Załącznik nr 1.0 Skrócone opisy taksacyjne dla rzek: Odra, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska - metodologia Wykonawca:

Transkrypt

1 Załącznik nr 1.0 Skrócone opisy taksacyjne dla rzek: Odra, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska - metodologia Wykonawca: Kraków, 2013/2015

2 Kierownik projektu: mgr inż. Karolina Maciaszczyk Zespół projektowy: mgr inż. Ewa Laskosz mgr inż. Zbigniew Gabryś dr inż. Jerzy Grela mgr Jaromir Borzuchowski mgr inż. Magdalena Grzebinoga mgr inż. Michał Olszar mgr inż. Michał Jarząbek mgr inż. Ewa Nykiel mgr inż. Alicja Gołębiewska mgr inż. Klaudia Sanek mgr inż. Justyna Karkoszka 2

3 Spis treści: 1. Podstawa realizacji pracy Cel i zakres opracowania Wstęp Metodologia Sposób prowadzenia prac Pozyskanie danych w terenie Opracowanie danych zebranych w terenie Formy i wysokość zarośli, krzewów i drzew porastających obszar opracowania Sporządzenie skróconych opisów taksacyjnych Spis tabel Spis rysunków

4 1. Podstawa realizacji pracy Niniejszy dokument pn.: Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW we Wrocławiu wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań etap I został wykonany zgodnie z umową nr UC-460/6/2013/EP-150 zawartą we Wrocławiu w dniu r. pomiędzy Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej we Wrocławiu jako Zamawiającym, a firmą MGGP S.A. z siedzibą w Tarnowie jako Wykonawcą. 2. Cel i zakres opracowania Projekt pn.: Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW we Wrocławiu wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań jest realizowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Głównym elementem opracowania jest przygotowanie programu wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW we Wrocławiu, na podstawie zawartych w załącznikach skróconych opisach taksacyjnych terenów zalewowych dla rzek, które zostały określone przez Zamawiającego. Taksacji podlegały obszary w buforze wskazanym przez Zamawiającego dla rzek: Odra, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca, Biała Głuchołaska. 3. Wstęp Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW we Wrocławiu wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działań będzie stanowił wytyczne do utrzymania właściwych warunków przepływu wód powodziowych na rzekach: Odra, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Bóbr, Bystrzyca oraz Biała Głuchołaska. W opracowaniu tym określono optymalny zasięg obszarów porostu drzew i krzewów przewidzianych do usunięcia z doliny zalewowej w celu zapewnienia bezpiecznego przepuszczania wezbrań powodziowych, a także zostały w nim wskazane działania mające na celu uformowanie i utrzymanie właściwego stanu zadrzewień i zakrzaczeń na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Program ten zostanie poddany strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Na podstawie ustawy Prawo wodne dyrektor RZGW we Wrocławiu będzie wydawał decyzje nakazujące usunięcie

5 drzew i krzewów z uwzględnieniem wyników analiz przeprowadzonych w ramach opracowania oraz szczegółowych inwentaryzacji terenowych. Spowolnienie przepływu wody oraz piętrzenie poziomu zwierciadła wody może wynikać z roślinności porastającej obszary zagrożenia powodziowego. Ma to niekorzystny wpływ na pobliską infrastrukturę oraz mienie i życie ludzkie. Może również wpływać na opóźnienie odpływu wody ze zlewni, zwiększenie odporności koryta na erozję czy też rozpraszanie energii falowania. Z uwagi na powyższe część skutków można uznać za pozytywne i sprzyjające działalności gospodarczej człowieka, pozostałe zaś za szkodliwe. Warto zauważyć iż w Europie, w ciągu ostatnich lat, doszło do istotnych zmian w podejściu do spraw powodziowych. Pojęcie ochrona przed powodzią związana z dominującym wykorzystaniem metod technicznych zastępowane jest pojęciem ograniczenie skutków powodzi. W tym podejściu do osiągnięcia celu wykorzystuje się rozmaite metody, w których hydrotechnika zajmuje ważne, ale niekoniecznie najistotniejsze miejsce. Obecnie działania sprowadzają się przede wszystkim do ochrony lub odtwarzania naturalnej retencji zlewni, ograniczania zabudowy na terenach zalewowych oraz przygotowania zagrożonych społeczności i obiektów zlokalizowanych na terenach zalewowych na wystąpienie niekorzystnych zjawisk hydrologicznych. Podjęcie tematu wycinki drzew i krzewów w skali całych zlewni jest znaczącym krokiem w przód w zarządzaniu wodami. Odzwierciedla także aktualną politykę zarządzania zlewniowego, wprowadzoną do polskiego prawa zgodnie z przepisami Ramowej Dyrektywy Wodnej i uszczegółowianą w zakresie ochrony przeciwpowodziowej Dyrektywą w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. Wskazanie ostatecznych miejsc potencjalnej wycinki drzew i krzewów przeprowadzono w kilku etapach: I. W pierwszej kolejności wstępnie zidentyfikowano obszary zatorogenne tj. miejsca w których roślinność powoduje znaczne zawężenie światła przepływu, co zwiększa ryzyko powodzi. W tym celu wykorzystano następujące informacje: położenie mostów, budowli wodnych i innych (tj. miejsc potencjalnie zatorogennych i ograniczających przepływ) internetowe serwisy mapowe II. Kolejnym etapem była inwentaryzacja terenu, podczas której wstępnie wytypowane obszary zostały uzupełnione o informację dotyczącą lokalizacji drzew i krzewów a także ocenę ich stanu. Obserwacje prowadzono w okresie lata Inwentaryzowane elementy następnie odwzorowano w środowisku GIS, gdzie otrzymały odpowiedni opis oraz w formie tabelarycznej skróconych opisów taksacyjnych (do opracowania załączono bazę danych). 5

6 III. Trzeci etap prac sprowadzał się do analizy materiałów cyfrowych w środowisku GIS, dzięki której powstała obszerna baza danych. Materiałami wejściowymi były: Ortofotomapa NMT (Numeryczny Model Terenu) i NMPT (Numeryczny Model Pokrycia Terenu), które wykorzystano do opracowania profili poprzecznych dolin rzecznych dokonanych integralnie z warstwą wydzieleń Warstwa przestrzenna przedstawiająca geometrię cieków wraz z kilometrażem RZGW we Wrocławiu (przyjęto historyczny kilometraż dla Odry) Przepływy mieszczące się w międzywalu i buforze przekazanym przez Zamawiającego Powstałe warstwy przestrzenne shp. zawierające lokalizację obiektów inwentaryzowanych w terenie roślinność a w razie potrzeby inne obiekty oraz wszelkie informacje dodatkowe zostały zebrane w postaci geobazy obsługiwanej przez oprogramowanie ESRI. Opracowaną bazę danych uzupełniono o wynikowe rekomendacje dotyczące potencjalnej wycinki drzew i krzewów, która została wyznaczona m.in. na podstawie stopnia pokrycia roślinnością oraz jakością owego pokrycia (informacje z inwentaryzacji w terenie, NMPT i ortofotomapy). 6

7 Wrocławiu wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, dotyczącą zaplanowanych w tym Rysunek 1 Analizowany obszar

8 4. Metodologia 4.1. Sposób prowadzenia prac Prace rozpoczęto wytypowaniem potencjalnych miejsc, mogących utrudniać swobodny przepływ wód powodziowych oraz miejsc zatorogennych. W tym celu, na podstawie istniejących danych, dokonano wstępnej analizy wszystkich omawianych cieków dokładny obszar analiz zajmował powierzchnię wzdłuż wybranych cieków mieszczącą się w międzywalu i buforze przekazanym przez Zamawiającego. Wśród przeanalizowanych materiałów znalazły się: Baza geoportal.gov.pl razem z serwisami tematycznymi Publiczne serwisy internetowe Baza danych GDOŚ Zasoby RZGW we Wrocławiu Ponadto posługując się NMPT (Numeryczny Model Pokrycia Terenu) oraz NMT (Numeryczny Model Terenu) opracowano profile poprzeczne przechodzące przez doliny rzeczne, Wspomniane profile dokonano integralnie z warstwą wydzieleń Pozyskanie danych w terenie Jednym z etapów projektu była praca terenowa, która poprzedzała analizę studyjną. Sprowadzała się ona do przeprowadzenia szczegółowej inwentaryzacji. Została ona przeprowadzona w sezonie wegetacyjnym, przez okres letni w latach 2013 i 2014, w tzw. buforze. Inwentaryzowane obiekty nanoszono na przygotowane wcześniej podkłady map topograficznych 1: w postaci graficznej (obszary taksacyjne) z podziałem na brzeg prawy i lewy.. Elementy te miały postać poligonów z atrybutami w postaci stopnia pokrycia, aby możliwe było późniejsze odwzorowanie pozyskanych danych w środowisku GIS. Każdy wyróżniony element został opisany, co ma swoje odzwierciedlenie w załączonej do opracowania bazie danych. Pozyskane obserwacje wpłynęły na podjęcie decyzji o potencjalnej wycince podczas kolejnego etapu pracy, opierającej się o analizę warunków przepływu wód wezbraniowych. Prowadzona w terenie inwentaryzacja nie była możliwa do zastąpienia analizą danych cyfrowych. Umożliwiła m.in. rozpoznanie drzew suchych i zalegających w korycie cieku. Ideą inwentaryzacji terenowej była szcegółowa analiza 8

9 obszarów przy pomocy skróconych opisów taksacyjnych ujętych w tabele z podziałem na trzy warstwy. Na mapach zaznaczono kolorystycznie stopień zagęszczenia wszystkich warstw. Rysunek 2 Podział na stopnie pokrycia/zadrzewienia warstwy przestrzennej wydzieleń powstałej na podstawie wyników inwentaryzacji w terenie 4.3. Opracowanie danych zebranych w terenie Prace studyjne polegały na analizie materiałów cyfrowych prowadzonych w środowisku GIS, których efektem końcowym jest baza danych, zawierająca informacje o topografii terenu i jego stopniu pokrycia przez roślinność, a także decyzje na temat wycinki lub braku wycinki inwentaryzowanych uprzednio drzew, krzewów oraz ich skupisk. Wynik prac terenowych został również odzwierciedlony w postaci skróconych opisów taksacyjnych, które ujęto w tabeli Formy i wysokość zarośli, krzewów i drzew porastających obszar opracowania Najczęściej spotykanym podziałem roślin występujących wzdłuż rzek i porastających tereny zalewowe jest zaproponowany przez Schiechtla i Sterna, w którym zostały opisane trzy grupy wyraźnie zróżnicowane pod względem wysokości oraz kształtu bryły utworzonej przez roślinność. Podział ten przedstawia się następująco: 1. Zbiorowiska krzewiaste zarośla, wysokość do 5 metrów. Roślinność ta charakteryzuje się niewielką wysokością oraz półkolistym lub też eliptycznym obrysem przekroju. Gęste, szeroko ozrastające się pędy i liście oraz niewielka wysokość powodują podczas przepływu wody w terenach zalewowych wzmożone procesy sedymentacyjne, filtrowanie unoszonych cząstek. Typowymi formami akumulacyjnymi występującymi poniżej zbiorowisk krzewiastych są cienie piaszczyste, często o znacznych rozmiarach i wysokościach (do 0,5 m). Usunięcie akumulowanego 9

10 w terenie zalewowym rumowiska wymaga olbrzymiego nakładu pracy i przycięcia roślin. Należy jednak zaznaczyć, że zbiorowiska krzewiaste wpływają w znacznym stopniu na ochronę brzegów rzek przed procesami erozyjnymi i stabilizację poziomą koryta. 2. Zbiorowiska krzewiaste krzewy, wysokość 5-10 m. Ta forma roślin odznacza się silnym rozgałęzieniem i ulistnieniem na całej wysokości. Przekrój poprzeczny krzewów jest eliptyczny lub prostokątny. Obecność liści wzmaga sedymentację podczas przepływu wody, a uginające się pod naporem wody gałęzie wyłapują przepływające w wodzie rośliny i zanieczyszczenia, co prowadzi do zwiększenia oporu opływanych roślin i dalszą intensyfikację procesów akumulacji rumowiska. 3. Drzewa, wysokość powyżej 10 m. Ta forma roślin ma pień główny, a ulistnienie zaczyna się na pewnej wysokości, przez co nie wpływa znacząco na warunki przepływu wielkich wód. Hydrauliczne opory opływu drzew są niewielkie. Wzrost zagrożenia powodziowego poprzez m.in. powstanie zatorów mają drzewa pochylone z odsłoniętym w znacznym stopniu systemem korzeniowym. Należy jednak zaznaczyć, że systemy korzeniowe drzew, szczególnie z gatunku Alnus (olsza), mają duże znaczenie dla stabilizacji poziomej koryt rzecznych. Wzmożone procesy erozji bocznej obserwuje się w wyłomach szpalerów drzew co jednoznacznie dowodzi ich pozytywnego oddziaływania przeciwerozyjnego. Negatywnym zjawiskiem dla swobodnego przepływu wody i osadu jest rozrost pędów odroślowych, co jest szczególnie charakterystyczne dla rodziny Salix (wierzba). W obrębie uszkodzonych mechanicznie pni drzew, np. wskutek złamania lub powstania dużej zbitki w dolnej części pnia, wyrastają bujne pędy, które powodują wzrost oporu przepływu. Innym negatywnym zjawiskiem jest rozwój wysp śródkorytowych, powstałych w wyniku odcięcia od brzegu pojedynczych kazów lub grupy drzew z rodziny Alnus (olsza). Pomimo niewielkiego oporu opływu wyspy mogą powodować powstawanie zatorów. 10

11 Rysunek 3 Formy i wysokość zarośli, krzewów i drzew porastających tereny zalewowe według podziału Schiechtla i Sterna Źródło: Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW w Poznaniu wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych tym programie działań Etap I Przepustowość koryt z zabudową roślinną jest równie powszechnie określana stosując podział wprowadzony przez Bretscheneider a i Schultz a. Podobnie do poprzedniego prezentuje się w podziale na trzy kategorie: 1. roślinność wysoka, tj. wystająca ponad zwierciadło zalewu, w nieznacznym tylko stopniu odkształcająca się pod wpływem naporu hydrodynamicznego, 2. roślinność średnia, o wysokości w przybliżeniu równej głębokości wody, co w rzeczywistości tyczy się warstwy krzewów, 3. roslinność niska, znajdująca się w całości pod lustrem wody podczas wezbrania, co w praktyce dotyczy traw. Podział ten przedstawia rysunek poniżej. 11

12 Rysunek 4 Podział roślinności według Bretschneider a i Schultz a Źródło: Program wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW w Poznaniu wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych tym programie działań Etap I Po zapoznaniu się z charakterem obszarów RZGW we Wrocławiu oraz w porozumieniu z Zamawiającym wypracowano metodę dostosowaną do panujących w granicach opracowania warunków terenowych. Jako podział przyjęto metodę Schiechtla i Sterna zmodyfikowaną o przedział wysokości, który po zmianie przedstawia się następująco: 1. Zbiorowiska krzewiaste zarośla, wysokość do 5 metrów. 2. Zbiorowiska krzewiaste krzewy, wysokość 5-15 m. 3. Drzewa, wysokość powyżej 15 m. Roślinność występująca wzdłuż cieków omawianych w niniejszym opracowaniu jest zróżnicowana nie tylko pod względem wysokości oraz gatunku drzew ale i pod kątem wieku. Często starsze okazy o złym stanie zdrowia (np. drzewa pochylone, z uszkodzonymi konarami oraz pniami pustymi w środku) z tych właśnie względów kwalifikują się do wycinki. Ponadto występowanie licznych zbitek otwartych i zamkniętych od strony doprądowej, powstałych w czasie dużego natężenia przepływu również może prowadzić do osłabienia stanu drzewa a w konsekwencji do jego powalenia w koryto rzeczne. Najbardziej narażone na tego typu uszkodzenia są pojedyńcze drzewa rosnące na krawędzi skarpy brzegowej. 12

13 4.5. Sporządzenie skróconych opisów taksacyjnych Sporządzenie skróconych opisów taksacyjnych polegało na wyznaczeniu powierzchni jednorodnych pod względem zadrzewienia i składu gatunkowego. Dla tak wyznaczonych powierzchni określany był współczynnik zadrzewienia (stopień wypełnienia przestrzeni biomasą drzew) w rozbiciu na trzy warstwy: Warstwa I drzewostan górny o wysokości powyżej 15 m Warstwa II drzewostan podrzędny lub drzewostan główny młodszych klas wieku o wysokości od 5 do 15 m Warstwa III podszyty i zadrzewienia o wysokości do 5m Dla każdej warstwy określone zostały również najważniejsze gatunki tworzące daną warstwę. Przykładowy sposób określania zadrzewienia poszczególnych warstw przedstawiają poniższe fotografie. Rysunek 5 Przykładowy sposób określania zadrzewienia poszczególnych warstw cz. I (I-0,6; II 0,1; III 0,3) 13

14 Rysunek 6 Przykładowy sposób określania zadrzewienia poszczególnych warstw cz. II (I 0,8, II- 0,2, III 0,4) Skróty stosowane w opisach taksacyjnych przedstawia poniższa tabela. Tabela 1 Skróty stosowane w opisach taksacyjnych Symbole nazw 14 Skróty w opisie d-stanu Zadrzewienie (gatunek) Symbol Wyrażenie Skrót - symbol robinia akacjowa Ak miejscami msc brzoza Brz pojedynczo pjd buk Bk grupowo grp czeremcha Czm czereśnia Czr dąb Db dąb czerwony Dbc grab Gb grusza Gr jabłoń Jb jarząb pospolity Jrz jawor Jw. jodła Jd jesion Js klon jesionolistny Klj kasztanowiec Kszt klon Kl leszczyna Lsz

15 Symbole nazw Zadrzewienie (gatunek) lipa modrzew olsza czarna orzech osika sosna pospolita śliwa świerk topola wiąz wierzba Pozostałe pokrycia terenu koryto cieku grunty rolne, łąki, pastwiska nieużytki zabudowa Lp Md Ol Orz Os So Śl Św Tp Wz wb w r r1 z Skróty w opisie d-stanu Symbol Wyrażenie Skrót - symbol Symbol Opisy taksacyjne zostały przedstawione w formie tabelarycznej oraz graficznej dla poszczególnych rzek. Opracowania zostały dołączone do projektu w formie załączników: Załacznik 1.1 Skrócone opisy taksacyjne dla rzeki Odra Załacznik 1.2 Skrócone opisy taksacyjne dla rzeki Nysa Kłodzka Załacznik 1.3 Skrócone opisy taksacyjne dla rzeki Nysa Łużycka Załacznik 1.4 Skrócone opisy taksacyjne dla rzeki Bóbr Załacznik 1.5 Skrócone opisy taksacyjne dla rzeki Bystrzyca Załacznik 1.6 Skrócone opisy taksacyjne dla rzeki Biała Głuchołaska 15

16 Spis tabel Tabela 1 Skróty stosowane w opisach taksacyjnych Spis rysunków Rysunek 1 Analizowany obszar... 7 Rysunek 2 Podział na stopnie pokrycia/zadrzewienia warstwy przestrzennej wydzieleń powstałej na podstawie wyników inwentaryzacji w terenie... 9 Rysunek 3 Formy i wysokość zarośli, krzewów i drzew porastających tereny zalewowe Rysunek 4 Podział roślinności według Bretschneider a i Schultz a Rysunek 5 Przykładowy sposób określania zadrzewienia poszczególnych warstw cz. I (I-0,6; II 0,1; III 0,3) Rysunek 6 Przykładowy sposób określania zadrzewienia poszczególnych warstw cz. II (I 0,8, II- 0,2, III 0,4)