Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe

Transkrypt

1 Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe REFORMA 2012 Kwalifikacja Z.13.4 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP

2 Kształcimy zawodowo! Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne polecają publikacje do nauki zawodu technik bezpieczeństwa i higieny pracy przygotowane zgodnie z NOWĄ PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ. Podręczniki Przepisy prawne określające wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy REFORMA 2012 Ergonomiczne warunki pracy REFORMA 2012 Zagrożenia w środowisku pracy i ocena ryzyka zawodowego REFORMA 2012 Kwalifikacja Z.13.1 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.2 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.3 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.1 Przepisy prawne określające wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy Kwalifikacja Z.13.2 Ergonomiczne warunki pracy Kwalifikacja Z.13.3 Zagrożenia w środowisku pracy i ocena ryzyka zawodowego Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe REFORMA 2012 Szkolenia i usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy REFORMA 2012 Kwalifikacja Z.13.4 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.5 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.4 Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe Kwalifikacja Z.13.5 Szkolenia i usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

3 Szanowni Państwo, z przyjemnością przedstawiamy Państwu fragmenty nowego podręcznika, spełniającego wszystkie wymagania nowej podstawy programowej kształcenia zawodowego. Jest to publikacja gwarantująca skuteczne przygotowanie do egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie, napisana językiem zrozumiałym dla ucznia i wzbogacona o atrakcyjny materiał ilustracyjny. Prawdziwa nowość, warta Państwa uwagi. 1 września 2012 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej rozpoczęło reformę szkolnictwa zawodowego, która wprowadziła nową klasyfikację zawodów oraz ich podział na kwalifikacje. Dla wszystkich wyodrębnionych zawodów przygotowano nowe podstawy programowe. Zmieniła się także formuła egzaminu zawodowego wprowadzono egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie. Uczniowie, kończący naukę w zasadniczej szkole zawodowej i technikum oraz słuchacze szkół policealnych, po zdaniu egzaminów pisemnego i praktycznego otrzymują dyplom potwierdzający kwalifikacje w zawodzie. Aby umożliwić Państwu zapoznanie się z naszym podręcznikiem, prezentujemy wykaz zawartych w nim treści oraz fragmenty wybranych rozdziałów. Wierzymy, że przygotowana przez nas oferta umożliwi Państwu efektywną pracę oraz pomoże w skutecznym przygotowaniu uczniów i słuchaczy do egzaminu zarówno w części pisemnej, jak i praktycznej. Branża medyczno-społeczna Zapraszamy do korzystania z naszego podręcznika. Z nami warto się uczyć! Artur Dzigański Szef Zespołu Szkolnictwa Zawodowego Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

4 Kształcimy zawodowo! WSiP skuteczne przygotowanie do egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie Publikacje: zgodne z nową podstawą programową z aprobatą MEN opracowane w podziale na kwalifikacje napisane przez specjalistów i nauczycieli praktyków z dużą liczbą ćwiczeń, przykładów praktycznych, tabel i schematów z wyróżnieniem najważniejszych treści, rysunkami i ilustracjami ułatwiającymi zapamiętywanie

5 REFORMA 2012 Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe Tadeusz Cieszkowski Kwalifikacja Z.13.4 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP

6 Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do nauczania w zawodach na podstawie opinii rzeczoznawców: Typ szkoły: szkoła policealna Zawód: technik bezpieczeństwa i higieny pracy Kwalifikacja: Z.13. Zarządzanie bezpieczeństwem w środowisku pracy Część kwalifikacji: 4. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2015 Wydanie I Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Tomasz Kompanowski (redaktor cyklu), Janusz Puskarz (redaktor merytoryczny) Konsultacje: Agnieszka Różycka Redakcja językowa: Andrzej Nalej, Ewa Wojtyra Redakcja techniczna: Elżbieta Walczak Opracowanie graficzne: Dominik Krajewski Fotoedycja: Agata Bażyńska Projekt okładki: Dominik Krajewski Skład i łamanie: Shift_Enter Ilustracja na okładce: (hełm) Africa Studio/Shutterstock.com Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: Infolinia: Druk i oprawa: DROGOWIEC-PL Sp. z o.o., Kielce Publikacja, którą nabyłaś / nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegała / przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na Polska Izba Książki

7 SPIS TREŚCI 5 Przedmowa I. Wypadki związane z pracą 1 Wypadki przy pracy Podział wypadków Pojęcie wypadku przy pracy Nagłość zdarzenia Przyczyna zewnętrzna Uraz bądź śmierć pracownika Związek z pracą Wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy Pojęcie wypadku traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy Wypadek w trakcie podróży służbowej Wypadek podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony Wypadek przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe Wybrane orzeczenia sądowe związane z wypadkami zrównanymi z wypadkami przy pracy Wypadki przy pracy powstałe w okresie ubezpieczenia wypadkowego Pojęcie wypadku przy pracy powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego Osoby ubezpieczone oraz sytuacje objęte ochroną ubezpieczeniową, spełniające przesłanki wypadku przy pracy powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego Klasyfikacja wypadków z uwagi na wywołane skutki Wypadki śmiertelne Wypadki ciężkie Wypadki zbiorowe Wypadki powodujące czasową niezdolność do pracy Incydenty, awarie i zdarzenia potencjalnie wypadkowe Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy Cele ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Obowiązki pracodawcy, wynikające z postanowień Kodeksu pracy i aktów wykonawczych, związane z wypadkami przy pracy Odpowiedzialność pracodawcy w związku z niedopełnieniem obowiązków wynikających z przepisów dotyczących wypadków przy pracy Obowiązki pracowników w związku z zaistniałym wypadkiem Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy Podjęcie działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie Zabezpieczenie miejsca wypadku Skład zespołu powypadkowego Skład zespołu powypadkowego do ustalenia okoliczności wypadku powstałego na terenie innego zakładu pracy Czynności dokonywane przez zespół powypadkowy Badanie i analiza wypadków Metody badania wypadków Ustalanie przyczyn wypadku przy pracy (metoda TOL) Etapy badania wypadku Odbiór informacji o wypadku Przygotowanie badania wypadku Oględziny miejsca wypadku Wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego i zebranie informacji od świadków wypadku

8 6 SPIS TREŚCI Zasięganie dodatkowych opinii Uporządkowanie zebranych faktów Ustalenie najbardziej prawdopodobnego przebiegu zdarzenia Ustalenie przyczyny bezpośredniej oraz przyczyn pośrednich wypadku Dokumentowanie wypadków przy pracy i wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy Protokół powypadkowy Obowiązek sporządzenia protokołu powypadkowego Zasady sporządzania protokołu powypadkowego Przykład wypełnionego protokołu powypadkowego Statystyczna karta wypadku przy pracy Termin sporządzenia i przekazania statystycznej karty wypadku Model wypadku do statystycznej karty wypadku Zasady sporządzania statystycznej karty wypadku Przykład wypełnionej statystycznej karty wypadku Rejestr wypadków i przechowywanie dokumentacji powypadkowej Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, powstałych w okresie ubezpieczenia wypadkowego, oraz ich dokumentowanie Podmioty dokonujące ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, powstałych w okresie ubezpieczenia wypadkowego Dokumentowanie wypadku przy pracy powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego Wypadki w drodze do pracy lub z pracy Pojęcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy Definicja wypadku w drodze do pracy lub z pracy Przyczyna zewnętrzna i nagłość zdarzenia Droga do pracy lub z pracy, najkrótsza i nieprzerwana Wybrane orzeczenia sądowe związane z wypadkami w drodze do pracy i z pracy Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków w drodze do lub z pracy Dokumentacja wypadku w drodze do lub z pracy Świadczenia przysługujące w związku z wypadkiem w drodze do lub z pracy Rejestrowanie i analiza zdarzeń potencjalnie wypadkowych Cel rejestrowania zdarzeń potencjalnie wypadkowych Model opisujący przebieg zdarzenia potencjalnie wypadkowego Zgłaszanie zdarzeń potencjalnie wypadkowych Zasady rejestrowania zdarzeń potencjalnie wypadkowych Zasady analizy zdarzeń potencjalnie wypadkowych Badanie i dokumentowanie zdarzeń potencjalnie wypadkowych Profilaktyka wypadkowa Projektowanie działań profilaktycznych Ocena wypadkowości Koszty wypadków przy pracy II. Choroby zawodowe 12 Pojęcie choroby zawodowej Sposób i tryb postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych Podejrzenie choroby zawodowej Rozpoznanie choroby zawodowej Stwierdzenie choroby zawodowej Wybrane orzeczenia sądowe związane z chorobami zawodowymi Obowiązki pracodawcy w związku z chorobą zawodową Profilaktyka chorób zawodowych

9 SPIS TREŚCI 7 III. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych 16 Osoby uprawnione do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne Zasiłek wyrównawczy Jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego oraz członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty Renta z tytułu niezdolności do pracy Renta szkoleniowa Renta rodzinna Dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej Dodatek pielęgnacyjny Pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz kosztów wyrobów medycznych Okoliczności wykluczające prawo do świadczeń wypadkowych powstałe z winy pracownika Wyłączna wina umyślna lub rażące niedbalstwo pracownika jako przyczyny wypadku Wpływ stanu nietrzeźwości pracownika, środków odurzających lub substancji psychotropowych na bezpieczeństwo pracy Odmowa przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego Świadczenia należne na podstawie przepisów innych niż ustawa wypadkowa Rodzaje świadczeń należnych na podstawie przepisów innych niż ustawa wypadkowa Zasiłek pogrzebowy Dodatek wyrównawczy Odprawa pośmiertna Odszkodowanie za przedmioty osobistego użytku utracone lub uszkodzone w związku z wypadkiem Odpowiedzialność pracodawcy za szkody powstałe na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej na gruncie prawa cywilnego Cywilnoprawna odpowiedzialność pracodawcy za wypadki przy pracy i choroby zawodowe Podstawy cywilnoprawnej odpowiedzialności pracodawcy Odpowiedzialność cywilna na zasadzie winy Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka Pojęcie szkody w prawie cywilnym Świadczenia pieniężne należne na gruncie prawa cywilnego pracownikowi oraz członkom rodziny pracownika poszkodowanego wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Jednorazowe odszkodowanie dla poszkodowanego pracownika Renta dla poszkodowanego pracownika Naprawienie szkody niemajątkowej przez przyznanie pracownikowi zadośćuczynienia za doznaną krzywdę Renta dla osoby, względem której ciążył na zmarłym pracowniku ustawowy obowiązek alimentacyjny Odszkodowanie dla najbliższych członków rodziny zmarłego pracownika Zwrot kosztów leczenia i pogrzebu osobie, która te koszty poniosła Zadośćuczynienie dla najbliższych członków rodziny zmarłego pracownika

10 8 SPIS TREŚCI IV. Wypadki i choroby zawodowe powstałe w szczególnych okolicznościach 22 Uregulowania prawne dotyczące wypadków i chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach Wypadek w szczególnych okolicznościach Choroby zawodowe powstałe w szczególnych okolicznościach Wypadki uczniów i studentów Kwalifikacja prawna wypadku ucznia i studenta Wypadki osób będących pod opieką szkoły Wypadek studenta Świadczenia przysługujące w razie wypadku lub choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach Rodzaje świadczeń Ustalanie prawa do świadczeń i ich wypłata Słowniczek terminów i pojęć Sprawdzian wiedzy i umiejętności Załącznik Załącznik Załącznik Załącznik Załącznik Załącznik Załącznik Załącznik Wykaz podstawowych pojęć w językach polskim, angielskim i niemieckim Bibliografia

11 WYPADKI PRZY PRACY 9 1 Wypadki przy pracy ZAGADNIENIA Rodzaje wypadków Definicja wypadku przy pracy Cechy wypadku przy pracy Pojęcie nagłości zdarzenia Orzeczenia sądowe dotyczące nagłości zdarzenia Pojęcie przyczyny zewnętrznej Orzeczenia sądowe dotyczące przyczyny zewnętrznej Uraz bądź śmierć pracownika Związek z pracą wynikający z definicji wypadku Orzeczenia sądowe dotyczące związku zdarzenia wypadkowego z pracą 1.1. Podział wypadków Wypadek jest nagłym, nieplanowanym i trudnym do przewidzenia, niepożądanym zdarzeniem, w wyniku którego ludzie tracą życie, doznają obrażeń, a także ponoszą różne inne straty. Rodzaje wypadków Zawodowe są zdarzeniami zaistniałymi w związku z wykonywaniem pracy zawodowej. Wśród nich wyróżniamy: wypadki przy pracy, wypadki przy pracy powstałe w okresie ubezpieczenia wypadkowego (wypadki podczas innych czynności, w tym wypadki przy pracy świadczonej na innej podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenia, umowa agencyjna, umowa o dzieło), wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy, wypadki w drodze do pracy lub z pracy, wypadki przy pracy rolniczej. Pozazawodowe są to pozostałe zdarzenia wypadkowe niepozostające w związku z pracą zawodową, np. wypadki podczas wypoczynku lub prac domowych, drogowe, lotnicze Pojęcie wypadku przy pracy Pojęcie wypadku przy pracy zostało określone w Ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 167, poz z późn. zm.).

12 10 WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE Zgodnie z art. 3 ust. 1 Ustawy wypadkowej [ ] za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Z przywołanej definicji wynika, że wypadek przy pracy charakteryzują cztery cechy: nagłość zdarzenia, wywołanie zdarzenia przyczyną zewnętrzną, skutek w postaci urazu lub śmierci, związek z pracą. Wszystkie wymienione warunki muszą zaistnieć jednocześnie, aby zdarzenie, któremu uległ pracownik, mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Pracownikiem, zgodnie z art. 2 Kodeksu pracy, [ ] jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Jeśli nie jest spełniony któryś z tych warunków, nie można uznać zdarzenia za wypadek przy pracy. UWAGA Dla właściwego kwalifikowania zdarzeń jako wypadków przy pracy nie zbędne jest określenie jednoczesnego spełnienia kryteriów określonych w definicji wypadku przy pracy Nagłość zdarzenia Kryterium nagłości przesądza o tym, czy dane zdarzenie kwalifikuje się jako wypa dek przy pracy, czy też jako chorobę zawodową, której nie można przypisać cech nagłości. Nagłość zdarzenia stanowi zaprzeczenie powolnego rozwoju lub kumulowania się objawów charakterystycznych dla chorób za wodowych lub tzw. chorób pracowniczych. Nie budzą wątpliwości jednorazowe zdarzenia, które wystąpiły nagle, nieoczekiwanie, były zaskakujące, raptowne, a czas ich trwania był bardzo krótki (np. porażenie prądem elektrycznym, oparzenie gorącą cieczą, upadek z niestabilnie ustawionej drabiny, okaleczenie przez obracające się narzędzie skrawające, wybuch butli z gazem). Jako przykład można tu przywołać wyrok SN z 2 lutego 1977 r., III PRN 50/76, OSNCP 1977/10 poz. 193 Doznanie obrażeń w wyniku upadku i uderzenia o twarde przedmioty w miejscu pracy jest typowym przykładem «nagłego zdarzenia». Ponieważ Ustawa wypadkowa nie określa jednoznacznie pojęcia nagłości, podczas interpretacji tego pojęcia należy posiłkować się orzecznictwem sądowym, w którym ustalono wykładnię, że zdarzenie nagłe zachodzi wtedy, gdy nie trwa dłużej niż wynosi czas jednej zmiany roboczej. Przykładem może być tu wyrok SN z dnia 30 czerwca 1999 r., II UKN 24/99, OSNAP 2000/18/697 Zdarzenie, będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy, posiada cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy.

13 WYPADKI PRZY PRACY 11 Ocena nagłości powinna być jednak dokonana z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danego wypadku, np. pracy w godzinach nadliczbowych czy też wielokrotnego oddziaływania przyczyny zewnętrznej, co potwierdza wyrok TUS z dnia 19 września 1958 r., TR III 149/58, OSPiKA 1958/3/63 Nie odbiera zdarzeniu znamienia nagłości niejednorazowe działanie przyczyny zewnętrznej, lecz trwające przez okres nieprzekraczający dniówki roboczej. W praktyce możemy mieć jednak do czynienia z przypadkami, w których samo zdarzenie będące przyczyną wypadku trwa dłuższy czas, a skutek występuje nagle, np. udar cieplny, odmrożenie rąk podczas sortowania mrożonek, zatrucie tlenkiem węgla. Zdarzenia takie należy uznać za nagłe, jeżeli nie trwają dłużej niż jedna dniówka robocza, natomiast dłuższe niż jedna dniówka robocza oddziaływanie przyczyny zewnętrznej, np. oddziaływanie czynnika szkodliwego, które doprowadza do nagłego ujawnienia się stanu chorobowego, nie może być uznane za zdarzenie nagłe. Wyrazem takiej wykładni może być wyrok SN z dnia 8 grudnia 1998 r., II UKN 349/98, OSNAP 2000/2/78 Długotrwałe oddziaływanie na organizm pracownika szkodliwych warunków zatrudnienia, które doprowadza do nagłego ujawnienia się skutku chorobowego, nie jest wypadkiem przy pracy [ ]. Za zdarzenie nagłe uznaje się takie zdarzenie, które nastąpiło podczas jednej zmiany roboczej, czyli mogło trwać nawet 12 godzin. Trybunał Ubezpieczeń wyjaśnił, że zdarzenie nagłe to takie, którego czas działania przyczyny zewnętrznej nie przekroczył jednej dniówki roboczej. Zdarzenie spowodowane oddziaływaniem przyczyny zewnętrznej przez okres ponad jednej dniówki, np. podtruwanie się palacza kotłowni tlenkiem węgla, może być uznane za chorobę zawodową. Takie stanowisko zajął Trybunał Ubezpieczeń Społecznych w sprawie TUS 272/49 (orzeczenie TUS z dnia 19 września 1958 r., TUS 272/49, TR III/58). ORZECZNICTWO SĄDÓW DOTYCZĄCE WYPADKÓW PRZY PRACY W ZAKRESIE WYSTĄPIENIA NAGŁOŚCI ZDARZENIA Wybrane zdarzenia wypadkowe, w których sąd wskazał istnienie nagłości zdarzenia Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1977 r., III PRN 50/76, OSNCP 1977/10/193 Doznanie obrażeń w wyniku upadku i uderzenia o twarde przedmioty w miejscu pracy jest typowym przykładem nagłego zdarzenia. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 grudnia 1994 r., III AUr 853/93, Pr. Pracy 1995/1/s. 41 Zawał mięśnia sercowego jest skutkiem schorzenia samoistnego i jego wystąpienie w czasie wykonywania normalnych czynności wchodzących do zakresu czynności pracowniczych albo w czasie odbywanej w normalnych warunkach drogi do pracy lub z pracy, nie stwarza podstawy do przypisania temu zdarzeniu cech wypadku w rozumieniu ustawy wypadkowej. Zasadniczą przyczyną zawału mięśnia sercowego jest miażdżyca naczyń wieńcowych, a więc choroba samoistna. Procesy wewnętrzne powodujące to schorzenie często nie dają wcześniejszych objawów i mogą ujawnić się nagle. Brak wcześniejszego leczenia w zakresie chorób krążenia nie może prowadzić do wniosku, iż nie istniały poprzednio u poszkodowanego pracownika określone schorzenia mające wpływ na powstanie zawału. Zgodnie z orzecznictwem sądowym w tym zakresie mogą istnieć również przyczyny czynnościowe wywołujące (przyspieszające) powstanie zawału serca. Należą do nich zwłaszcza negatywne emocje (stresy). Warunkiem uznania ich za nagłą przyczynę zewnętrzną musi być ich nagłość, spowodowana nagłymi i nadzwyczajnymi okolicznościami, zwłaszcza zagrażającymi życiu.

14 12 WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 130/97, OSNAP 1998/7/21 Pozostające w związku z wykonywaniem pracy zdarzenie zewnętrzne, które było sprawczym czynnikiem nagłego i gwałtownego pogorszenia samoistnych schorzeń pracownika, wyczerpuje przesłanki prawne uznania go za wypadek przy pracy. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2000 r., II UKN 425/99, OSNAP 2001/16/521 Ukąszenie przez kleszcza, powodujące zachorowanie na boreliozę, może być traktowane jako nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które wiąże się z pracą i może być kwalifikowane jako wypadek przy pracy. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II UK 40/06, OSNAP 2006/19-20/291 Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy nie wymaga się jednoczesnego wystąpienia przyczyny i skutku. Cecha nagłości odnosi się do czasu trwania zdarzenia, a zewnętrzność oraz bezpośredniość dotyczą jego przyczyny. Wybrane zdarzenia wypadkowe, w których sąd nie potwierdził nagłości zdarzenia Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1976 r., III PZP 2/76 OSNCP 1976/11/239 Wręczenie pracownikowi pisma zawierającego oświadczenie zakładu pracy o wypowiedzeniu umowy o pracę nie stanowi nagłego zdarzenia wywołanego przyczyną zewnętrzną [ ]. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1977 r., I PR 545/73, PiZS 1974/3/s. 73 Długotrwały wysiłek ubezpieczonego przy pracy nie może być uznany za nagłe zdarzenie działające z zewnątrz w świetle ogólnych warunków ubezpieczenia w PZU od następstw nieszczęśliwych wypadków. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1999 r., II UKN 523/98, OSNAP 2000/10/396 Nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie, którego następstwa chorobowe występują po okresie znacznie przekraczającym jedną dniówkę roboczą Przyczyna zewnętrzna Kryterium to określa, że dane zdarzenie jest tylko wtedy wypadkiem, je żeli nastąpiło na skutek działania czynników zewnętrznych. Zatem zdarzenie wywołane wyłącznie przyczyną wewnętrzną, związane np. z długotrwałą chorobą pracownika, nie będzie mogło zostać uznane za wypadek przy pracy, gdyż istnienie przyczyny zewnętrznej jest bezwzględnym warunkiem uznania danego wypadku za wypadek przy pracy. Dał temu wyraz Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 października 2007 r., I UK 205/07, OSNP 2008/23-24/361 Aby zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy, musi zostać wywołane przyczyną zewnętrzną. Tylko wtedy poszkodowany może ubiegać się o odszkodowanie. Przyczynami zewnętrznymi będą, na przykład, zdarzenia spowodowane: działaniem maszyn, urządzeń, narzędzi i związanych z nimi elementów ruchomych, luźnych, ostrych, wy stających itp., działaniem zbyt wysokich lub zbyt niskich temperatur (oparzenia, odmrożenia), działaniem energii elektrycznej (porażenie prądem elektrycznym), działaniem substancji chemicznych (np. zatrucia), działaniem ludzi lub zwierząt (np. napad rabunkowy na kasjerkę, atak zwierzęcia na tresera), wysiłkiem fizycznym niezbędnym do wykonywania pracy (np. zbyt duży wysiłek fizyczny w stosunku do tego, który może ponieść poszkodowany, nawet gdy nie zostały przekroczone normy przenoszenia ciężarów), potknięciem, poślizgnięciem i upadkiem oraz wieloma innymi.

15 WYPADKI PRZY PRACY 13 Takie okoliczności pozwalają jednoznacznie kwalifikować zewnętrzny charakter przyczyny wypadku. Niemożliwe jest przytoczenie wszystkich przyczyn zewnętrznych, mogących swoim działaniem na człowieka spowodować wypadek. Dlatego każ dy wypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Trzeba także wziąć pod uwagę wszystkie możliwe przyczyny, tym bardziej że obok zewnętrznych, mogą istnieć przyczyny wewnętrzne, np. schorzenie, często o charakterze przewlekłym, na które cierpiał pracownik przez wiele lat przed wypadkiem. W orzecznictwie sądowym została wypracowana ogólna zasada, w myśl której zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik, pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny w istniejących warunkach wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (wyrok SN z dnia 18 sierpnia 1999 r., II UKN 87/99, OSNAP 2000/20/760). W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że istnienie schorzenia samoistnego nie wyklucza uznania wypadku przy pracy za przyczynę dalszego pogorszenia stanu zdrowia (uchwała SN z dnia 9 kwietnia 1968 r., III UZP 1/68, OSNC 1968/8-9/140). W praktyce przedmiotem sporu bywają zwykle sytuacje, w których wypadek nastę puje na skutek działania przyczyn zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych (tzw. przyczyny mieszane). Podczas kwalifikowania konkretnej okoliczności jako przyczyny zewnętrznej ważne jest, aby stanowiła ona przyczynę sprawczą zdarzenia, jednak nie musi być przyczyną wyłączną (jedyną) tego zdarzenia (wyrok SN z dnia 29 listopada 1990 r., II PR 52/90, PiZS 1991/4/63, PiZS 1991/4/63). UWAGA Do uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy wystarczy ustalenie przynajmniej jednej przyczyny zewnętrznej, choćby działały równo cześnie inne. Zasada ta znajduje zastosowanie wtedy, gdy samoistne schorzenie staje się przyczyną wypadku obok przyczyny zewnętrznej, która mogła przyspieszać przebieg procesów chorobowych. W związku z tym niewy kluczone jest uznanie za wypadek przy pracy zawału serca, szczególnie jeżeli nastąpił on jako wynik nieprawidłowości w sposobie lub warunkach wykonywanej pracy (wyrok SN z dnia 26 marca 1975 r., III PRN 460/74, OSN 1976, poz. 111), czy też perforacji wrzodu żołądka, wywołanej wysiłkiem fizycznym pracownika (uchwała SN z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 15/62, OSNCP 1963/10/215), wystąpienie przepukliny, wypadnięcie dysku (wyrok SN z dnia 27 września 1971 r., III CRN 332/71, OSNC 1972/4/73), wylew krwi do mózgu (orzeczenie SN z dnia 21 kwietnia 1977 r., III PRN 17/77, PiZS 1978/1/45) itp. Istotnym warunkiem uznania za przyczynę zewnętrzną sposobu lub warunków wykonywanej pracy bądź wysiłku fizycznego jest ustalenie, czy wymienione uwarunkowania w sposób istotny i nagły przyspieszyły lub pogorszyły stan chorobowy pracownika, wywołany schorzeniem samoistnym. Należy podkreślić, że nawet czynności wykonywane w normalnych warunkach przez pracownika dotkniętego samoistnym schorzeniem, wykazującego się zmniejszoną sprawnością czy to na skutek choroby, czy też postępujących z wiekiem zmian w organizmie mogą być uznane za podjęte przy użyciu nadmiernego dla danego pracownika wysiłku.

16 14 WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 czerwca 2001 r., II UKN 419/00, OSNAP 2003/5/136 stwierdził, że nadmierny wysiłek pracownika [w trakcie] dźwigania ciężarów może być uznany za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy także wtedy, gdy ciężar przenoszonego przedmiotu nie przekroczył normy dopuszczalnej, ale dla pracownika ze względu na istniejący stan chorobowy stanowił nadmierny wysiłek. Przyczynę zewnętrzną może stanowić również zatrudnienie w godzinach nadliczbowych, jeżeli warunki pracy i jej rodzaj wpłynęły na zaostrzenie objawów schorzenia samoistnego, doprowadzającego do omdlenia i upadku, w wyniku którego nastąpiły obrażenia ciała (wyrok SN z dnia 24 kwietnia 1977 r., III PRN 18/77, niepublikowany). Również działanie innego człowieka (umyślne lub nieumyślne) na osobę pracownika podczas pracy jest nagłym zdarzeniem i stanowi przyczynę zewnętrzną (wyrok SN z dnia 13 grudnia 1976 r., III PRN 44/76, PiZS 78/ 1/48). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 listopada 2000 r., II UKN 49/00, OSNAP 2002/11/275 uznał, że dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonych stanowiskach (art k.p.) może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy w rozumieniu art. 6 ustawy wypadkowej. Należy jednak pamiętać, że przyczyną zewnętrzną nie jest sam fakt dopuszczenia do pracy pracownika niezdolnego do jej wykonywania, ale wpływ czynnika zewnętrznego na niepełnosprawny organizm pracownika (wyrok SN z dnia 2 grudnia 2003 r., II UK 175/03, OSNAP 2004/18/318). Za przyczynę zewnętrzną należy uznać nawet niefortunny odruch pracownika jego nieskoordynowane poruszanie się, potknięcie i upadek nawet na gładkiej podłodze (wyrok SN z dnia 16 marca 1980 r., III PR 33/80, LEX nr 14532). Wątpliwości mogą pojawić się podczas kwalifikacji stresu jako przyczyny zewnętrznej wypadku. Stres jest reakcją organizmu na negatywne bodźce zewnętrzne i pojawia się u każdego, kto je zinterpretuje jako zagrożenie. W zdecydowanej większości przypadków czynnikiem wywołującym reakcję stresową jest nie tyle sam bodziec, ale sens, jaki mu człowiek nadaje. Ten sam bodziec może być przez różne osoby odebrany i zinterpretowany inaczej. U jednych osób wywoła stres, a inne nie będą go odczuwały jako groźby i nie odczują stresu. Napięcia występujące w pracy w większym lub mniejszym stopniu wpływają na pracownika, w zależności od jego cech indywidualnych. Znaczenie mają zarówno cechy osobowościowe, jak i wiek, płeć, etap kariery zawodowej. Istnieje pewna grupa bodźców, które mogą wywołać reakcję stresową bezpośrednio, tzn. bez angażowania wyższych funkcji mózgowych. Do bodźców tych należą m.in. hałas o dużym natężeniu, spożycie kofeiny czy intensywny wysiłek fizyczny. PAMIĘTAJ Należy przyjąć, że wykonywanie zwykłych czynności i zadań zawodowych wpisanych w zakres obowiązków pracownika, nawet jeśli są one dla niektórych osób stresujące lub wymagają dużego wysiłku fizycznego, nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, gdyż sama praca nie może stanowić zewnętrznej przyczyny w rozumieniu definicji wypadku przy pracy. Przykładowo, stres związany z wykonywaniem pracy osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych jest cechą tych obowiązków i jako taki nie może być uznany za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy.

17 WYPADKI PRZY PRACY 15 Podobnie nie można nadać charakteru przyczyny zewnętrznej [ ] samemu faktowi zdenerwowania, spowodowanego nieodpowiadającym życzeniom pracownika przesunięciem go do innej pracy (wyrok SN z dnia 22 czerwca 1977 r., III PRN 12/77, OSNC 1977/12/248). PAMIĘTAJ Nadmierny stres, wywołujący emocje o znacznym nasileniu, jeśli został spowodowany nadzwyczajnymi okolicznościami zaistniałymi w czasie i miejscu pracy, jest wynikiem rażąco nietypowych warunków pracy lub nadzwyczajną sytuacją związaną z wykonywaniem danej pracy, można uznać za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Przykładem może być wyrok SN z dnia 24 marca 1995 r., II PRN 1/95, OSNAP 1995/17/216: Przeżycie wewnętrzne w postaci emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negatywne skutki w organizmie pracownika, może być uznane za przyczynę zewnętrzną zdarzenia, jeżeli powstało wskutek okoliczności nietypowych dla stosunków pracowniczych [ ]. PAMIĘTAJ Istnienie przyczyny zewnętrznej jest bezwzględnym warunkiem uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy. Jeżeli niezdolność do pracy nastąpiła wyłącznie na skutek działania czynnika lub czynników wewnętrznych, zdarzenie nie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. ORZECZNICTWO SĄDÓW DOTYCZĄCE WYPADKÓW PRZY PRACY W ZAKRESIE WYSTĄPIENIA PRZYCZYNY ZEWNĘTRZNEJ Wybrane zdarzenia wypadkowe, w których sąd wskazał istnienie przyczyny zewnętrznej zdarzenia Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1968 r., II PR 146/68, LEX nr Nadmierne przeciążenie pracą, które stosownie do opinii biegłego przyczyniło się do szybszego rozwoju procesu miażdżycowego i na tym tle doprowadziło do zawału serca i w konsekwencji do śmierci pracownika, stanowi zewnętrzną przyczynę wypadku. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1977 r., III PZP 15/76, LEX nr Okoliczność, iż uszkodzenie ciała, istotne pogorszenie stanu zdrowia lub śmierć podczas pracy nastąpiły na tle stwierdzonych u pracownika schorzeń samoistnych, nie wyłącza sama przez się uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli w stanie faktycznym danej sprawy ujawniły się fakty o charakterze przyczyny zewnętrznej, z którymi pozostaje w związku określony skutek. Takim czynnikiem o charakterze przyczyny zewnętrznej może być nadmierny przy uwzględnieniu stanu zdrowia pracownika wysiłek, podejmowany przezeń przy wykonywaniu pracy i zdeterminowany szczególnymi jej warunkami i rodzajem, jeżeli stał się istotną i współdecydującą przyczyną w powstaniu sytuacji prowadzącej do zawału serca. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1977 r., III PR/94/76, OSNCP 1977/10/196 i z dnia 25 stycznia 1977 r., III PRN 46/76, PiZS 1977/1/s. 44 Wysiłek fizyczny powodujący w czasie pracy uszkodzenie organu wewnętrznego pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym może uzasadniać uznanie tego zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli wysiłek ten, będący zdarzeniem zewnętrznym, w sposób istotny przyspieszył bądź pogorszył istniejący już stan chorobowy.

18 16 WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1977 r., III PRN 55/76, OSP 1978/12/217 Podniesienie przez pracownika w czasie pracy znacznego ciężaru, które doprowadziło do nagłego uszkodzenia organizmu w takim stopniu, że stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy, ma charakter wypadku przy pracy [ ], choćby nawet pracownik przed wypadkiem był dotknięty schorzeniem samoistnym, które jednak pozwalało na wykonywanie codziennej pracy. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1977 r., III PRN 18/77, PiZS 1978/1/45 Przyczynę zewnętrzną może stanowić zatrudnienie w godzinach nadliczbowych, gdyby okazało się na podstawie opinii biegłego lekarza, że rodzaj lub warunki pracy wpłynęły na zaostrzenie się objawów schorzenia samoistnego (wady serca), doprowadzających do omdlenia i upadku na kamienną podłogę, powodującego obrażenia głowy i skutkującego zgonem. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1977 r., III PRN 11/77, PiZS 1978/1/45 Okoliczność, iż ciężar przenoszonego przedmiotu nie przekroczył normy dopuszczalnej dla jednego pracownika przy przenoszeniu ciężarów, nie wyłącza możliwości uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, gdy dla pracownika, który doznał zawału serca, podniesienie ciężaru ze względu na istniejący już stan chorobowy stanowiło nadmiemy wysiłek. Wówczas też będzie on przyczyną zewnętrzną, która doprowadziła do nagłego pogorszenia stanu chorobowego oraz uszkodzenia organu wewnętrznego osłabionego chorobą samoistną. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1977 r., III PRN 17/77, LEX nr Sąd Najwyższy nie podziela poglądu, że zawał serca może być uznany za wypadek przy pracy jedynie wtedy, gdy na jego powstanie zadziałał nagły czynnik zewnętrzny w postaci gwałtownego urazu w okolicę serca. Także inna przyczyna zewnętrzna, pozostająca w związku z pracą, o ile spowodowała bądź w istotnym stopniu wpłynęła na wystąpienie zawału serca u pracownika, uzasadnia uznanie tego zdarzenia za wypadek przy pracy, chociażby stan ten łączył się także z przyczyną wewnętrzną, tkwiącą w organizmie tego pracownika. Nadmierny wysiłek fizyczny w czasie pracy pracownika cierpiącego na samoistne schorzenia serca może również uzasadniać uznanie tego zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli wysiłek ten był choćby tylko jedną z zasadniczych przyczyn wystąpienia zawału serca, bądź też wpłynął istotnie na przyspieszenie zawału. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 1977 r., III PRN 22/77, OSNC 1978/3/54 Jeżeli niemożność zapewnienia przebywającemu na morzu członkowi załogi statku, u którego wystąpił zawał mięśnia sercowego, odpowiedniej z powodu silnego sztormu opieki lekarskiej, polegającej na właściwym unieruchomieniu, podawaniu zastrzyków dożylnych i kroplówek oraz opóźnieniu transportu chorego do szpitala, doprowadziła w konsekwencji do pogorszenia stanu zdrowia, a następnie do śmiertelnego zejścia, to zgon marynarza w powyższych okolicznościach może być uznany [ ] za wypadek przy pracy. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 września 1977 r. III PRN 30/77, Sł. Prac. 1978/2/34 W sytuacji, gdy nie stwierdzono u poszkodowanego w wypadku pracownika takiego schorzenia lub właściwości organizmu, które same przez się nie mogły zamanifestować się zemdleniem powodującym upadek, należy przyjąć istnienie przyczyny zewnętrznej w drodze domniemania faktycznego z art. 231 k.p.c., uzasadnionego okolicznością, że wykonywanie pracy w zmechanizowanym zakładzie pracy z reguły łączy się ze zwiększonym zagrożeniem życia pracownika.

19 USTALANIE OKOLICZNOŚCI I PRZYCZYN WYPADKÓW PRZY PRACY Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy ZAGADNIENIA Cele badania wypadków przy pracy Prewencja i profilaktyka wypadkowa Obowiązki pracodawcy i pracowników w razie powstania wypadku przy pracy Obowiązek zapewnienia sprawnie funkcjonującego systemu udzielania pierwszej pomocy Zakres działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie Zabezpieczenie miejsca wypadku Działalność zespołu powypadkowego Metody badania wypadków Przyczyny bezpośrednie i pośrednie powstania wypadku Sposób i tryb postępowania podczas ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, sposób ich dokumentowania, skład zespołu powypadkowego, a także zakres informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy określa wydane na podstawie upoważnienia art pkt 1 Kodeksu pracy Rozporządzenie w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Cele ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku, zwane nieraz badaniem wypadku, jest postępowaniem, które ma na celu wszechstronne poznanie i wyjaśnienie przyczyn oraz przebiegu zdarzenia wypadkowego. Wyjaśnienie to polega na określeniu kolejności zdarzeń poprzedzających ostatnią urazową sekwencję oraz na przedstawieniu przyczyn każdego wyróżnionego elementu zdarzenia wypadkowego, a także przyczyn popełnionych błędów i warunków sprzyjających ich popełnieniu. UWAGA Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku dostarcza wiedzy niezbędnej do zaprojektowania działań prewencyjnych i profilaktycznych, mających zablokować lub zredukować możliwość wystąpienia podobnych wypadków w przyszłości. Prewencja wypadkowa polega na zidentyfikowaniu potencjalnych zagrożeń oraz opracowaniu i wdrożeniu programów działań blokujących uaktywnienie się tych zagrożeń. Służą temu działania wyprzedzające, powstrzymujące oraz eliminujące występowanie przyczyn wypadków, zanim doprowadzą one do powstania urazów i szkód materialnych.

20 18 WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE Profilaktyka wypadkowa jest tworzona i podejmowana w celu eliminacji lub redukcji powtarzalności wypadków oraz ich skutków. Podstawa profilaktyki wypadkowej to badanie wypadków. Ma ono pomóc w wykryciu rodzaju błędów oraz przyczyn, które do nich doprowadziły. Wiedza zdobyta w ten sposób jest wykorzystywana do projektowania działań podejmowanych w celu niedopuszczenia w przyszłości do podobnych zdarzeń. Ponieważ wypadki przy pracy są w większości wynikiem popełnionych błędów ludzkich, przeciwdziałanie im jest niestety oparte na tzw. uczeniu się na błędach. Właściwie zaprojektowana i realizowana prewencja oraz profilaktyka wypadkowa pozwolą na: ograniczenie cierpień i bólu poszkodowanych, jak również wielkości urazów, których oni często doznają, a które mogą w przyszłości stanowić barierę rozwojową oraz przyczynę obniżenia możliwości zarobkowania i w efekcie obniżenie stopy życiowej; ograniczenie kosztów pracy ponoszonych przez pracodawców m.in. wskutek wypłacania odszkodowań powypadkowych, zniszczonego wyposażenia, straconego czasu pracy, absencji wypadkowej, zmniejszenia produkcji; zapewnienie bezwypadkowości w realizowanych procesach pracy. Badanie i rejestrowanie wypadków przy pracy, analiza ich okoliczności i przyczyn, a także analiza wypadkowości w przedsiębiorstwie mają istotne znaczenie dla prewencji wypadkowej. Wszechstronne i szybkie zbadanie każdego wypadku przy pracy, rzetelne i pełne ustalenie jego okoliczności i przyczyn są niezbędne, aby właściwie zaprojektować działania powypadkowe. Nieustalenie wszystkich przyczyn wypadku lub wskazanie jego nieprawdziwych przyczyn czy też błędne wypełnienie statystycznej karty wypadku powoduje, że są wyciągane fałszywe wnioski. W rezultacie prewencja wypadkowa może okazać się chybiona i nieskuteczna nie tylko w skali przedsiębiorstwa, lecz także w skali kraju. Postępowanie powypadkowe, którego koszty pokrywa pracodawca, przeprowadza się w celu: wyciągnięcia wniosków i zastosowania przez pracodawcę środków profilaktycznych, pozwalających uniknąć w przyszłości podob nych zdarzeń; gromadzenia danych do analizy wypadkowości na szczeblu przedsiębiorstwa, branży oraz kraju, by na tej podstawie właściwie kreować politykę bezpieczeństwa pracy (m.in. za pomocą zróżnicowania stawki ubezpie czenia wypadkowego); sporządzenia stosownej dokumentacji dla poszkodowanego, aby umożliwić mu ubieganie się o świadczenia z tytułu doznanej szkody w wypadku przy pracy. Narzędziem umożliwiającym tworzenie państwowej statystyki wypadków, stanowiącej podstawę organizacji profilaktyki wypadków przy pracy w kraju, jest statystyczna karta wypadku, wypełniana dla każdego wypadku przy pracy i przesyłana do Głównego Urzędu Statystycznego. Dane umieszczone w statystycznej karcie wypadku mogą być również wykorzystane przez pracodawcę do sporządzenia własnej bazy danych o wypadkach oraz prowadzenia statystyki wypadkowej. Ustalanie okoliczności i przyczyn nie tylko wypadków przy pracy, lecz także zda rzeń potencjalnie wypadkowych oraz ich dokumentowanie na bieżąco jest również niezbędne do opracowywania okresowych analiz i oceny stanu bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie oraz oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. UWAGA Skuteczność zapobiegania wypadkom zależy również od zapobiega nia wszystkim zdarzeniom potencjalnie wypadkowym i mikrourazom przez likwidację zagrożeń i unikanie okoliczności, w których zagrożenia mogą się uaktywniać.

21 USTALANIE OKOLICZNOŚCI I PRZYCZYN WYPADKÓW PRZY PRACY Obowiązki pracodawcy, wynikające z postanowień Kodeksu pracy i aktów wykonawczych, związane z wypadkami przy pracy Obowiązki pracodawcy dotyczące wypadków przy pracy zostały określone w Kodeksie pracy w rozdziale VII działu dziesiątego Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, a także w Rozporządzeniu w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku. W razie powstania wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany: podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie (art Kodeksu pracy), zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym (art Kodeksu pracy), do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku zabezpieczyć miejsce wypadku ( 3 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku), zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (art Kodeksu pracy), powołać zespół powypadkowy do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku ( 3 Rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku), ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku (art Kodeksu pracy) oraz sporządzić wymaganą dokumentację, niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora (jest to szczególnie ważne, gdy wypadek nosi znamiona przestępstwa) o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (art Kodeksu pracy), zatwierdzić protokół powypadkowy nie później niż w terminie 5 dni od dnia jego sporządzenia ( 13 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku), niezwłocznie doręczyć zatwierdzony protokół powypadkowy poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego członkom rodziny zmarłego pracownika ( 14 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku), niezwłocznie doręczyć właściwemu inspektorowi pracy protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych ( 14 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku). Ponadto pracodawca jest obowiązany: prowadzić rejestr wypadków przy pracy (art Kodeksu pracy), przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat (art Kodeksu pracy), ponosić koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (art Kodeksu pracy), systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze (art. 236 Kodeksu pracy). UWAGA Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku jest obligatoryjne, tzn. przeprowadza się je z urzędu i nie jest wymagany żaden wniosek skierowany do pracodawcy od poszkodowanego lub od świadka wypadku.