Strategia promująca biogaz

Transkrypt

1 WIELKOPOLSKA AGENCJA ZARZĄDZANIA ENERGIĄ SP. Z O.O. Strategia promująca biogaz Autorzy: Maciej Kołowski, Stefan Pawlak Projekt współfinansowany przez Unię Europejską (w ramach Programu Inteligentna Energia Europa)

2 Spis treści Wprowadzenie... 3 Podstawowe zasady komunikacji... 4 Komunikacja ze społecznością lokalną w przypadku inwestycji biogazowych... 5 Informacja nt. biogazowni i produkcji biogazu... 8 Działania WAZE część informacyjna... 9 Działania skierowane do społeczeństwa... 9 Działania skierowane do rolników i producentów rolnych Działania skierowane do samorządów lokalnych oraz przedsiębiorstw Działania adresowane do różnych grup odbiorców, związane z ekonomiką przedsięwzięć biogazowych Przykładowe miejsca spotkań: Narzędzia promocji... 12

3 Wprowadzenie W przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 r. rządowym dokumencie Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach stwierdza się, że istnieje pilna konieczność ustanowienia systemu promującego i wspierającego produkcję biogazu rolniczego i wykorzystania go do produkcji energii elektrycznej i ciepła. Dokument zakłada stworzenie optymalnych warunków do rozwoju instalacji wytwarzających biogaz rolniczy (m.in. zmiany prawne, których należy dokonać w polskim systemie prawnym); wskazanie możliwości współfinansowania tego typu instalacji ze środków publicznych oraz przeprowadzenie stosownych działań edukacyjno-promocyjnych w zakresie budowy i eksploatacji biogazowni rolniczych. Zgodnie z założeniami wdrożenie zapisów Kierunków rozwoju biogazowni ( ) jest niezbędnym elementem procesu utworzenia do 2020 roku średnio jednej biogazowni rolniczej w każdej gminie wykorzystującej biomasę pochodzenia rolniczego, przy założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do uruchomienia takiego przedsięwzięcia. Dokument zakłada, że biogazownie będą powstawać w gminach, na których terenach występują wystarczające zasoby areału z którego można pozyskiwać biomasę na cele energetyczne. Zapisy nie przesądzają o docelowej mocy instalowanych urządzeń biogazowych, jak też o sposobie wykorzystania wytworzonego biogazu rolniczego. W gestii inwestorów zarządzających konkretnymi inwestycjami pozostawia się decyzje dotyczące celów i kierunków rozwoju w obszarze społecznym, gospodarczym, regionalnym i przestrzennym. W Programie działań wykonawczych na lata stanowiącym załącznik do dokumentu Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r., zawarte zostały konkretne działania mające na celu realizację założeń odnośnie wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w roku Znaczna ich część związana jest z wdrożeniem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Wdrożenie większości z przyjętych założeń może być trudne, jeśli w rozważaniach nad działaniami służącymi realizacji unijnej polityki 3 x 20 w wystarczającej mierze nie uwzględni się kwestii akceptacji społecznej dla lokalizacji nowych instalacji biogazowni. Niniejsze opracowanie miało na celu zaprezentowanie mechanizmów komunikacji, których wykorzystanie przyczynić się powinno do poprawy relacji na styku inwestor społeczność lokalna, skutkującego m.in. zwiększeniem stopnia społecznej akceptacji dla tego typu obiektów. Przy tworzeniu niniejszej strategii wykorzystano m.in. opracowanie Zadanie 6.2. Wytyczne informacyjne dla projektów dotyczących biogazu (umowa EIE/07/225/SI ).

4 Podstawowe zasady komunikacji Trudności w wymianie informacji i komunikacji między stronami często uważane są za główną przyczynę uniemożliwiającą znalezienie kompromisowego rozwiązania dla lokalizacji nowych inwestycji, których powstanie może naruszać dotychczasowy ład i układ przestrzenny sąsiadującego otoczenia. Przyczyną takiego stanu może być budowa nawet niewielkiej biogazowni rolniczej, dlatego celowym wydaje się wypracowanie sprawdzonych zasad komunikacji, które stworzą płaszczyznę dla wymiany merytorycznych argumentów między zainteresowanymi stronami, tak aby czynnik emocjonalny nie zdominował dyskusji, w której rzeczowość argumentów zeszłaby na dalszy plan. Mianem komunikacji społecznej [Fenrych, 1998] określa się system i sposób porozumiewania się w społeczeństwie, obejmujący wszystkie podmioty (członkowie społeczności osoby i grupy ludzi), treści (komunikaty), metody (język) oraz środki przekazywania informacji (tzw. narzędzia informacyjne). Z kolei polityka informacyjna oznacza troskę o to, by informacja w pożądany sposób docierała do tych osób i środowisk, do których dotrzeć powinna. Politykę informacyjną mogą realizować rozmaite podmioty, wśród nich samorząd, przedsiębiorstwo gospodarcze itp. W Karcie Etycznej Mediów zawarto pewne zasady, których zastosowanie pozwala na właściwy i rzetelny przekaz informacji bez względu na adresata informacji. Zasady te /prezentowane poniżej/ na potrzeby niniejszego opracowania poddano pewnej modyfikacji, co uczyniło je bardziej uniwersalnymi: zasada prawdy - należy dołożyć wszelkich starań, aby przekazywane informacje były zgodne z prawdą, sumiennie i bez zniekształceń relacjonowały fakty w ich właściwym kontekście; w razie rozpowszechnienia błędnej informacji niezwłocznie należy dokonać sprostowania; zasada obiektywizmu - autor przedstawia rzeczywistość niezależnie od swoich poglądów, rzetelnie relacjonuje różne punkty widzenia; zasada oddzielania informacji od komentarza - wypowiedź ma umożliwiać odbiorcy odróżnianie faktów od opinii i poglądów; zasada uczciwości - działanie w zgodzie z własnym sumieniem i dobrem odbiorcy, nieuleganie wpływom, nieprzekupność, odmowa działania niezgodnego z przekonaniami; zasada szacunku i tolerancji - poszanowania ludzkiej godności, praw dóbr osobistych, a szczególnie prywatności i dobrego imienia; zasada pierwszeństwa dobra odbiorcy - podstawowe prawa odbiorcy informacji są nadrzędne wobec interesów przekazujących informację; zasada wolności i odpowiedzialności - wolność słowa nakłada na przekazujących informację odpowiedzialność za treść i formę przekazu oraz wynikające z nich konsekwencje.

5 Komunikacja ze społecznością lokalną w przypadku inwestycji biogazowych W przypadku inwestycji wpływających na najbliższe otoczenie /układ komunikacyjny, hałas itp./ interes mieszkańców rzadko kiedy będzie zbieżny z oczekiwaniami i planami inwestora, dlatego konieczne wydaje się doprowadzenie do sytuacji, w której wszystkie zainteresowane strony będą miały możliwość pełnego przedstawienia swoich racji. Zawsze istnieje ryzyko możliwego braku zdolności do obiektywnej oceny sytuacji przez zaangażowane w przedsięwzięcie podmioty. Obowiązki wynikające z przepisów prawa, a nakazujące w przypadku podobnych inwestycji organizowanie konsultacji społecznych, dały całemu społeczeństwu możliwość wypowiedzenia się na temat planowanej w ich sąsiedztwie inwestycji. Społeczność lokalna która uczestniczy w tego typu spotkaniach musi jednak umożliwić wyłożenie swoich racji również przez drugą stronę, aby uniknąć sytuacji, w której przy emocjach towarzyszących np. niechcianej inwestycji jedna ze stron nie jest dopuszczana do głosu. Za generalną zasadę należy przyjąć, że dla ewentualnego powodzenia przedsięwzięcia od początku należy używać obiektywnej i uczciwej argumentacji. Dotyczy to również unikania składania daleko idących obietnic, zwłaszcza przyjmowania zbyt optymistycznych scenariuszy w przypadku braku wystarczającej ilości informacji w danej chwili. Korygowanie optymistycznych założeń wpływać będzie na utratę zaufania i ryzyko wzrostu zaniepokojenia społeczności lokalnej, co może zablokować lub co najmniej utrudnić szanse na zbudowanie dobrosąsiedzkich relacji w przyszłości. Uczciwe podejście do sprawy traktowane jest jako obowiązek przyszłego operatora wytwórni biogazu, ale jednocześnie powinno być postrzegane jako szansa, która może pozwolić uniknąć w przyszłości wielu nieporozumień i trudności. Przykładem na to jest np. wykorzystanie przez osoby nieprzychylne inwestycji całej procedury administracyjnej, skutkujących w najlepszym razie znaczącym jej opóźnieniem. W interesie przyszłego operatora biogazowni jest ustalenie źródła informacji nt. biogazu, z którego korzysta miejscowa społeczność. Ważne jest aby informacje te pochodziły z wiarygodnych źródeł, co jest szczególnie ważne w czasach dużej aktywności różnych organizacji i stowarzyszeń, gdzie przy generalnym sprzeciwie dla tego typu inwestycji, jakichkolwiek ustępstwa mogą być niemożliwe. Listę konkretnych działań i czas, w którym powinny być realizowane, zawartą w opracowaniu Zadanie 6.2 Wytyczne informacyjne dla projektów dotyczących biogazu (umowa EIE/07/225/SI ) zamieszczono w poniższej tabeli:

6 Lp. Działania przed budową w trakcie budowy przy rozruchu w trakcie działania 1 Informowanie burmistrza, wójta (pierwsze spotkanie) 2 Wycieczka informacyjna dot. biogazu 3 Impreza informacyjna* 4 Integracja sąsiadów 5 Komunikacja podczas procedury uzyskiwania zezwoleń 6 Dzień otwarty* 7 Działania PR 8 Ulotka o biogazie** 9 Strona internetowa 10 Uroczystość otwarcia wytwórni biogazu 11 Okrągły stół ws. biogazu* 12 Sponsoring** * - najlepiej corocznie ** - regularnie Ad.1. Informowanie burmistrza, wójta Zakłada się, że sukces związany z realizacją projektu biogazowego w przeważającej części zależy od tego, czy do pomysłu uda się przekonać władze samorządowe z danego terenu. Wsparcie i doświadczenie władz w kontaktach z mieszkańcami wydaje się w tym wypadku nieocenione. Najważniejsze aby wójt/burmistrz sam był przekonany do danego przedsięwzięcia, co ma decydujące znaczenie w kwestii ewentualnego zaangażowania w przekonaniu społeczności lokalnej nt. obiektywnych korzyści dla regionu z tytułu użytkowania instalacji biogazowej. Ad.2. Wycieczka informacyjna dot. biogazu Taki sposób informowania społeczności lokalnej o ewentualnym wpływie planowanej instalacji na otoczenie uważany jest za bardzo efektywny. Zainteresowane osoby, mieszkańcy i sąsiedzi przyszłej instalacji mogą na własne oczy zobaczyć jak funkcjonuje tego typu instalacja, jak rozbudowane jest jej zaplecze techniczne oraz jaki jest jej wpływ na otoczenie. W przypadku planowanej budowy instalacji biogazowej, inwestor raczej wybierze instalację którą można się chwalić, nawet jeśli wymaga to przejazdu na większą odległość. Organizacja takiego wyjazdu traktowana jest jako swego rodzaju inwestycja na przyszłość, która w przypadku przekonania do idei budowy biogazowni choćby części mieszkańców, pozwala na zmianę klimatu dyskusji o zlokalizowaniu inwestycji.

7 Ad.3. Sesja informacyjna Zaleca się zorganizowanie pierwszej sesji informacyjnej jeszcze przed uzyskaniem zezwolenia na budowę biogazowni. Podobne imprezy powinny odbyć się na etapach planowania i budowy, a także po rozruchu wytwórni biogazu i w regularnych odstępach czasu. W czasie spotkania należy raczej unikać mówienia o zagadnieniach technicznych i podać jedynie kluczowe dane. Przedstawiając przykładowe i zrealizowane projekty można skontaktować się z doświadczonym operatorem biogazowni i/lub bezstronnym ekspertem, który obiektywnie przedstawi tematykę biogazu. Informacje powinny podkreślać pozytywne skutki, które Biogazownia wywrze na społeczność, ale również wszelkie możliwe obciążenia dla sąsiadów i środki ich zapobiegania. Ad.5. Komunikacja podczas procedury uzyskiwania zezwoleń W sprawie tej procedury niezmiennie podnosi się wagę akceptacji miejscowej ludności dla przedsięwzięcia jakim jest budowa biogazowni. Szczególnie istotny jest stały dostęp zainteresowanych stron do informacji. W trakcie realizacji procedury pozyskiwania pozwoleń należy dopełnić wszelkich starań, aby interes stron, których może dotyczyć nowa inwestycja został nienaruszony. Ad.6. Dzień otwarty Wydarzenie to w pierwszej kolejności adresowane jest do lokalnej społeczności, która ma możliwość bezpośredniego zapoznania się z rodzajem realizowanych prac, przy okazji wyrabiając sobie opinię na temat przedsięwzięcia, które stanowić będzie nowe sąsiedztwo na wiele najbliższych lat. Ad.8. Ulotka nt. biogazu Ulotka nt. biogazowni powinna zawierać podstawowe informacje związane z funkcjonowaniem instalacji biogazowej, podane w przystępnej formie. Spotkania z mieszkańcami stanowić będą doskonałą okazję do ich rozkolportowania, a zawarte informacje stanowić będą podstawę do zadawania ewentualnych pytań oraz umożliwią rozwianie ewentualnych wątpliwości u źródła. Wielkopolska Agencja Zarządzania Energią dysponuje własną ulotką informacyjną nt. biogazowni rolniczych, które można wykorzystać w procesie informowania społeczności lokalnej o planowanym przedsięwzięciu. Ad.9. Strona internetowa Przy obecnym stopniu informatyzacji i rosnącej dostępności nowoczesnych technik komunikacji na terenach rolniczych i wiejskich, wykorzystanie strony internetowej do komunikowania się ze społecznością lokalną stanowić będzie bardzo efektywne źródło wymiany informacji nt. realizowanej inwestycji.

8 Informacja nt. biogazowni i produkcji biogazu Dostępnych jest coraz więcej informatorów i poradników podejmujących temat biogazowni rolniczych. W marcu 2011 opublikowano Przewodnik dla Inwestorów Zainteresowanych Budową Biogazowni Rolniczych, opracowany przez Instytut Energetyki Odnawialnej na zamówienie Ministerstwa Gospodarki. Praktyczny przewodnik stanowi kompendium wiedzy dotyczącej prowadzenia procesu inwestycyjnego biogazowni rolniczej. Zawarto w nim m.in. informacje na temat: potencjału rozwojowego instalacji biogazu w Polsce; dostępnych technologii oraz wymagań dotyczących substratów do produkcji biogazu rolniczego a także charakterystykę poszczególnych etapów procesu inwestycyjnego. Omówione zostały zagadnienia ekonomiczne, aspekty prawne związane z procesem inwestycyjnym oraz studium przypadku kilku biogazowni rolniczych. Kolejną pozycję stanowi poradnik dla inwestorów zainteresowanych budową biogazowni rolniczych pt. Budowa i Eksploatacja Biogazowni Rolniczych, opracowany w Instytucie Technologiczno-Przyrodniczym w Falentach Oddział Poznań, opublikowany w 2011 roku. W opracowaniu tym opisano proces fermentacji beztlenowej w biogazowni, zasady doboru substratów do instalacji oraz metody szacowania ich wydajności. Zaprezentowano przykładowe rozwiązania biogazowni oraz dokonano analizy dostępności surowców dla wybranych lokalizacji. W szczegółach omówione zostały kolejne etapy realizacji budowy biogazowni rolniczej, podano przykłady wykorzystania biogazu w układach kogeneracyjnych i trigeneracyjnych, aby następnie dokonać oceny wpływu rozproszonego układu energetycznego na środowisko wraz z oceną skutków ekonomicznych. Omówiona zostało również bezpieczeństwo procesowe instalacji biogazowej w gospodarstwie rolnym.

9 Działania WAZE część informacyjna W strategii promocji wyróżniono grupy docelowe, dla których przewidziane będą działania promocyjno-informacyjne. Poziom szczegółowości informacji oraz forma przekazu uzależniona będzie od konkretnej grupy. Promocja powinna być realizowana w oparciu o model: Grupy docelowe związane ze strategią informacyjną to: Społeczeństwo Rolnicy i producenci rolni Grupy docelowe Przedsiębiorcy spoza branży rolniczej Samorządy lokalne Działania skierowane do społeczeństwa zainicjowanie i realizacja kampanii promocyjnej: istotnym elementem rozpowszechniania wiarygodnych informacji o produkcji biogazu jest walka ze stereotypem biogazowni wydzielającej odory. Jednocześnie należy zwracać uwagę na korzyści środowiskowe oraz wpływ tego typu instalacji na zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych, w tym zwiększenie wykorzystania lokalnie dostępnych zasobów.

10 organizowanie konkursów wiedzy wśród dzieci i młodzieży dotyczących tematyki OZE, w tym biogazu Szczegółowe zagadnienia do omówienia: powstawanie biogazu; odpady poprodukcyjne pochodzenia rolniczego i przetwórczego, zagospodarowanie obornika i gnojowicy, utylizacja odpadów komunalnych z aglomeracji miejskich, korzyści wynikające z produkcji biogazu: ciepło, energia, zagospodarowanie pulpy pofermentacyjnej jako wartościowego nawozu organicznego, dezodoryzacja odpadów, tworzenie nowych miejsc pracy, poprawa bezpieczeństwa energetycznego, program dywersyfikacji energii (energetyka rozproszona), wpływ na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Działania skierowane do rolników i producentów rolnych Zorganizowanie cyklu szkoleń oraz wykładów dla rolników i producentów rolnych z zakresu tematyki związanej z instalacjami biogazowymi oraz wykorzystaniem lokalnych źródeł energii. Udostępnianie/organizacja wyjazdów studyjnych do czynnych biogazowni, w których rolnicy i producenci rolni zainteresowani ich budową, będą mogli zapoznać się z ich działaniem oraz potencjalnymi korzyściami. Rozpowszechnienie przewodnika dotyczącego zasad i kosztów budowy biogazowni, jej korzyści dla środowiska i zużycia energii w gospodarstwie a także procedur administracyjnych, jakie musi przejść potencjalny inwestor. Przewodnik ten będzie także rozpowszechniał wiedzę dotyczącą możliwości współfinansowania tego typu przedsięwzięć ze środków unijnych i krajowych. Szczegółowe zagadnienia do omówienia: wśród rolników: możliwości sprzedaży energii do sieci, zagospodarowanie odpadów, wykorzystanie nawozów organicznych z biogazowni, wśród przedsiębiorstw rolno-spożywczych: redukcja kosztów produkcji związana z wytwarzaniem energii na własne potrzeby, energetyczne zagospodarowanie odpadów poprodukcyjnych. Działania skierowane do samorządów lokalnych oraz przedsiębiorstw Udostępnianie/organizacja wyjazdów studyjnych do czynnych biogazowni, w których przedstawiciele samorządów zainteresowani ich budową, będą mogli zapoznać się z zasadami działania i potencjalnymi korzyściami dla gminy/powiatu. Zorganizowanie cyklu warsztatów oraz konferencji tematycznych dla gmin, samorządów, przedsiębiorców i innych zainteresowanych, z zakresu tematyki związanej z instalacjami biogazowymi oraz wykorzystaniem lokalnych źródeł energii.

11 organizowanie konkursu adresowanego do najlepiej zorganizowanych pod względem zagospodarowania odpadów organicznych samorządów; promowanie gromadzenia bioodpadów z gospodarstw domowych dla celów energetycznych, Rozpowszechnienie przewodnika dotyczącego zasad i kosztów budowy biogazowni, jej korzyści dla środowiska i zużycia energii w gospodarstwie a także procedur administracyjnych, jakie musi przejść potencjalny inwestor. Przewodnik ten będzie także rozpowszechniał wiedzę dotyczącą możliwości współfinansowania tego typu przedsięwzięć ze środków unijnych i krajowych. Działania adresowane do różnych grup odbiorców, związane z ekonomiką przedsięwzięć biogazowych Szacując korzyści ekonomiczne, należy również pamiętać o innych korzyściach mających charakter niematerialny, przez co pośrednio mogą przekładać się na ekonomikę działalności. Nalezą do nich m.in.: zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu, co może zaowocować pojawieniem się w pobliżu biogazowni przemysłu, który może być zainteresowany wykorzystaniem ciepła z instalacji lub dostaw substratów do biogazowni, zwiększenie bezpieczeństwa zapewnienia dostaw paliw i energii oraz nawozów organicznych, korzyści wynikające z zagospodarowania kłopotliwych i drogich w utylizacji odpadów poubojowych; wstępna analiza finansowa inwestycji z uwzględnieniem uniknięcia opłat za tradycyjną utylizację odpadów, wykorzystanie mało atrakcyjnych pod względem uprawy areałów, nadających się do uprawy roślin energetycznych dla biogazowni, możliwość skonsolidowania działań na rzecz podaży substratów przez wielu dostawców z danego okręgu, również firm zajmujących się zagospodarowaniem pulpy pofermentacyjnej. Przykładowe miejsca spotkań: gminne ośrodki kulturalno-oświatowe, lokalne ośrodki doradztwa rolniczego, centralnym ośrodkiem mógłby być UP w Poznaniu, istnieje możliwość wykorzystania nowej Auli Uniwersyteckiej mieszczącej ponad 200 osób; zaproszenie do wzięcia udziału w panelu przedstawicieli kadry naukowej UP badającej obszar pozyskania energii z biogazu oraz właścicieli obecnie funkcjonujących biogazowni, organizacja wycieczek edukacyjnych do miejsc gdzie instalacja biogazowa już istnieje np. Skrzatusz koło Piły (Biogas Zeneris) czy (obecnie w budowie - stan na I kwartał 2012r.) do doświadczalnej biogazowni rolniczej w Przybrodzie, należącej do Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

12 Narzędzia promocji Aby promocja tematyki produkcji biogazu była skuteczna, planowane jest wykorzystanie odpowiednich narzędzi promocyjnych. Zaliczyć do nich można: Prowadzenie strony internetowej z informacjami nt. wytwarzania biogazu ( Kampania reklamowa Public relations działania, których celem jest tworzenie i utrzymywanie zaufania do naszej organizacji; budowanie właściwego wizerunku instalacji jaką jest biogazownia, za pomocą mediów. Direct mailing kontakt bezpośredni z potencjalnymi inwestorami oraz mieszkańcami terenów, na których mogą powstać biogazownie. Wydarzenia promocyjne np. organizacja konferencji Działalność wydawnicza - ulotki Działania public relations/ kontakty z otoczeniem Działania PR stanowią dzisiaj ważne źródło przekazu informacji. Ogólnie rzecz ujmując, człowiek to istota nawyków. Ludzie muszą dzisiaj szybko przyswajać informacje, zwłaszcza w tzw. szumie informacyjnym, przy braku odpowiednich narzędzi selekcji prowadzącego do przeciążenia ludzkiej percepcji. Nowe i nieznane rzeczy często są postrzegane w negatywny sposób. Coraz trudniejsza staje się też zmiana czyjegoś stanowiska po ukształtowaniu opinii tej osoby w danej kwestii. Podczas budowy i w czasie działania wytwórni biogazu pojawia się wiele okazji do nabrania dystansu do własnych opinii i ich ewentualnego zweryfikowania. Pod hasłem czyń dobre rzeczy i mów o nich należy stale przekazywać informacje swojemu otoczeniu. Ważnym aspektem współpracy z mediami jest rozmowa. Podczas takiego posiedzenia można szybko i łatwo podać informacje dużej publiczności poprzez odpowiednie media (gazety, radio, TV). Podczas przygotowywania rozmowy z mediami należy uwzględnić następujące kwestie: Jaką wiadomość chcesz przekazać? Jaki jest domyślny odbiorca informacji? Materiały dla mediów - jakie dane należy przygotować? Wybierz właściwy moment do zwołania posiedzenia prasowego Zaproszenie przedstawicieli mediów Zdjęcia (przygotowane możliwe lub konieczne) Przygotowanie małego poczęstunku (niekonieczne) W przypadku artykułu należy przestrzegać następujących zasad: Najważniejsze informacje zawsze na początku Proste i łatwe sformułowania/czy tekst jest sporządzony tak, że będzie również zrozumiały dla biogazowego laika? Na początku zawsze zastanów się nad przydatnością informacji dla odbiorcy.