NOWINY LEKARSKIE DWUMIESIĘCZNIK NAUKOWY UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU MEDICAL NEWS

Transkrypt

1 NOWINY LEKARSKIE DWUMIESIĘCZNIK NAUKOWY UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU MEDICAL NEWS A BIMONTHLY SCIENTIFIC JOURNAL PUBLISHED BY POZNAN UNIVERSITY OF MEDICAL SCIENCES POLAND Rok założenia Founded in (81) ISSN Indeksowane w/indexed in: Polska Bibliografia Lekarska, MNiSW Pełne teksty prac/full texts on line:

2 REDAKTOR NACZELNY EDITOR IN CHIEF prof. dr hab. Marian Grzymisławski SEKRETARZ REDAKCJI EDITORIAL SECRETARY mgr Danuta Węglewska SEKRETARIAT SECRETARY mgr Grażyna Dromirecka dr med. Włodzimierz Szczepaniak mgr Danuta Węglewska KOMITET REDAKCYJNY EDITORIAL BOARD prof. dr hab. Maria Borysewicz-Lewicka (Poznań) prof. dr hab. Grzegorz H. Bręborowicz (Poznań) prof. dr hab. Magdalena Czarnecka-Operacz (Poznań) prof. dr hab. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska (Bydgoszcz) prof. Wolfgang Dick (Mainz Niemcy) prof. dr hab. Leon Drobnik (Poznań) prof. dr hab. Janusz Gadzinowski (Poznań) prof. dr hab. Wojciech Golusiński (Poznań) prof. dr hab. Witold Jurczyk (Poznań) prof. dr hab. Jacek Juszczyk (Poznań) prof. dr hab. Ryszard Koczorowski (Poznań) prof. UM dr hab. Tomasz Kościński (Poznań) prof. Odded Langer (Nowy Jork USA) prof. dr hab. Krzysztof Linke (Poznań) prof. Tadeusz Maliński (Athens USA) prof. UM dr hab. Roman K. Meissner (Poznań) prof. dr hab. Michał Musielak (Poznań) prof. dr hab. Leszek Paradowski (Wrocław) mgr Aniela Piotrowicz (Poznań) mgr Bogdan Poniedziałek (Poznań) prof. dr hab. dr h.c. Antoni Pruszewicz (Poznań) prof. dr hab. Kazimierz Rzymski (Poznań) prof. dr hab. Krzysztof Słowiński (Poznań) prof. dr hab. Bruno Szczygieł (Warszawa) prof. dr hab. Andrzej Szkaradkiewicz (Poznań) prof. UM dr hab. med. Jacek Szmeja (Poznań) prof. dr hab. Roman Szulc (Poznań) prof. Kai Taeger (Regensburg Niemcy) prof. dr hab. Krzysztof Wiktorowicz (Poznań) prof. dr hab. Witold Woźniak (Poznań) WYDAWCA PUBLISHER Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Copyright by Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ADRES ADDRESS Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki ul. Przybyszewskiego Poznań tel./fax: nowinylekarskie@ump.edu.pl ISSN Korekta: Grażyna Dromirecka Korekta tekstów w j. ang.: Jan Jaroszewski Skład i łamanie: Bartłomiej Wąsiel Czasopismo do nabycia w Punkcie Sprzedaży Wydawnictw Naukowych UMP ul. Przybyszewskiego 37a Poznań tel./fax: sprzedazwydawnictw@ump.edu.pl Redakcja deklaruje, że wersja papierowa Nowin Lekarskich jest wersją pierwotną (referencyjną). WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU Poznań, ul. Bukowska 70 tel./fax: Ark. wyd. 9,8. Ark. druk. 9,3. Papier kreda 115 g/m 2, 64 x 90. Zam. nr 15/13

3 Nowiny Lekarskie 2012, 81, 2, KRZYSZTOF KUS 1, MAGDALENA HAIN 1, ELŻBIETA NOWAKOWSKA 1, MICHAŁ MICHALAK 2, DOROTA KOLIGAT 1, PIOTR RATAJCZAK 1, TOMASZ ZAPRUTKO 1, ANNA PACZKOWSKA 1 MEDYCZNE BAZY DANYCH WYKORZYSTYWANE DLA OPTYMALIZACJI LECZENIA STWARDNIENIA ROZSIANEGO (SM) PRZEZ LEKARZY W POLSCE BADANIE PILOTAŻOWE MEDICAL DATABASES USED TO OPTIMIZE THE TREATMENT OF MULTIPLE SCLEROSIS (SM) BY DOCTORS IN POLAND PRELIMINARY STUDIES 1 Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. farm. Elżbieta Nowakowska 2 Katedra Informatyki i Statystyki Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Jerzy A. Moczko Streszczenie Wstęp. Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplex) (SM) jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną ośrodkowego układu nerwowego (OUN), charakteryzującą się wieloogniskowym uszkodzeniem tkanki nerwowej. SM występuje na całym świecie, ale z różną częstością. Lekarze z powodu szybkiego rozwoju medycyny zmuszeni są do ciągłej aktualizacji wiedzy oraz doskonalenia umiejętności praktycznych. Internet i bazy danych ułatwiają gromadzenie, przetwarzanie i korzystanie z tych informacji w łatwy sposób np. poprzez wykorzystywanie medycznych baz w diagnostyce czy leczeniu SM. Cel. W pracy oceniono stopień wykorzystania baz danych do optymalizacji leczenia SM. Zbadano również wiedzę na temat baz danych i poziom ich wykorzystania przez lekarzy w szpitalach, przychodniach i gabinetach lekarskich. Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 146 lekarzy zajmujących się osobami z SM (lecznictwo zamknięte i ambulatoryjne). Badania zostały wykonane na obszarze Polski w okresie od stycznia 2010 do grudnia 2011 roku w formie ankiety (forma mailowa/ spotkanie z lekarzem). Do obliczeń statystycznych zależności pomiędzy badanymi cechami w skali nominalnej użyto test niezależności chi-kwadrat. Przy małych licznościach wykonano dokładny test Fishera oraz test Fishera-Freemana-Haltona. Wyniki. Lekarze powszechnie korzystający z medycznych baz danych w leczeniu SM to ludzie młodzi, którzy niedawno ukończyli studia medyczne, a najczęstszym powodem przeszukiwania baz są problemy diagnostyczne z pacjentem chorym na SM. Najczęściej bazy danych pacjentów z SM istnieją w szpitalach, gdzie lekarze mają do nich najłatwiejszy dostęp, pozwalający na optymalizację leczenia. Wnioski. Korzystanie z medycznych baz danych poprawia stan zdrowia, jakość życia pacjenta chorującego na SM oraz pomaga zoptymalizować jego proces leczenia. SŁOWA KLUCZOWE: medyczne bazy danych, wyszukiwanie danych, stwardnienie rozsiane, optymalizacja leczenia. Summary Introduction. Multiple sclerosis (SM) is an autoimmune chronic disease of central nervous system (CNS), characterized by multifocal damage to the nervous tissue. MS occurs worldwide, but at different frequencies. The rapid development of medicine, forced on the doctors continuous updating of knowledge and practical skills. The creation of the Internet and databases facilitated the collection, processing and use of this information in an easy way such as using the base medical diagnosis or treatment of MS. Aim. The study assessed the use of databases for optimizing the treatment of MS. Also examined the knowledge and use of medical databases by doctors from online databases and databases of hospitals, clinics and doctors offices. Material and methods. The study involved 146 physicians dealing with persons with multiple sclerosis (patient and outpatient healthcare). The tests were performed on Polish territory in the period from January 2010 to December 2011 in the form of questionnaires ( s/meeting with the doctor). For the calculation of statistical correlation between the measured trait on a scale of nominal independence chi-square test was used. At low numbers of participants Fisher s exact test and the test of Fisher-Freeman- Halton were performed. Results. Doctors commonly using medical databases in the treatment of MS are young people who recently completed their medical studies, and the most common reason for searching the databases are diagnostic problems with a patient suffering from MS. Most databases of MS patients are in hospitals, where doctors have the easiest access to them in order to optimize treatment. Conclusions. Use of medical databases improves the health status, quality of life in the patient with MS and it helps to optimize the healing process. KEY WORDS: medical databases, data mining, multiple sclerosis, optimization of treatment.

4 114 Krzysztof Kus, Magdalena Hain, Elżbieta Nowakowska i inni Wstęp Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplex) (SM) jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną ośrodkowego układu nerwowego (OUN), charakteryzującą się wieloogniskowym uszkodzeniem tkanki nerwowej [1, 2]. SM mimo, że występuje na całym świecie, ale nie wszędzie z równą częstością [3]. Choroba ta dotyka przede wszystkim rasę białą, a w przypadku rasy żółtej występuje w odmiennej postaci klinicznej (tzw. azjatycka postać choroby). Sama choroba postępuje wolno, powodując rozsiane zmiany demielinizacyjne w obrębie OUN [4, 5]. Przebieg SM cechuje się okresami zaostrzeń tzw. rzutów choroby charakteryzujących się występowaniem jednego lub kilku objawów świadczących o uszkodzeniu układu nerwowego (objawy powyżej 24 godzin) oraz remisji ustępowania objawów rzutu [1, 2]. Wyróżniamy 4 postacie choroby: postać remisyjno-rzutową (RRMS), występuje u 80% pacjentów, postać pierwotnie przewlekłą (PPMS), dotyczy około 20% pacjentów, najczęściej po 40. roku życia, postać wtórnie przewlekłą (SPMS), występuje u 40% pacjentów, postać rzutowo-przewlekłą (PRMS), jest formą przejściową pomiędzy RRMS a SPMS [1, 2, 6]. Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego mogą być przemijające i z czasem trudne do zauważenia przez chorego. Często dopiero przeprowadzony z pacjentem wywiad wykazuje, iż w młodości wystąpił epizod SM [7]. W niektórych przypadkach pierwsze objawy poprzedzone są ogólnoustrojową infekcją, urazem lub nadmiernym wysiłkiem fizycznym, co często usypia czujność pacjentów, którzy nie zdają sobie sprawy z konsekwencji wynikających z przebiegu choroby [1]. Najczęściej stosowanym narzędziem oceny nasilenia objawów i niepełnosprawności w SM jest skala EDSS, czyli rozszerzona skala stanu niepełnosprawności (ang. Expanded Disability Status Scale) oraz test MSFC, czyli złożona skala stanu sprawności w stwardnieniu rozsianym (ang. multiple sclerosis functional composite) [8]. Stwardnienie rozsiane jest chorobą trudną do zdiagnozowania [9]. Obecnie obowiązującymi kryteriami są kryteria McDonalda, opracowane w 2001 roku, które oparte są na danych klinicznych oraz na wynikach badań dodatkowych [10]. Innym badaniem diagnostycznym jest badanie elektrofizjologiczne z wykorzystaniem tzw. potencjałów wywołanych (EP), które dzielimy na: wzrokowe (VEP), somatosensoryczne (SSEP), słuchowe potencjały wywołane z pnia mózgu (BAEP), ruchowe potencjały wywołane po stymulacji magnetycznej (MEP) [2, 11]. Sama terapia SM polega natomiast na leczeniu przyczyn choroby, poprawie jakości życia z chorobą i na zmniejszaniu skutków ubocznych stosowanych leków. Wyróżnia się trzy podstawowe sposoby leczenia farmakologicznego: leczenie w okresie rzutów choroby, leczenie przyczynowe, leczenie objawowe [6]. Szybki rozwój medycyny obliguje lekarzy do ciągłej aktualizacji wiedzy i doskonalenia umiejętności praktycznych. Internet i bazy danych ułatwiają gromadzenie, przetwarzanie i korzystanie z tych informacji w łatwy sposób np. poprzez wykorzystywanie medycznych baz danych w diagnostyce czy leczeniu SM [12]. Największą i najbardziej rozpowszechnioną medyczną bazą danych jest Medline. Jej zasoby obejmują publikacje, które są gromadzone od 1966 r. aż do chwili obecnej ze wszystkich dziedzin związanych z medycyną, a sama baza została stworzona przez National Center for Biotechnology Information (NCBI), które działa przy National Library of Medicine (NLM). Baza ta zawiera ponad 19 milionów rekordów bibliotecznych, z 5 tys. czasopism, wydawanych w ponad 70 państwach [13, 14]. Kolejną bazą medyczną jest The Cochrane Library, która ułatwia podejmowanie decyzji w zakresie postępowania medycznego. Baza ta jest szczególnie przydatna w poszukiwaniu informacji, które są oparte na faktach (EBM). Jest ona zbiorem udokumentowanych prac, metod i protokołów, które są rezultatem pracy The Cochrane Collaboration grupy lekarzy z różnych krajów, którzy współpracują ze sobą i opracowują tematy, które później wchodzą w skład tej bazy [14, 15]. Embase to następna znacząca baza danych medycznych, która zwiera publikacje z zakresu medycyny i nauk pokrewnych. Znaczna ilość publikacji znajdujących się w tej bazie pochodzi z czasopism europejskich, dlatego też możemy tam znaleźć informacje, których nie znajdziemy w bazie Medline. W Embase jest zastosowany system EMTREE, który jest rodzajem elektronicznego słownika (odpowiednik MeSH w Medline) [14, 16]. Cel pracy W niniejszej pracy oceniono stopień wykorzystania baz danych przez lekarzy do optymalizacji leczenia SM. Zbadano również wiedzę na temat baz danych i poziom ich wykorzystania przez lekarzy w szpitalach, przychodniach i gabinetach lekarskich. Materiały i metody W badaniu wzięło udział 146 lekarzy zajmujących się osobami z SM. Badanie dotyczyło specjalistów z różnym okresem stażu w lecznictwie zamkniętym i ambulatoryjnym (nie wymagało zgody Komisji Etyki) i zostało przeprowadzone w formie autorskiej, anonimowej ankiety (ankieta do wglądu u autora). Badania zostały wykonane na obszarze Polski w okresie od stycznia 2010 do grudnia 2011 roku (forma mailowa/spotkanie z lekarzem).

5 Medyczne bazy danych wykorzystywane dla optymalizacji leczenia stwardnienia rozsianego (SM) przez lekarzy Analiza statystyczna wyników Do obliczeń statystycznych zależności pomiędzy badanymi cechami w skali nominalnej użyto testu niezależności chi-kwadrat. Przy małych licznościach lub liczności zerowej w jednej lub więcej podgrupach wykonano dokładny test Fishera dla tabel 2 2 lub/oraz test Fishera -Freemana-Haltona (tabele większe niż 2 2). Wyniki były analizowane na poziomie istotności α = 0,05. Wyniki Najliczniejszą grupę badanych stanowili lekarze powyżej 50. roku życia (ponad 41%) (Rycina 1). Ponad 58% ankietowanych wykonywało swoją praktykę lekarską w miastach powyżej 150 tysięcy mieszkańców (Rycina 2), gdzie w szpitalu pracowało około 65%, w przychodniach 54%, a w gabinetach prywatnych 48% wszystkich lekarzy z tej grupy (Rycina 3). Wielu lekarzy pracowało równocześnie we wszystkich wymienionych jednostkach służby zdrowia. Zaobserwowano istotną statystycznie zależność między korzystaniem z medycznych baz danych a wiekiem lekarza (Test Chi 2, p = 0,0432) młodsi lekarze częściej wykorzystywali tego typu bazy w pracy. Najliczniejsza grupa badanych (ponad 64%) korzystała z nich czasami (ankietowani do 40. roku życia). Nie korzysta z baz danych ponad 57% lekarzy powyżej 50. roku życia (Tabela 1). Korzystanie z medycznych baz danych w celu postawienia prawidłowej diagnozy jest zależne od miejsca zatrudnienia (Test Chi 2, p = 0,0321) ponad 55% osób pracujących w przychodni lekarskiej nie korzystało z baz danych, natomiast 45% respondentów z poza przychodni używało ich na co dzień do diagnozy chorego (Rycina 4). Wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy wykorzystaniem baz danych a miejscem zatrudnienia (Test Fishera-Freemana-Haltona, p = 0,0235). Ponad 86% lekarzy pracujących w prywatnych gabinetach sporadycznie wykorzystywało komputerowe bazy danych w celach diagnostycznych (Rycina 5). W przypadku niepewności diagnozy korzystanie z baz danych jest istotnie zależne od wieku (Test Chi 2, p = 0,0093) lekarze poniżej 40 lat = 63%, lat = 67%. Osoby powyżej 50. roku nie korzystało z baz danych do postawienia diagnozy (Tabela 2). Korzystanie z bazy danych typu Medline czy Embase jest również zależne od miejsca pracy lekarza (Test Fishera-Freemana-Haltona, dla bazy Medline p = 0,0041, dla bazy Embase p < 0,0001). W małych miastach (>50000 mieszkańców) 40% respondentów wykorzystywało te bazy w swojej praktyce lekarskiej. W średniej wielkości miastach ( tysięcy mieszkańców) wszyscy lekarze korzystali z bazy typu Medline (100%), natomiast w dużych miastach (> 150 tysięcy) tylko 36% lekarzy (Tabela 3). Rycina 1. Struktura wieku badanej grupy lekarzy. Figure 1. The age structure of the study group of doctors. Rycina 3. Struktura zatrudnienia badanej grupy lekarzy. Figure 3. The employment structure of the test group of doctors. Tabela 1. Korzystania z baz danych w poszczególnych grupach wiekowych lekarzy Table 1. The use of databases in each age group of doctors Rycina 2. Miejsca odbywania praktyki lekarskiej badanej grupy lekarzy. Figure 2. The place of medical practice in the study group of doctors. Wiek Częstość korzystania z baz danych [%] często czasami nigdy < 40 23,55 64,68 11, ,55 49,40 30,05 > 50 21,10 21,01 57,89

6 116 Krzysztof Kus, Magdalena Hain, Elżbieta Nowakowska i inni Rycina 4. Wykorzystanie baz danych w celu postawienia diagnozy (a). Figure 4. The use of databases in order to make a diagnosis (a). Rycina 5. Wykorzystanie baz danych w celu postawienia diagnozy (b). Figure 5. The use of databases in order to make a diagnosis (b). Tabela 2. Korzystanie z baz danych w razie tzw. niepewności diagnozy Table 2. The use of databases in cases of diagnosis uncertainty Korzystanie z baz danych w razie tzw. Wiek niepewności diagnozy tak [%] nie [%] < 40 37,45 62, ,35 66,65 > 50 90,90 9,10 Tabela 3. Struktura wykorzystania baz Medline i Embase w zależności od miejsca odbywania praktyki Table 3. Structure of using Medline and Embase databases depending on the place of practice Korzystanie z bazy Korzystanie z bazy Miejsce praktyki Medline Embase zawodowej tak [%] nie [%] tak [%] nie [%] miasto < 50 tys. 40,00 60,00 40,00 60,00 miasto tys. 100,00 0,00 0,00 100,00 miasto > 150 tys. 36,22 63,78 4,44 95,56

7 Medyczne bazy danych wykorzystywane dla optymalizacji leczenia stwardnienia rozsianego (SM) przez lekarzy Większość respondentów (ponad 94%), którzy nie prowadzili prywatnej praktyki lekarskiej nie korzystało z bazy The Cochrane Database of Systematic Reviews (Test Chi 2, p = 0,0427), podobnie jak osoby pracujące w prywatnych gabinetach lekarskich (ponad 68%) (Rycina 6). Wykorzystanie bazy MP OnLine jest istotnie zależne od wieku lekarza (Test Chi 2, p = 0,0075). 80% lekarzy poniżej 40. roku życia korzystało ze zbiorów MP OnLine, trochę mniej w grupie między rokiem życia (ponad 55%) (Tabela 4). Z badań ankietowych wynikało, że istnieje zależność między wiekiem a zapoznaniem się z tematem baz danych na studiach (Test Fishera-Freemana-Haltona, p = 0,0042) ponad 76% lekarzy poniżej 40. roku życia zapoznało się z bazami danych już na studiach. Wśród ankietowanych powyżej 50. roku życia około 21% miało styczność z bazami danych podczas studiowania (Tabela 5). Tworzenie komputerowych baz danych pacjentów chorych na stwardnienie rozsiane w miejscu pracy jest także zależne od miejsca zatrudnienia: w szpitalu bazy tworzyła ponad połowa respondentów (Test Chi 2, p = 0,0092), a poza szpitalem tylko niecałe 18% (Test Chi 2, p = 0,0472) (Rycina 7). Optymalizacja leczenia szpitalnego i ambulatoryjnego jest istotnym elementem poprawy jakości życia pacjenta. Ponad 33% ankietowanych (miasta > 150 tys. mieszkańców) uważało, że bazy danych są przydatne w praktyce lekarskiej w zależności od konkretnego przypadku chorego na SM, podczas gdy w małych miastach twierdziło tak aż 60% respondentów (Test Fishera- Freemana-Haltona, p = 0,0005) (Tabela 6). Rycina 6. Wykorzystanie bazy The Cochrane Database of Systematic Reviews przez lekarzy. Figure 6. The use of the Cochrane Database of Systematic Reviews by doctors. Tabela 4. Struktura wykorzystania bazy MP OnLine w różnych grupach wiekowych Table 4. The structure of the MP OnLine base use in different age groups Wiek Korzystanie z bazy danych MP OnLine tak [%] nie [%] < 40 lat 80,00 20, lat 55,44 44,56 > 50 lat 18,39 81,61 Tabela 5. Zapoznanie się z tematem baz danych na studiach w poszczególnych grupach wiekowych Table 5. Familiarization with the subject at university databases in each age group Zapoznanie się z bazą danych na studiach Wiek tak, dokładnie [%] tak, wspomniano [%] nie [%] < 40 lat 5,78% 70,47% 23,75% lat 0,00% 44,22% 55,78% > 50 lat 5,36% 15,66% 78,98% Tabela 6. Praktyczny aspekt zastosowania danych zawartych w bazach medycznych dla poprawy zdrowia u pacjenta Table 6. Practical aspects of the use of the data contained in medical databases to improve patient health Czy informacje zawarte w bazach danych zastosowanych w praktyce Miejsce odbywania praktyki lekarskiej pomogą pacjentowi z SM w powrocie do zdrowia? tak [%] zależy od przypadku [%] nie [%] miasto < 50 tys. 40,00 60,00 00,00 miasto tys. 22,12 33,49 44,39 miasto > 150 tys. 14,34 85,66 0,00

8 118 Krzysztof Kus, Magdalena Hain, Elżbieta Nowakowska i inni Rycina 7. Tworzenie komputerowych baz danych pacjentów chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od miejsca zatrudnienia. Figure 7. Creation of a computer database of patients with multiple sclerosis according to the place of employment. Rycina 8. Możliwości korzystania z komputerowych baz danych pacjentów chorych na stwardnienie rozsiane innego szpitala (przychodni, gabinetu) w zależności od miejsca zatrudnienia. Figure 8. The possibility of using computer databases of patients with multiple sclerosis from another hospital (clinic, office) depending on the place of employment. Rycina 9. Szukanie informacji na temat optymalizacji leczenia stwardnienia rozsianego w zależności od miejsca zatrudnienia. Figure 9. Search for information on how to optimize the treatment of multiple sclerosis according to the place of employment.

9 Medyczne bazy danych wykorzystywane dla optymalizacji leczenia stwardnienia rozsianego (SM) przez lekarzy Tabela 7. Korzystanie z komputerowych baz danych pacjentów innego szpitala (przychodni, gabinetu), w celu poprawy zdrowia pacjenta Table 7. The use of computerized databases of patients from another hospital (clinic, physician s office), to improve the health of the patient Miejsce odbywania praktyki Czy korzystanie z komputerowych baz danych pacjentów zoptymalizuje leczenie SM? tak, zdecydowanie [%] tak, w niektórych przypadkach [%] brak zdania [%] nie [%] miasto < 50 tys. 50,00 25,00 25,00 0,00 miasto tys. 27,58 0,00 45,39 27,03 miasto > 150 tys. 25,68 48,34 7,21 18,77 Istnieje zależność pomiędzy korzystaniem z baz danych innego szpitala a miejscem zatrudnienia (Test Chi 2, p = 0,0477), gdzie ok. 65% lekarzy poza szpitalem nie miało możliwości korzystania z baz danych pacjenta innej placówki zdrowia (Rycina 8). Duża grupa respondentów nie pracujących w prywatnych gabinetach bazowała na wiedzy typu kolegi z pracy (ponad 60%) (Test Chi 2, p = 0,0384) zamiast na medycznych bazach danych. Odwrotną sytuację obserwowano w szpitalach (Rycina 9). Wykazano statystycznie znamienną zależność pomiędzy korzystaniem z baz danych pacjentów innego szpitala (przychodni, gabinetu) w celu zoptymalizowania leczenia a miejscem odbywania praktyki (Test Fishera- -Freemana-Haltona, p = 0,0078) 50% ankietowanych stwierdziło, że korzystanie z baz danych pacjentów zdecydowanie zoptymalizuje leczenie SM (Tabela 7). Omówienie wyników Początek XXI wieku charakteryzuje się coraz powszechniejszym wykorzystaniem medycznych baz danych. Spowodowane to jest ogromną liczbą danych, które pojawiają się m.in. w medycynie, dotyczy to nie tylko danych personalnych pacjenta, publikacji (również w wersji elektronicznej), ale także szeroko pojętych danych biomedycznych. Wyniki przeprowadzonych badań świadczą o tym, że ponad połowa lekarzy korzystała z medycznych baz danych okresowo (w zależności od konkretnego przypadku), z czego ponad 22% lekarzy poniżej 50. roku życia korzystała bardzo często. Zauważono również, że tylko 21% osób powyżej 50. roku życia używało tych baz w swojej praktyce lekarskiej. Podobne wyniki uzyskano w badaniach przeprowadzonych przez Medical Data Management w 2002 roku [17], gdzie ponad połowa ankietowanych w wieku poniżej 50 lat nie korzystała z formy elektronicznej wiedzy (bazy danych), jednocześnie Dżaman i wsp. wskazują iż w decyzjach klinicznych 26% ankietowanych korzystało z Internetu regularnie (tj. min. 2 3 w tygodniu) [18]. Spowodowane to może być różnicami w kształceniu lekarzy (ponad 70% respondentów poniżej 40. roku życia już podczas studiów spotkało się z tematyką medycznych baz danych i ich wykorzystaniem badania własne). Również analizy przeprowadzone wśród studentów anglojęzycznych Akademii Medycznej w Lublinie (2006) pokazały, że 45% badanych wykorzystywało te informacje w dalszej karierze zawodowej. Ważne jest, że tylko 3% ankietowanych uznało medyczne bazy danych za zbędne [19]. Taką sytuację można jednak wyjaśnić badaniami Craig a, w których przeciętny lekarz poświęcał tylko minut tygodniowo na przeglądanie nowości medycznych, przydatnych do rozwiązywania poszczególnych problemów klinicznych [20]. Również badania przeprowadzone w Australii potwierdzają, że aż 3/4 lekarzy uważało, że ma za mało czasu na stałe przeglądanie baz w celu podwyższania swoich umiejętności, a ok. 40% respondentów uznawało swoje umiejętności za niewystarczające. Dodatkowo, prawie 50% lekarzy australijskich stwierdziło, iż posiada za mały dostęp elektroniczny do fachowej literatury [21]. Z niniejszych badań wynika, że w przypadku SM ponad 80% lekarzy pracujących w szpitalach wykorzystywało medyczne bazy danych do postawienia tej diagnozy. Podobna sytuacja występowała wśród lekarzy pracujących ambulatoryjnie (55%). W przypadku tzw. niepewności postawionej diagnozy, w celu jej weryfikacji czy potwierdzenia, z baz danych korzystało ponad 60% lekarzy poniżej 50. roku życia. Niezależnie od wieku 94% respondentów korzystało z baz danych w celach diagnostycznych w przypadku SM. Nieco inne wyniki uzyskano w szpitalach uniwersyteckich, leczących SM na terenie Niemiec, gdzie Pette i Zetll wykazali, że regularnie z medycznych baz danych korzystało tylko 22% lekarzy [22]. Do podobnych wniosków doszedł także Schroeder stwierdzając, iż medyczne bazy danych bez upowszechnienia ich zastosowania nie spełniają pokładanych oczekiwań przez personel medyczny [23]. Wykonane badania dowiodły, że dla zoptymalizowania procesu leczenia ponad 60% lekarzy korzystało z wiedzy znajomych lekarzy, zamiast z medycznych baz danych. Podobne wyniki uzyskał Lorenz i wsp., gdzie ankietowani lekarze amerykańscy w 2002 roku także zadeklarowali, iż w znacznej większości korzystali z wiedzy znajomych lekarzy dla zoptymalizowania terapii (przede wszystkim w leczeniu klinicznym) [24]. Inne badania wykonane przez firmę Medical Data Management, zaprzeczają jednak tym doniesieniom, gdyż wynika z nich, że nawet 80% lekarzy po 35. roku życia wykorzystuje medyczne bazy danych dla poszerzenia swojej wiedzy dotyczącej danego schorzenia [17, 25]. Baza Medline jest jedną z najczęściej wykorzystywanych medycznych baz danych w SM. Z przeprowadzonych badań wynika, że praktycznie wszyscy ankietowani lekarze z dużych miast ( tys. mieszkańców) korzystali z tej bazy, natomiast lekarze pracujący

10 120 Krzysztof Kus, Magdalena Hain, Elżbieta Nowakowska i inni w miejscowościach poniżej 50 tys. mieszkańców raczej jej nie stosowali w swojej praktyce zawodowej. Wyniki te są porównywalne z badaniami przeprowadzonymi przez Ulvenes i wsp. w 2006 roku, gdzie baza Medline była najpopularniejszą w Norwegii (korzystało z niej 56% respondentów) [26]. Podobne wyniki uzyskał Barghouti podczas badań lekarzy w Kanadzie, gdzie ponad 50% lekarzy zadeklarowało dostęp do tej bazy [27]. Wykonane badania dowodzą, że lekarze nie korzystali z bazy The Cochrane Database of Systematic Reviews w codziennej pracy prawie 95% badanych osób nie czytało metaanaliz, dotyczących stwardnienia rozsianego, zawartych w tej bazie. Podobne wyniki otrzymał Ulvenes i wsp. stwierdzając, że ponad 70% lekarzy nie korzysta z tej bazy w celu poszerzenia swoich umiejętności [26]. Podobne dane uzyskali badacze ze szpitala Universitetu College Ibadan w Nigerii, gdzie tylko 7% lekarzy korzystało z metaanaliz dostępnych dzięki The Cochrane Database of Systematic Reviews [28]. Podobnie w Anglii, niewielki odsetek lekarzy korzystał z tej bazy (badania wykonane przez McColla) [29], tak jak na obszarze Australii, gdzie badania takie przeprowadził Young [30]. Około 94% respondentów stwierdziło, iż informacje zawarte w medycznych bazach danych, zastosowane w praktyce, mogą pomóc wrócić pacjentowi do pełni zdrowia, ale zależy to od konkretnego przypadku. Uważają oni, iż korzystanie z baz danych może przyczynić się do optymalizacji leczenia stwardnienia rozsianego. Podobna ilość ankietowanych lekarzy pracujących w szpitalach stwierdziła, że w ich praktyce zawodowej medyczne bazy danych zdecydowanie pomagają w optymalizacji leczenia SM. Z prezentowanych danych wynika, że wśród lekarzy 63% mężczyzn i 31% kobiet tworzyło komputerowe bazy danych w miejscu pracy, gdzie ponad połowa osób pracujących w szpitalu tworzyła medyczne bazy danych pacjentów. Uzyskane wyniki są podobne do badań firmy Frost & Sullivan [31], którzy twierdzą, iż połowa lekarzy w Polsce wykorzystuje komputery do rejestracji różnego rodzaju danych pacjentów. W krajach Unii Europejskiej średnia ta jest dużo wyższa (ok. 80%). W Polsce tylko 10% lekarzy wykorzystuje komputer oraz odpowiednią bazę podczas konsultacji medycznej, natomiast w Czechach i na Węgrzech w tym celu z komputerów korzysta blisko 70% ankietowanych lekarzy [32]. W przedstawionym badaniu ponad połowa respondentów (ok. 64%) twierdziła, że z powodu braku możliwości nie korzystała z baz danych pacjentów innego zakładu opieki zdrowotnej. Tylko lekarze, którzy pracowali w szpitalu mieli ułatwiony dostęp do baz danych pacjenta, który przeszedł pod ich opiekę z innego szpitala. Dodatkowo ponad połowa lekarzy, którzy pracowali w małej miejscowości uważało, że korzystanie z komputerowych baz danych pacjenta innego szpitala, przychodni czy gabinetu może w zdecydowany sposób poprawić zarówno stan zdrowia pacjenta, jak i zoptymalizować sam proces leczenie stwardnienia rozsianego. Wnioski 1. Istnieje silna tendencja wśród lekarzy leczących Multiple Sclerosis do coraz szerszego wykorzystania medycznych baz danych. 2. Lekarze powszechnie korzystający z medycznych baz danych w leczeniu SM to ludzie młodzi, którzy niedawno ukończyli studia medyczne. 3. Najczęstszym powodem korzystania z medycznych baz danych są problemy diagnostyczne. 4. W opinii lekarzy korzystanie z medycznych baz danych poprawia stan zdrowia, jakość życia pacjenta chorującego na SM oraz pomaga zoptymalizować jego proces leczenia. Piśmiennictwo 1. Selmaj K.: Choroby demielinizacyjne [w:] Podemski R. (red.): Kompendium Neurologii. Via Medica, Gdańsk 2008, Członkowscy A.A.: Leczenie w neurologii. Kompendium, PZWL, Warszawa 2005, Kurtzke J.F: Epidemiology and multiple sclerosis a personal review Rothwell P.M., Charlton D.: High incidence and prevalence of multiple sclerosis in south east Scotland: evidence of a genetic predisposition. Journ. Neurol. Neurosurg. Psychiatry, 1998, 64, Selmaj K.: Stwardnienie rozsiane kryteria diagnostyczne i naturalny przebieg choroby. Pol. Przegl. Neurol., 2005, 1, 3, Podemski R. (red.): Kompendium neurologii. Via Medica, Gdańsk 2008, Pety D., Studney D., Redekop K. i wsp.: MS COSTAR: a computerized patient record adopted for clinical research purposes. Ann. Neurol., 1994, 36, Wender M.: Próby optymalizacji liczbowej oceny stanu klinicznego chorych na stwardnienie rozsiane. Aktual. Neurol., 2, Poser C.M., Paty D.W., Scheinberg L. i wsp; New diagnostic criteria for multiple sclerosis guidelines for research protocols. Ann. Neurol., 1983, 13, Potemkowski A.: Kryteria rozpoznania stwardnienia rozsianego. Pol. Przegl. Neurol., 2008, 4, A, Zielińska M.: potencjały wywołane w diagnostyce stwardnienia rozsianego. Pol. Przegl. Neurol., 2005, 1, 3, Serwis abc doktorzy Adamusiak T., Zajdel R.: PubMed Zakład Informatyki i Statystyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, 2006, Kawalec P.: Medyczne bazy danych cz. 1. Służ. Zdr., 2002, php Seiffert J.: Cochrane library dostęp narodowy jak korzystać z bazy. Dział Informacji Naukowej Biblioteki SUM. doc,

11 Medyczne bazy danych wykorzystywane dla optymalizacji leczenia stwardnienia rozsianego (SM) przez lekarzy Korfel I.: Strategia wyszukiwania informacji na podstawie zasobów i usług BM CMUJ. pl/pdf/strategia_wyszukiwania_informacji_na_podstawie_zasobow_bmcmuj.pdf, Medical Data Management. A Halifax Group, Inc. Company Dżaman K., Kołodziejski P., Ratajczak J. i wsp.: Analiza czynników wpływających na decyzje kliniczne lekarza. Ann. UMCS, Sect D, 2005, vol. LX, suppl. XVI, 93, Śniechowska-Karpińska A.: Model kształcenia studentów Oddziału Anglojęzycznego program, metody kształcenia i ocena z punktu widzenia uczestników. 25. Jubileuszowa Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych. Lublin Kazimierz Dolny, publikacje/matkonf/25kpbm/sniechowska.php, Craig J.C., Irwig L.: Stockler M.R.: Evidence-based medicine: useful tools for decision making. Med. Journ. Aust., 2001, 174, Bacz A.: Medycyna oparta na dowodach naukowych fakty i moty w położnictwie. Fundacja Rodzić po ludzku Pette M., Zetll U.K.: The use of multiple sclerosis databases at neurological university hospitals in Germany. Mult. Scler., 2002, 8, Schroeder M.: MUSIS 2.0 Multiple Sclerosis Information System: An easy-to-use database to improve the care of patients with multiple sclerosis. Mult. Scler., 1999, 5, Lorenz K.A., Ryan G.W., Morton S.C. i wsp.: A qualitative examination of primary care providers and physician managers uses and views of research evidence. Int. Journ. Qual. Health Care, 2005, 17, Ulvenes L.V., Aasland O., Nylenna M. i wsp.: Norwegian Physicians Knowlage of and Options about EBM: Cross- -Sectional Study. PLoS ONE, 2009, 4, 11, Barghouti F., Halaseh L., Said T.: Evidence-based medicine among Jordanian family physicians. Awareness, attitude, and knowledge. Can. Fam. Physic., 2009, 55, 7, Brzózka B.: Model systemu informatycznego dla podstawowej opieki zdrowotnej. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 2009, content/3/1/12, McColl A., Smith H., White P. i wsp.: General practitioners perceptions of the route to evidence based medicine: a questionnaire survey. BMJ, 1998, 316, Young J. M., Ward J.E.: Evidence based medicine in general practice: beliefs and barriers among Australian GPs. J. Eval. Clin. Pract., 2001, 7, Lewandowska J.: Popularyzacja systemów informatycznych w służbie zdrowia kluczem do rozwoju runku. Frost & Sullivan, = , Czubkowska S.: Lekarze boją się Internetu. Dziennik Gazeta Prawna, 2010, 82, 4. Adres do korespondencji: Dr n. farm. Krzysztof Kus Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Dąbrowskiego Poznań

12 Nowiny Lekarskie 2012, 81, 2, DOROTA KOLIGAT 1, PIOTR LESZCZYŃSKI 2,3, KATARZYNA PAWLAK-BUŚ 3, AGNIESZKA KOLIGAT 4, TOMASZ ZAPRUTKO 1, KRZYSZTOF KUS 1, ANNA PACZKOWSKA 1, PIOTR RATAJCZAK 1, ELŻBIETA NOWAKOWSKA 1 WPŁYW CHORÓB PRZEWLEKŁYCH (OSTEOPOROZY I CUKRZYCY) NA HEALTH RELATED QUALITY-OF-LIFE BADANIE PILOTAŻOWE IMPACT OF CHRONIC DISEASES (OSTEOPOROSIS AND DIABETES) ON HEALTH RELATED QUALITY-OF-LIFE A PILOT STUDY 1 Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. Elżbieta Nowakowska 2 Katedra Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry: prof. dr hab. Włodzimierz Samborski 3 Oddział Reumatologii i Osteoporozy Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. Józefa Strusia w Poznaniu Ordynator: dr hab. Piotr Leszczyński 4 Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ministerstwo Spraw Wewnętrznych im. W. Bierkowskiego w Poznaniu Dyrektor: Przemysław Daroszewski Streszczenie Wstęp. Choroby przewlekłe znacznie obniżają jakość życia człowieka. Badania jakości życia w kontekście zdrowia służą racjonalnemu doborowi metod terapeutycznych oraz ograniczeniu generowania nieuzasadnionych kosztów. Cel. Głównym celem badania była analiza subiektywnej oceny jakości życia pacjentów z chorobami przewlekłymi cukrzycą oraz osteoporozą. Ponadto badanie miało potwierdzić zasadność podejmowania dalszych badań nad analizą czynników wpływających na jakość życia wśród populacji z chorobami przewlekłymi. Materiał i metody. Do badania włączono 152 osoby. Grupa badana (n = 109) została podzielona ze względu na chorobę: cukrzycę i osteoporozę. Grupa kontrolna liczyła 43 osoby. Badanie miało charakter wieloośrodkowy. Narzędziem zastosowanym w badaniu był standaryzowany kwestionariusz SF-36. Wyniki. Stwierdzono rozbieżności w ogólnej ocenie jakości życia. Szczególne odchylenia zaobserwowano wśród pacjentów z osteoporozą. Nie stwierdzono istotnych różnic w ocenie jakości życia w zależności od płci. Czynnikami pozytywnie wpływającymi na podniesienie jakości życia była partycypacja społeczna (p = -0,32), silne więzi rodzinne (p = -0,51) oraz dobre warunki mieszkaniowe, natomiast wśród czynników obniżających jakość życia wymienia się: ograniczenia ruchowe, ból oraz występowanie chorób współistniejących. Istnieje korelacja pomiędzy sferą fizycznego funkcjonowania (PF) a wiekiem pacjenta. Wnioski. Ocena jakości życia powinna stać się obszarem wzmożonego zainteresowania klinicystów, szczególnie w zakresie walki z chorobami przewlekłymi. Choroby przewlekłe ze względu na swą długoterminowość oraz cyklicznie pojawiające się dolegliwości znacznie ograniczają pełnienie ról społecznych. SŁOWA KLUCZOWE: osteoporoza, cukrzyca, choroba przewlekła, jakość życia. Summary Introduction. Chronic diseases affect key areas and functioning parameters of human life. Health Related Quality-of-life (HRQoL) evaluations contribute to reasonable selection of therapeutic methods and reduction of unreasonable costs. Aim. The main objective was to conduct a pilot study on the assessment of quality-of-life of patients with chronic diseases, especially osteoporosis and diabetes with the aim to check the validity of making further work on that. Material and methods. 152 subjects were included in the study. The study group (n = 109) was divided in terms of the disease: diabetes and osteoporosis. The control group consisted of 43 subjects. Analysis among diabetic patients was a multi-centre study. Study tool was the standardized SF-36 questionnaire. Results. Discrepancies have been found in the studied groups in terms of a general quality-of-life evaluation. Especially worse HRQoL was observed among osteoporotic patients. Quality-of-life was positively affected and improved by social attendance (p = -0.32), strong family bonds (p = -0.51), good housing conditions; while adverse factors included: motor restrictions, pain and concomitant diseases. Results obtained in study group with osteoporosis and study group with diabetes indicate inversely proportional, statistically significant (p < 0.05) correlations between the area assessing physical functioning (PF) and age. Conclusions. Quality-of-life evaluation should become an area of increased clinicists interest, in particular in terms of combat chronic diseases. Chronic diseases, due to their long-term nature and cyclic complaints, significantly reduce the patient s quality-of-life. KEY WORDS: osteoporosis, diabetes, chronic disease, quality of life.

13 Wpływ chorób przewlekłych (osteoporozy i cukrzycy) na Health Related Quality-of-Life badanie pilotażowe 123 Wstęp Współczesna medycyna coraz częściej przyjmuje trendy terapeutyczne powszechnie uznawane w Europie Zachodniej. Przejawem tego zjawiska jest coraz szerzej kultywowane holistyczne podejście do leczenia. Takie podejście obejmuje zarówno prowadzenie terapii klinicznej, jak i analizę potrzeb i kondycji psychicznej pacjenta. Przykładem badań, które od dawna ugruntowały się w kanonie medycyny krajów zachodnich są badania nad jakością życia pacjentów, które prowadzi się równolegle z terapią kliniczną. Przyjęty kierunek zmian niesie za sobą pozytywne znaczenie nie tylko dla pacjenta, ale także dla personelu medycznego, bowiem wysokie zadowolenie pacjenta z efektywności leczenia jest miarą skutecznie prowadzonej terapii. Bieżące monitorowanie kondycji zdrowotnej i psychicznej pacjenta jest szczególnie istotnym zagadnieniem w aspekcie lecznia chorób przewlekłych, m.in. cukrzycy i osteoporozy. Zgodnie z definicją przyjętą przez Amerykańską Komisję ds. Chorób Przewlekłych za przewlekłe uznaje się takie odchylenia od normy, które charakteryzują się m.in. długotrwałym lub trwałym charakterem, dysfunkcją organizmu, niepełnosprawnością, a także wymagają specjalistycznego postępowania rehabilitacyjnego, obserwacji lub opieki [1]. Choroby przewlekłe, oprócz bezpośrednich i pośrednich kosztów związanych z objawami choroby, generują także wysokie koszty niewymierne, takie jak ból, zachwianie emocjonalne, utrata swobody czy utrata niezależności, które znacznie przekraczają koszty przeznaczone na leczenie w ramach systemu opieki zdrowotnej [2]. Dodatkowe negatywne skutki zapadalności na choroby przewlekłe obserwuje się na płaszczyźnie społecznej, bowiem implikują rozwój sektora świadczeń zdrowotnych oraz zwiększają poziom świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego, chociażby poprzez konieczność sprawowania specjalistycznej opieki medycznej [3]. Według oceny World Health Organisation (WHO) do chorób społeczno-cywilizacyjnych zaliczają się między innymi cukrzyca i osteoporoza. W przypadku cukrzycy, ciągła kontrola poziomu cukru oraz utrzymywanie jego stabilności wymaga od chorego dużego zaangażowania i wielu wyrzeczeń. Chory jest zmuszony do ustawicznego przestrzegania reżimu leczniczego w postaci częstych i systematycznych pomiarów glikemii, iniekcji insuliny i/lub zażywania leków oraz do przestrzegania zaleceń dotyczących diety i wysiłku fizycznego. Dla wielu chorych dodatkowym obciążeniem może być konieczność częstych kontaktów z personelem medycznym. Nadrzędnym celem leczenia chorób przewlekłych jest zmniejszenie negatywnego wpływu choroby na codzienne funkcjonowanie. Racjonalnemu doborowi metod terapeutycznych, dzięki którym możliwa jest redukcja zbędnych kosztów, a także monitorowanie skuteczności leczenia, sprzyjają pomiary jakości życia [4]. Główną zaletą badań związanych z pomiarem jakości życia jest ich niski koszt oraz objęcie w analizie wszystkich aspektów choroby. Stosowana jest zarówno do oceny wyników leczenia farmakologicznego, jak i niefarmakologicznego [5, 6]. Na jakość życia związaną ze zdrowiem składają się zarówno czynniki obiektywne, jak i subiektywne. Czynniki obiektywne mogą być rozpatrywane jako ocena elementów stanu fizycznego, psychicznego i społecznego, z kolei czynniki subiektywne postrzega się, jako poczucie zadowolenia i satysfakcji z poszczególnych aspektów stanu bio-psycho-społecznego [7]. Wśród czynników subiektywnych często wymienia się ocenę poziomu sprawności fizycznej, samoocenę w kontekście choroby, a także odbiór społeczny. Integralne czynniki obiektywnej oceny jakości życia stanowią: obraz kliniczny, status społeczny, warunki socjalno- -bytowe, a także partycypacja społeczna [8]. Cel Głównym celem badania była ocena jakości życia pacjentów z chorobami przewlekłymi cukrzycą oraz osteoporozą. Celem pośrednim było określenie roli czynników lifestyle, m.in. sprawności fizycznej, a także kontaktów społecznych, statusu materialnego w ocenie jakości życia. W pracy zwrócono uwagę na szerokie rozpowszechnienie chorób przewlekłych m.in. cukrzycy i osteoporozy. Cukrzyca i osteoporoza problem społeczny Według badań epidemiologicznych cukrzyca jest jedną z najczęstszych chorób społecznych; jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do wielu powikłań. W trakcie jej przebiegu można kontrolować i aktywnie stymulować subiektywne poczucie jakości życia [9]. Przewiduje się, że w ciągu najbliższych lat cukrzyca będzie stanowić jeden z najistotniejszych problemów zdrowotnych, bowiem przypuszczalnie liczba chorych zwiększy się o kilkadziesiąt procent [10]. Wpływ cukrzycy na jakość życia przejawia się we wszystkich obszarach funkcjonowania. W jednej z metaanaliz wykazano, iż jakość życia u chorych na cukrzycę jest niższa niż w populacji ogólnej, szczególnie w zakresie funkcjonowania fizycznego [11]. Gorsze wyniki w zakresie sfery fizycznej u chorych na cukrzycę mogą wynikać z częstego występowania stanów hiperglikemii, które prowadzą do uczucia zmęczenia, do problemów ze snem czy częstych infekcji. Z kolei dążenie do norm glikemii może przyczyniać się do niepożądanego przyrostu masy ciała, częstych stanów hipoglikemii lub do utraty odczuwania objawów niedocukrzenia [11]. Najskuteczniejszą metodą leczenia jest nie tylko właściwie dobrana farmakoterapia, ale także ścisła kontrola glikemii, kontrola i leczenie nadciśnienia tętniczego krwi, kontrola stężenia lipidów w osoczu oraz przeprowadzanie regularnych kontroli okulistycznych [10].

14 124 Dorota Koligat, Piotr Leszczyński, Katarzyna Pawlak-Buś i inni Zasadniczą rolę w zapobieganiu powikłań cukrzycy stanowi edukacja zdrowotna, dzięki której chorzy są przygotowywani do sprawowania samoopieki. Działania edukacyjne uświadamiają pacjentowi, że stosując właściwą farmakoterapię oraz przestrzegając reżimu prawidłowego stylu życia, unikają powikłań chorobowych [12]. Osteoporoza, obok cukrzycy czy otyłości, jest jedną z najczęściej występujących chorób określanych mianem chorób społecznych. Jest to choroba szkieletu charakteryzująca się niską masą kostną i zaburzoną jej mikroarchitekturą, która prowadzi do zwiększonej łamliwości kości [13]. Według danych International Osteoporosis Foundation problem dotyczy ponad 200 mln kobiet na całym świecie [14]. Prognozy na najbliższe lata wskazują na rosnącą tendencję zachorowalności na osteoporozę, co w długoletniej perspektywie pociągnie za sobą wzrost kosztów medycznych i społecznych. W Polsce osteoporoza powoduje rocznie co najmniej złamań bliższego końca kości udowej (bkku). Z kolei śmiertelność po roku od złamania bkku wynosi 15 40% [15]. Badania epidemiologiczne wskazują, iż na osteoporozę choruje około 10 13% populacji, w tym ponad 30% kobiet w wieku pomenopauzalnym [16]. Dodatkowo, część pacjentów doświadcza pogorszenia jakości życia i często nie powraca do pełnej samodzielności, stąd istnieje konieczność zapewnienia im długotrwałej opieki osób trzecich. Istotnym problemem jest współwystępowanie osteoporozy z innymi przewlekłymi chorobami, charakterystycznymi dla podeszłego wieku. Wprowadzenie do leczenia polifarmakoterapii stanowi ryzyko wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia interakcji leków, jak i konieczność wprowadzenia przez pacjenta często znaczących zmian w stylu i trybie życia [17]. Istota osteoporozy i cukrzycy, jako problemu społecznego, skłania do zrozumienia, jak ważne jest ich wczesne diagnozowanie, leczenie oraz profilaktyka. Obok nadrzędnego celu leczenia, jakim jest poprawa zdrowia pacjenta, coraz częściej zwraca się uwagę na cel pośredni związany z ogólną poprawą funkcjonalności i jakości życia. Zebrano podstawowe dane socjodemograficzne (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, sprawność zarobkową, stan cywilny, wykształcenie). Zgromadzono także informacje kliniczne na temat chorób współistniejących, najczęściej zażywanych leków, dodatkowych wizyt u lekarza, wagi oraz wzrostu pacjentów. Dane poddano analizie statystycznej przy użyciu programu Microsoft Excel 2007 oraz programu Statistica 6.0. Badanie uzyskało pozytywną opinię Komisji Bioetycznej. Wyniki Średnia wieku pacjentów z cukrzycą wyniosła 58 ( 7,5) lat; minimalny wiek pacjenta wynosił 20 lat, natomiast maksymalny 77 lat. Średnia wieku pacjentów z osteoporozą to 59 ( 10,11) lat; minimalny wiek pacjenta z osteoporozą wynosił 22 lata; maksymalny 64 lata. Wśród pacjentów z osteoporozą przeważały osoby z wyższym wykształceniem (40%), z kolei wśród pacjentów z cukrzycą dominowały osoby ze średnim wykształceniem (51%). Analizowana populacja nie stanowiła jednorodnej grupy pod względem dokonanej oceny jakości życia. Pacjenci cierpiący na osteoporozę oceniali ją na dużo niższym poziomie, aniżeli pacjenci z cukrzycą (Rycina 1). Ponadto potwierdzono tezę, że respondenci w grupie kontrolnej znacznie wyżej oceniają ogólną jakość życia w porównaniu do osób ze zdiagnozowaną przewlekłą chorobą (Rycina 2). Wiek badanych miał znaczenie w domenach: ból, witalność, ograniczenia fizyczne im starsi pacjenci, tym silniej odczuwali spadek energii życiowej, ból i ograniczenie ruchowe. Średnie wartości każdej z domen kwestionariusza SF-36 ujęto w tabelach zbiorczych dla każdej z grup oddzielnie (Tabele 2, 3 i 4). Analizując dane oceniające sprawność ruchową pacjentów, potwierdzono rozbieżności pomiędzy grupą badaną a grupą kontrolną. Szczególnie istotne różnice obserwowano w grupie pacjentów z cukrzycą (Rycina 3). W oparciu o zebrane dane stwierdza się, że respondenci z grupy kontrolnej (35%), mimo braku obciąże- Metodyka i narzędzia Do badania włączono 152 osoby. Grupa badana (n = 109) podzielona została ze względu na zdiagnozowaną chorobę: cukrzycę (n = 69) i osteoporozę (n = 40). Grupa kontrolna liczyła 43 osoby. Respondentami byli pacjenci leczeni w Poradniach (Poradnia Diabetologiczna i Poradnia Ortopedyczna) działających przy publicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej. Analiza prowadzona wśród pacjentów z cukrzycą miała charakter wieloośrodkowy, badanie zostało przeprowadzone w Poznaniu, Nowym Tomyślu oraz Środzie Wielkopolskiej. W badaniu wykorzystano standaryzowany kwestionariusz SF-36 (Tabela 1) [16] GRUPA BADANA- CUKRZYCA GRUPA BADANA- OSTEOPOROZA Rycina 1. Ocena jakości życia. Figure 1. Quality of life. OGÓLNA JAKOŚĆ ZYCIA GRUPA KONTROLNA

15 Wpływ chorób przewlekłych (osteoporozy i cukrzycy) na Health Related Quality-of-Life badanie pilotażowe 125 nia chorobami przewlekłymi, cechowali się wyższym wskaźnikiem bezrobocia. Dodatkowym wnioskiem odnoszącym się do sprawności zarobkowej jest fakt podkreślający, iż znaczna część pacjentów, zwłaszcza pacjentów z cukrzycą, pobiera rentę z powodu choroby (24,5%). W grupie badanej obserwowano zależności występujące pomiędzy ogólną oceną jakości życia a czasem trwania choroby (p < 0,01) oraz zależność dotyczącą sprawności ruchowej wśród pacjentów z cukrzycą (p < 0,023). Zależność ta miała charakter odwrotnej proporcjonalności im dłuższy czas trwania choroby i silniejsze ograniczenie sprawności ruchowej, tym niższa ocena jakości życia. Nie obserwowano zależności pomiędzy oceną jakości życia, a wiekiem. Stwierdzono występowanie odwrotnie proporcjonalnych korelacji pomiędzy domeną oceniającą sferę funkcjonowania fizycznego a wiekiem: p = -0,396 oraz p = -0,422 kolejno dla pacjentów z cukrzycą i osteoporozą. Ponadto, obserwowano odwrotnie proporcjonalną korelację pomiędzy sprawnością ruchową a domenami oceniającymi ból, ogólną jakość zdrowia oraz wiekiem pacjentów OGÓLNA JAKOŒÆ badana kontrolna Mediana 25%-75% Min-Maks Tabela 1. Charakterystyka HRQoL formularza SF-36 [19] Table 1. Characteristics of HRQoL SF-36 form [19] Badane parametry Wymiar Liczba pytań Poziomy 003 ny PF RP 4 17 Rycina 2. Ocena jakości życia. Figure 2. Quality of life. Opis ocen skrajnych poszczególnych wymiarów Ocena niska związana ze stanem zdrowia, znacznie ograniczona możliwość wykonywania wszystkich fizycznych czynności obejmujących także kąpiel i ubieranie się problemy z pracą lub innymi codziennymi czynnościami w związku ze stanem zdrowia Ocena wysoka wykonywanie wszystkich rodzajów fizycznych czynności obejmujących także najbardziej energiczne czynności, bez ograniczeń w związku ze stanem zdrowia bez problemów z pracą lub innymi codziennymi czynnościami w związku ze stanem zdrowia bez bólu i ograniczeń w wykonywaniu czynności w związku z bólem doskonały stan zdrowia i wiara, że zdrowie nie ulegnie pogorszeniu BP 2 10 ból bardzo silny i wyjątkowo ograniczający wykonywanie czynności GH 5 21 zły stan zdrowia i przeświadczenie, że zdrowie ulegnie pogorszeniu VT 4 17 poczucie zmęczenia i wyczerpania przez cały dzień poczucie pełni sił i energii przez cały dzień znaczny i częsty wpływ problemów natury normalne funkcjonowanie społeczne bez SF 2 9 fizycznej lub emocjonalnej na funkcjonowanie związku z problemami natury fizycznej społeczne i społecznej RE 3 13 problemy z pracą lub innymi codziennymi czynnościami w związku z problemami emocjonalnymi bez problemów z pracą lub innymi codziennymi czynnościami w związku z problemami emocjonalnymi MH 5 21 poczucie zdenerwowania i depresji cały czas poczucie spokoju, szczęścia cały czas

16 126 Dorota Koligat, Piotr Leszczyński, Katarzyna Pawlak-Buś i inni Istotnym aspektem obniżającym jakość życia pacjentów jest występowanie chorób współistniejących. Znaczna część pacjentów deklarowała, iż obok cukrzycy czy osteoporozy, choruje na szereg chorób współistniejących, co w znacznym stopniu zmniejsza zadowolenie z jakości ich życia (występowanie chorób współistniejących: pacjenci z cukrzycą 73%, pacjenci z osteoporozą 67%). W grupie pacjentów z osteoporozą nastąpiła poprawa jakości życia na skutek leczenia choroby przewlekłej (62%). Pacjenci z cukrzycą negatywnie oceniali skutki leczenia choroby: 30% pacjentów uznało, że leczenie nie przynosi pożądanych efektów zdrowotnych. Wnioski 1. Na ogólną jakość życia związaną ze zdrowiem (HRQL) wpływa płeć, czas trwania choroby, a także miejsce zamieszkania, wykształcenie, sposób leczenia. Tabela 2. Wyniki w domenach kwestionariusza SF-36 grupa badana z cukrzycą Table 2. The results in the domains of the SF-36 study group with diabetes GRUPA = cukrzyca Zmienna Statystyki opisowe N ważnych Średnia Mediana Minimum Maksimum PF RP RE VT MH SF BP GH Ogólna jakość życia pacjenta WIEK Tabela 3. Wyniki w domenach kwestionariusza SF-36 grupa badana z osteoporozą Table 3 The results in the domains of the SF-36 study group with osteoporosis GRUPA = osteoporoza Zmienna Statystyki opisowe N ważnych Średnia Mediana Minimum Maksimum Odch. std PF 40 54, , , , ,63138 RP 40 35, , , , ,58418 RE 40 42, , , , ,41822 VT 40 47, , , , ,84596 MH 40 48, , , , ,48896 SF 40 61, , , , ,01258 BP 40 67, , , , ,13444 GH 40 40, , , , ,41651 Ogólna jakość życia pacjenta 40 49, , , , ,00472 Tabela 4. Wyniki w domenach kwestionariusza SF-36 grupa kontrolna Table 4 The results in the domains of the SF-36 control group GRUPA = kontrolna Zmienna Statystyki opisowe N ważnych Średnia Mediana Minimum Maksimum Odch. std PF 43 89, , , , ,08047 RP 43 84, ,0000 0, , ,08292 RE 43 75, ,0000 0, , ,60600 VT 43 59, , , , ,91045 MH 43 66, , , , ,92336 SF 43 70, , , , ,65463 BP 43 72, ,5000 0, , ,48843 GH 43 54, , , , ,60716 Ogólna jakość życia pacjenta 43 71, , , , ,85006

17 Wpływ chorób przewlekłych (osteoporozy i cukrzycy) na Health Related Quality-of-Life badanie pilotażowe Wykr. ramka-w¹sy wzglêdem grup Zmienna: SPRAWNOŒÆ RUCHOWA SPRAWNOŒÆ RUCHOW badana GRUPA(B/K) kontrolna Mediana 25%-75% Min-Maks Rycina 3. Sprawność ruchowa. Figure 2. Mobility. 2. Nie obserwowano statystycznie istotnej zależności pomiędzy ogólną oceną jakości życia a wiekiem. 3. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w zależności od płci. 4. Jakość życia związana z cukrzycą i osteoporozą jest porównywalna, istotnie gorsza od jakości życia respondentów bez choroby. 5. Na jakość życia związaną z chorobą przewlekłą mają wpływ: występowanie chorób przewlekłych, czas trwania choroby, ograniczenie sprawności ruchowej, miejsce zamieszkania. Wiek miał znaczenie na wynik w domenach: ból, witalność, ograniczenia fizyczne. Pacjenci z cukrzycą cechowali się wprost proporcjonalną zależnością pomiędzy sprawnością zarobkową a ogólną oceną zdrowia. Podsumowanie Choroby przewlekłe, do których zalicza się osteoporoza i cukrzyca, nierzadko stanowią przyczynę obniżenia jakości życia m.in. w zakresie ograniczenia pełnienia funkcji społecznych. Ocena jakości życia powinna stać się obszarem wzmożonego zainteresowania klinicystów, szczególnie w zakresie leczenia chorób przewlekłych, głównie ze względu na ich długoterminowość i fakt, iż cykliczne dolegliwości znacznie ograniczają codzienne funkcjonowanie pacjenta. Choroba przewlekła ingeruje we wszystkie obszary funkcjonowania człowieka. W sferze monitorowania prowadzonej terapii podstawową kwestią pozostaje odpowiedź na pytanie o rzeczywiste efekty zastosowanej terapii i rehabilitacji. Dla chorego miarą efektywności leczenia powinna być poprawa sprawności w zakresie czynności dnia codziennego, poprawa samopoczucia, a przede wszystkim poprawa jakości życia. Piśmiennictwo 1. Saxena S., Orley J.: Quality of life assessment. The WHO perspective. Eur. Psychiatry, 1997, 12, 3, Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B.: Jakość życia chorych na cukrzycę, Pol. Merk. Lek., 2007, 23, Ostrzyżek A.: Jakość życia w chorobach przewlekłych, Prob. Hig. i Epidemiol., 2008, 89, 4, Jaracz K.: Sposoby ujmowania i pomiaru jakości życia. Próba kategoryzacji. Pielęgn. Pol., 2001, 2, Brola W., Węgrzyn W., Czernicki J.: Wpływ zmiennego pola magnetycznego na niewydolność ruchową i jakość życia chorych ze stwardnieniem rozsianym. Wiad. Lek., 2002, 55, Fischer J.S., Priore R.L., Jacobs L.D. i wsp.: Neuropsychological effects of interferon beta-1a in relapsing multiple sclerosis. Multiple Sclerosis Collaborative Research Group. Ann. Neurol., 2000, 48, Sęk H., Pojęcia normy, normalności i zdrowia [w:] Sęk H. (red.): Psychologia kliniczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005, Mitchell A.J., Banito-Leon J., Rivera-Navarro J.: Quality of life and its assessment in multiple sclerosis: integrating physical and psychological components of wellbeing. Lancet Neurol., 2005, 4, Dziurowicz-Kozłowska A.: Wokół pojęcia jakości życia. Psychologia Jakości Życia, 2002, 1, 2, Jankowiak M., Krystoń-Serafin M., Krajewska-Kułak E., Popławska E.: Powikłania cukrzycy jako choroby przewlekłej. Nowiny Lek., 2007, 76, 6,

18 128 Dorota Koligat, Piotr Leszczyński, Katarzyna Pawlak-Buś i inni 11. Hart H.E., Bilo H.J.G., Redekop W.K. i wsp.: Quality of life of patients with type 1 diabetes mellitus. Quality of Life Research, 2003, 12, Tatoń J.: Edukacyjne podejście do samokontroli i samoopieki w chorobach przewlekłych. Nowa Med., 1996, 22, Wodniak M., Stasiuk W., Poleszak E.: Osteoporoza. Aptekarz Pol., 2010, Gmiński J.: Znaczenie postępowania leczniczego w leczeniu osteoporozy dla jakości życia kobiet w wieku menopauzalnym. Prz. Menopauz., 2002, 1, Marcinkowska M., Wawrzyniak A., Horst-Sikorska W.: Następstwa Osteoprotycznego złamania kości. Prz. Menopauz., 2006, 4, Kannis J.A., Johnnell O., Oden A. i wsp.: Long-term risk of osteoporosis in Malmö. Ostreoporosis Int., 2000, 11, Paes A.H., Bakker A., Soe-Agnie C.J.: Impact of dosage frequency on patient compliance. Diabetes Care, 1997, 20, Wrześniewski K.: Pomiar jakości życia pacjentów kardiologicznych w Polsce status naukowy najczęściej stosowanych kwestionariuszy, Polski Przegląd Kardiologiczny, 2010, 12, 2, Wisłowska M., Kanecki K., Tyszko P., Kapała A.: Jakość życia zależna od zdrowia u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Reumatologia, 2010, 48, 2, Ahmed L.A., Joakimsen R.M., Berntsen G.K. i wsp.: Diabetes mellitus and the risk of non-vertebral fractures: the Trompo study. Osteoporosis Int., 2006, 17, Adres do korespondencji: Dorota Koligat Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej ul. Dąbrowskiego 79, Poznań tel./fax: dorota.kol@vp.pl

19 Nowiny Lekarskie 2012, 81, 2, DOROTA KOLIGAT 1, IZABELA SZULC 2, MARTA KOSTUSIAK 2, JOANNA JABŁOŃSKA 2, PAULINA ŻABIŃSKA 2, MICHAŁ CZERNIEWICZ 2, SANDRA HERMAN 2, ROKSANA DANIELEWICZ 2, AGNIESZKA KOLIGAT 3, JOANNA SPYCHAŁA 4, ELŻBIETA NOWAKOWSKA 1 FARMAKOEKONOMIKA WŚRÓD LEKARZY TEORIA I PRAKTYKA PHARMACOECONOMICS AMONG PHYSICIANS IN THEORY AND PRACTISE 1 Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. Elżbieta Nowakowska 2 Studenckie Koło Naukowe Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. zw. dr hab. Elżbieta Nowakowska 3 Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ministerstwo Spraw Wewnętrznych im. W. Bierkowskiego w Poznaniu Dyrektor: Przemysław Daroszewski 4 Katedra Koniunktury Gospodarczej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Kierownik Katedry: prof. dr hab. Ryszard Barczyk Streszczenie Wstęp. Mając do dyspozycji ograniczone środki finansowe w polskim systemie opieki zdrowotnej racjonalne wydaje się poszukiwanie nowoczesnych metod gospodarowania jego limitowanymi zasobami. Ogólnoprzyjętym i powszechnie stosowanym narzędziem podejmowania zbilansowanych i potwierdzonych decyzji w krajach Unii Europejskiej jest farmakoekonomika. Cel. Weryfikacja poziomu wiedzy polskich klinicystów na temat farmakoekonomiki i oceny technologii medycznych. Materiał i metody. Narzędziem badawczym wykorzystanym w pracy był kwestionariusz własnego opracowania, poruszający kwestie organizacji polskiego systemu opieki zdrowotnej, oceny racjonalności podejmowanych decyzji, a także preferencji klinicystów na temat poszerzenia akademickiego programu kształcenia w zakresie farmakoekonomiki. Wyniki. Znaczna część respondentów dostrzega konieczność racjonalizacji finansów publicznych. 90% klinicystów negatywnie ocenia decyzje podejmowane w polskim systemie opieki zdrowotnej, przy czym 70% uważa, że głównie decyzje te podejmowane są przez Ministra Zdrowia, jako podstawowego decydenta. Jedynie 20% populacji badanej posiada wiedzę na temat farmakoekonomiki, a 60% uważa, że wiedza z jej zakresu jest wykorzystywana w praktyce. 88% klinicystów miało kontakt z farmakoekonomiką w trakcie studiów lub szkoleń podyplomowych, natomiast 68% jest zdania, że wprowadzenie farmakoekonomiki do programu nauczania na kierunkach medycznych ułatwiłoby przyszłym lekarzom dokonywanie trafnych decyzji kliniczno-ekonomicznych. Wnioski. Istnieje potrzeba zreformowania programu nauczania na kierunkach o profilu medycznym. Potwierdzona została zasadność propagowania wiedzy z zakresu farmakoekonomiki oraz podejmowania działań zmierzających do osiągnięcia międzynarodowych standardów w zakresie racjonalizacji opieki zdrowotnej. SŁOWA KLUCZOWE: farmakoekonomika, opieka zdrowotna, zarządzanie systemem opieki zdrowotnej. Summary Introduction. With limited funds available in the Polish health care system it seems reasonable to search for modern methods of management of scarce financial sources. Pharmacoeconomics is a generally accepted and widely used tool in making balanced and confirmed decisions in the European Union. Aim. The purpose of this study is to verify the level of knowledge of pharmacoeconomics and health technology assessment represented by Polish clinicians. Material and methods. The study was based on a specially designed questionnaire, addressing issues of organization of the Polish health care system, evaluating the rationality of decision-making, as well as the preferences of clinicians about the broadening of the academic curriculum of pharmacoeconomics. The survey was conducted among 147 physicians. Results. A large percentage of respondents sees the need for rationalization of public finances. 90% of clinicians are critical of decisions made in the Polish health care system, while 70% believe that these decisions are taken mainly by the Minister of Health, as the primary decision maker. Only 20% of the study population has knowledge of pharmacoeconomics, and 60% believe that this knowledge is used in practice. 88% of the clinicians had no contact with pharmacoeconomics during studies or postgraduate training. 68% believe that the introduction of the curriculum in the fields of pharmacoeconomics would facilitate future medical doctors to make more accurate clinical and economic decisions. Conclusion. There is a need to reform the curriculum in the field of medical profile. KEY WORDS: pharmacoeconomics, health care system, management of the health care system.

20 130 Dorota Koligat, Izabela Szulc, Marta Kostusiak i inni Wstęp Jednym z głównych problemów systemu opieki zdrowotnej jest kwestia rozsądnego dysponowania ograniczonymi zasobami finansowymi budżetu państwa. Największy niepokój na poziomie decyzyjnym budzą rosnące koszty związane z opieką medyczną oraz deficyt środków finansowych niezbędnych do jej prawidłowego funkcjonowania. Według danych statystycznych sektor opieki zdrowotnej stanowi bardzo istotny obszar kosztów większości państw Europy Zachodniej. Ponadto obserwuje się tendencję wzrostową dotyczącą zapotrzebowania na świadczenia medyczne, ze szczególnym uwzględnieniem środków farmaceutycznych. Stwierdza się, że produkty farmaceutyczne stanowią 10 39% całego nakładu na zdrowie i rosną w miarę zamożności państwa [1]. Sektor farmaceutyczny jest tylko jednym spośród wielu ośrodków generujących koszty w systemie opieki zdrowotnej. Wśród pozostałych obszarów finansowania wymienia się obszar związany z transportem medycznym, konsultacjami specjalistycznymi, badaniami diagnostyczno-laboratoryjnymi, a także wydatkami związanymi z prewencją i profilaktyką zdrowia, edukacją zdrowotną oraz administracją. Analizując kosztochłonność systemu opieki zdrowotnej oraz weryfikując czynniki, które na niego wpływają, istotną staje się kwestia ciągłej obserwacji zmian w społeczeństwie, a co za tym idzie uwzględnianie ich w procesie podejmowania decyzji. Zatem zaobserwowane tendencje zmian, takie jak zmiany w strukturze demograficznej, wyższa skuteczność diagnostyczna, efektywna farmakoterapia, a także wzrastające oczekiwania pacjentów, co do jakości i efektywności usług medycznych, obligują do podejmowania rozważnych i przemyślanych decyzji dotyczących gospodarki finansowej. Wobec powyższego, nieustannie poszukuje się narzędzi, które ułatwiałyby dysponowanie ograniczonymi zasobami budżetowymi. Rezultatem poszukiwań najlepszych rozwiązań w sektorze zdrowia było powstanie nowej dziedziny wiedzy, farmakoekonomiki, która stoi na pograniczu nauk ekonomicznych oraz farmakologii. Farmakoekonomika Farmakoekonomika jest stosunkowo szybko rozwijającą się dziedziną nauki, której zadaniem jest optymalizacja dostępnych środków, przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa oraz skuteczności terapii. Odbiorcami analiz farmakoekonomicznych są szpitale, firmy ubezpieczeniowe, organizacje rządowe i społeczne oraz firmy farmaceutyczne. Farmakoekonomika, jako interdyscyplinarna dziedzina wiedzy odgrywa znaczącą rolę w podejmowaniu racjonalnych decyzji kliniczno-ekonomicznych. Pomimo że jest stosunkowo młodą dziedziną, to jest szeroko rozpowszechniona i powszechnie wykorzystywana w praktyce. Została doceniona zarówno na poziomie decyzyjnym, jak i na poziomie edukacyjnym co według ekonomistów zdrowia pozytywnie wpływa w perspektywie długoterminowej na poprawę ogólnego funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej. Wobec powyższego, zasadnym wydaje się kształtowanie programów edukacyjnych tak, by jeszcze precyzyjniej przekazywały wiedzę na temat narzędzi podejmowania racjonalnych decyzji ekonomiczno-klinicznych oraz umiejętności wykorzystania ich w praktyce. Przykładem uczelni koncentrującej się m.in. na przekazaniu wspomnianej wiedzy jest The Universitety of Aberdeen w Wielkiej Brytanii; oferujący zajęcia z Health Economics dla studentów 4 roku medycyny. Niestety, sytuacja farmakoekonomiki w polskich uczelniach medycznych nie jest tak dobrze ugruntowana, jak w innych krajach Europy Zachodniej. Obecnie w polskich uczelniach medycznych farmakoekonomika jest uwzględniona w programie edukacyjnym takich kierunków, jak Farmacja, Zdrowie Publiczne i Biotechnologia, natomiast wśród polskich lekarzy nadal pozostaje kwestią nie do końca poznaną i dyskusyjną. Cel Celem niniejszego badania jest identyfikacja potrzeb edukacyjnych lekarzy w zakresie ekonomiki zdrowia oraz weryfikacja poziomu wiedzy polskich klinicystów na temat farmakoekonomiki i oceny technologii medycznych. Metodyka Badanie miało charakter wieloośrodkowego badania pilotażowego. Do badania włączono 147 lekarzy różnych specjalności. Horyzont czasowy badania obejmował okres od początku października do końca grudnia 2011 roku. Narzędziem badawczym był anonimowy kwestionariusz składający się z dwóch części. Pierwsza część kwestionariusza dotyczyła danych socjodemograficznych tj. wieku, płci, zawodu i miejsca pracy ankietowanego. Druga część zawierała pytania jednokrotnego oraz wielokrotnego wyboru dotyczące wiedzy na temat oceny technologii medycznych, farmakoekonomiki oraz powiązanych z nią aspektów. Badanie prowadzono na terenie Poznania oraz innych polskich miast, wśród których wymienia się Białogard, Gorzów Wielkopolski, Jarocin, Jastrowie, Kępno, Koło, Konin, Kościan, Kutno, Leszno, Ostrów Wielkopolski, Piła, Radom, Rawicz, Szczecin, Toruń, Turek, Warszawa, Wieluń oraz Wolsztyn. Wyniki poddano analizie statystycznej przy użyciu programu Microsoft Excel 2007 oraz programu GraphPad InStat3. Przeprowadzono test niezależności chi kwadrat, w uzasadnionych przypadkach zastosowano poprawkę Yates a. W celu określenia siły zaistniałej zależności wyznaczono współczynnik C Pearsona (Tabela 3). Przyjęto poziom istotności α = 0,05.