałych. Kolejnym krokiem w metodyce T. Muphy ego jest rozbicie owych 5 wymienionych powy ej filarów na bardziej szczegółowe kryteria oceny, dopasowane do celów, jakie organizacja pragnie 20 Opis metody 5 filarów opracowany został w oparciu o: P. Lech, op. cit. s oraz T.Marphy, Achieving Business Value from Technology A Practical Guide for Today s Executive, John Wiley & Sons INC. Hoboken, NJ, 2002

7 144 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 osi gn. Przedsi wzi cie informatyczne podlega nast pnie ocenie pod wzgl dem wypełniania tych kryteriów. Osoby oceniaj ce rozwi zanie nadaj mu rangi w zakresie 0 10, gdzie 0 oznacza brak wypełnienia kryterium przez oceniane przedsi wzi cie informatyczne, natomiast 10 oznacza idealne spełnienie danego kryterium. rednia arytmetyczna z rang kryteriów składaj cych si na dany filar opisuje ocen rozwi zania w tym filarze. Z kolei poprzez pomno enie tej u rednionej oceny przez ustalon wcze niej wag danego filaru, otrzymuj si ostateczn miar warto ci projektu w zakresie np Według autora nie ma jednoznacznej interpretacji tak ustalonego wyniku, jednak z du ym prawdopodobie stwem mo na zało y, i projekty z miar 0 25 nadaj si do bezwarunkowego odrzucenia, a te z miar powy ej 76% do natychmiastowej akceptacji. Projekty z miarami 26 75% wymagaj zmian b d dodatkowej analizy w celu podj cia ostatecznej decyzji o ich zaakceptowaniu b d odrzuceniu. Zalet metody 5 filarów jest niew tpliwie cało ciowe podej cie do oceny inwestycji w IT oraz umo liwienie elastycznego, samodzielnego tworzenia kryteriów jej oceny przez oceniaj cych. Dzi ki temu, inwestycja w IT oceniana jest przez ka d organizacj inaczej w zale no ci od przyj tych priorytetów, które to ukryte s w warto ciach wag. Jako wada metody wymieniana jest jej du a uznaniowo wynikaj ca z arbitralnego przypisywania wag poszczególnym kryteriom przez osoby oceniaj ce projekt. 5. Metoda opcji rzeczywistych 21 Metody oceny efektów inwestycji w IT z kategorii probabilistycznych, do których nale y metoda opcji rzeczywistych, opieraj si na zało eniu, e grupa ekspertów dokonuj cych oceny przedsi wzi cia informatycznego posiada dostateczny zasób wiedzy o prowadzeniu podobnych inwestycji i w zwi zku z tym, na podstawie analizy specyfiki danego przedsi wzi cia oraz otoczenia, w jakim jest ono realizowane, b dzie w stanie okre li subiektywne prawdopodobie stwa zdarze, takich jak wykonanie przedsi wzi cia w terminie, zgodnie z bud etem, zgodnie ze specyfikacj czy te wyst pienia i warto ci kosztów i korzy ci, zwi zanych z jego wdro eniem. Metoda opcji rzeczywistych wywodzi si z Teorii Opcji zajmuj cej si wycen opcji na rynkach finansowych i bazuje na anologii pomi dzy tymi opcjami finansowymi a rzeczywistymi. Opcja finansowa jest instrumentem finansowym, który daje jego posiadaczowi prawo (ale nie obowi zek) do wykupu (call) lub sprzeda y (put) okre lonej liczby akcji (lub ogólniej mówi c innego instrumentu finansowego zwanego pierwotnym) po okre lonej cenie (zwanej cen wykonania) i w ustalonym okresie. Teoria Opcji Rzeczywistych przenosi metodyk wyceny opcji finansowych na inwestycje w aktywa niefinansowe, w tym inwestycje w IT. Z zakupem opcji rzeczywistej firma mo e mie do czynienia zakładaj c, e aktualnie poczynione nakłady na inwestycj w IT otwieraj drog do nowych, potencjalnie zyskownych inwestycji w przyszło ci. Nakłady na bie c inwestycj zawieraj w sobie cen opcji rzeczywistej, czyli premi. Odpowiednikiem ceny bie cej akcji jest zaktualizowana warto zwrotu z przyszłej inwestycji, a ceny wykonania wielko wymaganych na ni nakładów. Firma mo e podj decyzj o wykonaniu opcji rzeczywistej wtedy, gdy warto zwrotu z przyszłej inwestycji przewy szy jej nakłady. 21 Opis metody opcji rzeczywistych opracowany został w oparciu o: P. Lech, op. cit. s , J. Cypryja ski, op. cit. s , R. Kumar, Understanding the Value of Information Technology Enabled Responsiveness. EJISE 2001, VOL 1/1, pozyskane ze ródeł internetowych,

8 145 Wybrane metody oceny efektów inwestycji w IT W literaturze 22 wymieniane s cztery powszechnie stosowane i istotne opcje rzeczywiste: 1. Opcja kontynuacji programu inwestycyjnego w wypadku powodzenia przedsi wzi cia wst pnego. Przedsi wzi cia podj te dzisiaj mog zaowocowa nowymi mo liwo ciami inwestycyjnymi w przyszło ci (opcja call), Jako przykład poda mo na tu inwestycje w infrastruktur informatyczn. 2. Opcja zaniechania przedsi wzi cia. Opcja zaniechania dalszej realizacji przedsi wzi cia w celu zabezpieczenia przed pora k. Jest to opcja typu put, w której cen wykonania opcji sprzeda y jest warto sprzeda y aktywów wykorzystywanych w przedsi wzi ciu (ewentualnie znalezienia im bardziej warto ciowego przeznaczenia). 3. Opcja oczekiwania i gromadzenia dodatkowych informacji przed podj ciem inwestycji. Wyczekiwanie jest jednoznaczne z posiadaniem opcji call na realizacj przedsi wzi cia inwestycyjnego. Odło enie momentu rozpocz cia przedsi wzi cia o dodatniej warto ci zaktualizowanej netto (zachowanie opcji kupna) mo e mie korzystny wpływ na jej opłacalno. 4. Opcja zmiany profilu działalno ci lub metod produkcji stosowanych przez przedsi biorstwo. Za przykład posłu y tu mog informatyczne systemy zarz dzania produkcj, które umo liwiaj przedsi biorstwom osi gni cie elastyczno ci działania zaplecza produkcyjnego. Procedur post powania przy ocenie przedsi wzi cia informatycznego z wykorzystaniem metody opcji rzeczywistych przedstawi mo na w kilku krokach: identyfikacja opcji w projekcie czy s, a je li tak, to jakiego rodzaju przeprowadzenie wyceny projektu metodami dyskontowymi np. NPV przeprowadzenie wyceny opcji, przy wykorzystaniu jednego z modeli wyceny opcji finansowych np. dwumianowego Coxa Rubinsteina, Blacka-Scholesa, Margrabe a. zweryfikowanie ocen otrzymanych metodami dyskontowymi o warto opcji (czyli obliczenie np. rozszerzonego NPV). Metoda opcji rzeczywistych stanowi rozszerzenie tradycyjnej analizy rentowno ci. Charakteryzuje si jednak znacznym skomplikowaniem i koncentruje si na wyra onym finansowo efekcie przedsi wzi cia informatycznego. Nie posiada natomiast specyficznych dla projektów informatycznych technik szacowania kosztów i korzy ci. 6. Metametoda oceny inwestycji informatycznych Barbary Farbey, Franka Landa i Davida Targetta 23 Metametody oceny inwestycji informatycznych s prób zaradzenia sytuacji braku jednej uniwersalnej metody oceny inwestycji w IT poprzez wskazanie procedury doboru metody oceny adekwatnej do specyfiki danego przedsi wzi cia. Teoretyczn podstaw metametod jest zastosowanie do oceny inwestycji informatycznych podej cia sytuacyjnego wywodz cego si z teorii zarz dzania. Griffin 24 sytuacyjnym nazywa takie 22 R.A. Brealey, S.C. Myers, Podstawy finansów przedsi biorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 835 i in. 23 Opis metametody opracowany został na podstawie: J. Cypryja ski, Metametody Oceny efektywno ci inwestycji informatycznych, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2007, pozyskane ze ródeł internetowych, 24 R.W. Griffin, Podstawy zarz dzania organizacjami, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1996.

9 146 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 podej cie do problemu, w którym nie poszukuje si uniwersalnych reguł, lecz kładzie nacisk na analiz funkcjonowania organizacji w konkretnych warunkach presji i mo liwo ci istniej cych w organizacji i jej otoczeniu. Sytuacyjne rozwi zanie problemu oceny inwestycji informatycznych mo na zrealizowa poprzez: sprecyzowanie przedmiotu, podmiotu oraz celu i czasu trwania przedsi wzi cia; sprecyzowanie wymaga, jakim ocena przedsi wzi cia powinna sprosta, aby by przydatn w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych; okre lenie warunków, w których ocena b dzie dokonywana; okre lenie cech metod, które to cechy wska w jakich okoliczno ciach mog by one zastosowane z najlepszym skutkiem; wybór metody na podstawie jej cech do sprecyzowanych wymaga i warunków oceny. Procedura doboru metod oceny opracowana przez Farbey, Landa i Targetta uznawana jest za klasyczny przykład metametody oceny inwestycji informatycznych. W pierwszym etapie procedury, dokonywana jest specyfikacja oceny a tak e samej inwestycji informatycznej i organizacji podejmuj cej t inwestycj. Branych jest tu pod uwag pi grup czynników, które autorzy sformułowali na podstawie własnych bada empirycznych. S nimi: rola, jak ma spełni ocena inwestycji zgodnie z uwagami twórców, zale e ona b dzie od etapu procesu inwestycyjnego, na którym ocena jest dokonywana (np. etap wymaga, specyfikacji), gdy na ka dym z nich stawiane s ró ne pytania, na które ocena ma udzieli odpowiedzi; rodowisko decyzyjne, w którym ocena b dzie dokonywana opisane ma zosta ono poprzez udzielenie odpowiedzi na pytania typu: czy proces decyzyjny jest taki jak dla wszystkich projektów realizowanych w organizacji czy te jest to proces nietypowy, czy spodziewane korzy ci s łatwo mierzalne (ilo ciowe), czy te mo e przewa aj korzy ci jako ciowe, które mo na wyrazi jedynie w skalach słabszych oraz jak wa ne jest, aby korzy ci i koszty wyra one były ilo ciowo, czy uzasadnione jest u ycie zaawansowanych metod oceny czy te nale y ograniczy si do metod prostych; cechy systemu informatycznego b d cego przedmiotem inwestycji okre lany jest tu rodzaj systemu w skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza specyficzn aplikacj a 10 infrastruktur informatyczn organizacji wykorzystywan przez ró ne aplikacje z ró nych działów przedsi biorstwa. Skal od 1 do 10 autorzy wykorzystuj równie do wyra enia roli systemu w organizacji, przy czym 1 oznacza rol wspomagaj c za 10 kluczow ; cechy charakterystyczne organizacji rozwa aj cej inwestycj brana jest tu pod uwag sytuacja przedsi biorstwa na tle konkurencji oraz sytuacja całej bran y. I tutaj zastosowane zostały skale od 1 do 10, gdzie 1 oznacza odpowiednio: wdro enie systemu na wzór wykorzystywanych przez konkurencj lub stabiln sytuacj bran y za 10 lidera we wdra aniu innowacyjnych rozwi za informatycznych lub niestabiln sytuacj w bran y zale no ci przyczynowo skutkowe wyst puj ce pomi dzy inwestycj w IT a efektami jakie przyniesie ona organizacji nale y sklasyfikowa je według dwóch kategorii: bezpo- rednie i po rednie oraz pewne i niepewne. Na podstawie tak dokonanej specyfikacji tworzona jest zbiorcza macierz, której wiersze okre- laj rol, jak IT odgrywa w organizacji. Mo e ona by konserwatywna b d radykalna. Kolumny macierzy okre laj ograniczenia podejmowania decyzji i dokładno procesu oceny. Mog one

10 147 Wybrane metody oceny efektów inwestycji w IT by precyzyjnie okre lone lub rozmyte. Pierwszy etap ko czy si umiejscowieniem inwestycji w odpowiednim miejscu macierzy (rys.1a.). Celem drugiego etapu procedury doboru metody oceny jest dokonanie klasyfikacji dost pnych metod oceny przy wykorzystaniu macierzy zbiorczej z poprzedniego kroku procedury. W efekcie powstaje kolejna macierz, w której metody zostaj przypisane do jednego z jej czterech kwadratów (rys. 1b.). Procedur wie czy etap doboru metody oceny polegaj cy na porównaniu obu zaprezentowanych macierzy i wybraniu metody umiejscowionej w obszarze odpowiadaj cym umiejscowieniu specyfiki oceny. Rys. 1. Macierz zbiorcza przedstawiaj ca specyfik dokonywanej oceny (a) oraz efekt kroku drugiego: macierz prezentuj ca specyfik metod (b). U yte skróty: BV warto ci graniczne, CBA analiza kosztów-korzy ci, CSF krytyczne czynniki sukcesu, EM metody eksperymentalne (prototypowanie, symulacja, gry decyzyjne), IE information economics, MOMC multi-objective, multi-criteria, ROI zwrot z inwestycji, ROM return on management, VA value analysis. ródło: J. Cypryja ski, Metametody Oceny efektywno ci inwestycji informatycznych, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2007 Procedura doboru metod oceny Farbey, Landa i Targetta nie ma zbyt du ego znaczenia dla praktyki, gdy uzyskiwany zakres mo liwych do wykorzystania metod jest mało precyzyjny. Jednak e ma ona du e znaczenie dla rozwoju prac teoretycznych, wynikaj ce z faktu, e jako pierwsza stosuje ona podej cie sytuacyjne w tak pełnej formie.

11 148 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, Podsumowanie Wykorzystanie mo liwo ci oferowanych przez system informatyczny stanowi warunek konieczny podj cia inwestycji w IT. Nie gwarantuje jednak, e inwestycja ta b dzie przedsi wzi ciem opłacalnym z ekonomicznego punktu widzenia. Potwierdzenia takiego przypuszczenia mo e udzieli jedynie analiza opłacalno ci. I cho owa procedura w przypadku przedsi wzi informatycznych napotyka w praktyce trudno ci wynikaj ce z faktu, e korzy ci zwi zane z wprowadzeniem systemu informatycznego s bardzo skomplikowane do oszacowania, powinna zosta przeprowadzona. Mimo wspomnianych trudno ci, zaprezentowane modele mierzenia efektów inwestycji w IT okazuj si by na tyle skutecznym narz dziem ekonomicznej oceny inwestycji informatycznych, e wykorzystuje si je na wiecie coraz powszechniej. Warto wi c podobn praktyk wprowadzi równie w naszym kraju. Bibliografia [1] Brealey R.A., Myers S.C., Podstawy finansów przedsi biorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 835 i in. [2] Byzia T., TCO czyli zarz dzanie kosztami posiadania informatyki, Raport Infovide Sp. z o.o., [3] Cypryja ski J., Metametody oceny efektywno ci inwestycji informatycznych, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2007, pozyskane ze ródeł internetowych, [4] Cypryja ski J., Metodyczne podstawy ekonomicznej oceny inwestycji informatycznych przedsi biorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytety Szczeci skiego, Szczecin [5] Czarnacka Chrobot B., Warto informatycznych przedsi wzi projektowych, Zeszyt nr 10 Roczników Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH, Warszawa [6] Farbey B., Land F., Targett D., Evaluating Investment in IT, Journal of Information Technology 1992, Vol. 7, No 2. [7] Farbey B., Land F., Targett D., Evaluating Investments in IT: Finding a Framework, w: Willcocks L., Lester S., Beyond the IT Productivity Paradox: Assessment Issues, John Wiley & Sons, Chichester [8] Farbey B., Land F., Targett D., How to Assess Your IT Investment, Butterworth Heinemann, Oxfrod [9] Fr czkowski K., Zarz dzanie projektem informatycznym. Projekty w rodowisku wirtualnym. Czynniki sukcesu i niepowodze projektów, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej Wrocław [10] Gawron H., Ocena efektywno ci Inwestycji, Wyd. AE, Pozna [11] Griffin R.W., Podstawy zarz dzania organizacjami, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa [12] Kaplan R.S., Norton D.P., Strategiczna Karta Wyników, PWN, Warszawa [13] Kisielnicki J., Sroka H., Systemy informatyczne biznesu, PLACET, Warszawa [14] Kolbusz E., Nowakowski A., Informatyka w zarz dzaniu: metody i systemy, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, Szczecin [15] Kumar R., Understanding the Value of Information Technology Enabled Responsiveness, EJISE 2001, VOL 1/1, pozyskane ze ródeł internetowych:

12 149 Wybrane metody oceny efektów inwestycji w IT [16] Lech P., Metodyka ekonomicznej oceny przedsi wzi informatycznych wspomagaj cych zarz dzanie organizacj, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego, Gda sk [17] Lotko A., Ocena ekonomicznej efektywno ci inwestycji w systemy informatyczne typu help-desk, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom [18] Marphy T., Achieving Business Value from Technology A Practical Guide for Today s Executive, John Wiley & Sons INC. Hoboken, NJ, [19] Mayor T., A Guide to IT Value Methodologies CIO, 2002, pozyskane ze ródeł internetowych: [20] Nied wiedzi ski M., Ocena zamierze informatycznych przedsi biorstwa, Acta Univesitatis Lodziensis, Wydawnictwo UŁ, Łód [21] Ole ski J., Ekonomika informacji, PWE, Warszawa [22] Orzechowski R., Dopasowanie IT biznes Kwartalnik Nauk o Przedsi biorstwie, 2007/2 [23] Ostrowska E., Ryzyko projektów inwestycyjnych, PWE, Warszawa [24] Pa kowska M., Zarz dzanie zasobami informatycznymi, Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., Warszawa [25] Peters G., Evaluating your Computer Investment Strategy Journal of Information Technology, Vol.3, No 3, 1988, s [26] Raport OECD, OECD Information Technology Outlook 2008, wyd. OECD 2008 pozyskane ze ródeł internetowych: 757_ _1_1_1_1,00.html. [27] Raport, CHAOS Summary 2009, The Standish Group International, Inc., 2009, pozyskane ze ródeł internetowych: [28] Raport, IT Spending 2010, Gartner, Inc., [29] Rogowski W., Rachunek efektywno ci przedsi wzi inwestycyjnych, Oficyna Ekonomiczna, Kraków [30] Strassmann P.A., Will Big Spending on Computers Guarantee Profitability?, Datamation 1997, Feb. [31] Sward D.S. Measuring the Business Value of Information Technology, Intel Corporation, [32] Syska E., ROI w czasach kryzysu CIO Magazyn Dyrektorów IT, 06/2009. [33] Szyjewski Z., Metodyki zarz dzania projektami informatycznymi, PLACET, Warszawa [34] Van der Zee H., Measuring the Value of Information Technology, Idea Group Publishing, Harshey, Pa

13 150 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 29, 2010 A REVIEW OF METHODS OF IT INVESTMENTS EVALUATION Summary A significant amount of attention has been placed on IT evaluation within the literature over the years and much has been written. In this paper I present one of many classifications of evaluation approaches and review four strategies of how to perform evaluation of investments in IT: TCO method, Marphy s 5 pillars method, Real Options Methods and one meta-methodology by Farbey, Land and Targett. I find that while the literature states the importance and objectives of IT investment evaluation, not many companies are using any assessment method in practice. Keywords: IT investments evaluation, TCO method, Marphy s 5 pillars method, Real Options Methods, meta-methodology by Farbey, Land and Targett Katedra Informatyki Ekonomicznej Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet Łódzki agnieszka_stus@interia.pl

Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem

Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem Zarządzanie czasem TOMASZ ŁUKASZEWSKI INSTYTUT INFORMATYKI W ZARZĄDZANIU Zarządzanie czasem w projekcie /49 Czas w zarządzaniu projektami 1. Pojęcie zarządzania

Bardziej szczegółowo

ZAANGA OWANIE PRACOWNIKÓW W PROJEKTY INFORMATYCZNE

ZAANGA OWANIE PRACOWNIKÓW W PROJEKTY INFORMATYCZNE ZAANGA OWANIE PRACOWNIKÓW W PROJEKTY INFORMATYCZNE LESZEK MISZTAL Politechnika Szczeci ska Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie metody rozwi zania problemu dotycz cego zaanga owania pracowników

Bardziej szczegółowo

Politechnika Warszawska Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych ul. Koszykowa 75, 00-662 Warszawa

Politechnika Warszawska Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych ul. Koszykowa 75, 00-662 Warszawa Zamawiający: Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych Politechniki Warszawskiej 00-662 Warszawa, ul. Koszykowa 75 Przedmiot zamówienia: Produkcja Interaktywnej gry matematycznej Nr postępowania: WMiNI-39/44/AM/13

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska

Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska Zarządzanie projektami wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania konkretnego, wymiernego rezultatu produkt projektu

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN KONTROLI ZARZĄDCZEJ W MIEJSKO-GMINNYM OŚRODKU POMOCY SPOŁECZNEJ W TOLKMICKU. Postanowienia ogólne

REGULAMIN KONTROLI ZARZĄDCZEJ W MIEJSKO-GMINNYM OŚRODKU POMOCY SPOŁECZNEJ W TOLKMICKU. Postanowienia ogólne Załącznik Nr 1 do Zarządzenie Nr4/2011 Kierownika Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tolkmicku z dnia 20 maja 2011r. REGULAMIN KONTROLI ZARZĄDCZEJ W MIEJSKO-GMINNYM OŚRODKU POMOCY SPOŁECZNEJ

Bardziej szczegółowo

OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356

OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356 OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356 w celu wszczęcia postępowania i zawarcia umowy opłacanej ze środków publicznych 1. Przedmiot zamówienia:

Bardziej szczegółowo

Zobacz to na własne oczy. Przyszłość już tu jest dzięki rozwiązaniu Cisco TelePresence.

Zobacz to na własne oczy. Przyszłość już tu jest dzięki rozwiązaniu Cisco TelePresence. Informacje dla kadry zarządzającej Zobacz to na własne oczy. Przyszłość już tu jest dzięki rozwiązaniu Cisco TelePresence. 2010 Cisco i/lub firmy powiązane. Wszelkie prawa zastrzeżone. Ten dokument zawiera

Bardziej szczegółowo

Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017

Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017 Załącznik Nr 2 do uchwały Nr V/33/11 Rady Gminy Wilczyn z dnia 21 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017 Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej

Bardziej szczegółowo

Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania).

Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania). Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania). W momencie gdy jesteś studentem lub świeżym absolwentem to znajdujesz się w dobrym momencie, aby rozpocząć planowanie swojej ścieżki

Bardziej szczegółowo

U Z A S A D N I E N I E

U Z A S A D N I E N I E U Z A S A D N I E N I E Projektowana nowelizacja Kodeksu pracy ma dwa cele. Po pierwsze, zmianę w przepisach Kodeksu pracy, zmierzającą do zapewnienia pracownikom ojcom adopcyjnym dziecka możliwości skorzystania

Bardziej szczegółowo

USTAWA. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 1) (tekst jednolity)

USTAWA. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 1) (tekst jednolity) Dz.U.98.21.94 1998.09.01 zm. Dz.U.98.113.717 art. 5 1999.01.01 zm. Dz.U.98.106.668 art. 31 2000.01.01 zm. Dz.U.99.99.1152 art. 1 2000.04.06 zm. Dz.U.00.19.239 art. 2 2001.01.01 zm. Dz.U.00.43.489 art.

Bardziej szczegółowo

Zaproszenie. Ocena efektywności projektów inwestycyjnych. Modelowanie procesów EFI. Jerzy T. Skrzypek Kraków 2013 Jerzy T.

Zaproszenie. Ocena efektywności projektów inwestycyjnych. Modelowanie procesów EFI. Jerzy T. Skrzypek Kraków 2013 Jerzy T. 1 1 Ocena efektywności projektów inwestycyjnych Ocena efektywności projektów inwestycyjnych Jerzy T. Skrzypek Kraków 2013 Jerzy T. Skrzypek MODEL NAJLEPSZYCH PRAKTYK SYMULACJE KOMPUTEROWE Kraków 2011 Zaproszenie

Bardziej szczegółowo

Kontrakt Terytorialny

Kontrakt Terytorialny Kontrakt Terytorialny Monika Piotrowska Departament Koordynacji i WdraŜania Programów Regionalnych Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Warszawa, 26 pażdziernika 2012 r. HISTORIA Kontrakty wojewódzkie 2001

Bardziej szczegółowo

Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów

Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów 1 Autor: Aneta Para Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące definicji MŚP i związanych z nią dylematów Jak powiedział Günter Verheugen Członek Komisji Europejskiej, Komisarz ds. przedsiębiorstw i przemysłu Mikroprzedsiębiorstwa

Bardziej szczegółowo

Jak usprawnić procesy controllingowe w Firmie? Jak nadać im szerszy kontekst? Nowe zastosowania naszych rozwiązań na przykładach.

Jak usprawnić procesy controllingowe w Firmie? Jak nadać im szerszy kontekst? Nowe zastosowania naszych rozwiązań na przykładach. Jak usprawnić procesy controllingowe w Firmie? Jak nadać im szerszy kontekst? Nowe zastosowania naszych rozwiązań na przykładach. 1 PROJEKTY KOSZTOWE 2 PROJEKTY PRZYCHODOWE 3 PODZIAŁ PROJEKTÓW ZE WZGLĘDU

Bardziej szczegółowo

PRÓG RENTOWNOŚCI i PRÓG

PRÓG RENTOWNOŚCI i PRÓG PRÓG RENTOWNOŚCI i PRÓG WYPŁACALNOŚCI (MB) Próg rentowności (BP) i margines bezpieczeństwa Przychody Przychody Koszty Koszty całkowite Koszty stałe Koszty zmienne BP Q MB Produkcja gdzie: BP próg rentowności

Bardziej szczegółowo

PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów

PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie

Bardziej szczegółowo

Koszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne

Koszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne 1 Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne Koszty jakości to termin umowny. Pojęcie to nie występuje w teorii kosztów 1 oraz nie jest precyzyjnie zdefiniowane ani przez teoretyków, ani

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Budowa elektronicznej administracji w ramach POIG Konferencja podsumowuj realizacj projektu pn. E-administracja warunkiem rozwoju Polski. Wzrost konkurencyjno

Bardziej szczegółowo

Excel w logistyce - czyli jak skrócić czas przygotowywania danych i podnieść efektywność analiz logistycznych

Excel w logistyce - czyli jak skrócić czas przygotowywania danych i podnieść efektywność analiz logistycznych Excel w logistyce - czyli jak skrócić czas przygotowywania danych i podnieść efektywność analiz logistycznych Terminy szkolenia 25-26 sierpień 2016r., Gdańsk - Mercure Gdańsk Posejdon**** 20-21 październik

Bardziej szczegółowo

POLITECHNIKA WARSZAWSKA Wydział Chemiczny LABORATORIUM PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH PROJEKTOWANIE PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH

POLITECHNIKA WARSZAWSKA Wydział Chemiczny LABORATORIUM PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH PROJEKTOWANIE PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH POLITECHNIKA WARSZAWSKA Wydział Chemiczny LABORATORIUM PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH PROJEKTOWANIE PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH Ludwik Synoradzki Jerzy Wisialski EKONOMIKA Zasada opłacalności Na początku każdego

Bardziej szczegółowo

Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branży 42

Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branży 42 Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branży 42 Anna Salata 0 1. Zaproponowanie strategii zarządzania środkami pieniężnymi. Celem zarządzania środkami pieniężnymi jest wyznaczenie

Bardziej szczegółowo

SPIS TRE CI. Gospodarka inwestycyjna STRONA

SPIS TRE CI. Gospodarka inwestycyjna STRONA FABRYKA MASZYN SPO YWCZYCH SPOMASZ PLESZEW S.A. PROCES: UTRZYMANIE RUCHU Gospodarka inwestycyjna K-1.00.00 Wydanie 4 Strona 2 Stron 7 SPIS TRE CI 1. Cel procedury... 2. Powi zania.... Zakres stosowania...

Bardziej szczegółowo

Dotacje dla przedsiębiorczych w 2013 roku.

Dotacje dla przedsiębiorczych w 2013 roku. Dotacje dla przedsiębiorczych w 2013 roku. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w roku 2013, realizuje działania na rzecz wsparcia i rozwoju przedsiębiorstw. Obowiązkiem spoczywającym na PARP jest

Bardziej szczegółowo

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH dr Wojciech R. Wiewiórowski DOLiS - 035 1997/13/KR Warszawa, dnia 8 sierpnia 2013 r. Pan Sławomir Nowak Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE NR 11/2012 Wójta Gminy Rychliki. z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie wdrożenia procedur zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Rychliki

ZARZĄDZENIE NR 11/2012 Wójta Gminy Rychliki. z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie wdrożenia procedur zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Rychliki ZARZĄDZENIE NR 11/2012 Wójta Gminy Rychliki z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie wdrożenia procedur zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Rychliki Na podstawie art. 69 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 68

Bardziej szczegółowo

PILNE Informacje dotyczące bezpieczeństwa Aparat ultrasonograficzny AFFINITI 70 firmy Philips

PILNE Informacje dotyczące bezpieczeństwa Aparat ultrasonograficzny AFFINITI 70 firmy Philips Strona 1 z 5 Szanowni Państwo! W aparatach ultrasonograficznych AFFINITI 70 firmy Philips wykryto usterkę, która może stanowić potencjalne zagrożenie dla pacjentów lub użytkowników. Niniejsze informacje

Bardziej szczegółowo

ZAPYTANIE OFERTOWE z dnia 03.12.2015r

ZAPYTANIE OFERTOWE z dnia 03.12.2015r ZAPYTANIE OFERTOWE z dnia 03.12.2015r 1. ZAMAWIAJĄCY HYDROPRESS Wojciech Górzny ul. Rawska 19B, 82-300 Elbląg 2. PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA Przedmiotem Zamówienia jest przeprowadzenie usługi indywidualnego audytu

Bardziej szczegółowo

PROJEKTOWANIE PROCESÓW PRODUKCYJNYCH

PROJEKTOWANIE PROCESÓW PRODUKCYJNYCH PROJEKTOWANIE PROCESÓW PRODUKCYJNYCH Do celów projektowania naleŝy ustalić model procesu wytwórczego: Zakłócenia i warunki otoczenia Wpływ na otoczenie WEJŚCIE materiały i półprodukty wyposaŝenie produkcyjne

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01

Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01 Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01 1 Pytanie nr 1: Czy oferta powinna zawierać informację o ewentualnych podwykonawcach usług czy też obowiązek uzyskania od Państwa

Bardziej szczegółowo

Efektywna strategia sprzedaży

Efektywna strategia sprzedaży Efektywna strategia sprzedaży F irmy wciąż poszukują metod budowania przewagi rynkowej. Jednym z kluczowych obszarów takiej przewagi jest efektywne zarządzanie siłami sprzedaży. Jak pokazują wyniki badania

Bardziej szczegółowo

RYZYKO WALUTOWE - NARZĘDZIA MINIMALIZACJI. Wysoka konkurencyjność. Produkty dostosowywane do indywidualnych potrzeb Klienta

RYZYKO WALUTOWE - NARZĘDZIA MINIMALIZACJI. Wysoka konkurencyjność. Produkty dostosowywane do indywidualnych potrzeb Klienta RYZYKO WALUTOWE - NARZĘDZIA MINIMALIZACJI str. 1 Wysoka konkurencyjność Produkty dostosowywane do indywidualnych potrzeb Klienta Oferta cenowa negocjowana indywidualnie dla każdego Klienta Elektroniczne

Bardziej szczegółowo

drogowego warunkiem uzyskania dofinansowania ze rodków unijnych Wła ciwe przygotowanie i realizacja projektu Biuro JASPERS w Warszawie

drogowego warunkiem uzyskania dofinansowania ze rodków unijnych Wła ciwe przygotowanie i realizacja projektu Biuro JASPERS w Warszawie Wła ciwe przygotowanie i realizacja projektu drogowego warunkiem uzyskania dofinansowania ze rodków unijnych Robert Kietli ski Specjalista ds. Transportu Biuro JASPERS w Warszawie Realizacja projektów

Bardziej szczegółowo

Warszawska Giełda Towarowa S.A.

Warszawska Giełda Towarowa S.A. KONTRAKT FUTURES Poprzez kontrakt futures rozumiemy umowę zawartą pomiędzy dwoma stronami transakcji. Jedna z nich zobowiązuje się do kupna, a przeciwna do sprzedaży, w ściśle określonym terminie w przyszłości

Bardziej szczegółowo

PROGRAM ZAPEWNIENIA I POPRAWY JAKOŚCI AUDYTU WEWNĘTRZNEGO

PROGRAM ZAPEWNIENIA I POPRAWY JAKOŚCI AUDYTU WEWNĘTRZNEGO Załącznik nr 4 do Zarządzenia Nr 103/2012 Burmistrza Miasta i Gminy Skawina z dnia 19 czerwca 2012 r. PROGRAM ZAPEWNIENIA I POPRAWY JAKOŚCI AUDYTU WEWNĘTRZNEGO MÓDL SIĘ TAK, JAKBY WSZYSTKO ZALEśAŁO OD

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA NAUCZANIA PRZEDMIOTU RACHUNKOWOŚĆ SKOMPUTERYZOWANA" NA WYDZIALE ZARZĄDZANIA UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO

KONCEPCJA NAUCZANIA PRZEDMIOTU RACHUNKOWOŚĆ SKOMPUTERYZOWANA NA WYDZIALE ZARZĄDZANIA UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO KONCEPCJA NAUCZANIA PRZEDMIOTU RACHUNKOWOŚĆ SKOMPUTERYZOWANA" NA WYDZIALE ZARZĄDZANIA UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO Grzegorz Bucior Uniwersytet Gdański, Katedra Rachunkowości 1. Wprowadzenie Rachunkowość przedsiębiorstwa

Bardziej szczegółowo

URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW

URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Wyniki monitorowania pomocy publicznej udzielonej spółkom motoryzacyjnym prowadzącym działalność gospodarczą na terenie specjalnych stref ekonomicznych (stan na

Bardziej szczegółowo

Zaproszenie Usługa realizowana w ramach Projektu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Zarządzanie kompetencjami w MSP

Zaproszenie Usługa realizowana w ramach Projektu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Zarządzanie kompetencjami w MSP Zaproszenie Usługa realizowana w ramach Projektu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Zarządzanie kompetencjami w MSP Szanowni Państwo, Mam przyjemność zaprosić Państwa firmę do udziału w Usłudze

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA... Rady Miejskiej w Słupsku z dnia...

UCHWAŁA... Rady Miejskiej w Słupsku z dnia... Projekt Druk Nr 13/19 UCHWAŁA... Rady Miejskiej w Słupsku z dnia... w sprawie aneksu do porozumienia międzygminnego zawartego pomiędzy Gminą Miejską Słupsk a Gminą Kobylnica i Gminą Słupsk dotyczącego

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN przeprowadzania okresowych ocen pracowniczych w Urzędzie Miasta Mława ROZDZIAŁ I

REGULAMIN przeprowadzania okresowych ocen pracowniczych w Urzędzie Miasta Mława ROZDZIAŁ I Załącznik Nr 1 do zarządzenia Nr169/2011 Burmistrza Miasta Mława z dnia 2 listopada 2011 r. REGULAMIN przeprowadzania okresowych ocen pracowniczych w Urzędzie Miasta Mława Ilekroć w niniejszym regulaminie

Bardziej szczegółowo

Projekt i etapy jego realizacji*

Projekt i etapy jego realizacji* dr Ewa Lasecka-Wesołowska esołowska,, MGPiPS Projekt i etapy jego realizacji* *Na podstawie materiałó łów w Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich (Lemtech Consulting/RTI) Co to jest projekt Projekt -

Bardziej szczegółowo

Paweł Selera, Prawo do odliczenia i zwrotu podatku naliczonego w VAT, Wolters Kluwer S.A., Warszawa 2014, ss. 372

Paweł Selera, Prawo do odliczenia i zwrotu podatku naliczonego w VAT, Wolters Kluwer S.A., Warszawa 2014, ss. 372 Paweł Selera, Prawo do odliczenia i zwrotu podatku naliczonego w VAT, Wolters Kluwer S.A., Warszawa 2014, ss. 372 I Odliczenie i zwrot podatku naliczonego to podstawowe mechanizmy funkcjonowania podatku

Bardziej szczegółowo

Informacja dotycząca adekwatności kapitałowej HSBC Bank Polska S.A. na 31 grudnia 2010 r.

Informacja dotycząca adekwatności kapitałowej HSBC Bank Polska S.A. na 31 grudnia 2010 r. Informacja dotycząca adekwatności kapitałowej HSBC Bank Polska S.A. na 31 grudnia 2010 r. Spis treści: 1. Wstęp... 3 2. Fundusze własne... 4 2.1 Informacje podstawowe... 4 2.2 Struktura funduszy własnych....5

Bardziej szczegółowo

13. Subsydiowanie zatrudnienia jako alternatywy wobec zwolnień grupowych.

13. Subsydiowanie zatrudnienia jako alternatywy wobec zwolnień grupowych. 13. Subsydiowanie zatrudnienia jako alternatywy wobec zwolnień grupowych. Przyjęte w ustawie o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców rozwiązania uwzględniły fakt, że

Bardziej szczegółowo

OGÓLNOPOLSKIE STOWARZYSZENIE KONSULTANTÓW ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH 00-074 Warszawa, ul. Trębacka 4 e-maill: biuro@oskzp.pl

OGÓLNOPOLSKIE STOWARZYSZENIE KONSULTANTÓW ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH 00-074 Warszawa, ul. Trębacka 4 e-maill: biuro@oskzp.pl OGÓLNOPOLSKIE STOWARZYSZENIE KONSULTANTÓW ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH 00-074 Warszawa, ul. Trębacka 4 e-maill: biuro@oskzp.pl Warszawa, 10 czerwca 2013 r. Pan Jacek Sadowy Prezes Urząd Zamówień Publicznych Opinia

Bardziej szczegółowo

STRATEGICZNA KARTA WYNIKÓW I JEJ ZASTOSOWANIE W ADMINISTARCJI PUBLICZNEJ

STRATEGICZNA KARTA WYNIKÓW I JEJ ZASTOSOWANIE W ADMINISTARCJI PUBLICZNEJ E-administracja warunkiem rozwoju Polski. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw z wykorzystaniem innowacyjnych modeli referencyjnych procesów Administracji Publicznej STRATEGICZNA KARTA WYNIKÓW I JEJ

Bardziej szczegółowo

Opis modułu analitycznego do śledzenia rotacji towaru oraz planowania dostaw dla programu WF-Mag dla Windows.

Opis modułu analitycznego do śledzenia rotacji towaru oraz planowania dostaw dla programu WF-Mag dla Windows. Opis modułu analitycznego do śledzenia rotacji towaru oraz planowania dostaw dla programu WF-Mag dla Windows. Zadaniem modułu jest wspomaganie zarządzania magazynem wg. algorytmu just in time, czyli planowanie

Bardziej szczegółowo

Dotacje unijne dla młodych przedsiębiorców

Dotacje unijne dla młodych przedsiębiorców Dotacje unijne dla młodych przedsiębiorców Autor: R.P. / IPO.pl 18.07.2008. Portal finansowy IPO.pl Przeciętnemu Polakowi dotacje unijne kojarzą się z wielkimi inwestycjami infrastrukturalnymi oraz dopłatami

Bardziej szczegółowo

Program zdrowotny. Programy profilaktyczne w jednostkach samorz du terytorialnego. Programy zdrowotne a jednostki samorz du terytorialnego

Program zdrowotny. Programy profilaktyczne w jednostkach samorz du terytorialnego. Programy zdrowotne a jednostki samorz du terytorialnego Mirosław Moskalewicz 1 z 7 Programy profilaktyczne w jednostkach samorz du terytorialnego Specjalista Zdrowia Publicznego i Medycyny Spo ecznej Specjalista Po o nictwa i Ginekologii Lek. Med. Miros aw

Bardziej szczegółowo

Założenia prognostyczne Wieloletniej Prognozy Finansowej

Założenia prognostyczne Wieloletniej Prognozy Finansowej Załącznik nr 3 do uchwały o Wieloletniej Prognozie Finansowej Założenia prognostyczne Wieloletniej Prognozy Finansowej Uwagi ogólne Przewidywana w nowej ustawie o finansach publicznych wieloletnia prognoza

Bardziej szczegółowo

Segmentacja i plasowanie dr Grzegorz Mazurek. Wybór rynku docelowego. Istota segmentacji

Segmentacja i plasowanie dr Grzegorz Mazurek. Wybór rynku docelowego. Istota segmentacji Segmentacja i plasowanie dr Grzegorz Mazurek Wybór rynku docelowego Istota segmentacji Do rzadkości należy sytuacja, w której jedno przedsiębiorstwo odnosi znaczne sukcesy w sprzedaży wszystkiego dla wszystkich

Bardziej szczegółowo

Skuteczność wdrażania gospodarczych systemów informatycznych (część III)

Skuteczność wdrażania gospodarczych systemów informatycznych (część III) Skuteczność wdrażania gospodarczych systemów informatycznych (część III) Helena Dudycz i Mirosław Dyczkowski Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Instytut Informatyki Ekonomicznej {helena.dudycz;miroslaw.dyczkowski}@ue.wroc.pl

Bardziej szczegółowo

Statystyka finansowa

Statystyka finansowa Statystyka finansowa Rynki finansowe Rynek finansowy rynek na którym zawierane są transakcje finansowe polegające na zakupie i sprzedaży instrumentów finansowych Instrument finansowy kontrakt pomiędzy

Bardziej szczegółowo

Nowości w module: BI, w wersji 9.0

Nowości w module: BI, w wersji 9.0 Nowości w module: BI, w wersji 9.0 Copyright 1997-2009 COMARCH S.A. Spis treści Wstęp... 3 Obszary analityczne... 3 1. Nowa kostka CRM... 3 2. Zmiany w obszarze: Księgowość... 4 3. Analizy Data Mining...

Bardziej szczegółowo

Strona Wersja zatwierdzona przez BŚ Wersja nowa 26 Dodano następujący pkt.: Usunięto zapis pokazany w sąsiedniej kolumnie

Strona Wersja zatwierdzona przez BŚ Wersja nowa 26 Dodano następujący pkt.: Usunięto zapis pokazany w sąsiedniej kolumnie Zmiany w Podręczniku Realizacji PIS (wersja z dnia 25 sierpnia 2008) (W odniesieniu do wersji z 11 lipca 2008 zatwierdzonej warunkowo przez Bank Światowy w dniu 21 lipca 2008) Strona Wersja zatwierdzona

Bardziej szczegółowo

Oświadczenie o stanie kontroli zarz ądczej Starosty Powiatu Radomszcza ńskiego za rok 2014

Oświadczenie o stanie kontroli zarz ądczej Starosty Powiatu Radomszcza ńskiego za rok 2014 Oświadczenie o stanie kontroli zarz ądczej Starosty Powiatu Radomszcza ńskiego za rok 2014 (rok, za który sk ładane jest o świadczenie) DzialI Jako osoba odpowiedzialna za zapewnienie funkcjonowania adekwatnej,

Bardziej szczegółowo

Regulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im. Komisji Edukacji Narodowej w Jaworze

Regulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im. Komisji Edukacji Narodowej w Jaworze Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 9/11/12 dyrektora PCKZ w Jaworze z dnia 30 marca 2012 r. Regulamin organizacji przetwarzania i ochrony danych osobowych w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego im.

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN PRZEPROWADZANIA OCEN OKRESOWYCH PRACOWNIKÓW NIEBĘDĄCYCH NAUCZYCIELAMI AKADEMICKIMI SZKOŁY GŁÓWNEJ HANDLOWEJ W WARSZAWIE

REGULAMIN PRZEPROWADZANIA OCEN OKRESOWYCH PRACOWNIKÓW NIEBĘDĄCYCH NAUCZYCIELAMI AKADEMICKIMI SZKOŁY GŁÓWNEJ HANDLOWEJ W WARSZAWIE Załącznik do zarządzenia Rektora nr 36 z dnia 28 czerwca 2013 r. REGULAMIN PRZEPROWADZANIA OCEN OKRESOWYCH PRACOWNIKÓW NIEBĘDĄCYCH NAUCZYCIELAMI AKADEMICKIMI SZKOŁY GŁÓWNEJ HANDLOWEJ W WARSZAWIE 1 Zasady

Bardziej szczegółowo

PROJEKT. Uchwała Nr... Rady Miejskiej w Pyzdrach z dnia roku

PROJEKT. Uchwała Nr... Rady Miejskiej w Pyzdrach z dnia roku Zał cznik nr 1 do Zarz dzenia Nr XXXI/10 Burmistrza Pyzdry z dnia 15 listopada 2010 roku w sprawie ustalenia projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy i Miasta Pyzdry na lata 2011-2025 PROJEKT Uchwała

Bardziej szczegółowo

ZAPRASZA DO SKŁADNIA OFERT

ZAPRASZA DO SKŁADNIA OFERT Tytuł projektu: Przygotowanie Planu Rozwoju Eksportu przez Godzikowice, dnia 18.11.2015 r. Zapytanie ofertowe z siedzibą przy ul. Stalowej 7-9 w Godzikowicach (kod pocztowy ), Tel. 71 313 95 18, NIP: 9121654900,

Bardziej szczegółowo

INDATA SOFTWARE S.A. Niniejszy Aneks nr 6 do Prospektu został sporządzony na podstawie art. 51 Ustawy o Ofercie Publicznej.

INDATA SOFTWARE S.A. Niniejszy Aneks nr 6 do Prospektu został sporządzony na podstawie art. 51 Ustawy o Ofercie Publicznej. INDATA SOFTWARE S.A. Spółka akcyjna z siedzibą we Wrocławiu, adres: ul. Strzegomska 138, 54-429 Wrocław, zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000360487

Bardziej szczegółowo

Nasz kochany drogi BIK Nasz kochany drogi BIK

Nasz kochany drogi BIK Nasz kochany drogi BIK https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/biuro-informacji-kredytowej-bik-koszty-za r Biznes Pulpit Debata Biuro Informacji Kredytowej jest jedyną w swoim rodzaju instytucją na polskim rynku

Bardziej szczegółowo

Wniosek ROZPORZĄDZENIE RADY

Wniosek ROZPORZĄDZENIE RADY KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 19.5.2014 r. COM(2014) 283 final 2014/0148 (NLE) Wniosek ROZPORZĄDZENIE RADY zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1387/2013 zawieszające cła autonomiczne wspólnej taryfy

Bardziej szczegółowo

PROCEDURY POSTĘPOWANIA PRZY UDZIELANIU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH, KTÓRYCH WARTOŚĆ W ZŁOTYCH NIE PRZEKRACZA RÓWNOWARTOŚCI KWOTY 30 000 EURO

PROCEDURY POSTĘPOWANIA PRZY UDZIELANIU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH, KTÓRYCH WARTOŚĆ W ZŁOTYCH NIE PRZEKRACZA RÓWNOWARTOŚCI KWOTY 30 000 EURO Załącznik do Zarządzenia nr 41/2014 Dyrektora Szkoły Podstawowej nr 3 z dnia 15.12.2014r. PROCEDURY POSTĘPOWANIA PRZY UDZIELANIU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH, KTÓRYCH WARTOŚĆ W ZŁOTYCH NIE PRZEKRACZA RÓWNOWARTOŚCI

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA RUCHU I EKSPLOATACJI SIECI DYSTRYBUCYJNEJ

INSTRUKCJA RUCHU I EKSPLOATACJI SIECI DYSTRYBUCYJNEJ INSTRUKCJA RUCHU I EKSPLOATACJI SIECI DYSTRYBUCYJNEJ Część ogólna Tekst obowiązujący od dnia:. SPIS TREŚCI I.A. Postanowienia ogólne... 3 I.B. Podstawy prawne opracowania IRiESD... 3 I.C. Zakres przedmiotowy

Bardziej szczegółowo

Temat badania: Badanie systemu monitorowania realizacji P FIO 2014-2020

Temat badania: Badanie systemu monitorowania realizacji P FIO 2014-2020 Temat badania: Badanie systemu monitorowania realizacji P FIO 2014-2020 Charakterystyka przedmiotu badania W dniu 27 listopada 2013 r. Rada Ministrów przyjęła Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na

Bardziej szczegółowo

Część II.A. Informacje o studiach podyplomowych ANALIZA DANYCH METODY, NARZĘDZIA, PRAKTYKA (nazwa studiów podyplomowych)

Część II.A. Informacje o studiach podyplomowych ANALIZA DANYCH METODY, NARZĘDZIA, PRAKTYKA (nazwa studiów podyplomowych) Część II.A. Informacje o studiach podyplomowych ANALIZA DANYCH METODY, NARZĘDZIA, PRAKTYKA (nazwa studiów podyplomowych) 1. Ogólna charakterystyka studiów podyplomowych 1.1 Ogólne cele kształcenia oraz

Bardziej szczegółowo

Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju

Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Art.1. 1. Zarząd Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju, zwanego dalej Stowarzyszeniem, składa się z Prezesa, dwóch Wiceprezesów, Skarbnika, Sekretarza

Bardziej szczegółowo

Olsztyn, dnia 30 lipca 2014 r. Poz. 2682 UCHWAŁA NR LIII/329/2014 RADY GMINY JONKOWO. z dnia 26 czerwca 2014 r.

Olsztyn, dnia 30 lipca 2014 r. Poz. 2682 UCHWAŁA NR LIII/329/2014 RADY GMINY JONKOWO. z dnia 26 czerwca 2014 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Olsztyn, dnia 30 lipca 2014 r. Poz. 2682 UCHWAŁA NR LIII/329/2014 RADY GMINY JONKOWO z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie określenia zasad i trybu przeprowadzania

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 5 - Plan komunikacji

Załącznik nr 5 - Plan komunikacji 9 Plan działania Komunikacja w procesie tworzenia i wdrażania lokalnej strategii rozwoju jest warunkiem nieodzownym w osiąganiu założonych efektów. Podstawowym warunkiem w planowaniu skutecznej jest jej

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Łódź, dnia 9 kwietnia 2013 r. Poz. 1988 UCHWAŁA NR XXV/143/13 RADY GMINY RAWA MAZOWIECKA z dnia 27 lutego 2013 r. w sprawie określenia zasad udzielania, trybu postępowania

Bardziej szczegółowo

1.2. Konkurs odbywa się zgodnie z zasadami określonymi w niniejszym regulaminie, zwanym dalej "Regulaminem" oraz przepisami prawa polskiego.

1.2. Konkurs odbywa się zgodnie z zasadami określonymi w niniejszym regulaminie, zwanym dalej Regulaminem oraz przepisami prawa polskiego. Regulamin konkursu "Bosman związany z regionem" - konkurs plastyczny 1. Postanowienia ogólne 1.1. Organizatorem konkursu pod nazwą " Bosman związany z regionem", zwanego dalej "konkursem", jest Carlsberg

Bardziej szczegółowo

Załącznik do Uchwały 66 Komitetu Monitorującego PROW 2007-2013 z dnia 16 grudnia 2011 r. Lp. Dotyczy działania Obecny tekst Tekst po zmianie

Załącznik do Uchwały 66 Komitetu Monitorującego PROW 2007-2013 z dnia 16 grudnia 2011 r. Lp. Dotyczy działania Obecny tekst Tekst po zmianie Załącznik do Uchwały 66 Komitetu Monitorującego PROW 2007-2013 z dnia 16 grudnia 2011 r. Lp. Dotyczy działania Obecny tekst Tekst po zmianie 1. 5.3.4 Oś 4 Leader Poziom wsparcia Usunięcie zapisu. Maksymalny

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa. O Autorach. Wstęp. Część I. Finanse i system finansowy

Spis treści. Przedmowa. O Autorach. Wstęp. Część I. Finanse i system finansowy Spis treści Przedmowa O Autorach Wstęp Część I. Finanse i system finansowy Rozdział 1. Co to są finanse? 1.1. Definicja pojęcia finanse 1.2. Dlaczego należy studiować finanse? 1.3. Decyzje finansowe gospodarstw

Bardziej szczegółowo

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH, uwzględniając Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, ROZDZIAŁ 1

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH, uwzględniając Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, ROZDZIAŁ 1 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) NR 1217/2003 z dnia 4 lipca 2003 r. ustanawiające powszechne specyfikacje dla krajowych programów kontroli jakości w zakresie ochrony lotnictwa cywilnego (Tekst mający znaczenie

Bardziej szczegółowo

Problemy w realizacji umów o dofinansowanie SPO WKP 2.3, 2.2.1, Dzia anie 4.4 PO IG

Problemy w realizacji umów o dofinansowanie SPO WKP 2.3, 2.2.1, Dzia anie 4.4 PO IG 2009 Problemy w realizacji umów o dofinansowanie SPO WKP 2.3, 2.2.1, Dzia anie 4.4 PO IG Jakub Moskal Warszawa, 30 czerwca 2009 r. Kontrola realizacji wska ników produktu Wska niki produktu musz zosta

Bardziej szczegółowo

Jak należy wypełnić i aktualizować harmonogram płatności będący załącznikiem do umowy o dofinansowanie projektu w ramach RPO WM 2014-2020?

Jak należy wypełnić i aktualizować harmonogram płatności będący załącznikiem do umowy o dofinansowanie projektu w ramach RPO WM 2014-2020? Jak należy wypełnić i aktualizować harmonogram płatności będący załącznikiem do umowy o dofinansowanie projektu w ramach RPO WM 2014-2020? SPORZĄDZANIE HARMONOGRAMU PŁATNOŚCI I. Umowa Standardowa 1. Do

Bardziej szczegółowo

RAPORT KWARTALNY DR KENDY S.A.

RAPORT KWARTALNY DR KENDY S.A. RAPORT KWARTALNY DR KENDY S.A. ZA OKRES I KWARTAŁU 2011 ROKU od dnia 01-01-2011 roku do dnia 31-03-2011 roku Warszawa, 16 maja 2011 r. Raport kwartalny za 1 kwartał 2011 został przygotowany przez Emitenta

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Analiza wskaźnikowa przedsiębiorstwa. Jak ocenić pozycję finansową firmy. Hanna Micińska Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 12 października 2015 r. Analiza wskaźnikowa Każda

Bardziej szczegółowo

Warunki Oferty PrOmOcyjnej usługi z ulgą

Warunki Oferty PrOmOcyjnej usługi z ulgą Warunki Oferty PrOmOcyjnej usługi z ulgą 1. 1. Opis Oferty 1.1. Oferta Usługi z ulgą (dalej Oferta ), dostępna będzie w okresie od 16.12.2015 r. do odwołania, jednak nie dłużej niż do dnia 31.03.2016 r.

Bardziej szczegółowo

Zarz dzanie Projektami Informatycznymi

Zarz dzanie Projektami Informatycznymi K.Pieńkosz Zarządzanie Projektami Informatycznymi Wprowadzenie 1 Zarz dzanie Projektami Informatycznymi dr in. Krzysztof Pie kosz Instytut Automatyki i Informatyki Stosowanej Politechniki Warszawskiej

Bardziej szczegółowo

1 Przedmiot Umowy 1. Przedmiotem umowy jest sukcesywna dostawa: publikacji książkowych i nutowych wydanych przez. (dalej zwanych: Publikacjami).

1 Przedmiot Umowy 1. Przedmiotem umowy jest sukcesywna dostawa: publikacji książkowych i nutowych wydanych przez. (dalej zwanych: Publikacjami). WZÓR UMOWY ANALOGICZNY dla CZĘŚCI 1-10 UMOWA o wykonanie zamówienia publicznego zawarta w dniu.. w Krakowie pomiędzy: Polskim Wydawnictwem Muzycznym z siedzibą w Krakowie 31-111, al. Krasińskiego 11a wpisanym

Bardziej szczegółowo

Opis przyjętych wartości do wieloletniej prognozy finansowej Gminy Udanin na lata 2013-2025

Opis przyjętych wartości do wieloletniej prognozy finansowej Gminy Udanin na lata 2013-2025 Załącznik Nr 3 do uchwały w sprawie przyjęcia wieloletniej prognozy finansowej Gminy Udanin Opis przyjętych wartości do wieloletniej prognozy finansowej Gminy Udanin na lata 2013-2025 1. Założenia wstępne

Bardziej szczegółowo

Dobre praktyki w zakresie zarządzania ładem architektury korporacyjnej

Dobre praktyki w zakresie zarządzania ładem architektury korporacyjnej Dobre praktyki w zakresie zarządzania ładem architektury korporacyjnej Dr hab. Andrzej Sobczak, prof. SGH, Kierownik Zakładu Systemów Informacyjnych, Katedra Informatyki Gospodarczej SGH Gospodarczej SGH

Bardziej szczegółowo

Wrocław, 20 października 2015 r.

Wrocław, 20 października 2015 r. 1 Wrocław, 20 października 2015 r. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój Działanie 1.1.1 Badania przemysłowe i prace rozwojowe realizowane przez przedsiębiorstwa (Szybka Ścieżka) MŚP i duże Informacje

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR III/21/15 RADY GMINY W KUNICACH. z dnia 23 stycznia 2015 r.

UCHWAŁA NR III/21/15 RADY GMINY W KUNICACH. z dnia 23 stycznia 2015 r. UCHWAŁA NR III/21/15 RADY GMINY W KUNICACH z dnia 23 stycznia 2015 r. w sprawie przyjęcia regulaminu dofinansowania zadań z zakresu usuwania, transportu i utylizacji wyrobów zawierających azbest z terenu

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013. Dzia anie 8.2 Wspieranie wdra ania elektronicznego biznesu typu B2B

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013. Dzia anie 8.2 Wspieranie wdra ania elektronicznego biznesu typu B2B Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 Dzia anie 8.2 Wspieranie wdra ania elektronicznego biznesu typu B2B Realizacja Projektu a zapisy umowy o dofinansowanie 1 Trwa projektu - 8 ust. 1-3

Bardziej szczegółowo

Ewidencjonowanie nieruchomości. W Sejmie oceniają działania starostów i prezydentów

Ewidencjonowanie nieruchomości. W Sejmie oceniają działania starostów i prezydentów Posłowie sejmowej Komisji do Spraw Kontroli Państwowej wysłuchali NIK-owców, którzy kontrolowali proces aktualizacji opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości skarbu państwa. Podstawą

Bardziej szczegółowo

A.1 WNIOSEK O DOTACJĘ. (Wniosek o dotację NFOŚiGW na częściową spłatę kapitału kredytu)

A.1 WNIOSEK O DOTACJĘ. (Wniosek o dotację NFOŚiGW na częściową spłatę kapitału kredytu) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ul. Konstruktorska 3A, 02-673 Warszawa A.1 WNIOSEK O DOTACJĘ (Wniosek o dotację NFOŚiGW na częściową spłatę kapitału kredytu) Od: [Beneficjent] Do:

Bardziej szczegółowo

Wprowadzam w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Małopolskiego Kartę Audytu Wewnętrznego, stanowiącą załącznik do niniejszego Zarządzenia.

Wprowadzam w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Małopolskiego Kartę Audytu Wewnętrznego, stanowiącą załącznik do niniejszego Zarządzenia. ZARZĄDZENIE Nr 44 /05 MARSZAŁKA WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO z dnia 5 maja 2005 r. w sprawie wprowadzenia w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Małopolskiego w Krakowie Karty Audytu Wewnętrznego Data utworzenia

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XI/311/07 Rady Miasta Szczecina z dnia 09 lipca 2007 r. w sprawie ustanowienia Programu społecznych inicjatyw lokalnych Na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie

Bardziej szczegółowo

p o s t a n a w i a m

p o s t a n a w i a m ZARZĄDZENIE NR ON.0050.2447.2013.PS PREZYDENTA MIASTA BIELSKA-BIAŁEJ Z DNIA 7 CZERWCA 2013 R. zmieniające zarządzenie w sprawie wprowadzenia Regulaminu przyznawania karty Rodzina + oraz wzoru karty Rodzina

Bardziej szczegółowo

Rudniki, dnia 10.02.2016 r. Zamawiający: PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki 5 64-330 Opalenica NIP 788-000-22-12 ZAPYTANIE OFERTOWE

Rudniki, dnia 10.02.2016 r. Zamawiający: PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki 5 64-330 Opalenica NIP 788-000-22-12 ZAPYTANIE OFERTOWE Zamawiający: Rudniki, dnia 10.02.2016 r. PPHU Drewnostyl Zenon Błaszak Rudniki 5 64-330 Opalenica NIP 788-000-22-12 ZAPYTANIE OFERTOWE W związku z planowaną realizacją projektu pn. Rozwój działalności

Bardziej szczegółowo

ZAPYTANIE OFERTOWE NR 1/2016/SPPW

ZAPYTANIE OFERTOWE NR 1/2016/SPPW Łódź, dnia 29.01.2016 r. ZAPYTANIE OFERTOWE NR 1/2016/SPPW W związku z ubieganiem się przez Ośrodek Badawczo-Produkcyjny Politechniki Łódzkiej ICHEM sp. z o.o. o dofinansowanie na realizację projektu ze

Bardziej szczegółowo

TABELA ZGODNOŚCI. W aktualnym stanie prawnym pracodawca, który przez okres 36 miesięcy zatrudni osoby. l. Pornoc na rekompensatę dodatkowych

TABELA ZGODNOŚCI. W aktualnym stanie prawnym pracodawca, który przez okres 36 miesięcy zatrudni osoby. l. Pornoc na rekompensatę dodatkowych -...~.. TABELA ZGODNOŚCI Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz.

Bardziej szczegółowo

Motywuj świadomie. Przez kompetencje.

Motywuj świadomie. Przez kompetencje. styczeń 2015 Motywuj świadomie. Przez kompetencje. Jak wykorzystać gamifikację i analitykę HR do lepszego zarządzania zasobami ludzkimi w organizacji? 2 Jak skutecznie motywować? Pracownik, który nie ma

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Akcje na giełdzie dr Adam Zaremba Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 28 kwietnia 2016 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL PLAN WYKŁADU I.

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 660/2005 RADY MIEJSKIEJ W RADOMIU. z dnia 27.06.2005roku

UCHWAŁA NR 660/2005 RADY MIEJSKIEJ W RADOMIU. z dnia 27.06.2005roku i Strona znajduje się w archiwum. Data publikacji : 30.06.2005 Uchwała nr 660 Druk Nr 687 UCHWAŁA NR 660/2005 RADY MIEJSKIEJ W RADOMIU z dnia 27.06.2005roku w sprawie: przyjęcia Regulaminu przyznawania

Bardziej szczegółowo

Lublin, 19.07.2013. Zapytanie ofertowe

Lublin, 19.07.2013. Zapytanie ofertowe Lublin, 19.07.2013 Zapytanie ofertowe na wyłonienie wykonawcy/dostawcy 1. Wartości niematerialne i prawne a) System zarządzania magazynem WMS Asseco SAFO, 2. usług informatycznych i technicznych związanych

Bardziej szczegółowo