1. Wprowadzenie Przedmiot opracowania Cel i zakres opracowania Rys historyczny... 29

Transkrypt

1 f 1. Wprowadzenie Przedmiot opracowania Cel i zakres opracowania Kwalifikacja przedsięwzięcia Wymagania ochrony środowiska w zakresie realizacji przedmiotowego przedsięwzięcia zawarte w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach Opis planowanego przedsięwzięcia Rys historyczny Opis rozważanych wariantów przedsięwzięcia Lokalizacja przedsięwzięcia Podział zadania inwestycyjnego na etapy i kolejność ich realizacji Istniejący stan zagospodarowania terenu Zagospodarowanie istniejącego pasa drogowego Istniejący przebieg drogi krajowej Charakterystyka zieleni istniejącej Zagospodarowanie terenu przyległego Konfiguracja i ukształtowanie terenu Ważniejsze elementy zainwestowania i zagospodarowania terenu w pasie wykonania i oddziaływania zadania inwestycyjnego Istniejąca sieć komunikacyjna Stan projektowany Projektowane zagospodarowanie terenu Parametry przedsięwzięcia Projektowane węzły drogowe Węzeł Trzcianka (W1) Węzeł Knurowiec (W2) Węzeł Poręba (W3) Węzeł Dybki (W4) Węzeł Nagoszewo (W5) Projektowane Miejsca Obsługi Pojazdów (MOP) Punkty kontroli pojazdów

2 2.5.6 Rozwiązania dotyczące dróg poprzecznych Obiekty inżynierskie Obiekty pełniące funkcję przejść dla zwierząt Odwodnienie drogi Istniejące odwodnienie Projektowane odwodnienie Melioracja Oświetlenie drogi Istniejąca infrastruktura elektroenergetyczna Projektowana infrastruktura elektroenergetyczna Oświetlenie w rejonie przejść dla zwierząt Wyburzenia Konstrukcja nawierzchni Bezpieczeństwo ruchu drogowego Zakres przedsięwzięcia związany z przebudową elementów innych niż infrastruktura drogowa Sieci elektroenergetyczne średniego Kanalizacja sanitarna Sieć wodociągowa Sieć gazowa Warunki wynikające z dokumentów planistycznych Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju Planu zagospodarowania przestrzennego województwa Miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Dane ruchowe Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia Położenie geograficzne i morfologia terenu Budowa geologiczna Złoża surowców naturalnych, Warunki hydrogeologiczne Czwartorzędowe piętro wodonośne

3 3.4.2 Właściwości filtracyjne warstwy wodonośnej Warunki hydrograficzne Warunki klimatyczne Lokalizacja przedsięwzięcia względem obszarów i obiektów chronionych na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r Parki Narodowe Rezerwaty przyrody Parki Krajobrazowe Obszary Chronionego Krajobrazu Obszary NATURA Pomniki przyrody Stanowisko dokumentacyjne Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Ostoje IBA Siedliska chronione Gatunki flory i fauny Flora i grzyby w rejonie inwestycji Fauna w rejonie inwestycji Korytarze migracji zwierząt Zabezpieczenia przed wtargnięciem zwierząt na drogę i kierujące do przejść ekologicznych Opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Krajobraz kulturowy i obiekty zabytkowe Stanowiska archeologiczne Opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia Emisje zanieczyszczeń powietrza Emisje hałasu Emisja zanieczyszczeń w wodach opadowych Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi

4 7. Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do środowiska przyrodniczego Ocena wpływu inwestycji w obrębie różnych biotopów Lasy i zadrzewienia Nieleśne, w tym agrocenozy Tereny podmokłe i zawodnione Ocena wpływu inwestycji na chronione gatunki flory i fauny Względem flory Oddziaływania występujące na etapie budowy Oddziaływania występujące na etapie eksploatacji Ocena znaczenia oddziaływania Względem siedlisk Oddziaływania występujące na etapie eksploatacji Względem fauny Oddziaływania występujące na etapie budowy (ocena i zalecenia) Oddziaływania występujące na etapie eksploatacji (ocena i zalecenia) Ocena przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na obszary chronione, w tym obszary sieci Natura Lokalizacja, opis i charakterystyka obszarów Natura2000 względem planowanej inwestycji Puszcza Biała (PLB140007) Dolina Dolnego Bugu (PLB140001) Dolina Liwca (PLB140002) Bagno Pulwy (PLB140015) Dolina Dolnej Narwi (PLB140014) Ostoja Nadbużańska (PLH140011) Ostoja Nadliwiecka (PLH140032) Czerwony Bór (PLH200018) Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 zlokalizowane w rejonie inwestycji Identyfikacja możliwych oddziaływań bezpośrednich, pośrednich i skumulowanych na obszary Natura Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Puszcza Biała PLB Oddziaływanie na integralność obszaru Natura 2000 Puszczy Białej

5 Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu PLB140001, zlokalizowany w odl. od 1,8 km w kierunku S Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Dolina Liwca PLB140002, zlokalizowana 5 km w kierunku S Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Bagno Pulwy, PLB140015, zlokalizowane 5 km w kierunku NW Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Dolina Dolnej Narwi PLB140014, zlokalizowana 15 km w kierunku N Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Ostoja Nadbużańska PLH140011, zlokalizowana 1,8 km w kierunku S Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Ostoja Nadliwiecka PLH140032, zlokalizowana 5 km w kierunku S Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Czerwony Bór PLH zlokalizowany 7 km w kierunku NE Oddziaływanie drogi ekspresowej S8 na spójność obszaru z innymi elementami sieci Działania minimalizujące straty przyrodnicze Opis działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na biotopy Opis działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na florę Opis działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na faunę Względem populacji ssaków Względem populacji ptaków Względem populacji płazów Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do stanu powietrza atmosferycznego Ocena przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na stan powietrza atmosferycznego Faza budowy Faza eksploatacji Kryteria oceny i metodyka Wyniki obliczeń stanu zanieczyszczeń powietrza powstającego w związku z eksploatacją przedsięwzięcia Wnioski i zalecenia w zakresie środków ochrony Działania minimalizujące uciążliwości w zakresie zanieczyszczeń powietrza Faza budowy Faza eksploatacji

6 9. Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do stanu akustycznego środowiska Aktualne warunki akustyczne Faza budowy Faza eksploatacji Źródła emisji hałasu Dane przyjęte do obliczeń Metodyka obliczeń Wyniki obliczeń akustycznych Wnioski z analizy akustycznej Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do oddziaływań elektromagnetycznych Faza budowy Faza eksploatacji Pola elektryczne i magnetyczne Hałas Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do wód powierzchniowych i podziemnych Ocena oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na wody powierzchniowe i podziemne Faza budowy Faza eksploatacji Metodyka przyjęta do analizy Charakterystyka ścieków opadowych oraz szacowane wielkości emisji zanieczyszczeń w spływach opadowych Wnioski i zalecenia w zakresie środków ochronnych Działania minimalizujące uciążliwości w zakresie wód powierzchniowych i podziemnych Faza budowy Faza eksploatacji Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do powierzchni ziemi i gleby Ocena oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na powierzchnie ziemi oraz gleby Faza budowy Faza eksploatacji

7 12.2 Działania minimalizujące uciążliwości w zakresie powierzchni ziemi oraz gleby Faza budowy Faza eksploatacji Gospodarka odpadami Faza budowy Źródła powstawania odpadów Ilość powstających odpadów Zalecenia w zakresie środków ochronnych Faza eksploatacji Źródła powstawania odpadów Zalecenia w zakresie środków ochronnych Opis skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Analiza i ocena możliwych zagrożeń i szkód dla zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Obiekty zabytkowe i stanowiska archeologiczne Określenie założeń do ratowniczych badań obiektów zabytkowych znajdujących się w obszarze planowanego przedsięwzięcia Określenie założeń do programu zabezpieczenia istniejących zabytków przed negatywnym oddziaływaniem planowanego przedsięwzięcia oraz ochrony krajobrazu kulturowego Opis przewidywanych znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko obejmujący bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe, oddziaływanie na środowisko Problematyka związana z oddziaływaniem skumulowanym Oddziaływanie powstałe w przypadku powstania poważnej awarii przemysłowej oraz wpływu na bezpieczeństwo ruchu drogowego Określenie możliwego oddziaływania transgranicznego Analiza możliwych konfliktów społecznych Konsultacje społeczne Wzajemne oddziaływanie pomiędzy poszczególnymi elementami środowiska Podsumowanie zidentyfikowanych oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska Obszary ograniczonego użytkowania Analiza porealizacyjna oraz propozycje monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko

8 22.1 Analiza porealizacyjna Wymagania decyzji środowiskowej Analiza porealizacyjna w odniesieniu do powtórnej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko Monitoring oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko Wskazania do monitoringu w fazie budowy Wskazania do monitoringu w fazie eksploatacji Opis trudności wynikających z niedostatków techniki, luk w danych i współczesnej wiedzy, jakie napotkano opracowując raport Przepisy prawne Spis tabel Tabela 1 Wykaz zdarzeń losowych, na drodze krajowej nr 8 odcinek Wyszków gr. woj. mazowieckiego, w wyniku których śmierć poniosła dzika zwierzyna, (1 czerwca 2009 r grudnia 2012 r Tabela 2 Ilość obiektów inżynierskich z podziałem na rodzaje obiektów Tabela 3 Obiekty inżynierskie pełniące funkcję przejść dla zwierząt Tabela 4 Zestawienie wylotów, urządzeń i kanalizacji deszczowej - odcinek I Tabela 5 Zestawienie danych dotyczących odcinkowej regulacji istniejących cieków Tabela 6 Zestawienie danych dotyczących przebudowy istniejących rowów Tabela 7 Zestawienie parametrów technicznych projektowanych zbieraczy drenarskich Tabela 8 Zestawienie zbiorników infiltracyjnych Tabela 9 Przejścia dla zwierząt, zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie oświetlenia bądź w niewielkiej odległości Tabela 10 Zestawienie kolizji przewidzianych do przebudowy w zależności od średnicy Tabela 11 Prognozy ruchu rok Tabela 12 Prognozy ruchu rok Tabela 13 Różnice SDR - etap decyzji środowiskowej i powtórnej oceny oddziaływania na środowisko Tabela 14 Chronione siedliska i ich lokalizacja względem planowanego przedsięwzięcia Tabela 15 Flora i grzyby w rejonie inwestycji Tabela 16 Gatunki płazów i gadów objętych ochroną prawną stwierdzone w obszarze inwentaryzacji Tabela 17 Gatunki ptaków objętych ochroną prawną stwierdzone w obszarze inwentaryzacji Tabela 18 Gatunki ssaków objętych ochroną prawną stwierdzone w obszarze inwentaryzacji

9 Tabela 19 Zestawienie planowanych przejść dla zwierząt w odniesieniu do stwierdzanych kolizji pojazdów ze zwierzętami (oprac. własne) Tabela 20 Przejścia dla zwierząt górne duże oraz dolne średnie i duże Tabela 21 Przejścia dla zwierząt dolne małe: Tabela 22 Stanowiska archeologiczne w obrębie inwestycji Tabela 23 Zestawienie powierzchni zniszczonych stanowisk grzybów i roślin na tle zasobów w regionie. 132 Tabela 24 zestawienie oddziaływania inwestycji na gatunki zwierząt etap budowy Tabela 25 Zestawienie oddziaływania inwestycji na gatunki zwierząt etap eksploatacji Tabela 26 PTAKI wymienione w Załączniku i Dyrektywy Rady 79/409/EWG Tabela 27 Regularnie występujące Ptaki Migrujące niewymienione w Załączniku i Dyrektywy Rady 79/409/EWG Tabela 29 Przegląd grup gatunków i instrumentów prognostycznych Tabela 29 Spadek przydatności siedliskowej przy natężeniu ruchu ponad poj/dobę, (za: Mierwald 2012, opracowanie własne) Tabela 30 Podsumowanie oddziaływań - Bocian czarny Tabela 31 Porównanie dwóch metod oceny wpływu przedsięwzięcia na ptaki Tabela 32 Ptaki wymienione w załączniku i dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 33 Regularnie występujące ptaki migrujące nie wymienione w załączniku i dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 34 Ptaki wymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 35 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 36 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 37 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 38 Ptaki wymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 39 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Tabela 40 typy siedlisk wymienione w załączniku I dyrektywy rady 92/43/ewg Tabela 41 Typy siedlisk wymienione w załączniku I dyrektywy rady 92/43/EWG Tabela 42 Typy siedlisk wymienione w załączniku I dyrektywy rady 92/43/EWG Tabela 43 Lokalizacje terenów, na których nie należy lokalizować placów budowy i składowania materiałów, oraz mas ziemnych

10 Tabela 44 Siedlisko świeże i wilgotne (las mieszany) Tabela 45 Siedlisko suche i świeże (las mieszany) Tabela 46 Siedlisko świeże i wilgotne (las mieszany) zieleń osłonowa i naprowadzająca Tabela 47 Siedlisko suche i świeże (las mieszany) zieleń osłonowa i naprowadzająca Tabela 48 Wskaźniki emisji substancji ze spalania oleju napędowego Tabela 49 Wielkości emisji substancji w fazie realizacji dla jednej maszyny Tabela 50 Wartości odniesienia i dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu Tabela 51 Wartości tła substancji i wartości dyspozycyjne Tabela 52 Opis i dopuszczalne poziomy hałasu na terenach chronionych Tabela 53 Przykładowy poziom emisji hałasu podczas typowych prac budowlanych Tabela 54 Prognozy ruchu rok Tabela 55 Prognozy ruchu rok Tabela 56 Wartości ustawień SoundPlan ver.7.1 w obliczeniach mapy siatkowej Tabela 57 Wyniki orientacyjnych obliczeń poziomów hałas w wyznaczonych punktach pomiarowych bez zabezpieczeń akustycznych rok Tabela 58 Wyniki orientacyjnych obliczeń poziomów hałas w wyznaczonych punktach pomiarowych bez zabezpieczeń akustycznych rok Tabela 59 Zestawienie innych wymagań akustycznych z decyzji środowiskowej Tabela 61 Zestawienie porównawcze oraz redukcja ekranów Tabela 62 Przegląd grup gatunków i instrumentów prognostycznych Tabela 62 Wartości stężeń zawiesiny ogólnej dla 4 pasów ruchu (źródło: norma PN-S-02204) Tabela 63 Szacowane wielkości stężeń zawiesiny ogólnej w ściekach deszczowych rok Tabela 64 Szacowane wielkości stężeń zawiesiny ogólnej w ściekach deszczowych rok Tabela 65 Szacowane ilości nasypów i wykopów, jakie należy wykonać w trakcie realizacji przedsięwzięcia Tabela 66 Szacowane ilości odpadów powstających w wyniku wyburzenia budynków mieszkalnych kolidujących z projektowana inwestycją Tabela 67 Szacowane ilości odpadów powstających w wyniku wyburzenia budynków gospodarczych kolidujących z projektowana inwestycją Tabela 68 Szacowane ilości odpadów powstających w wyniku wyburzenia innych obiektów Tabela 69 Przykładowe sposoby gromadzenia i zagospodarowania odpadów w fazie realizacji Tabela 70 Ogólna charakterystyka odpadów powstających na etapie eksploatacji Tabela 71 Rodzaje odpadów mogące powstać na etapie eksploatacji

11 Tabela 72 Zestawienie oceny oddziaływań na przyrodę pod kątem czasu trwania i skutków w przypadku niezastosowania działań minimalizujących Tabela 73 Zestawienie oceny oddziaływań na przyrodę pod kątem czasu trwania i skutków w przypadku zastosowania działań minimalizujących Tabela 74 Zestawienie wyników oceny oddziaływań na środowisko pod kątem czasu trwania i skutków Tabela 75 Harmonogram terminowy i rzeczowy konsultacji społecznych Tabela 76 Zasoby środowiska i powiązania pomiędzy bezpośrednimi oddziaływaniami Spis rysunków Rysunek 1 Orientacyjna lokalizację tras drogi ekspresowej S8 w korytarzu nr 1 i 2 analizowaych na etapie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach Fot. 2 Istniejąca droga powiatowa nr 2648W Rysunek 3 Zalecana, minimalna odległość lokalizacji przejść (górnych i dolnych) od oświetlonych odcinków [źródło: Poradnik projektowania przejść dla zwierząt i działań ograniczających śmiertelność fauny przy drogach - Rafał T. Kurek] Rysunek 4 Lokalizacja planowanego przedsięwzięcia na tle obszarów i obiektów chronionych na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (oprac. wł.) Rysunek 5 Lokalizacja ostoi IBA PL058 Puszcza Biała (za Mirosław Rzępała, Marek Kowalski; 98 Rysunek 6 Lokalizacja ostoi IBA PL057 - Dolina Dolnego Bugu (za Andrzejem Dąbrowskim; Rysunek 7 Lokalizacja ostoi IBA PL059 Dolina Liwca (za Artur Goławski; Rysunek 8 Lokalizacja inwestycji względem korytarzy ekologicznych (za Jędrzejewski i wsp. 2006) Rysunek 9 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia dla płazów i gadów Rysunek 10 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia dla płazów i gadów z zastosowanymi półkami Rysunek 11 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia dolnego dużego Rysunek 12 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia górnego dużego Rysunek 13 Lokalizacja drogi ekspresowej S8 względem obszarów Natura Rysunek 14 Nomogram do określania poziomu wejściowego hałasu wg NMPB [Lebiedowska, 1998] Rysunek 15 Linia WN-220kV jednotorowa - wyniki obliczeń rozkładu natężenia pola elektrycznego E dla możliwie najszerszego zasięgu oddziaływania Rysunek 16 Zasięg oddziaływania linii 220kV będącej w kolizji z planowana inwestycja w km Rysunek 17 Lokalizacja kapliczki w miejscowości Trzcianka wraz z nową lokalizacją

12 Spis tomów I. Decyzje i uzgodnienia; II. III. IV. Załączniki graficzne; Załączniki obliczeniowe zanieczyszczeń powietrza; Dokumentacja fotograficzna; V. Inwentaryzacja przyrodnicza VI. Plan Działań Środowiskowych 12

13 1. Wprowadzenie 1.1 Przedmiot opracowania Przedmiotem przedkładanego Raportu jest określenie potencjalnego wpływu na poszczególne komponenty środowiska przedsięwzięcia pn: ekspresowej na odcinku Wyszków granica województwa odcinek i o długości około 29,1 km odcinek od końca obwodnicy Wyszkowa do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej tj. od km do km Cel i zakres opracowania Niniejszy Raport sporządzono w celu przeprowadzenia procedury powtórnej oceny oddziaływania na środowisko dla tytułowego przedsięwzięcia odcinek I. Zgodnie z art. 88 ust. 1 oraz art. 72 ust. 1 pkt. 10 Ustawy z dn. 3 października 2008 r o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227), ponowne przeprowadzenie w/w oceny następuje w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Zakres Raportu wynika z art. 67 przywołanej wyżej Ustawy i zawiera informacje zgodne z art. 66 ustawy jw. określone ze szczegółowością i dokładnością odpowiadającą danym z projektu budowlanego oraz danym uzyskanym po wydaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W Raporcie określono stopień i sposób uwzględnienia wymagań dotyczących ochrony środowiska zawartych zarówno w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jak i decyzjach i uzgodnieniach uzyskanych od momentu wydania decyzji środowiskowej, w przygotowanym projekcie budowlanym dla inwestycji. 1.3 Kwalifikacja przedsięwzięcia Przedsięwzięcia polegające na budowie dróg szybkiego ruchu (drogi ekspresowe) wymienione są wprost w złączniku i pkt. 7 do Dyrektywy Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. 85/337/EWG w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre publiczne i prywatne przedsięwzięcia na środowisko naturalne, zmienionej Dyrektywą 97/11/EC z dnia 3 marca 1997 i Dyrektywy 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r i podlegają przepisom art. 4 ust. 1 ww. dyrektywy: ( ) przedsięwzięcia zaliczone do kategorii wymienionych w załączniku i podlegają ocenie zgodnie z art Projektowany odcinek drogi jest częścią drogi ekspresowej, stąd, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. z 2004 r. Nr 257, poz z póź. zmianami), należy do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu jest obligatoryjne. Na podstawie powyższej kwalifikacji sporządzono raport oceny oddziaływania na środowisko (zwanej OOŚ) na etapie uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Dnia 15 listopada 2010 r. weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U Nr 213 poz

14 z póź. zmianami), zgodnie, z którym (art. 2 ust.1, pkt. 31) przedmiotowe przedsięwzięcie jest przedsięwzięciem mogącym zawsze znacząco oddziaływać na środowisko. Raport wykonano zgodnie z art. 66 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). 1.4 Wymagania ochrony środowiska w zakresie realizacji przedmiotowego przedsięwzięcia zawarte w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach Dnia 10 sierpnia 2010 r. decyzją Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ- 14-WOOŚ-II-ŁJ /09 orzeczono środowiskowe uwarunkowania na realizację przedsięwzięcia pn: ekspresowej na odcinku Wyszków granica województwa podlaskiego. Decyzja została wydana w oparciu o art. 71 ust. 2 pkt 1, art. 75. ust. 1 pkt 1a oraz art. 82 i art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227, z póź. zm.). 14

15 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) Ocena sposobu realizacji warunków a) Rodzaj i miejsce realizacji inwestycji ( ) Przedsięwzięcie składa się z dwóch odcinków: Odcinek od końca obwodnicy Wyszkowa do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej, tj. od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km); Odcinek od końca obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej do granicy woj. Podlaskiego, tj. od km ok do km ok (odcinek długości ok. 9,4 km) Niniejsze opracowanie dotyczy odcinka od końca obwodnicy Wyszkowa do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej tj. od km ok ,66 do km ok ,04 (odcinek długości ok. 29,1 km) b) Warunki wykorzystania terenu w fazie realizacji i eksploatacji ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich 1. prace budowlane uciążliwe akustycznie prowadzić tylko w porze dziennej (tj. od godziny 6: 00 do godziny 22: 00), organizować prace realizacyjne tak, by w możliwie największym stopniu ograniczyć możliwość nakładania się na siebie hałasu pochodzącego z różnych źródeł Uwzględniono w projekcie Wytyczne przedstawiono w rozdziale Działania minimalizujące uciążliwości w zakresie hałasu (10.5.1); w analizie akustycznej oraz w Planie Działań Środowiskowych ( zwany PDŚ) będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Uwzględniono w projekcie 2. zaplecze budowy i park maszyn budowlanych należy lokalizować w możliwie największej odległości od terenów z zabudową mieszkaniową i inną zabudową chronioną akustycznie Wytyczne odnośnie placów budowy i zaplecza oraz dróg dojazdowych szczegółowo przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Lokalizacje terenów z zabudową mieszkaniową oraz inna zabudową chroniona akustycznie przedstawiono na załączniku graficznym II. 3 Akustyka 3. w trakcie prowadzenia prac budowlanych minimalizować pylenie wtórne poprzez: przykrywanie plandekami skrzyń ładunkowych samochodów transportujących materiały sypkie, zraszanie wodą placu budowy (w miarę możliwości), ograniczanie prędkości jazdy pojazdów samochodowych w rejonie budowy Uwzględniono w projekcie. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu ooś). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. 4. należy zapewnić odpowiedni dobór maszyn budowlanych o najmniejszej możliwej mocy akustycznej Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych ( zwany PDŚ) 5. wszelkie prace prowadzić przy użyciu sprawnego technicznie sprzętu, eksploatowanego i konserwowanego w sposób prawidłowy, o niskim poziomie emisji spalin 6. zapewnić przepływ wody w ciekach po naturalnych kierunkach przez zastosowanie odpowiedniej ilości przepustów o parametrach dostosowanych do charakterystyki danego cieku Wytyczne przedstawiono w rozdziale Działania minimalizujące uciążliwości w zakresie zanieczyszczeń powietrza (8.2.1); oraz w Planie Działań Środowiskowych ( zwany PDŚ) Przepływ wody w ciekach po naturalnych kierunkach został zachowany poprzez budowę odpowiedniej ilości mostów i przepustów. Tam, gdzie było to możliwe, zachowano istniejący przebieg koryt cieków, jedynie rzeka Tuchełka została odcinkowo uregulowana po nowej trasie ze względu na kolizję z węzłem drogowym. Wykaz obiektów inżynierskich zestawiono w rozdziale do odprowadzania wód w maksymalnym stopniu wykorzystywać rowy trawiaste Sposób odwodnienia planowanej inwestycji przedstawiono w jeżeli na przedmiotowym terenie wystąpią sieci drenarskie w trakcie robót należy odtworzyć powiązania rozciętej sieci melioracyjnej Sieć drenażu rolniczego zniszczona w trakcie budowy drogi S-8 będzie odbudowana poprzez budowę nowych zbieraczy drenarskich wzdłuż nowoprojektowanej drogi, do których zostaną podłączone istniejące sączki i zbieracze drenarskie. Przebudowa sieci drenażu rolniczego znajduje się w projekcie branży melioracyjnej - Budowa zbiorników oraz 15

16 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) 9. wody z pasa drogowego mogą być odprowadzane do cieków powierzchniowych, przed odprowadzeniem wód do odbiorników należy dążyć do retencjonowania wody w zbiornikach w celu spłaszczenia fali odpływu; zbiorniki powinny pełnić rolę osadników zatrzymujących zawiesiny i substancje flotujące; wyloty ze zbiorników powinny być zasyfonowane co umożliwi zatrzymanie substancji niebezpiecznych w przypadku wycieku ładunku lub materiałów eksploatacyjnych z pojazdów; dodatkowo powinny posiadać zamknięcie odpływu (np. w postaci zastawki) na wypadek wycieków o znacznych rozmiarach 10. zbiorniki retencyjne lokalizować w miejscach wymagających najmniejszej ingerencji w tereny leśne 11. na wylotach kanalizacji z miejsc obsługi pojazdów zastosować separatory substancji ropopochodnych dla podczyszczania odprowadzanych wód 12. zastosowane urządzenia odwadniające drogę i pas drogowy nie mogą powodować zmiany stosunków wodnych na przyległych terenach podmokłych (przesuszenie gruntu) 13. plac budowy wyposażyć w środki do neutralizacji rozlanych substancji ropopochodnych 14. wyposażyć plac budowy i zaplecze techniczno - socjalne w pojemniki (kontenery) zapewniające selektywną zbiórkę odpadów w zależności od ich rodzajów, możliwości dalszego zagospodarowania czy przetworzenia 15. miejsca magazynowania odpadów niebezpiecznych powinny być oznaczone i zabezpieczone przed wstępem osób nieupoważnionych i zwierząt 16. odpady w postaci gleby i ziemi, w tym kamienie oraz gruz ceglany w miarę możliwości wykorzystać we własnym zakresie (np. do wyrównania terenu) lub przekazać uprawnionym odbiorcom; zagospodarowywać odpady powstające w trakcie robót ziemnych tylko, gdy nie są zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi 17. odpady niebezpieczne gromadzić w zamkniętych, szczelnych i oznakowanych pojemnikach odpornych na działanie składników umieszczanych w nich odpadów, zlokalizowanych w wyznaczonym, ogrodzonym, zadaszonym, o utwardzonym podłożu miejscu, zabezpieczonym przed wpływem warunków atmosferycznych; odpady przekazywać uprawnionym odbiorcom; miejsca magazynowania odpadów niebezpiecznych powinny być oznaczone i zabezpieczone przed wstępem osób nieupoważnionych i zwierząt 18. lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć oraz inne zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy, przekazywać uprawnionym odbiorcom do unieszkodliwienia Ocena sposobu realizacji warunków przebudowa istniejących rowów i cieków. w rozdziale przedstawiono lokalizację oraz parametry techniczne projektowanych zbieraczy drenarskich. Przed odprowadzeniem wód opadowych z pasa drogowego do istniejących odbiorników (cieków, rowów), wody będą oczyszczone w separatorach i czyste odprowadzane do zbiorników retencyjnych. Część z nich to zbiorniki infiltracyjne, z których woda będzie odprowadzana do gruntu, pozostałe zbiorniki - szczelne, za pomocą przepompowni lub grawitacyjnie kierują wody opadowe do istniejących odbiorników. Zbiorniki retencyjne szczelne posiadają na odpływie zastawki lub inne urządzenia do zamknięcia odpływu. Szczegółowy opis zaprojektowanego odwodnienia przedstawiono w rozdziale Warunek został zachowany. Lokalizację zbiorników przedstawiono w rozdziale oraz na załączniku graficznym uwarunkowania środowiskowe (nr 2) Przed odprowadzeniem wód opadowych z pasa drogowego do istniejących odbiorników (cieków, rowów), wody będą oczyszczone w separatorach i czyste odprowadzane do zbiorników retencyjnych. Część z nich to zbiorniki infiltracyjne z których woda będzie odprowadzana do gruntu, pozostałe zbiorniki - szczelne, za pomocą przepompowni lub grawitacyjnie kierują wody opadowe do istniejących odbiorników. Zbiorniki retencyjne szczelne posiadają na odpływie zastawki lub inne urządzenia do zamknięcia odpływu. Szczegółowy opis zaprojektowanego odwodnienia przedstawiono w rozdziale Zastosowane urządzenia odwadniające drogę i pas drogowy nie powodują zmiany stosunków wodnych na przyległych terenach podmokłych (przesuszenie gruntu) brak głębokich wykopów. Dodatkowo, aby spłaszczyć falę odpływu, przed odprowadzeniem wód opadowych do odbiorników wody te są retencjonowane w zbiornikach. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącego integralna częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącego integralna częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Gospodarka odpadami został przedstawiona w rozdziale 13 Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Gospodarka odpadami został przedstawiona w rozdziale 13 Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Gospodarka odpadami został przedstawiona w rozdziale 13 Raportu Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. 16

17 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) Ocena sposobu realizacji warunków Gospodarka odpadami został przedstawiona w rozdziale odpadowe masy roślinne - części zielone, kora, gałęzie, korzenie - rozdrabniać i kierować w miarę możliwości do kompostowania lub po zebraniu odpowiedniej ilości przekazywać uprawnionym odbiorcom 20. odpady gruzu budowlanego, (gdy nie są zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi) wytworzone w fazie realizacji inwestycji wykorzystywać we własnym zakresie lub po zebraniu odpowiedniej ilości przekazywać uprawnionym odbiorcom 21. odpady o kodzie * (tj. mieszanina odpadów z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach) oraz * (tj. odpady stałe z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach) przekazywać uprawnionym odbiorcom do unieszkodliwienia 22. zapewnić pracownikom pomieszczenia sanitarne i socjalne celem zapewnienia odpowiednich warunków sanitarno - higienicznych oraz bezpieczeństwa pracy na terenie budowy 23. zaplecze budowy (w szczególności miejsca postoju i konserwacji maszyn budowlanych) należy zabezpieczyć przed przedostawaniem się zanieczyszczeń do gruntu i wód 24. zaplecze budowy oraz drogi techniczne zorganizować w sposób zapewniający oszczędne korzystanie z terenu i minimalne przekształcenie jego powierzchni, a po zakończeniu prac teren przywrócić do właściwego stanu 25. zaplecze budowy, bazy materiałowe oraz parkingi sprzętu i maszyn zlokalizować poza: a) dolinami rzek: Tuchełki, cieku Struga i innych cieków powierzchniowych oraz otoczeniem zbiorników wodnych; Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Gospodarka odpadami został przedstawiona w rozdziale 13 Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Gospodarka odpadami został przedstawiona w rozdziale 13 Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Gospodarka odpadami został przedstawiona w rozdziale 13. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Dodatkowe działa minimalizujące przedstawiono w 11.2 Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. b) terenami leśnymi; c) rozpoznanymi stanowiskami chronionych gatunków roślin i zwierząt 26. ze względu na znaczne bogactwo przyrodnicze terenu, w harmonogramie prac budowlanych należy zaplanować, aby ich rozpoczęcie odbyło się poza sezonem lęgowym ptaków. Dotyczyć to będzie prac związanych z wycinką drzew i wstępnych robót ziemnych; okres lęgowy ptaków obejmuje okres od 1 marca do 15 października, zgodnie z 7 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237) 27. na etapie budowy należy dążyć do maksymalnego ograniczenia pasa terenu zajętego pod budowę, przestrzegając jednocześnie granic tego pasa; w przypadku powstania konieczności utwardzania dróg dojazdowych lub stanowisk dla sprzętu, po zakończeniu prac należy usunąć materiały używane w procesie organizacji dojazdu i prac 28. urządzenia wykorzystywane w trakcie budowy oraz czasowe elementy infrastruktury pomocniczej powinny być możliwie szybko zdemontowane i usunięte po zakończeniu fazy realizacji przedsięwzięcia Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. 29. w ramach ograniczenia negatywnych skutków niepokojenia zwierząt, należy w okresie budowy drogi wyznaczyć na Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji 17

18 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) terenach leśnych obszar, poza którym penetracja ludzi będzie ograniczona do niezbędnego minimum; teren ten powinien obejmować pas zadrzewienia znajdującego się w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji powyżej 100 m od rozbudowywanej drogi po każdej jej stronie; na ww. terenie nie należy składować materiałów, pozostawiać sprzętu wykorzystywanego podczas budowy oraz należy ograniczać penetrację ludzi do niezbędnego minimum; może to w znacznym stopniu przyczynić się do ograniczenia płoszenia zwierząt 30. wycinkę drzew należy poprzedzić szczegółową inwentaryzacją, starsze drzewa przewidziane do wycięcia należy szczegółowo skontrolować w zakresie zasiedlenia ich przez chronione gatunki owadów; w przypadku ich identyfikacji należy zastosować się do przepisów dotyczących ochrony przyrody, w szczególności w aspekcie ochrony gatunkowej 31. należy przewidzieć zabezpieczenie drzew podczas budowy poprzez: a) obudowę pni drzew metodą deskowania wokół pnia lub w tzw. skrzynią do wysokości 1,5-2,0 m (zależnie od wysokości drzewa); b) obudowę pni drzew materiałami i osłonami z tworzyw sztucznych (siatki, płyty, folie, zużyte opony); Ocena sposobu realizacji warunków (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Szczegółowe wytyczne zawarto w tomie odnośnie wycinki drzew i krzewów stanowiący cześć projektu budowlanego Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Szczegółowe wytyczne zawarto w tomie odnośnie wycinki drzew i krzewów stanowiący cześć projektu budowlanego Dodatkowe informacje zawarto w rozdziale 7.4 c) osłonę drzew matami słomianymi; d) stosowanie mat słomianych jako podkładu pod elementy z tworzyw sztucznych 32. celem uniemożliwienia nadmiernego zagęszczenia gleby przez pojazdy i maszyny robocze, glebę w pobliżu drzew należy zabezpieczyć betonowymi płytami i balami drewnianymi 33. prace budowlane powinny być prowadzone z dbałością o: a) ograniczenie wpływów wynikających z zajęcia terenów przyległych do drogi; Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Szczegółowe wytyczne zawarto w tomie odnośnie wycinki drzew i krzewów stanowiący cześć projektu budowlanego Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. b) dobrą jakość sprzętu, która ma wpływ na krótkotrwałą ale wzmożoną kumulację zanieczyszczeń i emisję hałasu; c) sprawne prowadzenie wg harmonogramu robót w celu maksymalnego ograniczenia czasu negatywnych oddziaływań na ww. obszar podczas realizacji inwestycji; 34. drogi dojazdowe do placu budowy wytyczyć w miarę możliwości w oparciu o istniejącą sieć szlaków komunikacyjnych 35. po realizacji inwestycji tereny wokół obiektów mostowych w miarę możliwości powinny być przywrócone do stanu maksymalnie zbliżonego do naturalnego, aby zachować warunki siedliskowe żyjących tam gatunków zwierząt 36. wody rzeki Tuchełki oraz cieku Struga zabezpieczyć przed możliwością przedostania się do nich materiałów używanych podczas budowy, np. poprzez stosowanie pomostów roboczych i podestów zabezpieczających; w razie konieczności umocnienia brzegów rzek należy zastosować materiały geosyntetyczne lub naturalne (za wyjątkiem gabionów); brzegi mogą być jedynie umocnione w sposób umożliwiający zachowanie funkcji ekologicznych cieków i obsadzone właściwą dla siedliska roślinnością 37. podczas prowadzenia prac zachować ich etapowość tak, aby nie zamknąć tras wędrówek zwierząt, np. wygrodzenie trasy powinno być wykonane po ostatecznym zagospodarowaniu przejść dla zwierząt Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. 18

19 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) 38. w miejscach rozrodu płazów (tj. tereny podmokłe, zbiorniki wodne i ich otoczenie) prace budowlane prowadzić z niezwykłą starannością; prowadzone prace nie mogą wpłynąć na naturalny charakter cieków i zbiorników wodnych, należy zagwarantować ich ochronę przed zanieczyszczeniem oraz zasypaniem a także nie można dopuścić do zaburzenia stosunków wodnych na terenach wrażliwych na takie zmiany 39. w przypadku zniszczenia gniazda bociana białego, które jest zlokalizowane bezpośrednio przy terenie inwestycji, należy w odległości do 50 metrów od gniazda istniejącego ustawić (w uzgodnieniu z właścicielami terenu) gniazdo zastępcze w postaci wolnostojącego słupa z gniazdem, które będzie mogło być wykorzystywane przez ptaki; wyznaczenie miejsca dla platformy zastępczej należy przewidzieć na dalszym etapie prac projektowych gwarantującym, że wyznaczone miejsce będzie zapewnione 40. ograniczyć do minimum ingerencję w przecinane przez trasę cieki wodne, w szczególności zminimalizować dodatkowe regulowanie tych cieków w związku z budową przepustów drogowych oraz w pobliżu planowanych mostów 41. w celu utrzymywania przejść dla zwierząt w stanie gwarantującym pełną ich funkcjonalność i efektywność należy po zakończeniu prac budowlanych teren uporządkować, przepusty oraz rowy systematycznie oczyszczać i udrażniać, w przypadku wystąpienia ubytków w masie roślinnej w obrębie przejść należy przeprowadzić nasadzenia uzupełniające; prowadzić bieżącą pielęgnację istniejącej i nasadzonej zieleni (zapewniając właściwy skład gatunkowy roślinności) 42. należy przygotować i wdrożyć program monitoringu środowiska dotyczący: hałasu, zanieczyszczenia powietrza i gospodarki ściekowej (m.in, należy uwzględnić okresowe kontrole stanu sprawności technicznej oraz skuteczności działania urządzeń służących do podczyszczania i odprowadzania spływów opadowych); w przypadku niedotrzymania standardów jakości środowiska należy zastosować odpowiednie dodatkowe zabezpieczenia 43. należy zapewnić nadzór środowiskowo - przyrodniczy nad prowadzonymi pracami na etapie realizacji przedsięwzięcia Ocena sposobu realizacji warunków Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Szczegóły przedstawiono w rozdziale Uwzględniono w projekcie. Szczegóły przedstawiano w rozdziale 22 Wytyczne przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych będącym integralną częścią niniejszej dokumentacji (załącznik do raportu OOŚ). w PDŚ umieszczono kompleksowe i wiążące wytyczne dla wykonawców inwestycji. Szczegóły przedstawiano w rozdziale po zakończeniu prac należy dokonać odbioru ekologicznego przejść dla zwierząt, które zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735) stanowią obiekt inżynierski i winny być zaprojektowane i wykonane w sposób odpowiadający wymaganiom wynikającym z jego usytuowania i przeznaczenia tak, aby była zapewniona jego trwałość oraz warunki prawidłowej eksploatacji i utrzymania. Warunki techniczne uwzględniono w projekcie - oświadczenia projektantów. Wytyczne do odbioru ekologicznego przejść dla zwierząt przedstawiono w Planie Działań Środowiskowych c) Wymagania dotyczące ochrony środowiska konieczne do uwzględnienia w dokumentacji wymaganej do wydania decyzji, o której mowa w art. 72 ust. 1 ustawy ooś 1. w celu ochrony przed hałasem terenów, na które może oddziaływać planowana inwestycja wykonać ekrany akustyczne o efektywnej skuteczności, odpowiednich długościach i wysokościach - zgodnie z lokalizacją przedstawioną w raporcie i jego uzupełnieniach: W projekcie budowalnym przewidziano budowę zabezpieczeń akustycznych. z uwagi na wydanie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U poz. 1109) w niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki nowej analizy akustycznej, która wprowadza zmiany w wymaganiach decyzji Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: 19

20 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) Nr ekranu Kilometraż Wysokość ekranu [m] Długość ekranu [m[ Powierzchnia ekranu [m 2 ] Rodzaj ekranu Dodatkowe zabezpieczenia /uwagi Ocena sposobu realizacji warunków RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 o środowiskowych uwarunkowania. Szczegółową analizę akustyczną przedstawiono w rozdziale 9. EP 1 EP 2 EP 3 EP 4 EP 5 EP STRONA PRAWA P P P P P P P O P P P P P O P EP P P EP 8* O P II etap P EP O P EP P STRONA LEWA P EL O P EL 2** O Stawy hodowlane EL P EL P 20

21 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) EL 5 EL 6* EL 7 EL P MOP Przyjmy P oktagon O P oktagon P II etap P P O P 2. po wykonaniu analizy akustycznej należy zarezerwować w pasie drogowym teren pod ekran akustyczny EP8* ( ) w przypadku stwierdzenia przekroczenia w warunkach eksploatacji dopuszczalnych poziomów dźwięku na terenie zabudowy mieszkalnej; teren wymagający ochrony akustycznej posiada funkcję zabudowy mieszkaniowej - zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Mazowiecka; w zasięgu negatywnego oddziaływania planowanej inwestycji (50dB w porze nocnej w roku 2028) w okolicy analizowanego ekranu akustycznego obecnie nie występuje zabudowa mieszkaniowa. w związku z powyższym zasadnym jest zarezerwowanie terenu pod ekran EP8; 3. EL6* ( * ) należy zarezerwować w pasie drogowym teren pod przyszłe wydłużenie ekranu od km do km w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku w warunkach eksploatacji na terenie zabudowy mieszkalnej i terenie usług publicznych (szkoła); teren zlokalizowany wzdłuż planowanego ekranu posiada funkcję zabudowy mieszkaniowej oraz usług oświaty (szkoła) - zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Mazowiecka; ponieważ na terenie przeznaczonym pod zabudowę mieszkaniową obecnie nie ma żadnej zabudowy mieszkaniowej zasadnym jest zarezerwowanie terenu pod ekran akustyczny 4. do konstrukcji ekranów akustycznych zastosować elementy pochłaniające, obsadzone pnączami, umożliwiającymi zamaskowanie i wkomponowanie ekranów w otaczający krajobraz 5. na planowanych do wykonania obiektach zastosować ekrany odbijające Ocena sposobu realizacji warunków W projekcie budowalnym przewidziano budowę zabezpieczeń akustycznych. z uwagi na wydanie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U poz. 1109) w niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki nowej analizy akustycznej, która wprowadza zmiany w wymaganiach decyzji Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 o środowiskowych uwarunkowania. Szczegółową analizę akustyczną przedstawiono w rozdziale 9 W projekcie budowalnym przewidziano budowę zabezpieczeń akustycznych. z uwagi na wydanie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U poz. 1109) w niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki nowej analizy akustycznej, która wprowadza zmiany w wymaganiach decyzji Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 o środowiskowych uwarunkowania. Szczegółową analizę akustyczną przedstawiono w rozdziale 9 Uwzględniono w projekcie. Tom zieleń (część projektu budowlanego) W projekcie budowalnym przewidziano budowę zabezpieczeń akustycznych z uwagi na wydanie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U poz. 1109) w niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki nowej analizy akustycznej, która wprowadza zmiany w wymaganiach decyzji Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14- WOOŚ-II-ŁJ /09 o środowiskowych uwarunkowania. Szczegółową analizę akustyczną przedstawiono w rozdziale 9 6. ekrany akustyczne odbijające przeźroczyste powinny mieć wbudowane co 10 cm czarne prążki, a na ich górnej krawędzi powinna być umieszczona nieprzeźroczysta belka o wysokości 10 cm (chyba, że na danym ekranie przewidziano budowę oktagonu), zapobiegnie to rozbijaniu się ptaków o ekrany Szczegółowy opis zastosowanych elementów zabezpieczenia akustycznego przedstawiono w rozdziale 9 7. wybudować ekrany akustyczne od km do km (strona lewa) oraz od km do km Uzasadnienie odnośnie rezygnacji z budowy wskazanych ekranów akustycznych od km do km (strona 21

22 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) (strona prawa) w celu zabezpieczenia terenów podmokłych i zbiorników wodnych (stawy hodowlane - lęgowiska ptaków) przed nadmiernym hałasem; zaleca się zastosowanie ekranów akustycznych pochłaniających o współczynniku izolacyjności akustycznej (Rw) - min. 30dB, klasa pochłaniania - A4; obsadzonych szybko rozwijającymi się pnączami; dopuszcza się zastosowanie ekranów odbijających przeźroczystych z wbudowanymi prążkami pionowymi szerokości 2 cm rozmieszczonymi co 10 cm, w kolorystyce kontrastującej z powierzchnią drogi oraz otoczeniem; na górnej krawędzi ekranu powinna być umieszczona nieprzeźroczysta belka wysokości 10 cm; dopuszcza się również przeanalizowanie na etapie ponownej oceny możliwości rezygnacji z ww. ekranów akustycznych na rzecz położenia na danym odcinku drogi nawierzchni cechującej się lepszymi parametrami akustycznymi; wprowadzenie na danym odcinku drogi innej, cichszej nawierzchni możliwe jest jedynie w przypadku, gdy przedmiotowe rozwiązanie będzie skutkowało takim samym bądź lepszym ograniczeniem emisji hałasu w sąsiedztwie stawów 8. projekt ekranów akustycznych powinien uwzględniać również aspekt krajobrazowy i konieczność minimalizacji odczucia monotonii podczas eksploatacji drogi 9. na etapie projektu budowlanego należy opracować projekt zieleni oraz projekt gospodarki istniejącą zielenią, a jego zakres powinien obejmować: Ocena sposobu realizacji warunków lewa) oraz od km do km (strona prawa) przedstawiono w rozdziale 9. Uwzględniono w projekcie. Ekrany zastosowano tylko tam, gdzie występowały przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku. Projekt zieleni oraz projekt gospodarki istniejącą zielenią został opracowany na etapie projektu budowlanego. Dodatkowe opisy zamieszczono w rozdziale 7.4 a) szczegółową inwentaryzację zieleni; b) wykaz drzew i krzewów, z którymi przebudowywana droga wchodzi w kolizję w pasie robót oraz w miarę możliwości wskazanie do przesadzenia najcenniejszych okazów; c) zaprojektowanie pasów zieleni izolacyjnej o charakterze ekranującym na odcinkach przebiegających w rozległych terenach otwartych d) stworzenie warunków do powstania strefy ekotonowej na granicy lasu i pasa drogowego. Rodzaj nasadzeń i skład gatunkowy powinien być zgodny z siedliskiem i uzgodniony z właściwym nadleśnictwem; e) nasadzenia zieleni przydrożnej, której zadaniem będzie stabilizacja ładu przestrzennego związanego z drogą, jako obiektem budowlanym, nawiązującym do obecnego środowiska przyrodniczego i krajobrazu f) obsadzenie roślinnością średnią i wysoką obszaru najść do przejść dla zwierząt dużych i średnich g) projekt zabezpieczeń pni i systemów korzeniowych h) projekt nasadzeń zieleni średniej i wysokiej na powierzchni przejść górnych i) projekt całości nasadzeń zieleni w obrębie inwestycji w doborze gatunkowym musi uwzględniać wyłącznie gatunki rodzime, występujące na danym siedlisku oraz o typie genetycznym zgodnym z roślinnością Puszczy Białej; w doborze gatunków tworzących zieleń należy kierować się odpornością gatunku na zanieczyszczenie powietrza, suszę, zasolenie gleby; należy wziąć pod uwagę uwarunkowania siedliskowe, techniczne wskazania związane z architekturą krajobrazu; należy wykluczyć nasadzenia iglaków płożących oraz drzew i krzewów posiadających owoce chętnie zjadane przez wiele gatunków ptaków takich, jak: jarząb szwedzki, głóg, bez czarny itp., a także wykluczyć używanie torfu naturalnego przy nawożeniu założonych nasadzeń j) przykładowy skład gatunkowy drzew na terenach suchych: drzewa - sosna pospolita (Pinius sylvestris L.), brzoza brodawkowata (Betula pendula), klon pospolity (Acer platanoides) 22

23 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) Ocena sposobu realizacji warunków k) przykładowy skład gatunkowy drzew na terenach wilgotnych, podmakających: drzewa - brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh), olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.), olsza szara (Alnus incana (L.) Moench), wierzba (Salix L.) l) przykładowy skład gatunkowy krzewów: krzewy - trzmielina europejska (Fastigiata Compacta), dereń biały (Cornus alba L.), dereń rozłogowy (Cornus sericea), szakłak (Rhamnus L), kruszyna pospolita (Frangula alnus MUL), bez czarny (Sambucus nigra L.) 10. planowane przedsięwzięcie należy wykonać z materiałów gwarantujących szczelność, wytrzymałość i nieagresywność dla środowiska, posiadających niezbędne aprobaty techniczne Uwzględniono w projekcie. 11. realizacja inwestycji winna zagwarantować możliwość migracji zwierząt, dlatego też należy zaprojektować następujące przejścia dla zwierząt: Przejścia górne duże oraz dolne średnie i duże: a) km , przejście dolne średnie, szer. min. 6,5m, wys. min. 3,5m, wsp. Ciasnoty > 0,7. Przejście może posiadać przekrój prostokątny lub łukowy; b) km , przejście górne duże, szerokość w najwęższej środkowej części mostu min. 50m; nachylenie powierzchni < 15%; stosunek szerokości do długości przejścia >0,8; przejście w formie wiaduktu nad drogą, rozszerzającego się ku końcom c) km , przejście dolne średnie, szer. min. 6,0 m, wys. min. 3,5 m; szerokość pasa udostępnionego dla zwierząt min. 6,0 m liczona poza lustrem wody; należy zachować naturalne koryto cieku ponieważ nurt rzek stanowi naturalną drogę dla przemieszczania się zwierząt d) km , przejście dolne duże, szer. min. 18,0 m, wys. min. 4,0 m, wsp. Ciasnoty >1,5; przejście może posiadać przekrój prostokątny lub łukowy e) km , przejście dolne duże, szer. min. 18,0 m, wys. min. 4,0m, wsp. Ciasnoty >1,5; przejście może posiadać przekrój prostokątny lub łukowy Projekt budowlany przewiduje budowę przejść dla zwierząt. Szczegółową charakterystykę obiektów inżynierskich pełniących funkcje przejść dla zwierzą przedstawiono w rozdziale f) km , przejście dolne średnie, szer. min. 6,0 m (dla S8 i DP), wys. min. 3,5m (dla S8 i DP); szerokość podano, jako wartość łączną liczoną poza lustrem wody oraz poza projektowanym przejazdem; pas terenu może obejmować jedną lub obie strony cieku, przy czym należy zachować naturalne koryto cieku, ponieważ nurt rzek stanowi naturalną drogę dla przemieszczania się zwierząt g) km , przejście dolne zintegrowane, szer. min. 6,0 m + 5,5 m na przejazd dla pojazdów rolniczych (dotyczy S8 i DK8), wys. min. 4,5 m (S8), min. 3,6m (DK8); szerokość podano, jako wartość łączną liczoną poza lustrem wody oraz poza przejazdem drogowym; należy zachować naturalne koryto cieku ponieważ nurt rzek stanowi naturalną drogę dla przemieszczania się zwierząt; h) km , przejście górne duże, szerokość w najwęższej środkowej części mostu min. 50 m; nachylenie powierzchni < 15%; stosunek szerokości do długości przejścia >0,8; przejście w formie wiaduktu nad drogą, rozszerzającego się ku końcom; i) km , przejście dolne średnie, szer. min. 6,5m, wys. min. 3,5 m, wsp. ciasnoty > 0,7; przejście może 23

24 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) posiadać przekrój prostokątny lub łukowy Ocena sposobu realizacji warunków j) km , przejście dolne duże, szer. min. 35,0 m, wys. min. 5,0m; szerokość podano, jako wartość łączną liczoną poza lustrem wody; pas terenu może obejmować jedną lub obie strony cieku, przy czym należy zachować naturalne koryto cieku, ponieważ nurt rzek stanowi naturalną drogę dla przemieszczania się zwierząt k) km , przejście górne duże, szerokość w najwęższej środkowej części mostu min. 50 m; nachylenie powierzchni < 15%; stosunek szerokości do długości przejścia >0,8; przejście w formie wiaduktu nad drogą rozszerzającego się ku końcom l) km , przejście dolne duże, szer. min. 35,0m, wys. min. 5,0 m, wsp. ciasnoty >1,5; szerokość przejścia podano, jako pas terenu udostępniony dla zwierząt; przejście może posiadać przekrój prostokątny lub łukowy Przejścia dolne małe: a) km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km , km b) parametry przejść: wysokość min. 1,5m, szerokość min. 2,0 m, współczynnik ciasnoty >0,07; wykonanie przejść o przekroju prostokątnym; w przypadku przejść na ciekach należy wybudować obustronne półki wykonane z naturalnego podłoża o szerokości min. 0,5 m, znajdujące się powyżej poziomu średniej wody; powierzchnia przejścia musi być połączona w sposób płynny z otoczeniem; Projekt budowlany przewiduje budowę przejść dla zwierząt dolnych małych. Szczegółową charakterystykę obiektów inżynierskich pełniących funkcje przejść dla zwierzą przedstawiono w rozdziale Zalecenia w zakresie zagospodarowania i wyposażenia przejść dla zwierząt: Uwzględniono w Projekcie budowlanym. Szczegółowa lokalizacja oświetlenia względem przejść dla zwierząt wraz z działaniami minimalizującymi została przedstawiona rozdziale a) unikać lokalizacji elementów obcych przy przejściach takich, jak znaki drogowe czy oświetlenie Z uwagi na obowiązek lokalizowania oświetlenia wynikający z rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie nie ma możliwości prawnych rezygnacji z zastosowanego oświetlenia. b) obsadzać roślinnością średnią i wysoką obszar najść do przejść dla zwierząt dużych i średnich Uwzględniono w Projekcie. Szczegółowe rozwiania zawarte w Projekcie budowlanym przedstawiono w rozdziale 7.4 c) w przypadku przejść górnych obsadzenia również należy uwzględnić na przejściach Uwzględniono w Projekcie. Szczegółowe rozwiania zawarte w Projekcie budowlanym przedstawiono w rozdziale d) w przypadku przejść dolnych wyklucza się możliwość pozostawienia elementów betonowych na ich powierzchni; całą powierzchnię przejścia należy wyłożyć warstwą gleby urodzajnej i nasadzić zieleń niską e) przejścia należy zagospodarować w sposób nawiązujący do otaczającego krajobrazu i siedlisk występujących w ich rejonie tak, aby nasadzenia roślinności w obszarach wejściowych spełniały funkcję osłonową i naprowadzającą f) w celu zapewnienia swobodnej migracji zwierząt należy przewidzieć możliwość przechodzenia zwierząt również przez projektowane drogi serwisowe i przekładki dróg oraz drogi istniejące, na które następuje wyjście zwierząt z przejść przewidzianych na drodze głównej (ekspresowej) Uwzględniono w Projekcie. Szczegółowe rozwiania zawarte w Projekcie budowlanym przedstawiono w rozdziale Uwzględniono w Projekcie. Szczegółowe rozwiania zawarte w Projekcie budowlanym przedstawiono w rozdziale Uwzględniono w Projekcie budowlanym. Szczegółowe rozwiązani obiektów inżynierskich pełniących funkcje dla zwierząt przedstawiano w rozdziale g) w miejscach wytyczonych jako przejścia dla zwierząt, gdzie rowy zaprojektowano poprzecznie w stosunku do trasy W obrębie przejść dla zwierząt nowoprojektowane rowy otrzymały parametry j.w. ewentualnie zostały zarurowane, (jeżeli 24

25 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) przemieszczania się zwierząt, zaleca się rowy te zarurować w celu eliminacji dodatkowych przeszkód dla zwierząt oraz czynników stresotwórczych; szczególnie zaleca się wprowadzić taki zabieg dla rowów, które łączą ciek główny ze zbiornikami retencyjnymi Ocena sposobu realizacji warunków pozwoliły na to warunki techniczne. Parametry koryt rowów i cieków istniejących w obrębie przejść dla zwierząt dostosowano do istniejących wymiarów, jedynie zmieniono pochylenie skarp na 1:2 oraz umocniono je biologicznie (na skarpach darnina lub obsiew). Zatem warunek został spełniony. h) zaleca się pokrycie szatą roślinną nasypów oraz skarp, ponieważ betonowe umocnienia odstraszają zwierzynę Uwzględniono w projekcie budowlanym. Skarpy umocniono biologicznie (na skarpach darnina lub obsiew). i) w miejscach gdzie w pobliżu zaprojektowanych urządzeń odwodnienia tj. zbiorników retencyjnych zlokalizowano przejścia dla zwierząt należy ww. urządzenia odpowiednio przesłonić zielenią średnią i wysoką tak, aby wkomponowywały się w krajobraz i nie stanowiły czynnika stresotwórczego dla przemieszczających się zwierząt j) dodatkowo w przypadku przejść dolnych należy wprowadzić doświetlenia poprzez zachowanie otwartego pasa rozdziału k) dodatkowo w przypadku poszerzonych mostów nad ciekiem wodnym należy skarpy oporowe przyczółków pokrywać warstwą gruntu, a pożądanym efektem jest dodatkowo obsianie zielenią niską (trawą) l) dodatkowo w przypadku przejścia zintegrowanego z drogą gospodarczą w km drogę tę należy zaprojektować jako nieutwardzoną Tam, gdzie głębokości odbiornika rowów prowadzonych w obrębie przejść dla zwierząt pozwalały na ich zarurowanie warunek został spełniony. Jednak w większości istniejące odbiorniki są na tyle płytkie, że zarurowanie rowów dopływających do nich spowodowałby konieczność obsypania wystających z ziemi rurociągów na wys. do 1,0 m, co w obrębie przejść dla zwierząt jest niedopuszczalne. w takich warunkach zdecydowano się na pozostawienie rowów otwartych, którym nadano parametry przekroju umożliwiające migrację zwierząt, tzn.: głębokości 0,5 0,6 m, nachylenie skarp 1: 3, umocnienie biologiczne. Uwzględniono w projekcie budowlanym. Uwzględniono w projekcie budowlanym. W decyzji środowiskowej nie przewidziano przejścia w km Najbliżej zlokalizowano przejście górne w km (kilometraż z pkt 11.k decyzji środowiskowej). W Projekcie budowlany przewidziano zmianę lokalizacji przejścia w km (przejście górne). Przejście górne nie koliduje z drogą gospodarczą brak konieczności projektowania drogi o nawierzchni nieutwardzonej. m) w przypadku przejść górnych należy wyposażyć je w ekrany antyolśnieniowe Uwzględniono w Projekcie budowlanym. n) przy projektowaniu rowów, jak również nasypów i wykopów w rejonach przejść dla zwierząt należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie kształtowanie deniwelacji; w przypadku skarp o nachyleniu większym niż 1:2 dla wszystkich grup i gatunków zwierząt naziemnych z dużymi ssakami włącznie, wartości progowe wynoszą: wysokość nasypów maksymalnie 1,0 m i głębokość wykopów maksymalnie 1,5m. w związku z powyższym na etapie projektu należy dotrzymać wymaganych parametrów przy formowaniu rowów, nasypów, wykopów itd. w miejscach przewidzianych dla przemieszczających się zwierząt W obrębie przejść dla zwierząt nowoprojektowane rowy otrzymały parametry j.w., ewentualnie zostały zarurowane, (jeżeli pozwoliły na to warunki techniczne. Parametry koryt rowów i cieków istniejących w obrębie przejść dla zwierząt dostosowano do istniejących wymiarów, jedynie zmieniono pochylenie skarp na 1:2 oraz umocniono je biologicznie (na skarpach darnina lub obsiew). Zatem warunek został spełniony. 13. wygrodzenie drogi należy przeprowadzić na całej jej długości w celu zapobieżenia przypadkowym wejściom na nią migrującej zwierzyny z wyłączeniem terenów z ekranami akustycznymi; 14. ogrodzenia powinny spełniać następujące warunki a) wysokość min. 250cm w terenie leśnym i polno - leśnym oraz min. 220cm na pozostałych obszarach b) do wysokości ok. 0,5m uzupełnienie z siatki o drobnych oczkach 1,5 x 2,5cm odchylnej na zewnątrz, do wysokości ok. 120cm - oczka 5 x 15cm, powyżej 120cm - oczka 15 x 15cm Zastosowano wygrodzenie drogi w projekcie budowlanym. Opis zastosowanego ogrodzenia przedstawiono w rozdziałach 0; ; c) zagłębienie siatki w grunt min. 30cm d) zawsze obustronna lokalizacja e) zakończenie ogrodzenia przy konstrukcji przejścia dla zwierząt, mostu, przepustu lub w przypadku braku takich 25

26 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) obiektów wywinięcie ogrodzenia powinno w kierunku od drogi oraz jego uzupełnienie elementem zamykającym dostęp pomiędzy siatkę a rów drogowy 15. zbiorniki retencyjne należy wygrodzić i zabezpieczyć dodatkową siatką o oczkach wielkości nie większej niż 5 mm, zagiętą w kierunku na zewnątrz, co zapobiegnie potencjalnym poszukiwaniom przez zwierzęta nowych miejsc bytowania Ocena sposobu realizacji warunków Zastosowano ogrodzenia w obrębie zbiorników. Opis zastosowanego ogrodzenia przedstawiono w rozdziałach II Stwierdzam konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji, o której mowa w art. 72 ust. 1 ustawy ooś. W raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko należy przedstawić szczegółowe analizy obliczeniowe przyjętych do realizacji ekranów akustycznych z uwzględnieniem ich skuteczności. Ekrany akustyczne powinny być przewidziane jako wkomponowane w krajobraz i obsadzone zielenią osłaniającą Szczegółowa analiza akustyczna została przedstawiona w rozdziale 9 oraz na załącznikach graficznych. III Nakładam na wnioskodawcę obowiązek wykonania analizy porealizacyjnej w formie pomiarów kontrolnych w zakresie poziomu hałasu, wibracji, zanieczyszczeń powietrza, gleby i wód podziemnych w terminie 12 miesięcy od dnia oddania obiektu do użytkowania i przedstawienia jej wyników odpowiedniemu organowi w terminie 18 miesięcy od dnia oddania obiektu do użytkowania, w celu oceny skuteczności zastosowanych rozwiązań chroniących środowisko. Ponadto nakładam na wnioskodawcę obowiązek wykonania analizy porealizacyjnej w zakresie oddziaływania inwestycji na cele i przedmiot ochrony obszaru specjalnej ochrony ptaków sieci Natura 2000 Puszcza Biała PLB Badania terenowe należy przeprowadzić w drugim pełnym sezonie lęgowym (marzec - lipiec) następującym po oddaniu obiektu do użytkowania, czyli w odstępie co najmniej 12 miesięcy od tego terminu. Wyniki analizy należy przedstawić odpowiedniemu organowi do końca roku kalendarzowego, w którym wykonano badania terenowe. W zakresie ochrony przed hałasem i wibracjami należy wykonać pomiary tych oddziaływań obejmujące tereny w sąsiedztwie przedmiotowego odcinka drogi podlegające ochronie akustycznej. Opracowana analiza porealizacyjna powinna obejmować także pomiary kontrolne w zakresie zanieczyszczeń powietrza - wykonane w sąsiedztwie przedmiotowej inwestycji, przeprowadzone w rejonie zabudowy mieszkalnej i upraw rolnych. W zakresie zanieczyszczeń gleby i wód podziemnych oraz oceny skuteczności zastosowanych środków ochronnych badania należy przeprowadzić na wylotach kanałów odprowadzających wody do odbiorników. Ze względu na miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Mazowiecka, w przypadku wystąpienia przekroczeń norm hałasu na terenach faktycznie zabudowanych, należy określić parametry i lokalizację proponowanych ekranów akustycznych chroniących wprowadzoną zabudowę. W przypadku niedotrzymania standardów jakości środowiska należy zastosować odpowiednie dodatkowe zabezpieczenia. W przypadku stwierdzenia przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu należy przedstawić rozwiązania zabezpieczające tereny chronione przed ponadnormatywnym oddziaływaniem akustycznym lub należy podjąć działania mające na celu utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania. Analiza porealizacyjna winna opierać się przede wszystkim na inwentaryzacji gatunków spełniających kryteria uznania jej za przedmioty ochrony w tym obszarze (lelek, dudek, dzięcioł czarny, lerka, świergotek polny i jarzębatka). Inwentaryzacją należy objąć pas o szerokości 1000 m (po 500m z każdej strony budowanej drogi), który należy skontrolować wykonując 4 kontrole poranne w odstępach min. 2 tygodniowych w okresie od 10 kwietnia do 15 czerwca, a także 1 kontroli nocnej (od 1 czerwca do 20 lipca). Analiza winna uwzględniać aktualne zasięgi stref hałasu o wartości 40 db i 50 db, w których może dochodzić do spadku zagęszczeń ptaków terenów leśnych i otwartych. Termin wykonania analizy wynika z możliwości opóźnienia ewentualnej reakcji gatunków zamieszkujących sąsiedztwo budowanej drogi ekspresowej w stosunku do terminu oddania obiektu do użytkowania. W ramach powtórnej oceny oddziaływania przedmiotowego przedsięwzięcia na środowisko stwierdzono, że w aspekcie: poziomu hałasu, wibracji - pomiary tych oddziaływań obejmujące tereny w sąsiedztwie przedmiotowego odcinka drogi podlegające ochronie akustycznej; Powyższe analizy poziomu hałasu należy przeprowadzić w terminie 12 miesięcy od dnia oddania obiektu do użytkowania i przedstawienia jej wyników odpowiedniemu organowi w terminie 18 miesięcy od dnia oddania obiektu do użytkowania, w celu oceny skuteczności zastosowanych rozwiązań chroniących środowisko. zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza Brak przesłanek do stosowania analizy porealizacyjnej na stan sanitarny powietrza. zanieczyszczeń gleb i wód podziemnych - badania należy przeprowadzić na wylotach kanałów odprowadzających wody do odbiorników. brak przesłanek do stosowania analizy porealizacyjnej w aspekcie zanieczyszczeń gleb i wód podziemnych (na wylotach kanałów odprowadzających wody do odbiorników) oddziaływania inwestycji na cele i przedmiot ochrony obszaru specjalnej ochrony ptaków sieci Natura 2000 Puszcza Biała PLB , która winna opierać się przede wszystkim na inwentaryzacji gatunków spełniających kryteria uznania jej za przedmioty ochrony w tym obszarze (lelek, dudek, dzięcioł czarny, lerka, świergotek polny i jarzębatka). Analiza winna uwzględniać aktualne zasięgi stref hałasu o wartości 40 db i 50 db, w których może dochodzić do spadku zagęszczeń ptaków terenów leśnych i otwartych. Z oceny oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Puszcza Biała PLB przedstawionej w rozdziale wynika, że wskazane w w/w decyzji środowiskowej gatunki ptaków będące przedmiotem ochrony posiadają różne wrażliwości na oddziaływania akustyczne (metodyka dr Ulrich Mierwald), tj. inne niż wskazane w decyzji 26

27 Warunki realizacji przedsięwzięcia - decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia 10 sierpnia 2010 odcinek i od km ok do km ok (odcinek długości ok. 29,1 km) wartości 40 db i 50 db. Ocena sposobu realizacji warunków W oparciu o przeprowadzoną inwentaryzacje przyrodniczą wykonaną przez firmę Ekkom (październik 2012 r.) oraz o badania Wpływ hałasu komunikacyjnego na ptaki Dr. Ulricha Mierwalda (Wytyczne ptaki a ruch drogowy ) stwierdza się brak konieczności wykonania analizy porealizacyjnej w odniesieniu do gatunków spełniających kryteria uznania jej za przedmioty ochrony w obszarze Natura 2000 Puszcza Biała (lelek, dudek, dzięcioł czarny, lerka, świergotek polny i jarzębatka). Uzasadnienie oraz szczegóły w odniesieniu do analizy porealizacyjnej przedstawiono w rozdziale 22. Analiza porealizacyjna oraz propozycje monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko. 27

28 2. Opis planowanego przedsięwzięcia Przedsięwzięcie pod nazwą ekspresowej na odcinku Wyszków granica województwa podlaskiego odcinek 1 - od końca obwodnicy Wyszkowa do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej tj. od km ,66 do km ,04 (odcinek długości ok. 29,1 km) - zlokalizowane jest na terenie województwa mazowieckiego w powiatach Wyszków, Ostrów Mazowiecka i obejmuje gminy: Brańszczyk, Brok oraz Ostrów Mazowiecka. Przedmiotowym zadaniem inwestycyjnym jest rozbudowa drogi krajowej nr 8 do parametrów dwujezdniowej drogi ekspresowej w sposób umożliwiający w późniejszym terminie dobudowę trzeciego pasa ruchu do wewnątrz, wykorzystując szeroki pas dzielący. W wyniku ograniczenia dostępności do drogi ekspresowej konieczna jest budowa dróg serwisowych oraz przebudowa istniejących dróg poprzecznych. Drogi serwisowe będą zapewniały dojazd do pól, nieruchomości, jak i przejmują ruch lokalny wraz z ruchem autobusowym. Drogi poprzeczne, które zostaną przebudowane należą do dróg wojewódzkich, powiatowych, gminnych oraz dróg wewnętrznych. Celem rozbudowy drogi krajowej nr 8 do parametrów drogi ekspresowej jest poprawa warunków i stanu bezpieczeństwa ruchu na jednej z najważniejszych dróg w kraju oraz włączenie jej do sieci ekspresowych dróg krajowych o istotnym znaczeniu również w połączeniach międzynarodowych. Droga ma zasadnicze znaczenie dla połączeń międzyregionalnych, pełni istotną funkcję turystyczną oraz rolę ważnej arterii dla przewozów towarowych. Droga S-8 będzie także częścią I-ego paneuropejskiego korytarza transportowego przebiegającego przez Polskę, Litwę, Estonię oraz Finlandię. Rada Ministrów dnia 20 października 2009 roku zmieniła rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych, ustalając nowy przebieg Via Baltica. Ustalony przebieg początkowo biegnie śladem drogi ekspresowej S-8 od Warszawy przez Radzymin, Wyszków do Ostrowi Mazowieckiej, skąd dalszy przebieg prowadzony jest planowaną drogą S-61 przez takie miasta jak: Ostrów Mazowiecka, Łomża, Szczuczyn, Ełk, Raczki, Suwałki i Budzisko, gdzie zlokalizowane było przejście graniczne pomiędzy Polską i Litwą. Trasa Pierwszego Pan-Europejskiego Korytarza Transportowego jest fragmentem międzynarodowej drogi E67 i przebiega przez: Finlandię (Helsinki), Estonię, Łotwę, Litwę, Polskę (Warszawa). Dostosowanie drogi krajowej nr 8 do parametrów dwujezdniowej drogi ekspresowej zapewni komfortowe połączenia drogowe, zwiększy bezpieczeństwo ruchu oraz spowoduje spadek kosztów użytkowników drogi. Poprzez budowę dróg serwisowych zostaną zapewnione wszelkie niezbędne połączenia lokalne. Wykonanie urządzeń ochrony środowiska spowoduje ochronę społeczności lokalnych i terenów przyległych przed nadmiernym hałasem, zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby. Dostosowanie jednojezdniowej drogi do parametrów drogi ekspresowej o ograniczonej dostępności niesie ze sobą konieczność rozpatrzenia następujących aspektów: dobudowanie drugiej jezdni przy wykorzystaniu jezdni istniejącej lub wykonanie dwóch całkowicie nowych konstrukcji nawierzchni w przypadku braku technicznych możliwości wzmocnienia nawierzchni istniejącej, zapewnienie włączeń do ruchu na drodze ekspresowej w węzłach (lokalizacja węzłów), 28

29 zapewnienie połączeń dla ruchu lokalnego miedzy węzłami, przerwanych przez ograniczenie dostępności, zapewnienie możliwości prowadzenia ruchu autobusowego po drogach serwisowych, zapewnienie możliwości bezkolizyjnego ruchu pieszego, zapewnienie przejść ekologicznych, przeanalizowanie możliwych sposobów ograniczenia negatywnego wpływu drogi ekspresowej na środowisko (hałas, zanieczyszczenia, ścieki itd.). Spełnienie powyższych wymagań musi wiązać się z koniecznością częściowych lub pełnych wyburzeń kolidujących budynków mieszkalnych i gospodarczych, wycinki roślinności (w tym lasów) oraz zmianą lokalnych warunków, tak społecznych, jak i środowiskowych. Na dużej części analizowanego odcinka zlokalizowane są tereny leśne. 2.1 Rys historyczny Konieczność budowy drogi ekspresowej w obszarze objętym inwestycją pojawiła się z uwagi na: stale rosnące natężenia ruchu drogowego oraz prognozowane na 2020 rok wyczerpanie przepustowości istniejącej drogi nr 8; w konsekwencji spowoduje przeniesie ruchu pojazdów również na inne drogi, których klasa nie jest przystosowana do powstałego strumienia i rodzaju pojazdów; zwiększenie liczby wypadków z uwagi na wzrost natężenia ruchu i brak rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo ruchu. w dalszej kolejności będzie to powodować eskalację oddziaływań płynących z drogi zarówno w odniesieniu do lokalnych mieszkańców, jak i do środowiska; ograniczenie możliwości wykorzystania korytarza transportowego Via Baltica Opis rozważanych wariantów przedsięwzięcia W ramach Raportu o oddziaływaniu planowanego przedsięwzięcia na środowisko z etapu uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach rozpatrywano następujące warianty: Wariant polegający na niepodejmowaniu przedsięwzięcia Trasa drogi ekspresowej w korytarzu nr 1; Trasa polegająca na próbie ominięcia obszaru Natura 2000, tzw. trasa w korytarzu nr 2 Rozważane koncepcje poddano wstępnej analizie, w której oceniono każdy z proponowanych korytarzy (1 i 2) pod względem transportowym, ekologicznym, ekonomicznym, społecznym oraz funkcjonalnotechnicznym. Trasa drogi ekspresowej w korytarzu nr 1 Trasa drogi ekspresowej w korytarzu nr 1 przebiegała w przeważającej części po śladzie istniejącej drogi nr 8 i zlokalizowana była w granicach powiatu wyszkowskiego, na terenie gminy: Brańszczyk oraz w granicach powiatu Ostrów Mazowiecka, na terenie gmin Brok i Ostrów Mazowiecka. 29

30 Głównym założeniem przebudowy była dobudowa drugiej jezdni po stronie prawej istniejącej drogi (po str. południowo-wschodniej). Początek przebudowy znajdował się w miejscu włączenia do obwodnicy Wyszkowa do istniejącej drogi. w ciągu drogi nr 8 znajdowała się istniejąca obwodnica Ostrowi Mazowieckiej wybudowana na parametrach drogi ekspresowej. Ponadto droga przebiegała w linii prostej, dzięki czemu biegła po najkrótszej trasie. Uznano, że korzystne i racjonalne jest stworzenie wariantów alternatywnych trasy przedmiotowej drogi ekspresowej w korytarzu nr 1. Racjonalne warianty alternatywne Zgodnie z przeprowadzoną analizą koncepcji, dotyczącą wyboru racjonalnego korytarza dla trasy drogi ekspresowej na analizowanym odcinku, warianty alternatywne zostały zlokalizowane w korytarzu trasy nr 1. Przedstawiane w tym korytarzu warianty nr 1, 2, i 3 wyznaczono wzdłuż drogi istniejącej DK 8, a różnice polegały na rozwiązaniach technicznych w zakresie węzłów lub przejść trasy w rejonach poszczególnych miejscowości oraz powiązań z istniejącym układem dróg. Za najkorzystniejszy uznano wariant 1, oparty na przebiegu istniejącej drogi, z obejściami miejscowości Ojcowizna oraz z obejściem miejscowości Dybki. Wariant wykazał dużą zgodność z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego i był wynikiem uzgodnień dokonanych podczas konsultacji społecznych. w pozostałych badanych kryteriach otrzymał, w każdym z proponowanych wariantów, najlepszą ocenę globalną. Trasa polegająca na próbie ominięcia obszaru Natura 2000, tzw. trasa w korytarzu nr 2 Koncepcja polegająca na próbie ominięcia obszarów Natura 2000 (tzw. trasa w korytarzu nr 2) pojawiała się na etapie poszukiwania korytarza dla drogi ekspresowej S8, który stanowiłby racjonalną alternatywę w stosunku do koncepcji zakładającej poprowadzenie jej w śladzie drogi istniejącej nr 8 (tzw. trasa w korytarzu nr 1) na odcinku Wyszków granica woj. podlaskiego. Droga istniejąca jw. praktycznie na całej długości przebiega w granicach obszaru Natura 2000 Puszcza Biała (obszar specjalnej ochrony ptaków PLB ). Trasę w korytarzu nr 2 wyznaczono w granicach powiatów: wyszkowskiego (przez teren gmin: Wyszków, Brańszczyk i Długosiodło); ostrołęckiego (przez teren gminy Goworowo); Ostrów Mazowiecka (na terenie gmin: Wąsewo, Ostrów Mazowiecka i Lubotyń). Przyjęcie trasy drogi ekspresowej w korytarzu nr 2, jako alternatywy do dalszych szczegółowych analiz, uznano za nieracjonalne pod względem każdego badanego kryterium. Na poniższym rysunki przedstawiono orientacyjną lokalizację tras drogi ekspresowej S8 w korytarzu nr 1 i 2 analizowanych na etapie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 30

31 Odcinek I Rysunek 1 Orientacyjna lokalizację tras drogi ekspresowej S8 w korytarzu nr 1 i 2 analizowaych na etapie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 31

32 2.2 Lokalizacja przedsięwzięcia Zakres opracowania obejmuje drogę krajową nr 8 od Wyszkowa do granicy województwa podlaskiego, na terenie województwa mazowieckiego, powiatu wyszkowskiego - przez gminę Brańszczyk i powiatu ostrowskiego - przez gminę Brok oraz Ostrów Mazowiecka. Opracowanie obejmuje odcinek od końca obwodnicy Wyszkowa do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej, tj. od km ,66 do km ,04 (odcinek długości ok. 29,1 km) Orientacyjną lokalizacje inwestycji analizowanego odcinka przedstawiono na załączniku graficznym nr Podział zadania inwestycyjnego na etapy i kolejność ich realizacji Przedmiotowa inwestycja będzie podzielona na poniższe etapy: budowa drogi ekspresowej wraz z budową węzłów drogowych, przejazdów drogowych, gospodarczych, budowę nowych odcinków dróg równoległych, przebudową i budową infrastruktury towarzyszącej z podziałem na odcinki: Odcinek i - od końca obwodnicy Wyszkowa do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej, tj. od km do km (odcinek długości ok. 29,1 km); Odcinek - II od końca obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej do granicy woj. Podlaskiego, tj. od km do km (km ) - odcinek długości ok. 9,4 km; budowa Miejsc Obsługi Podróżnych MOP; dobudowanie w przyszłości, trzeciego pasa ruchu do wewnątrz przy wykorzystaniu dodatkowej rezerwy terenu pozostawionej w pasie dzielącym. 2.4 Istniejący stan zagospodarowania terenu Zagospodarowanie istniejącego pasa drogowego Droga krajowa nr 8 prowadzi od przejścia granicznego Polska - Czechy w Kudowie - Zdrój do granicy z Litwą w Budzisku. Stanowi polski odcinek międzynarodowej trasy E67. Jest najdłuższą drogą krajową w Polsce. w celu poprawy bezpieczeństwa na drogach krajowych w 2007 roku GDDKiA wdrożyła program Drogi Zaufania. Droga krajowa nr 8 została uznana za najbardziej niebezpieczną i zapoczątkowała program hasłem: Drogi zaufania Bezpieczna ósemka. Na docinku niniejszego opracowania DK8 jest drogą klasy G o przekroju jedno jezdniowym daszkowym, z jezdnią o szerokości 7,0 m, z poboczami utwardzonymi 2 x 2,0 m. Szerokość istniejącego pasa drogowego na odcinkach między skrzyżowaniami wynosi średnio 25 m. Odwodnienie drogi realizowane jest poprzez zarośnięte trawiaste rowy trapezowe odprowadzające wodę na teren przyległy lub do istniejących cieków. Oświetlenie drogowe ograniczone jest do minimum i obejmuje szczątkowe oświetlenie niektórych skrzyżowań, stacji paliw oraz terenów zabudowanych. Droga nr 8 na odcinku objętym opracowaniem przebiega przez 3 miejscowości bezpośrednio położone przy drodze: Trzcianka, Dybki, Nagoszewo, krzyżuje się z drogami wojewódzkimi, powiatowymi, gminnymi i wewnętrznymi, a także prowadzi komunikację autobusową. Istniejąca droga krajowa nie krzyżuje się 32

33 z torami kolejowymi, ani drogami wodnymi. w otoczeniu drogi przeważają tereny płaskie oraz lekko pofalowane o dużym zalesieniu oraz tereny rolnicze. Pierwszy odcinek rozbudowywanej drogi łączy się z wybudowaną obwodnicą Wyszkowa z jednej strony, z drugiej zaś dochodzi do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej. w stanie istniejącym nie jest ograniczona dostępności do drogi, zjazdy na posesje i pola realizowane są bezpośrednio z drogi krajowej. Ogółem na projektowanym odcinku drogi zlokalizowanych jest 7 parkingów oraz 5 stacji paliw, 16 par przystanków autobusowych. Oprócz tego występują 3 obiekty mostowe: w km most betonowy na rzece Struga o długości L=6,0 m, w km most betonowy płytowy na cieku bez nazwy o długości L=6,1 m, w km most na rz. Truchełka o długości L=7,1 m. Ogółem na rozpatrywanym odcinku drogi nr 8 występuje 13 przepustów, w tym: 8 przepustów ramowych 4 przepusty sklepione 1 przepust rurowy Istniejący przebieg drogi krajowej Istniejąca droga krajowa Nr 8 przebiega po terenie płaskim o przeważającym zagospodarowaniu rolniczym i leśnym. Na ogólną długość około 29,1 km, ponad 20 km przebiega przez tereny leśne, z czego około 15 km to obszar Puszczy Białej należącym do obszarów Natura 2000 rozciągającej się pomiędzy Wyszkowem i Ostrowią Mazowiecką. Odcinki mieszano leśne i rolne ok. 8 km. Łączna długość odcinków, na których występuje zabudowa wynosi około 1 km. Na przedmiotowym odcinku droga przebiega przez miejscowości: Trzcianka, Dybki, Nagoszewo. Uzupełnienie w/w miejscowości stanowią miejscowości zlokalizowane wzdłuż istniejącej drogi nr 8 w odległościach nie przekraczających 2,0 km. Są to następujące miejscowości: po stronie prawej (południowej): Niemiry, Knurowiec, Budykierz, Księży Kąt, Poręba, Kocęby, Laskowizna, po stronie lewej (północnej): Nowa Wieś, Kurza, 33

34 Białebłota, Osuchowo, Na opracowywanym odcinku istniejąca droga krajowa nr 8, krzyżuje się z następującymi publicznymi drogami poprzecznymi: powiatową nr 28533W, klasa techniczna Z powiatową nr 4405W, klasa techniczna z w miejscowości Trzcianka powiatową nr 4403W, klasa techniczna Z gminną W, klasa techniczna D gminną W, klasa techniczna D wojewódzką nr 694, klasa techniczna G gminną W, klasa techniczna D gminną W, klasa techniczna L powiatową nr 2648W, klasa techniczna Z gminną nr 5002W, klasa techniczna Z powiatową nr 2647W klasa techniczna z w miejscowości Dybki, gminną nr 5008W, klasa techniczna D powiatową nr 2639W, klasa techniczna z w miejscowości Nagoszewo, powiatową nr 2632W w miejscowości Prosienica, gminną nr 5021W, klasa techniczna D Uzupełnienie w/w dróg stanowią drogi wewnętrzne, na terenach rolniczych drogi polne oraz na terenach leśnych drogi leśne. Bezpośrednio z drogi krajowej zapewniany jest dojazd do działek zlokalizowanych za pomocą zjazdów. Wyniki badań o zdarzeniach drogowych Poniżej przedstawiono wykaz zdarzeń losowych, na drodze krajowej nr 8 odcinek Wyszków gr. woj. mazowieckiego, w wyniku których śmierć poniosła dzika zwierzyna, od 1 czerwca 2009 r. do 31 grudnia 2012 r. 34

35 Tabela 1 Wykaz zdarzeń losowych, na drodze krajowej nr 8 odcinek Wyszków gr. woj. mazowieckiego, w wyniku których śmierć poniosła dzika zwierzyna, (1 czerwca 2009 r grudnia 2012 r. L.p Pikietaż Zwierzę lis sarna sarna dzik łoś + sarna łoś + sarna sarna sarna dzik sarna sarna dzik + łoś sarna sarna łoś sarna dzik dzik dzik xdzik + łoś dzik dzik sarna łoś sarna dzik jeleń łoś dzik jeleń 35

36 L.p Pikietaż Zwierzę dzik dzik dzik dzik sarna dzik x łoś łoś sarna jeleń sarna sarna Charakterystyka zieleni istniejącej Zieleń sąsiadująca z istniejącą drogą krajową nr 8 na omawianym odcinku ma zróżnicowany charakter i zależy od zagospodarowania terenów przyległych. Na terenach otwartych bez zabudowy wzdłuż drogi w granicach pasa drogowego oraz jego sąsiedztwie występuje zieleń typowo przydrożna pojedynczy rząd drzew lub szpaler, krzewy rosnące pojedynczo lub zwartych grupach przy skarpach rowu oraz przy niektórych odcinkach roślinność mająca charakter podrostu drzew i krzewów w formie zakrzewień liściastych. w dalszej odległości od drogi występuje roślinność typowo polna. Liczne są zadrzewienia grupowe śródpolne o różnym składzie gatunkowym zależnym od typu siedliska. Na terenach zabudowanych wzdłuż drogi występuje roślinność zbliżona do typowej przydrożnej, lecz lokalnie występują uporządkowane nasadzenia mające zapewnić estetyczne sąsiedztwo istniejącej zabudowy żywopłoty oraz drzewa i krzewy ozdobne spełniające rolę osłonową, jaki i estetyczno-wizualną. Na terenach leśnych w granicy pasa drogowego występuje roślinność typowa dla obrzeży lasów z większym udziałem roślinności niskiej niż w głębi lasu oraz gatunków drzew szybciej rosnących od składu gatunkowego lasów na tym terenie (np. brzoza, osika, jarząb). Roślinność ta na wielu odcinkach występuje aż do zewnętrznej skarpy rowów. Występują także zakrzewienia i zadrzewienia mające charakter podrostu roślinnego o różnych gatunkach. Tereny leśne zdominowane są gatunkowo przez sosnę pospolitą. Drzewostan leśny jest w różnym wieku. Najstarsze fragmenty lasów mają ponad 100 lat. Pomiędzy Wyszkowem a Ostrowią Mazowiecką część regionu zajmują bory sosnowe Puszczy Białej oraz Czerwonego Boru na północ od Ostrowi Mazowieckiej. w granicach przydrożnych lasów występują zbiorniki wodne o powierzchni około 1 ha, a także stawy rybne w sąsiedztwie omawianej drogi w Nowej Osuchowej o powierzchni około 46,3 ha, położone są na długości około 3 km nad rzeką Tuchełką. Droga przecina obszar Natura 2000 PLB Puszcza Biała o łącznej długości 25,782 km (w km od do km , od km do km ) Na omawianym odcinku trasa na około 20 km prowadzi przez tereny leśne. 36

37 Na obszarze objętym przedsięwzięciem nie występują żadne pomniki przyrody. Najbliżej zlokalizowanym pomnikiem jest grupa 14 modrzewi rosnących po lewej stronie drogi w odległości 100 m i 130 m, w km Zagospodarowanie terenu przyległego Konfiguracja i ukształtowanie terenu Ukształtowanie terenu determinuje wysoczyzna morenowa zlokalizowana pomiędzy dolinami Bugu i Narwi. Mimo częściowego zatarcia polodowcowej rzeźby terenu, krajobraz pozostaje pagórkowaty, z łagodnymi wzniesieniami. Rzędne terenu oscylują pomiędzy 110 a 120 m n.p.m., a w rejonie Ostrowi Mazowieckiej teren wznosi się lokalnie do wysokości ponad 150 m n.p.m. i staje się wyraźnie zróżnicowany. Obszar, szczególnie w niższych partiach, poprzecinany jest siecią niewielkich cieków naturalnych i rowów melioracyjnych. Niektóre z naturalnych zagłębień mają charakter bezodpływowy, co przy słabiej przepuszczalnym podłożu powoduje miejscowe zabagnienie Ważniejsze elementy zainwestowania i zagospodarowania terenu w pasie wykonania i oddziaływania zadania inwestycyjnego Na pierwszym odcinku z wyjątkiem km do oraz do droga ekspresowa S8 pokrywa się z istniejącym przebiegiem drogi krajowej nr 8. Na pozostałych odcinkach droga ekspresowa S8 biegnie po nowym śladzie głównie przez tereny leśne (około 68%) a w mniejszym stopniu przez tereny rolne (27 %) i tereny zabudowane (3,5%). Droga krajowa w tych miejscach zostanie przeznaczona do rozbiórki lub wykorzystana jako droga serwisowa do obsługi okolicznych mieszkańców. Obiektami chronionymi pod względem akustycznym (w tym tereny mieszkaniowe) są tereny ustalone w planach zagospodarowania przestrzennego, a w razie braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oceny dokonuje właściwy urząd na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystania terenu. W obrębie analizowanej inwestycji, zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego, oceną przeprowadzoną na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystania terenu oraz na podstawie wydanych decyzji pozwoleń na budowę budynków mieszkalnych lub zmianę sposobu użytkowania z budynku gospodarczego na mieszkalny, występują obszary chronione przed hałasem. Lokalizacja terenów chronionych została przedstawiona na załącznikach graficznych w raporcie oddziaływania na środowisko Istniejąca sieć komunikacyjna Istniejąca sieć komunikacyjna oprócz drogi krajowej nr 8 składa się z dróg poprzecznych należących do dróg wojewódzkich, powiatowych gminnych jak i dróg wewnętrznych takich jak dojazdy do pól, drogi leśne. Poniżej przedstawiono zestawienie istniejącej sieci dróg publicznych, na które będzie oddziaływać rozbudowywana droga krajowa do parametrów drogi ekspresowej: droga powiatowa nr 4405W przebiegająca przez miejscowość Trzcianka, jest drogą o znaczeniu zbiorczym, zapewniającą komunikację pomiędzy najbliższymi miejscowościami. Posiada jezdnię asfaltową szerokości 5,0 m i jest wyposażona w rów odwadniający oraz chodnik; 37

38 droga powiatowa nr 4403W, jest drogą o znaczeniu zbiorczym, zapewniającą komunikację pomiędzy najbliższymi miejscowościami. Posiada jezdnię asfaltową szerokości ok. 5,0 m. Droga jest wyposażona w rowy odwadniające i na opracowywanym odcinku nie ma chodnika. droga gminna nr W jest drogą dojazdową. Na odcinku objętym opracowaniem posiada nawierzchnię bitumiczną, a szerokość jezdni wynosi 5,0 m posiada rów odwadniający po jednej stronie. droga gminna nr W jest drogą dojazdową. Na odcinku objętym opracowaniem posiada nawierzchnię ziemną o szerokość około 5,0 m. droga wojewódzka nr 694 jest drogą o znaczeniu głównym. Na odcinku objętym opracowaniem posiada nawierzchnię bitumiczną, a szerokość jezdni wynosi 5,0 6,0 m. Droga jest wyposażona w rowy odwadniające i nie posiada chodników. droga gminna nr W jest drogą dojazdową. Na odcinku objętym opracowaniem posiada nawierzchnię ziemną o szerokość około 5,0 m. droga gminna nr W jest drogą o znaczeniu lokalnym. Na odcinku objętym opracowaniem posiada nawierzchnię bitumiczną, a szerokość jezdni wynosi 5,0 m. i jest wyposażona w rów odwadniający po jednej stronie. droga gminna nr 5002W biegnie przez miejscowość Przyjmy. Posiada nawierzchnię bitumiczną, a szerokość jezdni wynosi 5,0 m. Nie posiada chodnika. droga powiatowa nr 2647W biegnie przez miejscowość Dybki i jest drogą o znaczeniu zbiorczym. Na odcinku objętym opracowaniem posiada nawierzchnię bitumiczną o szerokości jezdni wynoszącej 5,0 5,5m. droga gminna nr 5008W biegnie do miejscowości Nowe Osuchowo. Posiada nawierzchnię bitumiczną, a szerokość jezdni wynosi średnio 4,5 m. Posiada rów po jednej stronie jezdni. droga powiatowa nr 2639W biegnie przez miejscowość Nagoszewo i jest drogą o znaczeniu zbiorczym. Na odcinku objętym opracowaniem posiada z jednej strony nawierzchnię bitumiczną o szerokości 5,5 6,0 m. po drugiej stronie nawierzchnia jest wybrukowana i posiada szerokość ok. 4,3 m. 2.5 Stan projektowany Projektowany odcinek drogi ekspresowej S8, jest częścią docelowej sieci autostrad i dróg ekspresowych w Polsce określonej w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2007 r. (Dz. U. Nr 35 poz. 220 z 2007 r.). Przebieg trasy S8 wg w/w rozporządzenia jest następujący: Wrocław Psie Pole Syców Piotrków Trybunalski Warszawa Ostrów Mazowiecka Zambrów Białystok; odcinek Białystok Augustów Budzisko Projektowane zagospodarowanie terenu Projektowane zagospodarowanie terenu determinuje budowa drogi ekspresowej oraz dostosowanie do rozwiązań projektowych istniejącego układu komunikacyjnego wraz z przebudową i budową urządzeń i sieci infrastruktury podziemnej i naziemnej. 38

39 W zakresie opracowania zaprojektowano pięć węzłów drogowych ( Trzcianka, Knurowiec Poręba, Dybki, Nagoszewo,) zapewniających wszystkie relacje ruchowe. W ciągu przecinanych dróg poprzecznych zostały zaprojektowane wiadukty i przejazdy gospodarcze, które utrzymają istniejący ruch lokalny lub zostały powiązane z projektowaną siecią dróg dojazdowych prowadzonych równolegle do drogi ekspresowej. W opracowani występują trzy rodzaje dróg serwisowych dojazdowych/lokalnych drogi lokalne o szerokości 6,0 m prowadzące ruch autobusowy, drogi dojazdowe o szerokości 5,5 m oraz drogi dojazdowe o szerokości 3,5 m z mijankami stanowiące dojazd do pól, gospodarstw czy też stanowiące dojazd do zbiorników retencyjnych. Wzdłuż przedmiotowym projektowanego odcinka drogi ekspresowej przewidziano lokalizację dwóch MOPów. Projekt zagospodarowania MOP-ów na obecnym etapie projektowym został przedstawiony jako koncepcja projektowa. Odwodnienie projektowanych dróg zostało zaprojektowane poprzez rowy opływowe lub trapezowe wraz z przepustami. Odcinkowo została zaprojektowana kanalizacja deszczowa umieszczona w pasie dzielącym drogi ekspresowej. W celu spowolnienia spływu wody do cieków zostały zaprojektowane zbiorniki retencyjne oraz retencyjno infiltracyjne wraz z urządzeniami podczyszczającymi. Dla odwodnienia obiektów zaprojektowano wpusty wraz z podwieszoną kanalizacją, ukrytą we wnękach konstrukcji płytowych przęseł, skąd woda zostanie odprowadzona za przyczółki do systemu odwodnienia drogi. W celu zabezpieczenia przyległego terenu do projektowanej drogi ekspresowej przed ponad normatywnym poziomem hałasu, zostały zaprojektowane ekrany akustyczne. W dokumentacji projektowej uwzględniono przebudowę wszystkich kolidujących urządzeń technicznych branży teletechnicznej, elektroenergetycznej, wodociągowej, gazowej, melioracyjnej oraz kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Z budową drogi ekspresowej związana jest także budowa urządzeń i sieci związanych z drogą. Do grupy tej należy zaliczyć oświetlenie drogowe, kanalizację kablową dla systemu łączności drogowej, kanalizację deszczową wraz z urządzeniami podczyszczającymi. Zaprojektowano estetyczną i funkcjonalną zieleń dla nowo projektowanej trasy oraz złagodzono jej ujemny skutek (ingerencję w naturalny krajobraz) poprzez zaprojektowanie zieleni o charakterze krajobrazowym z funkcją ochronną przy uwzględnieniu roślinności występującej w miejscowym krajobrazie. Wprowadzone nowe rozwiązania nie naruszą równowagi biologicznej panującej w środowisku przyrodniczym. Podstawowym zadaniem do kształtowania zieleni drogowej w otoczeniu projektowanej drogi ekspresowej jest zamierzenie wkomponowania obcego elementu jakim jest droga w istniejący krajobraz poprzez umiejętne zagospodarowanie zielenią. Dominować tu będą pasowe i grupowe układy drzew i krzewów w nawiązaniu do istniejącej zieleni w terenie. Dobór gatunków drzew i krzewów dostosowano do miejscowych warunków siedliskowych terenu na podstawie inwentaryzacji istniejącej szaty roślinnej a także analizy występujących w danym rejonie gatunków roślin. Dostosowano także do funkcji, jaką projektowana zieleń będzie spełniać osłony i izolacji przed uciążliwościami komunikacyjnymi oraz funkcję wizualno-estetyczną a także krajobrazowo-przyrodniczą Parametry przedsięwzięcia Przedmiotowym zadaniem inwestycyjnym jest rozbudowa drogi krajowej nr 8 do parametrów dwujezdniowej drogi ekspresowej w sposób umożliwiający w późniejszym terminie dobudowę trzeciego pasa ruchu do wewnątrz wykorzystując szeroki pas dzielący. 39

40 W projekcie przyjęto następujące parametry techniczne: klasa drogi - S prędkość projektowa km/h prędkość miarodajna -110 km/h przekrój normalny - etap i 2x2 z rezerwą terenu w pasie dzielącym pod budowę trzeciego pasa - etap docelowy 2x3 szerokość jezdni -7.0 m szerokość pasa dzielącego - etap i 12 (w tym opaski 2x0,5m) - etap docelowy 5 m (w tym opaski 2x0,5 m) szerokość pasa awaryjnego - 2,5 m kategoria ruchu - KR 6 dopuszczalny nacisk kn/oś Projektowane węzły drogowe Opracowanie obejmuje zaprojektowanie pięciu węzłów drogowych typu WB: Opracowanie obejmuje zaprojektowanie pięciu węzłów drogowych typu WB: węzeł Trzcianka w km , węzeł Knurowiec w km , węzeł Poręba w km , węzeł Dybki w km , węzeł Nagoszewo w km Węzeł Trzcianka (W1) Połączenie drogi ekspresowej z drogą powiatową nr 4405W przebiegające przez miejscowość Trzcianka zaprojektowano, jako węzeł typu karo z dwoma rondami połączonymi wspólną jezdnią. Promień zewnętrzny rond to 24 m, a wewnętrzna wyspa to 16 m. Ronda posiadają pierścień wewnętrznym o szerokości 2 m i jezdnię o szerokości 6 m. Wyjazdy z rond są wyokrąglone promieniem 15 m, a wjazdy na rondo promieniem 12 m. Na węźle występują 4 jednokierunkowe jezdnie łącznikowe. Węzeł zapewnia połączenia we wszystkich kierunkach ponadto umożliwia zawracanie pojazdom jadącym drogą ekspresową. Do połączonych rond dochodzą również drogi serwisowe. Projektowane łącznice 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 węzła Trzcianka przebiegają po nowym śladzie po terenie leżącym na obszarze gminy Brańszczyk. Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną od strony miejscowości Brańszczyk. Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Białegostoku. 40

41 Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną od strony miejscowości Trzcianka. Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Warszawy. Droga ekspresowa przechodzi nad drogą powiatową wiaduktem WS-03. Zjazd i wjazd na drogę ekspresową odbywać się będzie bezkolizyjnie. Rondo po stronie południowej ma średnicę zewnętrzną 48 m oraz 6 wlotów wlot łącznicy 1.2, wylot łącznicy 1.1, wlot i wylot drogi powiatowej nr 4405W, dwa wloty dróg serwisowych. Analogiczną ilość wlotów oraz średnicę posiada rondo po stronie północnej wlot łącznicy 1.4, wylot łącznicy 1.3, wlot i wylot drogi powiatowej nr 4405W, dwa wloty dróg serwisowych. Węzeł Knurowiec (W2) Połączenie drogi ekspresowej z drogą powiatową nr 4403W przebiegającej niedaleko miejscowości Knurowiec zaprojektowano, jako węzeł typu półkoniczyna. Na węźle występują 4 jednokierunkowe jezdnie łącznikowe oraz dwie jezdnie dwukierunkowe. Minimalny promień łuku poziomego na łącznicach wynosi 50 m. Projektowane łącznice 2.1, 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6 węzła Knurowiec przebiegają po nowym śladzie po terenach leżących na terenie gminy Brańszczyk. Węzeł zapewnia połączenia we wszystkich kierunkach ponadto umożliwia zawracanie pojazdom jadącym drogą ekspresową. Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na łącznicę 2.1 a potem na drogę poprzeczną w kierunku miejscowości Długosiodło Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Białegostoku Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną w kierunku miejscowości Długosiodło. Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Warszawy. Droga powiatowa nr 4403W przechodzi nad drogą ekspresową wiaduktem WD-05. Zjazd i wjazd na drogę ekspresową odbywać się będzie bezkolizyjnie. Na drodze poprzecznej w miejscach włączenia łącznic powstanie jedno skrzyżowanie typu rondo o skanalizowanych wlotach (strona południowa) oraz skrzyżowanie skanalizowane (strona północna). Rondo ma średnicę zewnętrzną 48 m oraz 5 wlotów wlot łącznicy 2.1, wlot i wylot drogi powiatowej nr 4403W, dwa wloty dróg serwisowych. Węzeł Poręba (W3) Połączenie drogi ekspresowej z drogą wojewódzką nr 694 przebiegające niedaleko miejscowości Poręba zaprojektowano, jako węzeł typu półkoniczyna z pętlami naprzeciwległymi. Na węźle występują 4 jednokierunkowe jezdnie łącznikowe oraz dwie jezdnie dwukierunkowe. Minimalny promień łuku poziomego na łącznicach wynosi 52 m. Projektowane łącznice 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, 3.5, 3.6 węzła Poręba przebiegają po nowym śladzie po terenach leżących na terenie gminy Brańszczyk. Węzeł zapewnia połączenia we wszystkich kierunkach ponadto umożliwia zawracanie pojazdom jadącym drogą ekspresową. 41

42 Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na łącznicę Ł.3.3, a potem na drogę poprzeczną w kierunku miejscowości Brok Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Białegostoku Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną w kierunku miejscowości Długosiodło. Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Warszawy. Droga wojewódzka przechodzi nad drogą ekspresową wiaduktem WD-11. Zjazd i wjazd na drogę ekspresową odbywać się będzie bezkolizyjnie. Na drodze poprzecznej w miejscach włączenia łącznic powstanie jedno skrzyżowanie typu rondo o skanalizowanych wlotach (strona południowa) oraz skrzyżowanie skanalizowane (strona północna). Rondo ma średnicę zewnętrzną 48 m oraz 5 wlotów wlot łącznicy 3.1, wlot i wylot drogi wojewódzkiej nr 694, dwa wloty dróg serwisowych. Węzeł Dybki (W4) Połączenie drogi ekspresowej z drogą powiatową nr 2647W przebiegające przez miejscowość Dybki zaprojektowano, jako węzeł typu karo z wyspą centralną. Szerokość pierścienia wewnętrznego wynosi 2 m, a szerokość jezdni 6 m. Wjazdy na rondo są wyokrąglone promieniem 15 m. a wyjazdy promieniem 12 m. Na węźle występują 4 jednokierunkowe jezdnie łącznikowe. Węzeł zapewnia połączenia we wszystkich kierunkach ponadto umożliwia zawracanie pojazdom jadącym drogą ekspresową. Projektowane łącznice 4.1, 4.2, 4.3, 4.4 węzła Dybki przebiegają po nowym śladzie po terenie leżącym na obszarze gminy Brańszczyk. Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną od strony miejscowości Przyjmy. Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Białegostoku. Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną od strony miejscowości Dybki. Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Warszawy. Droga ekspresowa przechodzi nad drogą powiatową wiaduktem WS-15. Zjazd i wjazd na drogę ekspresową odbywać się będzie bezkolizyjnie. Wyspa centralna składa się z 6 wlotów. Po stronie północnej znajduje się wlot drogi powiatowej nr 2647W, wlot łącznicy 4.3 oraz wylot łącznicy 4.4. Po stronie południowej znajduje się wlot drogi powiatowej, wlot łącznicy 4.1, wylot łącznicy 4.2. Węzeł Nagoszewo (W5) Połączenie drogi ekspresowej z drogą powiatową nr 2639W przebiegające przez miejscowość Nagoszewo zaprojektowano, jako węzeł typu karo z dwoma połączonymi z sobą rondami zawężającymi się pod trasą główną. Szerokość pierścienia wewnętrznego wynosi 2 m, a szerokość jezdni 6 m. Wjazdy i zjazdy z wyspy centralnej są zaokrąglone promieniem od 12 i 15 m. Na węźle występują 4 jednokierunkowe jezdnie łącznikowe. Węzeł zapewnia połączenia we wszystkich kierunkach ponadto umożliwia zawracanie pojazdom jadącym drogą ekspresową. Do ronda dochodzą również drogi serwisowe. 42

43 Projektowane łącznice 5.1, 5.2, 5.3, 5.4 węzła Nagoszewo przebiegają po nowym śladzie po terenie leżącym na obszarze gminy Ostrowi Mazowieckiej. Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną w kierunku miejscowości Brok. Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Białegostoku. Łącznica umożliwia zjazd z drogi ekspresowej na drogę poprzeczną w kierunku miejscowości Fidury Łącznica umożliwia wjazd z drogi poprzecznej na drogę ekspresową w kierunku Warszawy. Droga ekspresowa przechodzi nad drogą powiatową wiaduktem WS-21. Zjazd i wjazd na drogę ekspresową odbywać się będzie bezkolizyjnie. Rondo po stronie południowej ma średnicę zewnętrzną 48 m oraz 6 wlotów wlot łącznicy 5.1, wylot łącznicy 5.2, wlot i wylot drogi powiatowej nr 2639 W oraz dwa wloty dróg serwisowych. Analogiczną ilość wlotów oraz średnicę posiada rondo po stronie północnej wlot łącznicy 5.3, wylot łącznicy 5.4, wlot i wylot drogi powiatowej nr 2639 W oraz dwa wloty dróg serwisowych Z uwagi, iż odległości pomiędzy projektowanymi węzłami drogowymi jest niezgodna z Rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakimi powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie uzyskano odstępstwo od przepisów technicznobudowlanych w tym zakresie. Niezgodność dotyczy odległości pomiędzy węzłami: a) istniejący węzeł Turzyn węzeł Trzcianka 4,80 km, b) węzeł Trzcianka węzeł Knurowiec 3,71 km, c) węzeł Knurowiec węzeł Poręba 4,32 km, Projektowane Miejsca Obsługi Pojazdów (MOP) Zgodnie z przyjętym protokołem nr 21/2012 z posiedzenia Komisji Oceny Przedsięwzięć Inwestycyjnych (KOPI) działającej przy Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z dnia r. przyjęto zmiany w projekcie budowlanym w stosunku do decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (DUŚ). Na etapie DUŚ na odcineku od obwodnicy Wyszkowa do obwodnicy Ostowi Mazowieckiej zaprojektowano trzy MOP-y: MOP III Budykierz (km ), MOP II Przyjmy (km ), MOP II Nagoszewo (km ). Zmiana w projekcie budowlanym dotyczy: rezygnacji z budowy MOP-u II Nagoszewo (km ) Przyczyną (rezygnacji z budowy MOP-u) są przede wszystkim względy ekonomiczne. Na etapie Koncepcji programowej i wydawania decyzji środowiskowej przewidziano trzy MOP-y po stornie prawej (w tym Nagoszewo), a po stronie lewej tylko jeden. Biorąc pod uwagę oddziaływanie na środowisko, rezygnację z budowy MOP należy traktować jako zdarzenie pozytywne, dzięki któremu nastąpi zmniejszenie powierzchni zajętości terenu pod inwestycję (tereny rolne poza obszarem Natura 2000). 43

44 Opracowanie obejmuje koncepcyjne zagospodarowanie dwóch MOP-ów, które przewiduje wyposażenie ich w parkingi, toalety, stacje benzynowe, tereny rekreacyjne (MOP-y nie są objęte projektem budowlanym). MOP III Budykierz (km ) W km po stronie prawej zaproponowano lokalizację MOP III Budykierz o pow. 3,5 ha. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego teren ten posiada funkcje pozwalające na utworzenie na nim MOP. Projektowany MOP zostanie wyposażony w: miejsca parkingowe dla samochodów osobowych oraz osobowych z przyczepami, miejsca parkingowe dla samochodów ciężarowych i autokarów, stanowiska postojowe dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, stację benzynową, małą architekturę, punkty usługowe (hotel, restauracja, itp.). MOP II Przyjmy (km ) MOP Przyjmy o pow. 3,7 ha zlokalizowany jest w miejscu istniejącej stacji paliw, która znajduje się w rejonie miejscowości Przyjmy, po lewej stronie DK8 w odległości ok m od istniejącego skrzyżowania DK8 z drogą powiatową 2647W. Skrzyżowanie to znajduje się w miejscowości Dybki, gdzie na projektowanej drodze ekspresowej przewiduje się budowę węzła. z uwagi na zachowanie minimalnej odległości 600 m pomiędzy końcem pasa włączania z węzła a początkiem pasa wyłączania na MOP, zjazd na MOP zaprojektowano w taki sposób, aby warunek ten został spełniony. W miejscu MOP Przyjmy, znajdują się pola uprawne, obszary leśne oraz istniejąca stacja paliw wraz z zajazdem i parkingiem dla pojazdów ciężarowych. Istniejące zagospodarowanie oraz infrastruktura techniczna znajdująca się w obszarze projektowanego MOP, przewidziana jest do rozbiórki. Projektowany MOP zostanie wyposażony w: miejsca parkingowe dla samochodów osobowych oraz osobowych z przyczepami, miejsca parkingowe dla samochodów ciężarowych i autokarów, stanowiska postojowe dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, stację benzynową, małą architekturę, punkty usługowe (restauracja, itp.) Punkty kontroli pojazdów Stanowiska postojowe dla kontroli pojazdów zlokalizowano w km po stronie prawej i lewej. Wymiary stanowisk postojowych dla samochodów ciężarowych, ciężarowych z przyczepą oraz ciągników z naczepą zostały przyjęte o następujących wymiarach: miejsca równoległe do jezdni manewrowej 30,0x3,5m 44

45 miejsca nie równoległe do jezdni manewrowej 19,0x3,5m miejsce przeznaczone do ważenia pojazdu 40,0x3,5m miejsce dla pojazdu ITD. 26,0x3,5 ze skosami 1:2 Drogi manewrowe: jezdnie manewrowe przyjęto szerokości 4,5m Wjazd i wyjazd: Wjazdy i wyjazdy zaopatrzone są w pasy włączenia i wyłączenia. Długość pasa wyłączenia przyjęto dla następujących prędkości: prędkości miarodajnej S km/h prędkości ograniczenie prędkości znakami dla pojazdów ciężarowych 50 km/h prędkości miarodajnej dla pojazdów ciężarowych 70 km/h prędkość na drogach manewrowych 30 km/h Rozwiązania dotyczące dróg poprzecznych Planowaną inwestycją objęto następujące drogi poprzeczne: Droga gminna (km ) Klasa drogi D Prędkość projektowa 30 km/h Objęty opracowaniem odcinek położony jest niedaleko miejscowości Ojcowizna, jego długość wynosi 455,31 m. Przebieg drogi zawiera się w śladzie istniejącej drogi gruntowej, droga gminna przeprowadzona jest górą. w km 0+078,69 oraz w km 0+397,67 zlokalizowane są skrzyżowania z drogami serwisowymi, wobec których droga gminna ma pierwszeństwo przejazdu. w stanie projektowanym droga ma przekrój półuliczny, szerokość jezdni 5,5 m oraz nawierzchnię bitumiczną. Po prawej stronie zaprojektowano chodnik o szerokości 2,0 m położony bezpośrednio przy jezdni. Droga powiatowa nr 4405W (km węzeł Trzcianka ) Droga gminna (km ) Klasa drogi Z Prędkość projektowa 50 km/h Długość wynosi około m. Przebieg drogi zawiera się w śladzie drogi istniejącej, droga powiatowa przeprowadzona jest dołem. Połączenie dróg na węźle odbywa się poprzez dwa ronda połączone wspólną jezdnią z pierwszeństwem przejazdu dla pojazdów będących na rondach. w stanie projektowanym droga ma przekrój uliczny, szerokość jezdni 6,0 m oraz nawierzchnię bitumiczną. Na projektowanej drodze zaprojektowano chodnik jednostronny (strona prawa) o szerokości 2,0 m położony bezpośrednio przy jezdni. Klasa drogi D Prędkość projektowa 30 km/h Objęty opracowaniem odcinek położony jest w strefie zalesionej. Najbliższą miejscowością są Niemiry. Jego długość wynosi m. Przebieg drogi na części odcinka zawiera się w śladzie istniejącej drogi gruntowej, dalej następuje odgięcie projektowanej drogi od istniejącej 45

46 Droga powiatowa nr 4403 w (km ) Węzeł Knurowiec Droga gminna W i W (km ) Droga wojewódzka nr 694 (km węzeł Poręba) Droga gminna nr W i droga powiatowa 2648W (km ) Droga powiatowa nr 2647W (km węzeł trasy i poprowadzenie drogi gminnej górą. Promienie odgięć na drodze poprzecznej wynoszą R=700 m oraz 450 m. Droga nie posiada bezpośrednich skrzyżowań z drogami serwisowymi. Połączenie z drogą serwisową odbywa się poprzez projektowany zjazd po stronie południowej. Klasa drogi Z Prędkość projektowa 50 km/h Klasa drogi D Prędkość projektowa 40 km/h Objęty opracowaniem odcinek rozpoczyna się niedaleko miejscowości Budykierz, a kończy na skrzyżowaniu z drogą gminną w w miejscowości Białe błoto-kurza. Jego długość wynosi m. Przebieg drogi na części odcinka zawiera się w śladzie istniejącej drogi poprzecznej o nr W, dalej następuje odgięcie projektowanej drogi promieniem 200 m od istniejącej trasy i poprowadzenie jej górą. Za obiektem po ok. 400 m. droga poprzeczna wchodzi na ślad istniejącej drogi gminnej nr W. Droga wojewódzka: Klasa drogi G Prędkość projektowa 60 km/h Prędkość miarodajna 80 km/h Kategoria ruchu KR-4 Objęty opracowaniem odcinek jest położony między miejscowością Brok a Kurza, jego długość wynosi m. Po południowej stronie przebieg drogi zaprojektowano po istniejącym śladzie drogi wojewódzkiej, po północnej stronie łączy się z drogą gminną W. w obrębie węzła Poręba droga przebiega górą nad projektowaną trasą S8. w km zaprojektowane zostało rondo, do którego dochodzą również drogi serwisowe i łącznice. w km zlokalizowana jest włączenie łącznicy obsługująca węzeł Poręba podporządkowana do drogi porzecznej. w stanie projektowanym droga ma przekrój półuliczny, szerokość jezdni 6,0 m oraz nawierzchnię bitumiczną. Po lewej stronie zaprojektowano chodnik szerokości 2,0 m położony bezpośrednio przy jezdni. Klasa drogi L/Z Prędkość projektowa 50km/h Objęty opracowaniem odcinek łączy się po stronie północnej z drogą powiatową nr 2648W. Jego długość wynosi m. Na odcinku, na którym projektowana droga przebiega równolegle do projektowanej trasy S8, droga biegnie po nowym śladzie dalej przebiega górą nad projektowana trasą S8 i za wiaduktem łączy się z drogą powiatową. Na początku opracowania oraz w km zlokalizowane są skrzyżowania z drogami serwisowymi. w stanie projektowanym droga ma przekrój daszkowy, szerokość jezdni 6,0 m. oraz nawierzchnię bitumiczną. Wzdłuż projektowanej jezdni znajduje się chodnik o szerokości 2 m. Klasa drogi Z Prędkość projektowa 50km/h 46

47 Dybki ) Droga gminna nr G5008W (km ) Droga powiatowa nr 2639W (km węzeł Nagoszewo ) Objęty opracowaniem odcinek położony jest w rejonie miejscowości Dybki, a jego długość wynosi m. Przebieg drogi w całości odcinka zawiera się w śladzie istniejącej drogi poprzecznej. Droga powiatowa przebiega pod projektowaną trasą S8. w obrębie węzła Dybki poprzez skrzyżowanie z wyspą centralną droga poprzeczna krzyżuje się z łącznicami. w stanie projektowanym droga ma przekrój daszkowy, szerokość jezdni 6,0 m oraz nawierzchnię bitumiczną. Po lewej stronie zaprojektowano chodnik wraz z ścieżką rowerową o szerokości 4,0 m położony bezpośrednio przy jezdni. Po stronie prawej zaprojektowano chodnik o szerokości 2 m położony bezpośrednio przy jezdni za wyjątkiem rejonu szkoły. Klasa drogi L Prędkość projektowa 40km/h Projektowany odcinek przełożenia istniejącej drogi gminnej jest częścią projektowanej drogi dojazdowej DD 11. Objęty opracowaniem odcinek położony jest na terenie zalesionym a jego długość wynosi od km (istniejąca droga krajowa nr 8) do km m (koniec opracowania DD 11). Przebieg drogi częściowo pokrywa się z istniejącym przebiegiem przebudowywanej drogi. Od km 2800 do km droga przebiega równolegle do projektowanej drogi S8. w miejscu obiektu droga gminna przebiega nad projektowana trasą S8. w km zaprojektowano skrzyżowanie z drogą dojazdową DD 13, wobec których droga gminna ma pierwszeństwo przejazdu. w stanie projektowanym droga ma przekrój daszkowy, szerokość jezdni 6,0 m oraz nawierzchnię bitumiczną. Klasa drogi Z Prędkość projektowa 50km/h Objęty opracowaniem odcinek położony jest w rejonie miejscowości Nagoszewo, jego długość wynosi m. Przebieg drogi w całości odbywa się po istniejącym śladzie pod projektowaną trasą. Połączenie dróg na węźle odbywa się poprzez dwa ronda połączone wspólną jezdnią z pierwszeństwem przejazdu dla pojazdów będących na rondach. Do projektowanych rond dochodzą również łącznice i drogi serwisowe. w stanie projektowanym droga ma przekrój daszkowy, szerokość jezdni 6,0 m oraz nawierzchnię bitumiczną. Zaprojektowano chodniki dwustronne o szerokości 2,0 m położony bezpośrednio przy jezdni. 47

48 Zmiana przebiegu drogi powiatowej 2648W ( ) w stosunku do wydanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z dnia r.) Etap wydawania decyzji środowiskowej Etap powtórnej oceny odziaływania na środowisko (projekt budowlany) Przyczyną wprowadzonych zmian jest audyt BRD (Audyt Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego nr 13/2011) przeprowadzony na etapie Koncepcji programowej. w powyższym Audycie stwierdzono, iż występuje utrudniony i bardzo niebezpieczny wjazd do MOP Przyjmy o promieniu 25 m o kącie zwrotu wynoszącym 180º. Zaproponowane rozwiązanie może nie być właściwie rozpoznawane i dostrzegane przez kierowców i tym samym może powodować wypadnięcie z drogi i uderzenie w bariery. w celu wyeliminowania powyższego niebezpieczeństwa zmieniono przebieg drogi powiatowej (zrezygnowano z budowy obiektu mostowego), a włączenie zaproponowano poprzez drogi autobusowe i serwisowe z wykorzystaniem węzła Dybki. Wprowadzona zmiana zmniejszyła oddziaływanie planowanej inwestycji na srodowisko poprzez: zmniejszenie powierzchni zajętości terenu pod inwestycję; zmniejszenie powierzchni wycinki lasów (obszar Natura 2000 Puszcza Biała), zachowanie większości zinwentaryzowanych siedlisk flory i fauny (m.in. mchy borowe) w rejonie planowanego obiektu (mapa nr.12 Inwentaryzacja przyrodnicza) 48

49 Fot. 2 Istniejąca droga powiatowa nr 2648W Obiekty inżynierskie Wśród obiektów inżynierskich wyszczególnione są następujące rodzaje obiektów: most w ciągu drogi ekspresowej, wiadukt w ciągu drogi ekspresowej, obiekt na węźle, wiadukt nad drogą ekspresową, przejazd gospodarczy pod drogą ekspresową, przepust zintegrowany pod drogą ekspresową, przepust drogowy pod drogą ekspresową i pod drogami niższych klas, ekrany akustyczne. Obiekty mostowe oznaczono symbolami składającymi się z oznaczenia literowego i kolejnego numeru obiektu. Przejęto następujące oznaczenia literowe: WD wiadukt drogowy nad drogą ekspresową, przejście dla zwierząt górne MS most drogowy w ciągu drogi ekspresowej, WS wiadukt drogowy w ciągu drogi ekspresowej, KP kładka dla pieszych. Obiekty zlokalizowane na rzekach i innych ciekach zostały zaprojektowane z uwzględnieniem wymaganego przepisami minimalnego światła niezbędnego dla przeprowadzenia pod obiektami wód powodziowych o przepływie miarodajnym. Dla wszystkich mostów zlokalizowanych nad ciekami wykonano obliczenia przepływów maksymalnych o określonym prawdopodobieństwie pojawienia się. Dane te posłużyły jako podstawa do obliczeń świateł obiektów mostowych. Należy zaznaczyć, że obiekty mostowe zostały, w większości przypadków, zintegrowane z przejściami dla zwierząt średnich lub dużych. 49

50 W poniższej tabeli zestawiono ilość obiektów inżynierskich z podziałem na rodzaje obiektów. Tabela 2 Ilość obiektów inżynierskich z podziałem na rodzaje obiektów Rodzaj obiektu Liczba [szt.] Wiadukt w ciągu drogi ekspresowej - WS 8 Wiadukt nad drogą ekspresową WD 15 Most w ciągu dróg pozostałych MD 4 Most w ciągu drogi ekspresowej MS 5 Kładki dla pieszych 1 Łącznie Obiekty pełniące funkcję przejść dla zwierząt W poniżej tabeli przedstawiano obiekty inżynierskie pełniące funkcję przejść dla zwierząt. Tabela zawiera weryfikację zgodności projektu budowlanego z wymaganiami decyzji środowiskowej. 50

51 Tabela 3 Obiekty inżynierskie pełniące funkcję przejść dla zwierząt Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym Typ przejścia Lokalizacja minimalna szerokość obiektu (światło poziome) [m] wysokość min. przejścia (skrajnia pionowa) [m] nachylenie powierzchni [%] Stosunek szerokości do długości przejścia Wymagany Współczynnik ciasnoty Wymagane formy Inne wymagania Nazwa obiektu Szerokość obiektu (światło poziome) [m] wysokość przejścia (skrajnia pionowa) [m] długość przejścia w m (szerokość drogi) [m] Współczynnik ciasnoty Forma obiektu Inne wymagania/ uwagi 1 Przejście dolne średnie ,5 3,5 - - > 0,7 prostokątn y lub łukowy Przejście dolne dla zwierząt zaprojekto wano o jezdniach rozdzielony ch, jako dwa obiekty równoległe: WS-01L i WS-01P w km ,1 5 (początkow y kilometraż drogi - dylatacja) 6,5 4,55 33,3 0,88 Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodna z decyzją środowiskową. Różnica km wynika z podania przez branżę mostowa kilometraża dylatacji 2 przejście górne duże (szerokoś ć w najwęż szej środkowej części mostu) - <15 >0,8 - przejście w formie wiaduktu nad drogą rozszerzaj ące się ku końcom Projektowa ny obiekt WD-04 Przejście zaprojekto wano jako obiekt ramowy w km: ,0 0 drogi ekspresow ej S8. 58 m (skrajnia pozioma) 72 m Wiadukt ekologiczny zaprojektowano jako układ dwóch ram żelbetowych, monolitycznych zatopionych w nasypie. Przyczółki betonowe masywne. Nachylenie ramp wynosi 14 %. Długość całkowita konstrukcji ramy 72 m. Stosunek szerokości do długości wynosi około 0,81 Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodna z decyzją środowiskową. 51

52 Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym 3 przejście dolne średnie , szerok ość pasa udostę pnione go dla zwierzą t min. 6,0 m liczona poza lustrem wody Most MS 06 w ciągu drogi ekspresow ej S8 w km (P) km (L) oraz Most MD 06A w ciągu drogi dojazdowej DD04 w km 2+505,97 MS06-swiatło poziome przejścia dla zwierząt 6.00m, całkowite światło poziome obiektu 22.03m MD-06Aswiatło poziome przejścia dla zwierząt 6.00m, całkowite światło poziome obiektu 22.01m MS06- wymagan a skrajnia dla zwierząt 3.50m, całkowita skrajnia pod mostem 3.80m MD06Awymagan a skrajnia dla zwierząt 3.50m, całkowita skrajnia pod mostem 3.50m 38.30m (po skosie) dla MS 06, 11.04m dla MD-06A Most nad rzeką Strugą, przejściem dla zwierząt. Jednoprzęsłowy ustrój nośny z belek prefabrykowanych. Przyczółki betonowe masywne. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodna z decyzją środowiskową. Różnica km wynika z podania przez branżę mostowa kilometraża dylatacji. Uwzględniając długość całkowita obiektu wskazany w decyzji kilometraż zawiera się w ramach obiektu. Obiekt posiada pasy udostępnione dla zwierząt 6 m licząc poza lustrem wody/ przecięcie z ciekiem ,63 4 przejście dolne duże >1,5 przejście może posiadać przekrój prostokątn y lub łukowy Przejście dolne dla zwierząt średnich WS-08 pod drogą ekspresow ą s8 w km ,4 5 oraz przejście dolne dla zwierząt średnich wd-08a pod drogą dojazdową dd04 w km 1+066,32 WS08-swiatło poziome przejścia dla zwierząt 18.00m, całkowite światło poziome obiektu 18.70m WD-08Aswiatło poziome przejścia dla zwierząt 18.00m, całkowite światło poziome obiektu 18.70m WS-08- wymagan a skrajnia dla zwierząt 4.00m, całkowita skrajnia pod mostem 5.00m WD08Awymagan a skrajnia dla zwierząt 4.00m, całkowita skrajnia pod mostem 4.20m 33.30m dla WS-08, 10.26m dla WD-08A 2,7 Przejście dla zwierząt. Jednoprzęsłowy ustrój nośny z belek prefabrykowanych. Przyczółki betonowe masywne. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodna z decyzją środowiskową. Różnica km wynika z podania przez branżę mostowa kilometraża dylatacji. Uwzględniając długość całkowita obiektu wskazany w decyzji kilometraż zawiera się w ramach obiektu. 52

53 Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym 5 przejście dolne duże >1,5 przejście może posiadać przekrój prostokątn y lub łukowy przejście dolne dla zwierząt średnich WS-10 pod drogą ekspresow ą s8 w km ,4 2 oraz przejście dolne dla zwierząt średnich wd-10a pod drogą dojazdową dd07 w km 2+269,73 WS10-swiatło poziome przejścia dla zwierząt 18.00m, całkowite światło poziome obiektu 18.70m WD-10Aswiatło poziome przejścia dla zwierząt 18.00m, całkowite światło poziome obiektu 18.70m WS-10- wymagan a skrajnia dla zwierząt 4.00m, całkowita skrajnia pod mostem 4.45m WD10Awymagan a skrajnia dla zwierząt 4.00m, całkowita skrajnia pod mostem 4.20m 33.30m dla WS-10, 10.26m dla WD-10A 2,41 Przejście dla zwierząt. Jednoprzęsłowy ustrój nośny z belek prefabrykowanych. Przyczółki betonowe masywne. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 6 przejście dolne średnie (S8 i DP) 3,5 (S8 i DP) szerok ość podano, jako wartoś ć łączną liczoną poza lustrem wody oraz poza projekt owany m przejaz dem; pas terenu może obejmo wać jedną lub obie strony cieku, przy czym należy zachow ać natural ne koryto cieku most MS- 12 w ciągu drogi ekspresow ej s8 w km ,0 9 (początek obiektu - dylatacja) oraz most md-12a w ciągu drogi dojazdowej dd08 w km światło poziome przejścia dla zwierząt 6.00m, całkowite światło poziome obiektu 2x22.65m=45.30m wymagan a skrajnia dla zwierząt 3.50m, całkowita skrajnia pod mostem 5.70m 33.30m dla MS-12, 10.26m dla MD-12A Most nad ciekiem bez nazwy (rówt-92), przejściem dla zwierząt, drogą dojazdową DD-09a. Dwuprzęsłowy ustrój nośny z belek prefabrykowanych. Przyczółki betonowe masywne, podpora pośrednia - betonowa słupowa. Obiekt zlokalizowany w km , ,51. Lokalizacja oraz parametry zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej. 53

54 Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym 7 przejście dolne zintegrow ane (+ 5,5 na przejazd dla pojazdów rolniczych, dotyczy S8 i DK8) 4,5 m (S8), min. 3,6m (DK8); szeroko ść podano, jako wartość łączną liczoną poza lustrem wody oraz poza przejazd em drogowy m most MS- 16 w ciągu drogi ekspresow ej s8 w km ,2 5 (początek obiektu - dylatacja) oraz most md-16a w ciągu drogi dojazdowej dd11 w km 2+428,27 światło poziome przejścia dla zwierząt 6.00m, m dla pojazdów rolniczych (całkowite światło 32.47m) dla MS-16 oraz 6.00 m (całkowite światło 24.70m) dla MS-16A całkowita skrajnia 5.00m dla MS-16 oraz całkowita skrajnia 6.15m dla MS-16A m dla MS-16 oraz 10.26m dla MS-16A Most MS-16 nad rzeką Tuchełka, drogą leśną oraz przejściem dla zwierząt. Obiekt zaprojektowano jako dwie niezależne konstrukcje w postaci ustroju jednoprzęsłowego płytowo-belkowego. Przyczółki betonowe masywne. Most MD- 16A w km 2+428,27 drogi dojazdowej DD11, nad rzeką Tuchełka i przejściem dla zwierząt. obiekt jednoprzęsłowy o konstrukcji płytowo belkowej z prefabrykowanych belek. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej, Obiekt zlokalizowany w km od ,25 do km przejście górne duże (szerokoś ć w najwęż szej środkowej części mostu) <15 >0,8 przejście w formie wiaduktu nad drogą rozsye się ku końcom przejście górne dla zwierząt dużych WD-17 w km: ,0 0 drogi ekspresow ej s8 oraz przejście górne dla zwierząt dużych wd- 17a w km: 1+432,91 drogi dojazdowej dd12 oraz przejście górne dla zwierząt dużych wd- 17b w km: 3+662,61 drogi dojazdowej dd11 75 (dla WD- 17 oraz WD- 17A oraz WD- 17B) 92 (dla WD- 17 oraz WD- 17A oraz WD-17B razem) Wiadukt ekologiczny zaprojektowano jako układ trzech ram żelbetowych, monolitycznych zatopionych w nasypie. Przyczółki betonowe masywne. Nachylenie ramp wynosi 14 %. Długość całkowita konstrukcji ramy 92 m. Stosunek szerokości do długości wynosi około 0,81 Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodna z decyzją środowiskową. 54

55 Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym 9 przejście dolne średnie ,5 3,5 0,7 przejście może posiadać przekrój prostokątn y lub łukowy przejście dolne dla zwierząt średnich ws-18 pod drogą ekspresow ą s8 w km ,1 5 (początek obiektu - dylatacja) oraz przejście dolne dla zwierząt średnich wd-18a pod drogą dojazdową dd11 w km 4+633,82 WS18-swiatło poziome przejścia dla zwierząt 6.50m, całkowite światło poziome obiektu 6.50m WD-18Aswiatło poziome przejścia dla zwierząt 6.50m, całkowite światło poziome obiektu 6.50m WS-18- wymagan a skrajnia dla zwierząt 3.50m, całkowita skrajnia pod mostem 4.47m WD18Awymagan a skrajnia dla zwierząt 3.50m, całkowita skrajnia pod mostem 4.97m 33.30m dla WS-18, 10.26m dla WD-18A 0,87 Przejście dla zwierząt. Rama otwarta Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 10 przejście dolne duże (szerokoś ć podano, jako wartość łączną liczoną poza lustrem wody 5 pas terenu może obejmo wać jedną lub obie strony cieku, przy czym należy zachow ać natural ne koryto cieku, most ms-20 w ciągu drogi ekspresow ej s8 w km ,4 3 (początek obiektu - dylatacja) oraz most md-20a w ciągu drogi dojazdowej dd13 w km 0+981,31 MS-20 oraz MD-20A światło całkowite 40.65m MS-20 oraz MD- 20A całkowita skrajnia 5m 33.30m MS- 20, 10.26m dla MD-20A MS-20 obiekt dwujezdniowy o jezdniach rozdzielonych, przebiegający nad rowem C-6 i przejściem dla zwierząt. Obiekt dwujezdniowy, czterobelkowy. MD- 20A jednojezdniowy, przebiegający nad rowem C-6 i przejściem dla zwierząt. Obiekt dwubelkowy. Przyczółki betonowe masywne. Zachowano naturalne koryto cieku. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 11 przejście górne duże (szerokoś ć w najwęż szej środkowej części mostu) <15 >0,8 przejście w formie wiaduktu nad drogą rozszerzaj ącego się ku końcom przejście górne dla zwierząt dużych wd- 23 w km: ,0 0 drogi ekspresow ej s8 oraz przejście górne dla zwierząt dużych wd- 23a w km: 2+680,45 drogi dojazdowej dd (dla WD-23 oraz WD-23A) (dla WD-23 oraz WD-23A razem) Wiadukt ekologiczny zaprojektowano jako układ dwóch ram żelbetowych, monolitycznych zatopionych w nasypie. Przyczółki betonowe masywne. Nachylenie ramp wynosi 14 %. Długość całkowita konstrukcji ramy 71,20 m. Stosunek szerokości do długości wynosi około 0,81.Parametry przejścia zgodna z decyzją środowiskową. Lokalizacja przejścia zmiana kilometraża w PB przyjęto kilometraż Zmiana lokalizacji związana była z uwagi na: Brak możliwości technicznych zlokalizowania przejścia w km : w okolicach km przewidziano budowę zbiorników nr 25 i 26. Budowa zbiorników (odwodnienie S8) uzależniona jest od ukształtowania terenu (najniższe miejsce); kolizję w km z przepustem P/PZ 50. Przepust pełni również rolę przejścia dolnego małego dla zwierząt 55

56 Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym zintegrowanego z ciekiem. Przepust jest niezbędny w celu przeprowadzenia wód z rowu C-8 12 Przejście dolne duże (szerokoś ć przejścia podano, jako pas terenu udostępni ony dla zwierząt) 5 >1,5 przejście może posiadać przekrój prostokątn y lub łukowy wiadukt ws- 25 w ciągu drogi ekspresow ej s8 w km ,7 0 (początek obiektu - dylatacja) oraz wiadukt wd-25a w ciągu drogi dojazdowej dd16 w km 3+961,25 WS-25 oraz WD-25A światło poziome przejścia dla zwierząt 35m, całkowite światło 36.50m WS-25 oraz WD- 25A skrajnia całkowita 5.00m 33.30m dla WS-25 oraz 33.30m WD- 25A 5,25 WS-25 oraz WD-25A wiadukt nad przejściem dla zwierząt. Obiekt zaprojektowano w postaci ustroju jednoprzęsłowego płytowo-belkowego opartego na żelbetowych przyczółkach masywnych. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej PRZEJŚCIA DOLNE MAŁE Typ przejścia Lokalizacja minimalna szerokość obiektu (światło poziome) wysokość min. przejścia [m] wymagany Współczynn ik ciasnoty Wymagane formy Inne wymagania Nazwa obiektu / Lokalizacja minimalna szerokość obiektu (światło poziome) [m] wysokość min. przejścia [m] długość przejścia w m [m] S8/DD wymagany Współczynn ik ciasnoty Forma obiektu Inne wymagania uwagi 1 dolne ,5 0,07 W PZ-2 / 2 1,5 29,26/12,78 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami małe przypadku decyzji środowiskowej 2 dolne ,5 0,07 przejść na PZ-3 / 2 1,5 38,30/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami małe ciekach decyzji środowiskowej należy 3 dolne małe ,5 0,07 wybudować obustronne półki PZ-4 / ,5 42,52/12,77 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 4 dolne ,5 0,07 wykonane PZ-5 / 2 1,5 37,9/12,37 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami małe o z naturalne decyzji środowiskowej przekroju go podłoża 5 dolne ,5 0,07 PZ-8 / 2 1,5 37,9/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami prostokąt o szerokośc małe decyzji środowiskowej nym i min. 0,5 6 dolne ,5 0,07 m, PZ-11 / 2 1,5 37,5/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami małe znajdujące decyzji środowiskowej się powyżej 7 dolne małe ,5 0,07 poziomu średniej PZ-12 / ,5 39,51/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 8 wody; dolne ,5 0,07 powierzchni PZ-14 / 2 1,5 38,3/13,78 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami małe a przejścia decyzji środowiskowej 9 dolne ,5 0,07 musi być PZ ,5 38,3/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami 56

57 Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym małe 10 dolne małe 11 dolne małe 12 dolne małe 13 dolne małe 14 dolne małe 15 dolne małe 16 dolne małe 17 dolne małe 18 dolne małe 19. dolne małe 20. dolne małe 21. dolne małe 22. dolne małe 23. dolne małe 24. dolne małe 25. dolne małe 26. dolne małe 27. dolne małe 28. dolne małe połączona w sposób ,5 0,07 płynny PZ-16 / z otoczenie m ,5 0,07 PZ-17 / ,5 0,07 PZ-18 / ,5 0,07 PZ-19 / ,5 0,07 P/PZ-20 / ,5 0,07 PZ-21 / ,5 0,07 PZ-22 / ,5 0,07 PZ-26 / ,5 0,07 PZ-27 / ,5 0,07 PZ-28 / ,5 0,07 PZ-31 / ,5 0,07 PZ-33 / ,5 0,07 P/PZ-35 / ,5 0,07 PZ-37 / ,5 0,07 PZ-39 / ,5 0,07 PZ-41 / ,5 0,07 P/PZ-43 / ,5 0,07 P/PZ-44 / ,5 0,07 P/PZ-45 / decyzji środowiskowej 2 1,5 38,3/13,17 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 39,31/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 38,3/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 36,5/12,38 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 4,5 1,77 37,47/13,44 prostokątny obustronne półki o ser. 0,5m Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 39,3/12,37 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 39,1/12,37 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 36,9/12,37 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 38,09/12,17 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 41,92/12,37 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 37,3/12,17 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 37,7/12,17 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2,0/2,0/3,0 1,5/1,5/1,6 4 12,37/37,9/1 3,83 prostokątny obustronne półki o ser. 0,5m. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 36,5/12,17 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 13,78/40,91 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 12,57/37,29 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 4,5 1,87 12,43/40,71 prostokątny obustronne półki o ser. 0,5m. 4,5 1,5/1,63 13,23/37,47 prostokątny obustronne półki o ser. 0,5m. 4,5 1,64/1,99/ 1,72 13,24/48,59/ 15,21 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej obustronne półki o ser. 0,5m. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 29. dolne ,5 0,07 PZ-47 / 2 1,5 37,3/12,37 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami 57

58 Wymagania decyzji środowiskowej- odcinek i od km do km Parametry obiektów w projekcie budowlanym małe decyzji środowiskowej 30. dolne małe 31. dolne małe 32. dolne małe ,5 0,07 PZ-49 / ,5 0,07 P/PZ-50 / ,5 0,07 PZ-53 / ,5 37,69/14,18 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 3 1,5 36,45/12,82 prostokątny obustronne półki o ser. 0,5m. Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 2 1,5 37,9/14,18 prostokątny Lokalizacja oraz parametry przejścia zgodne z wymaganiami decyzji środowiskowej 58

59 2.5.8 Odwodnienie drogi Istniejące odwodnienie Obecnie odwodnienie przedmiotowego odcinka drogi krajowej nr 8 odbywa się za pomocą otwartych rowów drogowych oraz zlokalizowanych w ich ciągu przepustów. Istniejące przepusty wykonane są z rur betonowych. Kanalizacja deszczowa na tym odcinku DK8 nie występuje. W ramach projektu budowlanego rozbudowy drogi krajowej przewidziano likwidację kanalizacji deszczowej nie związanej z drogą, a stanowiącą odwodnienie posesji prywatnych, stacji paliw oraz utwardzonych placów zlokalizowanych wzdłuż pasa drogowego przedmiotowego odcinka DK8. Odbiornikami wód deszczowych prowadzonych przez w/w odcinki kanalizacji są rowy przydrożne lub cieki. Konieczność likwidacji istniejących, wewnętrznych kanałów opadowych jest wymuszona ich kolizjami z projektowaną infrastrukturą drogową i uzbrojeniem podziemnym. Ze względu na brak kanalizacji deszczowej w ciągu istniejącej drogi krajowej nr 8, oraz niewystarczające informacje dotyczące właścicieli likwidowanych kanałów deszczowych sporządzenie wiarygodnej oceny ich stanu technicznego jest niemożliwe Projektowane odwodnienie Wody opadowe z całej długości projektowanej trasy S8 zostaną ujęte w system rowów drogowych oraz zamknięty system kanalizacji deszczowej. Zastosowanie rowów szczelnych (trawiastych) wzdłuż trasy S8 zostało podyktowane odcinkowym napływem wód gruntowych do rowów, co powodowałoby ich wypełnianie oraz dopływ tych wód do urządzeń oczyszczających powodując ich przewymiarowanie. Napływ wód gruntowych poprzez rowy nieszczelne i mieszanie się ich ze ściekami opadowymi mogłoby prowadzić do zanieczyszczenia wód podziemnych i gruntu. Wszystkie drogi dojazdowe biegnące wzdłuż trasy S8 i poprzeczne odwadniane będą rowami chłonnymi (trawiastymi) z miejscowymi zrzutami wód opadowych do istniejących cieków naturalnych i rowów. Taki sposób odwodnienia pozwoli w maksymalnym stopniu wykorzystywać rowy trawiaste. Wszystkie projektowane rowy i kanały deszczowe odprowadzać będą wody opadowe w systemie grawitacyjnym zgodnie z kierunkiem spływu lub poprzez kanalizację ciśnieniową do projektowanych zbiorników retencyjnych. Na odcinkach drogi S8 gdzie przewidziano ściek trójkątny zaprojektowano wpusty deszczowe, z których wody deszczowe i roztopowe odprowadzane będą do rowów drogowych poprzez przykanaliki z wylotem na skarpie rowu z obrukowaniem lub zastosowaniem ścieków skarpowych. Przed wprowadzeniem wód opadowych do cieków naturalnych zaprojektowane zostały zespoły urządzeń podczyszczających (separator + osadnik). Na projektowanych odcinkach kanalizacyjnych układu odwodnienia przewidziana została zabudowa prefabrykowanych wylotów betonowych do rowów lub cieków. Wody opadowe z pasa drogowego odprowadzone będą do cieków, rowów lub do gruntu poprzez zbiorniki retencyjnych oraz poprzez zbiorniki chłonne. Z uwagi na wysoki poziom wód gruntowych oraz wysoki stan wody w ciekach naturalnych konieczne będzie zainstalowanie pompowni wód deszczowych lokalizowanych pomiędzy zbiornikami, a odbiornikami. 59

60 L.p. W miejscach planowanych przejść dla zwierząt odprowadzenie wód z pasa drogowego i przeprowadzenie jej przez przejście przewidziano poprzez zarurowanie rowu odprowadzającego wodę do cieków bądź też poprzez wykonanie rowów krytych. Wody opadowe z powierzchni dróg i chodników o przekroju ulicznym odbierane będą przez uliczne wpusty deszczowe z osadnikami i koszami, w których zatrzymywane będą piasek, liście i inne frakcje zawiesin niesionych przez wody opadowe. Wpusty uliczne deszczowe wyposażone będą w ruszty żeliwne typu ciężkiego, pierścienie odciążające oraz osadniki głębokości 1,0 mb z koszami ze stali nierdzewnej. Podczyszczenie odprowadzanych wód opadowych odbywać się będzie w zespołach urządzeń podczyszczających osadniku i separatorze substancji ropopochodnych. Do podczyszczenia wód opadowych przyjęto separatory lamelowe, które należy dobrać na przepływy nominalne. Separatory powinny być skonstruowane w sposób umożliwiający odprowadzenie przepływów maksymalnych bez konieczności wykonywania by-pasu przed urządzeniem. Ponadto w rejonie wylotów do cieków, które nie przejmą całych spływów z trasy S8 zaprojektowano zbiorniki retencyjne. Zaprojektowane zbiorniki umożliwią retencjonowanie nadmiaru wody i umożliwią odprowadzenie oczyszczonych wód opadowych do istniejących cieków ze zredukowaną prędkością przepływu. Na studzienkach, zlokalizowanych w pasie jezdnym projektuje się dodatkowo betonowe pierścienie odciążające, przejmujące obciążenia z ruchu kołowego. Odwodnienie projektowanych MOP-ów rozwiązane zostanie lokalnie z odprowadzeniem wód opadowych poprzez niezależne zespoły urządzeń podczyszczających do rowów przy trasie głównej bądź wprost do zbiorników retencyjnych znajdujących się na terenie MOP. Odcinek od końca obwodnicy Wyszkowa do początku obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej tj. od km do km (odcinek długości ok. 29,1 km) odcinek I Poniżej opisano projektowane odwodnienie Odcinek I Tabela 4 Zestawienie wylotów, urządzeń i kanalizacji deszczowej - odcinek I Odwadnian y odcinek drogi [km] Lokalizacj a odcinka kanalizacji w km drogowym Rodzaj odwodnieni a i średnica kanalizacji ø[ mm ] Urządzenia podczyszczające [lokalizacja, oznaczenie] Osadnik Separator O/S PSW Lokalizacja oznaczenie wylotu [km] Oznaczenie odbiornika rowy drogowe, Os1.1 Sp kanalizacja ø , rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø Os Os Os Sp Sp Sp Zbiornik chłonny Zb1 Zbiornik chłonny Zb2 Zbiornik szczelny Zb3, Rów S12 Zbiornik szczelny Zb4, Rów S12 60

61 L.p. Odwadnian y odcinek drogi [km] Lokalizacj a odcinka kanalizacji w km drogowym Rodzaj odwodnieni a i średnica kanalizacji ø[ mm ] Urządzenia podczyszczające [lokalizacja, oznaczenie] Osadnik Separator O/S PSW Lokalizacja oznaczenie wylotu [km] Oznaczenie odbiornika rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø Os Os Os Os Os Os Sp Sp Sp Sp Sp Sp W ,30 - W ,60 W ,80 W ,40 - Zbiornik szczelny Zb5, Pompownia P5.1, kanalizacja tłoczna , Rów C2 do regulacji Zbiornik szczelny Zb6, Rzeka Struga Zbiornik szczelny Zb7, Pompownia P7.1, kanalizacja tłoczna , Rów bez nazwy (dopływ rz. Struga) Zbiornik szczelny Zb8, Pompownia P8.1, kanalizacja tłoczna , Rów C-3 Zbiornik szczelny Zb9, Pompownia P9.1, kanalizacja tłoczna Rów S-22 Zbiornik szczelny Zb10, kanalizacja grawitacyjna Ø

62 L.p. Odwadnian y odcinek drogi [km] Lokalizacj a odcinka kanalizacji w km drogowym Rodzaj odwodnieni a i średnica kanalizacji ø[ mm ] Urządzenia podczyszczające [lokalizacja, oznaczenie] Osadnik Separator O/S PSW Lokalizacja oznaczenie wylotu [km] Oznaczenie odbiornika , Połączenie ze zbiornikiem Zb MOP II Przyjmy , rowy drogowe, kanalizacja ø600 rowy drogowe, kanalizacja ø600 rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø800 rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø800 rowy drogowe, kanalizacja ø Os Os Os Os Os14a Os Os Os Os Os Os Sp Sp Sp Sp Sp14a Sp Sp Sp Sp Sp Sp W ,40 Zbiornik szczelny Zb11, Rów C-4 Zbiornik szczelny Zb12, Rów C-4 Zbiornik szczelny Zb13, Rów T-92 Zbiornik szczelny Zb14, Rów T-92 Zbiornik chłonny Zb14a, Zbiornik szczelny Zb15, Rów C-5 Zbiornik szczelny Zb16, Rów C-5 Zbiornik szczelny Zb17, grawitacyjnie do rzeki Tuchełki Zbiornik szczelny Zb18, odprowadzenie grawitacyjne do rzeki Truchełki Zbiornik szczelny Zb19, kanalizacja grawitacyjna, rów drogowy, Rzeka Truchełka Zbiornik szczelny Zb20; Rów drogowy, Rów C kanalizacja Os20a.1 Sp20a.1 - Zbiornik chłonny - 62

63 L.p. Odwadnian y odcinek drogi [km] Lokalizacj a odcinka kanalizacji w km drogowym Rodzaj odwodnieni a i średnica kanalizacji ø[ mm ] Urządzenia podczyszczające [lokalizacja, oznaczenie] Osadnik Separator O/S PSW Lokalizacja oznaczenie wylotu [km] Oznaczenie odbiornika ø Zb20a węzeł Trzcianka rowy drogowe, kanalizacja ø kanalizacja ø kanalizacja ø kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø Os Os21a Os21b Os21c Os Os23a Os Os Sp Sp21a Sp21b Sp21c Sp Sp23a Sp Sp W ,90 - W21b ,80 W21c ,70 W ,90 W23a ,4 W ,00 W ,50 Zbiornik szczelny zamknięty Ø2200 Zb21, Pompownia P21.1, kanalizacja tłoczna i kanalizacja grawitacyjna , Rów drogowy, Rów R-1 Zbiornik szczelny Zb21a, Rów R-1 Zbiornik szczelny zamknięty Ø1800 Zb21b, Rów R-4 Zbiornik szczelny zamknięty Ø1600 Zb21c, Rów R-4 Zbiornik szczelny Zb22, odprowadzenie grawitacyjne Rów T-24 Zbiornik szczelny Zb23a, Pompownia P23a.1, kanalizacja tłoczna , Rzeka Tuchełka Zbiornik szczelny Zb23, Rzeka Tuchełka Zbiornik szczelny Zb24, Pompownia P24.1, kanalizacja tłoczna

64 L.p. Odwadnian y odcinek drogi [km] Lokalizacj a odcinka kanalizacji w km drogowym Rodzaj odwodnieni a i średnica kanalizacji ø[ mm ] Urządzenia podczyszczające [lokalizacja, oznaczenie] Osadnik Separator O/S PSW Lokalizacja oznaczenie wylotu [km] Oznaczenie odbiornika , Rów C Melioracja rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø rowy drogowe, kanalizacja ø Os Os Os Sp Sp Sp W ,00 - W ,40 Zbiornik szczelny Zb25 Pompownia P25.1, kanalizacja tłoczna , Rów drogowy, Zb24, Rów C-7 Zbiornik szczelny Zb26, Zbiornik szczelny Zb25, Zb24, Rów C-7 Zbiornik szczelny Zb27, Pompownia P27.1, kanalizacja tłoczna , Rów drogowy, Zb26, Zb25, Rów drogowy, Zb24, Rów C-7 Przebudową zostaną objęte 2 cieki naturalne oraz 20 istniejących rowów, z którymi koliduje rozbudowywana droga krajowa nr 8. Przebudowa podyktowana jest koniecznością zabezpieczenia korpusu drogowego wraz z obiektami oraz faktem, iż rów odbiera wody opadowe z pasa drogowi S-8. W projekcie starano się w minimalnym stopniu zmieniać trasy cieków i rowów. Trasa regulacyjna rzek Tuchełki w km skrzyżowania z DK pokrywa się z jej istniejącym śladem. Natomiast Tuchełka w węźle Nagoszewo musiała zmienić swój przebieg w planie ze względu na liczne kolizje z projektowaną infrastrukturą drogową. Rzeka Struga, krzyżująca się z DK8 w km również musiała zostać skorygowana w obrębie poszerzonego korpusu drogi DK-8 oraz nowoprojektowanej drogi serwisowej. W przypadku rowów S-12, C-2, C-3, rowu bez nazwy i R-4, ich trasy skorygowano ze względu na bardzo duży kąt skrzyżowania z projektowanymi drogami, co stoi w sprzeczności z przepisami dotyczącymi 64

65 projektowanych drogowych obiektów inżynierskich, które narzucają sposób usytuowania obiektu w stosunku do osi projektowanej drogi. Trasy pozostałych rowów nie uległy zmianie. Przy projektowaniu przełożenia tras rowów i cieków kierowano się zasadą, iż zmiany kierunków koryt muszą się odbywać w miarę łagodny sposób, a samo włączenie w istniejący przebieg nie może zaburzać przepływu wód. Zmiany kierunku przebiegu odbywają się za pomocą łuków. Przebudowa (konserwacja) rowów poza pasem drogowym, odbywa się po ich istniejącym śladzie. Nowoprojektowane poprzeczne drogi dojazdowe oraz poszerzenie korpusu drogi krajowej nr 8 wymuszają korekty w przebiegu rowów i cieków. Przebudowa rowów i cieków po nowych trasach odbywa się w granicach trwałego zajęcia terenu i na zasadach wydanej decyzji środowiskowej DUŚ. Parametry rowów i cieków zintegrowanych z przejściami dla zwierząt dostosowano do obowiązujących w tym zakresie przepisów i zaleceń. Tereny, przez które przebiega DK-8, to w przeważającej części lasy. Część z pozostałych gruntów ma charakter rolny i w przeszłości została zdrenowana siecią drenowania systematycznego. Potwierdził to w wydanych na etapie koncepcji warunkach technicznych Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie, Inspektoraty: Wyszków i Ostrów Mazowiecka. Rozbudowa drogi głównej oraz dróg z nią związanych naruszą tę sieć. Dlatego konieczne jest zabezpieczenie bądź przebudowa sieci drenarskiej w sposób umożliwiający jej dalsze funkcjonowanie po wybudowaniu drogi. Postulat taki znalazł się również w wydanych warunkach technicznych oraz decyzji środowiskowej. w związku z tym zaprojektowano zbieracze opaskowe, które przejmą wody z istniejącego drenowania i odprowadzą je do istniejących bądź projektowanych odbiorników. Projekt przewiduje budowę 16 rurociągów drenarskich o średnicy 12,5 16,0 cm prowadzonych równolegle do przebiegu DK-8, do których podłączone zostanie napotkane drenowanie. Pod korpusem nowobudowanych dróg przewidziano rozbiórkę istniejącego drenażu. Dla potrzeb regulacji cieków i przebudowy oraz konserwacji rowów poza pasem drogowym Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie wydał decyzję ustalającą warunki prowadzenia robót na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych decyzja WPN.II MA.1 z dnia r. W poniższych tabelach przedstawiono zakres prac regulacyjnych cieków i rowów: Tabela 5 Zestawienie danych dotyczących odcinkowej regulacji istniejących cieków Lp Nazwa cieku Km drogi S-8 Długość regulacji cieków [m] Długość regulacji (konserwacji) [m] Wymiary koryta Szerokość dna. [m] Nachylenie skarp Odbiornik 1 Rzeka Struga ,30-1,0 1:2 Bug 2 3 Rzeka Tuchełka Rzeka Tuchełka ,35 187,89 92,93 1,5 1:2 Bug ,16 257,95 1,0 1:1,5 Bug 65

66 Tabela 6 Zestawienie danych dotyczących przebudowy istniejących rowów Lp Nazwa cieku Km drogi S-8 Długość przebudowy rowów [m] Długość przebudowy (konserwacji) [m] Wymiary koryta Szerokość dna [m] Nachylenie skarp Odbiornik 1 S ,8 0,6 1:1,5 Struga 2 C-2 (A11) , ,92 1,0 1:1,5 Struga Odpływ ze stawu, dopływ Strugi km Rów bez nazwy (A5), dopływ Strugi km Dopływ do stawu (km ) Rów bez nazwy (przy stawach. dopływ Strugi) km , , ,7 55,75-0,6 1:2 Struga 303,25 810,30 0,6 1:1,5 Struga 27,00-0,6 1:1,5 Rów bez nazwy (A5), dopływ Strugi km ,6 1:1,5 Struga 7 C-3 (A4) ,22 188,72 508,10 0,6 1:2 Struga 8 R ,5-0,6 1:1,5 C-3 9 S ,02 229,20 197,39 0,6 1:1,5 Struga 10 S-22/4 (km ) 11 S26/6 12 T 93 (C-4) , ,6 1:1,5 Struga 22,12-0,6 1:1,5 S , ,0 1:1,5 T T ,59 189,46 187,05 1,0 1:2 Tuchełka 14 C , ,6 1:2 Tuchełka 15 Rów bez nazwy (km ) ,60 1:1,5 Rów drogowy S8 km C ,26 126,79 161,1 0,6 1:2 Tuchełka 17 R , ,6 1:2 Tuchełka 66

67 Lp Nazwa cieku Km drogi S-8 Długość przebudowy rowów [m] Długość przebudowy (konserwacji) [m] Wymiary koryta Szerokość dna [m] Nachylenie skarp Odbiornik 18 R , ,6 1:2 Tuchełka 19 T ,47 107,53 0,6 1:2 Tuchełka 20 C , ,08 1,0 1:2 Tuchełka 21 C ,17-0,6 1:2 Tuchełka Tabela 7 Zestawienie parametrów technicznych projektowanych zbieraczy drenarskich. Strona RUROCIĄGI DRENARSKIE Nr Km drogi L.p Odbiornik Gmina zbieracza S8 Średnica φ Ogółem L P [cm] długość [m] Z , ,20 P 12,5 230,00 C-4 Brańszczyk 2 Z P 12,5 143,80 T-92 Brańszczyk 3 Z P 12,5 206,70 T-92 Brańszczyk 4 Z L ,40 T-92 Brańszczyk 5 Z ,5 L ,80 T-92 Brańszczyk 6 Z P 12,5 179,50 C-5 7 Z P 12,5 137,00 C-5 8 Z , P ,50 Zb-17 Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka 9 Z ,50 P ,00 Istn. rów bez nazwy(km Ostrów Mazowiecka 10 Z , ,6 L ,00 Tuchełka 11 Z , ,6 L ,00 Tuchełka 12 Z ,60 L 12,5 127,00 R-4 Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka 67

68 Nr L.p zbieracza Km S8 Strona drogi L P RUROCIĄGI DRENARSKIE Średnica φ Ogółem [cm] długość [m] Odbiornik Gmina Z ,50 L 12,5 137,00 R-4 14 Z , L ,00 Tuchełka 15 Z-14A L 16 67,40 Tuchełka 16 Z-14B ,5 L 16 45,80 Z-14A Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka Ostrów Mazowiecka Poza ciekami i rowami wody opadowe będą odprowadzane też do gruntu poprzez system odwodnienia urządzeń oczyszczających oraz zbiorniki infiltracyjne. Wody opadowe przed wprowadzeniem do gruntu zostaną oczyszczone (separatory), a w razie awarii zamknięte zostaną zasuwy na separatorach tamujące odpływ. Tabela 8 Zestawienie zbiorników infiltracyjnych.p. Nr zbiornika Położenie zbiornika km drogi S8 Średnia głębokość (m) Regulowany odpływ do odbiornika (l/s) Odbiornik Max rzędna piętrzenia [m n.p.m.] Zb ,65 12,9 grunt 99,65 2 Zb ,75 32,16 grunt 96,55 3 Zb-14a ,50 23,88 grunt 108,50 4 Zb-20a ,80 16,25 grunt 112,60 Samo funkcjonowanie drogi nie jest związane z ryzykiem wystąpienia poważnej awarii w myśl przepisów Prawa ochrony środowiska Oświetlenie drogi Istniejąca infrastruktura elektroenergetyczna Na trasie projektowanej przebudowy układu drogowego występują istniejące instalacje oświetleniowe zabudowane na: istniejących liniach napowietrznych niskiego napięcia, obszarze istniejącego MOP-u w km , lokalnie przy obiektach użyteczności publicznej, np. zjazdy, stacje paliw, parkingi publiczne, itp. 68

69 Stan techniczny istniejących instalacji oświetleniowych jest zły, a zastosowany osprzęt nie spełnia współczesnych wymagań oświetleniowych. w związku z projektowaną przebudową układu drogowego wszystkie instalacje oświetleniowe w obszarze projektowanej inwestycji zostaną przebudowane i dostosowane do obowiązujących przepisów i wymagań Projektowana infrastruktura elektroenergetyczna Dla odcinka przebudowywanego układu drogowego zaprojektowano budowę nowych instalacji oświetlenia drogowego w następujących przypadkach: obszar węzłów drogowych: węzeł Trzcianka, Knurowiec, Poręba, Dybki, Nagoszewo,: odcinki drogi ekspresowej na długości pasów włączenia i wyłączenia oraz odcinki łącznic drogowych instalacja wydzielona do administracji Zarządzającego droga ekspresową, odcinki łącznic drogowych oraz dróg poprzecznych wraz ze skrzyżowaniami instalacja wydzielona do administracji właściwego Urzędu Gminy, Miejsca Obsługi Podróżnych (MOP) wraz z pasami włączenia i wyłączenia, zatoki autobusowe wraz z kładkami dla pieszych i pochylniami dla niepełnosprawnych, ciągami dla pieszych oraz odcinkami dróg poprzecznych w rejonie projektowanych zatok autobusowych, stanowisko przeznaczone dla Inspekcji Transportu Drogowego w bezpośrednim rejonie przeznaczonym do prowadzenia kontroli (rejon km ), Instalacje oświetlenie zaprojektowano zgodnie z wymaganiami normy PN/EN Do obliczeń parametrów oświetlenia, dla poszczególnych odcinków układu drogowego, przyjęto: dla ciągu drogi ekspresowej S8 - sytuacja oświetleniowa A2 oraz klasa oświetlenia ME2 dla łącznic drogowych i dróg poprzecznych w obrębie węzłów drogowych - sytuacja oświetleniowa B1 oraz klasa oświetlenia ME3 dla obszaru skrzyżowań typu rondo - sytuacja oświetleniowa A3 oraz klasa oświetlenia CE2 dla zatok przystankowych - sytuacja oświetleniowa D1 oraz klasa oświetlenia CE4, Konstrukcje wsporcze słupy i maszty oświetleniowe: 14m - oświetlenie platform parkingowych na terenie MOP, 11m - oświetlenie ciągu drogi ekspresowej S8, 9m - oświetlenie łącznic drogowych i dróg poprzecznych, rond i obszarów MOP, 4m - oświetlenie ciągów pieszych zlokalizowanych przy kładkach oraz obszarów terenu MOP. Oprawy i projektory oświetleniowe: oświetlenie terenu MOP - projektory o mocy 250W oraz oprawy oświetleniowe W, ciąg drogi ekspresowej - oprawy oświetleniowe o mocy W, łącznice drogowe i drogi poprzecznych - oprawy oświetleniowe W, oświetlenie pod obiektami mostowymi - oprawy oświetleniowe 150W. 69

70 Celem ograniczenia poboru mocy i kosztów eksploatacji, instalacje oświetleniowe zostaną przystosowane do zabudowy systemu inteligentnego sterowania. Oświetlenie powyższych obszarów wynika z rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie Oświetlenie w rejonie przejść dla zwierząt Przejścia powinny być lokalizowane poza oświetlonymi odcinkami dróg i nie bliżej niż 200 m od ich granicy w obszarach leśnych i 500 m w terenie otwartym. Przy ustalaniu lokalizacji przejść należy uwzględnić zarówno oświetlenie jezdni, jak i obszary węzłów, MOP, OUA/ OUD, SPO/PPO itp. Rysunek 3 Zalecana, minimalna odległość lokalizacji przejść (górnych i dolnych) od oświetlonych odcinków [źródło: Poradnik projektowania przejść dla zwierząt i działań ograniczających śmiertelność fauny przy drogach - Rafał T. Kurek] W poniższej tabeli zestawiono przejścia dla zwierząt, które zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie oświetlenia bądź w niewielkiej odległości. Tabela 9 Przejścia dla zwierząt, zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie oświetlenia bądź w niewielkiej odległości. L.p Nazwa i lokalizacja przejścia Typ przejścia Obszar Odległość od oświetlenia [m] Uwagi/ 1 PZ Dolne małe leśny bezpośrednio Oświetlenie obszaru kontroli pojazdów ITD 2 PZ Dolne małe otwarty bezpośrednio Oświetlenie obszaru kontroli pojazdów ITD 3 PZ Dolne małe otwarty m Oświetlenie obszaru kontroli pojazdów ITD oraz węzła Trzcianka 4 PZ Dolne małe otwarty bezpośrednio Oświetlenie obszaru węzła Trzcianka (na długości pasów włączenia i wyłączenia) 70

71 L.p Nazwa i lokalizacja przejścia Typ przejścia Obszar Odległość od oświetlenia [m] Uwagi/ 5 PZ Dolne małe leśny bezpośrednio Oświetlenie obszaru węzła Knurowiec (na długości pasów włączenia i wyłączenia) 6 PZ Dolne małe 7 PZ Dolne małe 8 PZ Dolne małe 9 P/PZ ,15 Dolne małe 10 PZ Dolne małe leśny leśny leśny leśny leśny bezpośrednio bezpośrednio bezpośrednio bezpośrednio bezpośrednio Oświetlenie obszaru węzła Knurowiec (na długości pasów włączenia i wyłączenia) Oświetlenie obszaru węzła Knurowiec (na długości pasów włączenia i wyłączenia) Oświetlenie obszaru węzła Knurowiec (na długości pasów włączenia i wyłączenia) Oświetlenie obszaru węzła Knurowiec (na długości pasów włączenia i wyłączenia) Oświetlenie obszaru węzła Knurowiec (na długości pasów włączenia i wyłączenia) 11 WS ,20 Dolne duże leśny 75 Oświetlenie obszaru MOP-u Budykierz (pasy włączeń i wyłączeń) 12 PZ Dolne małe leśny bezpośrednio Oświetlenie obszaru MOP-u Budykierz (pasy włączeń i wyłączeń) 13 PZ Dolne małe otwarty 230 Oświetlenie obszaru MOP-u Budykierz (pasy włączeń i wyłączeń) 14 PZ Dolne małe leśny bezpośrednio Oświetlenie obszaru węzła Poręba (na długości pasów włączenia i wyłączenia) 15 PZ Dolne małe leśny 83 Oświetlenie obszaru MOP-u Przyjmy (pasy włączeń i wyłączeń) 16 P/PZ Dolne małe leśny 58 Oświetlenie obszaru węzła Dybki (na długości pasów włączenia i wyłączenia) 17 MS ,25 Dolne średnie zintegrowane otwarty bezpośrednio Oświetlenie obszaru węzła Dybki (na długości 71

72 L.p Nazwa i lokalizacja przejścia Typ przejścia Obszar Odległość od oświetlenia [m] Uwagi/ pasów włączenia i wyłączenia) 18 P/PZ ,69 Dolne małe zintegrowane otwarty bezpośrednio Oświetlenie obszaru węzła Nagoszewo 19 PZ Dolne małe otwarty 290 Oświetlenie obszaru węzła Nagoszewo na długości pasów włączenia i wyłączenia) 20 WD Górne duże leśny 355 Oświetlenie obszaru Obwodu Uczymania Drogowego (OUD) 21 P/PZ ,28 22 WS ,70 Dolne małe leśny 130 Oświetlenie obszaru Obwodu Uczymania Drogowego (OUD) Dolne duże leśny bezpośrednio Oświetlenie obszaru Obwodu Uczymania Drogowego (OUD) Działania minimalizujące uwzględnione w projekcie Z uwagi na obowiązek lokalizowania oświetlenia wynikający z rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie nie ma możliwości prawnych rezygnacji z zastosowanego oświetlenia. Z uwagi, że przejścia muszą być zlokalizowane blisko obszarów sztucznie oświetlonych (wymagania prawne) w projekcie uwzględniono: zmniejszenie mocy skrajnych latarń, zmniejszenie wysokości części latarń zastosowanie opraw i osłon ograniczających rozpraszanie strumieni świetlnych (strumienie bardziej skupione, skierowane na jezdnię); system sterowania i monitorowania instalacji oświetleniowych umożliwiający płynne i dynamiczne ograniczenie parametrów oświetlenia układu drogowego z możliwością stałego lub okresowego przyciemnienia wskazanych opraw oświetleniowych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie projektowanych przejść dla zwierząt ; zaprojektowano (w miarę możliwości technicznych) dodatkowe obszary nasadzeń zieleni separująco-dogęszczającej na skarpach drogi w bezpośrednim rejonie projektowanych przejść dla zwierząt. Dodatkowe nasadzenia zlokalizowano w obrebie przejść o numerach: ;PZ-16, PZ 17, PZ , PZ , P/PZ 45, w przypadku konieczności oświetlenia jezdni bezpośrednio przy przejściu ograniczono moc latarń do minimum (dopuszczalnego przez przepisy) oraz zastosowano oprawy kierunkowe, ograniczające rozpraszanie strumieni świetlnych na długości 200 m (po 100m w każda stronę od osi przejścia. Dotyczy to przejść wymienionych w tabeli nr 9 w obrebie których zlokalizowano bezpośredni oświetlenie lub w odległości 100m, tj PZ 3 ( ), PZ 4 ( ), PZ 8 72

73 ( ), PZ-16 ( ), PZ 17 ( ), PZ18 ( ); PZ 19 ( ); P/PZ 20 ( ,15), PZ 21 ( ), WS-08 ( ,20), PZ 22 ( ), PZ 28 ( ), PZ 33 ( ), P/PZ 35 ( ), P/PZ 45 ( ), WS 25 ( ,70) Wyburzenia Zgodnie z opracowaniem z etapu Koncepcji Programowej Badania stanu technicznego obiektów budowlanych Inwentaryzacja budynków do wyburzenia na analizowanym odcinku i ( ) przewidziano: budynki mieszkalne 21 budynki gospodarcze 59; budynki usługowe 10 wiata przystankowa 8 naziemny zbiornik 2 obiekty małej architektury Konstrukcja nawierzchni Konstrukcję nawierzchni sprawdzono i zaprojektowano w oparciu o dane ruchowe, warunki gruntowe oraz analizę wytrzymałościową różnych rodzajów materiałów, jakie mogą być użyte do ich budowy. Konstrukcję zaprojektowano dla obciążenia standardowego osi 115 kn/oś. Przyjęto okres żywotności nawierzchni betonowej i asfaltowej 30 lat Przyjęto następujący układ warstw dla nawierzchni betonowej w ciągu trasy głównej S8 (za wyjątkiem obiektów mostowych wraz z odcinkiem przejściowym): warstwa z betonu cementowego C35/45, podzielonego na płyty szczelinami skurczowymi roboczymi, szczeliny poprzeczne dyblowane, szczeliny podłużne kotwione, warstwa podbudowy z mieszanki związanej cementem, C8/10 na górnej powierzchni ułożona geowłóknina, podłoże w nasypie zaprojektowano jako: warstwę ulepszonego podłoża z mieszanki związanej spoiwem hydraulicznym (cementem) C1,5/2, grubości 0,20 m. 73

74 Przyjęto następujący układ konstrukcji nawierzchni dla trasy głównej S8 na obiektach mostowych i 30 m przed i za obiektem (odcinek przejściowy): Warstwa Warstwa ścieralna Wiążąca Podbudowa asfaltowa, BA Materiał SMA 11 mastyks grysowy wg WT-2 z asfaltem modyfikowanym polimerem AC 16W beton asfaltowy wg WT-2 z asfaltem modyfikowanym polimerem AC 22P - beton asfaltowy wg WT-2 z asfaltem drogowym Grubość, mm KR Podbudowa MN mieszanka niezwiązana wg WT Podłoże Podłoże ulepszone do modułu E 2 = 120 MPa Razem grubość warstw asfaltowych 300 Przyjęto następujący układ konstrukcji dla łącznic Warstwa Warstwa ścieralna Wiążąca Podbudowa asfaltowa, BA Materiał SMA 11 mastyks grysowy wg WT-2 z asfaltem modyfikowanym polimerem AC 16W beton asfaltowy wg WT-2 z asfaltem modyfikowanym polimerem AC 22P - beton asfaltowy wg WT-2 z asfaltem drogowym Grubość, mm KR Podbudowa MN mieszanka niezwiązana wg WT Podłoże Podłoże ulepszone do modułu E 2 = 120 MPa Razem grubość warstw asfaltowych Bezpieczeństwo ruchu drogowego Dostępność do projektowanego odcinka drogi S8 będzie ograniczona (zgodnie z warunkami technicznymi), a powiązania trasy S8 z siecią dróg istniejących realizowane będą poprzez wykonanie nowoprojektowanych węzłów drogowych. Na obecnym etapie prac można określić jedynie następujące zagrożenia dla ruchu, jakie mogą wystąpić na projektowanym przebiegu drogi ekspresowej S-8: wypadanie pojazdów z łącznic na węzłach, gdzie konieczne będzie ograniczenie prędkości na prostym odcinku drogi dojazdowej poprzedzającym węzeł: zasadne będzie również zastosowanie oznakowania prowadzącego, 74

75 mgły oraz oblodzenia z uwagi na otoczenie, olśniewanie przez pojazdy jadące z przeciwka - z uwagi na pojazdy poruszające się drogą równoległą do projektowanego przebiegu S-8. Przewiduje się następujące elementy mające służyć poprawie bezpieczeństwa ruchu kierowców korzystających z projektowanego odcinka S8: Drogowe bariery ochronne (w szczególności) na: wszystkich obiektach inżynierskich ekranach akustycznych zbiornikach retencyjnych na skarpach i nasypach powyżej 2m bariery jednostronne (skrajne) przy rowach trapezowych bariery jednostronne (skrajne) w pasie rozdziału bariera dzieląca ulokowana na całej długości projektowanej drogi, Osłony zabezpieczające U-15b: W celu minimalizacji skutków najechania na barierę w rejonie rozjazdów na węzłach zaprojektowano ustawienie osłon zabezpieczających, ich lokalizację przewiduje się w ciągu drogi S8 na rozwidleniu i rozgałęzieniu łącznic wyjazdowych w rejonie projektowanych węzłów drogowych. Osłony przeciwolśnieniowe Osłony przeciwolśnieniowe zastosowano wszędzie tam, gdzie istnieje niebezpieczeństwo oślepienia kierowców przez pojazdy nadjeżdżające z przeciwka. Sytuacja taka może mieć miejsce na łukach trasy głównej lub w miejscach, gdzie droga serwisowa i trasa główna biegną w jednym poziomie. Osłony należy wykonać w formie elementów U-19 montowanych na barierach. Ogrodzenie pasa drogowego: W celu zabezpieczenia projektowanego odcinka S8 przed wtargnięciem dzikiej zwierzyny na jezdnię drogi ekspresowej lub przekraczaniem jej przez pieszych przewiduje się stałe wygrodzenie siatką na całej długości projektowanej drogi S8. Przejścia dla zwierząt Z racji ogrodzenia pasa drogowego zostały zaprojektowane przejścia dla zwierząt, które umożliwią zwierzynie bezpieczne przedostanie się na drugą stronę S8 bez kolizji z pojazdami. Szczegółowo obiekty inżynierskie pełniące funkcje przejść dla zwierząt przedstawiono w rozdziale Miejsca kontroli pojazdów Na projektowanym odcinku drogi ekspresowej S8 przewidziano miejsca kontroli pojazdów dla służb Inspekcji Transportu Drogowego w postaci obustronnych wydzielonych zatok (km ). Ekrany akustyczne W celu zabezpieczenia otoczenia drogi przed nadmiernym hałasem konieczne jest ustawienie na wytypowanych odcinkach projektowanej S8 ekranów akustycznych, przy których uwzgledniono 75

76 poszerzenie pobocza w celu zapewnienia minimalnego odcinka widoczności na zatrzymanie przed przeszkodą, a także wymaganej widoczności na węzłach oraz skrzyżowaniach. Oświetlenie Zaprojektowano oświetlenia węzłów, skrzyżowań, przejść dla pieszychi dojść do przystanków, co najmniej w miejscach wymaganych prawem, a także oświetlenie wszystkich MOP-ów. Ciągi piesze W dokumentacji przewidziano wykonanie w ramach projektowanych obiektów inżynierskich i skrzyżowań, ciągów pieszych dla bezpiecznego przeprowadzenia ewentualnych pieszych, poruszających się wzdłuż dróg przekraczających drogę ekspresową - bez względu na to, czy dotychczas były przy nich prowadzone ciągi piesze. Przejazdy i wjazdy awaryjne Zostały one zlokalizowane w miejscach gwarantujących możliwość udrażnianie trasy w przypadku wystąpienia wypadku drogowego i zablokowania jezdni projektowanej drogi lub podczas remontu obiektów inżynierskich. Na przejazdach i wjazdach awaryjnych zostały zastosowane bariery rozbieralne. Urządzenia optycznego prowadzenia ruchu W ramach inwestycji montowane będą słupki prowadzące, umieszczone po obu stronach jezdni w granicach jej poboczy zgodnie z obowiązującymi przepisami Zakres przedsięwzięcia związany z przebudową elementów innych niż infrastruktura drogowa Sieci elektroenergetyczne średniego Pod względem przebudowy i budowy sieci i urządzeń elektroenergetycznych w ramach inwestycji przewidziano budowę: instalacji znaków zmiennej treści wraz z zasilaniem i sterowaniem, instalacji oświetlenia drogowego wraz z zasilaniem i sterowaniem, zasilania pompowni wód deszczowych oraz oczyszczalni ścieków, zasilania obiektów wyposażenia OUD, MOP oraz miejsc przeznaczonych dla służb ITD, zasilanie w energię elektryczną wszelkich pozostałych urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych. Wykaz istniejącej infrastruktury elektroenergetycznej w rejonie projektowanej inwestycji: linia jednotorowa napowietrzna najwyższego napięcia 220kV relacji: Miłosna-Ostrołęka-szt. 1 linie elektroenergetyczne średniego napięcia 15kV - szt. 21 stacje transformatorowe 15/0,4kV - szt. 32 sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia 0,4kV - szt. 10 W zakresie infrastruktury technicznej nie związanej z drogą 76

77 najwyższych napięć 220kV - linia napowietrzna, średnich napięć 15kV linie napowietrzne i kablowe doziemne, niskich napięć 0,4kV sieć rozdzielcza napowietrzna i kablowa doziemna, stacji transformatorowych 15/0,4kV, elementów sieci, urządzeń i instalacji elektrycznych i elektroenergetycznych zalicznikowych kolidujących z projektowanym układem drogowym Kanalizacja sanitarna Obecnie na rozpatrywanym obszarze jedynie w miejscowości Trzcianka wybudowana została grawitacyjna i tłoczna kanalizacja sanitarna. Na pozostałym zakresie inwestycji brak jest gminnej kanalizacji sanitarnej. w ramach niniejszego opracowania przewidziano przebudowę grawitacyjnej kanalizacji sanitarnej oraz likwidację istniejących dołów szczelnych, wybieralnych oraz przykanalików doprowadzających do nich ścieki bytowe. Powyższe związane jest z koniecznością wyburzenia domów kolidujących z projektowana trasa drogi S8 - likwidacja przydomowych szczelnych zbiorników wybieralnych (szambo) - 25 szt. Ze względu na fakt, iż kanalizacja sanitarna w miejscowości Trzcianka został wybudowana w trakcie sporządzania niniejszego opracowania należy uznać, że jej stan techniczny jako bardzo dobry. Na pozostałym obszarze brak gminnej kanalizacji sanitarnej oraz niewystarczające informacje dotyczące likwidowanej, infrastruktury uniemożliwiają, na obecnym etapie, sporządzenia wiarygodnej oceny stanu technicznego. Nowe odcinki kanalizacji sanitarnej wytyczono w terenie w nawiązaniu do istniejącego zagospodarowania terenu, układu drogowego projektowanej trasy ekspresowej S8, ogrodzenia układu trasy głównej, mapy własnościowej oraz istniejącego i projektowanego uzbrojenia podziemnego. Ze względu na wyprzedzające prace drogowe, związane z robotami ziemnymi, wykonanie kanalizacji sanitarnej na całej długości odcinka z wykonaniem zabudowy oczyszczalni ścieków zaprojektowano metodą rozkopów otwartych. Na terenie projektowanych MOP przewidziano wybudowanie rozdzielczej kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Kanalizacja sanitarna będzie miała za zadanie grawitacyjne odprowadzenie ścieków sanitarnych z obiektów znajdujących się na terenie MOP. Ponadto na każdym MOP przewidziany został punkt zlewny nieczystości pochodzących z autobusów. Ścieki sanitarne odbierane będą z następujących obiektów: toalety; miejsca zrzutu nieczystości z autobusów; pawilonu stacji benzynowej; punktu obsługi pojazdów; restauracji. Zaprojektowano: 77

78 kanalizację sanitarną na terenie projektowanych MOP, którą będą odbierane ścieki sanitarne z projektowanych obiektów na terenie MOP oraz z punktów zlewnych dla autobusów wraz z doprowadzeniem kanalizacji do projektowanych oczyszczalni ścieków sanitarnych; zabudowanie biologiczno-chemicznych oczyszczalni ścieków na potrzeby projektowanych MOP z odprowadzeniem wód oczyszczonych do zbiorników retencyjnych i rowów drogowych; przebudowę przyłącza kanalizacji sanitarnej Ø200 mm na działce 247/2 obr.17 przy Zajeździe Orchidea wraz z likwidacją istniejącego zbiornika szczelnego (szamba) z uwagi na kolizję z nowoprojektowanym układem drogowym. Zaprojektowano odcinek kanalizacji sanitarnej S2 z rur Ø200 mm PVC-U SN8 wraz ze studniami kanalizacyjnymi Ø1000 mm betonowymi. Istniejące odcinki podlegające przebudowie do likwidacji poprzez wyciągnięcie z gruntu lub zamulenie mieszaniną piasku z cementem; przeniesienie istniejącego zbiornika wybieralnego zlokalizowanego na działce 196/5 obr.2 poprzez likwidację zbiornika istniejącego i budowę nowego zbiornika szczelnego z uwagi na kolizję z nowoprojektowanym układem drogowym (rowem trawiastym przy drodze gminnej W). Zaprojektowano zbiornik szczelny wybieralny na nieczystości płynne (szambo) jako monolityczny zbiornik betonowy jednokomorowy o pojemności 10 m 3. Zbiornik zlokalizowano w taki sposób aby wywiewka z szamba była umiejscowiona min. 5 m od budynku i 2,0 m od granicy działki. likwidację 25 istniejących zbiorników szczelnych wybieralnych na nieczystości płynne (szamb); likwidację przyłączy kanalizacji sanitarnej do zbiorników bezodpływowych (szamb) wraz z urządzeniami towarzyszącymi (studzienki rewizyjne) o łącznej długości 372,4m. Ze względu na brak kanalizacji sanitarnej w rejonie projektowanych MOP do oczyszczenia ścieków sanitarnych dobrane zostały biologiczno-chemiczne oczyszczalnie ścieków sanitarnych. Oczyszczalnie pracują w systemie automatycznym i oczyszczają ścieki do wartości pozwalających na odprowadzenie oczyszczonej wody to projektowanego systemu odwodnienia drogi S8. Układ technologiczny oczyszczalni obejmuje: stopień mechaniczny - osadniki wstępne; urządzenia oczyszczania biologicznego dwa reaktory biologiczne; wspólny osadnik wtórny Osprzęt elektryczny oczyszczalni umieszczony w dwóch studniach instalacyjnych Sieć wodociągowa W bezpośrednim obszarze projektowanej przebudowy drogi krajowej nr 8 zlokalizowane są następujące sieci wodociągowe kolidujące z projektowaną przebudową: sieć wodociągowa w50, sieć wodociągowa w60, 78

79 sieć wodociągowa w90, sieć wodociągowa w110, sieć wodociągowa w160 sieć wodociągowa wb220 przyłącza wodociągowe do budynków w32, w40, w50 liczne indywidualne studnie czerpalne W związku z kolizją istniejących sieci wodociągowych z nowoprojektowanym układem drogowym, a także z koniecznością wyburzenia budynków zaprojektowano przebudowę lub rozbiórkę istniejacych wodociągów wraz z przyłączami. Zaprojektowano: przebudowę istniejącego przyłącza wodociągowego z rur PE w32 kolidującego z nowoprojektowanym układem drogowym na wodociąg z rur PE100 SDR11 Ø40x3,6mm o długości 31,0m. Istniejący odcinek podlegający przebudowie do likwidacji; przebudowę istniejącego wodociągu z rur PVC wb220 kolidującego z nowoprojektowanym układem drogowym drogi S-8 na wodociąg z rur PE100 Ø225x20,5mm wraz z wykonaniem węzłów w celu przełączenia istniejących przyłączy, przebudowę istniejącego wodociągu z rur PVC w110 kolidującego z nowoprojektowanym układem drogowym drogi S-8 na wodociąg z rur PE100 SDR11 Ø110x10,0mm i zabudową zasuwy DN100 na przyłączu do MOP. Istniejący odcinek podlegający przebudowie do likwidacji; przebudowę istniejącego przyłącza wodociągowego w40 PE na odcinku na przyłącze z rur Ø40x3,6mm PE100 SDR11 TS. Istniejący odcinek podlegający przebudowie do likwidacji. Zastosowano rury trójwarstwowe ze względu na konieczność wykonania odcinka o metodą bezrozkopową, ze względu na jego lokalizację pod istniejącą nawierzchnią asfaltową; przebudowę przyłączy wodociągowych z rur PE 100 SDR 11 do pobliskich zabudowań, przebudowę istniejącego wodociągu z rur PVC w110 kolidującego z nowoprojektowanym układem drogowym na wodociąg z rur PE100 SDR11 Ø110x10,0mm. Istniejący odcinek podlegający przebudowie do likwidacji; przebudowę istniejącego wodociągu z rur PVC w160 kolidującego z nowoprojektowanym układem drogowym na wodociąg z rur PE100 SDR11 Ø160x14,6mm. Istniejący odcinek podlegający przebudowie do likwidacji; przebudowę istniejącego wodociągu z rur PVC w160 kolidującego z nowoprojektowanym układem drogowym na wodociąg z rur PE100 SDR11 Ø160x14,6mm wraz z przyłączeniem przyłącza Ø50 PE. Zabudowę hydrantów p.poż DN80 przeniesionych w związku z likwidacją istniejącej sieci 79

80 wodociągowej. Przy przekroczeniu projektowanej jezdni zabezpieczenie przewodu wodociągowego rurą ochronną stalową DN273,0x7,1. Istniejący odcinek podlegający przebudowie do likwidacji; Przebudowę istniejącego wodociągu z rur PVC w160 kolidującego z nowoprojektowanym układem drogowym na wodociąg z rur PE100 SDR11 Ø160x14,6mm wraz z zabudową hydrantów p.poż DN80 przeniesionych w związku z likwidacją istniejącej sieci wodociągowej. Przy przekroczeniu projektowanej jezdni zabezpieczenie przewodu wodociągowego rurą ochronną stalową DN273,0x7,1. Istniejący odcinek podlegający przebudowie do likwidacji; Przebudowę przyłącza wodociągowego z rur Ø50x4,6 PE 100 SDR 11 do pobliskich zabudowań. w miejscu włączenia do sieci rozdzielczej zastosować należy opaski do nawiercania dla rur PE np. z odejściem gwintowanym lub kołnierzowym. w miejscach odgałęzień zabudować należy zasuwy odcinające obustronnie ze złączem ISO; Budowę nowej sieci wodociągowej z rur PE100 SDR11 Ø90x8,2mm na potrzeby MOP II Przyjmy przy pasie drogi S-8 w km wraz z zabudową zasuwy odcinającej obustronnie DN80. Zaprojektowano zabudowę hydrantu p.poż. nadziemnego DN 80 na odgałęzieniu. Istniejące odcinki podlegające przebudowie - do likwidacji poprzez wyciągnięcie z gruntu lub zamulenie mieszaniną piasku z cementem. Budowę przyłącza wodociągowego z rur PE100 SDR11 Ø90x8,2mm stanowiącego zasilanie MOP III Budykierz przy pasie drogi S-8 w km wraz z zabudową zasuwy odcinającej obustronnie DN80. Istniejące odcinki podlegające przebudowie do likwidacji poprzez wyciągnięcie z gruntu lub zamulenie mieszaniną piasku z cementem. Wykonanie wszystkich przejść sieci i przyłączy wodociągowych przez pasy drogowe z zastosowaniem rur przewodowych PE zgrzewanych doczołowo bądź przy użyciu elektromufy w rurach ochronnych stalowych w izolacji 3 LPE z zastosowaniem płóz dystansowych z tworzywa umożliwiających ułożenie obu rur współosiowo; Zabudowę hydrantów zewnętrznych p.poż. nadziemnych i podziemnych Dn80 mm w zależności od miejsca lokalizacji (zgodnie z rysunkami sytuacyjnymi, profilami i węzłami); likwidację 9 studni i indywidualnych ujęć wody; likwidację nieczynnych oraz ujętych do przebudowy odcinków sieci i przyłączy wodociągowych; Trasę projektowanych odcinków sieci wodociągowej wraz z przyłączami wytyczono w terenie w nawiązaniu do istniejącego zagospodarowania terenu, układu drogowego projektowanej trasy ekspresowej S8, ogrodzeń parcel prywatnych, mapy własnościowej oraz istniejącego i projektowanego uzbrojenia podziemnego. w miejscach skrzyżowań z pasami drogowymi projektuje się na wodociągach założenie rur ochronnych stalowych. Na odgałęzienia oraz w miejscach węzłowych projektuje się zabudowę zasuw odcinających z uszczelnieniem miękkim. 80

81 Ze względu na wyprzedzające prace drogowe, związane z robotami ziemnymi, wykonanie sieci wodociągowych na całej długości z wykonaniem zabudowy armatury odcinającej i hydrantów ppoż. zaprojektowano metodą rozkopów otwartych. Dopuszcza się tekże zastosowanie metod bezrozkopowych pod warunkiem zastosowania odpowiednich rur oraz technologii Sieć gazowa Na przedmiotowym odcinku objętym projektem budowlanym, projektowana droga S8 przecina następujące przesyłowe gazociągi wysokiego ciśnienia: G1 DN250 stal Polska Spółka Gazownictwa, Oddział Zakład Gazowniczy Ciechanów G2 DN250 stal Polska Spółka Gazownictwa, Oddział Zakład Gazowniczy Ciechanów Tabela 10 Zestawienie kolizji przewidzianych do przebudowy w zależności od średnicy L. p Lokalizacja [km] Charakterystyka Budowa [m] Długości Likwid acja [m] Rury osłonowe [m] Właściciel Gmina Gazociąg przesyłowy G G2 Dn 250 wysokiego ciśnienia Dz 273,0 x 7,1mm Stal Rura osłonowa - Dz406,4 x 7,1mm Stal Gazociąg przesyłowy Dn 250 wysokiego ciśnienia Dz 273,0 x 7,1mm Stal Rura osłonowa 147,30 177,20 126,60 130,90 93 PSG Sp. z o.o. Oddział w Warszawie Zakład Gazowniczy w Ciechanowie ul. Mleczarska 17, Ciechanów Brańszczyk Ostrów Mazowiecka - Dz406,4 x 7,1mm Stal Warunki wynikające z dokumentów planistycznych Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju Na tle powiązań europejskich, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju oraz w planie zagospodarowania przestrzennego województwa, przebieg istniejącej trasy drogi krajowej nr 8 na odcinku Wyszków granica województwa podlaskiego znajduje się w ciągu europejskiego korytarza transportowego łączącego Warszawę, Białystok, i dalej Rygę i Helsinki. 81

82 2.6.2 Planu zagospodarowania przestrzennego województwa W planie zagospodarowania przestrzennego województwa w polityce powiązań komunikacyjnych, trasa ta określona jest, jako droga przeznaczona docelowo do rozbudowy do parametrów drogi ekspresowej Miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego po śladzie istniejącej drogi krajowej nr 8 wyznaczono korytarz pod drogę ekspresową. Przewidziano tereny pod planowane węzły, w sąsiedztwie planowanych węzłów tereny pod zabudowę usługową, przewidziano również tereny pod zabudowę przemysłową związana z obsługą drogi ekspresowej. Plan zagospodarowania terenu gminy Brańszczyk zakłada przebieg projektowanej drogi ekspresowej po istniejącym śladzie drogi krajowej nr 8. Plan gminy nie zakładał jedynie obejścia Ojcowizny, co zawiera projekt rozbudowy. Analogiczne założenia przewiduje plan zagospodarowania terenu dla gminy Ostrów Mazowiecka, czyli przebieg drogi ekspresowej po istniejącej trasie drogi krajowej nr 8. Tutaj także nie uwzględniono obejścia miejscowości Dybki, która została w projekcie ominięta ze względu na występującą zabudowę. W obu planach zagospodarowania wymienionych powyżej dobudowa drugiej jezdni przewidziana jest po stronie prawej (południowo-wschodniej) istniejącej drogi krajowej nr Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Cele środowiskowe zawarte w planie gospodarowania wodami: I. Celem środowiskowym dla jednolitych części wód powierzchniowych niewyznaczonych jako sztuczne lub silnie zmienione jest ochrona, poprawa oraz przywracanie stanu jednolitych części wód powierzchniowych, tak aby osiągnąć dobry stan tych wód. II. Celem środowiskowym dla sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych jest ochrona tych wód oraz poprawa ich potencjału i stanu, tak aby osiągnąć dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych. Teren, na którym zlokalizowana jest inwestycja należy, zgodnie z PGWDW do jednolitej części wód podziemnych (JCWPd) nr 54 o kodzie PLGW Zgodnie art. 4.1 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) oraz art. 38e pkt. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019, z późn. zm. celem środowiskowym dla tej części wód jest: zapobieganie lub ograniczanie wprowadzania do nich zanieczyszczeń; zapobieganie pogorszeniu oraz poprawa ich stanu; ochrona i podejmowanie działań naprawczych, a także zapewnianie równowagi między poborem a zasilaniem tych wód, tak aby osiągnąć ich dobry stan. Teren inwestycji położony jest w dorzeczu Wisły, w zlewni Bugu. Rozpatrywany teren znajduje się w regionie wodnym Środkowej Wisły, dla którego nie opracowano warunków korzystania z wód regionu wodnego. Na odcinku i przebudową objęto 2 cieki naturalne oraz 20 istniejących rowów z którymi koliduje rozbudowywana droga krajowa nr 8. Przebudowa podyktowana jest koniecznością zabezpieczenia korpusu 82

83 drogowego wraz z obiektami oraz faktem, iż rów odbiera wody opadowe z pasa drogowi S-8. W projekcie starano się w minimalnym stopniu zmieniać trasy cieków i rowów. Trasa regulacyjna rzeki Tuchełki w km skrzyżowania z DK pokrywa się z jej istniejącym śladem. Natomiast w węźle Nagoszewo musiała nastąpić zmiana przebiegu Tuchełki w planie ze względu na liczne kolizje z projektowaną infrastrukturą drogową. Rzeka Struga, krzyżująca się z DK8 w km również musiała zostać skorygowana w obrębie poszerzonego korpusu drogi DK-8 oraz nowoprojektowanej drogi serwisowej. Przy projektowaniu tras rowów i cieków kierowano się zasadą, iż zmiany kierunków koryt muszą się odbywać w miarę łagodny sposób, a samo włączenie w istniejący przebieg nie może zaburzać przepływu. Zmiany kierunku przebiegu odbywają się za pomocą łuków. Przebudowa (konserwacja) rowów poza pasem drogowym, odbywa się po ich istniejącym śladzie. Na podstawie art. 119 ust. 3 pkt 1 Prawa wodnego, po zatwierdzeniu przez Radę Ministrów w dniu 22 lutego 2011 r. Planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy: Wisły, Odry, Jarftu, Świeżej, Pregoły, Niemna, Dunaju, Dniestru, Łaby, Ücker, w dniu r. został ogłoszony w Monitorze Polskim Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (M.P r. Nr 49 poz. 549). W związku z art.81 ust.3 ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko przeanalizowano, czy planowane przedsięwzięcie może spowodować nieosiągnięcie celów środowiskowych zawartych w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły. Rejon inwestycji znajduje się w obrębie regionu wodnego Środkowej Wisły (SW 1516, SW 1515, SW 1514) oraz w obrębie jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), oznaczonych w planie gospodarowania wodami europejskimi kodami JCWP: PLRW Bug od Broku do dopł. z Sitną - wyznaczona jako naturalna część wód posiadająca zły stan wód i zagrożoną ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych z określeniem derogacji. Wpływ działalności antropogenicznej na stan JCW generuje konieczność przesunięcia w czasie osiągnięcia celów środowiskowych z uwagi na brak rozwiązań technicznych możliwych do zastosowania w celu poprawy stanu JCW. Planowana inwestycja nie koliduje z korytem cieku. PLRW Dopływ z Białegobłota-Kobyli - wyznaczona jako silnie zmieniona część wód, posiadająca zły stan wód i niezagrożoną ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych. Inwestycja koliduje z dopływem z Białegobłota-Kobyli w km (rzeka Struga). PLRW Tuchełka wyznaczona, jako silnie zmieniona część wód, posiadająca zły stan wód i niezagrożoną ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych. Inwestycja koliduje z Tuchełką w km i Czynniki negatywne oddziaływania związane z regulacją cieków: likwidacja nadbrzeżnej roślinności; likwidacja lub zmniejszenie powierzchni roślinnych pasów brzegowych powodująca zmianę nasłonecznienia i możliwość przegrzewania się wody. 83

84 Powyższe czynniki oddziaływania przedsięwzięcia będą miały wpływ na następujące elementy jakości wód w zakresie elementów biologicznych: Makrofity/fitobentos możliwość nadmiernego rozwoju na odcinkach, gdzie na skutek wycinki wzrosło nasłonecznienie lustra wody krótkotrwałe pogorszenie stanu na odcinkach umacniania brzegów i dna oraz odmulania poprzez mechaniczne zniszczenie siedliska; Makrozoobentos (makrobezkręgowce bentosowe) krótkotrwałe pogorszenie stanu na odcinku umacniania brzegów i dna oraz odmulanych poprzez mechaniczne zniszczenie siedliska oraz poprzez ewentualne negatywne oddziaływanie zawiesiny. Czynniki negatywne oddziaływania związane ze zrzutem ścieków do wód: budowa wylotu; lokalne umocnienie brzegów/dna; likwidacja nadbrzeżnej roślinności; zmniejszenie powierzchni roślinnych pasów brzegowych w zakresie elementów hydromorfologicznych: Prace planowane w związku z regulacją rzek polegające na ukształtowaniu dna, wyprofilowaniu skarp, nie wpłyną negatywnie na elementy hydromorfologiczne. Planowane przedsięwzięcie z uwagi na niewielką skalę i projektowany zakres prac nie wpłynie w sposób znaczący na pogorszenie wskaźników hydromorfologicznych analizowanych JCWP. w zakresie elementów fizykochemicznych: Etap realizacji prac będzie związany ze znaczną dostawą do koryta materiału pochodzącego z profilowanych skarp oraz z uruchomionych osadów dennych w związku pracami prowadzonymi w korycie. To z kolei spowoduje wzrost ilości zawiesin w rzece. Oddziaływanie to będzie się utrzymywało jeszcze przez jakiś czas po zakończeniu realizacji prac do czasu utrwalenia skarp roślinnością. Wzrost stężenia zawiesiny, a w tym materii organicznej, również pogorszy warunki tlenowe rzeki, zwłaszcza latem, przy wysokich temperaturach. Duża zawartość uruchomionej materii organicznej w wodach rzeki w połączeniu z opisywanymi zmianami parametrów fizycznych koryta, podlegając procesom utleniania, może niejako wyczerpać dostępną w wodzie ilość tlenu rozpuszczonego, co będzie stanowiło skrajnie niekorzystne warunki dla organizmów wodnych, zwłaszcza tych charakteryzujących się wąską tolerancją na warunki tlenowe. Planowane przedsięwzięcie z uwagi na małą skalę i projektowany zakres prac nie wpłynie w sposób znaczący na pogorszenie wskaźników fizycznochemicznych analizowanych JCWP. Planowane przedsięwzięcie, z uwagi na małą skalę i projektowany zakres prac, nie wpłynie w sposób znaczący na pogorszenie wskaźników hydromorfologicznych analizowanych JCWP. Nad rzeką Struga zaplanowano wybudowanie obiektu MS 06 (zintegrowane przejście dla zwierząt). Również nad rzeką Tuchełką zaprojektowano obiekty mostowe (MS - 16 i MS 22). Zatem nie przewiduje się znacznych ingerencji w koryta tych rzek. W okresie budowy przy pracach prowadzonych w korytach cieków i rowów, z którymi droga koliduje przewiduje się lokalne naruszenie podłoża oraz brzegów cieków i rowów. Może przy tym dojść do chwilowego pogorszenia jakości wody wskutek zwiększonej ilości zawiesin mineralnych powodujących 84

85 zwiększoną mętność wody, pogorszenie cech organoleptycznych, takich jak: barwa, przejrzystość, zapach oraz pogorszenie warunków tlenowych. Z uwagi na charakter planowanych prac przy budowie przepustów i umacnianiu skarp i dna dojdzie do lokalnego oddziaływania na elementy biotyczne środowiska związane ze zmianą morfologii koryt cieków i wycinką roślinności. Przeprowadzona analiza wskazuje na brak możliwości wystąpienia istotnego negatywnego wpływu planowanej inwestycji na wskaźniki hydrobiologiczne, hydromorfologiczne, fizykochemiczne oraz siedliska od wód zależne, a przez to na cele ochrony wód. Wpływ inwestycji na parametry biologiczne i warunki siedliskowe oraz parametry hydromorfologiczne i fizykochemiczne wód będzie bardzo lokalny i nie będzie skutkował stałym pogorszeniem stanu ekologicznego lub chemicznego cieku. Z uwagi na ilość odprowadzanych wód oraz zaprojektowane urządzenia ograniczające ilości odprowadzanych do odbiorników zawiesin i substancji ropopochodnych nie przewiduje się również istotnego negatywnego oddziaływania na fizykochemiczne wskaźniki jakości. w związku z powyższym brak jest przesłanek wskazujących na jakąkolwiek możliwość negatywnego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na osiągnięcie zidentyfikowanych powyżej celów środowiskowych analizowanych JCWP. Przed odprowadzeniem do środowiska naturalnego ujęte z drogi wody opadowe zostaną doprowadzone do parametrów zgodnych z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2006 roku, Nr 137, poz. 984, z późn. zm. ). Nie stwierdzono również możliwości istotnego wpływu na nieosiągnięcie celów środowiskowych dla (JCWPd) nr 54 o kodzie PLGW Z uwagi na rodzaj i zakres przedsięwzięcia, w szczególności w związku z tym, że: w ramach przedsięwzięcia nie planuje się poboru wody, na całym odcinku planuje się skuteczny system odwodnienia drogi, na etapie budowy planowana jest ingerencja w koryta cieków i rowów na niewielkich odcinkach, z zachowaniem ich ciągłości, na etapie eksploatacji wody opadowe i roztopowe odprowadzane do środowiska będą podczyszczane i nie będą zawierały substancji zanieczyszczających w ilościach przekraczających dopuszczalne wskaźniki zanieczyszczeń określone w przepisach szczegółowych, inwestycja nie spowoduje istotnych zmian cech biologicznych, hydromorfologicznych czy fizykochemicznych jednolitych części wód powierzchniowych i nie wpłynie na jakość i ilość jednolitej części wód podziemnych. Po przeanalizowaniu przedłożonych dokumentów nie znaleziono przesłanek pozwalających stwierdzić, że przedsięwzięcie może wpłynąć na nieosiągnięcie celów środowiskowych analizowanych jednolitych części wód. 2.7 Dane ruchowe Na potrzeby opracowania wykonana została prognoza ruchu dla poszczególnych odcinków drogi różniących się natężeniem i strukturą ruchu. Wykorzystano ANALIZA i PROGNOZA RUCHU (czerwiec 2012). Wykorzystywana w opracowania prognoza ruchu była weryfikowana przez GDDKiA i pismem nr GDDKIA-DS-WPR/4083/125/ik/12 z dnia r. uzgodniona. w ramach powtórnej oceny oddziaływania na środowisko do analizy wpływu przedmiotowej inwestycji przyjęto prognozę dla roku

86 Zgodnie z Generalnym Pomiarem Ruchu wykonanym w 2010 roku natężenie na analizowanym odcinku drogi DK8 wynosiło od 19.3 tys. poj./dobę/przekrój w okolicy Wyszkowa, 15.6 tys. poj./dobę/przekrój w okolicy Ostrowi Mazowieckiej i 12.5 tys. poj./dobę/przekrój na odcinku od Ostrowi Mazowieckiej do Zambrowa. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż na obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej oraz odcinku drogi DK8 od Ostrowi Mazowieckiej do Zambrowa udział pojazdów ciężkich w całym potoku pojazdów przekracza 45 % co potwierdza rolę, jaką stanowi ta droga w ruchu gospodarczym. Ze względu budowę obwodnic Wyszkowa oraz Ostrowi Mazowieckiej zmieniły się punkty pomiarowe, co w zasadzie uniemożliwia zrealizowanie pełnego, obiektywnego porównania wyników generalnego pomiaru ruchu z lat 2000 i 2005.Porównanie wartości natężeń dla dwóch odcinków wskazują na wzrost ruchu od 30 do ponad 65%. Znacznie lepszy obraz zmian w obciążeniu analizowanego odcinka ruchem drogowym daje porównania wyników GPR z lat 2005 i Wyniki wskazują, iż średni wzrost potoków ruchu wynosi 24%, przy czym natężenia ruchu autobusów i pojazdów ciężkich bez przyczepy uległy najmniejszym zmianom, wykazując nawet tendencję spadku liczby obserwowanych pojazdów. Na poniższym wykresie wskazano średni rozkład dobowy natężeń ruchu drogowego, uzyskany na podstawie wyników pomiaru bezpośredniego. Źródło: Opracowanie własne. W poniższej tabeli przedstawiono wykorzystywane do obliczeń i analiz prognozy ruchu dla roku 2018 (rok oddania inwestycji do użytkowania) oraz

87 Tabela 11 Prognozy ruchu rok 2018 Odcinek Odcinek 1 - Początek opracowania - droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka (od do ) Suma ruchu Osobowe Dostawcze Ciężarowe Ciężarowe z przyczepą Odcinek 2 - Droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka - droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec (od do ) Odcinek 3 - Droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec - Białebłoto Kurza (od do ) Odcinek 4 - Białebłoto Kurza - droga wojewodzka 694, Węzeł Poręba (od do ) Odcinek 5 - Droga wojewódzka 694, Węzeł Poręba - Poręba (od do ) Odcinek 6 - Poręba Długosiodło (od do ) Odcinek 7 - Długosiodło - droga powiatowa 2648W, Węzeł Dybki (od do ) Odcinek 8 - Droga powiatowa 2647W, Węzeł Dybki - Osuchowa droga gminna 5008W (od do ) Odcinek 9 Osuchowa droga gminna 5008W - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo (od do ) Odcinek 10 - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo - punkt przejściowy (od do ) Odcinek 11 - Punkt przejściowy - granica opracowania przed Ostrowem (od do ) Tabela 12 Prognozy ruchu rok 2030 Odcinek Odcinek 1 - Początek opracowania - droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka (od do ) Odcinek 2 - Droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka - droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec (od do ) Odcinek 3 - Droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec - Białebłoto Kurza (od do ) Odcinek 4 - Białebłoto Kurza - droga wojewodzka 694, Węzeł Poręba (od do ) Odcinek 5 - Droga wojewódzka 694, Węzeł Poręba - Poręba (od do ) Odcinek 6 - Poręba Długosiodło (od do ) Odcinek 7 - Długosiodło - droga powiatowa 2648W, Węzeł Dybki (od do ) Suma ruchu Osobowe Dostawcze Ciężarowe Ciężarowe z przyczepą

88 Odcinek Suma ruchu Osobowe Dostawcze Ciężarowe Ciężarowe z przyczepą Odcinek 8 - Droga powiatowa 2647W, Węzeł Dybki - Osuchowa droga gminna 5008W (od do ) Odcinek 9 Osuchowa droga gminna 5008W - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo (od do ) Odcinek 10 - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo - punkt przejściowy (od do ) Odcinek 11 - Punkt przejściowy - granica opracowania przed Ostrowem (od do ) W ramach Raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wykonanego na etapie uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (marzec 2010) wykonana zostało prognoza ruchu dla poszczególnych odcinków drogi. Poniższa tabela przedstawia różnice w prognozach ruchu przyjętych na obecnym etapie. Różnice wynikają przede wszystkim z przyjętego horyzontu czasowego (rok 2028 w Raporcie na etapie decyzji środowiskowej) oraz z danych wyjściowych (Główny Pomiar Ruchu 2005). Tabela 13 Różnice SDR - etap decyzji środowiskowej i powtórnej oceny oddziaływania na środowisko. I II Odcinek Prognozy ruchu na etapie uzyskiwania decyzji środowiskowej rok 2028 [SDR ] Prognozy ruchu przyjęte na etapie powtórnej oceny oddziaływania na środowisko rok 2030 [SDR] Różnica (II - I) Różnica %

89 3. Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia 3.1 Położenie geograficzne i morfologia terenu Omawiany obszar wg regionalizacji fizyczno geograficznej J. Kondrackiego należy do obszaru należącego do prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie oraz makroregionu Niziny Północnomazowieckiej. Teren badań jest zlokalizowany w południowej części mezoregionu Międzyrzecze Łomżyńskie. Analizowany teren zlokalizowany jest w sąsiedztwie mezoregionu Dolina Dolnego Bugu - od południa i mezoregionu Wysoczyzna Wysokomazowiecka - od wschodu. Pod względem geomorfologicznym większość trasy przebiega na wysoczyznach o charakterze równiny wodnolodowcowej (sandrowej) zapadającej łagodnie na południowy zachód. Równina wodnolodowcowa charakteryzuje się monotonną rzeźbą urozmaiconą dolinami wód roztopowych. Dolinę wód roztopowych wykorzystała rzeka Tuchełka oraz liczne cieki bez nazwy. Trasa drogi kilkakrotnie przecina doliny wód roztopowych oraz doliny rzek: w km , km , km , km , km , km , km , km Na powierzchni równiny uformowały się liczne wydmy. Można też wyróżnić pola piasków przewianych. Trasa drogi na kilku odcinkach przecina wydmy typu parabolicznego i wałowego oraz obszary piasków przewianych: w km , km , km , km Na odcinku km trasa przebiega w granicach wysoczyzny morenowej falistej, nadbudowanej przez piaski wodnolodowcowe porozcinanej siecią dolinek, obecnie częściowo suchych. Rzędne terenu w pobliżu obiektów inżynierskich wahają się w granicach 98,20 132,09 m n.p.m. Teren inwestycji generalnie lekko zapada w kierunku południowo-zachodnim. 3.2 Budowa geologiczna Pod względem geologicznym teren inwestycji położony jest w obrębie pokrywy osadów czwartorzędu plejstocenu i holocenu. Podłoże czwartorzędu charakteryzuje się znacznym urozmaiceniem rzeźby, dużymi deniwelacjami, wskutek erozji, egzaracji i glacitektoniki w preglacjale i plejstocenie, dlatego też miąższość osadów czwartorzędu jest zmienna, zwiększa się z północy na południe i wynosi od kilku do ponad 200 m. Powierzchnia podczwartorzędowa pochylona jest w kierunku północno-zachodnim. Osady plejstocenu reprezentują utwory czterech następujących po sobie zlodowaceń: zlodowacenia Narwi, zlodowacenia południowopolskiego, środkowopolskiego i północnopolskiego oraz okresów interstadialnych i interglacjalnych: interglacjału augustowskiego, mazowieckiego i eemskiego. Cykliczność procesów sedymentacyjnych w poszczególnych okresach glacjalnych i interglacjalnych przyczyniła się do powstania wielowarstwowych, naprzemianległych kompleksów osadów, związanych z kolejnymi fazami akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej, rzecznej, jeziornej i zastoiskowej, o zmiennej miąższości i rozprzestrzenieniu. w profilu pionowym plejstocenu występują zróżnicowane miąższościowo serie osadów lodowcowych, glin zwałowych (o miąższości od ok. 2,0 do ponad 30 m, średnio od kilku do kilkunastu m) oraz piasków i żwirów lodowcowych, rozdzielone seriami piasków wodnolodowcowych, wodnolodowcowych i rzecznych, jak również mułkami, piaskami i iłami zastoiskowymi oraz piaskami, mułkami i iłami jeziornymi oraz rzeczno-jeziornymi. Na omawianym obszarze osady plejstoceńskie reprezentowane są przez następujące utwory: 89

90 lodowcowe: siedem do dziewięciu horyzontów glin zwałowych (zlodowacenie Narwi, południowopolskie i środkowopolskie), piaski, żwiry i głazy lodowcowe, piaski i żwiry form szczelinowych i moren czołowych, piaski i żwiry kemów, piaski i żwiry rezydualne oraz piaski, mułki i iły wytopiskowe o miąższości od kilku do kilkudziesięciu metrów, wodnolodowcowe (sandrowe) lub wodnolodowcowe i rzeczne: piaski o zmiennej granulacji i żwiry, rozdzielające kompleksy glin zwałowych, o miąższości od kilku do ponad 40 m, zastoiskowe o charakterze rozlewiskowo jeziornym, powstałe przed czołem lodowca: iły warwowe, iły, mułki oraz piaski zastoiskowe, rzeczne, jeziorne i rzeczno-jeziorne: piaski, mułki i iły, lokalnie osady organiczne okresów interglacjalnych i interstadialnych, rzeczne (zlodowacenie północnopolskie): piaski i żwiry rzeczne tarasów nadzalewowych i piaski stożków napływowych, jako efekt akumulacji w dolinach Bugu i jego dopływów. Osady holocenu osiągają miąższość od kilkudziesięciu cm do 2-3 m i reprezentują je osady mineralne i organiczne, sedymentujące w dolinach i tarasach zalewowych istniejących rzek, głównie dopływów Bugu, w rozcięciach erozyjnych i nieczynnych dolinkach lub zbiornikach bezodpływowych w obrębie wysoczyzn morenowych i równin sandrowych. Dominują piaski i piaski humusowe, drobno- i średnioziarniste z wkładkami mułków, na stropie których występują namuły piaszczyste i torfiaste, lokalnie torfy o miąższości 0,2 0,7 m. w miejscach niewielkiej miąższości tych osadów, zalegają one na wodnolodowcowych osadach piaszczysto-żwirowych lub glinach zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego. Lokalnie w zagłębieniach bezodpływowych, towarzyszących głównie dolinie rzeki Tuchełka, osadziły się namuły z domieszką części organicznych i namuły torfiaste o niedużych miąższościach, przeważnie 0,30 0,70 m, maksymalnie do 1,5 m. Podłoże naturalne projektowanej inwestycji, na całym odcinku jej przebiegu, stanowią głównie plejstoceńskie osady wodnolodowcowe i lodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego oraz głównie w dolinach rzek, holoceńskie osady rzeczne den dolinnych oraz zagłębień okresowo przepływowych i lokalnie bezodpływowych. Poza tym podłoże omawianego terenu budują współczesne grunty antropogeniczne, z których utworzono nasypy pod drogę krajową nr Złoża surowców naturalnych, Ze względu na posadowienie znacznego odcinka drogi na wysokim nasypie, konieczne będzie użycie dużej ilości gruntu do jego budowy. Trasa modernizowanej drogi nie przecina udokumentowanych złóż kopalin, których wydobycie mogłoby zostać utrudnione przez budowę drogi. 3.4 Warunki hydrogeologiczne Zgodnie z Atlasem Hydrogeologicznym Polski (Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995 r.) obszar inwestycji położony jest w obrębie Regionu Mazowieckiego, należącego do makroregionu północnowschodniego. Zgodnie z Mapą Obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w skali 1: opracowaną przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie, obszar badań, zlokalizowany na południowy zachód od Ostrowi Mazowieckiej, znajduje się w zasięgu dwóch głównych zbiorników wód podziemnych: 90

91 GZWP nr 215 Subniecka Warszawska - zbiornik trzeciorzędowy o charakterze porowym, wraz z obejmującym większość obszaru subzbiornikiem GZWP nr 215A Subniecka Warszawska część centralna (zbiorniki nieudokumentowane). W obrębie piętra paleogeńsko - neogeńskiego wydzielono dwa zbiorniki. GZWP nr 215 Subniecka warszawska (Tr), o powierzchni ok km 2 mieści się w obrębie regionu I mazowieckiego, oraz subzbiornik GZWP nr 215A Subniecka warszawska część centralna (Tr) o powierzchni ok km 2, który mieści się w całości zarówno w obrębie GZWP nr 215, jak i regionu mazowieckiego I, ale przekracza granice, szczególnie na północy, subregionu centralnego I. W obrębie zbiornika Subniecki warszawskiej 2760 km 2 objętych jest ochroną, w tym 1060 km 2 to obszary najwyższej ochrony (ONO), a 1700 km 2 to obszary wysokiej ochrony (OWO). Oba te obszary ONO i OWO w całości mieszczą się w granicach GZWP nr 215A poza obszarem planowanej inwestycji GZWP nr 221 Dolina Kopalna Wyszków - zbiornik czwartorzędowy dolin kopalnych o charakterze porowym, jest podstawą zaopatrzenia w wodę na terenie od Wyszkowa do Ostrowi Mazowieckiej; przepływ wód odbywa się w kierunku południowym, w stronę doliny Bugu. Zbiornik nr 221 (Dolina Kopalna Wyszków), przez który przebiega projektowana modernizacja drogi na odcinku od Wyszkowa do obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej, stanowi w całości obszar wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO). Na poniższym rysunku przedstawiono lokalizacje inwestycji względem GZWP. 91

92 Orientacyjna inwestycji lokalizacja Źródło: Mapa wrażliwości wód podziemnych na zanieczyszczenia (Planasza 2 Podatność na zanieczyszczenia glownych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wrzesień

93 Zgodnie z Hydrogeologią regionalną Polski, inwestycja znajduje się na obszarze prowincji Wisły, w granicach regionu Bugu i w północno-zachodniej, skrajnej części subregionu Bugu nizinnego. W części północno-wschodniej inwestycja biegnie wzdłuż granicy tego subregionu. Subregion Bugu nizinnego charakteryzuje się wielopoziomowym systemem wodonośnym, gdzie wydziela się następujące piętra wodonośne: mezozoiczne w spękanych skałach kredy i górnej jury oraz kenozoiczne - w utworach porowych trzeciorzędu i czwartorzędu. Na badanym terenie stwierdzono głównie wody piętra czwartorzędowego stanowiące główny użytkowy poziom wodonośny. Starsze piętra wodonośne stanowią wody trzeciorzędowego piętra wodonośnego (piaski drobnoziarniste i pylaste oligocenu i miocenu) oraz kredowe i jurajskie piętro wodonośne. Ośrodkiem wodonośnym są spękane skały lite (margle, opoki, wapienie, gezy, kreda pisząca) Czwartorzędowe piętro wodonośne Głównym użytkowym poziomem wodonośnym jest poziom plejstoceński, a w obrębie dolin rzek połączone poziomy plejstoceńsko-holoceńskie. Użytkowy poziom w utworach czwartorzędowych w rejonie projektowanej inwestycji występuje głównie na głębokości m (lokalnie w rejonie miejscowości Trzcianka) oraz do 15 m w dolinie Bugu. Lokalnie w dolinie rzeki Tuchełki, w rejonie miejscowości Nagoszewo, główny poziom wodonośny występuje do głębokości 5 m. Poziomy wodonośne o dobrej łączności hydraulicznej, związane są z osadami dolin rzecznych, strukturami piaszczystożwirowymi utworów wodnolodowcowych, rozdzielonych horyzontami glin zwałowych lub słabo rozpoznanymi, kopalnymi strukturami wodonośnymi (w tym dolina Bugu). Zasilanie poziomów odbywa się sprawnie, bez powstawania znaczących stref dużych spadków hydraulicznych. Użytkowe poziomy wodonośne występują w dwóch różniących się genezą jednostkach geomorfologicznych: dolinie dolnego Bugu i wysoczyźnie polodowcowej Międzyrzecza Łomżyńskiego, zajmowanej przez równiny wodnolodowcowe i sandrowe. w dolinach rzek zlewni dolnego Bugu poziom wodonośny o miąższości m i zwierciadle swobodnym, najczęściej zalega płytko i z uwagi na dobre parametry hydrogeologiczne, jest on wykorzystywany do lokalizowania ujęć. Wody tego poziomu z uwagi na brak izolacji są szczególnie narażone na zanieczyszczenie z powierzchni. Najczęściej eksploatowanymi poziomami wodonośnymi z uwagi na duże rozprzestrzenienie i miąższość, są zróżnicowane litologicznie serie piaszczysto-żwirowych osadów wodnolodowcowych, które stanowią od jednego do czterech poziomów. Najczęściej są to poziomy: spągowy (na głębokości poniżej 60 m), śródmorenowy dolny (na głębokości m) i śródmorenowy górny (na głębokości od kilkunastu metrów do m). Poziomy śródmorenowe wykazują warunki naporowe i przeważnie ich wody są dobrze izolowane przed zanieczyszczeniami z powierzchni. W obrębie piętra czwartorzędowego, w rejonie projektowanej inwestycji występują przeważnie trzy, różnowiekowe, użytkowe poziomy wodonośne, charakteryzujące się zróżnicowanym rozprzestrzenieniem i zmiennymi parametrami hydrogeologicznymi, tj. poziom przypowierzchniowy, górny podglinowy i dolny podglinowy. Pierwszy - przypowierzchniowy poziom wodonośny Tworzą go głównie wodnolodowcowe, lokalnie lodowcowe osady piaszczyste, występujące na lub pod warstwą glin zwałowych oraz rzeczne osady piaszczyste. W rejonie przebiegu inwestycji pierwszy od powierzchni poziom wodonośny, związany z osadami równiny sandrowej, występuje głównie na głębokości 2 5 m, tylko lokalnie w rejonie na południowy -zachód od 93

94 Ostrowi Mazowieckiej (rejon Krawędzi Ostrowskiej), występuje na głębokości 5-10 m. Lokalnie w strefie występowania obszarów zwydmionych i wydm (ok. km , , ) zwierciadło wody znajduje się w przedziale głębokości 1-20 m. Najpłycej zalegające wody stwierdzono w dolinie rzeki Tuchełki, w dolinach innych rzek i cieków oraz w rejonie zagłębień bezodpływowych, gdzie zwierciadło wody występuje na głębokości 0 2 m. Przypowierzchniowy poziom wodonośny wykazuje dużą zmienność parametrów hydrogeologicznych. Zasilany jest przez infiltrację opadów atmosferycznych i drenowany przez wszystkie cieki, lokalnie przez studnie gospodarskie lub przez niżej legły poziom wodonośny. Ze względu na płytkość występowania, brak izolacji od powierzchni terenu i narażenie na zanieczyszczenia oraz zmienność miąższości i parametrów hydrogeologicznych, poziom ten nie ma większego znaczenia dla zaopatrzenia ludności. Drugi - górny podglinowy poziom wodonośny Tworzą go występujące w dolinie Bugu i na wysoczyźnie sandrowej, osady piaszczyste i piaszczystożwirowe wodnolodowcowe, lodowcowe i rzeczne, międzymorenowe zlodowacenia południowopolskiego i stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego, najczęściej przykryte warstwą glin zwałowych. Poziom o zwierciadle głównie napiętym występuje na głębokości ok m, a miąższość wynosi m. Zasilanie odbywa się z wyżej ległego poziomu wodonośnego, a w strefie dolin rzek przez przesączanie z głębiej występujących poziomów wodonośnych. w dolinach rzek poziomy przypowierzchniowy i górny podglinowy często łączą się ze sobą. Na przedmiotowym terenie badań stwierdzono wody podziemne piętra czwartorzędowego. Poziom wód piętra czwartorzędowego w rejonie obiektów związany jest z piaszczystymi utworami wodnolodowcowymi i rzecznymi. Nawiercone poziomy wodonośne charakteryzują się swobodnym zwierciadłem wody gruntowej. Zwierciadło napięte związane jest m.in. z występowaniem pokrywy gruntów spoistych na stropie warstw piaszczystych. Zasilanie warstw wodonośnych odbywa się głównie poprzez infiltrację wód opadowych oraz roztopowych z powierzchni terenu i podlega on wahaniom sezonowym, ok. ± 1,5 m Właściwości filtracyjne warstwy wodonośnej Charakter przepuszczalności gruntów określono z wykorzystaniem archiwalnych materiałów badawczych, gdzie na podstawie przeprowadzonych badań składu granulometrycznego na próbkach gruntów niespoistych, metodą obliczeniową określono współczynnik filtracji. W zależności od wykształcenia litologicznego warstw wodonośnych, obserwuje się zróżnicowanie warunków filtracyjnych. Osady występujące na badanym terenie charakteryzuję się głównie przepuszczalnością średnią i dobrą (pospółki, piaski grube, piaski średnie i piaski drobne) oraz słabą (piaski pylaste i piaski gliniaste). 3.5 Warunki hydrograficzne Projektowana inwestycja przebiega po terenach płaskich oraz lokalnie, lekko pagórkowatych. Z ogólnej długości drogi objętej przebudową (ok. 29km), ponad 22,3km to tereny leśne. Odcinki rolne wynoszą ok. 5,2km. Zabudowane obszary wzdłuż drogi występują jedynie w obrębie Węzłów Nagoszewo, Dybki i Trzcianka oraz miejscowości Ojcowizna, na długości łącznie ok. 1,5km. 94

95 15 km drogi pomiędzy Wyszkowem a Ostrowią Mazowiecką rozciąga się na terenie Puszczy Białej. Tereny leśne zdominowane są przez drzewa iglaste, a gatunkowo przez sosnę pospolitą. Drzewostan jest urozmaicony wiekowo i sięga nawet 100 lat. w obrębie lasów oraz na jego obrzeżach występują stawy rybne i zbiorniki wodne. Wśród nich na uwagę zasługują stawy w Nowej Osuchowej nad rzeką Tuchełką oraz stawy w gminie Brańszczyk nad rzeką Strugą, przylegające do drogi DK-8 w km Pod względem hydrograficznym teren inwestycji położony jest w dorzeczu Wisły, w zlewni Bugu. Ciekami naturalnymi są rzeka Struga (skrzyżowanie z S-8 w km ,6) oraz rzeka Tuchełka, która krzyżuje się z drogą dwukrotnie: w km ,4 oraz w km ,5. Rowy o większym znaczeniu to: S12, T-92, T- 24, C-6. Ze względu na wieloletnie zaniedbania w konserwacji istniejących rowów (położenie drogi w obszarze Puszczy Białej i obszaru Natura 2000) oraz bardzo małe spadki terenu, występują utrudnienia w odpływie wód powierzchniowych. Znaczna część wód opadowych infiltruje w głąb piaszczystych utworów przepuszczalnych i odpływa podziemnie w kierunku Bugu. 3.6 Warunki klimatyczne Omawiany teren znajduje się w regionie klimatycznym mazowiecko podlaskim, w dość bliskim sąsiedztwie z regionem mazurskim, co powoduje przewagę wpływów kontynentalnych przejawiającą się w dużej amplitudzie średnich rocznych temperatur, dość nagłymi przejściami w porach roku, niezbyt wielką ilością opadów. Średnia roczna temperatura powietrza waha się w granicach 7 8 o C. Temperatura powietrza półrocza zimowego wynosi 0,5 - +0,5 o C, zaś półrocza letniego o C. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych dla tego regionu wynosi mm. Średnie sumy opadów atmosferycznych półrocza zimowego wynoszą mm, zaś dla półrocza letniego mm. Długość okresu wegetacyjnego to około dni, a okresu bez przymrozków dni. Średnia wartość wilgotności względnej w okresie roku wynosi ok. 80%, przy czym warunki wilgotności są znacznie wyższe w obrębie dolin, niż na terenach wyniesionych. Wskutek podwyższonej wilgotności istnieje na terenach niżej położonych tendencja do tworzenia się mgieł lokalnych. średnia liczba dni z mgłą w roku wynosząca 40 (> 60 dni), w tym średnia liczba mgieł w miesiącu październiku 10 dni (> 11 dni), zaś procent mgieł o długotrwałości powyżej 6 godz. do 35 % (> 40%), średnia liczba dni z pokrywą śnieżną w roku 100 (>140 dni), średnia liczba dni z wiatrem o prędkości > 7m/s w półroczu chłodnym (> 80 dni), średnia liczba dni z zawieją i zamiecią śnieżną w roku 6 (> 10 dni), średnia liczba dni z burzą w roku 25 (> 30 dni). 3.7 Lokalizacja przedsięwzięcia względem obszarów i obiektów chronionych na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. Przedmiotowe przedsięwzięcie zlokalizowane jest na obszarze, gdzie występują obszary i obiekty utworzone na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. Do oceny odziaływania wykorzystano informacje zawarte w rejestrze RDOŚ w Warszawie ( i ); stronie GDOŚ ( gdos.gov.pl/natura2000/), dotyczących obszarów Natura 2000; dotyczących granic form ochrony przyrody (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu i obszary Natura 2000) wraz ze wskazaniem przedmiotów i celów ochrony. Ponadto kierowano się zapisami dokumentów, takich jak: 95

96 Raport Oddziaływania na środowisko, Tebodin (2009); Inwentaryzacja przyrodnicza dla przedsięwzięcia., EKKOM Sp. z o.o., (2012), tekst decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia z dnia r. znak: RDOS-14-WOOS-II-ŁJ /09 elementy projektu budowlanego dot. obiektów mostowych, przepustów itd. Ze względu na charakter inwestycji (liniowa o długości 29,1km) rozważano formy ochrony przyrody zlokalizowane w strefie do 10km od planowanej inwestycji (zgodnie z zaleceniami GDDKiA) Lokalizację form i obiektów objętych ochroną przedstawia poniższy rysunek. Odcinek I 29,1 km Rysunek 4 Lokalizacja planowanego przedsięwzięcia na tle obszarów i obiektów chronionych na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (oprac. wł.) Parki Narodowe Planowana inwestycja S8 nie wchodzi w kolizję z żadnym parkiem narodowym. Najbliższe obszary PN zlokalizowane są w odległości: 54 km (otulina 50 km) Kampinoski PN, 46 km (otulina 36 km) - Biebrzański PN, 55 km - Narwiański PN. 96

97 3.7.2 Rezerwaty przyrody Planowana inwestycja S8 nie wchodzi w kolizję z żadnym rezerwatem przyrody. Najbliższe rezerwaty zlokalizowane są w odległości: 8,5 km - Jegiel, 12 km - Czaplowizna, 13,5 km - Mokry Jegiel, 14,5 km - Wilcze Błota Parki Krajobrazowe Planowana inwestycja S8 nie wchodzi w kolizję z żadnym parkiem krajobrazowym. Najbliższy PK zlokalizowany jest w odległości minimalnej 5 km Nadbużański PK Obszary Chronionego Krajobrazu Planowana inwestycja S8 nie wchodzi w kolizję z żadnym obszarem chronionego krajobrazu. Najbliższe obszary zlokalizowane są w odległości: 26 km Warszawski, 29 km Nasielsko Karniewski, 31 km Nadbużański, 40 km Sielecko Węgrowski Obszary NATURA 2000 Planowana inwestycja S8, tak jak aktualnie przebiegająca droga krajowa nr 8, wchodzi w konflikt z obszarem Natura 2000 (PLB ) Puszcza Biała. Jak zapisano w Raporcie sporządzonym na potrzeby wydania wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, Tebodin (2009), wariant przyjęty do realizacji odcinek i - przebiega przez Obszar Natura 2000 na długości 25,8 km. w oparciu o przebieg przedsięwzięcia zawarty w projekcie budowalnym do kolizji z obszarem Natura 2000 dochodzi w kilometrażu: oraz , na długości 25,746 km Kolejnych siedem obszarów Natura 2000 zlokalizowanych jest od planowanej inwestycji S8 w odległości: Obszar OSO PLB Dolina Dolnego Bugu - 1,5 km w kierunku S; Obszar OSO PLB Dolina Liwca - 5 km w kierunku S; Obszar OSO PLB Bagno Pulwy - 5 km w kierunku NW. Obszar OSO PLB Dolina Dolnej Narwi - 15 km w kierunku N. Obszar SOO PLH Ostoja Nadbużańska - 1,8 km w kierunku S; Obszar SOO PLH Ostoja Nadliwiecka 5 km w kierunku S; Obszar SOO PLH Czerwony Bór 7 km w kierunku NE Pomniki przyrody W obszarze oddziaływania przedsięwzięcia (strefę pośredniego odziaływania na rośliny wyznaczono na podstawie określonego dopuszczalnego poziomu stężeń NO x (30µg/m 3 ) nie występują pomniki przyrody. Najbliżej planowanego przebiegu drogi 100 m i 13 m od pasa drogowego, w kilometrażu zlokalizowana jest grupa modrzewi europejskich (obwody pni na wys. 1,3 m od 206 do 314 cm i wysokości m). 97

98 3.7.7 Stanowisko dokumentacyjne W sąsiedztwie planowanej inwestycji nie występują formy ochrony przyrody w randze stanowiska dokumentacyjnego Użytki ekologiczne W obszarze oddziaływania przedsięwzięcia nie są zlokalizowane żadne użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Planowana inwestycja S8 nie wchodzi w kolizję z terenem zespołu przyrodniczo-krajobrazowego nie są zlokalizowane w rejonie przedsięwzięcia Ostoje IBA Planowana inwestycja wchodzi w konflikt z ostoją ptaków IBA PL058 Puszcza Biała oraz sąsiaduje z ostoją ptaków IBA PL057 - Dolina Dolnego Bugu (1,7 km), IBAPL059 Dolina Liwca (5 km), IBA PL052 Dolina Dolnej Narwi (14 km). a) Ostoja ptaków IBA PL058 Puszcza Biała Rysunek 5 Lokalizacja ostoi IBA PL058 Puszcza Biała (za Mirosław Rzępała, Marek Kowalski; Duża ostoja ptaków obejmująca rozległe, jedne z największych w Polsce kompleksów borów sosnowych. Obszar ten jest ważnym w skali kraju lęgowiskiem lelka oraz dzięcioła czarnego. Istotną rolę spełniają także otwarte tereny pomiędzy kompleksami leśnymi, gdzie stosunkowo licznie występują takie gatunki, jak: lerka, świergotek polny, jarzębatka, dudek i srokosz. Największą rzeką w omawianej ostoi jest rzeka Brok (dopływ 98

99 Bugu). Jest ona nieuregulowana, z charakterystycznymi meandrami, wykazująca duży stopień naturalności. Pozostałe rzeki (Wymakracz, Turka, Tuchełka, Prut), to niewielkie cieki wodne, zazwyczaj uregulowane, płynące przesuszonymi dolinami. Ponad 60% powierzchni ostoi zajmują lasy, w zdecydowanej większości wykształcone na ubogich siedliskach boru świeżego i boru mieszanego świeżego (rzadziej lasu mieszanego świeżego) z dominującą w drzewostanie sosną, wprowadzona przez człowieka w połowie XVIII wieku. Lasy liściaste (głównie olszowe, dębowe i brzozowe) zajmują niewielkie powierzchnie (przede wszystkim wzdłuż cieków wodnych). Kompleksy leśne są porozdzielane terenami otwartymi o dużej mozaice środowisk. Są to głównie niewielkie fragmenty ekstensywnie użytkowanych pól i przesuszonych łąk, rzadziej nieużytków, ugorów i zabagnień. Teren ostoi poprzecinany jest także siecią dróg o znacznym natężeniu ruchu, m.in. drogą krajową nr 8 z Warszawy do Białegostoku. Sieć osadnicza jest dobrze rozwinięta. Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi: lasy i zadrzewienia - 71%, łąki i pastwiska - 5%, inne tereny rolne - 21%, mokradła -1%, zbiorniki wodne i deki -1%, inne -1%. Na terenie obszaru IBA PL058 Puszcza Biała występują następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty przyrody: Bartnia (14,6 ha), Popławy (6,3 ha), Wielgolas (6,7 ha) oraz Nadbużański Park Krajobrazowy (w zachodniej części) (103,75 ha). Ptaki. Od początku marca do września 2009 roku na terenie ostoi wykazano występowanie 146 gatunków ptaków (źródło: - za Mirosław Rzępała, Marek Kowalski). z tej liczby 126 gatunków uznano za lęgowe, prawdopodobnie lęgowe lub możliwie gniazdujące. Wśród nich 19 wymienianych jest w Załączniku i Dyrektywy Ptasiej, z których 2 znajdują się w Polskiej czerwonej księdze zwierząt". w ostoi występują jedne z najważniejszych krajowych populacji takich gatunków, jak: lerka, świergotek polny, Lelek, dzięcioł czarny, dudek i jarzębatka. Pomimo 2 kompleksów stawów rybnych, nie jest ostoja terenem atrakcyjnym dla migrujących ptaków wodno-błotnych. Inne walory przyrodnicze ostoi. Spośród ssaków na terenie ostoi rozpowszechniony jest bóbr oraz wydra - gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. w granicach ostoi stwierdzono także występowanie płazów - kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej; oraz owadów - pachnicy dębowej i czerwończyka większego, również wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Zidentyfikowano tu motyle z Polskiej czerwonej księgi zwierząt": pazia żeglarza i szlaczkonia szafrańca. Zagrożenia: obecność szlaków komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu; intensyfikacja rolnictwa; zabudowa mieszkalno-rekreacyjna. Kluczowe gatunki ptaków stwierdzone w ostoi Puszcza Biała to: bielik Haliaeetus albicilla, błotniak łąkowy Circus pygargus, błotniak stawowy Cirais aeruginosus, bocian biały Ciconia ciconia, bocian czarny Ciconia nigra, czajka Vanellus vanellus, derkacz Crex crex, dudek Upupa epops, dzięcioł czarny Dryocopus martius, dzięcioł średni Dendrocopos medius, dzięcioł zielony Picus viridis, dąsiorek Lanius collurio, jarzębatka Sylvia nisoria, krwawodziób Tringa totanus, kszyk Gallinago gallinago, lelek Caprimulgus 99

100 europaeus, lerka Lullula arborea, muchołówka mała Ficedula parva, orlik krzykliwy Clanga pomarina, ortolan Emberiza hortulana, przepiórka Coturnix coturnix, rycyk Limosa limosa, siniak Columba oenas, srokosz Lanius excubitor, świergotek polny Anthus campestris, trzmielojad Pernis apivorus, zimorodek Alcedo atthis, żuraw Grus grus. b) Ostoja ptaków IBA PL057 - Dolina Dolnego Bugu (sąsiaduje z S8 w odległości minimalnej 1,7km). Rysunek 6 Lokalizacja ostoi IBA PL057 - Dolina Dolnego Bugu (za Andrzejem Dąbrowskim; Duża dolina rzeczna, w wielu miejscach o naturalnym charakterze. w części górnej stosunkowo wąska, kręta, płytka, tworząca w nurcie wyspy i starorzecza. Jedno z najważniejszych krajowych lęgowisk derkacza i rybitwy czarnej, ważna ostoja także dla błotniaka łąkowego, rybitwy rzecznej i białoczelnej oraz zimorodka (w latach ostatniej szczegółowej inwentaryzacji: patrz Dombrowski i in. 2002). Ostoja obejmuje dolinę Bugu od ujścia Krzny do Zalewu Zegrzyńskiego o długości 265 km. Bug przepływa na tym odcinku przez dwa mezoregiony: Podlaski Przełom Bugu należący do Niziny Południowopodlaskiej oraz Dolinę Dolnego Bugu wchodzącą w skład Niziny Środkowomazowieckiej. Roślinność terenu ostoi to szeroki pas lasów towarzyszący rzece od Janowa Podlaskiego po ujście Tocznej. Dominują suche bory sosnowe, a miejscami u podnóża zboczy żyźniejsze bory mieszane. w dnie doliny rosną duże płaty lasów łęgowych. Przewiane łachy rzeczne pokrywają drobne formy wydmowe. Szczególne bogactwo roślinne charakteryzuje łąki, wykształcone w rozszerzeniach doliny. Ten fragment ostoi jest chroniony jako Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu. 100

101 Nurt Bugu w dolnym odcinku ostoi jest wolniejszy, rzeka silnie meandruje, tworząc lianę szerokie zakola, wyspy i starorzecza. w otaczających dolinę Bugu lasach przeważają drzewostany sosnowe i dębowe na świeżych siedliskach. Osadnictwo wiejskie odsunięte jest od rzeki i skupia się na wyniesionych krawędziach doliny. Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi. Lasy i zadrzewienia -10%, łąki i pastwiska - 60%, inne tereny rolne - 20%, mokradła - 2%, zbiorniki wodne i cieki- 5%, inne - 3%. Formy ochrony przyrody: rezerwaty przyrody: Łęg Dębowy koło Janowa Podlaskiego (132,4 ha), Przekop (21,1 ha), Skarpa Mołożewska (2,0 ha), Szwajcaria Podlaska (24,0 ha), Wydma Mołożewska (63,8 ha), Zabuże (33,1 ha), Jegiel (18,5 ha), Mokry Jagieł (116,13 ha), Kózki (86 ha), Nadbużański Park Krajobrazowy (PK), PK Podlaski Przełom Bugu, Obszar Chronionego Krajobrazu (OChK) Doliny Bugu i Nurca, Nadbużański OChK. Ptaki. W ostoi w latach stwierdzono występowanie co najmniej 22 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku i Dyrektywy Ptasiej. Liczebności 8 gatunków spełniają kryteria wyznaczania ostoi ptaków wprowadzone przez BirdLife International. Ponadto 6 z wymienionych tu gatunków zostało zamieszczonych na liście gatunków zagrożonych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt". Dolina Dolnego Bugu jest jedną z najważniejszych w Polsce ostoi błotniaka łąkowego, zielonki, derkacza, rybitwy czarnej i białoczelnej oraz zimorodka. Również liczebność rybitwy rzecznej jest tutaj jedna z największych w Polsce. Inne walory przyrodnicze ostoi. W ostoi stwierdzono kilka gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej: bóbr europejski, wydra, kumak nizinny, żółw błotny, kiełb białopłetwy, boleń, różanka, głowacz białopłetwy. Zidentyfikowano także występowanie 765 gatunków roślin naczyniowych, m.in. rzadkich gatunków, takich jak: kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, goryczka gorzkawa, storczyk krwisty i szerokolistny, wierzba śniada (dane sprzed roku 2002). Zagrożenia: Kluczowe zagrożenia w ostoi rolnictwo - zmiana łąk na pola uprawne, zaprzestanie wypasu na pastwiskach, zaprzestanie koszenia łąk, pogłębianie rowów melioracyjnych i kopanie nowych, m.in. rejon Wólki Okrąglik (gm. Kosów Lacki) w latach , czyli po utworzeniu obszaru Natura 2000 w roku 2004; usuwanie roślinności szuwarowej na stawach rybnych w granicach OSOP NATURA 2000 (Szczeglacin, Przekop - gm. Korczew). Inne ważne zagrożenia w ostoi gospodarka leśna - wycinanie i fragmentacja najstarszych drzewostanów łęgowych, sadzenie plantacji sosnowych i topolowych na murawach, zalesianie muraw; turystyka i wypoczynek - zabudowa letniskowa, nadmierne penetrowanie siedlisk (szczególnie poniżej Broku aż do Kuligowa), quady w różnych rejonach, zwłaszcza w rejonie Kuligowa. 101

102 Źródła danych. Dombrowski (2004), Dombrowski i in. (2002), Głowaciński (2001), Gromadzki i in. (1994,2002), Heath, Evans (2000). Kluczowe gatunki ptaków stwierdzone w ostoi Dolina Dolnego Bugu: Łabędź czarnodzioby Cygnus columbianus, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, bocian czarny Ciconia nigra, bocian biały Ciconia ciconia, bielik Haliaeetus albicilla, błotniak stawowy Circus aeruginosus, błotniak łąkowy Circus pygargus, brlik krzykliwy Aquila pomarina, bropiatka Porzana porzana, bielonka Porzana parva, berkacz Crex crex, żuraw Grus grus, rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Sternula albifrons, rybitwa czarna Chlidonias Niger, zimorodek Alcedo atthis, lerka Lullula arborea, świergotek polny Anthus campestris, muchołówka mała Ficedula parva, ortolan Emberiza hortulana. c) Ostoja ptaków IBA PL059 Dolina Liwca Rysunek 7 Lokalizacja ostoi IBA PL059 Dolina Liwca (za Artur Goławski; Średniej wielkości ostoja obejmująca dolinę rzeczną. w ostoi dominują siedliska otwarte, w dużej części użytkowane rolniczo, część doliny jest zalesiona. Ważna ostoja dla populacji lęgowej derkacza oraz rybitwy czarnej. Ostoja obejmuje niemal całą dolinę rzeki Liwiec, która jest to typową rzeką nizinną, o długości ponad 120 km. Jej źródła znajdują się na granicy Równiny Łukowskiej i Wysoczyzny Siedleckiej, na południowy wschód od Siedlec. Dolina została zmeliorowana kompleksowo w latach Rzeka ma charakter naturalny, jedynie na niewielkich odcinkach ciek jest uregulowany. w górnym biegu rzeka ma płaskie brzegi, w dolnym brzegi są strome, tworzą niezbyt wysokie skarpy. Wysoczyznowy odcinek doliny jest szeroki, wykorzystywany rolniczo, dominują łąki i wilgotne zalewane pastwiska. 102

103 Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi. Lasy i zadrzewienia -14%, łąki i pastwiska - 50%, inne tereny rolne - 33%, mokradła -1%, inne - 2%. Formy ochrony przyrody - Siedlecko-Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu Ptaki. w ostoi stwierdzono 33 gatunki wymienione w Załączniku i Dyrektywy Ptasiej, z tego 20 gatunków było lęgowych. Spośród gatunków lęgowych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt" wymienionych jest 7 gatunków. Dolina Liwca stanowi ważną w kraju ostoję lęgową derkacza oraz rybitwy czarnej, które są gatunkami kwalifikującymi. Uwagę zwraca także wysoka liczebność bociana białego, bąka, błotniaka stawowego i żurawia. w skali regionu znajdują się tu jedne z nielicznych stanowisk lęgowych rybitwy białowąsej. Podczas przelotów wiosennych w niektóre lata dochodzi do wysokich koncentracji siewek złotych, a stawy hodowlane w obrębie ostoi są miejscem żerowania i odpoczynku wielu gatunków ptaków, w tym kilku rzadko pojawiających się w kraju. Inne walory przyrodnicze ostoi. Ostoja jest miejscem występowania ryb z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: bolenia, piskorza i kozy złotawej oraz bezkręgowców: skójki gruboskorupowej. Zagrożenia: intensyfikacja gospodarki rolnej w dolinie, zaprzestanie wypasu. usuwanie roślinności na stawach hodowlanych, intensyfikacja hodowli ryb. Kluczowe gatunki ptaków stwierdzone w ostoi Dolina Liwca: Łabędź czarnodzioby Cygnus columbianus, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus, gęś zbożowa / białoczelna Anser fabolis / albifrons, bielaczek Mergus albellus, nur czarnoszyi Gavia arctica, perkoz rogaty Podiceps auritus, bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, bocian czarny Ciconia nigra, bocian biały Ciconia ciconia, trzmielojad Pernis aivorus, bielik Haliaeetus albicilla, błotniak stawowy Circus aeruginosus, błotniak łąkowy Circus pygargus, orlik krzykliwy Aquila pomarina, kropiatka Porzana porzana, zielonka Porzana parva, derkacz Crex crex, żuraw Grus grus, siewka złota Pluvialis aprikaria, czajka Vanellus vanellus, biegus zmienny Calidris alpine, batalion Philomachus pugnax, łęczak Tringa glareola, mewa czarnogłowa Larus melanocephalus, mewa mała Larus minutus, rybitwa rzeczna Sterna hirundo, rybitwa białoczelna Stemula albifrons, rybitwa białowąsa Chlidonias hybrida, rybitwa czarna Chlidonias Niger, zimorodek Alcedo atthis, dziędoł czarny Dryocopus martius, lerka Lullula arborea, ortolan Emberiza hortulana Siedliska chronione Na podstawie przekazanej inwentaryzacji przyrodniczej, wykonanej w roku 2012 przez firmę EKKOM Sp. z o.o. i wizji terenowej w roku 2013 zestawiono zidentyfikowane w pasie 250 m chronione siedliska przyrodnicze (zgodnie z obowiązującym wykazem siedlisk przyrodniczych zawartym w załączniku 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania i wyznaczenia, jako obszary Natura Dz. U nr 77, poz. 510). Metodyka identyfikacji siedlisk przyrodniczych Zarówno podczas prowadzonej inwentaryzacji w 2012 r., jak i wizji terenowej w 2013 r., siedliska identyfikowano w oparciu o cechy kluczowe, tj. identyfikatory fitosocjologiczne, charakterystyczne gatunki 103

104 roślin i grzybów oraz cechy środowisk abiotycznego (topografia, uwilgotnienie podłoża, kierunek przepływu wody, sposób użytkowania). Podczas prowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej przeglądu siedlisk dokonano w terminach optimum rozwoju fitocenoz. Mapowanie wykonano metodą transektową z wykorzystaniem odbiornika GPS. Podczas wizji terenowej w 2013 roku potwierdzono występowanie 7 typów siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, w tym 3 leśne. 5 z 7 płatów siedlisk przyrodniczych znajduje się w obrębie planowanego pasa drogi. Ulegną one zniszczeniu w trakcie realizacji inwestycji w Tabela 14 Chronione siedliska i ich lokalizacja względem planowanego przedsięwzięcia. Ponadto podano typ kolizji planowanej inwestycji z płatami siedlisk przyrodniczych. w tabeli przyjęto następujące oznaczenia: typ kolizji: K kolizja bezpośrednia (stanowisko w korytarzu drogi); P prawo / L lewo, z podaniem odległości w metrach od osi drogi. Ponieważ dominującą formą terenu, przez który będzie przebiegała planowana droga stanowią w kolejności lasy, tereny rolnicze, tereny zabudowane, największe powierzchniowo straty siedlisk przyrodniczych będą w obrębie siedlisk leśnych. Tabela 14 Chronione siedliska i ich lokalizacja względem planowanego przedsięwzięcia 104

105 105

106 Ponieważ siedliska przyrodnicze nie są przedmiotem ochrony obszaru Puszcza Biała ocena ich reprezentatywności, z formalnego punktu widzenia, nie była konieczna w opracowaniu inwentaryzacyjnym, a tym samym nie znalazła się w opracowaniu ROŚ. Informacja ta nie wniosłaby również istotnych podstaw do ponownej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na elementy środowiska przyrodniczego Gatunki flory i fauny Flora i grzyby w rejonie inwestycji a. Metodyka wykonania inwentaryzacji przyrodniczej roślin, grzybów i jej wyniki Inwentaryzację flory wykonano w okresie od 1 maja do 20 sierpnia 2012 r. metodą przeglądową. Terminy eksploracji terenowej były dostosowane do rytmiki pojawów poszczególnych grup ekologicznych roślin naczyniowych: gatunki lasów liściastych - 1 maja - 30 czerwca; gatunki borowe - 1 czerwca - 20 sierpnia; gatunki torfowiskowe i wodne - 1 czerwca - 20 sierpnia; gatunki murawowe - 1 maja - 20 sierpnia; gatunki łąkowe - 1 maja - 31 lipca. Obserwacje pozostałych gatunków roślin i grzybów prowadzono w ciągu całego okresu inwentaryzacji. Ze względu na brak zezwolenia na zbiór gatunków chronionych w inwentaryzacji uwzględniono tylko te gatunki, których cechy diagnostyczne są możliwe do obserwacji w warunkach polowych i nie wymagają zbioru. Położenie stanowisk określano za pomocą odbiornika GPS. Zasoby roślin naczyniowych w regionie określono na podstawie danych Atlasu. Rozmieszczenia Roślin Naczyniowych w Polsce, szacując częstość występowania w dwóch obszarach: kwadrat złożony ze 100 pól podstawowych atlasu ( km 2 ) od EC27 do FD16; kwadrat złożony z 400 pól podstawowych atlasu ( km 2 ) - pola EC, ED, FC i FD obejmujące części Niziny Północnopodlaskiej, Niziny Południowopodlaskiej, Niziny Środkowomazowieckiej, Niziny Północnomazowieckiej i Wzniesień Południowomazowieckich (Inwentaryzacja 2012). Na obszarze inwentaryzacji, podczas jej trwania, stwierdzono występowanie 5 gatunków grzybów, objętych ochroną i 28 gatunków roślin objętych ochroną. Szczegółowy wykaz gatunków chronionych zamieszczono w tabeli 3.1. Inwentaryzacja (2012). Dodatkowo podczas wizji terenowej wskazano stanowisko pływacza zwyczajnego. 106

107 Tabela 15 Flora i grzyby w rejonie inwestycji Grzyby Nazwa polska Nazwa łacińska ścisła Ochrona gatunkowa częściowa Zał. II DS pawężnica drobna Peltigera didactyla x chrobotek leśny, ch. najeżony ch. reniferowy, ch. smukły Cladonia arbuscula, C. portentosa, C. rangiferina, C. ciliata x Rośliny dzięgiel litwor Angelica archangelica x goździk piaskowy Dianthus arenarius x kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine x kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis x lilia złotogłów Lilium martagon x miodownik melisowaty Melittis melissophyllum x pomocnik baldaszkowaty Chimaphila umbellata x przylaszczka pospolita Hepatica nobilis x starodub łąkowy Ostericum palustre x x widłak goździsty Lycopodium clavatum x widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum x widlicz spłaszczony Diphasiastrum complanatum x bielistka siwa Leucobryum glaucum x drabik drzewkowaty Climacium dendroides x gajnik lśniący Hylocomium splendens x limprichtia długokończysta Limprichtia revolvens x piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis x płonnik pospolity Polytrichum commune x rokietnik pospolity Pleurozium schreberi x skosatka zanokcicowata Plagiochila asplenioides x widłoząb miotlasty Dicranum scoparium x barwinek pospolity Vinca minor x bluszcz pospolity Hedera helix x kalina koralowata Viburnum opulus x kocanki piaskowe Helichrysum arenarium x konwalia majowa Convallaria majalis x kruszyna pospolita Frangula alnus x porzeczka czarna Ribes nigrum x pływacz zwyczajny* Utricularia vulgaris* x *gatunek zidentyfikowany podczas wizji terenowej w lipcu 2013r. przez ENVIREX 107

108 Fauna w rejonie inwestycji Metodyka wykonania inwentaryzacji przyrodniczej Bezkręgowce Inwentaryzację bezkręgowców wykonano w okresie od 1 maja do 20 sierpnia 2012 r. metodą przeglądową. Terminy eksploracji terenowej były dostosowane do rytmiki pojawów zwierząt. Wykorzystano metodę bezpośredniej obserwacji, przeszukując typowe miejsca bytowania, np. rośliny żywicielskie, typowe mikrobiotopy (próchnowiska, kłody, ściółkę itp.) oraz poszukując typowych śladów żerowania. Wykluczone zostały wszystkie metody inwazyjne, które mogłyby doprowadzić do śmierci zwierzęcia lub jego niepokojenia: chwytanie, stosowanie pułapek, sieci itp. Ze względu na brak zezwolenia na zbiór gatunków chronionych w inwentaryzacji uwzględniono tylko te gatunki, których cechy diagnostyczne były możliwe do obserwacji w warunkach polowych i nie wymagały ich zbioru. Położenie stanowisk określano za pomocą odbiornika GPS (Inwentaryzacja 2012). Na obszarze inwentaryzacji, podczas jej trwania, stwierdzono występowanie co najmniej 8 gatunków owadów ściśle chronionych oraz 3 częściowo na co najmniej 374 stanowiskach. Ryby Ze względu na brak zezwolenia na odłów ryb oparto się na bezpośrednich obserwacjach oraz na wywiadzie z wędkarzami. Ustalono w wywiadzie obecność jednego gatunku ściśle chronionego piskorza Misgurnus fossilis (3 stanowiska) (za Inwentaryzacją 2012). Płazy i gady Inwentaryzację miejsc rozrodu wykonano w maju i czerwcu penetrując zbiorniki wodne. Gatunki określano na podstawie złowionych za pomocą czerpaka hydrobiologicznego osobników dorosłych i kijanek, cechach diagnostycznych skrzeku i głosów godowych samców. Trasy migracji płazów przez DK 8 określono na podstawie rozmieszczenia martwych zwierząt na jezdni w czasie 3 dni maja, w których warunki pogodowe sprzyjały wędrówkom zwierząt. Pozwoliło to także na ocenę skali śmiertelności na obecnym przebiegu DK 8. Ze względu na powszechne występowanie zjawiska hybrydyzacji w obrębie grupy żab zielonych (Pelophylax esculentus complex) nie oznaczano osobników do gatunku. Na mapie przedstawiono miejsca rozrodu płazów i odcinki drogi, gdzie notowano nasiloną migrację. Ze względu na czytelność mapy nie przedstawiono biotopów letnich żab brunatnych, który obejmuje praktycznie wszystkie lasy, zadrzewienia i łąki oraz biotopów ropuch, które obejmują całość obszaru inwentaryzowanego ze średnim zagęszczeniem. Inwentaryzacja gadów prowadzona była w oparciu o obserwacje potencjalnych miejsc ich występowania. Położenie stanowisk określano za pomocą odbiornika GPS (za Inwentaryzacją 2012). Tabela 16 Gatunki płazów i gadów objętych ochroną prawną stwierdzone w obszarze inwentaryzacji Lp. Nazwa gatunkowa polska Nazwa gatunkowa łacińska Status ochrony Załącznik II DP 1 Traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris ś 2 Kumak nizinny Bombina bombina ś + 3 Ropucha szara Bufo bufo ś 4 Żaba trawna Rana temporaria ś 5 Żaba moczarowa Rana arvalis ś 108

109 Lp. Nazwa gatunkowa polska Nazwa gatunkowa łacińska Status ochrony Załącznik II DP 6 Żaby zielone Rana esculenta complex ś 7 Padalec zwyczajny Anguis fragilis ś 8 Jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara ś 9 Żmija zwyczajna Vipera berus ś Ptaki Podczas dziennych kontroli terenowych ptaki liczono w pasie inwentaryzacji po 250 m po obu stronach drogi krajowej nr 8. Ptaki liczono przy zachowaniu wskazówek metodycznych zawartych w metodzie kartograficznej oceny liczebności ptaków lęgowych zalecanej przez Tomiałojcia. Każde liczenie na inwentaryzowanej powierzchni polegało na nanoszeniu na ortofotomapę wszystkich obserwowanych lub słyszanych gatunków ptaków, których zachowanie wskazuje na odbywanie lęgów (śpiew w terytorium, obserwacja pary ptaków, zaniepokojenie, zachowania agresywne między samcami, ptaki noszące materiał do budowy gniazda lub znalezienie gniazda). Prace terenowe opierały się przede wszystkim na znajomości rozpoznawania głosów ptaków spotykanych podczas penetracji terenu. Lokalizację wykrytych stanowisk nanoszono na ortofotomapę przy użyciu standardowych skrótów nazw gatunków stosowanych w metodzie MPPL. Po przeprowadzeniu liczeń terenowych (w miarę równomiernie rozłożonych w czasie okresu lęgowego) uzyskane dane poddano analizie, co umożliwiło ocenę różnorodności i liczebności ptaków lęgowych na badanym obszarze (za Inwentaryzacją 2012). Gatunki ptaków objętych ochroną prawną, których występowanie stwierdzono w obszarze inwentaryzacji zestawiono w załączniku nr V - Inwentaryzacja Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. nr 237, poz. 1419) odnotowano obecność 90 gatunków ptaków, w tym 84 objętych ochroną ścisłą i 5 częściowa, 13 gatunków, wymienionych w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Załącznik I). Zestawienie liczby stwierdzonych stanowisk lęgowych dla poszczególnych gatunków podano w załączniku nr V - Inwentaryzacja Ogółem odnotowano 1721 stanowisk. Nocna kontrola lelka Kontrolę wykonano zgodnie ze wskazówkami zawartymi w podręczniku do monitoringu ptaków lęgowych. Nocną kontrolę terenową poprzedzono szczegółową analizą terenu objętego inwentaryzacją (po 250 m po obydwu stronach drogi). Na tym etapie wytypowano potencjalnie optymalne siedliska dogodne do lęgów tego gatunku ptaka. Analizę siedlisk przeprowadzono w oparciu o mapy w skali 1: oraz danych z wcześniejszych prac inwentaryzacyjnych wykonanych na tym terenie i naniesionych na ortofotomapy. Podczas dziennych kontroli ptaków lęgowych na terenie objętym inwentaryzacją skontrolowano wszystkie wytypowane stanowiska oraz wyszukano nowe niewidoczne na dostępnych mapach (aktualizacja posiadanych map). Położenie potencjalnych stanowisk zapisano urządzeniem GPS, aby ułatwić odnalezienie tych miejsc w nocy. Podczas nocnych kontroli stosowano stymulację głosową lelka przy pomocy odtwarzacza MP3 z zapisanymi głosami lelka. Liczenie rozpoczynano o zmroku i kontynuowano do świtu z pominięciem czasu od 23 do 1 w nocy, kiedy aktywność lelków spada, zgodnie z zaleceniami Dombrowskiego (2009). Podczas kontroli lelków stosowano również stymulację głosową lerki. Ze względu na podobieństwa zajmowanego siedliska istniało prawdopodobieństwo wykrycia również tego gatunku ptaka w miejscach wytypowanych dla lelka (za Inwentaryzacją 2012 załącznik nr V). 109

110 Sowy Kontrolę sów prowadzono w godzinach nocnych od zapadnięcia zmroku do północy po obydwu stronach drogi (wyznaczenie jednego transektu wzdłuż drogi uniemożliwiał hałas przejeżdżających samochodów, zagłuszający stymulację, konieczne więc były nasłuchy po jednej i drugiej stronie drogi). Stymulowano dwa gatunki sów: włochatkę i puszczyka. Analiza siedlisk pod kątem występowania puchacza wykluczała jego obecność w pasie inwentaryzacji. Kontrole sów przeprowadzono w kwietniu, zgodnie z wytycznymi monitoringu lęgów dla tych gatunków (Mikusek 2005, Grzywaczewski i Szczepaniak 2007). w trakcie nocnych kontroli terenowych posługiwano się mapami w skali 1: oraz ortofotomapami obszaru pasa inwentaryzacji. Podczas nocnego przemarszu nasłuchiwano również spontanicznie odzywające się ptaki, bez stosowania uprzedniej stymulacji (za Inwentaryzacją załącznik nr V). Tabela 17 Gatunki ptaków objętych ochroną prawną stwierdzone w obszarze inwentaryzacji Lp. Nazwa gatunkowa polska Nazwa gatunkowa łacińska Status ochrony Załącznik i DP 1 białorzytka Oenanthe oenanthe ś 2 błotniak stawowy Circus aeruginosus ś + 3 bocian biały Ciconia ciconia ś + 4 bocian czarny Ciconia nigra ś + 5 bogatka Parus major ś 6 brzegówka Riparia riparia ś 7 cierniówka Sylvia communis ś 8 czapla siwa Ardea cinerea c 9 czarnogłówka Poecile montanus ś 10 czubatka Lophophanes cristatus ś 11 derkacz Crex crex ś + 12 dudek Upupa epops ś 13 dymówka Hirundo rustica ś 14 dzięcioł czarny Dryocopus martius 15 dzięcioł duży Dendrocopos major ś 16 dzwoniec Carduelis chloris ś 17 gajówka Sylvia borin ś 18 gawron Corvus frugilegus c 19 gąsiorek Lanius collurio ś + 20 grubodziób Coccothraustes coccothraustes ś 21 grzywacz Columba palumbus ł 22 jarzębatka Sylvia nisoria ś + 23 jerzyk Apus apus ś 24 kania czarna Milvus migrans ś pczk + 25 kapturka Sylvia atricapilla ś 26 kawka Corvus monedula c 27 kobuz Falco subbuteo ś 110

111 Lp. Nazwa gatunkowa polska Nazwa gatunkowa łacińska Status ochrony Załącznik i DP 28 kopciuszek Phoenicurus ochruros ś 29 kos Turdus merula ś 30 kowalik Sitta europaea ś 31 krakwa Anas strepera ś 32 krogulec Accipiter nisus ś 33 kruk Corvus corax ś 34 krwawodziób Tringa totanus ś 35 krzyżówka Anas platyrhynchos ł 36 kukułka Cuculus canorus ś 37 kulczyk Serinus serinus ś 38 kuropatwa Perdix perdix ł 39 kwiczoł Turdus pilaris ś 40 lelek Caprimulgus europaeus ś + 41 lerka Lullula arborea ś + 42 łozówka Acrocephalus palustris ś 43 makolągwa Carduelis cannabina ś 44 mazurek Passer montanus ś 45 modraszka Cyanistes caeruleus ś 46 muchołówka szara Muscicapa striata ś 47 muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca ś 48 myszołów Buteo buteo ś 49 oknówka Delichon urbicum ś 50 ortolan Emberiza hortulana ś + 51 paszkot Turdus viscivorus ś 52 pełzacz leśny Certhia familiaris ś 53 piecuszek Phylloscopus trochilus ś 54 pierwiosnek Phylloscopus collybita ś 55 pleszka Phoenicurus phoenicurus ś 56 pliszka siwa Motacilla alba ś 57 pliszka żółta Motacilla flava ś 58 pokląskwa Saxicola rubetra ś 59 potrzeszcz Emberiza calandra ś 60 potrzos Emberiza schoeniclus ś 61 przepiórka Coturnix coturnix ł 62 pustułka Falco tinnunculus ś 63 rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus ś 64 rudzik Erithacus rubecula ś 65 sierpówka Streptopelia decaocto ś 66 siniak Columba oenas ś 111

112 Lp. Nazwa gatunkowa polska Nazwa gatunkowa łacińska Status ochrony Załącznik i DP 67 skowronek Alauda arvensis ś 68 słonka Scolopax rusticola ł 69 słowik szary Luscinia luscinia ś 70 sosnówka Periparus ater ś 71 sójka Garrulus glandarius ś 72 sroka Pica pica c 73 srokosz Lanius excubitor ś 74 strzyżyk Troglodytes troglodytes ś 75 szczygieł Carduelis carduelis ś 76 szpak Sturnus vulgaris ś 77 śmieszka Larus ridibundus ś 78 śpiewak Turdus philomelos ś 79 Świergotek drzewny Anthus trivialis ś 80 świergotek łąkowy Anthus pratensis ś 81 świergotek polny Anthus campestris ś + 82 Świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix ś 83 trzciniak Acrocephalus arundinaceus ś 84 trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus ś 85 trznadel Emberiza citrinella ś 86 wilga Oriolus oriolus ś 87 wrona siwa Corvus cornix c 88 wróbel Passer domesticus ś 89 zaganiacz Hippolais icterina ś 90 zięba Fringilla coelebs ś 91 żuraw Grus grus ś + (ś gatunki pod ochroną gatunkową ścisłą, c gatunki pod ochroną częściową, ł gatunki łowne; + - gatunki zagrożone w unii europejskiej wpisane do załącznika i dyrektywy ptasiej; pczk ptaki wpisane do polskiej czerwonej księgi zwierząt) Ssaki Inwentaryzację ssaków wykonywano w miesiącach maj-sierpień. Wykorzystano metodę bezpośredniej obserwacji, przeszukując typowe miejsca bytowania oraz metody pośrednie: rejestrowano wszelkie tropy i ślady (żerowanie, odchody, wypluwki itp.); fotopułapki pozostawiane w miejscach gdzie występują zgrupowania tropów; wywiad z mieszkańcami; w celu określenia składu gatunkowego i aktywności nietoperzy wykonano nagrania głosów nietoperzy przy użyciu detektora ultrasonicznego Ultramic200K, analizy dźwięku dokonano za pomocą oprogramowania SEA Sound Emission Analyzer PRO i Bat Explorer. Wykluczone zostały wszystkie metody inwazyjne, które mogłyby doprowadzić do śmierci zwierzęcia lub jego niepokojenia: chwytanie, stosowanie pułapek, sieci itp. Położenie stanowisk określano za pomocą odbiornika GPS (za Inwentaryzacja 2012). 112

113 Tabela 18 Gatunki ssaków objętych ochroną prawną stwierdzone w obszarze inwentaryzacji Nazwa gatunkowa polska Nazwa gatunkowa łacińska Status ochrony Zał. II Dyrektywy Siedliskowej Jeż wschodni Erinaceus roumanicus ś Wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris ś Łasica Mustela nivalis ś Ryjówkaaksamitna Sorex araneus ś Ryjówka malutka Sorex minutus ś Nocek rudy Myotis daubentonii ś Borowiec wielki Nyctalus noctula ś Mroczek późny Eptesicus serotinus ś Karlik większy Pipistrellus nathusii ś Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus ś Gacek brunatny Plecotus auritus ś Kret Talpa europaea c Mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus c Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens ś Bóbr europejski Castor fiber c + Wydra Lutra lutra c + (ś gatunki pod ochroną gatunkową ścisłą, c gatunki pod ochroną częściową, ł gatunki łowne; + - gatunki zagrożone w unii europejskiej wpisane do załącznika II dyrektywy siedliskowej; W inwentaryzacji (za Inwentaryzacją 2012) nie wykazywano obecności zwierząt kopytnych i nie dokumentowano szlaków ich wędrówek. Należy przyjąć, że większe zwierzęta kopytne, jak sarny, daniele, jelenie, czy łosie znajdują w analizowanym terenie odpowiednie do życia warunki obszary zalesione, zarośla śródpolne i roślinność wzdłuż cieków wodnych itd. Dlatego też w celu minimalizacji efektu barierowego względem większych ssaków zaplanowano do budowy dedykowane im przejścia, wkomponowane w obrębie przebiegających szlaków migracji do wodopojów, na żerowiska, wędrówek sezonowych itd. Aby ocenić zasadność lokalizacji przejść dla zwierząt na przedmiotowym odcinku drogi ekspresowej S8, dokonano analizy materiałów przekazany przez GDDKIA zestawiających dane o kolizjach zwierząt dużych i średnich z pojazdami, na drogach z całego roku 2012 (Tabela 1 Wykaz zdarzeń losowych, na drodze 113

114 krajowej nr 8 odcinek Wyszków gr. woj. mazowieckiego, w wyniku których śmierć poniosła dzika zwierzyna, (1 czerwca 2009 r grudnia 2012 r.) bez uwzględnienia pór roku. W oparciu o przekazane dane wykazano, że w rejonie analizowanego przedsięwzięcia, w bezpośrednich kolizjach z pojazdami ginęły głównie łosie, jelenie, dziki i sarny, przy czym na różnych odcinkach dominowały albo duże albo średnie zwierzęta, co bezpośrednio jest związane z panującymi warunkami siedliska w sąsiedztwie drogi na określonym odcinku. Zwierzęta, które wchodziły w kolizje to ssaki charakteryzujące się dużymi areałami osobniczymi, np. jeleń do 30 km 2, realizujące długie wędrówki dobowe i pokonujące znaczne dystanse, dochodzące nawet do kilkuset km. Należy podkreślić, że wskazani przedstawiciele zwierząt nie wykazują terytorializmu, dlatego obszar ich przemieszczania jest nieograniczony, również istniejącą drogą. Odnotowując miejsca pokonywania drogi przez zwierzęta w jednym roku (kolizje 2012r.) możemy jedynie zasięgowo względem kilometrażu drogi wskazać najczęściej wybierane miejsca dla wędrówek przedmiotowej grupy zwierząt przez istniejący szlak komunikacyjny. W oparciu o takie podejście można wykazać, że na poszczególnych fragmentach przedsięwzięcia zabezpieczono drożność szlaków migracji zwierząt, w tym dużych ssaków, dzięki rozmieszczeniu przejść dla zwierząt. Ponieważ cały obszar inwestycji znajduje się w zasięgu korytarza ekologicznego o randze krajowej, stąd, wg wytycznych za: SISKOM ( na przebiegu przedsięwzięcia przejścia dla dużych ssaków powinny być lokalizowane co 1-2 km. w przypadku przedmiotowego przedsięwzięcia na długości 29,1 km zaplanowano 12 przejść dedykowanych dla dużych ssaków. Co daje odległość pomiędzy przejściami tego typu ok. 2,4 km. Należy podkreślić, że warunki występowania nie są jednakowe na całym przebiegu drogi, dlatego też odległości pomiędzy przejściami są zróżnicowane i są one ulokowane w strefach istotnych dla migracji dużych i średnich ssaków. 114

115 Tabela 19 Zestawienie planowanych przejść dla zwierząt w odniesieniu do stwierdzanych kolizji pojazdów ze zwierzętami (oprac. własne) Zakres kilomet raża kolizji Gatunk i zwierzą t Lokalizacja zaplanowanych przejść dla zwierząt PZ-2 WS 01, Dolne pod drogą (zwierzęta średnie). PZ-3 PZ-4 PZ-5 PZ-8 PZ-11 WD 04, Górne. Zielony most. PZ-12 MS 06, Dolne pod drogą (zwierzęta średnie). PZ-14 PZ-15 PZ-16 PZ-17 PZ-18 PZ-19 P/PZ-20 PZ-21 WS 08, Dolne pod drogą (zwierzęta średnie). PZ-22 PZ-26 PZ-27 WS 10, Dolne pod drogą (zwierzęta średnie). PZ-28 PZ-31 MS 12, Dolne pod drogą (zwierzęta średnie). Zintegrowane z ciekiem i przejazdem gospodarczym. PZ-33 P/PZ-35 PZ-37 WD 17, Górne (zielony most). WS 18, Dolne (zwierzęta średnie). Przejście dolne pod drogą ekspresową S8 dla zwierząt średnich. MS 20, Dolne pod drogą (zwierzęta średnie). PZ-39 PZ-41 P/PZ-43 P/PZ-44 P/PZ PZ PZ-49 WD 23, Górne (zielony most) P/PZ-50 PZ-53

116 Korytarze migracji zwierząt Planowana inwestycja położona jest w obrębie ekologicznego korytarza głównego Północno-Centralnego, którego przebieg wytyczono w sieci większych i mniejszych kompleksów leśny (Jędrzejewski i wsp. 2006). Rysunek 8 Lokalizacja inwestycji względem korytarzy ekologicznych (za Jędrzejewski i wsp. 2006) W ramach badań terenowych i analiz kartograficznych ustalono, że na obszarze planowanej inwestycji występuje aktualnie jeden spośród siedmiu krajowych korytarzy głównych. w rejonie inwestycji przebiega Korytarz Północno-Centralny, który rozpoczyna się w Puszczy Białowieskiej, przechodzi przez Lasy Mielnickie, biegnie doliną Bugu przez Puszczę Białą i Kurpiowską. w Puszczy Kurpiowskiej rozdziela się. Jedno odgałęzienie lasami leżącymi wzdłuż dolin rzek Omulew i Orzyc prowadzi do Lasów Napiwodzko- Ramuckich, a następnie skręca do Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego. Drugie odgałęzienie dochodzi do tego parku pasem rozdrobnionych lasów powyżej Mławy. Następnie korytarz skręca na południe do Lasów Włocławskich, przekracza Wisłę i dociera do Puszczy Bydgoskiej, a potem do Lasów Sarbskich. Tam rozdziela się i dochodzi dwiema odnogami przez Puszczę Notecką i Lasy Lubuskie oraz przez Puszczę Drawską i Lasy Gorzowskie do Parku Narodowego Ujście Warty. Korytarz ten, wraz ze swoimi odnogami, jest dobrze zarysowany w terenie, jako ciąg zbiorowisk leśnych. Rolą korytarza głównego jest zapewnienie łączności międzypopulacyjnej zwierząt w skali kraju i w wymiarze międzynarodowym. Przywołany korytarz główny ma szereg pomniejszych odnóg uzupełnianych. Są to, m.in. rzeki (szczególnie rz. Tuchełka), zbiorniki wodne (m.in. stawy), pomniejsze cieki wodne oraz rowy melioracyjne. Liniowo ulokowane obiekty wodne, wraz z siecią mniej lub bardziej rozległych połączeń wodnych zapewniają istnienie dogodnego systemu korytarzowego dla propagacji przedstawicieli flory i fauny. Dodatkowe elementy systemu korytarzowego to nieużytki zielone, pomniejsze kompleksy zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, miedze, pasy zieleni. Pomniejsze korytarze ekologiczne badanego terenu, jako pod element wymienionego powyżej korytarza głównego mają duże znaczenie dla swobodnej migracji zwierząt i propagacji roślin i grzybów oraz spójności i integralności całej sieci ekologicznych połączeń. Planowana inwestycja S8, z kategorii liniowych w oczywisty sposób wpłynie na drożność naturalnie wykształconych szlaków migracji zwierząt przecinając je w przywołanym obrębie lub się do nich zbliżając. 116

117 W obrębie wzmiankowanego systemu korytarzowego wykazano szereg przedstawicieli gatunków zwierząt. Analizy terenowe zarówno dzienne jak i nocne wykazały, że obecnie istniejąca i zaplanowana do budowy infrastruktura drogowa w postaci dolnych i górnych przejść dla zwierząt oraz zielonych mostów umożliwi skuteczne przemieszczenia zwierząt po obu stronach drogi. Przekraczanie drogi S8 przez zwierzęta promowane będzie dodatkowo przez zaplanowane do budowy wiadukty na wysokich filarach oraz przepusty pod drogą. Lokalizacja przejść dla zwierząt została określona na podstawie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedmiotowego przedsięwzięcia wydanej przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska znak RDOŚ -14-WOOŚ-II-ŁJ /09 z r. i zawarta w tabelach poniżej Tabela 20 Przejścia dla zwierząt górne duże oraz dolne średnie i duże. Lp. Nazwa km Opis (c współczynnik ciasnoty) 1 WS Dolne pod drogą (zwierzęta średnie), c>0,7 2 WD Górne duże. Zielony most. 3 MS (P) Dolne pod drogą (zwierzęta średnie) (L) 4 WS Dolne pod drogą (zwierzęta duże), c>1,5 5 WS Dolne pod drogą (zwierzęta duże), c>1,5 6 MS Dolne pod drogą (zwierzęta średnie). Zintegrowane z ciekiem i przejazdem gospodarczym. 7 MS Dolne pod drogą, zintegrowane z ciekiem i przejazdem gospodarczym. 8 WD Górne duże. Zielony most. 9 WS Dolne (zwierzęta średnie). Przejście dolne pod drogą ekspresową S8 c>0,7 10 MS Dolne duże pod drogą. 11 WD Górne duże (zielony most). 12 WS Dolne duże. Wiadukt drogowy w ciągu drogi ekspresowej S8, przejście dla zwierząt dużych, c>1,5 Tabela 21 Przejścia dla zwierząt dolne małe: Lp. Nazwa Km 1 PZ PZ PZ PZ

118 Lp. Nazwa Km 5 PZ PZ PZ PZ PZ PZ PZ PZ PZ P/PZ ,15 15 PZ PZ PZ PZ PZ PZ PZ P/PZ PZ PZ PZ P/PZ ,67 27 P/PZ P/PZ PZ PZ P/PZ PZ

119 Sąsiadująca z inwestycją S8 rzeka Bug (kierunek południowy), z mozaiką siedlisk lasów łęgowych, olsów, grądów, zakrzaczeń i zadrzewień, łąk, pastwisk, starorzeczy, z dolinami nieodciętymi obwałowaniami, to szczególnie wartościowe z punktu widzenia przyrodniczego elementy korytarzowe. Równie istotne w systemie korytarzy ekologicznych terenu, przez który przebiega inwestycja S8 są obszary zielone, jak fragmenty lasów łączących większe kompleksy leśne (m.in. Las Lnózkowa, Las Niemiecka, Las Borek Rynołtowski, Las Dąbrówka, Las Fertrówka, Las Natalin, Las Za Komorówką) oraz kompleksy łąkowe (m.in. Łąki Grondziki, Łąki Kępa Dybki, Łąki Okop). Jak wynika z zasad dobrej praktyki wykonywania projektów drogowych, podstawową metodą minimalizacji barierowego oddziaływania dróg na dzikie zwierzęta jest budowa przejść dla zwierząt, co przywołano w powyżej zamieszczonym tekście. Skuteczność tego rodzaju rozwiązań technicznych (wg Załącznika 3 Podręcznika dobrych praktyk... pod red. Bohatkiewicza) zależy od: właściwej lokalizacji przejścia, co zostało poprzedzone analizami terenowymi, odpowiedniego zagęszczenia obiektów zaplanowano do budowy 12 przejść oraz 32 przepusty; dobrania właściwego typu i parametrów przejścia do sytuacji krajobrazowej, ekologicznej oraz gatunków zwierząt, jakim ma służyć poprzedzono to analizami środowiskowymi; zróżnicowania rodzajów przejść występujących w sąsiedztwie tak, aby wszystkie gatunki (o różnych wymaganiach) mogły przekraczać drogę poprzedzono to analizami środowiskowymi; odpowiedniego zagospodarowanie terenu na najściach i dojściach do przejść oraz na ich powierzchni stosowne zapisy wykonawcze; właściwego utrzymania i zabezpieczenia przejść stosowne zapisy wykonawcze. Zaplanowane do budowy przejścia zgodne są z odnośnymi zapisami zawartymi w Podręczniku dobrych praktyk... pod red. Bohatkiewicza (Załącznik ) oraz Poradnikiem projektowania przejść dla zwierząt i działań ograniczających śmiertelność fauny przy drogach. R. Kurek (2010). Przejścia dla płazów i gadów Przejścia dla płazów i gadów (przepusty) zaprojektowano o prostokątnym przekroju o wymiarach 2 m szerokości oraz 2 m wysokości (0,5 m stanowi podłoże z gruntu rodzimego). Na dnie zastosowano wylewkę betonową (prefabrykat). Dno przejścia pokryto podłożem naturalnym. Dla części przejść zaprojektowano obustronne półki o ser. 0,5m. Są to przepusty P/PZ-20; P/PZ-35; P/PZ-43; P/PZ-44; P/PZ-45; P/PZ-50. Poniżej przedstawiono schemat zastosowanych przepustów. Szczegółowe parametry oraz lokalizacje zastosowanych obiektów inżynierskich przedstawiono w tabeli Tabela 3 Obiekty inżynierskie pełniące funkcję przejść dla zwierząt. 119

120 Rysunek 9 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia dla płazów i gadów. Rysunek 10 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia dla płazów i gadów z zastosowanymi półkami Przejście dolne (tunel) W ramach planowanej inwestycji przewidziano do wybudowania 9 przejść dolnych (5. średnich, 4 duże). Szczegółowe parametry oraz lokalizacje zastosowanych obiektów inżynierskich przedstawiono w tabeli Tabela 3 Obiekty inżynierskie pełniące funkcję przejść dla zwierząt. Przejścia w formie tunelu pod drogą, posiadają przekrój prostokątny. Aby było wykorzystywane zgodnie z intencją, konieczne jest odpowiednie urządzenie przejścia. Zastosowano obsadzenie krzewami wejść, ułożenie kłód i karp w środku). Przejścia harmonijnie połączono z konstrukcjami naprowadzającymi. Według Podręcznika dobrych praktyk... pod red. Bohatkiewicza (załącznik 3, wersja II wrzesień 2008) o skuteczności przejścia decyduje tzw. współczynnik względnej ciasnoty - c wynikający z parametrów konstrukcyjnych przejścia: 120

121 c = szerokość przejścia; x wysokość przejścia/ długość przejścia; Współczynnik ten musi być większy niż 0,7. Wszystkie przejścia spełniają ten warunek Niezbędne jest zadbanie, aby ewentualny tunel był w maksymalny, w możliwy sposób doświetlony. Według Podręcznika dobrych praktyk... pod red. Bohatkiewicza (załącznik ) w przypadku dróg dwujezdniowych zaleca się stosowanie otworów lub szczelin doświetleniowych w pasie rozdzielającym. Wszystkie obiekty pełniące role przejścia dolnego dużego i średniego posiadają prześwit miedzy krawędziami obiektu (w osi drogi ekspresowej S8). Na poniższym rysunku przedstawiono schemat przejścia dolnego dużego. Rysunek 11 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia dolnego dużego Przejście górne (zielony most) Jest to przejście w formie wiaduktu nad drogą o szerokości minimalnej (w najwęższym miejscu) od 35 do 80 m. w ramach analizowanej inwestycji przewidziano do wybudowania 3 obiekty (WD-04, WD-17, WD-23). Szczegółowe parametry oraz lokalizacje zastosowanych obiektów inżynierskich przedstawiono w tabeli Tabela 3 Obiekty inżynierskie pełniące funkcję przejść dla zwierząt. 121

122 Rysunek 12 Schemat obiektu pełniącego funkcje przejścia górnego dużego Zabezpieczenia przed wtargnięciem zwierząt na drogę i kierujące do przejść ekologicznych W obrębie inwestycji zlokalizowanych jest kilka, przywołanych w tekście, kategorii lądowych i wodnych korytarzy i szlaków migracyjnych różnych grup zwierząt. w celu zabezpieczenia drożności powyższych korytarzy i szlaków migracji w ramach inwestycji drogowej przewidziano budowę przejść umożliwiających skuteczny pasaż faunie analizowanego obszaru. Budowę przejść zaplanowano łącznie z wygrodzeniem drogi, które uniemożliwi zwierzętom bezpośrednie wkraczanie na jezdnię (z narażeniem życia) i jednocześnie będzie je nakierowywało do przejścia. Z zaplanowanych zabiegów ochronnych skorzystają wszystkie z wykazanych w inwentaryzacji grup zwierząt. Na szlakach migracji płazów trzeba będzie wykonać dodatkowe zabezpieczenia - zaplanowane do budowy przejścia połączone z systemem naprowadzania (szczegóły techniczne tego rodzaju rozwiązań zawarto we wcześniej redagowanym tekście). Elementy naprowadzające należy zainstalować w km: , , , , , , km

123 4. Opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 4.1 Krajobraz kulturowy i obiekty zabytkowe Zgodnie z pismem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Ostrołęce (DO /1/10) z dnia r. w pasie budowy drogi (odcinek I) zlokalizowane są następujące obiekty zabytkowe: o o stanowiska archeologiczne; murowana kapliczka przydrożna w miejscowości Trzcianka prawdopodobnie wraz z mogiłą żołnierzy polskiej armii: ppor. Tadeusza Wagnera oraz szeregowca Józefa Jerzyńskiego. W wzdłuż istniejącej drogi krajowej nr 8 zlokalizowane są, przeważnie w enklawach leśnych, wsie, których zabudowę stanowią w przeważającej części budynki drewniane, będące przykładami tradycyjnej architektury mazowieckiej wsi. Są to drewniane domy i zabudowania gospodarcze, często w tradycyjnym układzie gospodarstw. 1. Kapliczka wraz z mogiłą, zlokalizowana przy drodze krajowej nr 8 w miejscowości Trzcianka. Z uzyskanych informacji wynika, że w miejscu murowanej kapliczki pochodzącej z 1922r. (mogiła z 1920r.) w miejscowości Trzcianka zostały prawdopodobnie pochowane dwie osoby - żołnierze polskiej armii: ppor. Tadeusz Wagner oraz szeregowiec Józef Jerzyński. Z powodu kolizji z planowaną inwestycją zachodzi konieczność przeniesienia kapliczki na inne miejsce. Nowa lokalizacja kapliczki została uzgodniona z lokalną społecznością reprezentowaną przez proboszcza parafii w Brańszczyku i przedstawiciela Rady Parafialnej oraz ze Starostą Powiatu Wyszkowskiego, w trakcie wizji w terenie w dniu r. Ustalono, że po uzyskaniu stosownej zgody Wojewody Mazowieckiego na ekshumację i przeniesienie zwłok, szczątki żołnierzy zostaną złożone w mogile zbiorowej dla ofiar wojny polsko-bolszewickiej na cmentarzu w Brańszczyku, a kapliczka przeniesiona w nowe miejsce. W toku prowadzonych działań odnośnie przeniesienia kapliczki oraz ekshumacji żołnierzy polskiej armii uzyskano: pozytywne uzgodnienie projektu architektoniczno budowlanego przeniesienia kapliczki wraz z mogiłą od Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie (Delegatura w Ostrołęce) znak DO z dnia r.; warunki sanitarne przy przeprowadzaniu ekshumacji Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Wyszkowie znak HKN /2013 z dnia r. 123

124 Fot Kapliczka wraz z mogiłą, zlokalizowana przy drodze krajowej nr 8 w miejscowości Trzcianka Projektowa droga ekspresowa w rejonie istniejącej kapliczki podlega przebudowie. Następuje jej poszerzenie oraz korekta niwelety, przez co istniejąca kapliczka wraz z mogiłą żołnierzy znalazłyby się na skarpie rowu drogowego. Teren docelowej drogi ekspresowej będzie posiadał ogrodzenie, które dodatkowo uniemożliwiałoby bezpieczny dostęp do kapliczki w przypadku jej pozostawienie w obecnym miejscu. Dlatego też podjęto decyzję o jej równoległym przesunięciu w kierunku północnym i zlokalizowaniu obok projektowanej drogi dojazdowej DD 02 zapewniającej dostęp zarówno ze względów religijnych jak i utrzymania i konserwacji samego obiektu. (Tom B.8.2 Projektu Budowlanego zawiera szczegóły odnośnie przeniesienia kapliczki) Inwestycja koliduje z obiektami małej architektury (kapliczki), które przewidziano do rozbiórki/przeniesienia, tj: 2. Obiekt małej architektury (kapliczka), Wieś Trzcianka, gmina Brańszczyk (działka ); Obiekt został wybudowany w latach osiemdziesiątych XX wieku. Nie posiada dokumentacji archiwalnej, nie jest wpisany do rejestru zabytków, ani nie jest objęty ochroną konserwatorską. Konstrukcję obiektu stanowią: fundament kamienny, obelisk wykonany z betonu, krzyż wykonany ze stali. Wysokość maksymalna 4,9 m. 124

125 MP- MOSTY Sp. z o.o. Fot. 2 Metalowy krucyfiks km (kolizja z inwestycją przewidziany do przeniesienia). 3. Obiekt małej architektury (kapliczka); Obiekt małej architektury. jest zlokalizowany przy drodze krajowej NR 8. Na km. Gmina Brańszczyk, powiat wyszkowski, woj. mazowieckie. Działka nr. ewidencyjny Obiekt został wybudowany w latach osiemdziesiątych XX wieku. Nie posiada dokumentacji archiwalnej, nie jest wpisany do rejestru zabytków, nie jest objęty ochroną konserwatorską. Konstrukcję obiektu stanowią: fundament betonowy, obelisk wykonany z betonu, krzyż wykonany ze stali. Wysokość maksymalna 3,2 m 125

126 Fot. 3 Metalowy krucyfiks km (kolizja z inwestycją przewidziany do przeniesienia). 4.2 Stanowiska archeologiczne Na podstawie materiałów udostępnionych przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie, w analizowanym terenie projektowanej drogi zlokalizowanych jest kilkanaście stanowisk archeologicznych, podlegających ochronie na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Lokalizacje stanowisk przedstawiono na załączniku graficznym mapa uwarunkowań środowiskowych. W poniższej tabeli zestawiono stanowiska archeologiczne w obrębie inwestycji. Tabela 22 Stanowiska archeologiczne w obrębie inwestycji. l.p. Numer Archeologicznego Zdjęcia Polski Orientacyjny Odległość od osi drogi (AZP) kilometraż 1 AZP 48-71/ m (strona prawa) 2 AZP 48-71/ m (strona prawa) 3 AZP 48-71/ m (strona prawa) 4 AZP 48-71/ m (strona prawa) 5 AZP 48-71/ m (strona prawa) 6 AZP 48-71/ m (strona lewa) 7 AZP 48-71/ kolizja (strona prawa) AZP 48-71/ m (strona lewa) AZP 48-71/ m (strona lewa) 126

127 l.p. Numer Archeologicznego Zdjęcia Polski Orientacyjny Odległość od osi drogi (AZP) kilometraż AZP 48-71/ m (strona lewa) AZP 48-71/ m (strona prawa) AZP 48-71/ m (strona prawa) AZP-48-71/ m (strona prawa) AZP-47-72/ m (strona prawa) AZP-47-72/ m (strona lewa) AZP-47-72/ m (strona lewa) AZP-47-72/ m (strona prawa) AZP-47-72/ m (strona prawa) AZP-46-73/ m (strona prawa) AZP-46-73/ m (strona prawa) AZP-46-73/ m (strona prawa) AZP-45-74/ kolizja AZP-45-74/ kolizja 5. Opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia 5.1 Emisje zanieczyszczeń powietrza Realizacja przedmiotowej inwestycji spowoduje emisję substancji do powietrza w efekcie spalania paliw w silnikach pojazdów. Analiza rozprzestrzeniania tych substancji w powietrzu wykazała, że nie wystąpią przekroczenia dopuszczalnych poziomów substancji (określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. ws. poziomów niektórych substancji w powietrzu) oraz wartości odniesienia substancji (określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 26 stycznia 2010 r. ws. wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu). Analizę rozprzestrzeniania substancji wykonano uwzględniając tzw. tło substancji, czyli obecne stężenia tych substancji w powietrzu, w sytuacji, gdy droga jeszcze nie funkcjonuje. Uwzględnienie tła w obliczeniach znacznie zaostrza kryteria oceny poziomu oddziaływania inwestycji, ponieważ jest ono odejmowane od poziomów dopuszczalnych, jednak nawet w tym przypadku przekroczenia nie będą występować. Należy przy tym zaznaczyć, że w przypadku oddawania do użytku nowych dróg, ogólny poziom emisji z sieci drogowej nie zwiększa się, ponieważ nowe drogi przejmują ruch z istniejących, z reguły oferując korzystniejsze warunki ruchu, co powoduje mniejszą emisję. Ponadto uwzględnianie w analizie poziomu tła nieco zawyża jej wyniki, gdyż tło jest kształtowane także przez ruch pojazdów na innych drogach, który przez drogę analizowaną zostanie przejęty, niemniej jednak czynnik ten nie spowoduje przekroczeń określonych w przepisach normatywów. 127

128 W przypadku niepodejmowania inwestycji poziomy substancji w powietrzu, w miejscu realizacji inwestycji nie ulegną zmianie, podobnie jak w rejonie dróg, prowadzących obecnie ruch, który projektowana droga ma przejąć w przyszłości. Droga będzie miała status drogi ekspresowej, a więc drogi szybkiego ruchu, zapewniającej wysoki komfort podróży, przy dużej stabilności potoku ruchu (bez częstych startów i hamowań oraz jazdy poniżej prędkości ekonomicznej). Przejęcie ruchu przez projektowaną drogę ekspresową niewątpliwie odciąży sieć dróg o niższej kategorii, zmniejszając emisję substancji w ich otoczeniu. Jest to niewątpliwie korzystne dla środowiska, ponieważ drogi przebiegają najczęściej w pobliżu terenów zurbanizowanych, szczególnie wrażliwych na zanieczyszczenia powietrza. Podsumowując, stwierdza się, że niepodejmowanie przedsięwzięcia będzie dla środowiska niekorzystne. Realizacja przedsięwzięcia spowoduje przeniesienie ruchu pojazdów na nowoczesną drogę, oferującą znacznie korzystniejsze warunki ruchu i dostosowaną do dużych potoków ruchu. w efekcie można się spodziewać obniżenia ogólnego poziomu emisji substancji z sieci drogowej. 5.2 Emisje hałasu Stwierdza się, że niepodejmowanie przedsięwzięcia wiąże się z utrzymaniem i pogłębianiem aktualnych problemów wynikających z funkcjonowania istniejącego układu drogowego. w chwili obecnej osią komunikacyjną prowadzącą ruch jest istniejąca droga krajowa nr 8 oraz drogi, które w obecnym układzie drogowym również są źródłem hałasu. Są to: droga gminna (km ) droga powiatowa nr 4405W (km węzeł Trzcianka ) droga gminna (km ) droga powiatowa nr 4403 w (km ) Węzeł Knurowiec droga gminna W i W (km ) droga wojewódzka nr 694 (km węzeł Poręba) droga gminna nr W i droga powiatowa 2648W (km ) droga powiatowa nr 2647W (km węzeł Dybki ) droga gminna nr G5008W (km ) droga powiatowa nr 2639W (km węzeł Nagoszewo ) W związku z dużym natężeniem ruchu panującym na istniejącej drodze krajowej nr 8, dużym udziałem pojazdów ciężkich w strukturze ruchu oraz złym stanem technicznym nawierzchni drogi można stwierdzić, że na terenach chronionych akustycznie znajdujących się w rejonie inwestycji występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Negatywne oddziaływanie istniejącego układu drogowego zawiera się w odległości około m od osi DK 8 (w zależności od prognoz ruchu na danym odcinku oraz ukształtowania terenu). W aspekcie akustycznym, rozważając wariant 0, należy wziąć pod uwagę skutki wzrostu natężenia ruchu, które będą powodować wzrost przekroczeń dopuszczalnych norm hałasu na omawianych terenach. Ze względu na istniejące zagospodarowanie terenu trudno byłoby przystosować istniejącą drogi pod 128

129 względem bezpieczeństwa komunikacyjnego, a także wprowadzić wystarczające zabezpieczenia chroniące poszczególne elementy środowiska i ludzi. Zaprojektowana droga wg najnowszych norm i wymogów ma szansę stać się nowoczesnym szlakiem transportowym, zapewniającym zarówno wszelkie ułatwienia komunikacyjne, jak i posiadającym wszelkie konieczne zabezpieczenia środowiskowe. 5.3 Emisja zanieczyszczeń w wodach opadowych Jak pokazuje doświadczenie, w większości przypadków wariant bezinwestycyjny jest wariantem najmniej korzystnym, gdyż pozostawia istniejący układ drogowy bez zmian. Obecnie odwodnienie przedmiotowego odcinka drogi krajowej DK8 odbywa się za pomocą otwartych rowów drogowych oraz zlokalizowanych w ich ciągu przepustów. W przypadku stanu istniejącego, spływy opadowe, ze względu na mniejszą ilość pasów, a co za tym idzie mniejszą powierzchnię, z której będą odprowadzane, charakteryzować się będą większą koncentrację zanieczyszczeń. Rezygnacja z realizacji przedsięwzięcia, oznacza pozostawienie sytuacji w obecnym stanie, który sprzyja większej akumulacji zanieczyszczeń na trasie węższej w stosunku do projektowanej, oraz w dalszym ciągu stwarza zagrożenie z powodu braku zabezpieczeń na wypadek wystąpienia poważnej awarii. 6. Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi Badając wpływ realizacji przedsięwzięcia na zdrowie i życie ludzi kluczową częścią oceny stanowią oddziaływania wynikające z eksploatacji planowanej drogi: oddziaływanie hałasu, zanieczyszczeń pyłowogazowych wprowadzanych do powietrza atmosferycznego, oddziaływania elektromagnetyczne, wpływ na dobra materialne i możliwość powstania konfliktów społecznych. a) W aspekcie oddziaływania hałasu eksploatacja inwestycji wiąże się z efektem powstania ponadnormatywnego wpływu na ludzi. Nawiązując do analizy przeprowadzonej w rozdziale 9 Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do stanu akustycznego środowiska przedkładanego Raportu wprowadzenie działań minimalizujących daje szansę na skuteczną ochronę przed negatywnym oddziaływaniem hałasu. Działania minimalizujące w powyższym zakresie będą wprowadzone poprzez zastosowanie ekranów akustycznych, zlokalizowanych przy zabudowie mieszkalnej, położnej w sąsiedztwie przedmiotowego odcinka drogi, przy czym: przy lokalizowaniu ekranów akustycznych brano pod uwagę przede wszystkim tereny podlegające ochronie akustycznej wyznaczone w zatwierdzonych MPZP; obszary podlegające ochronie akustycznej znajdują się zarówno w bezpośrednim sąsiedztwie analizowanego odcinka drogi, jak również w oddaleniu. Lokalizację ekranów zaproponowano na odcinkach, gdzie zasięg ponadnormatywnego hałasu wkraczał na obszary podlegające ochronie akustycznej. Parametry ekranów dobrano tak, aby zapewnić jak największą ochronę niniejszych obszarów, stąd długość ekranów często przekracza szerokość terenów chronionych. Na podstawie wyników analizy akustycznej ( rozdział 10 Raportu) oceniono, iż skuteczna minimalizacja wpływów pod względem akustycznym jest możliwa. 129

130 b) W aspekcie oddziaływania zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, eksploatacja drogi będzie powodować emisję substancji. Analiza rozprzestrzeniania substancji emitowanych w wyniku eksploatacji drogi nie wykazuje jednak możliwości występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu oraz wartości odniesienia substancji w powietrzu. Skutkiem realizacji przedsięwzięcia będzie lokalny wzrost stężeń substancji w miejscu realizacji przedsięwzięcia, lecz także zmniejszenie się stężeń substancji w otoczeniu dróg, z których projektowana droga przejmie ruch. Ze względu na to, że będzie to droga ekspresowa, zapewniająca dobre warunki ruchu (znacznie lepsze niż drogi, z których ruch będzie przejęty), można się podziewać że ogólny poziom emisji substancji z sieci drogowej zmniejszy się. c) W aspekcie wpływu oddziaływań elektromagnetycznych pochodzących z układów linii elektromagnetycznych przecinanych przez projektowaną drogę to zakwalifikowano je jako mało istotne. Stwierdzono to biorąc pod uwagę, że dla standardowo przyjmowanych wysokości słupów pola elektryczne wytwarzane przez te linie średniego i niskiego napięcia nie generują pól elektrycznych i magnetycznych o ponadnormatywnych wartościach dla terenów, na których mogą przebywać ludzie. Dla tego typu linii pole elektryczne nie będzie też przekraczać wartości dopuszczalnej 1 kv/m określonej w rozporządzeniu w sprawie dopuszczalnych poziomów na terenach zabudowanych. Dla linii wysokich napięć przekroczenia wartości 1 kv/m występują w tzw. pasach technologicznych o szerokościach od 70 m (dla linii 400 kv) do 26 m (dla linii 110 kv), w których nie występuje zabudowa mieszkalna. d) W aspekcie wpływu na dobra materialne i możliwość powstania konfliktów społecznych realizacja inwestycji będzie wiązać się z koniecznością zajęcia nowych terenów i wyburzeń budynków mieszkalnych, a tym samym ze sprzeciwem miejscowej ludności. e) W aspekcie pozytywnych wpływów realizacji przedsięwzięcia do najważniejszych skutków realizacji przedsięwzięcia można wymienić: poprawę bezpieczeństwa komunikacyjnego wobec wzrastającego natężenia ruchu na istniejących drogach; wzrost aktywności życia społecznego, kulturalnego i działalności ekonomicznej, ogólny rozwój regionu poprzez udrożnienie i zwiększenie komfortu na głównym korytarzu komunikacyjnym, łączącym tereny z innymi regionami; dostosowanie (wykonanie nowych) urządzeń ochrony środowiska, które pozwolą zachować standardy, jakości środowiska z uwagi na zdrowie i warunki życia ludzi na przyległych terenach. 7. Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do środowiska przyrodniczego Budowa oraz eksploatacja przedmiotowej inwestycji drogowej wiąże się z generacją możliwych oddziaływań na środowisko przyrodnicze związanych z: zajętością terenów; zniszczeniem szaty roślinnej; emisją zanieczyszczeń gazowych i pyłowych; 130

131 ponadnormatywnym hałasem; spływami zanieczyszczeń wraz z wodami opadowymi i roztopowymi. zniszczeniem siedlisk, żerowisk i lęgowisk zwierząt; wzrostem śmiertelności zwierząt poprzez kolizje bezpośrednie z samochodami i elementami infrastruktury drogowej; powstaniem bariery ekologicznej (terenowej, świetlnej, akustycznej) dla swobodnej migracji zwierząt; płoszeniem i niepokojeniem zwierząt (hałasem, światłem) prowadzącym do zmiany behawioru zwierząt oraz potęgującym ich poziom stresu; fragmentacją siedlisk i populacji gatunków; akumulacją toksyn w roślinach; izolacją populacji prowadzącą do ryzyka wymierania populacji gatunków na skutek ograniczenia swobodnego przepływu genów i obniżenia zmienności genetycznej w populacji; oddziaływaniem zanieczyszczonych wód opadowych; zmianą warunków siedliskowych i struktury populacyjnej gatunków na skutek zaburzenia stosunków gruntowo-wodnych, związanych z wykonywaniem wykopów i nasypów wynikających np. z przyjętej niwelety drogi; przekształceniem siedlisk przyrodniczych poprzez ekspansję gatunków obcych geograficznie i związanych z człowiekiem (synantropijnych). 7.1 Ocena wpływu inwestycji w obrębie różnych biotopów Lasy i zadrzewienia Ingerencja w drzewostan sąsiadujący z inwestycją poprzez usunięcie drzew i krzewów w obrębie zwartych kompleksów leśnych nie wpłynie na lasy analizowanego obszaru, ponieważ dotyczyć będzie tylko fragmentu istniejącej Puszczy Białej (83779 ha); w liniach zajętości inwestycji znajduje się około 192 ha lasu. Wycinka drzew dotyczyć będzie wyłącznie obrzeża lasu przylegającego do aktualnie istniejącej drogi. Inwentaryzacja wykazała, że kondycja drzew rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie drogi jest co najmniej dobra. Tak proporcjonalnie mała w stosunku do areału Puszczy Białej wycinka lasu (ubytek powierzchni względem całego obszaru Puszczy Białej to około 0,2%) nie spowoduje osłabienia podstawowych parametrów lasu, nie zmniejszy zdolności do jego reprodukcji, nie zwiększy podatności lasu na ataki szkodników oraz nie spowoduje fragmentacji obszarów leśnych. Również w zakresie zanieczyszczenia spływającego z drogi lub też zanieczyszczenia powietrza związanego z poruszaniem się samochodów po drodze negatywne oddziaływanie inwestycji pozostaje bez wpływu na las stanowiący dużą całość, dobrze zarysowaną w regionie. Naruszenie lub całkowite wyeliminowanie pomniejszych kęp zadrzewień na etapie budowy nie powinno odcisnąć się szczególnie silnie na zbiorowiskach roślinnych związanych z zadrzewieniami, ich kępami, czy tez zaroślami śródpolnymi. Chociaż mają one niebagatelne znaczenie biocenotwórcze, to ubytek ich powierzchni stanowić będzie ułamek tego rodzaju zasobów regionu 131

132 7.1.2 Nieleśne, w tym agrocenozy Ingerencja w zielone tereny nieleśne (łąki, nieużytki zielone, pastwiska, agrocenozy) nie będzie powodowała zaburzeń w ich funkcjonowaniu. Na badanym terenie istnieją obszarowo wielkie, otwarte tereny zielone, nienależące do kompleksów leśnych. w liniach zajętości inwestycji znajduje się około 115 ha zielonych obszarów nieleśnych, co stanowi zaledwie ułamek tego rodzaju obszarów zinwentaryzowanych w całym 500 m buforze wokół inwestycji, który stanowi odpowiedni rezerwuar propaguł roślinnych. Rośliny porastające tereny nieleśne to najczęściej trawy i roślinność zielna odporna na negatywne oddziaływanie ze strony inwestycji, w zakresie zanieczyszczenia spływającego z drogi lub też zanieczyszczenia powietrza związanego z poruszaniem się samochodów po drodze Tereny podmokłe i zawodnione W kilku lokalizacjach inwestycja ingeruje w obszary wilgotne, podmokłe i wodne. Każdorazowo jednak zorganizowany system odprowadzania wód z korony jezdni zapobiegał będzie zmianie stosunków wodnych i zmianie charakteru siedlisk tego rodzaju, w tym ich osuszaniu. 7.2 Ocena wpływu inwestycji na chronione gatunki flory i fauny Względem flory Oddziaływania występujące na etapie budowy W analizie oddziaływania przyjęto założenie, że wszystkie stanowiska znajdujące w obrębie pasa drogowego ulegną zniszczeniu. Tabela 23 Zestawienie powierzchni zniszczonych stanowisk grzybów i roślin na tle zasobów w regionie Gatunek lub grupa Ubytek Skala Chrobotek Cladonia spp. Znaczenie Oddziaływania 7 stanowisk 2-3 m 2 nieznaczące Drabik drzewkowaty Climacium dendroides Gajnik lśniący Hylocomium splendens Piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis Płonnik pospolity Polytrichum commune Rokietnik pospolity Pleurozium schreberi Widłoząb miotlasty Dicranum scoparium Limprichtia długokończysta Limprichtia revolvens 8 stanowisk 2-3 m 2 nieznaczące Liczne drobne płaty m 2 nieznaczące Liczne drobne płaty m 2 nieznaczące Liczne drobne płaty m 2 nieznaczące Liczne drobne płaty m 2 nieznaczące Liczne drobne płaty m 2 nieznaczące 2 stanowiska Ok. 1 m 2 nieznaczące 132

133 Gatunek lub grupa Ubytek Skala Skosatka zanokcicowata Plagiochila asplenioides Znaczenie Oddziaływania 3 stanowiska < 1 m 2 nieznaczące Dzięgiel litwor Angelica archangelica Goździk piaskowy Dianthus arenarius Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine 1 stanowisko 3 osobniki znaczące 1 stanowisko 1 kępa nieznaczące 3 stanowiska Ok. 10 pędów nieznaczące Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis 3 stanowiska Kilkanaście pędów nieznaczące Miodownik melisowaty Melittis melissophyllum Pomocnik baldaszkowaty Chimaphila umbellata Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis Starodub łąkowy Ostericum palustre Widłak goździsty Lycopodium clavatum Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum Barwinek pospolity Vinca minor Bluszcz pospolity Hedera helix 1 stanowisko 78 pędów nieznaczące 1 stanowisko 1 osobn. nieznaczące 3 stanowiska ok. 3 m 2 nieznaczące 1 stanowisko 5 osobn. znaczące 3 stanowiska Ok. 20 m 2 nieznaczące 4 stanowiska Ok. 30 m 2 nieznaczące 1 stanowisko ok. 5 m 2 nieznaczące 3 stanowiska Ok. 20 m 2 nieznaczące Kalina koralowata Viburnum opulus 2 stanowiska Kilkanaście osobn. nieznaczące Kocanki piaskowe Helichrysum arenarium 5 stanowisk Ok. 120 osobn. nieznaczące Konwalia majowa Convallaria majalis Liczne drobne płaty ok. 300 m 2 nieznaczące Kruszyna pospolita Frangula alnus Liczne płaty 5-8 tys. osobn. nieznaczące Oddziaływania występujące na etapie eksploatacji Gatunki wrażliwe na oddziaływania inwestycji liniowych to przede wszystkim gatunki związane z ekosystemami hydrogeniczymi lub silnie powiązanymi ze specyficznymi warunkami hydrologicznymi: torfowiskami, wodami oligo- i dystroficznymi, łąkami (szczególnie zmiennowilgotnymi) i łęgami. Przedstawione w Raporcie oddziaływania na środowisko rozwiązania w postaci mostów i przepustów wskazują, że nie nastąpią zmiany w stosunkach wodnych płatów wrażliwych siedlisk przyrodniczych 133

134 i ekosystemów. Brak jest innych przesłanek do stwierdzenia negatywnego oddziaływania na populacje chronionych gatunków roślin i grzybów na etapie eksploatacji przedsięwzięcia Ocena znaczenia oddziaływania W przypadku staroduba łąkowego - gatunku chronionego prawem krajowym i europejskim oceniono ubytek 1 stanowiska, jako znaczące wyłącznie ze względu na rzadkość występowania tego gatunku w regionie (poza Doliną Bugu). W tej części Polski dzięgiel litwor Angelica archangelica ma jedynie stanowiska synantropijne. Z tego powodu, ubytek jednego stanowiska jest oddziaływaniem znacząco negatywnym na to konkretne stanowisko, ze względu na rzadkość występowania. Pozostałe gatunki porostów i roślin są częste lub pospolite w regionie. Szacowany ubytek (Tabela 23 Zestawienie powierzchni zniszczonych stanowisk grzybów i roślin na tle zasobów w regionie) należy ocenić, jako nieznaczący Względem siedlisk Ubytek siedliska priorytetowego 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) stanowi około 0,1% zasobów w regionie. Należy je uznać za nieznaczące ze względu na wtórny charakter płatów, które ulegną zniszczeniu - rozwijają się na stokach sztucznych wykopów. Znakomita większość płatów w regionie rozwija się w typowych dla siedliska warunkach, jakie występują w dolinie Bugu. Ubytek siedliska 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) szacuje się na 0,03% zasobów regionalnych. Oddziaływanie to należy uznać za nieznaczące. Ubytek siedliska 9170 Grąd subkontynentalny wynosi 0,19% zasobów regionalnych. Ze względu na stan zachowania płatów, które ulegną zniszczeniu, oddziaływanie należy uznać za nieznaczące. Ubytek siedliska 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe olszowe i jesionowe szacuje się na 0,20%. Ze względu na priorytetowy charakter siedliska oddziaływanie to należy uznać za znaczące. Ubytek siedliska 9110 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) szacuje się na 0,32%. Ze względu na priorytetowy charakter siedliska oddziaływanie to należy uznać za znaczące Oddziaływania występujące na etapie eksploatacji Siedliska wrażliwe na oddziaływania inwestycji liniowych to przede wszystkim ekosystemy hydrogeniczne lub silnie powiązane z specyficznymi warunkami hydrologicznymi: torfowiska, wody oligo- i dystroficzne, łąki (szczególnie zmiennowilgotne) i łęgi. Przedstawione w Raporcie oddziaływania na środowisko rozwiązania w postaci mostów i przepustów wskazują, że nie nastąpią zmiany w stosunkach wodnych płatów wrażliwych siedlisk przyrodniczych. Brak jest innych przesłanek do stwierdzenia negatywnego oddziaływania na płaty siedlisk przyrodniczych na etapie eksploatacji przedsięwzięcia Względem fauny Oddziaływania występujące na etapie budowy (ocena i zalecenia) a) Niszczeniu drzew, krzewów i roślinności zielnej towarzyszyć będzie przypadkowe niepokojenie przedstawicieli wielu gatunków zwierząt, przypadkowe ich zabijanie oraz najprawdopodobniej 134

135 wzrośnie poziom ich śmiertelności. Szczególnie na to narażone będą postaci dorosłe i młodociane bezkręgowców. w czasie budowy zostaną trwale przemieszczone znaczne ilości mas ziemnych. Na powierzchni objętej pasem drogowym zniszczona zostanie dotychczasowa pokrywa roślinna oraz gleba. Przy takim założeniu, gatunki zwierząt o małej lub niewielkiej mobilności utracą część swoich lokalnych populacji, a ich biotopy ulegną trwałej zmianie oraz zmniejszy się ich areał. Do takich narażonych gatunków należą m.in.: biegaczowate, czerwończyk nieparek, mrówka rudnica, ryjówki, kret i mysz zaroślowa. Każdorazowo jednak będzie to dotyczyć gatunków niebędących endemitami, które, choć często chronione i rzadkie, nie będą narażone na całkowita zagładę i wytępienie całych populacji w regionie. Biorąc pod uwagę charakterystyki każdego ze zinwentaryzowanych gatunków zwierząt należy stwierdzić, że zwierzęta będą miały każdorazowo możliwość ucieczki (odpłynięcie, przemarsz, przelot) z miejsca, gdzie grozić im będzie zagrożenie życia. Zwierzęta będą płoszone zawczasu przez samą już obecność ludzi w miejscu budowy, maszyn lekkich, maszyn ciężkich, hałasu budowy, czy oświetlenia. Chronione wiewiórki i ptaki dziuplaste będą dokonywały przemieszczeń w pasie drzew do nowych lokalizacji, ponieważ inwestycja nie spowoduje ich fragmentacji. w innych lokalizacjach znajdą one lub wytworzą nowe dziuple. Podobnie będzie w przypadku większych i mniejszych ssaków, w tym nietoperzy, które wypłoszone z aktualnie zajmowanych biotopów przeniosą się do bezpiecznych lokalizacji. Zwierzęta, korzystając ze swoich wrodzonych charakterystyk i mobilności, dokonają samodzielnego pasażu z miejsc zagrożonych do bezpieczniejszych. Przestrzeganie terminów prac budowlanych przywołanych w zaleceniach pozwoli zminimalizować nieuniknione straty w pogłowiu zwierząt. b) Bezpośrednią konsekwencją wycinki drzew i krzewów oraz ingerencji inwestycji w zielone tereny otwarte będzie nagłe pozbawienie zwierząt tam występujących (owadów, płazów i gadów, ptaków i ssaków) odpowiednich do życia siedlisk. Ingerencja w elementy szaty roślinnej ograniczy aktualnie dostępne dla zwierząt żerowiska i lęgowiska (drzewa, krzewy, roślinność łąk, pastwisk oraz szczególnie cenne z biocenotwórczego punktu widzenia nieużytki zielone). Jednak w przypadku każdego ze zinwentaryzowanych gatunków zwierząt możliwe i konieczne dla nich będzie aktywne przeniesienie się dorosłych i młodocianych osobników do innych lokalizacji, zasobnych w odpowiedniego typu siedliska i żerowiska, ponieważ przywiązanie zwierząt do określonego terytorium nie jest w żadnym przypadku zupełnie stałe i niezmienne. Zwierzęta w razie potrzeby będą przenosić się samodzielnie do nowych lokalizacji, poza terenem budowy, wraz z potomstwem. Wylesienia w miejscu budowy będą wywoływać wśród zwierząt zaniepokojenie i panikę, co nie przerwie jednak różnego rodzaju połączeń przyrodniczych oraz nie pozbawi zwierząt innej, dostępnej w okolicy przestrzeni do życia oraz nie zahamuje możliwości realizacji ich procesów życiowych (bytowanie, żerowanie, chronienie się, odpoczynek, gody, lęgi). c) Grupą zwierząt najbardziej zagrożoną zniszczeniem szczególnie wielu osobników wszelkimi elementami planowanej inwestycji na etapie budowy będą płazy (formy dorosłe, młodociane i skrzek). Faza realizacji inwestycji wiąże się z trwałą likwidacją siedlisk płazów lub ich fragmentacją (niszczenie miejsc rozrodu i zimowisk w zinwentaryzowanych terenach podmokłych, rzekach, ciekach, stawach) oraz z zagrożeniami powstającymi podczas prowadzenia robót ziemnych, m.in. tworzeniem różnego rodzaju pułapek antropogenicznych (studzienki, wykopy, nie do przebycia bariery ścianek Larsena, faszyny), których zwierzęta nie będą w stanie samodzielnie opuścić. Środkiem minimalizującym jest odławianie i przenoszenie płazów poza teren budowy. 135

136 d) Ptaki, pozbawione aktualnie zajmowanych drzew i krzewów, będą wybierać na gniazda drzewa, krzewy i tereny zielone poza obszarem budowy. w przypadku utraty lęgów przez zinwentaryzowane gatunki ptaków, nawet po ich kilkukrotnym zniszczeniu, szereg gatunków przeprowadzać je będzie aż do skutku. Podczas budowy drogi ptaki narażone będą w przelocie na kolizje z niespodziewanymi dla nich w środowisku przyrodniczym elementami budowy (dźwigi, konstrukcje stalowe i betonowe). Chwilowe zmniejszenie dostępnych miejsc do prezentowania przez ptaki śpiewające śpiewu, nawoływania w celu znalezienia partnera, czy też do zmniejszenie możliwości demonstrowania rywalom ptaka kontroli nad terytorium będzie zniwelowane poprzez wybór do życia nowych lub alternatywnych biotopów, których w sąsiedztwie inwestycji jest bardzo wiele. e) Ssaki będą narażone na bezpośrednie zagrożenie życia w czasie budowy najmniej, ponieważ pod względem inteligencji znajdują się na szczycie piramidy zwierząt. Płoszone, będą mogły przemieścić się do spokojniejszych lokalizacji. Ryzyko ich uwięzienia w obrębie budowy w praktyce jest bardzo niewielki. Nietoperze mogą być jednak narażone na zmianę swojego zachowania w związku ze zmianą czynnika świetlnego, który na terenie budowy generowany będzie oświetleniem technologicznym. Podobnie jak ptaki, będą one narażone na bezpośrednie kolizje z elementami infrastruktury budowlanej w trakcie przelotów. Powstanie terenowych barier ekologicznych (infrastruktura budowlana, maszyny, obiekty inżynierskie) pozostanie bez wpływu na możliwości dyspersji środowiskowej zwierząt z każdego zinwentaryzowanego gatunku, poza uwięzionymi. f) Na etapie budowy zwierzęta wszystkich zinwentaryzowanych grup będą narażone na bezpośrednie kolizje z pojazdami poruszającymi się po placu budowy. Największe zagrożenie dotyczyć będzie zwierząt poruszających się dość powolnie, m.in. wykazanych gatunków płazów, szczególnie ropuch i kumaków. Zapobiegać kolizjom można poprzez zastosowanie wygrodzeń w miejscach sezonowych i masowych wędrówek płazów na zimowiska lub po okresie rozrodu wiosennego oraz poprzez obecność na placu budowy nadzoru przyrodniczego. Płazy będą lokowały się również w okresowych zastoinach wodnych w obrębie placu budowy. g) Hałas technologiczny (ciężki sprzęt) będzie czynnikiem wpływającym na zwierzęta niekorzystnie, w tym w szczególności na ptaki. Szczególnie wrażliwe na hałas ptaki lub gatunki bardzo płochliwe, kierowane swoim behawiorem i wrodzonym zachowaniami, wybiorą na lęgi odpowiedniejsze lokalizacje. Ptaki są grupą kręgowców, dla których komunikacja dźwiękowa odgrywa szczególną rolę, zwłaszcza w okresie rozrodczym. Niektóre samce będą adaptować się do zmienionych warunków środowiska śpiewając głośniej, co narazi je na straty energetyczne i może obniżyć ich sukces lęgowy. Skąd inąd wiadomo jednak, że większość zinwentaryzowanych gatunków ptaków będzie próbować osiągać sukcesy lęgowe aż do skutku, w odpowiedniejszych lokalizacjach. h) Analiza faktycznego wpływu inwestycji na siedliska zwierząt bytujących w obrębie analizowanego terenu (tereny otwarte, lasy i zadrzewienia) prowadzi do jednoznacznego wniosku, że skala oddziaływania negatywnych czynników na organizmy zasiedlające roślinność drzewiastą i krzewy oraz zbiorowiska roślin zielnych i traw oceniona może być na niewielką. Biorąc pod uwagę fakt, że w pobliżu inwestycji nienaruszanych powierzchni o tego rodzaju biotopach pozostaje bardzo wiele należy zaznaczyć, że najprawdopodobniej zwierzęta, korzystając ze swoich naturalnych wzorców 136

137 zachowań, będą mogły wybrać nowe miejsca bytowania. w konsekwencji nie doprowadzi to do zaburzeń aktualnych relacji biocenotycznych analizowanego obszaru i regionu. Tabela 24 zestawienie oddziaływania inwestycji na gatunki zwierząt etap budowy Gatunek lub grupa Typ oddziaływania Znaczenie oddziaływania Biegaczowate Biegacz polny Biegacz granulowany Biegacz ogrodowy Biegacz złocisty Czerwończyk nieparek Trzmiele Trzmiel gajowy Trzmiel leśny Trzmiel rudoszary Trzmiel rudy Trzmiel drzewny Trzmiel ziemny Trzmiel kamiennik Mrówka rudnica Piskorz Płazy i gady Traszka zwyczajna Kumak nizinny Grzebiuszka ziemna Ropucha szara Ropucha zielona Żaba trawna Żaby zielone Żaba moczarowa Żaby zielone Padalec zwyczajny Jaszczurka żyworodna Żmija zwyczajna Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Brak Brak Brak Tak, dość znaczne Tak, niewielkie Tak, światło będzie silnym wabikiem Brak Brak Brak Tak, dość znaczne Tak, niewielkie Tak, światło będzie silnym wabikiem Brak Brak Brak Tak, dość znaczne Tak, niewielkie Tak, światło będzie silnym wabikiem Brak Brak Brak Tak, dość znaczne Tak, niewielkie Tak, światło będzie silnym wabikiem Tak, niewielki, szereg wodnych alternatyw Tak, bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia Tak, niewielka, chwilowo duża Tak, niewielkie Tak, niewielkie Brak Tak, niewielkie, działania minimalizujące Tak, bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia Tak, niewielka, działania minimalizujące Tak, duże Tak, niewielkie obszarowo Brak 137

138 Gatunek lub grupa Typ oddziaływania Znaczenie oddziaływania Ptaki Rząd: brodzące (Ciconiiformes) Rząd: blaszkodziobe (Anseriformes) Rząd: jastrzębiowe (Accipitriformes) Myszołów Rząd: sokołowe (Falconiformes) Rząd: grzebiące (Galliformes) Przepiórka Rząd: żurawiowe (Gruiformes) Rząd: siewkowe (Charadriiformes) Słonka Rząd: gołębiowe (Columbiformes) Rząd: kukułkowe (Cuculiformes) Rząd: lelkowe (Caprimulgiformes) Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Brak Brak Brak Brak Niewielkie Brak Brak Brak Brak Brak Niewielkie Brak Brak Brak Brak Brak Niewielkie Silne, bardzo płochliwe, mogą porzucać lęgi. Brak Brak Brak Brak Niewielkie Niewielkie. Brak Brak Brak Brak Niewielkie Silne, porozumiewanie się głosem Brak Brak Brak Brak Niewielkie Brak, niewielkie (ptak nocny) 138

139 Gatunek lub grupa Typ oddziaływania Znaczenie oddziaływania Rząd: jerzykowe (Apodiformes) Rząd: dzioborożcowe (Bucerotiformes) dudek Rząd: dzięciołowe (Piciformes) Rząd: wróblowe (Passeriformes) Jeż wschodni Wiewiórka pospolita Łasica Ryjówka malutka Ryjówka aksamitna Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Brak Brak Brak Brak Niewielkie Niewielkie, wśród wróblowych ptaki śpiewające porozumiewające się głosem Tak, kompensacja, przejścia Brak Tak, działania minimalizujące - przejścia Tak, niewielkie, pułapki Tak, niewielkie, szereg alternatywie Brak Brak Brak Tak, działania minimalizujące - przejścia Tak, niewielkie, pułapki Tak, niewielkie, szereg alternatywie Brak Nietoperze Nocek rudy Borowiec wielki Mroczek późny Karlik większy Karlik drobny Gacek brunatny Kret Mysz zaroślowa Rzęsorek rzeczek Bóbr europejski Wydra Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Niszczenie siedlisk. Płoszenie, hałas, wibracje, światło Oddziaływania występujące na etapie eksploatacji (ocena i zalecenia) Brak Brak Brak Tak, niewielkie w trakcie przelotów Tak, niewielkie, szereg alternatywie Tak, zmiana behawioru, przylot do owadów wabionych oświetleniem Brak Brak Tak dla bobra, działania minimalizujące, przejścia Brak Tak, niewielkie, szereg alternatyw Brak Inwestycja na etapie eksploatacji spowoduje szereg negatywnych oddziaływań na zinwentaryzowane gatunki zwierząt ich populacje i poszczególne osobniki. Będzie to: a) bezpośrednie i trwałe zajęcie biotopów wykorzystywanych aktualnie przez zinwentaryzowane gatunki zwierząt. Ograniczy ono aktualne miejsca żerowiskowe oraz doprowadzi do ich lokalnego pofragmentowania. Należy zaznaczyć jednak, że aktualnie droga przebiega dziś w tamtej lokalizacji i ulegnie tylko niewielkiemu rozszerzeniu w granicach pasa zajętości. Pozostanie to bez wpływu na populacje każdego wykazanego gatunku zwierzęcia, w skali regionu. b) stworzenie bariery migracyjnej (wylesienie, wygrodzenie drogi, płoszenie hałasem pojazdów) w obrębie szlaków migracji zwierząt będzie narastało z każdym rokiem, wraz ze wzrostem 139

140 natężenia ruchu i wprowadzonymi elementami infrastruktury drogowej (jak na przykład płotami, siatkami). Faza eksploatacji wiązać się będzie z powstaniem nieprzekraczalnej, często śmiertelnej (zwłaszcza dla płazów) bariery wynikającej z ruchu kołowego oraz konstrukcji drogi (urządzenia odwodnienia stanowiące pułapkę czy też strome nasypy uniemożliwiające dyspersję w środowisku). Prowadzić to może do szeregu negatywnych skutków środowiskowych dla zwierząt, w tym potencjalnie do: izolacji populacji wykazanych gatunków zwierząt. ograniczenia możliwości wykorzystania areałów osobniczych poprzez zahamowanie migracji zwierząt związanych ze zdobywaniem pożywienia i szukaniem miejsc schronienia. ograniczenia i zahamowania migracji zwierząt dalekiego zasięgu zahamowanie ekspansji gatunków i kolonizacji nowych siedlisk. ograniczenia przepływu genów i obniżenie zmienności genetycznej w ramach populacji. zamierania lokalnych populacji i obniżenie tym samym bioróżnorodności obszarów siedliskowych oddzielonych barierami ekologicznymi. Bariera ekologiczna, rozumiana tu jako kompleksowy efekt działania śmiertelności, fizycznych ograniczeń, przekształceń i oddziaływań, które ograniczają danemu gatunkowi możliwość przekraczania drogi, będzie udziałem przedmiotowej inwestycji. Obecność bariery ekologicznej w tym przypadku nie będzie prowadzić jednak do podziału siedlisk na mniejsze płaty, nie spowoduje ona również fragmentacji siedlisk i nie pozbawi zwierząt możliwości przemieszczania się do odpowiedniego rodzaju biotopów, co tożsame będzie z niewystępowaniem efektu izolacji. Będzie tak, dlatego że w terenie analizowanym istnieje szereg pomniejszych łączników ekologicznych pomiędzy większymi kompleksami leśnymi oraz inwestycji towarzyszy cały szereg infrastruktury drogowej w postaci przejść i przepustów odpowiednich dla zwierząt. Najbardziej narażone na oddziaływanie efektu bariery będą zinwentaryzowane gatunki dużych ssaków, dla których zaplanowano także budowę odpowiedniej infrastruktury. c) Inwestycja nie zmniejszy drożności korytarzy migracyjnych, poprzez odpowiednio zaplanowane rozmieszczenie przejść dla zwierząt. d) Analiza poziomów hałasu mogącego oddziaływać na gatunki zwierząt wskazuje, że klimat akustyczny obszaru choć ulegnie pogorszeniu to najprawdopodobniej zwierzęta, w tym szczególnie ptaki charakteryzujące się możliwością przywykania do hałasu będą mogły realizować swoje potrzeby życiowe bez większego problemu, lub w skrajnych przypadkach wybierać lepsze i odpowiedniejsze lokalizacje (sąsiedztwo dróg omijane jest przez wiele gatunków ptaków śpiewających), których w pobliżu inwestycji jest bardzo wiele. e) Planowana inwestycja drogowa będzie charakteryzowała się natężeniem ruchu powyżej 1 tysiąca pojazdów na dobę stanowiąc istotnie trudną przeszkodę w przemieszczaniu się większości zwierząt. Przy natężeniu ruchu do 2,5 tysiąca pojazdów na dobę, pomimo dużej śmiertelności, stosunkowo wysoki procent prób przekroczenia drogi kończy się sukcesem. Powyżej 10 tyś. pojazdów na dobę zwierzęta odczuwają tak silny lęk, że niewiele z nich podejmuje próby przekroczenia drogi. Jednak zaplanowane do budowy przejścia dla zwierząt zniwelują ten barierowy efekt inwestycji, który w innym przypadku mógłby doprowadzić do izolacji populacji i ryzyka endogamii. 140

141 f) Największy dystans migracji dobowych posiadają duże ptaki, m. in. ptaki z rzędów: szponiaste, brodzące. Zwierzęta, które posiadają największe wymagania przestrzenne (wielkość areałów i dystans przemieszczania się) są najbardziej narażone na kolizyjne z infrastrukturą techniczną i tym samym najbardziej zagrożone w wyniku negatywnego oddziaływania rozbudowy infrastruktury drogowej. Jednakże inwentaryzacja wykazała, że w pobliżu aktualnie eksploatowanej drogi ptaki szponiaste i brodzące (błotniak, kania, myszołów, pustułka, bociany) realizować mogą bezproblemowo swoje potrzeby życiowe w zakresie bytowania, godów, lęgów i żerowania. g) Zwiększone ryzyko bezpośrednich kolizji zwierząt z samochodami zwiększona śmiertelność osobnicza może prowadzić do zaburzeń większych struktur biocenotycznych (wygasanie populacji, endogamia, zaburzenia sieci troficznych). Najprawdopodobniej w obrębie inwestycji nie będzie ginąć wiele zwierząt w wypadkach i kolizjach z samochodami z powodu zastosowanych wygrodzeń. Założyć jednak można, że w odróżnieniu od większych ssaków np. jeleni czy saren, które żyją dłużej, i są najprawdopodobniej w stanie zakodować na mapie swoich migracji nową drogę i jej unikać, oraz z powodu ich wielkości zwierzęta mniejsze i żyjące, co najwyżej kilka lat (jak na przykład jeże, kuny, lisy, myszy, płazy i gady), często będą podejmowały próby przemieszczeń na wskroś drogi. Będą one również polowały w rejonie dróg na odkrytym terenie, lub bezpośrednio na pasie drogi, gdzie wchodząc na rozgrzaną powierzchnię jezdni w poszukiwaniu ciepła i związanych z nim np. owadów narażać się będą na śmiertelne kolizje z pojazdami. Więcej gromadzących się nad rozgrzanym w ciągu dnia asfaltem owadów będzie przywabiało po zmierzchu drobne drapieżniki i powodowało ich zwiększoną śmiertelność w wypadkach z pojazdami. Konsekwencją tego będzie podwyższenie liczebności padlinożerców penetrujących pobocza dróg w poszukiwaniu ciał ofiar kolizji komunikacyjnych żerujących na padlinie zwierząt i kolejne narażenie ich na śmiertelne kolizje z pojazdami. Szczególnego rodzaju konfliktu należy spodziewać się pomiędzy infrastrukturą drogową, a szlakami sezonowej migracji płazów, powodującą albo masową śmiertelność płazów albo izolację ekologiczną ich populacji. Wykazane w inwentaryzacji płazy są zagrożone z powodu likwidacji części wykorzystywanych aktualnie zbiorników wodnych lub zmianą ich charakteru a także poprzez tworzenie sztucznych barier dla ich naturalnych migracji. Dlatego też jako jeden ze sposobów zmniejszania tego negatywnego oddziaływania jest zaproponowana do wdrożenia budowa przejść dla płazów i innych zwierząt zasiedlających mokre siedliska wodne i błotne. Szczegółowa inwentaryzacja wykazała istnienie w regionie planowanej inwestycji kilku centrów propagacji płazów ulokowanych najczęściej w pobliżu różnorodnych zbiorników wodnych, co spowodowało zaprojektowanie dla nich dedykowanych przejść (zaznaczenie na podkładach mapowych). h) Ryzyko śmierci pojedynczych osobników związane będzie również z emisją chemicznych zanieczyszczeń do powietrza oraz emisją ścieków z korony drogi. Każdorazowo pomniejszać ten negatywny wpływ będzie system zaplanowanej do budowy kanalizacji drogowej odprowadzającej wody z korony drogi do zorganizowanego systemu. Tak, więc ryzyko zatrucia, akumulacji metali ciężkich w poszczególnych populacjach osobniczych będzie znacznie pomniejszane. Zwierzęta bytujące w sąsiedztwie dróg narażone będą na negatywne wpływy powodowane zanieczyszczeniem komunikacyjnym (spaliny, pyły, resztki paliw, olejów, smarów, sól), sztucznym oświetleniem ze świateł samochodów, nieustającym hałasem i wibracjami. Jednak prowadzone wrodzonym instynktem znajdą nowe i odpowiedniejsze lokalizacje. Zanieczyszczenia zebrane będą w zorganizowanym systemie odprowadzenia z korony jezdni. 141

142 i) Dla płazów, jako jednej ze zinwentaryzowanych grup zwierząt narażonych na szczególne niebezpieczeństwo na etapie eksploatacji konieczne jest zastosowanie stałych wygrodzeń, w miejscach, gdzie wyznaczono lokalne szlaki migracji płazów oraz w sąsiedztwie zbiorników wodnych. Te newralgiczne dla płazów lokalizacje (szlaki migracji) rozpoznano w km: , , , , (rz. Tuchełka) dla grupy płazów - żaba trawna, żaby zielone, żaba moczarowa, ropucha szara, ropucha zielona, grzebiuszka ziemna oraz w km (kompleks stawów), dla grupy płazów - żaba trawna, żaby zielone, żaba moczarowa, ropucha szara, ropucha zielona, grzebiuszka ziemna i traszka zwyczajna, w których to kilometrażach przewidziano lokalizacje przepustów poddrogowych dla zwierząt lub znajdą się tam przepusty dla zwierząt nie dedykowane, ale możliwe przez płazy do wykorzystania. Na wygrodzenia należy stosować płotki z siatki metalowej z przewieszką, murki lub rampy betonowe o wysokości nie mniejszej niż 0,5 m, naprowadzające zwierzęta do przejść. w przypadku zastosowania płotków lub elementów z siatki wielkość oczek nie może być większa niż 0,5 cm. Górna część konstrukcji powinna być wygięta w kierunku terenu przylegającego do pasa drogi, pod kątem nie mniejszym niż 45, a zewnętrzne końce systemów (nie naprowadzające do przejść) powinny być uformowane w kształcie litery U w kierunku przeciwnym do pasa drogi; siatka powinna być wkopana w ziemię na głębokość nie mniejszą niż 0,1 m. Konstrukcje powinny łączyć się z czołami przejść dla zwierząt i przepustów w sposób płynny i uniemożliwiający przedostanie się zwierząt na pas ruchu. Ogrodzenie będzie rozciągnięte na długości 100 m po każdej ze stron przekraczanego cieku oraz na całej rozciągłości sąsiadującego zbiornika wodnego (plus 50 m w każdą stronę) Analiza czynników mogących oddziaływać na zwierzęta wskazuje, że zwierzęta będą mogły swobodnie realizować kolejne swoje funkcje życiowe, w zakresie znajdowania partnera, rozpoznawania zbliżania się drapieżników, ochrony rewiru, komunikacji wzrokowej, głosowej i zapachowej, czy dostrzegania niebezpieczeństwa. w konsekwencji nie zmienią się powiązania zoocenotyczne pomiędzy aktualnie występującymi w regionie związkami biocenotycznymi. Informacje pozwalające ocenić stan zoofauny analizowanego terenu, zebrane podczas analiz terenowych wykazały w jednoznaczny sposób, że inwestycja nie zaburzy na analizowanym obszarze obecnych układów biocenotycznych. Ewentualne straty osobnicze zostaną zrównoważone przez naturalne procesy przyrodnicze, które zajdą w ciągu kilku kolejnych sezonów wegetacyjnych i pozostaną bez wpływu na występowanie, rozmieszczenie i wielkość populacji zwierząt oraz ich rozród w skali regionu. 142

143 Tabela 25 Zestawienie oddziaływania inwestycji na gatunki zwierząt etap eksploatacji Gatunek lub grupa Typ oddziaływania Znaczenie oddziaływania Biegaczowate Biegacz polny Biegacz granulowany Biegacz ogrodowy Biegacz złocisty Czerwończyk nieparek Trzmiele Trzmiel gajowy Trzmiel leśny Trzmiel rudoszary Trzmiel rudy Trzmiel drzewny Trzmiel ziemny Trzmiel kamiennik Mrówka rudnica Piskorz Płazy i gady Traszka zwyczajna Kumak nizinny Grzebiuszka ziemna Ropucha szara Ropucha zielona Żaba trawna Żaby zielone Żaba moczarowa Żaby zielone Padalec zwyczajny Jaszczurka żyworodna Żmija zwyczajna Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Brak Brak Brak Tak, dość znaczne (ciepło drogi oraz padlina będą dodatkowym wabikiem) Tak, światło będzie silnym wabikiem. Brak Brak Brak Tak (ciepło drogi wabikiem) Tak, światło będzie silnym wabikiem. Brak Brak Brak Tak (ciepło drogi wabikiem) Tak, światło będzie silnym wabikiem. Brak Brak Brak Brak Brak Tak, niewielki, szereg wodnych alternatyw Tak, bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia Tak, niewielka, chwilowo duża Brak Brak Tak, niewielkie, działania minimalizujące, przepusty Tak, bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia Tak, niewielka, działania minimalizujące Nie, zabezpieczenia, przepusty Brak 143

144 Gatunek lub grupa Typ oddziaływania Znaczenie oddziaływania Ptaki Rząd: brodzące (Ciconiiformes) Rząd: blaszkodziobe (Anseriformes) Rząd: jastrzębiowe (Accipitriformes) Myszołów Rząd: sokołowe (Falconiformes) Rząd: grzebiące (Galliformes) Przepiórka Rząd: żurawiowe (Gruiformes) Rząd: siewkowe (Charadriiformes) Słonka Rząd: gołębiowe (Columbiformes) Rząd: kukułkowe (Cuculiformes) Rząd: lelkowe (Caprimulgiformes) Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Brak Brak Brak Brak, wysoki lot Brak, duże ptaki Brak Brak Brak Tak, niski pułap przelotu Brak Brak Brak Brak, wysoki pułap lotu Brak Silne, bardzo płochwlie, mogą porzucać lęgi. Brak Brak Brak Brak Niewielkie. Brak Brak Brak Brak Brak Brak Brak Brak Tak, światło samochodów wabikiem Niewielkie (ptak nocny) 144

145 Gatunek lub grupa Typ oddziaływania Znaczenie oddziaływania Rząd: jerzykowe (Apodiformes) Rząd: dzioborożcowe (Bucerotiformes) dudek Rząd: dzięciołowe (Piciformes) Rząd: wróblowe (Passeriformes) Jeż wschodni Wiewiórka pospolita Łasica Ryjówka malutka Ryjówka aksamitna Nietoperze Nocek rudy Borowiec wielki Mroczek późny Karlik większy Karlik drobny Gacek brunatny Kret Mysz zaroślowa Rzęsorek rzeczek Bóbr europejski Wydra Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Płoszenie, hałas, wibracje, światło. Zaburzenie szlaków migracji. Zatrucia toksynami. Bariera przestrzenna. Ryzyko śmierci. Brak Brak Brak Tak, kolizje z pojazdami Niewielkie, wśród wróblowych ptaki śpiewające porozumiewające się głosem Tak, działania minimalizujące, przejścia Brak Tak, działania minimalizujące przejścia Tak, niewielkie, wygrodzenia Brak Brak Brak Tak, działania minimalizujące przejścia Tak, niewielkie, pułapki Brak Brak Brak Brak Tak, niewielkie w trakcie przelotów Tak, zmiana behawioru, przylot do owadów wabionych oświetleniem przydrogowym Brak Brak Tak dla bobra, działania minimalizujące, przejścia Brak 7.3 Ocena przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na obszary chronione, w tym obszary sieci Natura 2000 W niniejszym rozdziale przedstawiono wynik oceny oddziaływania planowanej inwestycji na obszary Natura 2000, zgodnie z wytycznymi metodycznymi zawartymi w Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000: Wytyczne metodyczne dotyczące przepisów Artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG. Komisja Europejska 2002; przekład polski: WWF Polska Wykonując ocenę i analizując potencjalne oddziaływania przedsięwzięcia na obszary Natura 2000 wzięto pod uwagę następujące kryteria: odległość od planowanej inwestycji; obniżenie jakości siedliska / warunków życiowych populacji będących przedmiotami ochrony na skutek negatywnych oddziaływań pośrednich; 145

146 spójność poszczególnych obszarów Natura 2000 w sąsiedztwie inwestycji; konieczność zastosowania kompensacji przyrodniczej / środków łagodzących. Oceną oddziaływania na obszar Natura 2000 objęto kwestie związane z konkretnym obszarem Natura 2000 (lub obszarami), odnosząc się do jego przedmiotów ochrony. Ocena uwzględnia wszystkie elementy składające się na integralność terenu oraz ogólną spójność sieci Lokalizacja, opis i charakterystyka obszarów Natura2000 względem planowanej inwestycji Na poniższym rysunku przedstawiono lokalizację przedsięwzięcia względem obszarów Natura Rysunek 13 Lokalizacja drogi ekspresowej S8 względem obszarów Natura 2000 W poniższych podrozdziałach zaprezentowano krótkie charakterystyki wszystkich wykazanych powyżej obszarów, przygotowane w oparciu o formularze SDF Puszcza Biała (PLB140007) OPIS OBSZARU Obszar stanowi jeden z największych kompleksów leśnych na Mazowszu, usytuowany między Bugiem a Narwią. Najważniejszymi rzekami przepływającymi przez te lasy są: Brok, Struga, Truchełka, Turka i Wymarkacz - dopływy Narwi i Bugu. Lasy w postaci kilku kompleksów o różnym zwarciu, pokrywają 146

147 większość obszaru ostoi. Obecnie posiadają one jedynie znaczenie gospodarcze. Teren zdominowany jest przez suche siedliska porośnięte sośninami w średnim wieku, a lokalnie występują drzewostany dębowograbowe, jesionowo - olszowe i olszowe. Niektóre fragmenty zbiorowisk leśnych mają zachowany prawie naturalny charakter. Na obszarze ostoi w dolinach cieków występują również łąki i zarośla wierzbowe oraz dwa małe kompleksy stawów rybnych. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 49. Występuje co najmniej 29 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 13 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). w okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1 % populacji krajowej (C6) następujących gatunków: bocian czarny, kraska (PCK) i lelek. ZAGROŻENIA Siedliska przyrodnicze obszaru są silnie zdegradowane i obszar wymaga szczególnej troski ze względu na utrzymanie istniejącego stanu ważnych dla Europy gatunków ptaków. Zagrożenia mogłyby wystąpić w wypadku odstąpienia od obowiązujących zasad gospodarki leśnej Dolina Dolnego Bugu (PLB140001) OPIS OBSZARU Obszar obejmuje ok. 260 km odcinek doliny Bugu od ujścia Krzny do Jeziora Zegrzyńskiego. Większość doliny pokrywają suche, ekstensywnie użytkowane pastwiska. Obszary bagienne są usytuowane głównie przy ujściach rzek, dopływów Bugu oraz wokół pozostałych fragmentów dawnych koryt rzecznych. Koryto Bugu jest w większości nie zmienione przez człowieka, pozostały tu liczne, piaszczyste wyspy, nagie lub porośnięte wierzbowymi lub topolowymi łęgami nadrzecznymi; wzdłuż rzeki występują dobrze rozwinięte zarośla wierzbowe. Pierwsza terasa rzeki obfituje w starorzecza, zróżnicowane pod względem wielkości, głębokości i stopnia porośnięcia przez roślinność wodną. Do ostoi włączony jest także kompleks lasów liściastych między miejscowościami Drażniew i Platerów. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 51. Występują co najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Bardzo ważna ostoja ptaków wodno-błotnych. Jedno z nielicznych w Polsce stanowisk lęgowych gadożera; do niedawna jedno z nielicznych w Polsce stanowisk kulona. w okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków ptaków: bączek (PCK), bocian czarny, brodziec piskliwy, cyranka, czajka, czapla siwa, krwawodziób, gadożer (PCK), kszyk, kulik wielki (PCK), płaskonos, podróżniczek (PCK), rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka rzeczna, sieweczka obrożna (PCK), zimorodek; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występują: bocian biały, kania czarna, derkacz, wodnik i samotnik. Niestety, brak jest danych o ptakach w okresie pozalęgowym. Bogata fauna bezkręgowców, m.in. interesujące gatunki pająków ( Agyneta affinis, A. saxatilis, Chocorna picinus, Enoplognatha thoracica, Enophrys aequipes, Hahnia halveola, Iberina candida, Leptyphantes flavipes, Styloctetor stativus). Cenny kompleks nadrzecznych lasów o zachowanym charakterze naturalnym oraz szereg zbiorowisk roślinnych związanych z siedliskami wilgotnymi. Stanowiska rzadkich gatunków roślin. Gatunki wymienione w p z motywacją D to gatunki prawnie chronione w Polsce. ZAGROŻENIA Obwałowania i odcinanie starorzeczy od współczesnego koryta rzeki oraz zabudowa doliny. Zanieczyszczenie wód, melioracje, tamy zaporowe, trasy szybkiego ruchu, przebudowa drzewostanów w kierunku monokultur sosnowych, kłusownictwo, to kolejne czynniki, zagrażające ptakom i przyrodzie obszaru. Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniejące obiekty 147

148 i urządzenia związane z ochroną przeciwpowodziową oraz koryto rzeczne wymagają utrzymywania ich w należytym stanie technicznym. Na obszarze będą prowadzone działania zapewniające swobodny spływ wód oraz lodu. Przy wykonywaniu powyższych zadań zachowana zostanie dbałość o utrzymanie dobrego stanu ekologicznego doliny. Wykonywanie tych prac obejmuje różne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na całość obszaru Natura Dolina Liwca (PLB140002) OPIS OBSZARU Obszar obejmuje dolinę rzeki Liwiec od źródeł do ujścia rzeki do Bugu, z łąkami i zalewowymi pastwiskami utworzonymi na zmeliorowanych bagnach. Niektóre odcinki rzeki mają charakter naturalny, na innych odcinkach jest ona uregulowana, lokalnie w dolinie występują wtórne zabagnienia. Miejscami brzegi Liwca są płaskie, zajęte przez łąki i wilgotne, zalewane pastwiska, na innych odcinkach brzegi są wysokie. w dolinie przeważają łąki i pastwiska, lokalnie występują łęgi olchowe i olchowo-jesionowe oraz niewielkie kompleksy leśne, z dominującym udziałem sosny. Podłoże stanowią tu gleby mineralne. Na terenie obszaru znajdują się dwa kompleksy stawów rybnych (48 ha i 70 ha) oraz trzeci kompleks stawów rybnych w Mordach. w latach 1992 i 1993 najcenniejsze pod względem ornitologicznym fragmenty doliny zostały zmeliorowane. Ostoja ptasia o randze europejskiej E50. Występuje co najmniej 20 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Ważna ostoja ptaków wodno-błotnych, szczególnie w okresie lęgowym. w okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków ptaków: cyraneczka, cyranka, czerinca, czajka, kulik wielki (PCK), rybitwa białowąsa (PCK), brodziec piskliwy, rycyk; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występują perkoz rdzawoszyi, bocian biały, krzyżówka, błotniak stawowy, derkacz, sieweczka rzeczna, kszyk, rybitwa czarna, podróżniczek, strumieniówka, ortolan. w okresie wędrówek występują w stosunkowo dużej liczbie gęsi zbożowa i białoczelna: gęś białoczelna do osobników (C7). ZAGROŻENIA Melioracje, powodujące osuszenie terenu Bagno Pulwy (PLB140015) OPIS OBSZARU Obszar ten obejmuje rozległy kompleks łąkowo-bagienny leżący między doliną Narwi a Puszczą Białą. Dominują tu stosunkowo intensywnie użytkowane łąki kośne, rzadziej pastwiska. Południowa część badanego obszaru, zajmująca około połowy całkowitej powierzchni (między Rząśnikiem, Porządziem i Sieczychami), stanowił rozległe i prawie bezdrzewne, stosunkowo intensywnie użytkowane łąki kośne. Część północna jest mozaiką łąk, pastwisk, pół uprawnych, zarastających dołów potorfowych, łozowisk, niewielkich lasków sosnowych oraz zabudowań gospodarskich. Na obszarze tym stwierdzono 11 lęgowych gatunków ptaków z Zał. i Dyrektywy Ptasiej. Obszar ma szczególne znaczenie, jako ważne w Polsce lęgowisko derkacza Crex crex (98 M) oraz szeregu innych gatunków związanych z ekstensywnie użytkowanymi łąkami i pastwiskami bociana białego, czajki, rycyka, kszyka, kulika wielkiego i dudka. ZAGROŻENIA Intensyfikacja użytkowania łąk, melioracje odwadniające, zamiana łąk w grunty orne, zalesianie łąk, wypalania roślinności na łąkach, wzdłuż rowów i dróg, dzikie wysypiska śmieci. 148

149 Dolina Dolnej Narwi (PLB140014) OPIS OBSZARU Obszar leży na Nizinie Północnomazowieckiej pomiędzy Łomżą a Pułtuskiem - długości nurtu rzeki wynosi ok.140 km, a szerokość doliny zmienia się w zakresie 1,5-7 km. Niemal na całym odcinku rzeka silnie meandruje. Brzegi rzeki są generalnie strome, szerokość nurtu wynosi m, występują tu wypłycenia i łachy, liczne są starorzecza. w dolinie występują zadrzewienia wierzbowe i olchowe oraz niewielkie połacie borów sosnowych. Obszary leśne są poprzeplatane terenami otwartymi, na których dominują pastwiska. Występuje co najmniej 35 gatunków ptaków z Załącznika i Dyrektywy Ptasie, 19 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Bardzo ważna ostoja ptaków wodno-błotnych, szczególnie w okresie lęgowym. w okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków ptaków: batalion (PCK), błotniak łąkowy, dubelt (PCK), kraska (PCK), krwawodziób, kulik wielki (PCK), kulon (PCK), łabędź krzykliwy, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka rzeczna, sowa błotna (PCK), zimorodek. w okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C3) bataliona oraz stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga rybitwa białoskrzydła. ZAGROŻENIA Zaniechanie lub zmniejszenie intensywności gospodarki pastwiskowo-łąkarskiej, a w jego następstwie silna sukcesja roślinności krzewiastej i drzewiastej, eksploatacja torfu i piasku, zanieczyszczenie wód, nielegalne wysypiska śmieci, intensywna penetracja rekreacyjna, wnikanie zabudowy rekreacyjnej na obszar doliny Ostoja Nadbużańska (PLH140011) OPIS OBSZARU Ostoja obejmuje ok. 260 km odcinek doliny Bugu od ujścia Krzny do Jeziora Zegrzyńskiego. Większość doliny pokrywają suche, ekstensywnie użytkowane pastwiska. Obszary bagienne są usytuowane głównie przy ujściach rzek, dopływów Bugu oraz wokół pozostałych fragmentów dawnych koryt rzecznych. Koryto Bugu jest w większości nie zmienione przez człowieka, pozostały tu liczne, piaszczyste wyspy, nagie lub porośnięte wierzbowymi lub topolowymi łęgami nadrzecznymi, z dobrze rozwiniętymi zaroślami wierzbowymi. Pierwsza terasa rzeki obfituje w starorzecza, zróżnicowana pod względem wielkości, głębokości i stopnia porośnięcia przez roślinność wodną. Do ostoi włączony jest także kompleks lasów liściastych między miejscowościami Drażniew i Platerów. Lasy zajmują niecałe 20% obszaru. Dominują siedliska nieleśne: łąki i pastwiska oraz uprawy rolnicze. Naturalna dolina dużej rzeki. Szczególnie cenny jest kompleks nadrzecznych lasów o zachowanym naturalnym charakterze oraz szereg zbiorowisk łąkowych i związanych z siedliskami wilgotnymi, typowo wykształconych na dużych powierzchniach. 16 rodzajów siedlisk z tego obszaru znajduje się w Załączniku i Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Stwierdzono tu występowanie 21 gatunków z II Załącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Jest to jeden z najważniejszych obszarów dla ochrony ichtiofauny w Polsce. Obejmuje ona 10 gatunków ryb z II Załącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG, z koza złotawą i kiełbiem białopłetwym. Stanowiska rzadkich gatunków roślin w tym 2 gatunki z II Załącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Bogata fauna bezkręgowców, m.in. interesujące gatunki pająków ( Agyneta affinis, A. saxatilis, Chocorna picinus, Enoplognatha thoracica, Enophrys aequipes, Hahnia halveola, Iberina candida, Leptyphantes flavipes, Styloctetor stativus). Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków. 149

150 ZAGROŻENIA Obwałowania i odcinanie starorzeczy od współczesnego koryta rzeki; zanieczyszczenie wód, melioracje, tamy zaporowe, trasy szybkiego ruchu, przebudowa drzewostanów w kierunku monokultur sosnowych, kłusownictwo. Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniejące obiekty i urządzenia związane z ochroną przeciwpowodziową wymagają utrzymywania ich w sprawności technicznej. Na obszarze będą prowadzone działania związane z swobodnym spływem wód i kry. Wykonywanie tych prac obejmuje różne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na całość obszaru Natura Ostoja Nadliwiecka (PLH140032) OPIS OBSZARU Liwiec należy do największych dopływów rzeki Bug. Początek bierze w rozległej, zatorfionej niecce będącej najprawdopodobniej dawnym jęzorem lodowca. Do lat II połowy XX w. znajdował się tu jeden z największych w Polsce kompleksów torfowisk niskich typu dolinowego noszący nazwą Bagna Klimonty lub Torfowisko Klimonty, który zmeliorowano i zamieniono na łąki. Liwiec płynie przez teren o konfiguracji falistej i pagórkowatej, przecinając obszar morenowy w okolicach Kisielan i Mokobód koło Siedlec. Częściowo rzeka wykorzystuje w swoim biegu rozległe niecki wytopiskowe po bryłach martwego lodu. Podłoże rzeki jest bardzo urozmaicone, na przemian piaszczyste, żwirowe, gliniaste i zamulone. Wielokrotnie podejmowano próby regulacji koryta, ale zmieniono je jedynie w górnym i częściowo w środkowym biegu. Na odcinku od Pogorzelca do ujścia Liwiec płynie naturalnym, zmiennym co do głębokości i szerokości korytem, tworząc liczne meandry. w dolnym odcinku występują liczne wyspy, śródrzeczne płycizny, łachy, plaże i starorzecza. w dolinie dominują użytki zielone tworzące mozaikę z lasami łęgowymi, olsami, zaroślami wierzbowymi oraz szuwarami. Krajobraz urozmaicają pojedyncze drzewa i ich grupy. Lokalnie w wielu miejscach postępuje wtórne zabagnienie i obserwowana jest dynamiczna regeneracja naturalnej roślinności. Czynnikiem stymulującym tych procesów jest zaprzestanie użytkowania oraz działalność bobrów. Istotnym elementem doliny są kompleksy stawów rybnych w Klimontach, Czepielinie, Jarnicach, Golicach i Siedlcach oraz zalew w Węgrowie. ZAGROŻENIA Zaburzenia stosunków wodnych. Deficyt wody potęgowany szybkim jej spływem powierzchniowym systemem rowów melioracyjnych. Zły stan czystości wody Czerwony Bór (PLH200018) OPIS OBSZARU Czerwony Bór zlokalizowany jest w północno-wschodniej części Polski, w zachodniej części województwa podlaskiego, w powiecie zambrowskim, w gminie Zambrów. Rozciąga się on na południe od miasta Łomży i na zachód od miejscowości Zambrów. Teren Czerwonego Boru znajduje się w granicach Nadleśnictwa Łomża, obrębu Zambrów II, leśnictw Czerwony Bór i Tabędz. Specyfikę lasów tego terenu kształtują przede wszystkim drzewostany sosnowe porastające ciągnące się południkowo wzniesienia morenowe i wydmy. Przedmiot ochrony: Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion). Zarośla jałowca pospolitego na wrzosowiskach lub murawach nawapiennych. 150

151 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae). Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum). Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion). Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescentipetraeae). Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum). Inne formy ochrony: Rezerwat Dębowe Góry pow ha Lasy ochronne - lasy wodochronne pow ha Ostoja cietrzewia pow. 175 ha ZAGROŻENIA Do najważniejszych zagrożeń przyrody Czerwonego Boru należą: działania mające na celu zagospodarowanie obszarów byłego poligonu wojskowego, odnowienia sztuczne i zalesienia powierzchni dotąd nie zalesionych; wprowadzanie wielkopowierzchniowych, jednogatunkowych upraw leśnych; ujednolicenie struktury wiekowej drzewostanów; eliminacja starodrzewi oraz martwych i rozkładających się starych drzew, niezbędnych dla funkcjonowania specyficznych mikrobiotopów wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt; intensywne działania gospodarki leśnej w okresie wiosennym - w trakcie okresu rozrodczego cietrzewia; sukcesja wtórna roślinności powodująca zastępowanie zbiorowisk nieleśnych przez formacje leśno-zaroślowe; wzrost żyzności podłoża (eutrofizacja siedlisk); przesuszenie siedlisk łęgów olszowo-jesionowych będące efektem ogólnego obniżenia poziomu wód gruntowych, przyspieszonej erozji wgłębnej cieków i zmiany stosunków hydrologicznych całej zlewni; ekspansja gatunków roślin (trzcinnika piaskowego i żarnowca miotlastego) zagrażających murawom i wrzosowiskom; eksploatacja piasku; przeznaczenie tzw. nieużytków rolnych pod budownictwo lub rekreacyjne użytkowanie innego typu; wydeptywanie i inne formy presji rekreacyjnej; utworzenie wysypiska śmieci w południowej części ostoi; potencjalnie - plany zabudowy lotniskowej na terenie występowania cennych siedlisk muraw napiaskowych Koelerion glauce i suchych wrzosowisk Calluno-Arctostaphylion Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 zlokalizowane w rejonie inwestycji Identyfikacja możliwych oddziaływań bezpośrednich, pośrednich i skumulowanych na obszary Natura 2000 Budowa oraz eksploatacja przedsięwzięć drogowych wiąże się z generacją możliwych oddziaływań związanych z zajętością terenów; zniszczeniem szaty roślinnej; stwarzaniem efektu bariery fizycznej, świetlnej, akustycznej; emisją zanieczyszczeń gazowych i pyłowych; ponadnormatywnym hałasem; spływami zanieczyszczeń wraz z wodami opadowymi i roztopowymi. Wyniki dokonanych na potrzeby powtórnej oceny analiz, zarówno emisji substancji gazowych, propagacji energii akustycznej, stopnia zanieczyszczenia wód opadowych, jak również wnioski płynące z samego charakteru inwestycji, pozwalają na etapie oceny wstępnej założyć, że projektowana droga może prowadzić do: zniszczenia siedlisk, żerowisk i lęgowisk zwierząt będących przedmiotem ochrony obszaru natura 2000, przez której obszar przebiega planowane przedsięwzięcie. 151

152 wzrostu śmiertelności zwierząt będących przedmiotami ochrony poprzez kolizje bezpośrednie z samochodami i elementami infrastruktury. powstania bariery ekologicznej (terenowej, świetlnej, akustycznej) dla swobodnej migracji zwierząt pomiędzy obszarami natura 2000, będącymi przedmiotem ich ochrony. maksymalny możliwy zasięg ponadnormatywnego hałasu, wyznaczony w oparciu o zasięg izofon, mieści się w zakresie linii zajętości drogi lub rozprzestrzenia się do strefy odległej od osi drogi na odległość dochodząca miejscami do 300m. płoszenia i niepokojenia (hałasem, światłem) prowadzącego do zmiany behawioru zwierząt. zaburzenia stopnia spójności obszaru z innymi obszarami. zaburzenia, przez hałas drogowy, śpiewu ptaków i nawoływania w celu znalezienia partnera. zaburzenia, przez hałas drogowy, demonstrowania rywalom ptaka kontrolowanego terytorium. zaburzenia, przez hałas drogowy, lokalizowania ptakom zwierząt stanowiących zdobycz. utrudnienia, przez hałas drogowy, utrzymania kontaktu w rodzinie ptaków. niemożność usłyszenia w porę, przez hałas drogowy, nawoływań ostrzegawczych ptaków swojego gatunku albo ptaków innych gatunków. fragmentacji siedlisk i populacji gatunków będących przedmiotem ochrony. akumulacji toksyn w roślinach, będących przedmiotem ochrony poprzez bezpośrednie emisje zanieczyszczeń. izolacji populacji prowadzącej do wymierania populacji gatunków będących przedmiotami ochrony obszarów natura 2000, na skutek ograniczenia swobodnego przepływu genów i obniżenia zmienności genetycznej w populacji. oddziaływania zanieczyszczonych wód opadowych na przedmiot ochrony obszarów natura 2000 poprzez istniejące powiązania sieci hydrograficznej i ukształtowanie zlewni. zmiany warunków siedliskowych i struktury populacyjnej przedmiotów ochrony na skutek zaburzenia stosunków gruntowo-wodnych, związanych z wykonywaniem wykopów i nasypów wynikających np. z przyjętej niwelety drogi. przekształcenie siedlisk przyrodniczych poprzez ekspansję gatunków obcych geograficznie i związanych z człowiekiem (synantropijnych). Żadne ze wskazanych oddziaływań nie będzie miało miejsca w przypadku przywołanych powyżej obszarów Natura 2000 (z wyłączeniem Puszczy Białej), głownie z powodu odległości obszarów Natura 2000 od inwestycji Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Puszcza Biała PLB Planowane przedsięwzięcie wchodzi w bezpośrednią kolizję z obszarem Natura 2000 Puszcza Biała na odcinku 25,789 km, powodując jego rozdzielenie na 2 części. Zajętość przez przedsięwzięcie obszaru wynosi, przy ogólnej powierzchni obszaru 837,797 km 2 ha, ok. 2,5 km 2, co stanowi 0,29 %. 152

153 Przedmiotami ochrony obszaru są: Tabela 26 PTAKI wymienione w Załączniku i Dyrektywy Rady 79/409/EWG Populacja Ocena znaczenia obszaru Kod Nazwa Osiadła Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Popul. Stan zach. Izol. Og. A030 bocian czarny Ciconia nigra 10 C B C C A084 błotniak łąkowy Circus pygargus 12 C C C C A122 derkacz Crex crex 50 C C C C A224 lelek kozodój Caprimulgus europaeus C C C C A236 dzięcioł czarny Dryocopus martius 30-50p C C C C A246 skowronek borowy Lullula arborea 800 C C C C A255 świergotek polny Anthus campestris C C C C A307 pokrzewka jarzębata Sylvia nisoria C C C C A338 dzierzba gąsiorek Lanius collurio 1000 C C C C A099 kobuz Falco subbuteo C B C C Tabela 27 Regularnie występujące Ptaki Migrujące niewymienione w Załączniku i Dyrektywy Rady 79/409/EWG Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. Izol. Og. A232 dudek zwyczajny Upupa epops 100 C C C C W formularzu SDF wskazano powiązania obszaru z PLB Dolina Dolnego Bugu, PLB Dolina Dolnej Narwi, PLH Ostoja Nadbużańska. Oddziaływanie na przedmioty ochrony Spośród wymienionych w formularzu SDF gatunków ptaków w strefie bezpośrednio sąsiadującej z planowanym przedsięwzięciem (500m po obu stronach osi inwestycji), podczas inwentaryzacji przyrodniczej stwierdzono wszystkie gatunki ptaków, będących przedmiotem ochrony przedmiotowego obszaru poza błotniakiem łąkowym (Circus pygargus). W analizie oddziaływania przedsięwzięcia na przedmioty ochrony obszaru ptaki, zastosowano metody/wyniki zawarte w opracowaniu Ulricha Mierwalda (2013) pt. Wpływ hałasu komunikacyjnego na ptaki. w przedmiotowym opracowaniu, w oparciu o badania terenowe, na potrzeby określenia wpływu natężenia ruchu na środowisko przyrodnicze, przyjęto podział gatunków ptaków na grupy, ze względu na wrażliwość na oddziaływanie drogi (Tabela 28). Jako podstawę oceny przyjęto natężenie hałasu 47 db w nocy, 58dB w dzień (ocenione metodą RLS 90) na wysokości miejsca immisji 1m lub 10m. Wpływ hałasu komunikacyjnego nie sięga dalej niż wpływ innych czynników zakłócających równowagę środowiska w ramach tzw. krytycznego dystansu oddziaływania. 153

154 Tabela 28 Przegląd grup gatunków i instrumentów prognostycznych Grupa Krótka charakterystyka Instrumenty prognostyczne Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Grupa 5 Ptaki lęgowe o wysokiej wrażliwości na hałas Ptaki lęgowe o średniej wrażliwości na hałas Ptaki lęgowe o podwyższonym ryzyku drapieżnictwa przy hałasie Ptaki lęgowe o podrzędnej wrażliwości na hałas Ptaki lęgowe bez specyficznego zachowania odległości od dróg (m.in. kolonie lęgowe) Krytyczny poziom dźwięku lub dystans ucieczki - izofona Krytyczny poziom dźwięku, dystans oddziaływania izofona i dystans Krytyczny poziom dźwięku, dystans oddziaływania - izofona i dystans Dystans oddziaływania - dystans Dystans oddziaływania, dystans ucieczki, specyficzny dla gatunku promień zakłóceń kolonii lęgowych Grupa 6 Ptaki migrujące i goście zimujący Specyficzny dla gatunku promień zakłóceń Dla gatunków ptaków bardzo wrażliwych określany jest krytyczny poziom hałasu. Dla mało wrażliwych krytycznych dystans oddziaływania. W Raporcie z ponownej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, dokonano standardowej prognozy oddziaływania drogi na przedstawicieli gatunków ptaków, będących przedmiotem ochrony obszaru Natura 2000 Puszcza Biała, odnotowanych w strefie oddziaływania przedsięwzięcia a następnie zastosowano wytyczne z pracy Mierwald (2013). Wyniki zestawiono, poszukując obiektywizacji oceny w tym zakresie. Za dystans ucieczki dla poszczególnych przedstawicieli gatunków ptaków, przyjęto najmniejszą odległość, na którą zwierzęta pozwalają zbliżyć się swoim naturalnym wrogom. Oddziaływanie przedsięwzięcia rozpatrywano na dwóch odcinkach drogi i i II dla wszystkich grup ptaków, wyróżnionych przez Mierwald (2012) (Tabela 29). Odcinki wyróżniono ze względu na zróżnicowanie natężenia ruchu: odcinek I: do ok natężenie ruchu do poj./dobę; odcinek II: do ok natężenie ruchu do poj./dobę. 154

155 Tabela 29 Spadek przydatności siedliskowej przy natężeniu ruchu ponad poj/dobę, (za: Mierwald 2012, opracowanie własne) Grupa gatunków GRUPA 1 Natężenie ruchu liczba poj./dobę Liczba poj./dobę dla drogi S do do Dystans ucieczki Spadek przydatności siedliskowej Od obrzeża pasa jezdni do izofony Spadek przydatności siedliskowej od dystansu ucieczki do 100m indywidualnie dla poszczególnych gatunków - izofona GRUPA 2 Liczba poj./dobę dla drogi S m 100 m do 1 linii - izofona lub dystans oddziaływania do % 40% 20% Od 1 do 2 linii - izofona lub dystans oddziaływania do % 40% 20% GRUPA 3* Liczba poj./dobę dla drogi S8 Od brzegu jezdni do 100 m Od 100m do dystansu oddziaływania gatunku gatunku do izofony 55 db(a) Od dystansu oddziaływania Wysokość miejsca imisji do % 30% 25% do % 40% 25% 1m = blisko ziemi GRUPA 4 Liczba poj./dobę dla drogi S8 Od brzegu drogi do 100m Od 100m do dystansu oddziaływania do % 20% do % 30% GRUPA 5 Liczba poj./dobę dla drogi S8 Od brzegu pasa drogi aż do dystansu efektywnego(= 100m) do % do % * przy natężeniu ruchu powyżej liczba poj./dobę Dla każdego gatunku, będącego przedmiotem ochrony obszaru Natura 2000 Puszcza Biała, opracowano osobno informacje o procencie utraty siedlisk, ze względu na panujące niekorzystne warunki, w tym również akustyczne. Uzyskane wyniki zawarto w opisie pośredniego oddziaływania przedsięwzięcia na przedmiot ochrony ostoi Natura 2000 Puszcza Biała, umieszczonego poniżej. 1. Bocian czarny (Ciconia nigra) W analizowanym buforze 500m planowanej inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja 2012) incydentalną obecność jednego osobnika gatunku bocian czarny w trakcie jego żerowania Gniazdo tego gatunku znajduje się poza wyznaczonymi liniami zajętości inwestycji w leśnictwie Osuchowa, Nadleśnictwie Ostrów Mazowiecka. Gniazdo jest objęte strefą ochronną, która znajduje się 300 m od terenu przedsięwzięcia w strefie objętej dystansem ucieczki, który dla bociana czarnego wynosi 500m. Najczęściej bocian czarny występuje w wilgotnych lasach i okolicach różnego typu 155

156 mokradeł, rzek i innych zbiorników wodnych, w okolicy, których poluje głównie na małe ryby i płazy. Równie chętnie ptak ten, podobnie jak bocian biały pożywia się owadami, skorupiakami oraz małymi ssakami. Gniazdo budowane na dużej wysokości (stare drzewa liściaste) jest wyściełane mchem i może być wykorzystywane przez ptaki wiele kolejnych lat. Całkowite terytorium pojedynczej pary bocianów oceniane jest na km 2. Bociany czarne mogą żerować zarówno w bezpośrednim sąsiedztwie gniazda, jak też korzystać z żerowisk oddalonych od legowiska nawet o kilkanaście kilometrów. Obserwuje się zakładanie gniazd bociana w sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych i siedzib ludzkich np. w niewielkich zadrzewieniach, co może wskazywać na obniżenie progu wrażliwości tego gatunku na hałas oraz światło w porze nocnej. Uznaje się, że utrzymanie i konsekwentne egzekwowanie ochrony strefowej oraz należyte uwodnienie siedlisk łęgowych jest warunkiem przetrwania gatunku. Oddziaływanie bezpośrednie Ubytek łęgów siedlisk preferowanych przez bociana czarnego - oceniony został na 12,2ha (w granicach linii zajętości), czyli ok. 0,2% w skali regionu (51,4ha w analizowanym buforze 250m). Ponieważ płaty tych zbiorowisk znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie funkcjonującej drogi nr 8, a podczas inwentaryzacji nie stwierdzano w ich obrębie bocianów to najprawdopodobniej nie stanowią one dogodnego miejsca dla występowania tego gatunku. Dlatego też, ubytek, we wskazanym stopniu, siedliska 91E0 najprawdopodobniej nie będzie stanowił zagrożenia dla zasobności żerowiskowej środowiska tego ptaka. Notowane 10 par lęgowych bociana czarnego na terenie ostoi (za: SDF) i pobliska odległość strefy ochronnej gniazda bociana czarnego pozwala stwierdzić, że ptaki te znajdują tu odpowiednie warunki do życia, mimo funkcjonującej drogi. Ponieważ pułap przelotów przedmiotowego gatunku znajduje się dużo wyżej niż poziom przemieszczających się pojazdów wyklucza się możliwość bezpośredniej kolizji ptaków z infrastrukturą inwestycji i poruszającymi się po drodze pojazdami. Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko w niewielkim stopniu wykraczają poza nie. Tym samym prognozowany poziom zanieczyszczenia pozostanie bez wpływu na stan ekosystemów, w obrębie których żeruje i wyprowadza lęgi bocian czarny na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do nadmiernej użyźniania lub zmiany charakteru siedlisk aktualnie odpowiednich dla bociana, ani też nie będzie zmieniała kondycji i dostępności środowiskowej elementów diety bociana, pozostając bez wpływu na owady, ryby, płazy, gady, czy drobne ssaki. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnych warunków siedliskowych bociana w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jezdni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem (projekt budowlany przedsięwzięcia). Retencjonujące wodę rezerwuary będą pełnić równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Analiza zasięgu izofon emitowanego hałasu wskazuje, że czynnik ten, wraz z innymi elementami, może oddziaływać na przedmiot ochrony ostoi. Głównym powodem jest odległość stwierdzonego miejsca obecności bociana od przebiegu wyznaczonej linii granicznej (linii dystansu ucieczki). Dla bociana czarnego 156

157 nie wyznacza się krytycznego poziomu dźwięku, a decydujące znaczenie mają dla niego sygnały optyczne, a jego dystans ucieczki szacowany jest na 500 m (Ulrich Mierwald 2013). Gatunek Grupa Krytyczny poziom dźwięku Dystans oddziaływania l dystans Ucieczki l promień zakłóceń Bocian czarny 5 - Dystans ucieczki 500 m Według tej metody należałoby uznać, że w wyniku oddziaływania przedsięwzięcia na odcinku i może nastąpić strata siedliska 1 pary lęgowej (gniazdo bociana) jedynej stwierdzonej na obszarze oddziaływania, czyli może nastąpić spadek 100% procent przydatności siedliska. Jednak gniazdo tej pary legowej (objęte strefą ochronną) od kilku lat znajduje się w odległości około 300 m od istniejącej drogi krajowej nr 8. Ptaki zaakceptowały istniejące warunki i uciążliwości powodowane przez ruch drogowy o dużym nasileniu. Można więc oczekiwać, że rozbudowa drogi nie spowoduje porzucenia gniazda. Ponieważ na obszarze Natura 2000 Puszcza Biała stwierdza się występowanie 10 par bociana (dane SDF) nie zostanie zniszczona cała populacja i zostaną również utrzymane dogodne miejsca do ich żerowania. Stąd wydaje się, że nie można oddziaływania wskazanego metodą Mierwalda uznać za znaczące na przedmiot ochrony ostoi. Nie przewiduje się pośredniego, znaczącego oddziaływania planowanej inwestycji na przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie skumulowane Biorąc pod uwagę powyższe analizy szczegółowe w zakresie oddziaływania inwestycji na bociana czarnego na terenie ostoi Puszcza Biała nie przewiduje się wystąpienia efektu skumulowanego oddziaływania, powodowanego oddziaływaniem inwestycji z innymi przedsięwzięciami w rejonie inwestycji. Nie przewiduje się skumulowanego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Podsumowanie oddziaływań 157

158 Tabela 30 Podsumowanie oddziaływań - Bocian czarny bocian czarny gniazdo tereny żerowiskowe zmiana behawioru płoszenie wypadki hałas baza pokarmowa bezpośrednie oddziaływanie inwestycji brak, gniazdo poza strefą wpływu inwestycji, materiał do budowy i regeneracji gniazda nie jest zagrożony minimalny ubytek potencjalnych żerowisk, inwestycja liniowa nie izoluje ptaka od żerowisk, nie zmienia stopnia i charakteru ich uwodnienia, nie zanieczyszcza ich bez wpływu znikome, ptaka nie płoszy ruch pojazdów i obecność ludzi znikome, wysoki pułap lotu brak, decydujące są sygnały optyczne brak wpływu na zasoby pokarmowe: owady, ryby, płazy, gady i gryzonie 2. Derkacz (Crex crex) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja 2012) obecność derkaczy Derkacz jest ptakiem aktywnym przez całą dobę i typowo nocnym migrantem wędrującym na niskim pułapie, prawdopodobnie w niewielkich stadach. Podczas migracji zatrzymuje się na żerowanie i odpoczynek w różnych siedliskach z wysoką roślinnością zielną. Jego głównym składnikiem pokarmu są owady. Dieta uzupełniana być może ślimakami, małymi żabami oraz zielonymi fragmentami roślin. Derkacz zasiedla otwarte i półotwarte tereny z żyznymi, podmokłymi, ekstensywnie użytkowanymi łąkami. Występuje licznie w dolinach rzecznych, w tym w obrębie siedliska 6510 (Niżowe i górskie łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), których 88,3 ha zinwentaryzowano w pobliżu inwestycji. Derkacz narażony jest na utratę siedlisk lęgowych w wyniku zmian reżimu hydrologicznego rzek oraz zmieniającej się częstości i długości wylewów w dolinach rzecznych. Dodatkowo ptaki te narażone są na utratę siedlisk gniazdowych z powodu zmniejszania się powierzchni ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk w dolinach rzecznych na rzecz pól uprawnych lub ekstensyfikacji użytkowania i zarastanie łąk. Derkacze przy poszukiwaniu partnera, mogą wznosić wysokość lotu przynajmniej na poziom 50 m. Oddziaływanie bezpośrednie W granicach zajętości planowanej inwestycji drogowej znajduje się 18,3 ha łąk świeżych, które mogą być odpowiednimi terenami lęgów i żerowania derkacza, co stanowi 0,003% regionalnych zasobów tego typu siedliska. Najprawdopodobniej ich ewentualny ubytek nie będzie powodował znaczącego oddziaływania inwestycji na możliwości lokalnego rozpraszania się populacji derkacza (50 par lęgowych, dane za SDF) w jej sąsiedztwie i w obrębie ostoi. Dodatkowo, w pobliżu inwestycji obecne są odpowiedniego rodzaju siedliska dla derkacza, w których ptaki będą miały możliwość realizacji wszystkich czynności życiowych. Ryzyko bezpośredniej kolizji tego ptaka z pojazdami występuje w stopniu niewielkim. 158

159 Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie pośrednie Izolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko niewiele wykraczają poza nie. Tym samym tego rodzaju zanieczyszczenia pozostaną bez wpływu na stan ekosystemów w obrębie, których żeruje i wyprowadza lęgi derkacz na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do nadmiernej eutrofizacji, użyźniania lub zmiany charakteru siedlisk aktualnie odpowiednich dla derkacza, ani też nie będzie zmieniała kondycji i dostępności środowiskowej elementów diety derkacza, pozostając bez wpływu na owady, ślimaki, płazy oraz rośliny zielone będące podstawowymi elementami jego diety. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnie warunków siedliskowych derkacza w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jedni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem. Retencjonujące wodę rezerwuary pełnić będą równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Ujęcie wody w zamkniętym systemie odprowadzania nie spowoduje zmiany zawodnienia odpowiednich dla derkaczy siedlisk oraz pozostanie bez wpływu na przekształcanie łąk jego siedlisk gniazdowych w zbiorowiska zaroślowe i leśne, które ograniczałyby możliwości lęgowe tego ptaka. Analiza zasięgu emitowanego hałasu wskazuje, że czynnik ten może oddziaływać na przedmiot ochrony ostoi. Gatunek Grupa Krytyczny poziom dźwięku Dystans oddziaływania l dystans Ucieczki / promień zakłóceń Derkacz 1 47dB(A) w nocy (10 m ) Dystans ucieczki 50 m Zinwentaryzowane siedliska będące w zainteresowaniu derkacza i wskazane stanowiska jego występowania mogą podlegać wpływowi hałasu połączonego z innymi czynnikami, co może powodować chwilowe płoszenie przebywających w rejonie inwestycji przedstawicieli tego gatunku, ponieważ w strefie przyziemnej, gdzie ptak przebywa hałas będzie najintensywniejszy. Dodatkowo hałas komunikacyjny może uaktywniać w ptakach instynkt ucieczki, utrudniać komunikację głosową pomiędzy zwierzętami oraz uniemożliwiać rozpoznawanie zbliżania się drapieżników. Generalnie sygnały akustyczne odgrywają w życiu derkacza ważne funkcje. Śpiew i nawoływania pozwalają odnajdywać i przywoływać partnera, demonstrować rywalom fakt kontrolowania terytorium, lokalizować zwierzęta stanowiące zdobycz, utrzymywać kontakt w stadzie rodzinnym, usłyszeć w porę nawoływania ostrzegawcze innych osobników swojego gatunku albo ptaków innych gatunków. Hałas drogowy może zagłuszać lub zmniejszać czytelność takich sygnałów. Dla derkacza wskazuje się, jako krytyczny poziom hałasu dla funkcji znajdowania partnerów / ochrony rewiru 47 db(a) w nocy (10 m). Przy przekroczeniach tego poziomu prawdopodobieństwo utraty przydatności siedlisk szacuje się na 100% (przy obliczaniu poziomu hałasu metodą RLS90) (Ulrich Mierwald 2013). 159

160 W oparciu o analizę metoda Mierwalda (2013), stwierdzono możliwość utraty 4 par lęgowych (spośród 5), odnotowanych podczas inwentaryzacji. W strefie oddziaływania przedsięwzięcia derkacze znajdują liczne dogodne siedliska do rozrodu i żerowania. w bezpośrednim sąsiedztwie osobniki były stwierdzane w odległości mniejszej niż 85m od brzegu istniejącej drogi. Dla wykazanych lokalizacji zasiedlonych przez derkacze nie zaleca się instalowania ekranów akustycznych, ponieważ wiadomo, że derkacze, będące bardzo mobilnymi zwierzętami w przypadku działania uciążliwego czynnika mogą wybierać alternatywne lokalizacje, w obrębie których analizowany parametr hałasu nie jest przekroczony i nie zakłóca prawidłowego przebiegu funkcji życiowych. Na terenie lęgowym derkaczy wykazuje się z reguły małą skuteczność ekranów akustycznych, ponieważ główny ośrodek aktywności znajduje się blisko ziemi. Mimo utraty 80% siedlisk nie wydaje zasadnym uznać oddziaływanie na pary lęgowe derkacza jako znacząco negatywne. Nie przewiduje się znaczącego, pośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie skumulowane Biorąc pod uwagę powyższe analizy szczegółowe w zakresie oddziaływania inwestycji na derkacza na terenie ostoi Puszcza Biała nie przewiduje się wystąpienia efektu skumulowanego oddziaływania, powodowanego oddziaływaniem inwestycji z innymi przedsięwzięciami regionu. Nie przewiduje się skumulowanego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 3. Lelek kozodój (Caprimulgus europaeus) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja EKKOM 2012) obecność lelków 160

161 Lelek jest ptakiem charakterystycznym dla rozległych kompleksów leśnych z polanami i zrębami. Najczęściej zasiedla skraje borów mieszanych i suchych oraz nadmorskie bory bażynowe i świetliste dąbrowy. Szczególnie licznie zasiedla rozległe połacie zrębów oraz tzw. pożarzyska i większe polany śródleśne. Zewnętrzne skraje lasów zasiedla liczniej tyko wtedy, kiedy sąsiadują one z odłogowanymi gruntami rolnymi lub suchymi pastwiskami i łąkami, wydmami jak i wrzosowiskami. Ptak ten unika zwartych kompleksów lasów, podmokłych oraz niedużych wysp" leśnych położonych w znacznej odległości od dużych kompleksów, może jednak zasiedlać niewielkie kępy sosen na wydmowych wyniesieniach wśród łąk w dolinach rzek, nawet do 1 km od najbliższych dużych kompleksów. Występuje też na rozległych wydmach porośniętych młodnikami sosnowymi. Zasiedla uprawy sosnowe i świerkowe nawet w głębi dużych kompleksów leśnych. Siedliska z załącznika i Dyrektywy Siedliskowej, które mogą być istotne dla tego gatunku ptaka to: 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), 91T0 Śródlądowy bór chrobotkowy oraz 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), które zostały zinwentaryzowane w analizowanym buforze. Lelek kozodój jest ptakiem prowadzącym nocny tryb życia. Będąc ptakiem aktywnym od zmierzchu do świtu spędza dzień w ukryciu, siedząc nieruchomo na gałęzi lub bezpośrednio na ziemi. w trakcie toków wykonuje loty ślizgowe. Jaja składane są wprost na suche podłoże, zwykle na skraju lasu, w pobliżu polan, luk w starszych drzewostanach lub w młodnikach. w przypadku zaniepokojenia potrafi przenosić jaja w bezpieczniejsze lokalizacje. w pokarmie preferuje duże owady chwytane wyłącznie w locie: motyle, chrząszcze i błonkówki. Egzystencji ptaków z tego gatunku zagraża głównie utrata bazy pokarmowej, spowodowana m. in. obniżeniem liczebności dużych owadów (w wyniku: stosowania chemicznych środków ochrony roślin), szczególnie w okresie lęgowym (maj - sierpień). Zamiana pastwisk na grunty orne i zalesiania odłogów to kolejne zmiany niekorzystne dla lelka. Oddziaływanie bezpośrednie W granicach zajętości planowanej inwestycji drogowej znajduje się 0,2 ha ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych (siedlisko 6120 Koelerion glaucae) spośród 1,1 ha wykazanych w zadanym buforze, które mogą być szczególnie odpowiednimi terenami lęgów i żerowania lelków. Najprawdopodobniej ich ewentualny ubytek nie będzie powodował znaczącego oddziaływania inwestycji na możliwości lokalnego rozpraszania się i egzystowania populacji lelka (50 par lęgowych, dane za SDF). w okolicy inwestycji znajduje się szereg odpowiedniego rodzaju dla lelka siedlisk. Ryzyko bezpośredniej kolizji tego ptaka z pojazdami występuje w stopniu niewielkim z powodu prowadzenia bardzo skrytego trybu życia przez tego ptaka. Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko niewiele wykraczają poza nie. Tym samym tego rodzaju zanieczyszczenia pozostaną bez wpływu na stan ekosystemów w obrębie, których żeruje i wyprowadza lęgi lelek na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do nadmiernej eutrofizacji, użyźniania lub zmiany charakteru siedlisk aktualnie 161

162 odpowiednich dla lelka ani też nie będzie zmieniała kondycji i dostępności środowiskowej elementów diety lelka, pozostając bez wpływu na np. większe owady. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnie (optymalnych) warunków siedliskowych lelków w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jedni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem. Retencjonujące wodę rezerwuary pełnić będą równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Ujęcie wody w zamkniętym systemie odprowadzania nie spowoduje zmiany stosunków wodnych w odpowiednich dla lelka suchych siedliskach przywołanych powyżej. Zinwentaryzowane siedliska będące w zainteresowaniu lelka i wskazane stanowiska jego występowania mogą podlegać wpływowi hałasu, co może powodować chwilowe płoszenie przebywających w rejonie inwestycji przedstawicieli tego gatunku. Dodatkowo hałas komunikacyjny może uaktywniać w ptakach instynkt ucieczki, utrudniać komunikację głosową pomiędzy zwierzętami oraz uniemożliwiać rozpoznawanie zbliżania się drapieżników. Dla lelka, podobnie, jak dla derkacza, wskazuje się, jako krytyczny poziom hałasu dla funkcji znajdowania partnerów / ochrony rewiru 47 db(a) w nocy (10 m). Gatunek Grupa Krytyczny poziom dżwieku Dystans oddziaływania l dystans ucieczkil promień zakłóceń Lelek 1 47dB(A) w nocy Dystans ucieczki 50 m Przy przekroczeniach tego poziomu prawdopodobieństwo utraty przydatności habitatu szacuje się na 50% (przy obliczaniu poziomu hałasu metodą RLS90) (Ulrich Mierwald 2013). Dla lelka prognozowany spadek przydatności siedliskowej na miejscu lęgowym (dla drogi > pojazdów na dobę) wynosi 50%. Zgodnie z wynikami analizy utracone zostaną warunki dogodne dla występowania i rozrodu 3 z 6 par lęgowych, stwierdzanych w sąsiedztwie przedsięwzięcia 50% siedlisk. Dla wykazanych lokalizacji, zasiedlonych przez lelka skuteczność ekranów akustycznych ewentualnie jest możliwa, jeśli miejsce lęgowe oraz miejsce nawoływań leżą w osłoniętym terenie, główny punkt aktywności notowany jest na 5 m ponad gruntem. Zgodnie z wytycznymi w przypadku Lelka krytyczny poziom dźwięku wynosi 47 db(a) w nocy a dystans ucieczki 50 m. Zgodnie z obliczeniami poziomu dźwięku (metodą RLS90 na wysokości 10 m) poziom dźwięku 47 db (A) w porze nocy wyznaczono w odległości około 820 m od osi drogi. 162

163 Z uwagi na zakres izofony (820 m bez ekranów), tryb życia lelka (punkt aktywności notowany na wysokości 5 i wyżej) stwierdza się, że zastosowanie ekranów akustycznych w odniesieniu lelka byłoby nieskuteczne. Analiza akustyczna wykazała, że żaden ekran akustyczny nie jest wstanie obniżyć poziom dźwięku do 47 db w nocy na wysokości 5-10 m oraz w odległości 500 m od osi drogi. Pomimo aktualnie istniejącej drogi lelki już wcześniej wykazywane były w jej pobliżu. Nie przewiduje się pośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie skumulowane Ze względu na brak ingerencji w biotopy życia i rozmnażania omawianego gatunku przez planowaną inwestycję nie wystąpią skumulowane oddziaływania planowanej inwestycji z innymi. Nie przewiduje się skumulowanego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała 4. Dzięcioł czarny (Dryocopus martius) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja EKKOM 2012) obecność dzięciołów czarnych Dzięcioł, to gatunek płochliwego ptaka, prowadzącego osiadły tryb życia, wyprowadzającego jeden wylęg w roku, który nie podejmuje długodystansowych wędrówek od miejsca bytowania. Przeważnie zajmuje terytorium o powierzchni kilkudziesięciu lub kilkuset hektarów. Swoje gniazda umieszcza w obszernych i głębokich na co najmniej 0,5 m, samodzielnie wykutych dziuplach, zlokalizowanych przeważnie na wysokości 6-20 m w różnych gatunkach drzew, w drzewach zarówno zdrowych, jak i osłabionych, przeważnie o średnicy nie mniejszej niż 30 cm. Dzięcioł czarny jest jedynym w krajowych lasach gatunkiem ptaka wykuwającego duże dziuple i dlatego jest gatunkiem kluczowym dla funkcjonowania populacji wielu innych dziuplaków, między innymi gągoła, siniaka, włochatki i kolejnych zwierząt. Dzięcioł ten żywi się larwami owadów, głównie chrząszczy kózkowatych, oraz mrówkami z rodzaju gmachówka Campanotus, wydobywanymi z drewna lub spod kory drzew, wyjątkowo zjada nasiona drzew. Dzięcioł zasiedla wszystkie większe kompleksy lasów w starszych klasach wieku, od wszelkiego typu borów, poprzez buczyny, dąbrowy i grądy, aż po lasy łęgowe. Występuje także w starych, rozległych parkach na obrzeżach miast. Unika niewielkich zadrzewień i drzewostanów w młodszych klasach wieku. Ponad to, w obrębie trwale zajmowanego terytorium konieczna jest obecność przynajmniej kilkuhektarowych fragmentów starodrzewu w wieku, co najmniej 100 lat. Siedliska z załącznika i Dyrektywy Siedliskowej, które mogą być istotne dla gatunku to: 9110 Kwaśne buczyny (Luzuio-Fagenion), 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulos-fagenion, Galio odorati-fagenion), 9140 Górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum), 9150 Ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero- -Fagenion), 9160 Grąd subatlantycki (Stellari-Carpinetum), 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), 9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani), 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum), 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie), 9420 Górski bór limbowo-świerkowy (Pino cembra-piceetum)m 91D0 Bory i lasy bagienne, 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae), olsy źródliskowe, 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- -Uimetum), 91T0 Śródlądowy bór 163

164 chrobotkowy. Gatunkowi tego dzięcioła zagraża w Polsce zwłaszcza utrata siedlisk w wyniku nadmiernej eksploatacji starszych drzewostanów i ograniczania powierzchni starodrzewu oraz utrata siedlisk wynikająca z eliminacji z lasu martwych drzew. Oddziaływanie bezpośrednie Spośród preferowanych przez dzięcioła typów siedlisk, w granicach zajętości planowanej inwestycji drogowej znajduje się 14,1ha (w obszarze zinwentaryzowanym 52,1ha) grądu (9170) oraz 12,2ha (w obszarze zinwentaryzowanym 51,4ha) łęgów (91E0). Ich ewentualny ubytek nie będzie powodował znaczącego oddziaływania inwestycji na możliwości lokalnego rozpraszania się i egzystowania populacji dzięcioła ( osobników osiadłych, dane za SDF). W ostoi (i jej okolicy) znajduje się szereg leśnych siedlisk i zasobów pokarmowych odpowiednich dla dzięcioła (w granicach ostoi 62% stanowią lasy). Ponadto inwestycja nie wpływa na fragmenty starodrzewu będącego w szczególnym zainteresowaniu dzięcioła. Planowana inwestycja nie pomniejsza bazy pokarmowej dzięcioła, zwłaszcza owadów. Ryzyko bezpośredniej kolizji tego ptaka z pojazdami występuje w stopniu niewielkim, chociaż potencjalnie jest możliwe z powodu powolności lotu dzięcioła. Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko niewiele wykraczają poza nie. Tym samym tego rodzaju zanieczyszczenia pozostaną bez wpływu na stan ekosystemów w obrębie, których żeruje i wyprowadza lęgi dzięcioł czarny na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do nadmiernej eutrofizacji, użyźniania lub zmiany charakteru leśnych siedlisk aktualnie odpowiednich dla dzięcioła ani też nie będzie zmieniała kondycji i dostępności środowiskowej elementów diety dzięcioła, pozostając bez wpływu na np. mrówki czy larwy owadów kózkowatych. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnie (optymalnych) warunków siedliskowych dzięciołów w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jedni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem. Retencjonujące wodę rezerwuary pełnić będą równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Ujęcie wody w zamkniętym systemie odprowadzania nie spowoduje zmiany stosunków wodnych w odpowiednich dla dzięcioła leśnych siedliskach przywołanych powyżej. Analiza zasięgu izofon emitowanego hałas wskazuje, że czynnik ten będzie oddziaływał na przedmiot ochrony ostoi. Zinwentaryzowane siedliska będące w zainteresowaniu dzięcioła i wskazane stanowiska jego występowania mogą podlegać wpływowi hałasu, co może powodować chwilowe płoszenie przebywających w rejonie inwestycji przedstawicieli tego gatunku. Dodatkowo hałas komunikacyjny może uaktywniać w ptakach instynkt ucieczki, utrudniać komunikację głosową pomiędzy zwierzętami oraz uniemożliwiać rozpoznawanie zbliżania się drapieżników. Dla dzięcioła czarnego (zaliczanego do ptaków z 2 grupy wrażliwości na hałas) krytyczny poziom hałasu to 58 db(a) w dzień. 164

165 Gatunek Grupa Krytyczny poziom dźwięku Dystans oddziaływania l dystans Ucieczki/promień zakłóceń Dzięcioł czarny 2 58dB (dzień) 10 m Dystans oddziaływania 300m Powyżej tego poziomu hałasu przydatność habitatu jest o 40% mniejsza, w zakresie znajdowania partnerów / ochrony rewiru (przy obliczaniu poziomu hałasu metodą RLS90) (Ulrich Mierwald 2013). Wykazano, że utracona zostanie przydatność siedliska dla 0,8 (~1) pary dzięcioła czarnego, czego nie należy przyjmować jako oddziaływania znaczącego, ze względu na obecność przedstawicieli tego gatunku w strefie powyżej 300 m od przedsięwzięcia. Dla wykazanych lokalizacji, zasiedlonych przez dzięcioła nie zaleca się instalowania ekranów akustycznych, ponieważ, tak jak inne ptaki, dzięcioły są zwierzętami dość mobilnymi i w przypadku działania uciążliwego czynnika mogą wybierać alternatywne lokalizacje, w obrębie których analizowany parametr hałasu nie jest przekroczony i nie zakłóca prawidłowego przebiegu funkcji życiowych. Szacowanie skuteczności ekranów akustycznych (Ulrich Mierwald 2013) wskazuje, że jest ona z reguły mała z powodu aktywności w wyższych partiach zieleni. Ponadto ekrany stanowić mogą poważne niebezpieczeństwo dla aktywnie latających zwierząt, jakimi są dzięcioły. Dodatkowo, w preferowanych przez dzięcioły biotopach leśnych, hałas nie rozprzestrzenia się zbyt łatwo. Pomimo aktualnie istniejącej drogi dzięcioły są wykazywane w jej pobliżu. Oddziaływanie skumulowane Ze względu na brak ingerencji w biotopy życia i rozmnażania omawianego gatunku przez planowaną inwestycję nie wystąpią skumulowane oddziaływania planowanej inwestycji z innymi. 165

166 Nie przewiduje się skumulowanego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 5. Skowronek borowy, lerka (Lullula arborea) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja EKKOM 2012) obecność skowronków borowych Lerka jest gatunkiem ptaka o dziennym trybie życia, choć w sezonie lęgowym samce często śpiewają nocą. Siedliskiem występowania lerki są najczęściej obrzeża suchych borów i sosnowych zagajników o powierzchni przekraczającej na ogół 3 ha, śródleśne polany i poręby, suche murawy, nadmorskie i śródlądowe wydmy porośnięte skąpą roślinnością, rzadko zadrzewione wrzosowiska. w odpowiednich siedliskach występują skupienia kilku par lęgowych obok siebie (gatunek terytorialny), w sytuacjach takich śpiewające samce stymulują się do wspólnego śpiewania w locie, jednakże na ogół terytoria poszczególnych par są rozproszone. Lerka wyprowadza dwa lęgi w roku. Gniazda lokowane są w osłoniętym trawą ziemnym dołku na śródleśnych polanach, przed ścianą lasu lub wśród zbóż. w krajobrazie rolniczym, gdzie liczba dostępnych siedlisk jest mniejsza, gatunek ten jest ptakiem nielicznym lub nie występuje zupełnie. Lerka jest ptakiem wędrującym grupami lub pojedynczo. w okresie po lęgowym ptaki skupiają się w niewielkie stadka. w sezonie lęgowym lerka odżywia się przede wszystkim niewielkimi owadami (gąsienice motyli, chrząszcze) i innymi bezkręgowcami, a w mniejszej ilości zielonymi pędami młodych roślin. w okresie jesienno-zimowym zjada nasiona różnych gatunków roślin, m.in. rdestu ptasiego, wyki, komosy. Siedliska z załącznika i Dyrektywy Siedliskowej, które mogą być istotne dla gatunku to: 2130 Nadmorskie wydmy szare 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi 4030 Suche wrzosowiska (Calluno- Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), 6230 Bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion), 91T0 Śródlądowy bór chrobotkowy. Gatunkowi zagraża w Polsce: utrata siedlisk gniazdowych w wyniku zalesiania piaszczystych obszarów sąsiadujących z lasami, utrata siedlisk gniazdowych w wyniku zajmowania piaszczystych obszarów sąsiadujących z lasami pod budownictwo rekreacyjne, niski sukces lęgowy w wyniku drapieżnictwa ze strony drapieżników czworonożnych, a przede wszystkim lisa. Oddziaływanie bezpośrednie W granicach zajętości planowanej inwestycji drogowej znajduje się 0,2ha ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych (siedlisko 6120 Koelerion glaucae) spośród 1,1ha wykazanych w zadanym buforze, które mogą być szczególnie odpowiednimi terenami lęgów i żerowania skowronków. Najprawdopodobniej ich ewentualny ubytek nie będzie powodował znaczącego oddziaływania inwestycji na możliwości lokalnego rozpraszania się i egzystowania populacji lerki (800 par lęgowych, dane za SDF). w okolicy inwestycji znajduje się szereg odpowiedniego rodzaju dla lerki siedlisk związanych szczególnie z suchymi borami. Planowana inwestycja nie zagraża skowronkom, ponieważ nie powoduje utraty siedlisk gniazdowych w wyniku zalesiania piaszczystych obszarów sąsiadujących z lasami. Ryzyko bezpośredniej kolizji z pojazdami tego ptaka, choć występuje, to z powodu jego wysokiego poziomu lotu najprawdopodobniej będzie niewielkie. 166

167 Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko niewiele wykraczają poza nie. Tym samym tego rodzaju zanieczyszczenia pozostaną bez wpływu na stan ekosystemów w obrębie, których żeruje i wyprowadza lęgi skowronek borowy na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do utraty siedlisk piaskowych czy zmniejszenia zasobów pokarmowych lerki, których elementami są głównie niewielkie owady (gąsienice motyli, chrząszcze) i inne bezkręgowce. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnie (optymalnych) warunków siedliskowych lerki w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jedni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem. Retencjonujące wodę rezerwuary pełnić będą równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Ujęcie wody w zamkniętym systemie odprowadzania nie spowoduje zmiany stosunków wodnych w odpowiednich dla lerki borowych siedliskach przywołanych powyżej. Analiza zasięgu izofon emitowanego hałas wskazuje, że czynnik ten będzie oddziaływał na przedmiot ochrony ostoi. Zinwentaryzowane siedliska będące w zainteresowaniu lerki i wskazane stanowiska jego występowania mogą podlegać wpływowi hałasu, co może powodować chwilowe płoszenie przebywających w rejonie inwestycji przedstawicieli tego gatunku. Dodatkowo hałas komunikacyjny może uaktywniać w ptakach instynkt ucieczki, utrudniać komunikację głosową pomiędzy zwierzętami oraz uniemożliwiać rozpoznawanie zbliżania się drapieżników, zwłaszcza lisów. Gatunek Grupa Krytyczny poziom dźwięku Dystans oddziaływania l dystans Ucieczki l promień zakłóceń Skowronek borowy 4 - Dystans oddziaływania 300m Lerki, pod względem wrażliwości na hałas zaliczane są do IV grupy ptaków o niskiej wrażliwość na ten czynnik, dla których nie wyznacza się krytycznego poziomu hałasu. Dystans oddziaływania / promień zakłóceń hałasu na lerkę wynosi 300m (przy obliczaniu poziomu hałasu metodą RLS90) (Ulrich Mierwald 2013). 167

168 Zgodnie z wynikami analizy utracona zostanie przydatność siedliska dla 3,2 (~4) par lęgowych lerki. Dla wykazanych lokalizacji, zasiedlonych przez lerkę nie zaleca się instalowania ekranów akustycznych, ponieważ, tak jak inne ptaki, lerki są zwierzętami dość mobilnymi i w przypadku działania uciążliwego czynnika mogą wybierać alternatywne lokalizacje, w obrębie, których analizowany parametr hałasu nie jest przekroczony i nie zakłóca prawidłowego przebiegu funkcji życiowych. Dodatkowo lerkę zalicza się do grupy ptaków o niskiej wrażliwość na hałas (Ulrich Mierwald 2013). Ponadto ekrany stanowić mogą poważne niebezpieczeństwo dla aktywnie latających drobnych zwierząt, jakimi są skowronki. Dodatkowo, w preferowanych przez lerki biotopach borowych hałas rozprzestrzenia się w sposób utrudniony. Pomimo aktualnie istniejącej drogi lerki już wcześniej wykazywane były w jej pobliżu. Oddziaływanie skumulowane Ze względu na brak ingerencji w biotopy życia i rozmnażania omawianego gatunku przez planowaną inwestycję nie wystąpią skumulowane oddziaływania planowanej inwestycji z innymi. Nie przewiduje się skumulowanego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 168

169 Nie przewiduje się znaczącego pośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 6. Pokrzewka jarzębata, jarzębatka (Sylvia nisoria) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja EKKOM 2012) obecność jarzębatki w Jarzębatka jest migrantem dalekodystansowym prowadzącym dzienny tryb życia. Jest gatunkiem terytorialnym, ale w optymalnych siedliskach tworzy niekiedy luźne skupienia z wysokim zagęszczeniem par lęgowych. Często gniazduje w pobliżu gąsiorka. Po powrocie z miejsc zimowania jarzębatka buduje gniazdo z korzonków, źdźbeł traw i innych części roślinnych oraz włosia. Gniazdo jest zwykle dobrze ukryte w niskim gęstym krzewie, np. w jeżynach, dzikiej róży, bzie czarnym, często przerośniętym pokrzywami i trawami lub oplecionym chmielem. Czasem bywa umieszczone w łanie gęstych pokrzyw. Osadzone jest nisko nad ziemią, przeważnie na wysokości 0,2 2,2 m; średnio na wysokości 77 cm, a bardzo rzadko powyżej 2,5 m. w zniesieniu bywa średnio 5 jaj (jeden lęg w roku, ale powtarzany lub aż do skutku. Młode ptaki przebywają w sąsiedztwie gniazda i trzymają się razem, tworzą stadka rodzinne koczujące w okolicach gniazda. Główny pokarm stanowią owady i inne drobne bezkręgowce, a wyjątkowo żeruje na drobnych kręgowcach, np. małych jaszczurkach. Dietę uzupełnia owocami bzu czarnego i koralowego, porzeczkami, szakłakami i innymi krzewami jagodowymi. Jarzębatka zasiedla przede wszystkim krajobraz rolniczy i doliny rzeczne ze zróżnicowanymi strukturalnie wielowarstwowymi zadrzewieniami. Gniazduje w liściastych zaroślach, często kolczastych, wzdłuż polnych dróg, nad drobnymi ciekami, zbiornikami wodnymi, na torfowiskach, w kępach śródpolnych zadrzewień, żywopłotach, kępach drzew i krzewów na łąkach wszystkich typów, na ugorach i terenach ruderalnych, nasłonecznionych zboczach i nasypach. w dolinach rzek gnieździ się w nadrzecznych łozowiskach. w lasach gniazduje głównie na ich obrzeżach, często tam, gdzie występują płaty jeżyn oraz w iglastych młodnikach. Nielicznie gnieździ się na peryferiach miast i w parkach. Siedliska z załącznika i Dyrektywy Siedliskowej, które mogą być istotne dla gatunku: 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), 7120 Torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae), olsy źródliskowe. Krajowym populacjom jarzębatki zagraża: utrata siedlisk gniazdowych wskutek urbanizacji i budowy dróg; utrata siedlisk gniazdowych wskutek niszczenia zarośli i zadrzewień w dolinach rzecznych; utrata siedlisk gniazdowych w wyniku zmian krajobrazu rolniczego zachodzących wraz z intensyfikacją praktyk rolniczych, wyrażających się w zamianie użytków zielonych na grunty orne, likwidowaniu zadrzewień śródpolnych, zadrzewień i zarośli nad strumieniami, rowami i drogami, oczek wodnych, tzw. nieużytków, miedz, wprowadzaniu monokultur i zwiększeniu stosowania chemicznych środków ochrony roślin i uprawy roli. Oddziaływanie bezpośrednie W granicach zajętości planowanej inwestycji drogowej znajduje się 18,3 ha łąk świeżych (siedlisko 6510 Niżowe i górskie łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), których 88,3ha zinwentaryzowano w pobliżu inwestycji w zadanym buforze oraz 12,2ha łęgów (siedlisko 91E0) (w obszarze zinwentaryzowanym 51,4ha), które mogą być szczególnie odpowiednimi terenami lęgów i żerowania pokrzewki. Najprawdopodobniej ich ewentualny ubytek nie będzie powodował znaczącego oddziaływania inwestycji na możliwości lokalnego rozpraszania się i egzystowania populacji pokrzewki ( par 169

170 lęgowych, dane za SDF). w okolicy inwestycji znajduje się szereg odpowiedniego rodzaju siedlisk dla pokrzewki, na co wskazują również dane liczbowe populacji tego ptaka (SDF). Planowana inwestycja nie zagraża pokrzewkom, ponieważ nie hamuje rozwoju specyficznych i odpowiednich dla jarzębatki dolin dużych rzek niżowych, a szczególnie przylegających do dolin zboczy wysoczyzn, nie wpływa na zadrzewienia wiklinowe w dolinach małych rzek i strumieni, nie pomniejsza w krajobrazie rolniczym zasobów zadrzewień i żywopłotów szczególnie z krzewami kolczastymi. Ryzyko bezpośredniej kolizji tego ptaka z pojazdami najprawdopodobniej będzie niewielkie z powodu dużej mobilności tego ptaka. Oddziaływanie skumulowane Ze względu na brak ingerencji w biotopy życia i rozmnażania omawianego gatunku przez planowaną inwestycję nie wystąpią skumulowane oddziaływania planowanej inwestycji z innymi. Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko niewiele wykraczają poza nie. Tym samym tego rodzaju zanieczyszczenia pozostaną bez wpływu na stan ekosystemów w obrębie, których żeruje i wyprowadza lęgi jarzębatka na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do utraty odpowiednich siedlisk czy zmniejszenia zasobów pokarmowych jarzębatki, do których zalicza się owady i drobne kręgowce. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnie (optymalnych) warunków siedliskowych świergotka w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jedni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem. Retencjonujące wodę rezerwuary pełnić będą równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Ujęcie wody w zamkniętym systemie odprowadzania nie spowoduje zmiany stosunków wodnych w odpowiednich dla jarzębatki siedliskach przywołanych powyżej. Analiza zasięgu izofon emitowanego hałas wskazuje, że czynnik ten będzie oddziaływał na przedmiot ochrony ostoi. Zinwentaryzowane siedliska, będące w zainteresowaniu jarzębatki i wskazane stanowiska jego występowania, mogą podlegać wpływowi hałasu, co może powodować chwilowe płoszenie przebywających w rejonie inwestycji przedstawicieli tego gatunku. Dodatkowo hałas komunikacyjny może uaktywniać w ptakach instynkt ucieczki, utrudniać komunikację głosową pomiędzy zwierzętami oraz uniemożliwiać rozpoznawanie zbliżania się drapieżników. Jarzębatki, pod względem wrażliwości na hałas zaliczane są do IV grupy ptaków o niskiej wrażliwość na ten czynnik, dla których nie wyznacza się krytycznego poziomu hałasu. Dystans oddziaływania / promień zakłóceń hałasu na jarzębatki wynosi 100m (Ulrich Mierwald 2013). Gatunek Grupa Krytyczny poziom dźwięku Dystans oddziaływania l dystans ucieczki promień zakłóceń Pokrzewka jarzębata 4 - Dystans oddziaływania 100m 170

171 W oparciu o wyniki analizy nie stwierdzono utraty przydatności siedliska dla jarzębatki. Nie przewiduje się pośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała Nie przewiduje się znaczącego pośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 7. Dzierzba gąsiorek (Lanius collurio) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja EKKOM 2012) obecność gąsiorka Gąsiorek należy do dalekodystansowych migrantów, który prowadzi dzienny tryb życia. Żyje samotnie, często w izolowanych parach. Zaraz po powrocie na lęgowiska samiec zajmuje terytorium gniazdowe i wykonuje loty tokowe w celu przywabienia samicy, z którą wybiera miejsce na gniazdo. Najczęściej jest ono umieszczone wewnątrz gęstego, kolczastego krzewu, na wysokości do 2 m nad ziemią. Gniazdo jest stosunkowo duże i masywne, zbudowane z luźno ułożonych gałązek, korzonków, kłączy i innych materiałów. Wyściółka skąpa, złożona z delikatnych korzonków, traw, czasem z dodatkiem włosia i piór. w sezonie gąsiorki przystępują do 1 lęgu (lub aż do skutku). Skład pokarmu gąsiorka zależy od wielu czynników, takich jak siedlisko, lokalizacja geograficzna, pora roku, a nawet pora dnia. Pokarm składa się głównie z większych owadów, chrząszczy, błonkówek, pluskwiaków i prostoskrzydłych. Dietę gąsiorka uzupełniają pająki, wije, dżdżownice i sporadycznie drobne ślimaki. w czasie chłodnych i deszczowych dni ptaki polują na drobne kręgowce, rabując np. pisklęta z gniazd różnych gatunków ptaków. Częściej jednak polują na drobne ssaki, jak ryjówki, norniki, myszy. Listę kręgowców uzupełniają gady i płazy, jak jaszczurki, 171

172 ropuchy i żaby. w zdobywaniu pokarmu gąsiorek stosuje trzy charakterystyczne techniki. Najczęściej czatuje i wypatruje zdobyczy z ulubionej gałęzi. Po wypatrzeniu ofiary chwyta ją na ziemi lub zbiera wśród niskiej roślinności. Podczas dobrej pogody łowi owady latające, a w czasie deszczu i zimna zbiera owady wprost z ziemi. Mniejszą zdobycz od razu zjada, a większe ofiary przenosi na miejsce porcjowania, gdzie część ofiar nakłuwa na kolce lub wciska w rozwidlenie gałązek. Gąsiorek zasiedla szeroki wachlarz siedlisk. Gnieździ się przede wszystkim w otwartym krajobrazie rolniczym o zróżnicowanej strukturze. Zasiedla pola z rozrzuconymi kępami drzew i krzewów na miedzach, nad rowami i wzdłuż dróg, zakrzaczone łąki i pastwiska, zadrzewienia śródpolne, ugory i nieużytki, sady i duże ogrody otoczone żywopłotami. Na terenach leśnych zasiedla przede wszystkim zarastające zręby i pożarzyska, uprawy i młodniki, głównie na siedliskach grądowych i borowych. Chętnie gniazduje na obrzeżach lasów, wyjątkowo natomiast wewnątrz zwartych, dużych kompleksów leśnych. w miastach w zasadzie nie występuje, z wyjątkiem strefy peryferyjnej, gdzie zasiedla zdziczałe parki i ogrody, cmentarze i tereny ruderalne z kępami krzewów, szczególnie kolczastych. Siedlisko zasiedlane przez gąsiorka zawiera trzy zasadnicze elementy: otwarty teren porośnięty trawami i inną niską, luźną roślinnością zielną - miejsce zdobywania pokarmu, gęste zarośla krzewów, stosy gałęzi i chrustu - miejsca gniazdowania oraz drzewa lub wysokie krzewy - miejsca czatowania, z których gąsiorek poluje i wypatruje zagrożeń. Gatunkowi zagraża w Polsce: utrata siedlisk w wyniku kurczenia się terenów lęgowych wskutek urbanizacji; utrata siedlisk w wyniku intensyfikacji rolnictwa - scalania pól połączonego z likwidacją miedz, zadrzewień śródpolnych i śródpolnych zbiorników wodnych (oczek) oraz intensywnym stosowaniem chemicznych środków ochrony roślin. z jednej strony likwiduje to miejsca gniazdowania, a z drugiej powoduje zanik populacji dużych chrząszczy i prostoskrzydłych, stanowiących główny składnik diety. Siedliska z załącznika i Dyrektywy Siedliskowej, które mogą być istotne dla gatunku: 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), 91E0 tęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae), olsy źródliskowe. Oddziaływanie bezpośrednie W granicach zajętości planowanej inwestycji drogowej znajduje się 0,2ha ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych (siedlisko 6120 Koelerion glaucae) spośród 1,1ha wykazanych w zadanym buforze, 18,3ha łąk świeżych z 88,3ha zinwentaryzowanych (siedlisko 6510 Niżowe i górskie łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)) oraz 12,2ha łęgów z zinwentaryzowanych 51,4ha (siedlisko 91E0), które mogą być szczególnie odpowiednimi terenami lęgów i żerowania gąsiorka. Najprawdopodobniej ich ewentualny ubytek nie będzie powodował znaczącego oddziaływania inwestycji na możliwości lokalnego rozpraszania się i egzystowania populacji gąsiorka (1000 par lęgowych, dane za SDF). w okolicy inwestycji znajduje się szereg odpowiedniego rodzaju siedlisk dla gąsiorka, na co wskazują również dane liczbowe populacji tego ptaka (SDF). Planowana inwestycja nie zagraża gąsiorkom, ponieważ nie hamuje m.in. rozwoju specyficznych i odpowiednich dla gąsiorka zadrzewień śródpolnych z kolczastymi krzewami. Ryzyko bezpośredniej kolizji tego ptaka z pojazdami najprawdopodobniej będzie niewielkie z powodu dużej mobilności tego ptaka. Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 172

173 Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO2 2030) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko niewiele wykraczają poza nie. Tym samym tego rodzaju zanieczyszczenia pozostaną bez wpływu na stan ekosystemów w obrębie, których żeruje i wyprowadza lęgi gąsiorek na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do utraty odpowiednich siedlisk czy zmniejszenia zasobów pokarmowych gąsiorka, do których zalicza się szeroki wachlarz elementów przywołanych powyżej. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnie (optymalnych) warunków siedliskowych świergotka w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jedni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem. Retencjonujące wodę rezerwuary pełnić będą równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Ujęcie wody w zamkniętym systemie odprowadzania nie spowoduje zmiany stosunków wodnych w odpowiednich dla gąsiorka siedliskach przywołanych powyżej. Analiza zasięgu izofon emitowanego hałas wskazuje, że czynnik ten będzie oddziaływał na przedmiot ochrony ostoi. Zinwentaryzowane siedliska będące w zainteresowaniu gąsiorka i wskazane stanowiska jego występowania mogą podlegać wpływowi hałasu, co może powodować chwilowe płoszenie przebywających w rejonie inwestycji przedstawicieli tego gatunku. Dodatkowo hałas komunikacyjny może uaktywniać w ptakach instynkt ucieczki, utrudniać komunikację głosową pomiędzy zwierzętami oraz uniemożliwiać rozpoznawanie zbliżania się drapieżników. Gąsiorki, pod względem wrażliwości na hałas, zaliczane są do IV grupy ptaków o niskiej wrażliwość na ten czynnik, dla których nie wyznacza się krytycznego poziomu hałasu. Gatunek Grupa Krytyczny poziom dźwięku Dystans oddziaływania l dystans Ucieczki l promień zakłóceń Gąsiorek 4 - Dystans oddziaływania 200 m Dystans oddziaływania / promień zakłóceń hałasu na gąsiorki wynosi 200m (Ulrich Mierwald 2013). 173

174 W oparciu o wyniki analizy stwierdzono utratę przydatności siedliska dla 5,5 (~6) par lęgowych gąsiorka, co stanowi 25% populacji odnotowanej w sąsiedztwie drogi. Wydaje się, że mimo znacznego ograniczenia potencjalnych siedlisk, ptaki przemieszczają się i znajdą dogodne warunki do życia poza strefą wskazaną, jako niekorzystna. Dla wykazanych lokalizacji, zasiedlonych przez gąsiorka nie zaleca się instalowania ekranów akustycznych, ponieważ gąsiorki zalicza się do grupy ptaków o niskiej wrażliwość na hałas (Ulrich Mierwald 2013). Pomimo aktualnie istniejącej drogi gąsiorki już wcześniej wykazywane były z jej pobliża. Oddziaływanie skumulowane Ze względu na brak ingerencji w biotopy życia i rozmnażania omawianego gatunku przez planowaną inwestycję nie wystąpią skumulowane oddziaływania planowanej inwestycji z innymi. Nie przewiduje się znaczącego pośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 8. Dudek zwyczajny (Upupa epops) Regularnie występujący ptaki migrujący niewymieniony w Załączniku i Dyrektywy Rady 79/409/EWG (C) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja EKKOM 2012) obecność jarzębatki Silny terytorializm powoduje, że dudki występują w środowisku przyrodniczym w znacznym rozproszeniu. Dudek jest ptakiem o chwiejnym locie. Na ogół pary występują w odległości kilkuset metrów od siebie. Po powrocie na legowiska dudek przystępuje do jednego lęgu w ciągu roku (lub do skutku). Gniazda budowane są w różnych okryciach - mogą to być dziuple, budki lęgowe, opuszczone budynki, pryzmy kamieni, nory 174

175 w pionowych urwiskach, jamy pod korzeniami, sterty gałęzi itd. Rodzice dudka mogą żerować nawet ponad 1 km od gniazda, którym opiekują się partnerzy. w diecie dudka znajdują się bezkręgowce, chwytane głównie na ziemi, rzadko w locie. Wśród jego ofiar przeważają duże owady (turkuć podjadek, świerszcz polny, chrząszcze, błonkówki, prostoskrzydłe, motyle) i pajęczaki, a także dżdżownice i drobne mięczaki. Dudek jest związany z terenami ekstensywnego rolnictwa (mozaika pastwisk, muraw, piaszczysk, łąk mineralnych) na słabych glebach, w pobliżu zadrzewień i kęp drzew dziuplastych (np. stare głowiaste wierzby). Zasiedla tez poligony. Jakkolwiek nie jest gatunkiem leśnym, może zasiedlać rozległe polany i zręby w głębi zwartych kompleksów leśnych, jednak preferuje brzegowe strefy lasów oraz ich skraje, szczególnie w sąsiedztwie wydm, wrzosowisk i pastwisk. w niektórych rejonach chętniej od borów zasiedla lasy mieszane i liściaste, jakkolwiek niezbyt wilgotne. Unika podmokłych dolin rzek z wysoką roślinnością łąkową, natomiast chętniej zasiedla doliny dużych rzek z suchymi glebami mineralnymi. W dolinach, w których występują gleby organiczne, a zwłaszcza tam, gdzie występują podmokłe torfowiska niskie, spotykany jest tylko na wyniesieniach wydmowych. Szczególnie chętnie zasiedla krawędzie dolin dużych rzek, czyli wąską, ale bardzo urozmaiconą strefę styku wyżej położonych terenów wysoczyznowych z niżej położoną doliną. Siedliska z załącznika i Dyrektywy Siedliskowej, które mogą być istotne dla gatunku: 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae). Oddziaływanie bezpośrednie W granicach zajętości planowanej inwestycji drogowej znajduje się 0,2ha ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych (siedlisko 6120 Koelerion glaucae) spośród 1,1ha wykazanych w zadanym buforze, które mogą być szczególnie odpowiednimi terenami lęgów i żerowania dudka. Najprawdopodobniej ich ewentualny ubytek nie będzie powodował znaczącego oddziaływania inwestycji na możliwości lokalnego rozpraszania się i egzystowania populacji dudka (100 par lęgowych, dane za SDF). w okolicy inwestycji znajduje się szereg odpowiedniego rodzaju siedlisk dla dudka, na co wskazują również dane liczbowe populacji tego ptaka (SDF). Planowana inwestycja nie zagraża dudkom, ponieważ nie hamuje m.in. rozwoju specyficznych i odpowiednich dla dudka zbiorowisk roślinnych i siedlisk przywołanych powyżej, nie upraszcza struktury krajobrazu rolniczego (szczególnie poprzez zaorywanie pastwisk, wyłączanie z wypasu muraw, które następnie zarastają wysoką roślinnością w wyniku naturalnej sukcesji), a w dolinach rzek nie przewiduje zalesiania rozległych piaszczystych muraw, nie prowadzi do utraty miejsc gniazdowania dudka w wyniku usuwania dziuplastych drzew w krajobrazie rolniczym. Ryzyko bezpośredniej kolizji tego ptaka z pojazdami najprawdopodobniej będzie niewielkie z powodu dużej mobilności tego ptaka, chociaż w odróżnieniu do innych ptaków jest nieco większe zważywszy na charakterystykę jego lotu. Nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko niewiele wykraczają poza nie. Tym samym tego rodzaju zanieczyszczenia pozostaną bez wpływu na stan ekosystemów w obrębie, których żeruje i wyprowadza lęgi dudek na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie 175

176 będzie prowadziła np. do zmiany charakteru lub utraty odpowiednich siedlisk dla dudka oraz nie pomniejszy zasobów pokarmowych dudka, do których zalicza się szerokie spektrum elementów przywołanych powyżej. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnie (optymalnych) warunków siedliskowych świergotka w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jedni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem. Retencjonujące wodę rezerwuary pełnić będą równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Ujęcie wody w zamkniętym systemie odprowadzania nie spowoduje zmiany stosunków wodnych w odpowiednich dla dudka siedliskach przywołanych powyżej. Analiza zasięgu izofon emitowanego hałas wskazuje, że czynnik ten będzie oddziaływał na przedmiot ochrony ostoi. Zinwentaryzowane siedliska będące w zainteresowaniu dudka i wskazane stanowiska jego występowania mogą podlegać wpływowi hałasu, co może powodować chwilowe płoszenie przebywających w rejonie inwestycji przedstawicieli tego gatunku. Dodatkowo hałas komunikacyjny może uaktywniać w ptakach instynkt ucieczki, utrudniać komunikację głosową pomiędzy zwierzętami oraz uniemożliwiać rozpoznawanie zbliżania się drapieżników. Gatunek Grupa Krytyczny poziom dźwięku Dystans oddziaływania l dystans Ucieczki l promień zakłóceń Dudek 2 58dB (dzień imisja 10 m) Dystans oddziaływania 300m Dystans oddziaływania / promień zakłóceń hałasu na dudki wynosi 300m (Ulrich Mierwald 2013). Utraty przydatności siedlisk w przypadku dudka nie stwierdzono. 176

177 Nie przewiduje się pośredniego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. 9. Kobuz (Falco subbuteo) W pobliżu inwestycji (poza obszarem wyznaczonym liniami zajętości) odnotowano (inwentaryzacja EKKOM 2012) obecność kobuza Ptak wędrowny, odbywający dalekie podróże. Przyloty następują od połowy kwietnia i maja (bez wyraźnego szczytu), a odloty od połowy sierpnia do października. Zimuje w tropikalnej Afryce, na południe od strefy równikowej lasów deszczowych. Nie buduje samodzielnie gniazda, lecz zajmuje opuszczone gniazda innych ptaków, np. wron. Wyściela je gałązkami i trawami. Ptak terenów otwartych z alejami drzew. Zasiedla obrzeża starych lasów, głównie sosnowych, i świetlistych drzewostanów w pobliżu pól (też polany w ich obrębie) i łąk z kępami zadrzewień, wrzosowisk i terenów bagiennych. Oddziaływanie bezpośrednie Ubytek łęgów siedlisk preferowanych przez kobuza - oceniony został na 12,2ha (w granicach linii zajętości), czyli ok. 0,2% w skali regionu (51,4ha w analizowanym buforze 250m). Ponieważ płaty tych zbiorowisk znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie funkcjonującej drogi nr 8, a podczas inwentaryzacji nie stwierdzano w ich obrębie kobuza to najprawdopodobniej nie stanowią one dogodnego miejsca dla występowania tego gatunku. Dlatego też, ubytek, we wskazanym stopniu, siedliska 91E0 najprawdopodobniej nie będzie stanowił zagrożenia dla zasobności żerowiskowej środowiska tego ptaka. Oddziaływanie pośrednie lzolinie wyznaczające poziomy zanieczyszczeń gazowych emitowanych do powietrza w postaci tlenków azotu (NO ) zawierają się w granicach linii zajętości (13 i 25), a dla 40 i 53 tylko w niewielkim stopniu wykraczają poza nie. Tym samym prognozowany poziom zanieczyszczenia pozostanie bez wpływu na stan ekosystemów, w obrębie których zaobserwowano kobuza na terenie ostoi. Oznacza to, że przywołana emisja nie będzie prowadziła np. do nadmiernej użyźniania lub zmiany charakteru siedlisk aktualnie odpowiednich dla kobuza, ani też nie będzie zmieniała kondycji i dostępności środowiskowej elementów diety kobuza, pozostając bez wpływu na owady i drobne ptaki. Woda (także zanieczyszczona) spływająca z powierzchni jezdni nie zmieni aktualnych warunków siedliskowych kobuz w obrębie ostoi, ponieważ jej spływ z korony jezdni ujęty będzie w zorganizowany system odprowadzenia do odbiorników - zbiorników z zamkniętym odpływem (projekt budowlany przedsięwzięcia). Retencjonujące wodę rezerwuary będą pełnić równocześnie rolę osadników zatrzymujących ewentualne zawiesiny i substancje niebezpieczne. Analiza zasięgu izofon emitowanego hałasu wskazuje, że czynnik ten, wraz z innymi elementami, może oddziaływać na przedmiot ochrony ostoi. Głównym powodem jest odległość stwierdzonego miejsca obecności kobuza od przebiegu wyznaczonej linii granicznej (linii dystansu ucieczki). Dla kobuza nie wyznacza się krytycznego poziomu dźwięku, a decydujące znaczenie mają dla niego sygnały optyczne, a jego dystans ucieczki szacowany jest na 200 m (Ulrich Mierwald 2013). 177

178 Gatunek Grupa Krytyczny poziom dżwięku Dystans oddziaływania l dystans Ucieczki l promień zakłóceń Kobuz 5 - Dystans ucieczki 200 m Według tej metody należy uznać, że w wyniku oddziaływania przedsięwzięcia na odcinku I nie nastąpi strata siedliska kobuza lokalizacja względem inwestycji około 300 m. Oddziaływanie skumulowane Ze względu na brak ingerencji w biotopy życia i rozmnażania omawianego gatunku przez planowaną inwestycję nie wystąpią skumulowane oddziaływania planowanej inwestycji z innymi, które funkcjonują w sąsiedztwie inwestycji. Nie przewiduje się skumulowanego oddziaływania planowanej inwestycji na ten przedmiot ochrony obszaru Puszcza Biała. Wnioski Wyniki analizy oddziaływań bezpośrednich i pośrednich oraz skumulowanych pozwalają na stwierdzenie, że na terenie obszaru Natura 2000 Puszcza Biała nie stwierdza się prawdopodobieństwa wystąpienia znaczącego negatywnego oddziaływania budowy i eksploatacji drogi ekspresowej S8 na przedmioty ochrony ostoi. Biorąc pod uwagę biologię gatunków ptaków będących przedmiotem ochrony obszaru Natura 2000 Puszcza Biała i lokalizację stwierdzonych stanowisk ich występowania (w okresie lęgowym) podczas inwentaryzacji wykonanej na potrzeby ROŚ ponownej oceny, nie stwierdzono bezpośredniego zagrożenia par lęgowych ptaków będących przedmiotem ochrony obszaru. Żadne ze stanowisk nie zostanie zniszczone w sposób bezpośredni przez realizację przedsięwzięcia. Natomiast obserwacje zachowań poszczególnych gatunków pozwalają twierdzić, że będą opuszczać sąsiadujące z przedsięwzięciem strefy odziaływanie pośrednie. Stosując dobre praktyki, inwentaryzacje przyrodnicze na potrzeby OOŚ prowadzi się w pasie do 250 m i do 500 m na obszarach Natura 2000 od przedsięwzięcia. Rozpatrując przyjętą strefowość zestawiono liczbę stanowisk notowanych w strefie 0-250m i m dla poszczególnych gatunków a następnie zestawiono z wynikami analizy, przeprowadzonej metodą dr Mierwalda, uwzgledniającą wpływ przedsięwzięcia na utratę przydatności siedlisk do zachowań lęgowych ptaków. 178

179 Zastosowana metoda dąży do standaryzacji oceny wpływu oddziaływania przedsięwzięcia, jako całości w tym hałasu na przedstawicieli poszczególnych gatunków, poprzez wpływ na warunki panujące w obrębie ich siedliska, prowadzące do ich utraty za dr Mierwald Tabela 31 Porównanie dwóch metod oceny wpływu przedsięwzięcia na ptaki Gatunek ptaka przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 Utrata siedlisk występowania przedmiotu ochrony metoda oceny w oparciu o przyjęte czynniki metoda dr Mierwalda 2013 Bocian czarny Derkacz Lelek kozodój Dzięcioł czarny Skowronek borowy Świergotek polny Obserwowane żerowanie nie stwierdzono utraty przydatności siedlisk dla pary lęgowej, w sąsiedztwie znajdują się inne miejsca dogodne dla pozyskiwania pokarmu strefa 250m brak bezpośredniego oddziaływania straty siedlisk w odl m od przedsięwzięcia, (4 stanowiska w strefie i i 1 w II) brak bezpośredniego oddziaływania straty siedlisk w odl m od przedsięwzięcia, (5 stanowisk w strefie I) brak bezpośredniego oddziaływania straty siedlisk w odl. poza zasięgiem przedsięwzięcia (2 stanowiska w strefie I i 4 w II) brak bezpośredniego oddziaływania straty siedlisk w odl m od przedsięwzięcia, (6 stanowiska w strefie i i 8 w II) brak bezpośredniego oddziaływania strata siedliska w odl. 403 od przedsięwzięcia, (1 w II strefie) utrata przydatności siedlisk w 100% - utrata przydatności siedlisk w 80% - utrata przydatności siedlisk w 50% - dla utrata przydatności siedlisk w 20% siedlisk - utrata przydatności siedlisk w 23% siedlisk - utrata przydatności siedlisk w 0% siedlisk Pokrzewka jarzębata Dzierzba gąsiorek Dudek brak bezpośredniego oddziaływania straty siedlisk w odl m od przedsięwzięcia, (1 stanowisko w strefie i i 2 w II) brak bezpośredniego oddziaływania straty siedlisk w odl m od przedsięwzięcia, (12 stanowisk w strefie i i 10 w II) brak bezpośredniego oddziaływania strata siedliska w odl. 340 od przedsięwzięcia, (1 w II strefie) utrata przydatności siedlisk w 0% siedlisk utrata przydatności siedlisk w 19 % utrata przydatności siedlisk w 0% siedlisk Kobuz brak bezpośredniego oddziaływania - strata siedliska w odl. około 200m od przedsięwzięcia utrata przydatności siedlisk w 0% siedlisk Razem: Stwierdzono oddziaływanie w strefie i do 250m na 31 stanowisk ptaków, w strefie II 27 stanowisk Utrata przydatności siedlisk 20 par lęgowych ptaków, będących przedmiotem ochrony ostoi 179

180 Ocena metodą dr Mierwalda (2013) jest propozycją standaryzacji ocen wpływu przedsięwzięć na ptaki, obejmujące nie tylko hałas, ale również inne czynniki. Wspomniana metoda pozwala na uwzględnienie równoczesne kilku cech, analizowanych dotychczas niezależne, tj. biologii ptaków, ich lokalizacji i wskazania szacunkowej wartości utraty potencjalnych siedlisk oraz zachowań lęgowych poszczególnych gatunków. Ocena w oparciu o występowanie gatunków w poszczególnych strefach nie uwzględnia innych cech, które podlegają ocenie opisowej. Autorzy inwentaryzacji (Inwentaryzacja 2012) wskazali, że notowali tylko zachowania lęgowe wśród ptaków Oddziaływanie na integralność obszaru Natura 2000 Puszczy Białej Planowana inwestycja ingeruje w obszar Natura 2000 Puszcza Biała i prowadzi do jego fragmentacji podziału na 2 części, które do tej pory też rozdzielone są przestrzennie, istniejącą drogą. Ponieważ pojęcie integrity of the site (integralność obszaru) należy interpretować bardzo szeroko, na co wskazują rozstrzygnięcia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS), analizą objęto komplet cech, czynników i procesów związanych z obszarem ostoi, które mogą mieć wpływ na cele jego ochrony. Powierzchnia obszaru zostanie zmniejszona o ok. 0,4%, w tym znajdą się siedliska przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym niebędące przedmiotem ochrony obszaru, a pełniące rolę miejsc występowania gatunków będących przedmiotem ochrony ostoi. Nie zostaną przekształcone stosunki wodne obszaru. Przedmioty ochrony ptaki będą wykorzystywać przestrzeń powietrzną do pokonywania bariery, jaka już aktualnie występuje. Ze względu na wysoki pułap lotu ogrodzona droga nie będzie stanowić bariery. Dzięki zaprojektowanym przejściom dla zwierząt zostaną zachowane funkcjonalne połączenia pomiędzy elementami obszaru i nie nastąpi fragmentacja siedlisk. Ponadto skoordynowany pasaż zwierząt poprzez zaproponowane przejścia i przepusty ma szanse ograniczyć liczbę kolizji pojazdów ze zwierzętami i zmniejszy utratę zasobów genowych obszaru jak również zasobów pokarmowych dla ptaków, będących przedmiotem ochrony obszaru. Projektowana inwestycja S8, w miejscu aktualnie eksploatowanej drogi nie spowoduje wzrostu wskaźnika izolacji populacji zwierząt, po umownie przyjętej prawej i lewej stronie regionu Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu PLB140001, zlokalizowany w odl. od 1,8 km w kierunku S Przedmiotami ochrony są: Tabela 32 Ptaki wymienione w załączniku i dyrektywy rady 79/409/ewg Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Popul. Ocena znaczenia obszaru Stan zach. Izol. Og. A030 bocian czarny Ciconia nigra C B C C A031 bocian biały Ciconia ciconia C B C B A080 gadożer zwyczajny Circaetus gallicus 1 C C C C 180

181 Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Popul. Ocena znaczenia obszaru Stan zach. Izol. Og. A081 błotniak stawowy Circus aeruginosus C B C C A084 błotniak łąkowy Circus pygargus C C C C A119 kropiatka Porzana porzana C C C C A120 zielonka Porzana parva 50 C C C C A122 derkacz Crex crex C C C C A193 rybitwa rzeczna Sterna hirundo B B C B A195 rybitwa białoczelna Sterna albifrons B B C B A197 rybitwa czarna Chlidonias Niger B B C B A229 zimorodek zwyczajny Alcedo atthis 82 C C C C A272 podróżniczek Luscinia svecica C B C C Tabela 33 Regularnie występujące ptaki migrujące nie wymienione w załączniku i dyrektywy rady 79/409/ewg Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Popul. Ocena znaczenia obszaru Stan zach. Izol. Og. A055 cyranka Anas querquedula B B C B A056 płaskonos Anas clypeata 50 B B C B A118 A136 A137 Wodnik zwyczajny sieweczka rzeczna sieweczka obrożna Rallus aquaticus C B C C Charadrius dubius 145 B C C B Charadrius hiaticula 106 A B B A A153 bekas kszyk Gallinago gallinago 250 C B C C A156 rycyk Limosa limosa B B C B A160 kulik wielki Numenius arquata 14 B B C C A162 krwawodziób Tringa tetanus B B C B A168 brodziec piskliwy Actitis hypoleucos 84 B B C B Oddziaływania planowanego przedsięwzięcia skumulowane z innymi inwestycjami nie będą miały miejsca, ponieważ, zgodnie z dostępnymi informacjami, nie będzie realizowane w zasięgu obszaru znacząco oddziałujące przedsięwzięcia. Gatunki ptaków, będące przedmiotem ochrony obszaru mogą mieć kontakt z obszarem inwestycji w okresie przelotów, jednak nie przewiduje się kontaktu z urządzeniami ochrony 181

182 środowiska, które będą odpowiednio oznakowane, aby odstraszyć przelatujące ptaki np. paski pionowe na ekranach przezroczystych. Ze względu na ponad 1,8 km odległość od planowanego przedsięwzięcia nie przewiduje się pośredniego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu, np. zachodzące przez wody spływające do rzeki Bug Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Dolina Liwca PLB140002, zlokalizowana 5 km w kierunku S Przedmiotami ochrony są: Tabela 34 Ptaki wymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. Izol. Og. A031 bocian biały Ciconia ciconia C C C C A081 błotniak stawowy Circus aeruginosus 46 C B C C A122 Derkacz Crex crex C B C C A127 żuraw Grus grus C C C C A140 siewka złota Pluvialis apricaria 350 C C C C A196 rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus B B C B A197 rybitwa czarna Chlidonias niger 75 C B C C Tabela 35 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. Izol. Og. A043 gęś gęgawa Anser anser 20 C C C C A052 Cyraneczka Anas crecca 5 C B C C A055 Cyranka Anas querquedula 6 C B C C A142 Czajka zwyczajna Vanellus vanellus C C C C A153 bekas kszyk Gallinago gallinago C B C C A156 rycyk Limosa limosa 6 C B C C A160 kulik wielki Numenius arqua 3 C C C C A168 brodziec piskliwy Actitis hypoleucos 37 B C C C A336 remiz zwyczajny Remiz pendulinus C C C C A371 dziwonia zwyczajna Carpodacus erythrinus C A C B 182

183 Kontakt przedstawicieli przedmiotów z terenem inwestycji może mieć miejsce w okresie przelotów, które odbywają się ponad planowanymi elementami infrastruktury przedsięwzięcia, zatem nie będą prowadzić do oddziaływań bezpośrednich. Ze względu na odległość, liczącą ponad 5 km od planowanego przedsięwzięcia nie przewiduje się pośredniego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Dolina Liwca. Oddziaływania skumulowane nie będą miały miejsca Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Bagno Pulwy, PLB140015, zlokalizowane 5 km w kierunku NW Przedmiotami ochrony są: Tabela 36 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. Izol. Og. A122 Derkacz Crex crex 98m C C C C Tabela 37 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Populacja Ocena znaczenia obszaru Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Migrująca Popul. Stan zach. Izol. Og. Rozrodcza Zimująca Przelotna C B C B A160 Kulik Wielki Numenius arquata 12p C C C C Ze względu na znaczną odległość 5 km od planowanego przedsięwzięcia nie przewiduje się bezpośredniego jak i pośredniego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Bagno Pulwy. Oddziaływania skumulowane nie będą miały miejsca. Natomiast kontakt z terenem inwestycji może mieć miejsce w okresie przelotów, które odbywają się ponad planowanymi elementami infrastruktury przedsięwzięcia Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Dolina Dolnej Narwi PLB140014, zlokalizowana 15 km w kierunku N. Przedmiotami ochrony są: Tabela 38 Ptaki wymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. Izol. Og. A081 błotniak stawowy Circus aeruginosus C B C C A119 kropiatka Porzana porzana C B C C A122 Derkacz Crex crex C B C C 183

184 Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. Izol. Og. A127 żuraw Grus grus C B C C A133 A151 kulon batalion Burhinus oedicnemus Philomachus pugnax P? A B A B C B B C A154 bekas dubelt Gallinago media 4-9 C B B C A193 rybitwa rzeczna Sterna hirundo 3-8 B B C B A195 rybitwa białoczelna Sterna albifrons 0-12 B B C B A197 rybitwa czarna Chlidonias niger C B C C A229 A231 zimorodek zwyczajny kraska zwyczajna Alcedo atthis Coracias garrulus C B C C 0-4 B B C B A409 cietrzew Tetrao tetrix tetrix 3-4 C B C B Tabela 39 Regularnie występujące ptaki migrujące niewymienione w załączniku I dyrektywy rady 79/409/ewg Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. A036 łabędź niemy Cygnus olor 70-74p C B C C A043 gęś gawa Anser anser Izol p C B C C A051 krakwa Anas strepera C B C C A052 cyraneczka Anas crecca 10 C B C C A055 Cyranka Anas querquedula B B C B A056 płaskonos Anas clypeata 3-18 C B C C A067 A070 A136 A137 A153 gągoł nurogęś sieweczka rzeczna sieweczka obrożna bekas kszyk Bucephala clangula Mergus merganser Charadrius dubius Charadrius hiaticula Gallinago gallinago C B C C C B C C 5-23 C B C C 1-11 C C C C C B C C A156 rycyk Limosa limosa C B C C A160 kulik wielki Numenius arquata Og. 4-6 C B C C 184

185 Kod Nazwa polska / łacińska Osiadła Populacja Migrująca Rozrodcza Zimująca Przelotna Ocena znaczenia obszaru Popul. Stan zach. Izol. Og. A162 krwawodziób Tringa tetanus B B C B A168 brodziec piskliwy Actitis hypoleucos C B C C A198 rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus C C C C A232 A249 dudek zwyczajny brzegówka zwyczajna Upupa epops C B C C Riparia riparia C B C C A371 dziwonia zwyczajna Carpodacus erythrinus C C C C Ze względu na znaczną odległość 15 km od planowanego przedsięwzięcia nie przewiduje się bezpośredniego jak i pośredniego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Narwi. Oddziaływania skumulowane nie będą miały miejsca. Kontakt z terenem inwestycji może mieć miejsce w okresie przelotów, które odbywają się ponad planowanymi elementami infrastruktury przedsięwzięcia Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Ostoja Nadbużańska PLH140011, zlokalizowana 1,8 km w kierunku S Przedmiotami ochrony są: Tabela 40 typy siedlisk wymienione w załączniku I dyrektywy rady 92/43/ewg Kod Nazwa siedliska % pokrycia Stopień reprez. Wzgl. pow. Stan zachow. Oc. ogólna 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi 2,00 A B A A 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 3,00 A C A A 3270 Zalewane muliste brzegi rzek 0,20 A C A A Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio- Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków 0,10 A B A A 1,00 A B A A 0,50 B C A B 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 2,00 A B B A 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 1,00 A B A A 6440 Łąki selemicowe (Cnidion dubii) 5,00 A A A A Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 15,00 A B B A 3,30 B C A B 185

186 Kod Nazwa siedliska % pokrycia Stopień reprez. Wzgl. pow. Stan zachow. Oc. ogólna 91E0 91F0 91I0 91T0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion) Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- Ulmetum) Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescentipetraeae) Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) 5,00 A C B A 0,50 A C A A 0,20 A C B A 0,10 C C C C Ze względu na odległość ok. 2 km od planowanego przedsięwzięcia nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na przedmioty ochrony siedliska przyrodnicze - obszaru Natura 2000 Ostoja Nadburzańska. Oddziaływania pośrednie mogłyby mieć miejsce poprzez emisje zanieczyszczeń do powietrza i do środowiska wodnego. Jednak ze względu na zastosowany system odbioru wód spływających z powierzchni drogi zapobiegnie zanieczyszczeniu środowiska. Immisje do środowiska zanieczyszczeń gazowych w obszarze Ostoji Nadburzańskiej nie będą miały miejsca Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Ostoja Nadliwiecka PLH140032, zlokalizowana 5 km w kierunku S Przedmiotami ochrony są: Tabela 41 Typy siedlisk wymienione w załączniku I dyrektywy rady 92/43/EWG Kod Nazwa siedliska % pokrycia Stopień reprez. Wzgl. pow. Stan zachow. Oc. ogólna Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 0,18 B C A B 0,25 A C A B 3270 Zalewane muliste brzegi rzek 0,06 A C A A E0 91T0 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) 0,34 A C A A 10,00 A C B A 0,02 C C C C 8,23 A C B A 18,9 B C A B Ze względu na odległość 5 km od planowanego przedsięwzięcia nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na przedmioty ochrony siedliska przyrodnicze - obszaru Natura 2000 Ostoja Nadliwiecka. Oddziaływania pośrednie, ze względu na zastosowany system odbioru wód spływających i obszar emisji zanieczyszczeń gazowych zawartych w strefie linii rozgraniczającej drogi. 186

187 Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S8 na obszary Natura 2000 Czerwony Bór PLH zlokalizowany 7 km w kierunku NE. Przedmiotami ochrony są: TYPY SIEDLISK WYMIENIONE w ZAŁĄCZNIKU i DYREKTYWY RADY 92/43/EWG Tabela 42 Typy siedlisk wymienione w załączniku I dyrektywy rady 92/43/EWG Kod Nazwa siedliska % pokrycia Stopień reprez. Wzgl. pow. Stan zachow. Oc. ogólna 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi 0,10 A C A A 4030 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi 0,40 A C B A E0 91I0 91T0 Zarośla jalowca pospolitego na wrzosowiskach lub murawach nawapiennych Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) 1 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion) Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescentipetraeae) Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) 14,70 A C B B 1,00 A C A A 0,50 B C B C 1,00 C C C C 2,00 B C B B 0,10 B C B C Ze względu na znaczną odległość 7 km od planowanego przedsięwzięcia nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na przedmioty ochrony siedliska przyrodnicze - obszaru Natura 2000 Czerwony Bór. Oddziaływania pośrednie nie będą miały miejsca ze względu na znacząca odległość od przedsięwzięcia Oddziaływanie drogi ekspresowej S8 na spójność obszaru z innymi elementami sieci Poszczególne obszary Natura 2000 w sąsiedztwie przedsięwzięcia, nie są bezpośrednio ze sobą połączone, ale przestrzenie pomiędzy nimi ulokowane są obszary je uzupełniające, pozwalające tę całość stworzyć. Ekologiczna spójność sieci Natura 2000 realizowana jest przez system korytarzy ekologicznych, w tym szklaków, z których korzystają ptaki będące przedmiotem ochrony Puszczy Białej. Położona jest ona w całości w obrębie korytarza ekologicznego o znaczeniu ponadregionalnym. Wewnętrzna spójność sieci ekologicznej regionu, zapewniająca skuteczną realizację funkcji ekologicznych, w tym wymianę zasobów genowych nie jest zagrożona. Efektem uzupełnienia w postaci korytarzy i innych obszarów jest spójność czynników strukturalnych i funkcjonalnych warunkujących zrównoważone trwanie populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych dla ochrony, których zaprojektowano lub wyznaczono obszary Natura Obszary Natura 2000 w rejonie przedsięwzięcia będą miały zachowane siedliska (poza ich ubytkiem w obszarze Puszcza Biała a populacje ptaków będące przedmiotem ochrony, ze względu na kierunki migracji jak i pułapy lotu będą mogły bezkolizyjnie przemieszczać się pomiędzy ostojami. Spójność sieci będzie również utrzymana dzięki zachowaniu drożność korytarzy migracji wodnych i lądowych. 187

188 7.4 Działania minimalizujące straty przyrodnicze Opis działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na biotopy Ograniczanie zawodnienia lub wysuszenia gleb, niezmienianie stosunków wodnych, stosowanie zorganizowanego systemu odprowadzania wód z korony jezdni zapobiegać będzie zmianie stosunków wodnych i zmianie charakteru siedlisk Opis działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na florę Do działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na florę należą: ograniczanie wycinki drzew, ograniczanie niszczenia poszycia i runa leśnego, redukcja niszczenia powierzchni trawiastych i zadarnionych, redukcja zmiany warunków glebowych i stosunków wodnych, nieosuszanie siedlisk zbiorowisk roślinnych, nie zawadnianie, unikanie podtopień Zaleca się zabezpieczać pnie drzew przed uszkodzeniami poprzez odeskowanie. Prace w wykopach w obrębie strefy korzeniowej drzew prowadzić ręcznie, cięcia grubszych korzeni wykonywać ręcznie. Zaplecze budowy i place składowe materiałów budowlanych zlokalizować z dala od istniejącego zadrzewienia, najlepiej w pasie drogi. Co do lokalizacji placów budowy należy przyjąć zasadę, że nie powinny być lokowane w miejscach, gdzie mogą, poza miejscem występowania, doprowadzić do zanieczyszczenia innych elementów środowiska przyrodniczego. Dlatego należy planować lokalizację zaplecza budowy i parku maszyn budowlanych w możliwie największej odległości od zabudowy mieszkaniowej i chronionej akustycznie, poza obiektami przyrodniczymi, dolinami rzek (Tuchełki, cieku Struga i in.) i cieków, poza sąsiedztwem mokradeł i zbiorników wodnych, terenami leśnymi oraz stanowiskami gatunków objętych ochroną. Poniżej (Tabela 43) wskazano miejsca, w obrębie których nie należy, ze względu na walory przyrodnicze, lokować placów budowy. Tabela 43 Lokalizacje terenów, na których nie należy lokalizować placów budowy i składowania materiałów, oraz mas ziemnych P-prawa strona, Lokalizacja L-lewa strona przedsięwzięcia Wyjaśnienie P i L dolina rz. Trzcianki, siedlisko przyrodnicze P i L dolina cieku, siedlisko przyrodnicze 9170 i 91E L siedlisko przyrodnicze 9170 i P i L dolina cieku, siedlisko przyrodnicze 9170 i 91E0 188

189 Lokalizacja P-prawa strona, L-lewa strona przedsięwzięcia Wyjaśnienie L dolina cieku, siedlisko przyrodnicze P i L dolina cieku, siedlisko przyrodnicze 6510, 6230, 91E P dolina cieku, siedlisko przyrodnicze 6510, 90E P dolina cieku, siedlisko przyrodnicze 6510, 91E P dolina cieku, siedlisko przyrodnicze 6510, 91E P i L dolina cieku, siedlisko przyrodnicze 6510, 91E P i L dolina rz. Tuchełki, siedlisko przyrodnicze 6510, 91E P i L siedlisko przyrodnicze 6510, 91E P i L siedlisko przyrodnicze 91E0 Zaleca się, aby zbierany z pasa drogowego humus przeznaczyć jako podłoże pod zadarnienie nowego sąsiedztwa drogi. Ograniczyć deniwelację terenu. Po zakończeniu każdego kolejnego odcinka budowanej drogi należy zrekultywować tereny zniszczone w trakcie prac budowlanych oraz wywiezienia wszystkich czasowych elementów budowy (szczególnie odpadów) Opis działań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na faunę Względem populacji ssaków Teren w bezpośrednim sąsiedztwie dolnych przejść dla zwierząt, wiaduktów oraz przepustów i przepraw przez cieki wodne, obsiać mieszanką traw o średnim i wysokim pokroju oraz obsadzić rodzimymi gatunkami drzew i krzewów dobranymi zgodnie z panującymi warunkami siedliskowymi. Nasadzeń dokonać wg dołączonego schematu. 189

190 Zieleń osłonowo -naprowadzającą, dogęszczającą i izolacyjną należy komponować biorąc pod uwagę jedynie rodzime gatunki drzew i krzewów, w miarę możliwości odporne na suszę i mrozy, o małych wymaganiach glebowych oraz dostosowane do warunków świetlnych, panujących w miejscu ich sadzenia. Nasadzeń w obrębie przejść dla zwierząt, wiaduktów, przepraw i przepustów, należy dokonywać wykorzystując wyłącznie rodzime gatunki drzew i krzewów, dostosowane do istniejących warunków siedliskowych w danym miejscu. Przy przejściach dla zwierząt zaprojektowano ogrodzenie z siatki drucianej. Siatka posiada zmienną wielkość oczek zmniejszającą się ku dołowi wkopaną w ziemię na głębokość nie mniejszą niż 0,3 m. Wysokość ogrodzenia nad powierzchnią ziemi wynosi nie mniej niż 2,5 m. Dla zwierząt drobnych, małych oraz średnich i dużych funkcję przejść będą pełnić z powodu swoich wymiarów inne obiekty inżynierskie, w tym m.in. mosty, wiadukty i przejścia podziemne. Po wybudowaniu przejść dla zwierząt należy ulokować w ich pobliżu karpy korzeniowe, gałęzie i pnie na powierzchni lub w pobliżu przejścia, jako wstępne ukrycie dla zwierząt, do czasu rozrośnięcia się krzewów i drzew. Dno przejść suchych należy wysypać glebą, piaskiem lub drobnym żwirem. Na dnie należy ułożyć luźno rozmieszczone kłody, karpy korzeniowe lub większe kamienie. Projekt zieleni. Projektuje się nasadzenia zieleni dogęszczającej w formie rzędów drzew i krzewów w pasach szerokości 8 10 m, z wykorzystaniem sadzonek drzew i krzewów prawidłowo uformowanych z zachowaniem pokroju charakterystycznego dla gatunku i odmiany w reżimie okresów wykonywania poszczególnych prac: miejsce sadzenia powinno być wyznaczone w terenie, zgodnie z dokumentacją projektową dołki pod drzewa i krzewy powinny mieć wielkość dla drzew 50x50 cm i dla krzewów 30x30cm i zaprawione ziemią urodzajną drzewa formy piennej należy przywiązać do palika tuż pod koroną korzenie roślin zasypać sypką ziemią, a następnie prawidłowo ubić, uformować miskę i podlać Pielęgnacja w okresie gwarancyjnym w ciągu roku po posadzeniu 190

191 podlewanie odchwaszczanie poprawianie misek wymiana uschniętych i uszkodzonych drzew i krzewów wymiana zniszczonych palików i wiązadeł Dobór materiału roślinnego do zieleni dogęszczającej w Lasach Państwowych. Gatunki drzew i krzewów proponowane do nasadzeń w strefie ekotonowej lasu (strefa szer. 8 10m). Tabela 44 Siedlisko świeże i wilgotne (las mieszany) Nasadzenia roślin podstawowe -forma gatunku naturalna i krzewiasta - dereń świdwa - leszczyna pospolita - głóg jednoszyjkowy - brzoza brodawkowata - brzoza omszona - trzmielina europejska - grab pospolity - - jarząb pospolity - czeremcha pospolita - wierzba iwa - kruszyna pospolita - sosna pospolita Nasadzenia uzupełniające -forma naturalna - modrzew europejski - wiąz szypułkowy - dąb szypułkowy - lipa drobnolistna Tabela 45 Siedlisko suche i świeże (las mieszany) Nasadzenia roślin podstawowe -forma gatunku naturalna i krzewiasta - trzmielina europejska - suchodrzew pospolity - leszczyna pospolita - głóg jednoszyjkowy - brzoza brodawkowata - dereń świdwa - szakłak pospolity - jarząb pospolity - grusza polna - jabłoń dzika - sosna pospolita - jałowiec pospolity Nasadzenia uzupełniające -forma naturalna - lipa drobnolistna - dąb bezszypułkowy - dąb szypułkowy - klon pospolity Zieleń na przejściach górnych typu zielony most Poniżej przedstawiono dobór materiału roślinnego do nasadzeń na przejściach górnych dla zwierząt. Do nasadzeń grupowych i osłonowych przewidziano głównie formę naturalną i krzewiastą drzew uzupełniając formą pienną na terenie płaskim w rejonie nasypu przejścia. 191

192 Tabela 46 Siedlisko świeże i wilgotne (las mieszany) zieleń osłonowa i naprowadzająca Nasadzenia roślin podstawowe -forma gatunku naturalna i krzewiasta (na terenie wiaduktu i nasypu przejścia) - dereń świdwa - leszczyna pospolita - głóg jednoszyjkowy - trzmielina pospolita - brzoza brodawkowata - wiśnia ptasia - jabłoń dzika - róża dzika - bez czarny - jarząb pospolity - kalina koralowa - kruszyna pospolita - sosna pospolita Nasadzenia uzupełniające -forma pienna (w rejonie nasypu przejścia) - dąb szypułkowy - lipa drobnolistna - modrzew europejski Tabela 47 Siedlisko suche i świeże (las mieszany) zieleń osłonowa i naprowadzająca Nasadzenia roślin podstawowe -forma gatunku naturalna i krzewiasta (na terenie wiaduktu i nasypu przejścia) - trzmielina pospolita - suchodrzew pospolity - leszczyna pospolita - głóg jednoszyjkowy - śliwa tarnina - brzoza brodawkowata - grusza polna - wiśnia ptasia - jabłoń dzika - jeżyna fałdowana - róża dzika - szczodrzeniec rozesłany - janowiec barwierski - jarząb pospolity - sosna pospolita - szakłak pospolity - jałowiec pospolity Nasadzenia uzupełniające -forma pienna (w rejonie nasypu przejścia) - lipa drobnolistna - dąb szypułkowy - klon pospolity - klon jawor Teren w bezpośrednim sąsiedztwie dolnych przejść dla zwierząt, wiaduktów oraz przepustów i przepraw przez cieki wodne należy obsiać mieszanką traw o średnim i wysokim pokroju, które szybko utworzą zwartą darń i uniemożliwią wkraczanie gatunków inwazyjnych roślin, zwłaszcza obcego pochodzenia. Do obsiewu można wykorzystać następujące gatunki traw: kupkówka pospolita (Dactylis glomerata) - do zastosowania w każdym siedlisku, nawet zalewanym na brzegach przepustów. mietlica psia (Agrostis canina) - wilgotne siedliska. życica trwała (Lolium perenne) - bogaty system korzeniowy, umieszczony płytko pod powierzchnią gruntu umożliwia wykształcenie zbitej, zwartej darni. 192

193 wiechlina łąkowa (Poa pratensis) - bardzo odporna na trudne warunki siedliskowe. Utrzymuje się w runi przez bardzo wiele lat. mietlica pospolita (Agrostis capillaris) - pospolita trawa stosowana do zadarniania różnych obszarów. śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa) - na terenach nachylonych, na zboczach. wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis) - odpowiedni na łąki naturalne, na gleby ciężkie, wilgotne i podmokłe, gatunek kępowy. Powyżej przytoczone gatunki powinny być również wykorzystane w przypadku obsiewania skarp lub miejsc pozbawionych pokrywy darniowej podczas prac budowlany. Względem nietoperzy. Do oświetlenia węzłów i przepraw mostowych należy stosować lampy z oprawami zaprojektowanymi tak, aby snop światła ukierunkowany był bezpośrednio w stronę jezdni i nie rozpraszał się poza pas drogi. Dlatego w przypadku konieczności zainstalowania oświetlenia przy zaprojektowanych przejściach dla zwierząt, oświetlenie zaprojektować tak, aby nie oświetlało tych przejść Szczegółowe rozwiązania zastosowanego oświetlenia przedstawiono w rozdziale Z uwagi na obowiązek lokalizowania oświetlenia wynikający z rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie nie ma możliwości prawnych rezygnacji z zastosowanego oświetlenia. Z uwagi na to, że część przejść na omawianym odcinku drogi jest zlokalizowana blisko obszarów sztucznie oświetlonych (wymagania prawne), w projekcie uwzględniono: zmniejszenie mocy skrajnych latarń, zmniejszenie wysokości części latarń zastosowanie opraw i osłon ograniczających rozpraszanie strumieni świetlnych (strumienie bardziej skupione, skierowane na jezdnię); system sterowania i monitorowania instalacji oświetleniowych umożliwiający płynne i dynamiczne ograniczenie parametrów oświetlenia układu drogowego z możliwością stałego lub okresowego przyciemnienia wskazanych opraw oświetleniowych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie projektowanych przejść dla zwierząt ; zaprojektowanie dodatkowych obszarów nasadzeń zieleni separująco-dogęszczającej na skarpach drogi w bezpośrednim rejonie projektowanych przejść dla zwierząt; w przypadku konieczności oświetlenia jezdni pod przejściem (przy szerokich obiektach, w celu spełnienia wymogów bezpieczeństwa ruchu), ograniczono moc latarń do minimum (dopuszczalnego przez przepisy) oraz zastosowano oprawy kierunkowe, ograniczające rozpraszanie strumieni świetlnych. 193

194 Względem populacji ptaków Zaleca się ograniczyć do minimum wycinkę drzew, zwłaszcza drzew starych i dziuplastych. Uwzględnić istniejącą zieleń (drzewa, krzewy) w projekcie nowych nasadzeń oraz unikać nasadzeń roślin obcych dla krajowej flory. Zaleca się, aby prace związane z wycinką i karczowaniem terenu prowadzić w okresie pozalęgowym ptaków najlepiej od 15 sierpnia do 1 marca. Generalnie, za okres lęgowy dla wszystkich gatunków ptaków uważa się czas od 1 marca do 31 lipca. Prowadzenie koniecznych ingerencji w drzewostanie lub zakrzaczeniach, czy trzcinowiskach na terenie inwestycji w tym okresie jest możliwe pod warunkiem, że usuwane rośliny nie będą miejscem lęgowym ptaków. Należy mieć na uwadze również fakt, że poszczególne gatunki, w zależności od warunków termicznych i świetlnych mogą rozpoczynać swoje legi wcześniej lub później. w tym względzie konieczny jest nadzór ornitologiczny Względem populacji płazów W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej, oraz oceny oddziaływania na środowisko przyrodnicze stwierdzono, że najbardziej zagrożoną ze strony inwestycji grupą zwierząt są płazy. Można zaproponować podjęcie szeregu działań prewencyjnych, przywoływanych już wcześniej mających zapewnić właściwą ochronę herpetofaunie podczas realizacji przedmiotowej inwestycji. Działania te, na etapie budowy stanowią czynną ochronę, polegającą na stałym nadzorze herpetologicznym miejsc występowania płazów, uniemożliwianiu wejść na plac budowy poprzez stosowanie tymczasowych wygrodzeń oraz w razie konieczności przenoszeniu osobników w nowe, wskazane przez specjalistę miejsce. Dobrą praktyką jest okresowe sprawdzanie zastoin wód na terenie budowy i przenoszenie płazów do bezpiecznych lokalizacji, innych zbiorników wodnych lub niedopuszczanie do tworzenia zastoin wodnych. Propozycja działań ochronnych w dużej części pochodzi ze źródeł zacytowanych w spisie literatury. Jest ona zgodna z powszechnie przyjętymi praktykami przy tego rodzaju inwestycjach liniowych. Propozycja działań ochronnych Faza realizacji inwestycji 1. Zadanie: Budowa odcinków drogi na terenach (okresowo) podmokłych, propozycje działań: 1.1. Wykonanie początkowych robót ziemnych (usunięcie roślinności i humusu, budowa dróg technologicznych, likwidacja podmokłości) w miarę możliwości w okresie jesiennym Monitoring przyrodniczy na placu budowy odławianie zwierząt i ich ewakuacja ze stref zagrożenia. Na bieżąco ewakuować płazy oraz dokonywać bieżących napraw wygrodzeń spowodowanych np. podmyciami lub wiatrołomami lub zniszczeniami przez większe zwierzęta. Kontrolować plac budowy po ulewach deszczu. Ewakuować płazy z czasowych zastoin wodnych na placu budowy Po wybudowaniu pasa drogowego - odcięcie go od otoczenia siatką o oczkach poniżej 5 mm lub inną szczelną, nieprzekraczalną barierą na całej długości drogi ekspresowej na terenach podmokłych. 2. Zadanie: Budowa obiektów inżynierskich propozycje działań: 2.1 Wykonywanie dróg technologicznych i innych robót ziemnych w obrębie toni wodnej we wrześniu Prowadzenie prac ziemnych w lądowej strefie brzegowej zbiornika w miesiącach jesienno-zimowych. 194

195 3. Zadanie: inne roboty ziemne propozycje działań: 3.1. W przypadku prowadzenia wykopów zabezpieczenie przed możliwością uwięzienia w nich zwierząt. w przypadku zastosowania ścianek Larsena dobrą praktyką jest pozostawienie jej elementów ok. 0,5 m nad powierzchnią gruntu Przed likwidacją (zasypaniem) wykopów sprawdzenie dna i ścian pod kątem obecności w nich zwierząt i ich ewakuacja Zabezpieczanie urządzeń odwodnienia przed możliwością dostania się do nich zwierząt szybki, kompleksowy montaż elementów i ich natychmiastowe zabezpieczenie przed dostępem zwierząt. Wspólną cechą wszystkich proponowanych działań jest zapewnienie czynnego, terenowego nadzoru przyrodniczego, mającego wpływ na sposób prowadzenia prac. Rolą nadzoru byłoby zapobieganie stratom (np. poprzez ewakuację zwierząt z zasięgu prac budowlanych), jak też zapobieganie obecności zwierząt w pasie budowy (np. przez monitorowanie i zapobieganie powstawaniu okresowych zalewisk). Odbiór wykonanych prac powinien odbywać się również w obecności przyrodnika. Faza eksploatacji Na etapie eksploatacji konieczne jest monitorowanie miejsc konfliktowych, zwłaszcza w sąsiedztwie zbiorników wodnych, również tych zlikwidowanych. Kluczowe jest monitorowanie stanu zabezpieczeń dróg przed wtargnięciem płazów na jezdnię, tj. siatek metalowych o drobnych oczkach z przewieszką oraz przepustów w okresie poprzedzającym migracje wiosenne (połowa marca), przed okresem masowego wyjścia przeobrażonych płazów na ląd (połowa czerwca) oraz przed migracjami jesiennymi. Projekt systemu ogrodzeń dróg dla ochrony płazów (Rybacki 2002) w przywołanym już wcześniej kilometrażu 100m od każdego przepustu po 100m w prawo i lewo od przepustu. Zaproponowane w projekcie budowlanym rozwiązania dot. ogrodzenia są zgodne z wytycznymi DŚ. Schemat zastosowanego ogrodzenia przedstawiono na poniższym rysunki. 195

196 Na odcinkach nie krótszych niż 100 m od osi wszystkich konstrukcji pełniących funkcje dolnych przejść dla zwierząt (mostów, wiaduktów) oraz przepustów, po obu stronach wlotów tych konstrukcji i przepustów, zainstalować należy na stałe płotki z siatki metalowej z przewieszką, murki lub rampy betonowe o wysokości nie mniejszej niż 0,5 m, naprowadzające zwierzęta do przejść. w przypadku zastosowania płotków lub elementów z siatki wielkość oczek nie może być większa niż 0,5 cm. Górna część konstrukcji powinna być wygięta w kierunku terenu przylegającego do pasa drogi, pod kątem nie mniejszym niż 45, a zewnętrzne końce systemów (nie naprowadzające do przejść) powinny być uformowane w kształcie litery U w kierunku przeciwnym do pasa drogi; siatka powinna być wkopana w ziemię na głębokość nie mniejszą niż 0,1 m. Konstrukcje powinny łączyć się z czołami przejść dla zwierząt i przepustów w sposób płynny i uniemożliwiający przedostanie się zwierząt na pas ruchu. Fot. Trwała rampa betonowa kierująca płazy do przepustu dla przejścia pod drogą. W przypadku braku możliwości zainstalowania konstrukcji naprowadzających o długości wskazanej powyżej, ze względu na wynikające z uwarunkowań środowiskowych lub infrastrukturalnych występowanie elementów kolidujących, np. rowów, cieków wodnych, dróg, obiektów budowlanych, konstrukcję należy zainstalować na długości od wlotu przepustu do elementu kolidującego. Zewnętrzne końce konstrukcji (przy elementach kolidujących) powinny być wywinięte w kształcie litery U w kierunku przeciwnym do pasa drogi, jeśli nie są sąsiednimi przejściami dla zwierząt. 8. Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do stanu powietrza atmosferycznego Podstawowym celem przedsięwzięcia jest wyprowadzenie tranzytowego ruchu pojazdów z dróg lokalnych niskiej kategorii na drogę ekspresową, zapewniającą znacznie lepsze warunki ruchu przy mniejszym zużyciu paliwa i co z tego wynika mniejszej emisji substancji do powietrza. Poprawa stanu sanitarnego powietrza na terenach zabudowanych, gdzie ruch odbywa się obecnie, jest więc jednym z pozytywnych skutków realizacji przedsięwzięcia, a także jednym z powodów jego realizacji. 196

197 8.1 Ocena przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na stan powietrza atmosferycznego Faza budowy W trakcie realizacji inwestycji podstawowym źródłem emisji substancji będzie praca urządzeń i maszyn wykorzystywanych przy budowie. Maszyny tego rodzaju są napędzane olejem napędowym. Zakłada się, że podczas realizacji inwestycji będą wykorzystywane następujące maszyny i urządzenia: pojazdy ciężarowe z naczepami (przyczepami) dowożące materiały budowlane: kruszywa, krawężniki, obrzeża, kostki betonowe, ścieki, asfaltobeton itd., także wywożące odpady, frezarki do nawierzchni (miejscach połączeń nowej drogi z istniejącymi drogami), koparki, spychacze, walce gładkie i okołkowane do zagęszczania podłoża i asfaltobetonu, zagęszczarki ręczne. Do oszacowania emisji substancji do powietrza w wyniku pracy ww. maszyn wykorzystano wskaźniki emisji zamieszczone w poniższej tabeli: Tabela 48 Wskaźniki emisji substancji ze spalania oleju napędowego Substancja Wskaźnik emisji [g/kg paliwa] Tlenek węgla 10,81 Tlenki azotu 41,56 NMVOC* 3,59 Metan 0,41 Pył zawieszony PM10** 1,65 Dwutlenek węgla 3,14 *) Niemetanowe, lotne związki organiczne **) Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, w przypadku pyłu należy także uwzględniać PM2,5 (pyły o składzie ziarnowym od 0,0 2,5 µm); ze względu na brak tego rozróżnienia w dostępnych materiałach metodycznych przyjmuje się, że stężenie pyłu PM2,5 jest równe stężeniu pyłu PM10 i każde z nich stanowi 100% udziału w pyle całkowitym; w praktyce nie jest to niemożliwe, gdyż suma udziałów nie może przekroczyć 100%, jednak w niniejszym przypadku stanowi wariant maksymalnie niekorzystny i jest zgodne z zasadą przezorności. Wskaźniki zaczerpnięto z bazy Corinair, inwentaryzującej dane o emisji substancji do powietrza (Emission Inventory Guidebook Road Transport, wrzesień 2007 r.). Ze względu na brak innych wiarygodnych danych dotyczących maszyn budowlanych posłużono się wskaźnikami najniekorzystniejszymi. Na obecnym etapie przedsięwzięcia, na podstawie dostępnych danych średnie zużycie paliwa przez maszyny budowlane można oszacować na 40 dm 3 /h. Wielkości emisji substancji oszacowane na postawie przytoczonych wyżej danych przedstawia się w poniższej tabeli, jako uśrednioną wartość emisji maksymalnej dla jednej maszyny. 197

198 Szczegółowe dane techniczne maszyn, które będą zastosowane nie są dostępne. Zestawy stosowanych przez wykonawców urządzeń są najczęściej powtarzalne, jednak nie można obecnie stwierdzić jednoznacznie, jaki będzie czas pracy maszyn, ich ilość, zużycie paliwa czy też poziom emisji substancji. Zależy to od wyboru wykonawcy prac i sprzętu, jaki będzie on posiadać. Tabela 49 Wielkości emisji substancji w fazie realizacji dla jednej maszyny Substancja kg/h Tlenek węgla 0,3459 Tlenki azotu 1,3299 NMVOC 0,1149 Metan 0,0131 Pył zawieszony PM10 0,0528 Dwutlenek węgla 0,1005 Oprócz emisji substancji wymienionych w tabeli, w miejscu prowadzenia robót wystąpi także emisja pyłu, związana z wykonywaniem prac ziemnych, poruszaniem się pojazdów po nieutwardzonych drogach gruntowych, jak również z transportem materiałów sypkich. Emisja substancji występująca w fazie realizacji przedsięwzięcia będzie wprowadzana do środowiska w sposób niezorganizowany, a czas jej wprowadzania będzie ograniczony do czasu prowadzenia prac budowlanych. Oddziaływanie występujące na etapie realizacji przedsięwzięcia będzie miało charakter lokalny, ograniczony do miejsca prowadzenia prac i jego bezpośredniego otoczenia. Dbałość o dobry stan techniczny parku maszynowego, racjonalne jego wykorzystywanie oraz wysoka kultura wykonywania prac zapewnią utrzymanie emisji na możliwie niskim poziomie. Przedstawienie danych o wielkości emisji substancji o większej szczegółowości nie jest na obecnym etapie przedsięwzięcia możliwe, ze względu na brak wystarczających danych, dotyczących ilości zastosowanych maszyn, ich rodzaju i czasu pracy. Określanie emisji na podstawie danych szacowanych, na przykład w oparciu o inne przedsięwzięcia podobnego rodzaju byłoby obarczone zbyt dużym błędem, co podważa celowość wykonywania takich szacunków. Prowadzenie inwestycji będzie niewątpliwe stanowić uciążliwość dla okolicznych mieszkańców. Oprócz niedogodności związanych ze zmianami organizacji ruchu i utrudnieniami w ruchu pojawią się także oddziaływania na powietrze. Pył oraz substancje pochodzące ze spalania paliw przez maszyny mogą obniżyć komfort zamieszkania w pobliżu budowanej drogi. Wszystkie te niedogodności będą jednak przejściowe czas oddziaływania będzie ograniczony do czasu prowadzenia prac, zaś oddziaływanie będzie się skupiać przy miejscu prowadzenia prac nie będzie występować jednocześnie na całym odcinku drogi. Prowadzenie inwestycji może spowodować lokalne i tymczasowe pogorszenie się stanu powietrza, jednak nie ma ryzyka zagrożenia zdrowia ludzi. Emisje substancji do powietrza w fazie realizacji są nieuniknione i występują przy każdym przedsięwzięciu budowlanym, nie zależnie czy jest to droga czy też budowa domu mieszkalnego. w przypadku drogi przejściowe uciążliwości są rekompensowane po oddaniu przedsięwzięcia do użytku, a pozytywne efekty 198

199 inwestycji są odczuwane przez mieszkańców terenów znajdujących się przy drodze, a także przez wszystkich użytkowników drogi Faza eksploatacji Planowane przedsięwzięcie będzie po realizacji inwestycji źródłem emisji niezorganizowanej ze spalania paliw w silnikach pojazdów. Elementarnymi źródłami emisji substancji są poszczególne pojazdy poruszające się po drodze. Do obliczeń rozprzestrzeniania substancji zachodzi potrzeba stworzenia modelu, w którym emitorami są źródła liniowe, przedstawiające rozpatrywany odcinek drogi. Ilość liniowych źródeł emisji jest zależna od ilości odcinków, na których występują różne natężenia ruchu, a także od przebiegu drogi liniowe źródła emisji są odcinkami także w znaczeniu geometrycznym. Obliczenia rozprzestrzeniania substancji wykonano dla 2030 roku. Analizą objęto odcinek projektowanej drogi ekspresowej S8 od km do km z węzłami Trzcianka, Knurowiec, Poręba, Dybki, Nagoszewo. Prędkość ruchu dla drogi ekspresowej przyjęto jako maksymalną dopuszczalną 120 km/h, prędkość na węzłach ustalono na km/h. Szerokości jezdni przyjęto ściśle wg założeń projektowych. Do obliczeń przyjęto natężenia ruchu pojazdów prognozowane dla roku 2030, które przedstawiono w rozdziale 2.7. Na podstawie przyjętych założeń przeprowadzono obliczenia wielkości emisji z wykorzystaniem metodyki do obliczania emisji substancji do atmosfery z pojazdów samochodowych: "EMEP/CORINAIR B710 i B76", zawartą w instrukcji dostępnej na stroni Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska. Emisje substancji z drogi dla roku 2030, wraz z parametrami zamodelowanych emitorów przedstawiono w wydrukach z programu Operat FB, który wykorzystano do obliczeń emisji substancji, a także do przedstawienia ich rozprzestrzeniania się. Wydruki zawiera złącznik nr III Emisje zanieczyszczeń powietrza do niniejszego opracowania Kryteria oceny i metodyka Oddziaływanie źródeł emisji substancji na powietrze ocenia się w stosunku do wartości odniesienia, które zawiera załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu, oraz dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, które określa rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. ws. poziomów niektórych substancji w powietrzu. Wartości te, dla analizowanych substancji, przedstawia poniższa tabela. Tabela 50 Wartości odniesienia i dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu Wartości odniesienia [µg/m 3 Poziom dopuszczalny substancji ] Substancja w powietrzu [µg/m 3 ] jedna godzina rok kalendarzowy jedna godzina rok kalendarzowy Pył PM (do ) Pył PM2,5 20 (od ) Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Tlenek węgla

200 Amoniak Benzen Ołów 5 0,5 0,5 Węglowodory aromatyczne Węglowodory alifatyczne Wartości tła substancji określone przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Delegatura w Ostrołęce (pismo z 21 marca 2013 r. o znaku OS-MO PG) przedstawia poniższa tabela. Tabela 51 Wartości tła substancji i wartości dyspozycyjne Substancja Da, µg/m 3 R, µg/m 3 Da-R, µg/m 3 Pył PM Pył PM2,5 25 (do ) 18 7 (do ) 20 (od ) 2 (od ) Dwutlenek siarki Tlenki azotu jako NO Tlenek węgla 400 Amoniak 50 Benzen Ołów 0,50 0,01 0,49 Węglowodory aromatyczne 43 Węglowodory alifatyczne 1000 Da wartości odniesienia dla roku, R tło substancji Da-R wartość dyspozycyjna Obliczenia emisji substancji z drogi wykonano stosując program komputerowy Operat FB z modułem Samochody przygotowany przez Firmę: Proeko Ryszard Samoć z Kalisza. Program wykonuje obliczenia emisji i rozprzestrzeniania substancji w oparciu o metodykę EMEP/Corinair Group 7: Road transport, opublikowana w 2007 r. wykorzystaną m.in. w programie COPERT IV. Emisje pochodzące z ruchu drogowego dzieli się na trzy grupy: Emisja gorąca - pochodzi od pojazdów będących w ruchu, silnik jest rozgrzany. Emisja zimna - pojawia się przy rozruchu silnika, kiedy silnik jest jeszcze zimny. Emisja parowania - pojawia się w trakcie eksploatacji pojazdów, w procesie parowania z układu paliwowego. Dwie pierwsze emisje mają miejsce w procesie spalania paliwa. Wszystkie wymienione emisje zależą od klasy pojazdów, pojemności silników oraz od rodzaju paliwa. Klasyfikacja pojazdów jest zgodna z następującym podziałem przyjętym przez UN - ECE (United Nations Economic Commission for Europe): samochody osobowe samochody dostawcze (lekkie samochody ciężarowe o masie do 3,5 t) 200

201 samochody ciężarowe autobusy miejskie i autokary motocykle i motorowery Dodatkowo pojazdy podzielono ze względu na wiek, pojemność i technologię wykonania silnika. Technologia silników jest związana z latami produkcji pojazdów i europejskimi normami emisyjnymi EURO. Wprowadzone kategorie pojazdów uwzględniają: ciężar pojazdu, rodzaj paliwa, rodzaj silnika, pojemność silnika (dla benzyn oraz dla oleju napędowego). Całkowita emisja jest obliczana jako suma ww. rodzajów emisji: E TOTAL = E HOT + E COLD + E EVAP E TOTAL - emisja całkowita wszystkich substancji E HOT - emisja podczas normalnej pracy silnika (emisja gorąca) E COLD - emisja podczas rozruchu silnika (emisja zimna) E EVAP - emisja parowania paliwa - odnosi się tylko do niemetanowych lotnych substancji organicznych NMVOC z pojazdów zasilanych benzyną W metodyce wyróżniono trzy rodzaje dróg, na których ruch może odbywać się w sposób typowy : drogi miejskie, drogi zamiejskie, autostrady i drogi ekspresowe. W modelu przyjęto, że emisje gorące zależą przede wszystkim od średniej długości podróży pojazdów w roku, od średniej prędkości pojazdów, od procentowego rozkładu podróży dla poszczególnych rodzajów dróg oraz od danych technicznych pojazdów (takich jak: wiek, rodzaj silnika i masa dopuszczalna pojazdów). Emisje zimne dotyczą wszystkich kategorii pojazdów oraz rodzajów paliwa, ale nie uwzględniają wieku pojazdów. Emisje zimne zależą przede wszystkim od temperatury otoczenia: im niższa temperatura, tym większa jest emisja spalin. w obliczeniach emisji zimnych założono, że stanowią one nadwyżkę nad emisjami, które pojawiają się w przypadku emisji gorącej. Emisję zimną oblicza się tylko w przypadku dróg miejskich. Emisję parowania lotnych substancji organicznych można podzielić na: emisję dzienną emisję podczas parowania z wyłączonego, gorącego silnika straty w trakcie jazdy Emisje dzienne wynikają ze wzrostu temperatury otoczenia w okresie dnia i są szczególnie nadmierne w okresie letnim. w wyniku zmiany temperatury wzrasta ciśnienie w zbiorniku i dzięki urządzeniu odpowietrzającemu, pary emisji VOC wydostają się na zewnątrz pojazdu, do atmosfery. 201

202 Gdy rozgrzany silnik jest wyłączony, ciepło z niego i z systemu wydechowego podwyższa temperaturę paliwa co powoduje parowanie, zwłaszcza w gaźniku. w trakcie jazdy główne straty paliwa występują podczas wysokich temperatur otoczenia. Wszystkie trzy typy emisji parowania są silnie uzależnione od rodzaju paliwa, bezwzględnej temperatury zewnętrznej i jej zmian oraz od charakterystyki pojazdu. W przypadku pojazdów ciężarowych i autobusów program stosuje różne wzory na emisję w zależności od ąstopnia pochylenia drogi i stopnia załadowania samochodów. Obliczenia rozprzestrzeniania substancji w powietrzu wykonywane są przez program Operat FB zgodnie z metodyką zawartą w załączniku nr 3 Referencyjne metodyki modelowania poziomów substancji w powietrzu do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu Wyniki obliczeń stanu zanieczyszczeń powietrza powstającego w związku z eksploatacją przedsięwzięcia W celu określenia oddziaływania przedsięwzięcia w zakresie powietrza wykonano obliczenia emisji i rozprzestrzeniania się następujących substancji: pył pm-10, dwutlenek siarki, tlenki azotu jako no 2, tlenek węgla, amoniak, benzen, ołów, węglowodory aromatyczne, węglowodory alifatyczne. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami (rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. ws. poziomów niektórych substancji w powietrzu), w przypadku pyłu należy także uwzględniać PM2,5 (pyły o składzie ziarnowym od 0,0 2,5 µm). Ze względu na brak tego rozróżnienia w dostępnych materiałach metodycznych przyjmuje się, że stężenie pyłu PM2,5 jest równe stężeniu pyłu PM10 i każde z nich stanowi 100% udziału w pyle całkowitym; w praktyce nie jest to niemożliwe, gdyż suma udziałów nie może przekroczyć 100%, jednak w niniejszym przypadku stanowi wariant maksymalnie niekorzystny i jest zgodne z zasadą przezorności. Obliczenia wykonano dla roku Obliczono stężenia maksymalne i średnie wszystkich ww. substancji przy uwzględnieniu tła zanieczyszczeń, którego wartości zostały określone przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Delegatura w Ostrołęce (pismo z 21 marca 2013 r. o znaku OS-MO PG). Obliczenia wykazały, że w przypadku wszystkich analizowanych substancji (za wyjątkiem dwutlenku azotu) najwyższe wartości stężeń jednogodzinowych będą niższe od 10% wartości odniesienia dla maksymalnych stężeń substancji. Nie stwierdzono żadnych przekroczeń stężeń jednogodzinowych, także w przypadku dwutlenku azotu. Wyliczone wartości stężeń średniorocznych nie przekroczą wartości odniesienia obowiązujących dla roku (średnich), oraz w przypadku substancji, dla których określono tło zanieczyszczeń nie przekroczą odpowiednich wartości dyspozycyjnych. 202

203 Wyniki analizy przedstawiono również graficznie za pomocą izolinii stężeń maksymalnych oraz średniorocznych dwutlenku azotu, który stanowi o zasięgu oddziaływania dróg na powietrze. Zasięgi oddziaływania wszystkich pozostałych substancji są znacznie mniejsze, co wynika z wyliczonych najwyższych wartości stężeń maksymalnych i średniorocznych, które dla dwutlenku azotu są wyższe niż dla pozostałych analizowanych substancji Wnioski i zalecenia w zakresie środków ochrony Analiza rozprzestrzeniania substancji wykazuje, że eksploatacja drogi nie będzie powodować występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych (odniesienia) dla analizowanych substancji w roku Inwestycja będzie korzystna dla środowiska, ponieważ: przejmie ruch tranzytowy z istniejących dróg niższej kategorii, co niewątpliwie poprawi stan sanitarny powietrza w ich otoczeniu, zwiększy się płynność ruchu pojazdów na lokalnej sieci drogowej, co powinno się przełożyć na zmniejszenie poziomu emisji substancji do powietrza. Z powodu niewielkiego poziomu oddziaływania drogi na powietrze nie ma konieczności stosowania dodatkowych działań zmniejszających emisję. Wyniki analizy rozprzestrzeniania substancji jednoznacznie wskazują, że realizacja inwestycji jest celowa. 8.2 Działania minimalizujące uciążliwości w zakresie zanieczyszczeń powietrza Faza budowy Oddziaływanie występujące w fazie budowy będzie powodowane przez pracę maszyn budowlanych i pojazdów transportujących materiały budowlane. Oddziaływanie to jest cechą charakterystyczną każdej budowy i nie da się go uniknąć. Jest to jednak oddziaływanie tymczasowe, zanikające całkowicie po zakończeniu etapu realizacji przedsięwzięcia. Istotny jest w tym przypadku cel inwestycji, a więc zmniejszenie ruchu pojazdów na istniejących drogach przebiegających przez tereny zabudowane. Czynnik ten zawsze przekłada się na poprawę sytuacji w zakresie emisji substancji do powietrza. Inwestycja jest, więc pożądana, a przejściowe uciążliwości występujące w fazie budowy zostaną zrekompensowane po jej oddaniu do użytkowania. Działania minimalizujące oddziaływanie w fazie budowy to: stosowanie w pełni sprawnego sprzętu, racjonalne użytkowanie sprzętu i właściwa organizacja pracy, stosowanie w miarę potrzeb i możliwości zraszania terenu w celu uniknięcia pylenia, przewożenia materiałów pylących pod przykryciem, oddalenie baz sprzętowych od zabudowań mieszkalnych. Oddziaływanie, jakie może występować w fazie likwidacji przedsięwzięcia będzie podobne do oddziaływania w czasie realizacji, jednak należy pamiętać, że w dobie ciągłego wzrostu ilości pojazdów infrastruktura drogowa nie jest likwidowane, a raczej rozwijana Faza eksploatacji Jak wykazała analiza poziomów stężeń substancji w powietrzu dla roku 2030, nie wystąpią przekroczenia dopuszczalnych, określonych w przepisach poziomów i wartości odniesienia dla emitowanych substancji. 203

204 Nie ma zatem potrzeby stosowania działań minimalizujących uciążliwości w zakresie zanieczyszczeń powietrza. 9. Opis przewidywanych skutków realizacji przedsięwzięcia w odniesieniu do stanu akustycznego środowiska Oddziaływanie i skutki środowiskowe w przypadku każdej inwestycji drogowej wykazują zróżnicowanie w fazie realizacji i w fazie eksploatacji. Zróżnicowania te są zależne przede wszystkim od zakresu prac budowlanych i wrażliwości środowiska. Wpływ planowanej do realizacji inwestycji w zakresie oddziaływania akustycznego na otoczenie człowieka jest uzależnione od: poziomu hałasu, częstotliwości, ciągłości lub nieciągłości zjawiska, długotrwałości, indywidualnej oceny czynnika przez daną jednostkę (człowieka). Hałas stanowi czynnik o wyjątkowej uciążliwości, oddziałujący negatywnie na psychikę i zdrowie człowieka, a także utrudniający wypoczynek i zmniejszający wydajność pracy. Oddziaływanie akustyczne obiektów potencjalnych źródeł hałasu, rozpatruje się w odniesieniu do normatywów określonych dla terenów uznanych za chronione przed hałasem. Ochroną przed hałasem są objęte praktycznie wszystkie tereny, których funkcja wiąże się z przebywaniem ludzi. Dotyczy to funkcji mieszkalnych, oświatowych (szkoły, przedszkola, żłobki), opieki zdrowotnej (szpitale, sanatoria), domów opieki, jak również rekreacyjnych. Szczegółowo, rodzaje terenów chronionych oraz obowiązujące na nich dopuszczalne poziomy hałasu określa ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. r nr 25 poz. 150; z późn. zm.) w art. 113, ust. 2, pkt. 1 oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U poz. 1109). Zgodnie z przywołanymi przepisami do chronionych przed hałasem należą tereny przeznaczone: pod zabudowę mieszkaniową, pod szpitale i domy opieki społecznej, pod budynki związane ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, na cele uzdrowiskowe. na cele rekreacyjno sportowe, na cele mieszkaniowo usługowe. O ochronie terenów przed hałasem decydują ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego, a w razie braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ocena dokonana przez właściwy urząd na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystania terenu. Dla terenów znajdujących się w otoczeniu rozpatrywanego odcinka drogi krajowej nr 8 przewidzianej do rozbudowy do parametrów drogi ekspresowej obowiązują następujące plany zagospodarowania przestrzennego: miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Mazowiecka zatwierdzony uchwałą nr XV/157/04 Rady Gminy Ostrów Mazowiecka z dnia 29 października 2004 r.; zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Mazowiecka - Uchwała nr XIII/139/12 Rady Gminy Ostrów Mazowiecka z dnia 30 marca 2012 r. 204

205 Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brańszczyk zatwierdzony uchwałą nr XXI/118/04 dnia 10 września 2004 przez Radę Gminy Brańszczyk; Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brańszczyk w obrębię miejscowości Trzcianka - Uchwała nr XIX/95/11 Rady Gminy Brańszczyk z dnia 30 grudnia 2011r.; Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brańszczyk w obrębię miejscowości Turzyn - Uchwała nr XXIV Rady Gminy Brańszczyk z dnia 7 maja 2012r.; W obrębie analizowanej inwestycji, zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego, występują obszary chronione przed hałasem. Lokalizacja terenów chronionych została przedstawiona na załącznikach graficznych. Opis i dopuszczalny poziom hałasu na terenach przedstawiono poniżej w tabeli. Tabela 52 Opis i dopuszczalne poziomy hałasu na terenach chronionych Oznaczenie terenu MM UP Orientacyjny kilometraż Opis terenu Dopuszczalny poziom hałasu [db] Lewa strona Prawa strona L AeqD L AeqN Tereny zabudowy mieszkaniowej o funkcjach mieszanych zabudowa zagrodowa i jednorodzinna z towarzyszącą funkcją usług nieuciążliwych Tereny usług publicznych - tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży 61 -* *w przypadku niewykorzystania tych terenów zgodnie z ich funkcją w porze nocy, nie obowiązuje dla nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 9.1 Aktualne warunki akustyczne Klimat akustyczny w obrębie planowanej inwestycji kształtowany jest przede wszystkim przez istniejącą drogę krajową nr 8 oraz drogi, które w obecnym układzie drogowym również są źródłem hałasu. Są to: DP 4405W; km węzeł Trzcianka ; DP 4403 w km Węzeł Knurowiec ; DG W i W km ; DW nr 694 km węzeł Poręba DG nr W i DP 2648W km ; DP nr 2647W km węzeł Dybki ; DG nr G5008W km ; DP nr 2639W km węzeł Nagoszewo 205

206 Na terenach objętych niniejszą analizą nie zlokalizowano zakładów przemysłowych, które emitują hałas do środowiska. Na pozostałych terenach w obrębie planowanej inwestycji nie ma obecnie obiektów będących istotnymi źródłami hałasu. W związku z dużym natężeniem ruchu panującym na istniejącej drodze krajowej nr 8, dużym udziałem pojazdów ciężkich w strukturze ruchu oraz złym stanem technicznym nawierzchni drogi można stwierdzić, że na terenach chronionych akustycznie znajdujących się w rejonie inwestycji występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Negatywne oddziaływanie istniejącego układu drogowego zawiera się w odległości około 500 m od osi DK Faza budowy Na etapie realizacji należy spodziewać się zwiększonej emisji hałasu z uwagi na: pracę ciężkiego sprzętu wykonującego prace budowlane, rozbiórkowe oraz dowóz materiałów budowlanych, zmianę ciągłości ruchu na istniejących odcinkach dróg lokalnych, spowodowaną wyłączeniem określonych fragmentów dróg, nieciągłością ruchu. Mimo zwiększonej emisji hałasu na etapie wykonywania prac budowlanych oddziaływania te będą okresowe, odwracalne i nie będą powodować zagrożenia dla klimatu akustycznego terenów chronionych. Na etapie realizacji przedsięwzięcia głównym źródłem oddziaływania będzie hałas pochodzący z pracy poszczególnych maszyn budowlanych. Rodzaj użytych maszyn zależny jest od rodzaju prac koniecznych do realizacji poszczególnych kategorii robót. Okres czasu, w którym otoczenie objęte będzie maksymalnym zasięgiem oddziaływania, będzie uzależniony od ilości wykorzystywanego sprzętu i zasobów kadrowych. Oddziaływania jw. przenoszone będą liniowo zgodnie z ruchem przemieszczających się prac budowlanych. W trakcie budowy drogi w rejonie jej lokalizacji okresowe zakłócenia akustyczne spowodowane będą pracą ciężkiego sprzętu budowlanego oraz przejazdami pojazdów transportujących materiały i surowce. Przykładowe poziomy ciśnienia akustycznego emitowanego przez urządzenia i maszyny budowlane, na podstawie danych zawartych w bazie danych Database for prediction of noise on construction and open sites, opracowanej przez Helpworth Acoustics na zlecenie DEFRA (Department for Environment, Food and Rural Affairs), przedstawiono w tabeli poniżej: Tabela 53 Przykładowy poziom emisji hałasu podczas typowych prac budowlanych Typowy poziom hałasu Lp. Rodzaj urządzenia w odległości 7m od pracującego urządzenia Młot pneumatyczny (np. przy pracach związanych 1 90dB(A) z rozbiórką elementów betonowych) 2 Koparka gąsienicowa 85dB(A) Pojazdy ciężarowe (wywrotki, pompy betonu, gruszki do 3 82dB(A) transportu betonu) 206

207 Na obecnym etapie nie jest możliwe wykonanie dokładnych analiz zwiększenia emisji hałasu, ale ocenia się, że emisja hałasu związana z pracą ciężkiego sprzętu oraz nieciągłością ruchu powodować będzie okresową uciążliwość akustyczną pomijalną w aspekcie warunków emisji hałasu drogowego po wykonaniu przedsięwzięcia. Prace budowlane w rejonie zabudowy mieszkaniowej należy zatem prowadzić jedynie w porze dziennej ( ). Zaplecze techniczne i magazynowania materiałów budowlanych powinno być zlokalizowane w możliwie jak największej odległości od zabudowy mieszkaniowej. 9.3 Faza eksploatacji Źródła emisji hałasu Eksploatacja rozpatrywanej inwestycji będzie się nierozerwalnie wiązała z emisją hałasu, którego źródłem będą poruszające się pojazdy. Źródłem hałasu emitowanego przez poruszające się pojazdy jest praca silnika, opływ powietrza wokół obrysu pojazdu, toczenie się kół po nawierzchni jezdni, drgania zużytych bądź nieprecyzyjnie złożonych elementów pojazdów. Natężenie hałasu w ruchu drogowym jest uzależnione od natężenia ruchu pojazdów, ich prędkości, od udziału pojazdów ciężarowych w potoku ruchu, jak również od nachylenia wzniesień, przez które przebiega droga. Wraz ze wzrostem tych parametrów rośnie również poziom emitowanego hałasu. Z dostępnych danych literaturowych poziomy dźwięku, których źródłem są środki komunikacji drogowej wynoszą od 75 do 95 db. w podziale na pojedyncze źródło dźwięku, wartości te przedstawiają się następująco: pojazdy jednośladowe db; samochody ciężarowe db; autobusy i ciągniki db; samochody osobowe db; maszyny drogowe i budowlane db; wozy oczyszczania miasta db. Hałas o największym poziomie będzie emitowany z jezdni budowanej trasy ekspresowej, a ponadto z dróg istniejących, krzyżujących się z planowaną inwestycją. Drogi towarzyszące, czyli drogi serwisowe, nie przyczynią się w znaczący sposób do kształtowania oddziaływania akustycznego całego analizowanego przedsięwzięcia Dane przyjęte do obliczeń Na poziom hałasu drogowego ma wpływ szereg czynników związanych z ruchem, drogą i jej otoczeniem takich jak: natężenie ruchu; maksymalna dopuszczalna prędkość (zgodna z obowiązującymi przepisami ruchu); struktura ruchu (udział pojazdów lekkich i ciężkich); płynność ruchu; 207

208 pochylenie drogi; tekstura nawierzchni drogowej (jej rodzaj i stan); warunki atmosferyczne. Na potrzeby opracowania wykonana została prognoza ruchu dla poszczególnych odcinków drogi różniących się natężeniem i strukturą ruchu. Wykorzystywana w raporcie prognoza ruchu - opracowanie ANALIZA i PROGNOZA RUCHU (czerwiec 2012) - była weryfikowana przez GDDKiA i pismem nr GDDKIA-DS-WPR/4083/125/ik/12 z dnia r. została uzgodniona. Do analizy wpływu przedmiotowej inwestycji przyjęto prognozy dla roku 2018 i W poniższej tabeli przedstawiono przyjęte do obliczeń prognozy ruchu. 208

209 Tabela 54 Prognozy ruchu rok 2018 Odcinek Odcinek 1 - Początek opracowania - droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka (od do ) Odcinek 2 - Droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka - droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec (od do ) Odcinek 3 - Droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec - Białebłoto Kurza (od do ) Odcinek 4 - Białebłoto Kurza - droga wojewódzka 694, Węzeł Poręba (od do ) Odcinek 5 - Droga wojewódzka 694, Węzeł Poręba - Poręba (od do ) Odcinek 6 - Poręba Długosiodło (od do ) Odcinek 7 - Długosiodło - droga powiatowa 2648W, Węzeł Dybki (od do ) Odcinek 8 - Droga powiatowa 2647W, Węzeł Dybki - Osuchowa droga gminna 5008W (od do ) Odcinek 9 Osuchowa droga gminna 5008W - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo (od do ) Suma ruchu Osobowe (pojazdy lekkie) Dostawcze (pojazdy lekkie) Ciężarowe (pojazdy ciężkie) Ciężarowe z przyczepą (pojazdy ciężkie) dzień poj lekkie/godz dzień poj ciężkie/godz noc poj lekkie/godz noc poj ciężkie/godz ,42 292,06 684,28 141, ,50 332,97 639,75 161, ,50 332,97 639,75 161, ,50 332,97 639,75 161, ,41 310,73 511,31 150, ,41 310,73 511,31 150, ,41 310,73 511,31 150, ,12 304,74 481,63 147, ,12 304,74 481,63 147,64 209

210 Odcinek Odcinek 10 - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo - punkt przejściowy (od do ) Odcinek 11 - Punkt przejściowy - granica opracowania przed Ostrowem (od do ) Suma ruchu Osobowe (pojazdy lekkie) Dostawcze (pojazdy lekkie) Ciężarowe (pojazdy ciężkie) Ciężarowe z przyczepą (pojazdy ciężkie) dzień poj lekkie/godz dzień poj ciężkie/godz noc poj lekkie/godz noc poj ciężkie/godz ,36 304,44 500,15 147, ,36 304,44 500,15 147,49 Tabela 55 Prognozy ruchu rok 2030 Odcinek Odcinek 1 - Początek opracowania - droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka (od do ) Odcinek 2 - Droga powiatowa 4405W, Węzeł Trzcianka - droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec (od do ) Odcinek 3 - Droga powiatowa 4403W, Węzeł Knurowiec - Białebłoto Kurza (od do ) Odcinek 4 - Białebłoto Kurza - droga wojewódzka 694, Węzeł Poręba (od do ) Odcinek 5 - Droga wojewódzka 694, Węzeł Poręba - Poręba (od do ) Suma ruchu Osobowe (pojazdy lekkie) Dostawcze (pojazdy lekkie) Ciężarowe (pojazdy ciężkie) Ciężarowe z przyczepą (pojazdy ciężkie) dzień poj lekkie/godz dzień poj ciężkie/godz noc poj lekkie/godz noc poj ciężkie/godz ,31 405,92 835,38 196, ,82 400,14 828,36 193, ,36 373,62 683,28 181, ,36 373,62 683,28 181, ,92 374,48 629,29 181,42 Odcinek 6 - Poręba Długosiodło (od ,92 374,48 629,29 181,42 210

211 Odcinek do ) Suma ruchu Osobowe (pojazdy lekkie) Dostawcze (pojazdy lekkie) Ciężarowe (pojazdy ciężkie) Ciężarowe z przyczepą (pojazdy ciężkie) dzień poj lekkie/godz dzień poj ciężkie/godz noc poj lekkie/godz noc poj ciężkie/godz Odcinek 7 - Długosiodło - droga powiatowa 2648W, Węzeł Dybki (od do ) Odcinek 8 - Droga powiatowa 2647W, Węzeł Dybki - Osuchowa droga gminna 5008W (od do ) Odcinek 9 Osuchowa droga gminna 5008W - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo (od do ) Odcinek 10 - droga powiatowa 2639W Węzeł Nagoszewo - punkt przejściowy (od do ) Odcinek 11 - Punkt przejściowy - granica opracowania przed Ostrowem (od do ) ,92 374,48 629,29 181, ,05 366,43 589,14 177, ,05 366,43 589,14 177, ,60 365,67 612,18 177, ,60 365,67 612,18 177,16 211

212 Dodatkowo, do obliczeń przyjęto następujące założenia: prędkość jazdy pojazdów lekkich km/h maksymalna dopuszczalna prędkość prędkość jazdy pojazdów ciężkich - 80 km/h maksymalna dopuszczalna prędkość Dane o ukształtowaniu wysokościowym terenu uzyskano od zespołów projektowych i w postaci cyfrowego modelu terenu (siatki trójkątów) zostały wczytane do programu komputerowego SoundPlan. Za pomocą programu komputerowego zostały wykreślone izolinie równoważnego poziomu dźwięku dla pory dziennej (od 6:00 do 22:00) o poziomach L AeqD = 61 db i 65 db oraz izolinia równoważnego poziomu dźwięku dla pory nocnej L AeqN = 56 db (od 22:00 do 6:00). W poniższej tabeli przedstawiono wartości ustawień przyjętych do obliczeń. Tabela 56 Wartości ustawień SoundPlan ver.7.1 w obliczeniach mapy siatkowej. Obliczenia w siatce Reflection order - 1 Max promień poszukiwań [m] 5000 Ustawienia Max reflection distance Rec [m] 200 Max reflection distance Src [m] 50 Dozwolony błąd [db] 0,001 Standardy Drogi Emisja NMPB-Routes-96 Guide du Bruit Warunki oceny Oddziaływanie Leq 06-22/22-06/ Obszar siatki [m] 10 Wysokość ponad terenem [m] 4 Mapa siatkowa Interpolacja siatki Min/Max [db] 10 Interpolacja siatki różnica [db] 0,15 Interpolacja rozmiaru pola - 9x9 Ciśnienie powietrza [mbar] 1013,25 Wzg. wilgotność [%] 80 Środowisko Temperatura [ºC] 10 Stały korzystny/jednorodny procentowo [%] p(6-22h)=0,0 p(22-6h)=0,0 212

213 Izolinie równoważnego poziomu dźwięku przedstawiono na załącznikach graficznych Oddziaływanie akustyczne Metodyka obliczeń Oddziaływanie na klimat akustyczny sąsiedztwa projektowanego układu drogowego opracowano w oparciu o obliczenia symulacyjne, wykorzystując model terenu istniejącego wg zasobów WODGiK w Warszawa oraz modelując w oparciu o projektowane niwelety i krawędzie korpusu drogowego nasypy w sąsiedztwie projektowanego układu drogowego. Na opracowany model wysokościowy składają się także powierzchnie terenów odbijających (powierzchnie utwardzone) i pochłaniających (powierzchnie nieutwardzone) oraz istotnych dla propagacji hałasu elementów powierzchniowych i kubaturowych, w szczególności: osie dróg istniejących i projektowanych, powierzchnie cieków i zbiorników wodnych, istniejące budynki, zieleń wysoka. Przygotowane do analizy poszczególne składowe numerycznego modelu terenu tworzą zwartą płaszczyznę i pokrywają w całości przyjęty do analizy obszar. Brak krajowej metody służącej do analizy klimatu akustycznego wymagał od realizujących skorzystania z francuskiej krajowej metody obliczeń NMPB-Routes - 96 (SETRA-CERTU-LCPC-CSTB), opisanej w Arrêté du 5 mai 1995 relatif au bruit des infrastructures routières, Journal Officiel du 10 mai 1995, art. 6 i francuskiej normie XPS zgodnej z Załącznikiem II do Dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 25 czerwca 2002 roku odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku [Dz.U.EU. L Nr 189, str.12]. Jako dane wejściowe metoda wykorzystuje wartości emisji z Guide du bruit des transports terrestres, fascicule prévision des niveaux sonores, CETUR Emisje te uwzględniają różne stany ruchu zarówno przy jeździe swobodnej, jak i w trakcie przyspieszania czy wyhamowania ruchu. [Lebiedowska, 1998] Emisja dźwięku obliczana jest na podstawie wzoru: gdzie: V prędkość pojazdu, ( 10 50) E = L logv W Użyty w normie XPS , zgodnie z wyszczególnieniami zawartymi w Guide du bruit 1980, poziom mocy akustycznej L w i emisja dźwięku E jest obliczany w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego L p i prędkości pojazdu V za pomocą wzoru: L = L + 25, 5 W p Guide du brutt 1980 zawiera nomogramy przedstawiające wartość poziomu dźwięku L Aeq (jednogodzinny) w [db] (A) określa osobno emisję dla pojazdów lekkich (emisja dźwięku E lv ), jak i pojazdów ciężkich (emisja dźwięku E hv ) na godzinę. Dla tych dwóch kategorii pojazdów, E jest funkcją prędkości, natężenia ruchu i pochylenia jezdni. [Lebiedowska, 1998] Poziom mocy akustycznej L AWi źródła elementarnego obliczany jest na podstawie zależności: gdzie : L AWi = [(E VL + 10 logq VL ) (E PL +10 logq PL )] log(l j ) + R (j) [db] określa symbol dodawania poziomów dźwięku, E VL poziom dźwięku określony dla pojazdów lekkich (Rys.5) 213

214 E PL poziom dźwięku określony dla pojazdów ciężkich (Rys.5), Q VL godzinowy przepływ pojazdów lekkich dla danego przedziału czasu, Q PL godzinowy przepływ pojazdów ciężkich dla danego przedziału czasu, l j długość odcinka źródła liniowego, reprezentującą pojedyncze źródło punktowe, R (j) widmo hałasu drogowego a określone w oparciu o normę europejską EN :1997. Na potrzeby wykonywanej analizy akustycznej skorzystano z pakietu obliczeniowego SoundPlan 7.1 amerykańskiej firmy SoundPLAN LLC. Oprogramowane to poza standardowym modelem obliczeniowym posiada moduł przystosowany do obliczeń i prezentacji rozkładu pola akustycznego w postaci map hałasu, spełniając wymagania w/w Dyrektywy. Rysunek 14 Nomogram do określania poziomu wejściowego hałasu wg NMPB [Lebiedowska, 1998] Wykorzystana do obliczeń aktualna wersja oprogramowania realizuje obliczenia zgodnie z metodą zalecaną przez ISO oraz NMPB Routes 96 metodą francuską, uwzględniającą wpływ warunków meteorologicznych na propagację hałasu. Algorytm poszukiwania tras propagacji fali akustycznej pomiędzy źródłem a odbiorcą oparty jest na założeniu liniowego źródła hałasu. 214

215 9.3.4 Wyniki obliczeń akustycznych Z przeprowadzonej analizy wykonanych obliczeń wynika, iż planowana inwestycja będzie powodowała przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu na terenach chronionych przed hałasem zarówno w porze dziennej jak i w porze nocnej. Przeprowadzono próbę ochrony akustycznej terenów poprzez zastosowanie ekranów akustycznych. w poniższej tabeli zestawiono ekrany akustyczne zaproponowane w Raporcie o oddziaływaniu na środowisko i decyzji środowiskowej z dnia 10 sierpnia 2010 r (RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09) oraz ekrany, które należy wprowadzić związku z powtórną analizą akustyczną związaną ze zmianą rozporządzenia Ministra Środowiska z 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. 2012, poz. 1109). W poniższych tabelach przedstawiono porównanie zabezpieczeń akustycznych z wcześniejszych etapów projektu oraz wskazano, jakie należy wprowadzić korekty w związku z zmianami przepisów prawa oraz założeniami projektowymi (zmiana ukształtowania terenu, rozwiązań węzłów drogowych oraz niwelety drogi). 215

216 Nr ekranu Kilometraż DECYZJA ŚRODOWISKOWA ETAP POWTÓRENJ OCENY Wysokość ekranu [m] Długość ekranu [m[ STRONA PRAWA Powierzchnia ekranu [m 2 ] Rodzaj ekranu Dodatkowe zabezpieczenia /uwagi Nr ekranu Kilometraż Wysokość ekranu [m] Długość ekranu [m[ STRONA PRAWA Powierzchnia ekranu [m 2 ] Rodzaj ekranu Dodatkowe zabezpieczenia /uwagi EP P EP , P Ekran drogowy EP EP EP P P P P P EP , P Ekran drogowy P EP3 a ,55 4, P O EP3 b , , O P EP3 c , ,00 4, P P P Ekran związany z obiektem mostowym WS- 03 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 03 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 03 EP , P Ekran drogowy EP P EP ,78 4, P Ekran drogowy EP P EP6 a ,32 4, P O EP6 b , , O P EP6 c , , P EP P EP 8* EP P O P P EP7 a ,32 4, ,5 P O P EP7 b , , O EP 7 c , ,00 4, P Ekran związany z obiektem mostowym WS- 15 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 15 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 15 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 21 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 21 Ekran związany z obiektem mostowym WS

217 Nr ekranu Kilometraż DECYZJA ŚRODOWISKOWA ETAP POWTÓRENJ OCENY Wysokość ekranu [m] Długość ekranu [m[ Powierzchnia ekranu [m 2 ] Rodzaj ekranu EP P EL STRONA LEWA Dodatkowe zabezpieczenia /uwagi Nr ekranu Kilometraż Wysokość ekranu [m] Długość ekranu [m[ Powierzchnia ekranu [m 2 ] Rodzaj ekranu Dodatkowe zabezpieczenia /uwagi EP 7 d ,48 4, ,5 P Ekran drogowy STRONA LEWA P EL1 a , ,39 4, ,5 P O EL1 b , , O P EL1 c , ,00 4, P EL 2** O Stawy EL P EL2 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 03 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 03 Ekran związany z obiektem mostowym WS- 03 EL 1d EL 1e P P Nowy ekran. W decyzji środowiskowej budynek mieszalnu zlokalizowany w tym kilometrażu przewidzaiany był do wyburzenia. Obecnie po aktualizacji linii rozgraniczających budynek pozostaje. Ekran drogowy ,97 4, ,5 P Ekran drogowy , , P Miejscowe obniżenie ekranu z uwagi na lokalizację kladki dla pieszych , ,80 4, ,5 P EL P MOP-y poza P MOP Przyjmy opracowaniem EL P oktagon O P oktagon EL3 a ,58 4, ,5 P Ekran związany z obiektem mostowym WS- 15 EL3 b , , O Ekran związany z obiektem mostowym WS- 15 EL3 c , ,00 4, ,5 P Ekran związany z obiektem mostowym WS- 15 EL 6* P II ETAP EL P EL P EL4 a ,40 4, P Ekran związany z 217

218 DECYZJA ŚRODOWISKOWA ETAP POWTÓRENJ OCENY Nr ekranu Kilometraż Wysokość ekranu [m] Długość ekranu [m[ Powierzchnia ekranu [m 2 ] Rodzaj ekranu Dodatkowe zabezpieczenia /uwagi Nr ekranu Kilometraż Wysokość ekranu [m] Długość ekranu [m[ Powierzchnia ekranu [m 2 ] O EL 4b , , O Rodzaj ekranu Dodatkowe zabezpieczenia /uwagi obiektem mostowym P EL 4c , P W celu zobrazowania warunków akustycznych, jakie mogą wystąpić w roku 2030 w rejonie planowanej inwestycji wykonano obliczenia równoważnego poziomu dźwięku w wyznaczonych punktach pomiarowych. Wyniki obliczeń przedstawiają tabele poniżej. Tabela 57 Wyniki orientacyjnych obliczeń poziomów hałas w wyznaczonych punktach pomiarowych bez zabezpieczeń akustycznych rok 2018 Numer punktu Dopuszczalny poziom hałasu [db] Obliczenia bez ekranów akustycznych [db] Przekroczenia [db] Obliczenia z ekranami akustycznymi [db] Przekroczenia [db] Dzień Noc Dzień Noc Dzień Noc Dzień Noc Dzień Noc Uwagi 1a b * szkoła Brak przekroczeń w punkcie (na budynku). Przekroczenia występują w granicach terenu objętego ochroną akustyczną (nie zabudowaną) 218

219 Tabela 58 Wyniki orientacyjnych obliczeń poziomów hałas w wyznaczonych punktach pomiarowych bez zabezpieczeń akustycznych rok 2030 Numer punktu Dopuszczalny poziom hałasu [db] Obliczenia bez ekranów akustycznych [db] Przekroczenia [db] Obliczenia z ekranami akustycznymi [db] Przekroczenia [db] Dzień Noc Dzień Noc Dzień Noc Dzień Noc Dzień Noc Uwagi 1a b ` * * szkoła Brak przekroczeń w punkcie (na budynku). Przekroczenia występują w granicach terenu objętego ochroną akustyczną (nie zabudowaną) * 219

220 Tabela 59 Zestawienie innych wymagań akustycznych z decyzji środowiskowej ETAP DECYZJI ŚRODOWISKOWEJ 2) Po wykonaniu analizy akustycznej należy zarezerwować w pasie drogowym teren pod ekran akustyczny EP8* ( ) w przypadku stwierdzenia przekroczenia w warunkach eksploatacji dopuszczalnych poziomów dźwięku na terenie zabudowy mieszkalnej; teren wymagający ochrony akustycznej posiada funkcję zabudowy mieszkaniowej zgodni z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Mazowiecka; w zasięgu negatywnego oddziaływania planowanej inwestycji (50 db w porze nocnej w roku 2028) w okolicy analizowanego ekranu akustycznego obecnie nie występuje zabudowa mieszkaniowa. w związku z powyższym zasadnym jest zarezerwowanie terenu pod ekran EP8; 3) EL6* należy zarezerwować w pasie drogowym teren pod przyszłe wydłużenie ekranu od km do km w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku w warunkach eksploatacji na terenie zabudowy mieszkaniowej i terenie usług publicznych (szkoła); teren zlokalizowany wzdłuż planowanego ekranu posiada funkcję zabudowy mieszkaniowej oraz usług oświaty (szkoła) - zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy Ostrów Mazowiecka; ponieważ na terenie przeznaczonym pod zabudowę mieszkaniowa obecnie nie ma żadnej zabudowy mieszkaniowej zasadnym jest zarezerwowanie terenu pod ekran akustyczny; 4) do konstrukcji ekranów akustycznych zastosować elementy pochłaniając, obsadzone pnączami, umożliwiającymi zamaskowanie i wkomponowanie ekranów w otaczający krajobraz; ETAP POWTÓRENJ OCENY (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku) 2) Powtórna analiza akustyczna wykazał brak konieczności pozostawiania miejsca pod ekran przewidziany w km ) Powtórna analiza akustyczna wykazał brak konieczności pozostawiania miejsca pod ekran przewidziany w km do km ) Bez zmian w stosunku do decyzji środowiskowej 5) na planowanych do wykonania obiektach 5) Bez zmian w stosunku do decyzji środowiskowej 220

221 ETAP DECYZJI ŚRODOWISKOWEJ zastosować ekrany odbijające; 6) ekrany akustyczne odbijające przeźroczyste powinny mieć wbudowane, co 10 cm czarne prążki, a na ich górnej krawędzi powinna być umieszczona nieprzeźroczysta belka o wysokości 10 (chyba, że na danym ekranie przewidziano budowę oktagonu), zapobiegnie to rozbijaniu się ptaków o ekran; 7) wybudować ekrany akustyczne od km do km (strona lewa) oraz od km do km (strona prawa) w celu zabezpieczania terenów podmokłych i zbiorników wodnych (stawy hodowlane - lęgowiska ptaków) przed nadmiernym hałasem; zaleca się zastosowanie ekranów akustycznych pochłaniających o współczynniku izolacyjności akustycznej (Rw) - min. 30 db, klasa pochłaniania - A4; obsadzonych szybko rozwijającymi się pnączami; dopuszcza się zastosowanie ekranów odbijających przeźroczystych z wbudowanymi prążkami pionowymi szerokości 2cm rozmieszczonymi, co 10 cm, w kolorystyce kontrastującej z powierzchnią drogi oraz otoczeniem; na górnej krawędzi ekranu powinna być umieszczona nieprzezroczysta belka o wysokości 10cm; dopuszcza się również przeanalizowanie na etapie ponownej oceny możliwości rezygnacji z ww. ekranów akustycznych na rzecz położenia na danym odcinku drogi nawierzchni cechującej się lepszymi parametrami akustycznymi; wprowadzenie na danym odcinku drogi innej,,,cichszej" nawierzchni możliwe jest jedynie w przypadku, gdy przedmiotowe rozwiązanie będzie skutkowało takim samym bądź lepszym ograniczeniem emisji hałasu w sąsiedztwie stawów. ETAP POWTÓRENJ OCENY (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku) 6) Bez zmian w stosunku do decyzji środowiskowej 7) Proponuje się rezygnację z budowy wskazanych ekranów akustycznych od km do km (strona lewa) oraz od km do km (strona prawa). Uzasadnienie odnośnie rezygnacji z w/w ekranów akustycznych przedstawiono w rozdziale 0 Wnioski z analizy akustycznej Ekrany akustyczne odbijające przezroczyste posiadają wbudowane co 10 cm czarne prążki, a na ich górnej krawędzi umieszczono nieprzezroczysta belka o wysokości 10 cm. 221

222 9.3.5 Wnioski z analizy akustycznej Z analizy uzyskanych obliczeń wynika, że analizowane przedsięwzięcie na etapie eksploatacji będzie powodowało ponadnormatywne oddziaływania poza granicą terenu własności Inwestora. Pogorszenie klimatu akustycznego w sąsiedztwie projektowanego przedsięwzięcia jest przewidywane na niektórych terenach chronionych w sąsiedztwie i wynika z prognozowanego wzrostu natężenia ruchu na planowanej trasie i drogach z nią powiązanych. Dlatego wskazano konieczność zastosowania zabezpieczeń przeciwdźwiękowych w postaci ekranów akustycznych, których lokalizację przedstawiono w rozdziale oraz na załącznikach graficznych nr 4. Jak wynika z analizy akustycznej proponowane urządzenia ochronne w roku 2030 pozwolą na skuteczną ochronę większości terenów o ustalonych standardach akustycznych. Zabezpieczenia akustyczne będą wymagały oceny i weryfikacji w analizie porealizacyjnej, zgodnie z art. 83 ust.1 ustawy z dnia r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Dz.U. Nr 199, poz.1227] w oparciu o przeprowadzone pomiary hałasu, z której będzie wynikać, czy będą występowały prognozowane poziomy hałasu i dla których z przedstawionych obszarów konieczne będzie utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania. W poniższej tabeli porównano ilość ekranów akustycznych wymaganych w decyzji środowiskowej z ilością ekranów przewidzianych na etapie powtórnej oceny oddziaływania na środowisko (uwzględniając zmianę rozporządzenia Ministra Środowiska z 1 października 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U poz. 1109)). Tabela 60 Zestawienie porównawcze oraz redukcja ekranów ETAP DECYZJI ŚRODOWISKOWEJ ETAP POWTÓRENJ OCENY DŁUGOŚĆ [m] POWIERZCHNIA [m²] DŁUGOŚĆ [m] POWIERZCHNIA [m²] ,5 REDUKCJA [%] Uzasadnienie odnośnie rezygnacji z budowy wskazanych ekranów akustycznych od km do km (strona lewa) oraz od km do km (strona prawa). Zgodnie z decyzją środowiskową z dnia 10 sierpnia 2010 r. znak: RDOŚ-14-WOOŚ-II-ŁJ /09 powyższe ekrany akustyczne zostały wyznaczone w celu zabezpieczania terenów podmokłych i zbiorników wodnych (stawy hodowlane - lęgowiska ptaków) przed nadmiernym hałasem. Rezygnację z budowy powyższych ekranów oparto o przeprowadzoną inwentaryzacje przyrodniczą wykonaną przez firmę Ekkom (październik 2012 r.) oraz o badania Wpływ hałasu komunikacyjnego na ptaki Dr. Ulricha Mierwalda (Wytyczne ptaki a ruch drogowy ). 222

223 W poniższej tabeli przedstawiono przegląd grup gatunków i instrumentów prognostycznych (dr Ulrich Mierwald). Tabela 61 Przegląd grup gatunków i instrumentów prognostycznych Grupa Krótka charakterystyka Instrumenty prognostyczne Grupa 1 Ptaki lęgowe o wysokiej wrażliwości na hałas Krytyczny poziom dźwięku (izofona) lub dystans ucieczki Grupa 2 Ptaki lęgowe o średniej wrażliwości na hałas Krytyczny poziom dźwięku (izofona), dystans oddziaływania Grupa 3 Ptaki lęgowe o podwyższonym ryzyku Krytyczny poziom dźwięku (izofona), dystans drapieżnictwa przy hałasie oddziaływania Grupa 4 Ptaki lęgowe o podrzędnej wrażliwości na Dystans oddziaływania hałas Grupa 5 Ptaki lęgowe bez specyficznego zachowania odległości od dróg (m.in. kolonie lęgowe) Dystans oddziaływania, dystans ucieczki, specyficzny dla gatunku promień zakłóceń kolonii lęgowych Grupa 6 Ptaki migrujące i goście zimujące Specyficzny dla gatunku promień zakłóceń W celu określenia; jakie gatunki ptaków występują w obrębie analizowanych ekranów akustycznych odniesiono się do przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej. Lokalizacje poszczególnych gatunków ptaków przedstawiono na załączniku graficznym nr 6. (Tom V Inwentaryzacja Przyrodnicza). Tabela poniżej przedstawia zbiorcze zestawienie gatunków ptaków lęgowych występujących w obrębie wskazanych w decyzji środowiskowej ekranów akustycznych od km do km (strona lewa) oraz od km do km (strona prawa). Dystans Gatunek (nr Krytyczny poziom Grupa oddziaływania/dystans z inwentaryzacji) dźwięku ucieczki/promień zakłóceń błotniak stawowy (1) 5 - Dystans ucieczki 300 m żuraw (prowadzenie Dystans oddziaływania 4 - piskląt) (13) prowadzenia piskląt 100/500 m żuraw (na miejscu lęgu) (13) 5 Dystans ucieczki 500 m czapla siwa (5) 5 Promień zakłócający kolonii 200 m dzięcioł duży (10) 2 58 db (A) dzień Dystans ucieczki 30 m gajówka (12) 4 - Dystans oddziaływania 100 m kapturka (17) 4 - Dystans oddziaływania 200 m krzyżówka (27) 5 Dystans oddziaływania 100 m piecuszek (42) 4 Dystans oddziaływania 200 m pierwiosnek (43) 4 Dystans oddziaływania 200 m rokitniczka (52) 4 Dystans oddziaływania 100 m śmieszka (66) 5 Promień zakłócający kolonii 200 m 223

224 Dystans Gatunek (nr Krytyczny poziom Grupa oddziaływania/dystans z inwentaryzacji) dźwięku ucieczki/promień zakłóceń trzciniak (71) 1 52 db (A) dzień Dystans ucieczki 30 m wilga (74) 2 58 db (A) dzień Dystans oddziaływania 400 m zięba (78) 4 - Dystans oddziaływania 100 m Z powyższej tabeli wynika, iż w obrębie analizowanych terenów podmokłych i stawów hodowlanych występują głównie gatunki ptaków z grupy 4 - ptaki lęgowe o podrzędnej wrażliwości na hałas oraz grupy 5 - Ptaki lęgowe bez specyficznego zachowania odległości od dróg (m.in. kolonie lęgowe). Trzy spośród wymienionych gatunków zakwalifikowano do grupy 2 (dwa gatunki) - Ptaki lęgowe o średniej wrażliwości na hałas i grupy 1 (jeden gatunek) - Ptaki lęgowe o wysokiej wrażliwości na hałas. Zgodnie wytycznymi Dr. Ulricha Mierwalda gatunki zaliczone do grupy 5 i 4 nalżą do gatunków mało wrażliwych (wpływa hałasu nieoddzielny od wpływu innych czynników) wpływ hałasu komunikacyjnego nie sięga dalej niż wpływ innych czynników zakłócających. Dlatego do oceny negatywnego wpływu tych gatunków bardziej sensowne jest uwzględnianie krytycznych dystansów oddziaływania. Ekranowanie w przypadku wymienionych gatunków z grupy 4 i 5 nie spowoduje zmniejszenie dystansu oddziaływania. W przypadku wymienionych gatunków z grupy 1 i 2 należy uwzględnić indywidualny tryb życia, np.: Dzięcioł duży - (grupa druga): skuteczność zastosowania ekranów z reguły mała; główny punkt aktywności w wyższych partiach zieleni (brak możliwości zaprojektowanie ekranu akustycznego o odpowiednich parametrach warunki techniczne); Wilga (grupa druga): oszacowanie skuteczności redukcji hałasu przez ekran z reguły mała, główny punkt aktywności w wyższych partiach zieleni (brak możliwości zaprojektowanie ekranu akustycznego o odpowiednich parametrach warunki techniczne); Trzciniak (grupa pierwsza) szacowana skuteczność ekranów akustycznych możliwa dobra skuteczność, główny punkt aktywności znajduje się blisko ziemi. Zgodnie z wytycznymi w przypadku trzciniaka krytyczny poziom dźwięku wynosi 52 db(a) w dzień a dystans ucieczki 30 m. Zgodnie z obliczeniami poziomu dźwięku (metodą RLS90 na wysokości 1 m) poziom dźwięku 52 db (A) w porze dnia wyznaczono w odległości około 650 m od osi drogi. We wskazanym zakresie 650 m - w obrębie ekranów akustycznych od km do km (strona lewa) oraz od km do km (strona prawa) zinwentaryzowano łącznie 7 par lęgowych (PL) 5 par strona lewa, 2 pary strona prawa. W przypadku planowanej inwestycji bez zastosowania ekranów akustycznych wskazanych w decyzji środowiskowej w odniesieniu do metodyki dr. Ulricha Mierwalda może nastąpić spadek przydatności siedliskowej na miejscu lęgowym (natężenie ruchu powyżej poj./dobę analizowany odcinek poj./dobę) o 50 %. w związku z powyższym należałoby uznać, ze w przypadku realizacji nowej inwestycji z 5 par lęgowych po stronie lewej (5:2=2,5 ( 3) i z 2 par po stronie prawej (2:2=1) łącznie spadek przydatności siedliska mógłby dotyczyć 4 (3+1) par. Jednak w analizowanym przypadku należy uwzględnić, iż nie jest to budowa nowej drogi (nowym śladem) tylko jest to rozbudowa istniejącej drogi. 224

225 (źródło: Warsztaty szkoleniowe: Opracowania środowiskowe w zakresie wpływu hałasu komunikacyjnego na ptaki Zakopane marzec 2013 (dr. Ulrich Mierwald) W przypadku istniejącej drogi planowany ruch w 2030 r wynosi SDR. Przy takim natężeniu (bez zastosowania ekranów akustycznych) różnica pomiędzy stanem bezinwestycyjnym (rok 2030) a planowanym (rok 2030) w zakresie odległości izofony 52 db (A) dzień wynosi około 100 m. Odległość od osi wskazanej izofony w wariancie bezinwestycyjnym (rok 2030) wyniesie około 550 m. Właśnie w tym zakresie znajduje się 7 par lęgowych trzciniaka (PL) 5 par strona lewa, 2 pary strona prawa. w związku z powyższym należałoby uznać, że w przypadku zaniechania rozbudowy istniejącej drogi również z 5 par lęgowych po stronie lewej (5:2=2,5 ( 3) i z 2 par po stronie prawej (2:2=1) łącznie spadek przydatności siedliska mógłby dotyczyć 4 (3+1) par. Kolejne analizy akustyczne przeprowadzono wraz z zabezpieczeniami akustycznymi zgodnie z wymaganiami decyzji środowiskowej. Zastosowane ekrany akustyczne od km do km