EGZAMIN GIMNAZJALNY REPETYTORIUM POLECAJĄ CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA NAUCZYCIELE EGZAMINATORZY

Transkrypt

1 EGZAMIN GIMNAZJALNY REPETYTORIUM CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA POLECAJĄ NAUCZYCIELE EGZAMINATORZY

2 KUPUJESZ WIĘCEJ, NIŻ MYŚLISZ! Kod umieszczony w książkowym REPETYTORIUM ZDASZ.TO daje Ci bezpłatny dostęp do kursu online na Na znajdziesz: testy sprawdzające Twoją wiedzę na początku kursu, prawie 1000 zadań typu egzaminacyjnego z odpowiedziami, sprawdziany po każdym temacie, arkusze egzaminacyjne z kluczem odpowiedzi przygotowane na podstawie arkuszy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Dzięki połączeniu tradycyjnego repetytorium z kursem online na możesz wybrać najwygodniejszą dla siebie formę nauki. JAK ROZPOCZĄĆ KURS ONLINE? TO PROSTE! WEJDŹ na WPISZ kod z wszywki UCZ SIĘ kiedy chcesz i gdzie chcesz

3 Spis treści JĘZYK POLSKI 1. Literatura a inne typy tekstów 6 2. Liryka Epika Dramat Konwencje przedstawiania świata Budowa i składniki utworu Środki stylistyczne Wątki i toposy literackie Lektury z gwiazdką Literatura a inne dziedziny sztuki Styl. Rodzaje stylów Cechy dobrego stylu. Etykieta językowa Wypowiedzi monologowe i dialogowe Opowiadam formy wypowiedzi Opisuję formy wypowiedzi Wyrażam własne zdanie formy wypowiedzi Użytkowe formy wypowiedzi Fleksja odmienne części mowy Fleksja nieodmienne części mowy Składnia zdania pojedynczego części zdania Składnia zdania złożonego Słowotwórstwo Dobór słownictwa Zróżnicowanie słownictwa Poprawność językowa 201 Przykładowy arkusz egzaminacyjny język polski 205 HISTORIA 1. Prehistoria i starożytność Europa i świat w czasach średniowiecza Polska w czasach średniowiecza Europa i świat od poł. XV w. do końca XVI w

4 SPIS TREŚCI 5. Polska od poł. XV w. do końca XVI w Europa i świat w wieku wojen (XVII w.) Polska w wieku wojen (XVII w.) Europa i świat w dobie oświecenia (do 1815 r.) Polska w dobie oświecenia (do 1815 r.) Europa i świat w latach Ziemie polskie w latach Europa i świat w latach Ziemie polskie i Polacy w latach WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE 1. Człowiek, obywatel, społeczeństwo W świecie mediów i informacji Samorząd terytorialny Państwo, władza, demokracja Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej Polska, Europa i świat współczesny Przedsiębiorczość Wspólny rynek i gospodarka 361 Przykładowy arkusz egzaminacyjny historia i wiedza o społeczeństwie 367 Odpowiedzi do zadań 379 Schematy oceniania arkuszy egzaminacyjnych 381 Indeks form wypowiedzi 383 Źródła ilustracji i fotografii 383 Wejdź na Znajdziesz tam: arkusze egzaminacyjne z kluczem odpowiedzi testy, sprawdziany, zadania omówienie zagadnień egzaminacyjnych 4 Wejdź na i aktywuj kurs online

5 2. Liryka Cechy utworów lirycznych Utwory liryczne zazwyczaj przyjmują kształt poetycki: wyróżniają się formą graficzną (np. układem wersów); są pisane specyficznym językiem artystycznym złożonym m.in. ze sformułowań (wyrazów i połączeń słownych) określanych jako środki artystyczne lub stylistyczne (patrz: s. 45). W liryce duże znaczenia ma podmiot mówiący (osoba mówiąca) utwór jest zapisem jego myśli, wrażeń, uczuć, przekonań, wyobrażeń. Może je formułować wprost (liryka bezpośrednia) lub wyrażać pośrednio, np. przez opis sytuacji czy pejzażu (liryka pośrednia). Zdarza się, że podmiot mówiący kieruje swoje słowa do określonego adresata. Prehistoria i starożytność Rady dla piszących Określanie osoby mówiącej w wierszu 1. Zwróć uwagę zwłaszcza na formy czasowników i zaimków mogą wskazywać, kto lub co jest podmiotem mówiącym w utworze (np. jednostka myślę, o mnie, czy zbiorowość walczyliśmy, nas ). 2. Choć wiersz powstaje zwykle na podstawie doświadczeń i przeżyć poety, podmiotu mówiącego nie należy utożsamiać z autorem. Najważniejszymi elementami budowy wiersza są: podział na wersy i strofy; rytm, czyli wewnętrzna regularność (porządek), powtarzalność pewnych elementów w obrębie utworu (np. liczby sylab, akcentów, miejsc wytchnienia ); rymy (patrz: s. 46). Wszystkie te elementy można zazwyczaj spotkać w tradycyjnych formach lirycznych. W liryce współczesnej dominują: wiersz wolny o swobodnej budowie, zrywającej ze schematami (np. w wersach występuje różna liczba sylab, strofy mają różną wielkość); wiersz biały pozbawiony rymów. Wybrane gatunki liryczne Hymn utwór liryczny o charakterze pochwalnym, o podniosłym nastroju. Układany ku czci bóstwa (np. u starożytnych Greków), Boga, osoby, zdarzeń. Hymn może też sławić wartości (np. miłość, patriotyzm), instytucje (np. państwo), miejsca (np. miasto), narody. Wyraża również poczucie wspólnoty między rodakami (hymn narodowy). Tren wierszowany utwór liryczny, najczęściej poświęcony zmarłej osobie. Wyraża żal z powodu odejścia kogoś, zazwyczaj zawiera pochwałę tej osoby. Fraszka krótki utwór wierszowany, często o charakterze żartobliwym bądź satyrycznym. Może mieć formę krótkiej historyjki lub lirycznego wyznania, często zaskakuje puentą lub niezwykłymi pomysłami konstrukcyjnymi (np. możliwością czytania wersów w obie strony). W zależności od tematu wyróżniamy fraszki obyczajowe, miłosne, filozoficzne, religijne. Fraszki i treny spopularyzował w literaturze polskiej renesansowy poeta Jan Kochanowski (patrz: s ). 11

6 ZADANIA JĘZYK POLSKI Tekst do zadania 1. konwencja 1. «ogólnie przyjęte w jakimś środowisku normy postępowania, myślenia itp.» 2. «zespół cech charakterystycznych dla dzieł artystycznych przyjęty przez twórcę» 3. «umowa międzynarodowa pociągająca skutki prawne» 4. «przedwyborczy walny zjazd członków partii politycznej» 1 W jakim znaczeniu zostało użyte słowo konwencja w podanych zdaniach? Wpisz w każdą lukę cyfrę (1 4) przyporządkowaną właściwej definicji. I. Jego najnowsza powieść była utrzymana w konwencji fantastycznej. II. Kandydat na prezydenta zostanie wskazany w czasie najbliższej konwencji. III. W jego rodzinie szczególnie ceniono znajomość konwencji towarzyskich. 2 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Jeśli w powieści obok postaci historycznych pojawiają się postaci, które nie istniały, choć mogłyby istnieć naprawdę, to mamy do czynienia z kłamstwem / fikcją literacką / fantastyką. 3 Która z przedstawionych scen wyklucza zakwalifikowanie książek o Harrym Potterze do grupy utworów realistycznych? Wpisz w lukę literę przyporządkowaną właściwej ilustracji A, B lub C. A. B. C. Kadr z filmu Harry Potter i Kamień Filozoficzny, reż. Chris Columbus, 2001 Kadr z filmu Harry Potter i Kamień Filozoficzny, reż. Chris Columbus, 2001 Kadr z filmu Harry Potter i Komnata Tajemnic, reż. Chris Columbus, Zaznacz poprawne dokończenie zdania i właściwe uzasadnienie. Ukazana scena z filmu ma charakter A. realistyczny, 1. szczegóły stroju i uzbrojenia są zgodne z konwencją epoki. B. fantastyczny, 2. widoczne jest przemieszanie różnych ponieważ elementów, w tym współczesnych. C. groteskowy, 3. ukazani bohaterowie w rzeczywistości nie istnieli. Kadr z filmu Robin Hood: Faceci w rajtuzach, reż. Mel Brooks, Wejdź na i aktywuj kurs online

7 9. Lektury z gwiazdką Bajki Ignacego Krasickiego Zawierają krytykę ludzkich wad (np. pychy, chciwości, obłudy, głupoty, nieuctwa). Są pełne humoru, który łagodzi ich pesymistyczną wymowę. Cechuje je prostota, lapidarność, jasność konstrukcji (często opartej na kontraście). Okazały się ponadczasowe (współcześni ludzie mają takie same wady jak ich przodkowie). Bajka gatunek literatury dydaktycznej, krótka powiastka pisana wierszem lub prozą. Bohaterami są często zwierzęta lub przedmioty uosabiające ludzkie cechy (alegoria patrz: s. 47). Bajka zawiera morał, czyli pouczenie (może ono być bezpośrednio sformułowane lub wynikać z tekstu). Wśród bajek można wyróżnić historyjki z prostą fabułą (bajki narracyjne) i zwięzłe powiastki zakończone wyrazistą puentą (bajki epigramatyczne). Tematyka wybranych bajek Szczur i kot Ptaszki w klatce Siedzący na ołtarzu szczur chwali się, że kadzidła są przeznaczone dla niego chwilę nieuwagi wykorzystuje kot, który dusi szczura. Morał: Pycha i próżność mogą doprowadzić człowieka do zguby. Rozmowa dwóch czyżyków zamkniętych w klatce: stary płacze z powodu utraty wolności, młody nie rozumie jego łez, bo urodził się już w niewoli. Morał: Wolność jest najwyższą wartością. Bajka może dotyczyć kwestii narodowych (powstała po utracie niepodległości przez Polskę). Ignacy Krasicki ( ) Twórca z okresu oświecenia, nazywany księciem poetów polskich. Biskup warmiński, a pod koniec życia prymas Polski, współpracownik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, uczestnik obiadów czwartkowych. Autor bajek, a także satyr, komedii, powieści; publicysta piszący artykuły do czasopisma Monitor. Zamek biskupów w Lidzbarku Warmińskim Jagnię i wilcy Kruk i lis Historia jagnięcia napadniętego i zjedzonego przez wilki, które swoje postępowanie uzasadniają słowami: Smacznyś, słaby i w lesie!. Morał: Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie. Krytyka stosunków społecznych opartych na przemocy. Lis próbuje zdobyć ser, trzymany w dziobie przez kruka. Udaje mu się, gdy dzięki pochlebstwu kruk otwiera dziób do śpiewu. Ptak jest uosobieniem próżności i łatwowierności. Morał: Bywa często zwiedzionym, / Kto lubi być chwalonym. Zwierzęta w bajkach jako alegorie ludzkich cech lew władza, siła, męstwo wilk okrucieństwo, przemoc wół pracowitość, solidność zając lękliwość lis przebiegłość, spryt owieczka bezbronność, niewinność żółw powolność, spokój sowa mądrość 61

8 15. Opisuję formy wypowiedzi Opis wypowiedź lub tekst szczegółowo przedstawiający wygląd jakiegoś przedmiotu, osoby, krajobrazu, zjawiska, dzieła sztuki itp. Opis przedmiotu Opis przedstawia te cechy obiektu, które są postrzegane za pomocą zmysłów przede wszystkim wzroku, ale także słuchu, dotyku, smaku czy zapachu. Punktem wyjścia dla autora wypowiedzi jest więc obserwacja przedmiotu dostrzeżenie m.in.: jego budowy i charakterystycznych cech poszczególnych składników; relacji z innymi elementami rzeczywistości; własnych odczuć, jakie wiążą się z tą obserwacją. W opisie mogą być wykorzystywane różne środki językowe w zależności od obiektu opisu, a także celu wypowiedzi. Rady dla piszących Opis przedmiotu 1. Napisz, co to za przedmiot, do czego służy, kto jest jego właścicielem itp. 2. Opisz cechy przedmiotu. Określ jego wielkość, kształt, kolor, materiał, z którego jest wykonany. Uwzględnij szczegóły charakterystyczne dla tego przedmiotu, np. zdobienia, uszkodzenia itp. W opisie zastosuj rozmaite przymiotniki, rzeczowniki wskazujące na cechy przedmiotu, użyj też różnorodnych czasowników, np. wyróżnia się, cechuje go, charakteryzuje się, zwraca uwagę. 3. Przedstaw, jak oceniasz ten przedmiot. Homer Iliada (fragment) [Hefajstos] w piec rozpalony grube kładzie szyny Z miedzi, z drogiego złota, ze srebra i cyny, A stawiając pod kowadło wielkie pniak niezłomny, Jedną ręką wziął kleszcze, drugą młot ogromny. Wielki i tęgi puklerz boski sztukmistrz robi: Złoty obwód okręgi troistymi zdobi, Srebrzysty wiąże rzemień. Pięć blach w kupę bije, A na powierzchni cuda swojej sztuki ryje. Wydana ziemia, niebo, ocean głęboki, Słońce nieustannymi biegające kroki, Księżyc i nieba w gwiazdach ozdobna korona, Plejady i Hyjady, i moc Oryjona, I Arktos, wozem zwany, bo jak wóz się toczy, Na Oryjona ciągle obracając oczy; W tej części nieba krąży wiecznymi obwody, A nigdy się nie zniża w oceanu wody. Ryje także dwa miasta długo nieśmiertelne, Jedno wyraża śluby i gody weselne: Prowadzą przy pochodniach z domu nowożeńców, Hymen! Hymen! wołają, a grono młodzieńców Skocznymi tany lekkie zawiązuje koła; Brzmi fletni i oboi kapela wesoła. Przeł. Franciszek Ksawery Dmochowski Angelo Monticelli, Tarcza Achillesa, ok Charakterystyczny dla Homera środek stylistyczny to porównanie. Niekiedy jest ono rozbudowane do osobnego obrazu lub niewielkiej opowieści nazywa się je wówczas porównaniem homeryckim. 112 Wejdź na i aktywuj kurs online

9 15. Opisuję formy wypowiedzi Drzewo liściaste o białej korze, mające miękkie białe drewno z bardzo słabo zaznaczonymi słojami, dostarczające oprócz cennego drewna także dziegciu, smoły i innych substancji. hasło encyklopedyczne Czyż nie piękniejsza nasza poczciwa brzezina, Która jako wieśniaczka, kiedy płacze syna, Lub wdowa męża, ręce załamie, roztoczy Po ramionach do ziemi strumienie warkoczy! Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment), opis rzeczowy przedstawia cechy obiektu bez dodatkowych komentarzy opis statyczny prezentuje opisywaną rzecz bez zmian Typy opisu opis artystyczny ukazuje także odczucia autora, często zawiera środki artystyczne opis dynamiczny uwzględnia zmiany, jakim podlegają opisywane elementy Serwis ten był nalany ode dna po brzegi Piankami i cukrami białemi jak śniegi: Udawał przewybornie krajobraz zimowy. W środku czerniał ogromny bór konfiturowy, Stronami domy, niby wioski i zaścianki, Okryte zamiast śronu cukrowemi pianki; Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment), I zielone przy drogach wierzby i topole, Co pierwej, jako płaczki przy grobowym dole, Biły czołem, długimi kręciły ramiony, Rozpuszczając na wiatry warkocz posrebrzony, Teraz jak martwe, z niemej wyrazem żałoby, Stoją na kształt posągów sypilskiej Nijoby. Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment), Przydatne słownictwo Opisywana cecha wielkość kształt materiał doznania dotykowe kolor wzory Słownictwo ogromny, olbrzymi, przeogromny, potężny, gigantyczny, monumentalny, spory, pokaźnych rozmiarów, średniej wielkości, niemały, nieduży, niewielki, mały, niepokaźny, drobny, filigranowy, mikroskopijny, maleńki, tyci wysoki, niski, niziutki, niewysoki długi, wydłużony, krótki, cienki, gruby foremny, kształtny, proporcjonalny, kanciasty, nierówny, wygięty strzelisty, wysmukły, płaski, spłaszczony, podłużny okrągły, pękaty, zaokrąglony, wypukły, półokrągły, półkolisty, owalny prostokątny, kwadratowy, trójkątny, sześciokątny, trójwymiarowy metalowy, stalowy, żelazny, miedziany, z brązu, mosiężny, cynowy gliniany, gipsowy, kamienny, betonowy skórzany, wełniany, bawełniany, jedwabny, lniany puszysty, miękki, aksamitny, delikatny, gładki miły, przyjemny, śliski, szorstki, chropowaty, zimny, nieprzytulny czerwony, purpurowy, bordowy, szkarłatny, wiśniowy, różowy, pomarańczowy, rudy, marchewkowy, bursztynowy, żółty, cytrynowy, złoty, herbaciany, brązowy, kasztanowy, beżowy, czekoladowy, orzechowy, niebieski, błękitny, granatowy, lazurowy, biały, śnieżnobiały, kremowy, perłowy, czarny, szary, popielaty, grafitowy jednobarwny, wielokolorowy, przezroczysty, matowy, pastelowy, jaskrawy, stonowany, krzykliwy w kratkę, kraciasty, w paski, pasiasty, we wzorki, wzorzysty, w prążki, prążkowany, w kropki 113

10 ZADANIA JĘZYK POLSKI 5 Uzupełnij opis postaci ukazanej na obrazie. Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań. Stańczyk siedzi samotnie przy stole. Jest ubrany w strój dworzanina / władcy / błazna. Na głowie ma turban / diadem / czapeczkę z dzwonkami. Dominantą kolorystyczną jego stroju, tak jak całego obrazu jest purpura / turkus / szmaragd, barwa symbolizująca krew i władzę. Na obliczu Stańczyka maluje się gniew i złość / radość i szczęście / zaduma i troska. Artysta obdarzył tę postać własną twarzą. Jan Matejko, Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska, Oceń prawdziwość zdań dotyczących podanego fragmentu. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec (fragment) [ ] dobrymi domami rodzinnymi były domy Alka i Rudego. Ojcowie każdego z nich byli ludźmi biorącymi czynny udział w życiu społecznym. Matki obu chłopców były kobietami życzliwymi i mądrymi. Oba te domy nie znały się jednak, nie utrzymywały ze sobą stosunków. Dom Alka był domem kierownika fabryki. Dom Rudego to dom inteligencki pierwszego inteligenckiego pokolenia. Ojciec Rudego był pierwszym w swej chłopskiej rodzinie, który pozostawiwszy wieś poszedł do szkół miejskich i do miasta. Rudy i Alek mieli wyjątkowo szczęśliwe warunki młodości: dobry dom, dobra szkoła, dobra organizacja młodzieżowa; a wszystkie te czynniki współdziałały ze sobą i wzajemnie się wspierały. Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec, Nasza Księgarnia, Warszawa I. Fragment mógłby wejść w skład charakterystyki porównawczej Alka i Rudego. P / F II. Tekst zawiera opis postaci Alka i Rudego i wskazuje cechy ich charakteru. P / F III. Fragment nie zawiera opinii, a jedynie informacje o bohaterach. P / F IV. Choć Alek i Rudy pochodzili z różnych środowisk, mieli podobne rodziny. P / F 7 Który z podanych terminów nie znajdzie zastosowania w opisie przywołanego obrazu? Zaznacz poprawną odpowiedź. A. Drugi plan. B. Światłocień. C. Perspektywa. D. Martwa natura. Olga Boznańska, Imieniny babuni, Wejdź na i aktywuj kurs online

11 22. Słowotwórstwo Analiza słowotwórcza Prehistoria i starożytność Słowotwórstwo dział gramatyki zajmujący się budową i tworzeniem wyrazów. Wyraz podstawowy wyraz, od którego został utworzony inny wyraz (pochodny). Przykłady: pisać dla wyrazu pochodnego napisać; napisać dla wyrazu pochodnego napis. Wyraz pochodny wyraz utworzony od wyrazu podstawowego. Przykłady: napisać od wyrazu podstawowego pisać; napis od wyrazu podstawowego napisać. Jeden wyraz może być jednocześnie (dla różnych wyrazów) wyrazem podstawowym i pochodnym, np. wyraz wyraz podstawowy pochodny pisać napisać napis wyraz podstawowy wyraz pochodny Wyraz podstawowy z utworzonymi od niego wyrazami pochodnymi tworzy rodzinę wyrazów. Część wspólna dla wszystkich składników rodziny wyrazów (czyli wyrazów pokrewnych) jest nazywana rdzeniem. dom domek domeczek Oboczności W rdzeniu mogą występować oboczności, np. wóz wozić wożenie woźnica (warianty rdzenia: wóz woz woż woź). bezdomny domostwo Słowotwórczy podział wyrazu Podstawa słowotwórcza część wspólna wyrazu podstawowego i pochodnego (z zachowaniem oboczności). Formant element, który odróżnia wyraz pochodny od wyrazu podstawowego. Najczęściej jest to cząstka dodana do podstawy słowotwórczej (np. po + myśleć pomyśleć). Formantem może być także usunięcie fragmentu wyrazu podstawowego (np. myśleć myśl) lub wymiana głosek w podstawie słowotwórczej (np. mięso mięcho). wyraz pochodny napisać napis = = = podstawa słowotwórcza pisać napisać formant na- Ø Wyraz pochodny może zostać utworzony od więcej niż jednego wyrazu podstawowego. Może się w nim także pojawić więcej niż jeden formant. narożny cudzoziemiec = = na rogu cudzy, ziemia + + -ny -o-, -ec (oboczność g : ż) 185

12 ZADANIA JĘZYK POLSKI Tekst do zadania 1. Henryk Sienkiewicz Potop (fragmenty) Pan Zagłoba mocno już miał w głowie, gdy po trzykroć rzucił strasznemu hetmanowi w oczy słowo: zdrajca! Owóż w godzinę później, gdy wino wyparowało mu z łysiny i gdy znalazł się wraz z oboma Skrzetuskimi i panem Michałem w kiejdańskim zamkowym podziemiu, poznał poniewczasie, na jaki hazard wystawił szyję własną i towarzyszów, i zafrasował się wielce. [ ] Nie ma co! rzekł Zagłoba tu trzeba fortelu zażyć. Nikt mu nie odpowiedział, więc po niejakim czasie znów mówić zaczął: Nie chce się w to wierzyć, abyśmy mieli być na gardle skazani. Żeby za każde słowo w prędkości i po pijanemu wymówione szyję ucinać, tedyby ani jeden szlachcic w tej Rzeczypospolitej z głową nie chodził. [ ] Bo to się stało z prędkości, ale wierzę w to mocno, że się książę zreflektuje. [ ] A gdzie twoja chorągiew, panie Michale? W Upicie! Powiedz mi jeno, jestżeś pewny, że twoi ludzie wiernie przy tobie staną? Skąd mam wiedzieć? Miłują mnie dosyć, ale wiedzą, że hetman nade mną. Zagłoba zamyślił się na chwilę. Dajże mnie do nich ordynans, aby mnie we wszystkim słuchali jako ciebie samego, jeśli się wśród nich ukażę. Waćpanu się zdaje, żeś już wolny! Nie wadzi nic. Bywało się w gorszych opałach i Bóg ratował. Daj ordynans dla mnie i dla obydwóch panów Skrzetuskich. Kto pierwszy się wymknie, ten zaraz do chorągwi ruszy i innym ją na ratunek przyprowadzi. 1 a) Jakich środków językowych użył Henryk Sienkiewicz w przywołanym fragmencie? Wybierz poprawne uzupełnienie zdania. Zaznacz 1 lub 2 oraz A, B lub C. Henryk Sienkiewicz wprowadził do swojej powieści A. wyrazy gwarowe, B. archaizmy, dzięki czemu 1. lepiej odtworzył koloryt przedstawianej epoki. 2. wzbogacił charakterystykę bohaterów i ich środowiska. 3. mocniej zindywidualizował język postaci. b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Użyte w tekście słowo hazard oznacza A. nałóg. B. ryzyko. C. grę pieniężną. D. szczęśliwy los. 2 W której z ukazanych sytuacji byłaby dopuszczalna wypowiedź: Wojtek rozwalił wszystkich. Wymiata w tym teście? Zaznacz poprawną odpowiedź. A. B. C. 198 Wejdź na i aktywuj kurs online

13 5. Polska od poł. XV w. do końca XVI w. 5. Polska od poł. XV w. do końca XVI w. Walka o dominację nad Bałtykiem Od 1386 do 1572 r. Koroną Polską i Wielkim Księstwem Litewskim rządzili władcy z dynastii Jagiellonów. Przedstawiciele tej dynastii na przełomie XV i XVI w. zasiadli na tronach Polski, Litwy, Czech i Węgier stali się wówczas jedną z najpotężniejszych dynastii panujących w Europie. Za panowania Zygmunta Starego w 1525 r. udało się zakończyć wielowiekowy konflikt polsko- -krzyżacki. Po przegranej przez zakon wojnie wielki mistrz złożył hołd polskiemu królowi, a państwo zakonne zostało przekształcone w Prusy Książęce świeckie księstwo będące lennem Polski. W XVI w. największe zagrożenie dla wschodnich granic państwa polsko-litewskiego stanowiło Wielkie Księstwo Moskiewskie. Wieloletnie wojny z tym państwem były spowodowane ekspansją Moskwy na zachód, w celu podporządkowania sobie ziem zamieszkanych przez ludność prawosławną. Na przełomie lat 50. i 60. XVI w., za rządów ostatniego Jagiellona Zygmunta Augusta rozpoczął się konflikt o dominację w basenie Morza Bałtyckiego (wojny o Inflanty), w którym, oprócz Polski i Litwy, były zaangażowane Szwecja, Dania i Moskwa. W pierwszej fazie konfliktu stronie polsko-litewskiej udało się doprowadzić do utworzenia księstwa lennego w Kurlandii, następnie zaś, w wyniku zwycięskich kampanii króla Stefana Batorego przeciw Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu ( ), do włączenia do polsko-litewskiego państwa większej części Inflant. Rzeczpospolita Obojga Narodów w 1569 r

14 HISTORIA Kazimierz Jagiellończyk i jego następcy na tronie Polski, Litwy, Czech i Węgier Haftowana okładka książki z 1582 r., przedstawiająca jagiellońskiego orła, podarowana przez Annę Jagiellonkę Uniwersytetowi Jagiellońskiemu Kazimierz IV Jagiellończyk Władysław Jagiellończyk, król czeski , król węgierski Kazimierz Jagiellończyk Jan Olbracht Aleksander Jagiellończyk Zygmunt I Stary Fryderyk Jagiellończyk, Prymas Polski Ludwik II Jagiellończyk, król czeski i węgierski * koronowany w wieku 10 lat za panowania ojca, samodzielne rządy od 1548 r. król Polski Zygmunt II August (1530*) Ruch egzekucyjny i powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów W XVI w. ukształtował się ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej. Na mocy konstytucji nihil novi z 1505 r. król nie mógł ustanawiać żadnych praw bez zgody sejmu składającego się z dwóch izb: senatu i izby poselskiej. Obie izby obradowały osobno. Konsultowały się tylko w najważniejszych sprawach. Dopiero pod koniec obrad wszyscy ponownie spotykali się w sali senatorskiej, aby przegłosować uchwały, czyli sejmowe konstytucje. Za panowania dwóch ostatnich Jagiellonów sejmy zwoływano średnio co rok na okres kilku tygodni, rzadziej na kilka miesięcy. Izba senatorska Senat wywodził się z dawnej rady królewskiej. Zasiadały w nim dwie grupy senatorów: senatorowie duchowni (arcybiskupi oraz biskupi rzymskokatoliccy) oraz senatorowie świeccy, czyli królewscy ministrowie (kanclerz, podkanclerzy, marszałek wielki i nadworny, podskarbi), a także najwyżsi urzędnicy szlacheccy (czyli ziemscy) wojewodowie i kasztelani. Izba poselska Zasiadali w niej posłowie wybierani przez lokalne sejmiki ziemskie. Nad porządkiem obrad czuwał marszałek izby poselskiej obierany na każdym sejmie. Po unii lubelskiej z 1569 r. w izbie poselskiej zasiadało ok. 170 posłów. 254 Wejdź na i aktywuj kurs online

15 5. Polska od poł. XV w. do końca XVI w. Organizacja sejmu polskiego połączonych izb poselskiej i senatorskiej SEJM POLSKI: POŁĄCZONE OBRADY SENATU I IZBY POSELSKIEJ LEGENDA Szlacheccy posłowie krzesła senatorskie ławy senatorskie Senatorowie (podczas obrad siedzieli) Król Tron królewski SENAT Arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy Wyżsi urzędnicy szlacheccy: wojewodowie i kasztelani Najwyżsi urzędnicy królewscy (tzw. ministrowie) np. kanclerz, podskarbi, marszałek wielki Szlacheccy posłowie (podczas obrad stali) W XVI w. średnia szlachta wysunęła program egzekucji praw i dóbr w celu poprawy finansów Rzeczypospolitej. Egzekucjoniści dążyli też do ściślejszego powiązania Korony z Wielkim Księstwem Litewskim. W 1569 r. zawarto w Lublinie unię realną Polski z Litwą. Na jej mocy powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów złożona z Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów Organizacja Rzeczypospolitej Obojga Narodów po unii lubelskiej 1569 r. KORONA KRÓLESTWA POLSKIEGO oddzielne wysokie urzędy (kanclerz, hetmani, marszałek, podskarbi) wojsko wojska koronne skarb sądy RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW wspólne król wspólnie wybierany i koronowany na króla Polski, miał też tytuł wielkiego księcia litewskiego sejm polscy i litewscy senatorowie i posłowie polityka zagraniczna pieniądz WIELKIE KSIĘSTWO LITEWSKIE oddzielne wysokie urzędy (kanclerz, hetmani, marszałek, podskarbi) wojsko wojska litewskie skarb sądy 255

16 ZADANIA HISTORIA 1 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Herb ten mógł być używany najwcześniej od roku A B C D Tekst do zadań 2. i 3. A iż w Rzeczypospolitej naszej jest różnorodność niemała z strony wiary krześcijańskiej, zabiegając temu, aby się z tej przyczyny miedzy ludźmi rozruchy jakie szkodliwe nie wszczęły, które po inszych królestwach jaśnie widziemy, obiecujemy to sobie spólnie za nas i za potomki nasze na wieczne czasy pod obowiązkiem przysięgi, pod wiarą, czcią i sumnieniem naszym, iż którzy jestechmy różni w wierze, pokój miedzy sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w Kościelech krwie nie przelewać. 2 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Przywołany tekst to fragment A. unii w Krewie. B. unii lubelskiej. C. konstytucji nihil novi. D. konfederacji warszawskiej. 3 Jakie konsekwencje miało wcielenie w życie postanowień cytowanego dokumentu? Zaznacz poprawną odpowiedź. A. Wybór króla. B. Nastanie tolerancji religijnej. C. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. D. Wprowadzenie kolejnego przywileju dla szlachty. Ilustracja do zadań 4., 5. i 6. Jan Matejko, Hołd pruski, Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Obraz przedstawia wydarzenie z wieku A. XV. B. XVI. C. XVII. D. XVIII. 258 Wejdź na i aktywuj kurs online

17 ZADANIA HISTORIA 5 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Postać składająca hołd to A. Stefan Batory. B. Zygmunt Stary. C. Zygmunt August. D. Albrecht Hohenzollern. 6 Który z poniższych faktów stał się konsekwencją wydarzenia przedstawionego na obrazie? Zaznacz poprawną odpowiedź. A. Sekularyzacja państwa krzyżackiego. B. Wprowadzenie luteranizmu w Polsce. C. Małżeństwo Zygmunta Augusta. D. Przyłączenie Inflant do Polski. 7 Zaznacz właściwą kolejność wydarzeń. A. Henryk Walezy królem Polski unia lubelska śmierć Zygmunta Augusta wolna elekcja B. wolna elekcja Henryk Walezy królem Polski unia lubelska śmierć Zygmunta Augusta C. śmierć Zygmunta Augusta wolna elekcja Henryk Walezy królem Polski unia lubelska D. unia lubelska śmierć Zygmunta Augusta wolna elekcja Henryk Walezy królem Polski 8 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Z mapy na s. 257 nie można się dowiedzieć, A. gdzie mieszkała szlachta wyznająca kalwinizm. B. jakie ziemie weszły w skład Korony po unii lubelskiej. C. w jakich miastach mieszczaństwo przyjmowało luteranizm. D. jakie wyznanie dominowało na wschodnich terenach Rzeczypospolitej. 9 Przyporządkuj podanym poniżej wydarzeniom okresy, w których one nastąpiły. Przy każdym wydarzeniu zaznacz literę przyporządkowaną przedziałowi czasu, w którym to zdarzenie miało miejsce A B C D I. Pierwsza wolna elekcja odbyła się w czasie oznaczonym literą A / B / C / D. II. Sekularyzacja Prus nastąpiła w czasie oznaczonym literą A / B / C / D. 10 Zaznacz cyfrę (1 2) przyporządkowaną nazwisku autora cytatu oraz literę (A C) odpowiadającą przyczynie wypowiedzenia tych słów. A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. Słowa te wypowiedział 1. Mikołaj Rej, 2. Jan Kochanowski, co było związane z A. powstawaniem utworów pisanych w języku narodowym. B. zamianą łaciny na język polski w czasie nabożeństw. C. napływem na Wawel cudzoziemców, którzy nie potrafili mówić w języku polskim

18 1. Człowiek, obywatel, społeczeństwo Człowiek O tym, jaki jest człowiek, decydują jego cechy odziedziczone po przodkach i środowisko, w którym żyje. Ludzie różnią się przede wszystkim osobowością. Najważniejsze elementy osobowości to: uzdolnienia, emocje, temperament, postawy i potrzeby. Potrzeby mają wpływ na aktywność człowieka. Kategorie potrzeb Kategoria Charakter potrzeby Najważniejsze przykłady Potrzeby biologiczne Potrzeby psychiczne Potrzeby społeczne Są nazywane pierwotnymi, gdyż ich zaspokojenie jest niezbędne do realizacji potrzeb wyższego rzędu. Potrzeby tego rodzaju są wrodzone, ale z czasem podlegają znacznym zmianom. Są nazywane wtórnymi lub wyższego rzędu. Nie są wrodzone, pojawiają się wraz z rozwojem człowieka. Nadają kierunek i energię jego działaniom. Są zaliczane do potrzeb wtórnych, czyli wyższego rzędu. Kształtują się w miarę upływu czasu. Określają miejsce człowieka w społeczeństwie. oddychanie, jedzenie, sen, picie poczucie bezpieczeństwa, miłość, akceptacja przynależność do grupy, działanie na rzecz innych, uznanie społeczne Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ społeczeństwo stwarza mu najlepsze możliwości istnienia i rozwoju. Do właściwego rozwoju człowiek potrzebuje innych ludzi. Umiejętności życia w społeczeństwie zdobywamy przez naśladowanie innych i uczenie się określonych zachowań. Proces ten nazywamy socjalizacją. W kontaktach między ludźmi powstają relacje nazywane więziami społecznymi, które są spoiwem łączącym jednostki w społeczeństwie. Człowiek w życiu odgrywa różne role społeczne. Wyznaczają one reguły, normy i wzory postępowania wobec innych. Grupa społeczna Życie społeczne toczy się w grupach społecznych. Grupa społeczna składa się co najmniej z dwóch osób, między którymi zachodzą bezpośrednie interakcje. Osoby te mają wspólny cel i świadomość własnej odrębności. Grupa ma swoją strukturę i określony system wartości. W zależności od kryterium można wyróżnić następujące grupy: pierwotne i wtórne, duże i małe, formalne i nieformalne. W każdej grupie istnieją normy, czyli zasady obowiązujące jej członków. Z norm tych wynikają zarówno prawa, jak i obowiązki członków grupy. Normy grupowe są jednym z czynników decydujących o odrębności grupy. Źródłem norm są: moralność, obyczaje, religia oraz prawo. W grupie możemy odgrywać różne role. W zależności od sytuacji w grupie stosuje się jeden z trzech sposobów podejmowania decyzji. Porozumienie (konsensus). Aby decyzja została podjęta, każdy musi ją zaakceptować. Decyzja lidera. Jedna osoba podejmuje decyzję dotyczącą wszystkich. Głosowanie. W tej sytuacji każdy głos jest tak samo ważny, a zostaje podjęta ta decyzja, za którą opowie się większość. 330 Wejdź na i aktywuj kurs online

19 1. Człowiek, obywatel, społeczeństwo W grupie zwykle występuje przywódca (szef, lider). Cechą wyróżniającą go jest duży wpływ na grupę, a także możliwość oddziaływania na pojedyncze osoby. demokratyczny charyzmatyczny Typy przywódcy autokratyczny manipulujący Rodzina zbiorowość społeczność Rodzina jest pierwszą szkołą życia społecznego. Właśnie w niej człowiek uczy się najważniejszych zasad obowiązujących w grupie i społeczeństwie. Rodzina powinna uczyć norm i zasad życia społecznego, zapewniać opiekę i bezpieczeństwo, przekazywać tradycje rodzinne, narodowe i religijne. Człowiek staje się częścią zbiorowości, gdy przebywa na jakimś obszarze wraz z innymi ludźmi i łączą go z nimi określone stosunki i więzi społeczne. Jeśli stosunki te są trwałe i uporządkowane, to możemy mówić o istnieniu społeczności. Zbiorowość Społeczność Zbiór ludzi przebywających na danym obszarze przez jakiś czas; między którymi wytworzyły się choćby na krótko więzi społeczne (np. uczestnicy koncertu na stadionie). Zbiorowość ludzi mieszkająca na danym obszarze, powiązana trwałymi i uporządkowanymi więziami społecznymi, wspólnotą warunków życia, tradycjami, wspólnymi interesami. Społeczność lokalna obejmująca ludzi zamieszkujących obszar miasta, gminy, wsi, osiedla regionalna obejmująca ludzi zamieszkujących jakiś region (gospodarczy lub administracyjny) państwowa obejmująca ludzi zamieszkujących obszar wyznaczony przez granice państwa Społeczeństwo Człowiek funkcjonuje w różnych zbiorowościach i społecznościach, które są najważniejszymi elementami społeczeństwa. Społeczeństwa możemy podzielić na otwarte i zamknięte. Każdy z nas jest członkiem jakiejś grupy społecznej, czasem wielu jednocześnie. O przynależności do grupy społecznej decydują m.in. indywidualne cechy każdego człowieka, wykształcenie, zawód, miejsce zamieszkania i wiek

20 ZADANIA WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE 1 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Przedstawiona ulotka zachęca do udziału w A. wyborze posłów. C. referendum krajowym. B. wyborze Prezydenta RP. D. wyborze burmistrza lub wójta. 2 Uzupełnij zdania, tak aby były prawdziwe. W każdym zdaniu zaznacz odpowiednią informację. Na mapie szarym kolorem oznaczono województwo zachodniopomorskie / świętokrzyskie / podlaskie. Województwo lubelskie oznaczono literą A / B / C. Stolica Polski leży w województwie oznaczonym literą A / E / F. 3 Do zamieszczonych w tabeli definicji związanych z samorządem w Polsce przyporządkuj właściwe pojęcia. Wpisz w każdą lukę tabeli odpowiednią informację. gmina województwo powiat rada powiatu I II III Definicja Wspólnota obywateli zamieszkujących pewne terytorium. W Polsce jest najmniejszą i podstawową jednostką podziału terytorialnego. Jednostka podziału terytorialnego i jednostka samorządowa, w której działają zarówno organy samorządowe, jak i organy administracji państwowej. Organ uchwałodawczy i kontrolny powiatu wybierany w wyborach bezpośrednich na 4-letnią kadencję; na jego czele stoi przewodniczący wybierany spośród członków tego organu. Pojęcie 4 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. W Polsce obowiązuje trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego, a mianowicie A. samorząd dzielnicy, samorząd powiatu, samorząd województwa. B. samorząd gminy, samorząd powiatu, samorząd województwa. C. samorząd powiatu, samorząd województwa, samorząd kraju. D. samorząd wsi, samorząd miasta, samorząd powiatu. 5 Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Zamieszczony obok dokument jest wydawany przez A. Prezydenta RP. B. przewodniczącego Rady Miejskiej. C. wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. D. kierownika wydziału administracyjno-prawnego danej gminy. 340 Wejdź na i aktywuj kurs online

21 EGZAMIN GIMNAZJALNY REPETYTORIUM CZĘŚĆ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZA POLECAJĄ NAUCZYCIELE EGZAMINATORZY

22 KUPUJESZ WIĘCEJ, NIŻ MYŚLISZ! Kod umieszczony w książkowym REPETYTORIUM ZDASZ.TO daje Ci bezpłatny dostęp do kursu online na Na znajdziesz: testy sprawdzające Twoją wiedzę na początku kursu, ponad 1000 zadań typu egzaminacyjnego z odpowiedziami, sprawdziany po każdym temacie, arkusze egzaminacyjne z kluczem odpowiedzi przygotowane na podstawie arkuszy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Dzięki połączeniu tradycyjnego repetytorium z kursem online na możesz wybrać najwygodniejszą dla siebie formę nauki. JAK ROZPOCZĄĆ KURS ONLINE? TO PROSTE! WEJDŹ na WPISZ kod z wszywki UCZ SIĘ kiedy chcesz i gdzie chcesz

23 Spis treści MATEMATYKA 1. Liczby wymierne 6 2. Potęgi i pierwiastki Procenty Wyrażenia algebraiczne Równania i układy równań Wykresy funkcji Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa Figury płaskie Bryły 104 Przykładowy arkusz egzaminacyjny matematyka 117 BIOLOGIA 1. Budowa chemiczna organizmów i biologia komórki Systematyka i przegląd wybranych grup organizmów Rośliny i ich funkcjonowanie Zwierzęta Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka I Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka II Higiena człowieka Ekologia i ochrona środowiska Genetyka Ewolucjonizm 182 CHEMIA 1. Substancje i ich właściwości Wewnętrzna budowa materii Reakcje chemiczne Powietrze i inne gazy Woda i roztwory wodne Kwasy i zasady Sole Węglowodory Pochodne węglowodorów Substancje o znaczeniu biologicznym 232

24 FIZYKA 1. Pomiary Właściwości materii Ruch Ruch i siły Energia mechaniczna Energia wewnętrzna Ruch drgający i fale mechaniczne Elektryczność Magnetyzm Fale elektromagnetyczne i optyka 287 GEOGRAFIA 1. Mapa Kształt i ruchy Ziemi Geografia fizyczna Położenie i środowisko przyrodnicze Polski Ludność Polski Geografia gospodarcza Polski Regiony Polski Sąsiedzi Polski Europa Wybrane regiony świata 339 Przykładowy arkusz egzaminacyjny przedmioty przyrodnicze 345 Odpowiedzi do zadań 357 Źródła ilustracji i fotografii 359 Wejdź na Znajdziesz tam:

25 2. Potęgi i pierwiastki Potęga o wykładniku naturalnym a a n a 1 = a a 0 = 1 a 0 Przykład 1. a) 3 5 = = b) 0, 2 = 0, 2 0, 2 0, 2 0, 2 = 0, ( ) = ( ) ( ) ( ) = ( ) = = = = 1 c) d) Potęga o wykładniku całkowitym Przykład 2. a) = ( 2 ) b) ( ) = ( ) = ( ) c) ( 03, ) = 3 d) O a) ( 04, ) = ( ) = ( ) = = b) ( ) = ( ) = ( ) = ( ) = ( ) = ( ) 5 2 ( ) = ( ) = ( )

26 6. Wykresy funkcji Prostokątny układ współrzędnych - x x y x x liczba 2 rzędna punktu P oś rzędnych oś odciętych początek układu współrzędnych O = (0, 0) liczba 4 odcięta punktu P Przykład 1. G = ( F = (2, D = ( 2, H = (5, C = ( A = ( 5, B = E = 2. a) b) c) a) A = ( B = b) C = ( 2, 1 2), D = ( 1, c) E = ( 1, F = 56 Wejdź na i aktywuj kurs online

27 6. Wykresy funkcji Pojęcie funkcji Funkcją określoną na zbiorze X o wartościach w zbiorze Y nazywamy takie przyporządkowanie, w którym każdemu elementowi ze zbioru X odpowiada dokładnie jeden element ze zbioru Y. X Y f, g, PESEL argument wartość odpowiadająca argumentowi Przykład 3. I. II. III. IV. - Przykład 4. I II III IV 57

28 MATEMATYKA - i d - argument x y Przykład 5. I wartość odpowiadająca argumentowi x x II x y y argument wartość odpowiadająca argumentowi x 1 Przykład 6. a) 58 Wejdź na i aktywuj kurs online

29 6. Wykresy funkcji b) - x - 2 y = x+ 5 3 wartość odpowiadająca argumentowi x argument f x f (x 2 y = 3x 2, f( x)= x + 1, y = 15, 5 x 6 Aby obliczyć wartość funkcji dla danego argumentu, należy podstawić ten argument do wzoru w miejsce x, a następnie obliczyć y. Aby obliczyć argument, dla którego funkcja przyjmuje daną wartość, należy podstawić tę wartość do wzoru w miejsce y, a następnie obliczyć x. Przykład x 7. y = a) x = = = = b) 4 3 = 5 = x 2 10 = 4 3x 6= 3x x = y = x+ 35, x = 2, = ( 2)+ 3, 5= 4 24, ( ) (, ) x = 0, 1 1 = 0+ 3 = x = 1, 1 = + = 2 1 3, 5 3 (

30 ZADANIA MATEMATYKA 1 ( 32, ) A. A B. B C. C D. D 2 x 2 4 y 26, TAK NIE A C TAK, A. argumentowi 1 przyporządkowane są dwie wartości: 1 i 1. ponieważ B. liczbie 25 nie została przyporządkowana żadna liczba. NIE, C. każdemu argumentowi przyporządkowana jest dokładnie jedna wartość. 4 A. y = 1 x B. y = x 2 C. y = x D. y = x 62 Wejdź na i aktywuj kurs online

31 ZADANIA MATEMATYKA 5 I II III IV A. I i IV B. III i IV C. D. I 6 P F I Funkcja przyjmuje wartość 1 dla argumentu 3. P F II Dla wszystkich argumentów x spełniających warunek x 2 funkcja przyjmuje wartości dodatnie. P F III Dla wszystkich argumentów x spełniających warunek x 2 funkcja przyjmuje wartości ujemne. P F IV Dla argumentu 4 funkcja przyjmuje wartość 0. P F 63

32 10. BIOLOGIA Ewolucjonizm Ewolucja organizmów Ewolucja to proces ciągłych, powolnych zmian w budowie i funkcjonowaniu organizmów, w wyniku którego powstają nowe gatunki. Czynniki ewolucji Czynnik ewolucji zmienność genetyczna Definicja występowanie dziedzicznych różnic między osobnikami w obrębie gatunku Wyjaśnienie Osobniki w obrębie gatunku różnią się cechami w różnym stopniu, np. dziki różnią się między sobą płcią, masą ciała, odpornością na choroby itp. Przyczynami występowania zmienności genetycznej są mutacje oraz rekombinacja nadmiar potomstwa dobór naturalny izolacja dryf genetyczny wydawanie na świat więcej potomstwa, niż jest w stanie przeżyć i wydać kolejne pokolenie przeżywanie osobników lepiej przystosowanych do warunków środowiska panujących w danym czasie i wydawanie przez nie liczniejszego potomstwa trwałe rozdzielenie populacji jednego gatunku sprzyjające ich niezależnemu ewoluowaniu i w konsekwencji mogące skutkować powstaniem nowego gatunku przypadkowe zmiany w składzie genów populacji, często związane z jej małą liczebnością Wszystkie osobniki w obrębie populacji wydają więcej potomstwa, niż może przetrwać ograniczenie stanowią zasoby środowiska oraz inne organizmy, np. konkurenci czy drapieżniki. Przykładem są żaby składające tysiące jaj w skrzeku, z czego tylko z nielicznych rozwijają się kijanki, a później dorosłe żaby, które dojrzewają do wieku rozrodczego. Rośliny wytwarzają ogromne ilości nasion, z których tylko część wykiełkuje, a z nielicznych siewek rozwiną się dorosłe osobniki Spośród wszystkich osobników w populacji większą szansę przeżycia mają osobniki lepiej przystosowane do aktualnie panujących warunków; np. jeśli w populacji jeleni pojawi się choroba wirusowa, przeżyją i wydadzą potomstwo te, które są bardziej odporne na tę chorobę. Jeśli w środowisku życia bakterii jest niedobór składników pokarmowych, przeżyją te, które szybciej wykorzystają dostępne składniki i (lub) będą w stanie zahamować rozwój konkurentów Rozdzielenie przestrzenne, np. przeniesienie się jednej populacji na wyspę albo za łańcuch górski, powoduje, że na obie populacje w inny sposób działa dobór naturalny. Wskutek tego osobniki zaczynają się coraz bardziej od siebie różnić; np. ptaki zamieszkałe na różnych wyspach, na których występują różne rodzaje pokarmu oraz różne drapieżniki, ewoluują w odmienny sposób Jeśli na danym obszarze ma miejsce kataklizm (np. pożar), to przeżyją nieliczne osobniki, które akurat przypadkowo znalazły się poza obszarem kataklizmu, i to one dadzą początek odradzającej się populacji 182 Wejdź na i aktywuj kurs online

33 ZADANIA 10. Ewolucjonizm BIOLOGIA 1 ewolucji (A D) poszczególnym grupom. Dowód pośredni Relikt Forma przejściowa A latimeria miłorząb wyrostek robaczkowy B miłorząb praptak latimeria C praptak wyrostek robaczkowy miłorząb D wyrostek robaczkowy latimeria praptak 2 Wpisz odpowiednie numery przy nazwach czynników. A. B. C. D. I. II. III. 3 A, B, C D A B C D A B C D A / B C / D / E / F A. B. C. D. E. F. 5 I II III I II III A zwiększała się zmniejszała się zmniejszała się B zwiększała się zwiększała się nie zmieniała się C zmniejszała się nie zmieniała się zwiększała się D nie zmieniała się zwiększała się nie zmieniała się E zwiększała się zwiększała się zmniejszała się 185

34 2. CHEMIA Wewnętrzna budowa materii Budowa atomu - - jądro atomowe (protony i neutrony ) Model atomu tlenu powłoki elektronowe elektrony walencyjne Wartościowość to liczba wiązań, które tworzy atom, kiedy łączy się z atomami innych pierwiastków. Charakterystyka cząstek tworzących atom Nazwa cząstki, symbol Masa cząstki, u Ładunek cząstki elektron, e, e ok. 1/ proton, p, p + ok neutron, n, n 0 ok. 1 0 Układ okresowy pierwiastków chemicznych masa atomowa, u numer okresu wyznacza liczbę powłok elektronowych w atomie liczba atomowa ,996 24Cr chrom numer grupy wyznacza liczbę elektronów walencyjnych (reguła obowiązuje dla grup: 1., 2. oraz od 13. do 17.) symbol chemiczny nazwa pierwiastka 192 Wejdź na i aktywuj kurs online

35 ZADANIA 8. Węglowodory CHEMIA 1 - A. B. C. D. 2 A, B C D, E F A. Odbarwia wodę bromową, D. ma charakter nasycony. B. Nie ulega polimeryzacji, ponieważ E. zawiera wiązanie podwójne. C. Ma stały stan skupienia w warunkach normalnych, F. ma dużą masę cząsteczkową Numer probówki Zawartość etylen heksan ciecz X ciecz Y gaz Z probówki Br 2(aq) Br 2(aq) Br 2(aq) Br 2(aq) Br 2(aq) Obserwacje roztwór się odbarwił dwie warstwy cieczy: brunatna oraz bezbarwna dwie warstwy cieczy: brunatna oraz bezbarwna A. B. C. D. roztwór się odbarwił roztwór się nie odbarwił 223

36 9. FIZYKAMagnetyzm Pole magnetyczne O powstaje pole elektryczne. Pole elektryczne wokół ładunku punktowego i wokół układu ładunków o przeciwnych znakach - Pole magnetyczne magnesu sztabkowego Pole magnetyczne magnesu w kształcie podkowy S N N S Liniom pola magnetycznego na zewnątrz magnesu nadajemy zwrot od bieguna N do bieguna S. Biegun N igły magnetycznej umieszczonej w polu magnetycznym ustawia się ku biegunowi S magnesu. Linie pola magnetycznego tworzą zamknięte krzywe. B - Stalowe opiłki w polu magnetycznym stają się małymi igłami magnetycznymi: każdy opiłek ma swój biegun N i biegun S. Ziemia również jest źródłem pola magnetycznego Bieguny jednoimienne magnesów się odpychają Bieguny różnoimienne magnesów się przyciągają 282 Wejdź na i aktywuj kurs online

37 ZADANIA 9. Magnetyzm FIZYKA 1 P F I Igiełka 2 jest najprawdopodobniej rozmagnesowana. P F II Igiełka 1 ustawiła się stycznie do linii pola magnetycznego. P F III Igiełki 3 oraz 4 ustawiły się prawidłowo, oznaczenie ich biegunów jest zgodne z ustawieniem się igiełek w pobliżu magnesu sztabkowego. P F 2 A sposób 1 sposób 2 Z 1 2 A B C 1. Sposób 1, 2. Sposób 2, ponieważ A. B. gdy sztabki się przyciągają, to sztabka 2 jest magnesem. gdy sztabki się nie przyciągają to sztabka 2 jest magnesem. C. w tej sytuacji sztabki zawsze się przyciągają

38 3. Geografia fizyczna Budowa płytowa litosfery Płyta oceaniczna dno oceaniczne o średniej grubości ok. 10 km. Jest cięższa od płyty kontynentalnej. Płyta kontynentalna o średniej grubości km (maksymalnie km). Obejmuje kontynent oraz szelf i skłon kontynentalny. Strefa subdukcji miejsce wsuwania się płyty oceanicznej (cieńszej i cięższej) pod płytę kontynentalną lub pod inną płytę oceaniczną. Występują tu intensywne zjawiska wulkaniczne i sejsmiczne oraz powstają głębokie rowy oceaniczne. Ryft rów tektoniczny w miejscu rozsuwania się płyt litosfery. Ryfty najczęściej powstają w obrębie dna oceanicznego, choć niektóre znajdują się na lądach, np. w Afryce. W strefie ryftowej występują częste, ale słabe trzęsienia ziemi oraz wulkanizm szczelinowy. epicentrum Najsilniejsze trzęsienia ziemi występują w strefie uskoków przesuwczych, czyli w miejscach, gdzie dwie płyty przesuwają się w przeciwnych kierunkach. hipocentrum 304 Wejdź na i aktywuj kurs online

39 3. Geografia fizyczna Procesy rzeźbotwórcze Wietrzenie skał proces rozpadu (mechaniczny) lub rozkładu (chemiczny) skał pod wpływem działania czynników atmosferycznych, chemicznych lub biologicznych. W wyniku wietrzenia powstaje zwietrzelina. Proces ten sprzyja działaniu innych czynników rzeźbotwórczych. stalaktyty stalagmity Jaskinia krasowa stalagnat Czynnik rzeźbotwórczy Proces Formy Przykłady wody płynące erozja wgłębna dolina V-kształtna Meandry i starorzecza erozja boczna meander, starorzecze akumulacja delta wody morskie abrazja (erozja morska) klif, nisza abrazyjna Wybrzeże klifowe akumulacja mierzeja wiatr erozja deflacja (wywiewanie) korazja misa deflacyjna, bruk deflacyjny grzyb skalny, graniak Grzyb skalny akumulacja wydma paraboliczna, barchan lodowiec górski erozja kar (cyrk lodowcowy), dolina U-kształtna, wygład lodowcowy Dolina U-kształtna akumulacja wały moreny bocznej, środkowej i czołowej lądolód erozja wygład lodowcowy, muton Głaz narzutowy wody lodowcowe akumulacja erozja akumulacja równina moreny dennej, wał moreny czołowej, głaz narzutowy pradolina, rynna lodowcowa sandr, oz, kem 305

40 ZADANIA GEOGRAFIA 1 P F I Im wyższa szerokość geograficzna, tym przeważnie niższa wartość średniej rocznej temperatury powietrza. P F II W klimacie morskim roczna amplituda temperatury powietrza jest wyższa niż w klimacie kontynentalnym w tej samej strefie klimatycznej. P F III Ciepłe prądy morskie przyczyniają się do wzrostu sumy opadów na wybrzeżach, wzdłuż których płyną. P F IV Na obszarach okołorównikowych roczna suma opadów jest przeważnie większa niż na obszarach okołozwrotnikowych. P F 2 A. B. C. D. 3 - Czynnik rzeźbotwórczy Proces rzeźbotwórczy Forma rzeźby terenu wody morskie wody płynące wiatr 310 Wejdź na i aktywuj kurs online

41 ZADANIA GEOGRAFIA 4 - A. B. C. D. 5 I. II. III. - IV. / V. / / 311