Zastosowanie nowoczesnych technik cytogenetyki molekularnej w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych
|
|
- Kinga Baran
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 2, , 2010 Zastosowanie nowoczesnych technik cytogenetyki molekularnej w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych KRZYSZTOF SZCZAŁUBA, EWA OBERSZTYN, TADEUSZ MAZURCZAK Streszczenie W patomechanizmie wad rozwojowych istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, a wśród nich aberracje chromosomowe. Do niedawna ich identyfikacja możliwa była jedynie poprzez zastosowanie rutynowych technik diagnostyki cytogenetycznej, takich jak analiza prążkowa chromosomów. W świetle udokumentowanych w ostatnich latach możliwości diagnostycznych, jakie stwarzają technika fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH), MLPA oraz najnowsza technika porównawczej hybrydyzacji genomowej do mikromacierzy (acgh), należy przypuszczać, że submikroskopowe rearanżacje chromosomowe, takie jak mikrodelecje i mikroduplikacje, spełniają ważną rolę w etiopatogenezie wrodzonych wad rozwojowych. U większości chorych dzieci, w tym noworodków, przyczyna wystąpienia wad rozwojowych, które fenotypowo nie odpowiadają określonym zespołom genetycznym, pozostaje nieznana. Wiele spośród tych wad, w szczególności wtedy, gdy występują w postaci mnogich wad rozwojowych, ma charakter letalny, czyli skutkuje wczesnym zgonem dziecka, nierzadko przed wdrożeniem procesu diagnostycznego. W pracy przedstawiono obecny stan wiedzy na temat przydatności nowoczesnych technik cytogenetyki molekularnej w identyfikacji przyczyn wrodzonych wad rozwojowych. Zaproponowano także sposób postępowania diagnostycznego w przypadku stwierdzenia dużej wady rozwojowej lub mnogich wad wrodzonych u noworodka. Słowa kluczowe: wada rozwojowa, aberracja chromosomowa, FISH, MLPA, CGH Wrodzone wady rozwojowe jako problem kliniczny Termin wrodzona wada rozwojowa oznacza wewnętrzną lub zewnętrzną nieprawidłowość morfologiczną dotyczącą struktur ciała, powstałą w okresie życia wewnątrzmacicznego i obecną przy urodzeniu, niezależnie od patogenezy, etiologii i czasu rozpoznania [1]. W praktyce klinicznej jest więc to każde wrodzone odstępstwo od prawidłowej budowy anatomicznej powstałe w wyniku zaburzenia złożonych mechanizmów rozwojowych na różnych etapach embriogenezy. Wśród nich wymienia się: deformacje, malformacje, przerwania i dysplazje [2]. Wrodzone wady rozwojowe mogą występować pojedynczo jako wady izolowane lub jako wady mnogie (wielowadzie). Szacuje się, że 2/3 wszystkich wad rozwojowych to wady izolowane, a pozostałą 1/3 stanowią mnogie wady wrodzone. Według Polskiego Rejestru Wrodzonych Wad Rozwojowych (PRWWR) wada izolowana to jedna lub kilka wad w obrębie jednego układu [3]. Wielowadzie definiowane jest natomiast jako obecność dwóch lub więcej dużych wad rozwojowych dotyczących co najmniej dwóch z wymienionych układów: sercowo-naczyniowego, moczowopłciowego, szkieletowego, pokarmowego, oddechowego lub ośrodkowego układu nerwowego. W zależności od patogenezy, wyróżnia się różnego typu defekty morfologiczne występujące pod postacią mnogich wad rozwojowych, takie jak zespoły, sekwencje, skojarzenia (asocjacje) oraz kompleksy wad wrodzonych [2]. Do najlepiej poznanych zespołów wad, czyli różnych defektów morfologicznych o wspólnej, najczęściej genetycznej etiologii należą m.in. zespół Downa, Edwardsa, Williamsa lub Smitha-Lemlego-Opitza. W sekwencjach (np. Potter lub Pierre a Robina) pojedynczy defekt (np. agenezja nerek lub małożuchwie) zapoczątkowuje kaskadę określonych wad rozwojowych. Skojarzenie wad oznacza nielosowe, częstsze niż przypadkowe i niestałe występowanie wad o nieznanej etiologii (np. w asocjacji VATER, w której współistnieją wady kręgów, zarośnięcie odbytu, przetoka tchawiczo-przełykowa, wady nerek). Termin określający skojarzenie jest zazwyczaj akronimem pochodzącym od nazw występujących w nim wad. Duże wady rozwojowe, czyli takie, które powodują poważne następstwa dla zdrowia płodu lub noworodka w wielu przypadkach mają charakter letalny. Z kolei, małe wady (tzw. drobne anomalie lub cechy dysmorficzne) z reguły nie zagrażają życiu lub zdrowiu, jednak mogą mieć znaczenie w diagnostyce tzw. zespołów dysmorficznych. Do tej grupy zalicza się takie anomalie jak m.in. polidaktylia, syndaktylia, wyrośla przeduszne, hiperteloryzm lub szczelina tęczówki. W praktyce klinicznej i poradnictwie genetycznym uznaje się, iż pojedyncza wada rozwojowa u prawidłowo fizycznie i umysłowo rozwijającej się osoby ma etiologię wieloczynnikową. Oznacza to, że o powstaniu izolowanej wady wrodzonej decyduje predyspozycja genetyczna uwarunkowana obecnością zmian w wielu genach i wyzwalana działaniem trudnych do zdefiniowania czynników środowiskowych. Nierzadko jednak z pojedynczym defektem rozwojowym (lub częściej z wielowadziem) współ- Zakład Genetyki Medycznej, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
2 Zastosowanie nowoczesnych technik cytogenetyki molekularnej w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych 109 istnieje niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia rozwoju fizycznego oraz cechy dysmorfii (z ang. Multiple Congenital Anomalies/Mental Retardation syndromes MCA/ MR). Identyfikacja u chorego dziecka powyższych objawów powinna sugerować podejrzenie choroby jednogenowej lub zespołu aberracji chromosomowej (tzw. fenotyp chromosomowy). Przytoczona powyżej klasyfikacja wad rozwojowych częściowo uwzględnia ich patogenezę. Przyjmuje się, iż do rozwoju wady przyczyniają się zarówno czynniki egzo-, jak i endogenne, co ilustruje tabela 1. Zgodnie z przytoczonymi w niej danymi, aż w 70% przypadków etiologia wad rozwojowych pozostaje nieznana, a jedynie u 30% chorych możliwe jest ustalenie ich przyczyny. Warto zaznaczyć, iż przedstawione w tabeli 1 dane oznaczają relatywny wpływ danego czynnika w odniesieniu do ogólnej częstości wad rozwojowych, bez uwzględnienia podziału na wady izolowane i mnogie. Tabela 1. Czynniki etiologiczne wrodzonych wad rozwojowych [28]. W tabeli nie uwzględniono podziału na wady izolowane lub mnogie (komentarz w tekście) nieznane (w tym prawdopodobne uwarunkowanie wielogenowe lub wieloczynnikowe) genetyczne, w tym: 2a jednogenowe 2b aberracje chromosomowe środowiskowe (w tym choroby matki, leki, infekcje, substancje chemiczne, hipertermia, czynniki mechaniczne) 70% 20% 15% 5% 10% Zgodnie z danymi PRWWR dotyczącymi obszaru 13 województw Polski w latach , częstość występowania wszystkich dużych wad rozwojowych wynosiła 200,1 na urodzeń, co oznacza, że w Polsce rodzi się rocznie ponad 7000 dzieci z co najmniej jedną poważną wadą rozwojową. Wśród najczęściej występujących wad wrodzonych wymienia się wady serca (74,4 na żywo urodzonych noworodków), nieco rzadziej rozszczep wargi i/lub podniebienia (15,6 na ) oraz wady cewy nerwowej (8,1 na ). Poważne skutki kliniczne większości wad wrodzonych powodują, że stanowią one obecnie jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji oraz główną przyczynę śmiertelności u 20% noworodków i niemowląt [4]. W roku 2004 w USA hospitalizacje osób we wszystkich grupach wiekowych z powodu wad rozwojowych były średnio o 1,4 dnia dłuższe (6,3 vs. 4,9) i o ponad $ droższe ( $ vs $) w porównaniu z wszystkimi pobytami szpitalnymi w danym okresie [5]. Poza aspektem medycznym i społecznym, jaki niesie ze sobą urodzenie dziecka z wadą/wadami rozwojowymi, należy zwrócić uwagę na często bardzo dramatyczny wymiar rodzinny tego problemu. Rodzice chorego dziecka nie tylko pragną ustalić optymalny sposób postępowania terapeutycznego, ale także poznać przyczynę wystąpienia wady oraz ryzyko jej powtórzenia w przypadku kolejnej ciąży. Tymczasem, jak wykazują badania, nawet u około połowy chorych etiopatogeneza stwierdzanych defektów rozwojowych pozostaje nieznana. Z badań epidemiologicznych wynika także, że około 10-15% płodów dotkniętych jest pojedynczą lub mnogą wadą wrodzoną, podczas gdy częstość ich występowania u żywo urodzonych noworodków wynosi 2-3%. Świadczy to o tym, że wiele spośród tych wad ma charakter letalny, czyli skutkuje zgonem dziecka w okresie okołoporodowym zanim zostanie ustalone rozpoznanie choroby. Bywa, że rodzina, której ten problem dotyczy, nigdy nie uzyskuje wiarygodnej, zależnej od właściwego rozpoznania choroby, porady genetycznej. W tym kontekście szczególne znaczenie ma znajomość nie tylko etiologii wad wrodzonych, ale również współczesnych możliwości wykorzystania różnych metod diagnostyki cytogenetyczno-molekularnej. Ze względu na fakt, iż to najczęściej neonatolodzy lub pediatrzy inicjują opiekę nad rodzinami ryzyka genetycznego, powinni oni mieć świadomość złożonych i nierzadko trudnych aspektów poradnictwa genetycznego w tych rodzinach. Dotyczy to w szczególności wyboru właściwych, czyli umożliwiających weryfikację rozpoznania klinicznego, badań cytogenetycznych i molekularnych, a w dalszej kolejności umiejętności interpretacji uzyskanych wyników oraz udzielenia wiarygodnej porady genetycznej. Celem niniejszej pracy jest przybliżenie aktualnego stanu wiedzy o nowoczesnych technikach cytogenetyki molekularnej, które znajdują zastosowanie w diagnostyce noworodka lub dziecka z wadą (-ami) rozwojową (-ymi). Rola cytogenetyki klasycznej w diagnostyce przyczyn wad rozwojowych Aberracje chromosomowe stwierdza się u około 0,9% żywo urodzonych noworodków. W okresie płodowym występują one jednak znacząco częściej (50-60%), o czym świadczą wyniki badań kariotypu płodów z poronień samoistnych [6]. Najczęstszą przyczyną wczesnych (tj. w I trymestrze ciąży) poronień samoistnych jest w takich przypadkach występowanie u płodu dużej wady / mnogich wad rozwojowych uniemożliwiającej(-ych) jego dalsze przeżycie. Istotny udział w tej patologii mają liczbowe i strukturalne aberracje chromosomowe powodujące brak lub zaburzenie funkcji genów znajdujących się w odpowiednich regionach chromosomów. Prowadzi to w konsekwencji do ujawnienia tzw. fenotypu chromosomowego pod postacią wad wrodzonych, cech dysmorficznych oraz opóźnienia rozwoju psychoruchowego. Klasyczne techniki cytogenetyczne polegają na analizie obrazu prążkowego chromosomów, uzyskiwanego dzięki zastosowaniu specjalnych technik barwienia. Każda para chromosomów ma specyficzny, charakterystyczny dla siebie, układ poprzecznych prążków, różniących się
3 110 K. Szczałuba, E. Obersztyn, T. Mazurczak wielkością i intensywnością zabarwienia. Liczba uzyskanych w standardowym badaniu kariotypu prążków (zazwyczaj w haploidalnym zestawie chromosomów) decyduje o czułości badania i w efekcie o wielkości rozpoznawanych aberracji. W praktyce oznacza to możliwość identyfikacji zmian o wielkości nie mniejszej niż 5 milionów par zasad (Mpz). Niekiedy, przy zastosowaniu technik o wysokiej rozdzielczości (HRT, z ang. High Resolution Techniques), przy uzyskiwanej liczbie prążków, można wykazać obecność rearanżacji o wielkości do około 3 Mpz. Szacuje się, że tradycyjne techniki cytogenetyczne umożliwiają identyfikację przyczyny zaburzeń u około 3-4% chorych wykazujących cechy niepełnosprawności intelektualnej, wady rozwojowe oraz dysmorfię w budowie ciała. Nowoczesne techniki cytogenetyki molekularnej i ich aplikacje kliniczne W latach 80. ubiegłego wieku powstała nowa gałąź cytogenetyki klinicznej cytogenetyka molekularna. Wykorzystuje ona osiągnięcia biologii molekularnej, takie jak klonowanie i automatyczne powielanie sklonowanych fragmentów DNA metodą PCR. Uzyskane w ten sposób określone sekwencje DNA wykorzystywane są jako sondy molekularne komplementarne do odpowiednich regionów chromosomów, co stanowi podstawę techniki fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH, z ang. Fluorescence In Situ Hybridization) [7]. Technika FISH znajduje zastosowanie w przypadkach klinicznego podejrzenia określonego zespołu genetycznego uwarunkowanego niewidocznymi w rutynowym badaniu cytogenetycznym submikroskopowymi aberracjami, takimi jak mikrodelecje lub mikroduplikacje. Nowocześniejszą alternatywą dla FISH jest technika multipleksowej amplifikacji sondy zależnej od ligazy (MLPA, z ang. Multiplex Ligation-Dependent Probe Amplification) oraz porównawcza hybrydyzacja genomowa (CGH, z ang. Comparative Genomie Hybridization) [8, 9]. Metodę MLPA wykorzystuje się obecnie głównie do identyfikacji zmian w obrębie końców chromosomów (tzw. aberracji subtelomerowych) oraz znanych zespołów mikrodelecyjnych. Jest to technika charakteryzująca się dużą wydajnością wyrażoną liczbą analizowanych w jednym badaniu regionów chromosomowych (do 48 loci genowych), a także przystępną ceną. Zdecydowanie szersze zastosowanie ma technika CGH, umożliwiająca analizę całego genomu z praktycznie nieograniczoną rozdzielczością. W tabeli 2 porównano różne techniki cytogenetyczno-molekularne stosowane obecnie w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych. Technika FISH w praktyce klinicznej W technice FISH stosuje się różnego typu sondy molekularne, których wybór zależy od wymagającego wyjaśnienia problemu diagnostycznego. Z punktu widzenia zarów- Tabela 2. Techniki cytogenetyczne i cytogenetyczno-molekularne stosowane w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych (uwzględniono rozdzielczość wyrażoną w milionach lub tysiącach par zasad) Technika Analiza kariotypu (do 550 prążków) Analiza kariotypu metodą HRT (do 800 prążków) Metoda HR-CGH Metoda FISH Metoda MLPA subtelomerowe acgh z sondami BAC acgh z sondami oligonukleotydowymi Mpz milion par zasad; Kpz tysiąc par zasad Rozdzielczość >5 Mpz >3 Mpz >3 Mpz >0,04-0,25 Mpz śr. 40 Kpz >1 Mpz >0,001 Mpz (śr Kpz) Tabela 3. Wybrane aberracje submikroskopowe z towarzyszącymi wadami rozwojowymi identyfikowane przy użyciu techniki FISH a) zespół Williamsa del 7q11.23 b) zespół Beckwitha-Wiedemanna del 11p15 c) zespół Millera-Diekera del 17p13.3 d) zespół DiGeorge a del 22q11.2 e) zespół monosomii 1p36 del 1p36 f) zespół kociego krzyku del 5p g) zespół Smitha-Magenis del 17p11.2 h) zespół Wolfa-Hirschhorna del 4p i) zespół Pradera-Williego/Angelmana del 15q11-13 równo klinicznego, jak i cytogenetycznego, istotne jest wyróżnienie tzw. sond locus-specyficznych (celowanych na określone miejsce chromosomu), centromerowych oraz malujących. Należy podkreślić, że niezbędnym warunkiem użycia sond hybrydyzujących do określonego fragmentu chromosomu jest uprzednie sformułowanie klinicznego podejrzenia obecności aberracji tego regionu. Zastosowanie sond locus-specyficznych w diagnostyce przyczyn wad wrodzonych umożliwiło identyfikację szeregu nowych zespołów mikrodelecyjnych/mikroduplikacyjnych, a więc takich, w których defekt ma zwykle charakter submikroskopowy, tzn. nie jest widoczny przy stopniu rozdzielczości obrazu prążkowego chromosomów możliwym do uzyskania w rutynowej ocenie kariotypu. Wybrane, częściej występujące, zespoły mikrodelecyjne/mikroduplikacyjne o znanym fenotypie przedstawiono w tabeli 3. Choć niektóre z przedstawionych aberracji mogą być identyfikowane rutynowymi metodami badaniu kariotypu, wielkość zmiany może być na tyle mała, że dopiero zastosowanie techniki FISH umożliwia ostateczne potwierdzenie lub wykluczenie rozpoznania klinicznego. Zarówno z punktu naukowego, jak i klinicznego istotne jest także wykorzystanie metody FISH w celu określenia minimalnej
4 Zastosowanie nowoczesnych technik cytogenetyki molekularnej w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych 111 wielkości tzw. regionu krytycznego warunkującego określony zespół kliniczny. Umożliwia to zawężenie badanego regionu do zaledwie kilku-kilkunastu genów, wyodrębnienie tzw. genów kandydujących, odpowiedzialnych za ekspresję określonych objawów klinicznych oraz dokonanie oceny korelacji genotypowo-fenotypowej. W kontekście konieczności sformułowania rozpoznania klinicznego oraz wskazania określonego regionu w genomie, w którym spodziewamy się aberracji, szczególnie ważna jest prawidłowa ocena kliniczna chorego. Uwzględniać ona powinna specyfikę określonych wad występujących w różnych zespołach mikrodelecyjnych, np. wady stożka tętniczego w mikrodelecji 22q11.2, nadzastawkowe zwężenie aorty w mikrodelecji 7q11.23, otwór w przegrodzie międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej w mikrodelecji 4p (zespół Wolfa-Hirschhorna). Znajomość specyfiki obrazu klinicznego poszczególnych zespołów mikrodelecyjnych, w tym współistniejących cech dysmorficznych oraz fenotypu behawioralnego, stanowi jeden z warunków określających skuteczność techniki FISH dla weryfikacji rozpoznania. Sondy locus-swoiste stosowane są także w celu identyfikacji aberracji w regionach subtelomerowych chromosomów. Używa się w tym celu zestawu 48 sond molekularnych specyficznych dla końcowych fragmentów chromosomów, których rearanżacje są trudne do uwidocznienia w rutynowym badaniu kariotypu. Wykorzystanie sond subtelomerowych umożliwiło m.in. identyfikację i/lub scharakteryzowanie szeregu nowych zespołów mikrodelecyjnych, w tym zespołu monosomii fragmentu krótkiego ramienia chromosomu 1 pary (del1p36), monosomii fragmentu długiego ramienia chromosomu 2 pary (del2q37) oraz monosomii fragmentu długiego ramienia chromosomu 22 pary (del22q13). Przyczyniło się również do wykrycia submikroskopowych, często o charakterze rodzinnym, rearanżacji strukturalnych w regionach subtelomerowych, m.in. translokacji (przemieszczeń materiału genetycznego pomiędzy chromosomami) lub inwersji (odwrócenia fragmentu chromosomu). Według danych z piśmiennictwa medycznego, u 6% nosicieli zrównoważonych aberracji chromosomowych za patologię kliniczną odpowiadają submikroskopowe aberracje w punktach złamań chromosomów lub zaburzenie funkcji genu (-ów) w regionie złamania [10]. Do zaburzenia funkcji genu dochodzi w mechanizmie przerwania genu lub jego sekwencji regulatorowej (tzw. efekt pozycji) lub wskutek ujawnienia fenotypu choroby autosomalnej recesywnej (defekt także na chromosomie homologicznym niezaangażowanym w translokację). Ocenia się, iż z pomocą techniki FISH z sondami subtelomerowymi możliwa jest identyfikacja przyczyny zaburzeń u około 5-6% chorych z niepełnosprawnością intelektualną, wadami rozwojowymi, cechami dysmorfii w budowie oraz prawidłowym wynikiem analizy kariotypu [11]. Opracowano nawet szczegółowe, wyrażone w skali punktowej, kryteria kwalifikacji chorych do badań [12]. Uwzględniają one wywiad rodzinny niepełnosprawności intelektualnej, pre- i postnatalne zaburzenia wzrastania, obecność wad rozwojowych oraz cech dysmorfii w budowie. Obecnie technika FISH w diagnostyce aberracji subtelomerowych została zastąpiona nowszymi technikami cytogenetyczno-molekularnymi, tzw. MLPA subtelomerowym (omówione w dalszej części pracy) oraz CGH do mikromacierzy. W odróżnieniu od FISH z sondami locus-swoistymi, sondy centromerowe wykorzystywane są głównie do identyfikacji aberracji liczbowych chromosomów oraz tzw. chromosomów markerowych. Spośród zastosowań FISH z sondami centromerowymi w cytogenetyce klinicznej, szczególnie istotne było opracowanie szybkich testów w diagnostyce pre- i postnatalnej częściej występujących zespołów aneuploidii chromosomów 13, 18, 21 pary oraz X i Y, ze względu na towarzyszące tym zespołom wady rozwojowe. Otrzymanie wyniku badania już po godzinach jest możliwe dzięki zastosowaniu FISH w niedzielących się komórkach interfazowych. W praktyce, szybkie testy FISH z powodzeniem wykorzystuje się głównie w diagnostyce prenatalnej, przy czym czułość i specyficzność badania są zbliżone do uzyskiwanych innymi technikami [13]. Wadą tych metod jest jednak istotny odsetek wyników fałszywie ujemnych w porównaniu z rutynowym badaniem kariotypu (około 1 na 100 niezidentyfikowanych techniką FISH aberracji w amniocytach oraz około 1 na 40 w komórkach trofoblastu) [14]. Należy także pamiętać, iż badanie techniką FISH w komórkach interfazowych jest badaniem celowanym, czyli dotyczy identyfikacji tylko aneuploidii określonych chromosomów. Nie wyklucza zatem obecności innych aberracji chromosomowych w badanym materiale. W praktyce, w ramach diagnostyki prenatalnej zaleca się zatem stosowanie techniki FISH z jednoczasową oceną standardowego kariotypu [14]. Powyższa wskazówka dotyczy także metody ilościowego fluorescencyjnego PCR (QF-PCR, z ang. Quantitative Fluorescent Polymerase Chain Reaction), która w wielu ośrodkach z powodzeniem zastąpiła FISH interfazową. Technika fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ występuje w różnych modyfikacjach, spośród których najbardziej znane są metody wielobarwnej oceny chromosomów (m.in. M-FISH oraz SKY) wykorzystujące tzw. sondy malujące. Ich podstawową zaletą jest identyfikacja wszystkich chromosomów podczas jednej hybrydyzacji, co czyni je szczególnie przydatnymi w charakterystyce nadliczbowych chromosomów markerowych, dodatkowego materiału genetycznego (addycji) oraz translokacji [7]. Zastosowanie sond malujących umożliwia m.in. szybką weryfikację pochodzenia chromosomu markerowego i określenie jego znaczenia klinicznego w świetle opisywanych u dziecka cech fenotypowych lub, w ramach diagnostyki prenatalnej, w sytuacji identyfikacji chromosomu markerowego u płodu. Ostateczna charakterystyka chromosomu
5 112 K. Szczałuba, E. Obersztyn, T. Mazurczak markerowego z użyciem sond malujących często umożliwia prognozowanie przebiegu choroby oraz udzielenie w rodzinie ryzyka genetycznego wiarygodnej porady genetycznej. Jest to szczególnie istotne w przypadku identyfikacji chromosomu markerowego w diagnostyce prenatalnej. Dla celów poradnictwa genetycznego ważne jest wówczas, oprócz szczegółowej charakterystyki cytogenetyczno-molekularnej chromosomu markerowego, potwierdzenie lub wykluczenie jego obecności u obojga rodziców oraz znajomość jego skutków klinicznych. Zastosowanie techniki MLPA w diagnostyce cytogenetycznej Metoda MLPA (z ang. Multiplex Ligation-Dependent Probe Amplification) umożliwia szybką diagnostykę submikroskopowych aberracji chromosomowych ograniczoną jedynie liczbą zastosowanych sond w jednym badaniu. W MLPA zhybrydyzowane do DNA sondy oligonukleotydowe są następnie łączone przez ligazę i powielane w reakcji PCR z odpowiednimi starterami. Liczba produktów takiej reakcji jest proporcjonalna do liczby kopii badanej sekwencji DNA. Niewątpliwą zaletą MLPA jest względna prostota wykonania, niska cena oraz mała ilość DNA potrzebna do badania. Potencjalne zastosowanie techniki MLPA może być bardzo szerokie. Umożliwia ona diagnostykę zespołów mikrodelecyjnych (w tym mikrodelecji / mikroduplikacji w regionach subtelomerowych) oraz, ostatnio, szybką diagnostykę aneuploidii chromosomowych. Najszersze wykorzystanie znalazła ta metoda w diagnostyce submikroskopowych aberracji subtelomerowych stanowiąc alternatywę dla bardziej czaso- i pracochłonnej techniki FISH. Aplikacja techniki MLPA w grupie chorych z niepełnosprawnością intelektualną, wadami rozwojowymi, cechami dysmorfii oraz prawidłowym wynikiem badania kariotypu umożliwia ustalenie rozpoznania dodatkowo u 2-6% pacjentów przy jednoczesnej wysokiej czułości i specyficzności metody [8]. Udowodniono także skuteczność techniki MLPA w diagnostyce znanych zespołów mikrodelecyjnych, takich jak zespół delecji 1p36, zespół Williamsa, DiGeorge a, Sotosa lub Millera-Diekera poprzez porównanie metody z badaniem FISH i wykazanie pełnej zgodności obu technik [15]. Istotną modyfikacją techniki MLPA jest tzw. MS-MLPA (z ang. Methylation-Specific) umożliwiające analizę stanu metylacji m.in. w regionie krytycznym zespołów Pradera-Williego i Angelmana [16]. Należy zaznaczyć, że technika MLPA umożliwia badanie w kierunku wielu zespołów genetycznie uwarunkowanych w ramach jednego testu diagnostycznego. Gotowe zestawy sond dostępne są na rynku w cenie konkurencyjnej w porównaniu z FISH. Technika porównawczej hybrydyzacji genomowej (CGH) i jej modyfikacje Podstawowe ograniczenie technik FISH oraz w mniejszym stopniu MLPA dotyczy konieczności sformułowania rozpoznania klinicznego konkretnego zespołu genetycznie uwarunkowanego jeszcze przed wdrożeniem procesu diagnostycznego. Tymczasem, zwłaszcza u noworodków lub niemowląt, jest to bardzo trudne ze względu na często mało charakterystyczny obraz kliniczny, niespecyficzne cechy fenotypowe, wspólne dla różnych zespołów genetycznych. Nie bez znaczenia jest ewolucja obrazu klinicznego, co powoduje, że niektóre objawy stają się łatwiejsze do oceny dopiero w późniejszym wieku dziecka [17]. Przełomem w diagnostyce chorób genetycznych, w tym także wad rozwojowych, okazało się zastosowanie techniki porównawczej hybrydyzacji genomowej (CGH). Technika CGH polega na hybrydyzacji dwóch genomowych DNA, badanego i referencyjnego, wyznakowanych fluorescencyjnie i zmieszanych w proporcji 1:1, do prawidłowych chromosomów metafazowych [18]. Inaczej niż w badaniu FISH, badanie metodą CGH umożliwia identyfikację zmian w genomie bez uprzedniej wiedzy (podejrzenia) o ich istnieniu. Porównawcza hybrydyzacja genomowa umożliwia bowiem ocenę wszystkich chromosomów w jednym badaniu. Pod tym względem przypomina ona analizę kariotypu. Podstawowymi zaletami techniki CGH są jednak czas badania, który nie przekracza zwykle kilku dni, oraz, w przypadku najnowszej jej modyfikacji tzw. CGH do mikromacierzy, możliwość identyfikacji niewidocznych w standardowym badaniu cytogenetycznym aberracji submikroskopowych z niespotykaną jak dotąd rozdzielczością sięgającą kilkuset, a w niektórych przypadkach, kilku-kilkunastu par zasad. W cytogenetyce klinicznej, technika CGH znalazła zastosowanie początkowo jako HR-CGH (z ang. High-Resolution CGH). Umożliwiło to badanie genomu z dokładnością do 3 milionów par zasad, co przyczyniło się do identyfikacji submikroskopowych rearanżacji chromosomowych u około 10% chorych z prawidłowym kariotypem oraz obecnością wad wrodzonych i cech niepełnosprawności intelektualnej o nieustalonej etiologii [19]. Dalsze zwiększenie potencjału diagnostycznego osiągnięto poprzez wykorzystanie klonów bakteryjnych zamiast chromosomów metafazowych (tzw. mikromacierze BAC). Umożliwiło to analizę całego genomu w jednym badaniu z rozdzielczością zależną od liczby zastosowanych klonów i odległości między nimi w genomie. Prawdziwie rewolucyjne zmiany przyniosło jednak dopiero zsekwencjonowanie genomu człowieka, a zwłaszcza poznanie zjawiska zmienności liczby kopii sekwencji DNA (z ang. CNV, Copy-Number Variation). Zmienność liczby kopii określonych fragmentów DNA powstaje wskutek różnych rearanżacji DNA, np. delecji lub duplikacji, przy czym niektóre fragmenty DNA (tzw. LCR, z ang. Low- Copy Repeats) są bardziej niż inne podatne na występowanie tego typu rearanżacji chromosomowych [7]. Ocenia się, że CNV w większym stopniu niż zmiany pojedynczych nukleotydów może odgrywać rolę w patogenezie chorób [20]. Odkrycie tzw. wariantów patogennych CNV umożli-
6 Zastosowanie nowoczesnych technik cytogenetyki molekularnej w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych 113 wiło skonstruowanie odpowiednich sond oligonukleotydowych i identyfikację wielu niestwierdzanych dotychczas nieprawidłowości, które mogą być odpowiedzialne za patologię kliniczną. Do sond utrwalonych na specjalnych szkiełkach, zwanych mikromacierzami, kompetycyjnie hybrydyzują dwie różne sekwencje genomowego DNA (jedna pochodząca od pacjenta i druga kontrolna), które znakowane są odpowiednimi barwnikami fluorescencyjnymi. Stanowi to podstawę techniki CGH do mikromacierzy (arraycgh, acgh). Badania przeprowadzane z zastosowaniem metody acgh umożliwiają jednoczesną identyfikację aneuploidii, duplikacji, delecji oraz amplifikacji każdego z reprezentowanych na mikromacierzy loci genowych, z rozdzielczością limitowaną wyłącznie liczbą oraz wielkością sond użytych do konstrukcji mikromacierzy. Technika acgh jest wykorzystywana głównie w diagnostyce klinicznej chorych z niepełnosprawnością intelektualną, wadami rozwojowymi i dysmorfią. W ostatnio opublikowanej metaanalizie 19 badań wykonanych techniką acgh u około 14 tysięcy chorych z niepełnosprawnością intelektualną, wadami rozwojowymi i prawidłowym wynikiem badania cytogenetycznego zidentyfikowano patogenne CNV u 10% chorych. Należy podkreślić, że wraz ze wzrastającą rozdzielczością stosowanej macierzy zwiększał się odsetek chorych, u których stwierdzano obecność aberracji (do 14% ogółu badanych) [21]. Technikę acgh wykorzystuje się od niedawna także w Polsce, m.in. w Zakładzie Genetyki Medycznej Instytutu Matki i Dziecka. Dotychczasowe wyniki badań wykonanych u 116 chorych z niepełnosprawnością intelektualną i cechami dysmorfii umożliwiły wyjaśnienie przyczyny zaburzenia u 11 pacjentów (11,8%) [19]. O ogromnym potencjale diagnostycznym CGH do mikromacierzy świadczą m.in. wyniki badań z zastosowaniem techniki acgh z sondami subtelomerowymi. Zgodnie z nimi, w grupie ponad 5 tysięcy chorych, zidentyfikowano przyczynę zaburzeń rozwoju u około 3% chorych z prawidłowym kariotypem oraz u około 43% chorych z nieprawidłowym wynikiem badania cytogenetycznego [22]. Metodę CGH do mikromacierzy z powodzeniem wykorzystuje się w celach diagnostycznych u dzieci urodzonych z mnogimi wadami rozwojowymi [23, 21]. Ze względu na fakt krótszej przeżywalności noworodków z wielowodziem, przypuszcza się, że w tej grupie pacjentów rearanżacje genomowe identyfikowane technikami submikroskopowymi występują istotnie częściej niż u dzieci lub osób dorosłych. Jednocześnie, z uwagi na niedostateczną możliwość pełnej oceny potencjału poznawczego noworodka, często jedynym objawem przemawiającym za występowaniem zaburzenia rozwojowego jest obecność wady/wad wrodzonych. W największej opublikowanej jak dotąd z wykorzystaniem techniki acgh pracy badawczej w takiej grupie chorych, spośród 179 noworodków z rozpoznaniem wielowadzia z/bez innych problemów medycznych, patogenne rearanżacje chromosomowe wykryto u 18% chorych [17]. U noworodków z wielowadziem z towarzyszącymi cechami dysmorfii w budowie odsetek ten wynosił aż 27%. W badanych rodzinach stwierdzono zarówno znane zespoły mikrodelecyjne (m.in. mikrodelecję regionu krytycznego zespołu DiGeorge a), jak i nowe, dotychczas nieopisywane w piśmiennictwie, rearanżacje o nieznanych skutkach fenotypowych [24]. Wśród nich były także aberracje występujące w formie mozaikowej, które nie zostały zidentyfikowane przy zastosowaniu konwencjonalnych metod oceny kariotypu [25]. Z badań Lu i wsp. wynika, że wykorzystanie mikromacierzy nowszej generacji przekładało się na lepszą wartość diagnostyczną. Technika acgh o wysokiej rozdzielczości staje się atrakcyjnym narzędziem badawczym w diagnostyce przyczyn specyficznych, izolowanych wad rozwojowych, np. wady serca lub wady rozszczepowej wargi i podniebienia bez towarzyszącej dysmorfii i/lub cech opóźnienia rozwoju. Chociaż, zważywszy na prawdopodobny wieloczynnikowy model uwarunkowania tych defektów, badania cytogenetyczne wykonywane są w tych przypadkach niezwykle rzadko, to jednak zastosowanie tej techniki może ujawnić obecność bardzo niewielkich rearanżacji obejmujących nierzadko pojedyncze geny, prowadząc do braku lub zaburzenia ich funkcji [26]. W największej jak dotąd pracy badawczej z zastosowaniem acgh, Erdogan i wsp. w grupie 105 dzieci z izolowaną wadą serca zidentyfikowali 18 zmian patogennych [27]. Przyczyniło się to do lepszego poznania etiopatogenezy wady i pośrednio umożliwiło wytypowanie nowych genów kandydujących, których defekty przyczyniają się do jej powstania. Na zakończenie, należy podkreślić, że, podobnie jak każda technika diagnostyczna, porównawcza hybrydyzacja genomowa posiada istotne ograniczenia. Podstawową wadą CGH jest niemożność identyfikacji w badaniu translokacji zrównoważonych lub inwersji, czyli takich aberracji chromosomowych, które nie wiążą się z utratą lub nadmiarem dodatkowego materiału genetycznego. Lekarz interpretujący wynik badania diagnostycznego z użyciem CGH musi także mieć świadomość, że zidentyfikowana zmiana może być zmianą niepatogenną w odniesieniu do obecnych u pacjenta objawów. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy zmiana jest mała (poniżej 1 miliona par zasad), ta sama aberracja identyfikowana jest u niewykazującego objawów klinicznych członka rodziny lub jest zmianą łagodną stwierdzaną w populacji osób zdrowych (polimorfizm). Faktycznie, interpretacja każdego nieprawidłowego wyniku badania metodą CGH stanowi w obecnych czasach wyzwanie zarówno dla wykonującego badanie cytogenetyka, jak i dla lekarza klinicysty. Algorytm postępowania diagnostycznego w przypadku stwierdzenia dużej wady rozwojowej lub zespołu mnogich wad wrodzonych (ryc. 1) Proponowany poniżej sposób postępowania diagnostycznego dotyczy chorych w różnym wieku, jednak naj-
7 114 K. Szczałuba, E. Obersztyn, T. Mazurczak Ryc. 1. Algorytm postępowania diagnostycznego w przypadku stwierdzenia izolowanej wady rozwojowej oraz mnogich wad wrodzonych u noworodka lub dziecka częściej noworodków/niemowląt, u których stwierdza się dużą wadę rozwojową. Zasadniczym czynnikiem prognostycznym w takich przypadkach jest, poza małą masą ciała przy urodzeniu, współwystępowanie innych wad rozwojowych. Zarówno w wielowadziu, jak i w wadach izolowanych, kluczowym elementem badania chorego dziecka jest, poza wywiadem i analizą rodowodu, ocena rozwoju psychoruchowego oraz współistniejących cech dysmorficznych. Wynik tej oceny stanowi podstawę do wstępnego zakwalifikowania chorego do dalszych badań diagnostycznych mających na celu identyfikację określonej aberracji chromosomowej (badanie kariotypu lub techniką FISH) lub zespołu monogenowego. U wielu chorych z opóźnieniem rozwoju psychoruchowego i/lub cechami dysmorfii nie udaje się jednak sformułować rozpoznania znanej, uwarunkowanej genetycznie choroby. Nieocenioną wartość diagnostyczną mają wówczas nowoczesne techniki cytogenetyki klinicznej, zwłaszcza CGH do mikromacierzy. Proces diagnostyczny powinien być zakończony udzieleniem rodzinie chorego dziecka w pełni wiarygodnej porady genetycznej. Warto jednak podkreślić, że równie ważna, co zastosowanie szerokiego wachlarza badań diagnostycznych, jest rzetelna i długookresowa obserwacja kliniczna w warunkach poradni genetycznej lub gabinetu lekarza pediatry. Podsumowanie W obecnej dekadzie obserwujemy niezwykle dynamiczny postęp w zakresie rozwoju nowych metod identyfikacji aberracji chromosomowych jako przyczyny wad
8 Zastosowanie nowoczesnych technik cytogenetyki molekularnej w diagnostyce wrodzonych wad rozwojowych 115 wrodzonych oraz opóźnienia rozwoju psychoruchowego. Powoduje to, iż coraz częściej rozpoznawane są aberracje u chorych, u których sformułowanie rozpoznania konkretnej choroby genetycznie uwarunkowanej było dotychczas niemożliwe. Przełomem w cytogenetyce klinicznej stało się zwłaszcza wprowadzenie porównawczej hybrydyzacji genomowej do mikromacierzy do diagnostyki przyczyn niepełnosprawności intelektualnej ze współistniejącymi wadami rozwojowymi. W aspekcie praktycznym przekłada się to na istotnie lepszą opiekę nad chorymi, w tym zaplanowanie odpowiedniego postępowania terapeutycznego, oraz poradnictwo genetyczne. Coraz szersza wiedza o skutkach klinicznych określonej aberracji chromosomowej umożliwia także prognozowanie przebiegu choroby, co ma istotne znaczenie dla rodziny chorej osoby ale również, poprzez fakt lepszego ukierunkowania opieki, znacznie ogranicza jej koszty. Poza znaczeniem nowej techniki w diagnostyce przyczyn wystąpienia wielowadzia, metoda acgh umożliwia dokonanie próby korelacji fenotypowogenotypowej, a zatem identyfikację lub poszerzenie istniejącej wiedzy o nowych zespołach mikrodelecyjnych/ mikroduplikacyjnych oraz o roli określonych genów dla prawidłowego rozwoju człowieka. Naturalny postęp w dziedzinie nowoczesnych technik cytogenetyczno-molekularnych, wyrażony coraz większą liczbą stosowanych sond molekularnych, a zatem coraz gęstszym pokryciem genomu, budzi nadzieje na przyszłość. Warto jednak na koniec przypomnieć, że zarówno w przeszłości, jak i obecnie, nie dysponujemy jednym uniwersalnym badaniem diagnostycznym umożliwiającym rozpoznanie wszystkich zespołów genetycznie uwarunkowanych, w tym zespołów z towarzyszącymi wrodzonymi wadami rozwojowymi uwarunkowanych obecnością mutacji genowych. W ocenie wskazań do badań genetycznych należy więc najczęściej nadal polegać na wiedzy i doświadczeniu lekarzy różnych specjalności, w tym pediatrów, neonatologów i genetyków klinicznych, pełniących opiekę nad osobami chorymi i ich rodzinami. Podziękowanie Autorzy dziękują prof. Ewie Bocian za cenne uwagi w trakcie przygotowywania pracy. Piśmiennictwo [1] Latos-Bieleńska A. (1998) Polski Rejestr Wrodzonych Wad Rozwojowych. Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań. [2] Korniszewski L. (2005) Typy wad wrodzonych. W: Dziecko z zespołem wad wrodzonych, red. Korniszewski L. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. [3] Zespół Polskiego Rejestru Wrodzonych Wad Rozwojowych. (2008) Wstęp. [w:] Wrodzone wady rozwojowe w Polsce w latach Dane z Polskiego Rejestru Wrodzonych Wad Rozwojowych, red. Latos-Bieleńska A., Materna-Kiryluk A. Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań. [4] Kalter H., Warkany J. (1983) Congenital malformations (second of two parts). N. Engl. J. Med. 308: [5] HCUP Statistical Brief #24 (2004) Hospitalizations for Birth Defects. ( statbriefs/ sb24.jsp) [6] Thompson J.S., McInness R.R., Willard H.F. (1991) Genetics in medicine. WB Saunders Company, London. [7] Nowakowska B., Bocian E. (2004) Cytogenetyka molekularna techniki badawcze i ich zastosowanie w diagnostyce klinicznej. Med. W. Rozw. tom VIII, część 1: [8] Ahn J.W., Ogilvie C.M., Welch A. et al. (2007) Detection of subtelomere imbalance using MLPA: validation, development of an analysis protocol, and application in a diagnostic centre. BMC Med. Genet. 8: 9. [9] Shinawi M., Cheung S.W. (2008) The array CGH and its clinical applications. Drug Discov. Today 13: [10] Warburton D. (1991) De novo balanced chromosome rearrangements and extra marker chromosomes identified at prenatal diagnosis: clinical significance and distribution of breakpoints. Am. J. Hum. Genet. 49: [11] De Vries B.B.A., Winter R., Schinzel A., van Rawenswaaij- Arts C. (2003) Telomeres: a diagnosis at the end of the chromosomes. J. Med. Genet. 40: [12] De Vries B.B.A., White S.M., Knight S.J. et al. (2001) Clinical studies on submicroscopic subtelomeric rearrangements: a checklist. J. Med. Genet. 38: [13] Weremowicz S., Sandstrom D.J., Morton C.C. et al. (2001) Fluorescence in situ hybridization (FISH) for rapid detection of aneuploidy: experience in 911 prenatal cases. Prenat. Diagn. 21: [14] Caine A., Maltby A.E., Patkin C.A. et al. (2005) Prenatal detection of Down syndrome by rapid aneuploidy testing for chromosomes 13, 18, and 21 by FISH or PCR without a full karyotype: a cytogenetic risk assessment. Lancet 366: [15] Cho E.H., Park B.Y., Cho J.H., Kang Y.S. (2009) Comparing two diagnostic laboratory tests for several microdeletion causing mental retardation syndromes: multiplex ligation-dependent probe amplification vs. fluorescent in situ hybridization. Korean J. Lab. Med. 29: [16] Nygren A.O.H., Ameziane N., Duarte H.M.B. et al. (2005) Methylation-Specific MLPA (MS-MLPA): simultaneous detection of CpG methylation and copy number chan ges of up to 40 sequences. Nucleic Acids Res. 33: e128. [17] Lu X.Y., Phung M.T., Shaw C.A. et al. (2008) Genomic imbalance in neonates with birth defects: high detection rates by using chromosomal microarray analysis. Pediatrics 122: [18] Kallioniemi A., Kallioniemi O.-P., Sudar D. et al. (1992) Comparative genomic hybridization for molecular cytogenetic analysis of solid tumors. Science 258: [19] Nowakowska B., Stankiewicz P., Obersztyn E. et al. (2008) Application of metaphase HR-CGH and targeted chromosomal microarray analyses to genomic characterisation of 116 patients with mental retardation and dysmorphic features. Am. J. Med. Genet. (A) 146: [20] Menten B., Maas N., Thienpont B. et al. (2006) Emerging patterns of cryptic chromosomal imbalances in patients with idiopathic mental retardation and multiple congenital anomalies: a new series of 140 patients and review of the literature. J. Med. Genet. 43: [21] Sagoo G., Butterworth A., Sanderson S. et al. (2009) Array CGH in patients with learning disability (mental retardation) and congenital anomalies: updated systematic review and meta-analysis of 19 studies and 13,926 subjects. Genet. Med. 11: [22] Shao L., Shaw C.A., Lu X.Y., Sahoo T. et al. (2008) Identification of chromosome abnormalities in subtelomeric regions by microarray analysis: a study of 5,380 cases, Am. J. Med. Genet. (A) 146:
9 116 K. Szczałuba, E. Obersztyn, T. Mazurczak [23] Ming J., Geiger E., James A. et al. (2006) Rapid detection of submicroscopic chromosomal rearrangements in children with multiple congenital anomalies using high density oligonucleotide arrays. Hum. Mutat. 27: [24] Slavotinek A. (2008) Novel microdeletion syndromes detected by chromosome microarrays. Hum. Genet. 124: [25] Cheung S., Shaw C., Scott D. et al. (2007) Microarray-based CGH detects chromosomal mosaicism not revealed by conventional cytogenetics. Am. J. Med. Genet. (A) 143: [26] Vissers L., Veltman J., van Kessel A., Brunner H.G. (2005) Identification of disease genes by whole genome CGH arrays. Hum. Mol. Genet. 14: R215-R223. [27] Erdogan F, Larsen L, Zhang L et al. (2008) High frequency of submicroscopic aberrations detected by tiling path array comparative genome hybridisation in patients with isolated congenital heart disease. J. Med. Genet. 45: [28] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Birth Defects. March 11, 2009 J Krzysztof Szczałuba Zakład Genetyki Medycznej, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie Warszawa, ul. Kasprzaka 17A krzysztof.szczaluba@imid.med.pl Application of novel molecular cytogenetics techniques in the diagnostics of congenital birth defects Genetic factors, including chromosomal aberrations, significantly contribute to pathogenesis of birth defects. Until recently their recognition was possible merely by the use of routine cytogenetic techniques such as chromosome banding. In the light of well documented novel diagnostic techniques, such as fluorescent in situ hybridization (FISH), MLPA or the latest method of array comparative genomic hybridization (acgh), it is reasonable to assume that submicroscopic chromosomal rearrangements in the form of microdeletions and microduplications play a significant role in ethiopathogenesis of congenital birth defects. In the majority of sick children, including neonates, the causes of their birth defects, not reflecting phenotypically a known genetic syndrome, remain obscure. Many such abnormalities, especially if multiple, would be lethal, leading to early deaths, not infrequently before the diagnostic process has ever begun. In this work, current knowledge about application of novel molecular cytogenetics techniques in the identification of causes of congenital birth defects has been presented. A diagnostic algorithm in the case of recognition of a major birth defect or multiple defects in the neonate has been suggested. Key words: congenital birth defect, chromosomal aberration, FISH, MLPA, CGH
Analiza genetyczna w niepowodzeniach ciąży i badaniach prenatalnych
Analiza genetyczna w niepowodzeniach ciąży i badaniach prenatalnych Dr n. med. Joanna Walczak- Sztulpa Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Diagnostyka
Bardziej szczegółowoNIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau
NIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau Nieinwazyjne badania prenatalne, polegające na ocenia parametrów biochemicznych, takie jak
Bardziej szczegółowoPŁODU JAKO PRZYCZYNA UTRATY CIĄŻY - l e k. K a r o l i n y M a t u s z e w s k i e j
60-535 Poznań ul. Polna 33 Polska Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Katedra Perinatologii i Ginekologii Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Chair of Perinatology and Gynecology,
Bardziej szczegółowoGenetyka kliniczna - opis przedmiotu
Genetyka kliniczna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Genetyka kliniczna Kod przedmiotu 12.9-WL-Lek-GK Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj
Bardziej szczegółowoPodstawowe techniki barwienia chromosomów
Prążek C Chromatyna nie kondensuje równomiernie! Euchromatyna-najmniej kondensująca (fragmenty helisy DNA bogate w guaninę i cytozynę) Heterochromatyna fakultatywna Jasne prążki G Ciemne prążki G Heterochromatyna
Bardziej szczegółowoPAWEŁ J. CHOMIAK, JACEK J. PIETRZYK 1
Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Ścisłe, Nr 3 (2/2011) PAWEŁ J. CHOMIAK, JACEK J. PIETRZYK 1 (UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI) OMÓWIENIE PROBLEMU WŁAŚCIWEJ INTERPRETACJI WYNIKÓW KARIOTYPU MOLEKULARNEGO
Bardziej szczegółowoMetody: PCR, MLPA, Sekwencjonowanie, PCR-RLFP, PCR-Multiplex, PCR-ASO
Diagnostyka molekularna Dr n.biol. Anna Wawrocka Strategia diagnostyki genetycznej: Aberracje chromosomowe: Metody:Analiza kariotypu, FISH, acgh, MLPA, QF-PCR Gen(y) znany Metody: PCR, MLPA, Sekwencjonowanie,
Bardziej szczegółowoBadania nad występowaniem delecji chromosomu 22q11.2 i innych aberracji chromosomowych w wadach rozwojowych i zaburzeniach psychicznych.
Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Krajewska-Walasek Zakład Genetyki Medycznej Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka 04-730 Warszawa Aleja Dzieci Polskich 20 tel 22 815 74 52 fax 22 815 74 57 e-mail: genetyka@czd.pl
Bardziej szczegółowoGenetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej. Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ
Genetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ Kraków, czerwiec 2005 Genetyka kliniczna Kierunki rozwoju Choroby
Bardziej szczegółowoNiepełnosprawność intelektualna
Niepełnosprawność intelektualna stan badań a możliwości diagnostyki molekularnej Agnieszka Charzewska Zakład Genetyki Medycznej Instytut Matki i Dziecka Niepełnosprawność intelektualna (NI, ID) zaburzenie
Bardziej szczegółowoZapytaj swojego lekarza.
Proste, bezpieczne badanie krwi, zapewniające wysoką czułość diagnostyczną Nieinwazyjne badanie oceniające ryzyko wystąpienia zaburzeń chromosomalnych, takich jak zespół Downa; opcjonalnie umożliwia również
Bardziej szczegółowoNIPT Nieinwazyjny Test Prenatalny (ang. Non-Invasive Prenatal Test)
NIPT Nieinwazyjny Test Prenatalny (ang. Non-Invasive Prenatal Test) Nieinwazyjne badanie krwi kobiety ciężarnej w kierunku wykluczenia najczęstszych trisomii u płodu Cel testu NIPT Celem testu NIPT jest
Bardziej szczegółowoKlasyczna analiza kariotypu, techniki prążkowania chromosomów Molekularna stosowanie sond molekularnych, technika FISH
CYTOGENETYKA seminarium III rok WLI mgr inż. Łukasz Kuszel CYTOGENETYKA: Klasyczna analiza kariotypu, techniki prążkowania chromosomów Molekularna stosowanie sond molekularnych, technika FISH BUDOWA CHROMOSOMU
Bardziej szczegółowoChronimy Twoich bliskich badając geny. MIKROMACIERZE Medycyna genetyczna przyszłości
Chronimy Twoich bliskich badając geny MIKROMACIERZE Medycyna genetyczna przyszłości Spis treści 1. Słowo wstępne 4 2. Mikromacierze kliniczne w diagnostyce genetycznej 5 3. Rozdzielczość technik stosowanych
Bardziej szczegółowoPrzedmiot: GENETYKA. I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna
Przedmiot: GENETYKA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj przedmiotu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Poziom (np. pierwszego lub drugiego
Bardziej szczegółowoABERRACJE CHROMOSOMOWE. KLINICZNE SKUTKI ABERRACJI CHROMOSOMOWYCH
ABERRACJE CHROMOSOMOWE. KLINICZNE SKUTKI ABERRACJI CHROMOSOMOWYCH Anna Latos-Bieleńska Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Akademii Medycznej w Poznaniu Około 0,6% dzieci rodzi się z aberracjami chromosomowymi
Bardziej szczegółowoJedyny nieinwazyjny test prenatalny wykonywany w Polsce
Jedyny nieinwazyjny test prenatalny wykonywany w Polsce Od 6 września 2018 test NIFTY TM nie jest już dostępny w Polsce. Genomed zastępuje go Testem Prenatalnym SANCO. Genomed S.A. od maja 2015 roku, jako
Bardziej szczegółowoJedyny nieinwazyjny test prenatalny wykonywany w Polsce
Jedyny nieinwazyjny test prenatalny wykonywany w Polsce Od 6 września 2018 test NIFTY TM nie jest już dostępny w Polsce. Genomed zastępuje go Testem Prenatalnym SANCO. Genomed S.A. od maja 2015 roku, jako
Bardziej szczegółowoMUTACJE GENOMOWE- EUPLOIDIE MUTACJE GENOMOWE- ANEUPLOIDIE. MUTACJE spontaniczne indukowane. germinalne somatyczne
MUTACJE spontaniczne indukowane germinalne somatyczne genomowe chromosomowe genowe euploidie aneuploidie - delecje substytucje - nullisomie - duplikacje -monosomie - trisomie - tetrasomie - inwersje -translokacje
Bardziej szczegółowoINTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH W CHOROBIE HUNTINGTONA
XX Międzynarodowa konferencja Polskie Stowarzyszenie Choroby Huntingtona Warszawa, 17-18- 19 kwietnia 2015 r. Metody badań i leczenie choroby Huntingtona - aktualności INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH
Bardziej szczegółowoNIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA. Anna Materna-Kiryluk Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu. Niepełnosprawność intelektualna - definicja
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA Anna Materna-Kiryluk Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu Niepełnosprawność intelektualna - definicja Istotnie niższe od przeciętnego funkcjonowanie intelektualne
Bardziej szczegółowoZakład Genetyki Medycznej przy IMiDz w Warszawie
Zakład Genetyki Medycznej przy IMiDz w Warszawie Zakład Genetyki Medycznej powstał w roku 1973 na mocy decyzji Dyrektora Instytutu Matki i Dziecka, prof. dr hab. n. med. Krystyny Bożkowej, jako jedna z
Bardziej szczegółowoChoroby genetyczne na tle zmian w genomie człowieka rodzaje, fenotyp, diagnostyka genetyczna
Przedmiot: Genetyka kliniczna V Rok, Wydział Lekarski I Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu Choroby genetyczne na tle zmian w genomie człowieka rodzaje, fenotyp, diagnostyka genetyczna Opracowanie:
Bardziej szczegółowoAberracje chromosomowe - choroby genetyczne związane z widocznymi zmianami liczby lub struktury chromosomów
Cytogenetyka Konspekt do zajęć z przedmiotu Cytogenetyczna i molekularna diagnostyka chorób genetycznych dla kierunku Biotechnologia dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Aberracje
Bardziej szczegółowoTranquility. Najdokładniejszenieinwazyjnebadanietrisomii Pozwalauniknądryzykaamniopunkcji
Tranquility Najdokładniejszenieinwazyjnebadanietrisomii Pozwalauniknądryzykaamniopunkcji BezpieczneiwysoceczułebadanieDNAzkrwiwykonywane przyużyciusekwencjonowanianastępnejgeneracji Wystarczyproste pobraniekrwi,aby
Bardziej szczegółowoWIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych
Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Genetyka Kliniczna. Wydział Lekarsko-Stomatologiczny(WLS)
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Genetyka Kliniczna Obowiązkowy
Bardziej szczegółowoUWAGA SPECJALIZUJĄCY!
Biuro Oddziału Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego informuje, iż kurs Kurs : Cytogenetyka kliniczna z Laboratoryjnej Genetyki Medycznej Moduł II: Cytogenetyka GP 13 II/1/2016, GU 13 II/1/2016
Bardziej szczegółowoSYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Wykł. Ćw. Konw. Lab. Sem. ZP Prakt. GN Liczba pkt ECTS
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2018-2020 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Genetyka Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej
Bardziej szczegółowoPodłoże molekularne NF1 i RASopatii. Możliwości diagnostyczne.
Podłoże molekularne NF1 i RASopatii. Możliwości diagnostyczne. MONIKA G O S Z AKŁAD G ENETYKI MEDYCZ NEJ, I N STYTUT MATKI I DZIECKA SYMPOZJUM A LBA - JULIA WARSZAWA, 2-3.12.2017 Czym jest gen? Definicja:
Bardziej szczegółowoOznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu
Ćwiczenie 4 Oznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu Wstęp CYP2D6 kodowany przez gen występujący w co najmniej w 78 allelicznych formach związanych ze zmniejszoną
Bardziej szczegółowoNowa generacja nieinwazyjnych badań prenatalnych. www.neobona.pl
Nowa generacja nieinwazyjnych badań prenatalnych www.neobona.pl Aberracje chromosomowe występują u około 1% wszystkich płodów. Diagnostyka prenatalna obejmuje testy opracowane w celu badania prawidłowego
Bardziej szczegółowoNowoczesne metody cytogenetyczne w diagnostyce prenatalnej i postnatalnej
Nowoczesne metody cytogenetyczne w diagnostyce prenatalnej i postnatalnej Alicja Ilnicka Pracownia Cytogenetyczna Zakład Genetyki Instytut Psychiatrii i Neurologii 21.11.2016r. Dynamiczny rozwój genetyki,
Bardziej szczegółowoBiologia medyczna. materiały dla studentów Kobieta (XX)
1. Kobieta (XX) 1 2. Mężczyzna (XY) 3. Monosomia X0, zespół Turnera Kobieta Niski wzrost widoczny od 5 roku życia. Komórki jajowe degenerują przed urodzeniem, bezpłodność. Nieprawidłowości szkieletowe,
Bardziej szczegółowoBadania cytogenetyczne w ocenie płodności kobiet
Badania cytogenetyczne w ocenie Według WHO za niepłodność uważa się niemożność poczęcia po roku regularnego współżycia seksualnego, bez stosowania antykoncepcji [1]. Około 10-15% ciąż rozpoznanych klinicznie
Bardziej szczegółowoSzybka diagnostyka najczęstszych aneuploidii u płodu metodą QF-PCR analiza 100 przypadków
P R A C E O R Y G I N A L N E Ginekol Pol. 2015, 86, 694-699 Szybka diagnostyka najczęstszych aneuploidii u płodu metodą QF-PCR analiza 100 przypadków Rapid diagnosis of the most common fetal aneuploidies
Bardziej szczegółowoWarunki udzielania świadczeń w rodzaju: świadczenia zdrowotne kontraktowane odrębnie 8. BADANIA GENETYCZNE
Załącznik nr do Zarządzenia.. Warunki udzielania świadczeń w rodzaju: zdrowotne kontraktowane odrębnie 8. BADANIA GENETYCZNE 8.1 WARUNKI WYMAGANE Załącznik nr 2 do rozporządzenia cz. I lit. M Lp 913-916
Bardziej szczegółowoS YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Nie dotyczy
S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne Nazwa modułu Moduł E Genetyka medyczna Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok, semestr studiów
Bardziej szczegółowoII WYDZIAŁ LEKARSKI, II ROK
II WYDZIAŁ LEKARSKI, II ROK PRZEDMIOT: BIOLOGIA MEDYCZNA (CZĘŚĆ 1 GENETYKA) PROGRAM ĆWICZEŃ 2009/2010 L.p. Data zajęć Temat zajęć 1. 15.02 18.02 Podstawy genetyki klasycznej (podstawowe pojęcia i definicje
Bardziej szczegółowoRobert Śmigiel 1, Izabela Łaczmańska 1, Maria Wojdyło 2
Mikroduplikacja regionu 7q11.23 krytycznego dla zespołu Williamsa- Beurena problemy diagnostyczne przedstawione na podstawie opisu przypadku rozpoznanego u 11-miesięcznej dziewczynki Microduplication of
Bardziej szczegółowoZasady i metody klasycznej i molekularnej diagnostyki cytogenetycznej. Beata Nowakowska,
Zasady i metody klasycznej i molekularnej diagnostyki cytogenetycznej Beata Nowakowska, 24.10.2016 Cytogenetyka Dział genetyki zajmujący się badaniem chromosomów. Koncentruje się zarówno na kształcie jak
Bardziej szczegółowo2. Pobieranie materiału do badań laboratoryjnych
Załącznik nr 3 Standardy jakości w zakresie czynności laboratoryjnej genetyki medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej oraz laboratoryjnej interpretacji i autoryzacji wyniku badań 1. Zlecenie
Bardziej szczegółowoSYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2016-2022 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej kierunek) Nazwa jednostki
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 5 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program badań prenatalnych
Program badań prenatalnych 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU BADAŃ PRENATALNYCH, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego W ostatnich latach wzrasta systematycznie średni wiek
Bardziej szczegółowoprof. Joanna Chorostowska-Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie
prof. Joanna Chorostowska-Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie Sekwencyjność występowania zaburzeń molekularnych w niedrobnokomórkowym raku płuca
Bardziej szczegółowoIs subtelomeric MLPA test (Multiplex Ligation-Dependent Probe Amplification) useful in prenatal diagnosis of congenital malformations?
Praca oryginalna Czy technika MLPA jest przydatna w diagnostyce prenatalnej aberracji regionów subtelomerowych u płodów z wadami rozwojowymi? Is subtelomeric MLPA test (Multiplex Ligation-Dependent Probe
Bardziej szczegółowoHybrydyzacja jest jedną z pierwszych
Metody analizy DNA laboratorium genetyczne cz. II STRESZCZENIE Artykuł jest kontynuacją prezentacji wybranych metod molekularnych stosowanych w Zakładzie Genetyki Medycznej Instytutu Matki i Dziecka w
Bardziej szczegółowoBiologia medyczna, materiały dla studentów
Jaka tam ewolucja. Zanim trafię na jednego myślącego, muszę stoczyć bitwę zdziewięcioma orangutanami Carlos Ruis Zafon Wierzbownica drobnokwiatowa Fitosterole, garbniki, flawonoidy Właściwości przeciwzapalne,
Bardziej szczegółowoNajbardziej Wiarygodny, Nieinwazyjny Test Prenatalny wykonywany w Polsce Test NIFTY : tylko mała próbka krwi ciężarnej
Najbardziej Wiarygodny, Nieinwazyjny Test Prenatalny wykonywany w Polsce Test NIFTY : To nieinwazyjny, genetyczny test prenatalny nowej generacji, który określa ryzyko trisomii chromosomów 21, 18 i 13
Bardziej szczegółowoPoradnie i Pracownie - Zakład Genetyki Medycznej przy IMiDz w Warszawie
Poradnie i Pracownie - Zakład Genetyki Medycznej przy IMiDz w Warszawie Poradnia Genetyczna Kierownik Poradni Genetycznej dr n. med. Ewa Obersztyn Poradnia prowadzi działalność specjalistyczną w zakresie
Bardziej szczegółowoS YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne
Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Nazwa modułu Genetyka medyczna Obowiązkowy Wydział Lekarsko-Biotechnologiczny
Bardziej szczegółowoJednoznaczne ODPOWIEDZI na ważne pytania
Jednoznaczne ODPOWIEDZI na ważne pytania TEST PRENATALNY HARMONY to nowy test DNA z krwi matki określający ryzyko zespołu Downa. Test Harmony jest bardziej dokładny niż tradycyjne testy i można go wykonywać
Bardziej szczegółowomikrosatelitarne, minisatelitarne i polimorfizm liczby kopii
Zawartość 139371 1. Wstęp zarys historii genetyki, czyli od genetyki klasycznej do genomiki 2. Chromosomy i podziały jądra komórkowego 2.1. Budowa chromosomu 2.2. Barwienie prążkowe chromosomów 2.3. Mitoza
Bardziej szczegółowoOznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu
Ćwiczenie 4 Oznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu Wstęp CYP2D6 kodowany przez gen występujący w co najmniej w 78 allelicznych formach związanych ze zmniejszoną
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Pielęgniarstwo. I rok
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod S-GUZR modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Genetyczne uwarunkowania
Bardziej szczegółowoDane mikromacierzowe. Mateusz Markowicz Marta Stańska
Dane mikromacierzowe Mateusz Markowicz Marta Stańska Mikromacierz Mikromacierz DNA (ang. DNA microarray) to szklana lub plastikowa płytka (o maksymalnych wymiarach 2,5 cm x 7,5 cm) z naniesionymi w regularnych
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Kiedy skierować dziecko do onkologa-algorytmy postępowania pediatry
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki człowieka. Cechy wieloczynnikowe
Podstawy genetyki człowieka Cechy wieloczynnikowe Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej złożone - interakcje kilku genów
Bardziej szczegółowoLaudacja na cześć prof. dr hab. n. med. Ewy Bocian
Laudacja na cześć prof. dr hab. n. med. Ewy Bocian wygłoszona podczas VII Zjazdu PTGC w Bydgoszczy przez prof. dr hab. n. med. Olgę Haus oraz prof. dr hab. n. med. Tadeusza Mazurczaka Przyznane po raz
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoLaboratoria.net Innowacje Nauka Technologie
Akceptuję W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany
Bardziej szczegółowoPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje w roku akademickim 2012/2013
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Instytut Zdrowia Karta przedmiotu obowiązuje w roku akademickim 2012/201 Kierunek studiów: Pielęgniarstwo Profil: Praktyczny Forma studiów: Stacjonarne Kod
Bardziej szczegółowoProgram ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I dla kierunku Lekarskiego, rok I 2015/2016. Ćwiczenie nr 1 (06-07.10.
Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I dla kierunku Lekarskiego, rok I 2015/2016 Ćwiczenie nr 1 (06-07.10.2015) Temat: Wprowadzenie 1. Omówienie regulaminu zajęć Temat: Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoUWAGA SPECJALIZUJĄCY!
Biuro Oddziału Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego informuje, iż kurs z Laboratoryjnej Genetyki Medycznej Kurs: Cytogenetyka kliniczna Moduł II: Cytogenetyka GP 8 II/2012 (tryb podstawowy)
Bardziej szczegółowoBiuro Oddziału Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego informuje, iż kurs. Kurs : Cytogenetyka kliniczna. Moduł II: Cytogenetyka
Biuro Oddziału Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego informuje, iż kurs Kurs : Cytogenetyka kliniczna z Laboratoryjnej Genetyki Medycznej Moduł II: Cytogenetyka GP 4 II//07, GU 4 II//07 odbędzie
Bardziej szczegółowoTest BRCA1. BRCA1 testing
Test BRCA1 BRCA1 testing 2 Streszczenie Za najczęstszą przyczynę występowania wysokiej, genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do rozwoju raka piersi i/lub jajnika w Polsce uznaje się nosicielstwo trzech
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU GENETYKA 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek)
Bardziej szczegółowoPOTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE
POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A Klinika Neurologii Rozwojowej Gdański Uniwersytet Medyczny Ewa Pilarska Dystrofie mięśniowe to grupa przewlekłych
Bardziej szczegółowoZDROWIE DZIECI PO LECZENIU NIEPŁODNOŚCI
ZDROWIE DZIECI PO LECZENIU NIEPŁODNOŚCI Rafał Kurzawa rafal.kurzawa@gmail.com Pomorski Uniwersytet Medyczny Sekcja Płodności i Niepłodności PTG Ośrodek Studiów nad Płodnością Człowieka IVF ma 35 lat
Bardziej szczegółowoOcena rozprawy na stopień doktora nauk medycznych lekarz Małgorzaty Marii Skuzy
Dr hab. n. med. Elżbieta Jurkiewicz, prof. nadzw. Warszawa, 6 lipca 2016 Kierownik Zakładu Diagnostyki Obrazowej Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie Ocena rozprawy na stopień doktora nauk
Bardziej szczegółowoAberracje chromosomowe Seminarium 2 część 1
Aberracje chromosomowe Seminarium 2 część 1 Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Aberracje chromosomowe - choroby
Bardziej szczegółowoCiąża po poronieniu. Jakie badania genetyczne warto zrobić?
Ciąża po poronieniu Jakie badania genetyczne warto zrobić? Po poronieniu nadal masz szansę na urodzenie dziecka. Ważna jest wtedy właściwa diagnostyka, w której dużą rolę odgrywają badania genetyczne.
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Genetyka
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod AG modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Genetyka Obowiązkowy Nauk
Bardziej szczegółowoDiagnostyka molekularna w OIT
Diagnostyka molekularna w OIT B A R B A R A A D A M I K K A T E D R A I K L I N I K A A N E S T E Z J O L O G I I I I N T E N S Y W N E J T E R A P I I U N I W E R S Y T E T M E D Y C Z N Y W E W R O C
Bardziej szczegółowoNowoczesne metody molekularne w prenatalnej diagnostyce inwazyjnej
Ginekol Pol. 2013, 84, 871-876 Nowoczesne metody molekularne w prenatalnej diagnostyce inwazyjnej New molecular methods in prenatal invasive diagnostics * równy udział autorów w przygotowaniu publikacji
Bardziej szczegółowoS YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Genetyka medyczna. Nie dotyczy
Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Genetyka
Bardziej szczegółowoBiuro Oddziału Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego informuje, iż kurs. z Laboratoryjnej Genetyki Medycznej
Biuro Oddziału Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego informuje, iż kurs Cytogenetyka kliniczna Moduł II: Cytogenetyka GP 5 II//07, GU 5 II//07 z Laboratoryjnej Genetyki Medycznej odbędzie
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.
Bardziej szczegółowo2. Rozdział materiału genetycznego w czasie podziałów komórkowych - mitozy i mejozy
Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I (GENETYKA) dla kierunku Lekarskiego, rok I 2017/2018 Ćwiczenie nr 1 (09-10.10.2017) Temat: Wprowadzenie 1. Omówienie regulaminu zajęć
Bardziej szczegółowoMinister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx
Bardziej szczegółowoJakie są przyczyny uszkodzenia słuchu?
Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu? Pruszewicz według kryterium etiologicznego podzielił zaburzenia słuchu u dzieci na trzy grupy: 1. głuchota dziedziczna i wady rozwojowe, 2. głuchota wrodzona, 3.
Bardziej szczegółowoTranslokacje Aberracje chromosomowe. strukturalne: translokacje, inwersje, delecje, duplikacje, chromosomy koliste (izochromosomy)
Aberracje chromosomowe strukturalne: translokacje, inwersje, delecje, duplikacje, chromosomy koliste (izochromosomy) liczbowe: aneuploidie, euploidie Poszczególne gatunki zwierząt charakteryzują się nasileniem
Bardziej szczegółowoZakład Genetyki Medycznej OFERTA BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH
Zakład Genetyki Medycznej OFERTA BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH 2006/2007 Szanowni Państwo, Działalność naukowa i diagnostyczna Zakładu Genetyki Medycznej Instytutu Matki i Dziecka koncentruje się na zagadnieniach
Bardziej szczegółowoMarzena Woźniak Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie
Marzena Woźniak Rozprawa doktorska na stopień doktora nauk medycznych Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie Okresy ciąży i połogu są wymieniane
Bardziej szczegółowoChoroby genetycznie uwarunkowane edukacja i diagnostyka
Instytut Matki i Dziecka realizuje projekt Choroby genetycznie uwarunkowane edukacja i diagnostyka współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój
Bardziej szczegółowoGENOMIKA. MAPOWANIE GENOMÓW MAPY GENOMICZNE
GENOMIKA. MAPOWANIE GENOMÓW MAPY GENOMICZNE Bioinformatyka, wykład 3 (21.X.2008) krzysztof_pawlowski@sggw.waw.pl tydzień temu Gen??? Biologiczne bazy danych historia Biologiczne bazy danych najważniejsze
Bardziej szczegółowoSkładniki jądrowego genomu człowieka
Składniki jądrowego genomu człowieka Genom człowieka 3 000 Mpz (3x10 9, 100 cm) Geny i sekwencje związane z genami (900 Mpz, 30% g. jądrowego) DNA pozagenowy (2100 Mpz, 70%) DNA kodujący (90 Mpz ~ ok.
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA
Załącznik nr 9 do Zarządzenia Rektora ATH Nr 514/2011/2012z dnia 14 grudnia 2011 r.. Druk DNiSS nr PK_IIIF OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA NAZWA PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA: Genetyka. Kod przedmiotu: 6 Rodzaj
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoNARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
Załącznik nr do Zarządzenia nr 17/2004 Prezesa NFZ NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA SZCZEGÓŁOWE MATERIAŁY INFORMACYJNE O PRZEDMIOCIE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE ZAWIERANIA UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROW0TNEJ
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoAberracje chromosomowe jako przyczyna poronień samoistnych
Aberracje chromosomowe jako przyczyna poronień samoistnych Chromosomal aberrations the cause of spontaneous abortions 1 1 1 1, 1 2 1 1 Klinika Zdrowia Matki i Dziecka Uniwersytetu Medycznego im. Karola
Bardziej szczegółowoBadania genetyczne. Prof. dr hab. Maria M. Sąsiadek Katedra i Zakład Genetyki Konsultant krajowy ds. genetyki klinicznej
Badania genetyczne. Prof. dr hab. Maria M. Sąsiadek Katedra i Zakład Genetyki maria.sasiadek@am.wroc.pl Konsultant krajowy ds. genetyki klinicznej Badania genetyczne: jak to się zaczęło Genetyka a medycyna
Bardziej szczegółowoKrakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2016/2017
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu WydziałZdrowia i Nauk Medycznych obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 016/017 Kierunek studiów: Dietetyka
Bardziej szczegółowoStrategia diagnostyki cytogenetycznej
Strategia diagnostyki cytogenetycznej Prawidłowe chromosomy człowieka. Typy aberracji chromosomowych i ich kliniczne skutki. Aberracje liczby i struktury chromosomów. Techniki cytogenetyczne wprowadzenie
Bardziej szczegółowoKrakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2014/2015
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 014/015 Kierunek studiów: Dietetyka
Bardziej szczegółowoUniversitäts-Frauenklinik Essen. Medycyna prenatalna i medycyna płodowa Centrum perinatologiczne I. Stopnia
Universitäts-Frauenklinik Essen Medycyna prenatalna i medycyna płodowa Centrum perinatologiczne I. Stopnia Szanowni Państwo, Drodzy Rodzice, Nasze Centrum medycyny prenatalnej oferuje Państwu pełne spektrum
Bardziej szczegółowoNIEPOWODZENIA ROZRODU
NIEPOWODZENIA ROZRODU Dr n. med. Joanna Walczak- Sztulpa Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu NIEPOWODZENIA ROZRODU Niepłodność małżeńska Niepowodzenia
Bardziej szczegółowo