W NUMERZE M.IN.: Maciej Frączek System akredytacji i standardów działania instytucji wsparcia ekonomii społecznej (AKSES) wyniki testowania

Transkrypt

1 LISTOPAD W NUMERZE M.IN.: Agnieszka Pacut Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej w Polsce. Dekretowanie ekonomii społecznej czy budowanie strategii jej rozwoju? Maciej Frączek System akredytacji i standardów działania instytucji wsparcia ekonomii społecznej (AKSES) wyniki testowania Tomasz Kafel Cechy profesjonalizmu analiza pojęciowa oraz oczekiwania stawiane zarządzającym podmiotami ekonomii społecznej, cz. 1.

2 LISTOPAD 2012 NUMER 1 Od Redakcji.. Wydarzenia. Artykuły. Relacje. Ogłoszenia. Od Redakcji..3 Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej kompleksowy projekt dla wzmocnienia sektora ekonomii społecznej w Małopolsce... 4 Gala Małopolski Lider Przedsiębiorczości Społecznej Agnieszka Pacut Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej w Polsce. Dekretowanie ekonomii społecznej czy budowanie strategii jej rozwoju?...8 Maciej Frączek System akredytacji i standardów działania instytucji wsparcia ekonomii społecznej (AKSES) wyniki testowania..13 Tomasz Kafel Cechy profesjonalizmu analiza pojęciowa oraz oczekiwania stawiane zarządzającym podmiotami ekonomii społecznej, cz Ogólnopolskie Spotkania Ekonomii Społecznej w Krakowie. 22 Tydzień Ekonomii Społecznej..23 Rekrutacja do projektu Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej (MOWES) Forum, Festiwal i Targi Ekonomii Społecznej...24 Zaproszenie do współpracy

3 Od Redakcji Szanowni Państwo, Niniejszym przekazujemy na Państwa ręce pierwszy numer biuletynu dedykowanego wsparciu ekonomii społecznej w Małopolsce. Jego celem jest promowanie problematyki ekonomii społecznej, a także upowszechnianie informacji związanych z jej rozwojem na terenie Małopolski. W tym numerze w sekcji Wydarzenia przedstawiamy syntetyczny opis kompleksowego projektu dla wzmocnienia sektora ekonomii społecznej w Małopolsce, czyli Małopolskiego Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej. W dziale Relacje umieściliśmy sprawozdania z szóstych Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej oraz z III Tygodnia Ekonomii Społecznej. W Ogłoszeniach możecie Państwo znaleźć informacje na temat planowanych wydarzeń związanych z ekonomią społeczną. Biuletyn został przygotowany w ramach projektu MOWES Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Życzymy miłej lektury! Stałym elementem Biuletynu są artykuły popularyzujące ideę ekonomii społecznej, odnoszące się także do aktualnych trendów w tym obszarze. Dotyczy to opracowań na temat Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej w Polsce i wyników testowania standardów działania instytucji wsparcia ekonomii społecznej. Uzupełnieniem tych zagadnień jest kwestia profesjonalizacji podmiotów ekonomii społecznej. Jednocześnie pragniemy zaprosić wszystkich zainteresowanych upowszechnianiem informacji na temat sektora ekonomii społecznej w Małopolsce do współpracy. Więcej na ten temat znajdziecie Państwo w zakończeniu tego numeru. 3

4 WYDARZENIA Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej kompleksowy projekt dla wzmocnienia sektora ekonomii społecznej w Małopolsce Do połowy 2015 roku Małopolanie chcący prowadzić działalność gospodarczą lub pracować w obszarze ekonomii społecznej mogą liczyć zarówno na wysoką i bezzwrotną pomoc finansową, jak i bezpłatne szkolenia i doradztwo. Ponadto firmy i organizacje już działające w obszarze ekonomii społecznej w Małopolsce otrzymają bezpłatną pomoc szkoleniową i doradczą oraz usługi prawne, księgowe i marketingowe. Komu i w jaki sposób pomaga Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej? Projekt jest adresowany do trzech głównych grup z terenu województwa małopolskiego: osób fizycznych, podmiotów ekonomii społecznej, jednostek samorządu terytorialnego, instytucji rynku pracy, instytucji polityki i pomocy społecznej. Osoby fizyczne dotacje na spółdzielnie socjalne Dla osób fizycznych chcących założyć spółdzielnię socjalną, a także przystąpić lub podjąć pracę w spółdzielni socjalnej przewidziano wsparcie szkoleniowo-doradcze z zakresu zakładania i prowadzenia spółdzielni socjalnej, wsparcie indywidualnego opiekuna w zakresie przygotowania biznesplanu, a przede wszystkim dotację w wysokości do 20 tys. zł na osobę zakładającą lub przystępującą do spółdzielni socjalnej oraz wsparcie pomostowe w wysokości 800 zł miesięcznie przez 6-12 miesięcy. Szkolenie Zasady zakładania i prowadzenia spółdzielni socjalnej" obejmuje 80 godzin w zakresie aspektów prawnych prowadzenia spółdzielni socjalnej, zakładania i członkostwa w spółdzielni socjalnej, finansów w spółdzielni socjalnej, marketingu w spółdzielni socjalnej, umiejętności interpersonalnych w biznesie oraz rejestracji spółdzielni socjalnej. W projekcie przewidziano 2 edycje naboru. Osoby fizyczne szkolenia z zakresu zakładania podmiotów ekonomii społecznej Osoby fizyczne zainteresowane zakładaniem podmiotów ekonomii społecznej innych niż spółdzielnia socjalna mogą skorzystać z bezpłatnych szkoleń i doradztwa z zakresu zasad zakładania i prowadzenia podmiotów ekonomii społecznej. Przewidziano 3 edycje szkolenia po 60 godzin dydaktycznych z zakresu: tworzenia biznesplanu, marketingu, finansów, prawa, procesów grupowych, zarządzania kapitałem ludzkim oraz prawnych aspektów prowadzenia i zakładania podmiotów ekonomii społecznej. Uczestnicy szkolenia są dodatkowo objęci doradztwem indywidualnym w wymiarze 20 godzin na uczestnika w zakresie zgodnym z zapotrzebowaniem: rejestracja i prawne aspekty prowadzenia podmiotów ekonomii społecznej, marketing, biznesplan oraz finansowanie. Ponadto w każdej edycji odbędzie się jednodniowa wizyta studyjna we wzorcowym podmiocie ekonomii społecznej. Kompleksowe wsparcie podmiotów ekonomii społecznej Do podmiotów ekonomii społecznej z terenu województwa małopolskiego adresowane są szkolenia z zarządzania tymi podmiotami, a także usługi z zakresu doradztwa biznesowego, usługi marketingowe, księgowe i prawne: 1. Szkolenie Menedżer Ekonomii Społecznej przeznaczone dla pracowników podmiotów ekonomii społecznej (PES). 4

5 Przewidziano 3 edycje szkolenia po 150 godzin dydaktycznych z zakresu prawnych aspektów prowadzenia PES, finansów PES, źródeł finansowania PES, marketingu, controlingu, zarządzania strategicznego, strategii rozwoju, współpracy z otoczeniem, fundraisingu i wolontariatu. Ponadto dla każdego z uczestników przewidziano doradztwo grupowe po 5 godzin dydaktycznych w każdym z 3 tematów: marketing, finanse i prawo, a także jednodniową wizytę studyjną we wzorcowym PES. 2. Doradztwo biznesowe dla 30 spółdzielni socjalnych i 1 Małopolskiego Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej będzie świadczone w ich siedzibie w wymiarze 50 godzin na spółdzielnię socjalną i Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej i obejmie tematycznie poszukiwanie i testowanie źródeł finansowania pozwalających na rozwój spółdzielni socjalnych i wzrost konkurencyjności. W ramach doradztwa zostaną opracowane strategie biznesowe dla spółdzielni socjalnych i Małopolskiego Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej. Po opracowaniu nastąpi testowanie strategii przez 2 miesiące pod kątem wprowadzonych usprawnień. 3. Doradztwo biznesowe dla 100 małopolskich podmiotów ekonomii społecznej świadczone w ich siedzibie (średnio 20 PES w każdym subregionie) średnio 20 godzin na 1 PES, w tym doradztwo biznesowe z zakresu pozyskiwania przez PES zewnętrznych źródeł finansowania, szczególnie pożyczek na rozwój z Działania 1.4 POKL. 4. Usługi marketingowe, księgowe i prawne dla podmiotów ekonomii społecznej, w tym spółdzielni socjalnych przewidziano 250 bezpłatnych usług prawnych, księgowych, i marketingowych dla minimum 150 podmiotów ekonomii społecznej, świadczonych przez wyspecjalizowane firmy zgodnie z zapotrzebowaniem podmiotów ekono- mii społecznej, w tym spółdzielni socjalnych. Jednostki samorządu terytorialnego, instytucje rynku pracy, instytucje polityki i pomocy społecznej Partnerstwa Lokalne na rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej Jednym z zadań Małopolskiego Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej jest wzmacnianie procesu tworzenia i funkcjonowania Partnerstw Lokalnych na rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej tworzonych przez podmioty ekonomii społecznej, jednostki samorządu terytorialnego, instytucje rynku pracy oraz instytucje pomocy i polityki społecznej w celu promocji ekonomii społecznej i zatrudnienia w tym sektorze. Służyć temu będą m.in. Fora Ekonomii Społecznej. W każdym z subregionów odbędzie się sześć edycji Forów o tematyce: PES atrakcyjny pracodawca, Produkty i usługi PES wspierają całe społeczeństwo, PES jako forma promocji regionu, Jak promować ekonomię społeczną w Małopolsce, Potencjał Małopolski szansa dla PES, Zwrotne czy bezzwrotne źródła finansowania. Promocja ekonomii społecznej w Małopolsce Promocja ekonomii społecznej w Małopolsce realizowana będzie również poprzez organizację Festiwali Ekonomii Społecznej połączonych z Targami Ekonomii Społecznej, w ramach których podmioty ekonomii społecznej zaprezentują swoje produkty i usługi na stoiskach wystawienniczych. W ramach Festiwalu będzie można zobaczyć m.in. prezentacje artystyczne, pokazy rękodzieła, projekcje filmów o przedsiębiorczości społecznej. Tematy zaplanowanych festiwali: Ekonomia społeczna ze smakiem, Ekonomia społeczna na ludowo, EkoPES, Podmioty ekonomii społecznej dla najmłodszych. 5

6 Jak działa Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej? Projekt jest realizowany przez partnerstwo, w skład którego wchodzą: 1. Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej z siedzibą w Krakowie (Lider Partnerstwa), 2. Towarzystwo Oświatowe Ziemi Chrzanowskiej z siedzibą w Chrzanowie, 3. Stowarzyszenie Dobrej Nadziei z siedzibą w Krakowie, 4. Agencja Rozwoju Małopolski Zachodniej S.A. z siedzibą w Chrzanowie, 5. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji z siedzibą w Krakowie. Rekrutacja i wsparcie świadczone jest przez pięć Punktów Wsparcia Ekonomii Społecznej, które oferują kompleksowe wsparcie obejmujące doradztwo indywidualne w zakresie: 1. rejestracji i prawnych aspektów prowadzenia podmiotów ekonomii społecznej, 2. marketingu, 3. biznesplanu, 4. finansowania. Punkty Wsparcia Ekonomii Społecznej Subregion południowy: powiat nowotarski, tatrzański, suski Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej Stryszawa 281 D, Stryszawa tel./faks: mowes@zielonalinia.org.pl Subregion zachodni: powiat chrzanowski, oświęcimski, olkuski, wadowicki Towarzystwo Oświatowe Ziemi Chrzanowskiej ul. Janiny Woynarowskiej Chrzanów tel tozch@tozch.edu.pl Subregion sądecki: miasto Nowy Sącz, powiat nowosądecki, gorlicki, limanowski Towarzystwo Oświatowe Ziemi Chrzanowskiej ul. Barbackiego Nowy Sącz tel tozch@tozch.edu.pl Subregion tarnowski: miasto Tarnów, powiat tarnowski, dąbrowski, brzeski, bocheński Stowarzyszenie Dobrej Nadziei ul. Św. Anny Tarnów tel mowes.sdn@gmail.com Subregion krakowski: miasto Kraków, powiat krakowski, wielicki, myślenicki, proszowski, miechowski Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji ul. Szlak 73a Kraków tel mowes@mistia.org.pl Aktualne informacje o rekrutacji oraz o wszystkich działaniach objętych projektem Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej znajdują się na stronach internetowych instytucji partnerskich. Projekt Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 6

7 WYDARZENIA Gala Małopolski Lider Przedsiębiorczości Społecznej 2012 Noc 10 na 11 października 2012 Kraków i sceneria okolic Teatru im. Słowackiego biegamy, przenosimy sprzęt, przygotowujemy się do obsługi cateringowej Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej oraz Gali Małopolskiego Lidera Przedsiębiorczości Społecznej. Wygrane wcześniej przetargi na usługi cateringowe, logistyka pierwszego dnia bardzo złożona, wydarzenia w 3 miejscach Krakowa, może być około 400 Gości, wieczorem podczas Gali może być jeszcze więcej. Dostawca z napojami pomylił się, twierdzi, że przyjedzie następnego dnia, wymuszamy obecność dzisiaj, ta noc będzie trudna, jeszcze przed nami tyle pracy. Kuchnia pracuje całą dobę: wypiekają, gotują, dekorują i tak bez końca. Nachodzi nas refleksja przecież oprócz usług cateringowych mamy uczestniczyć w Gali jako jeden z laureatów, wiemy, że jesteśmy zakwalifikowani przez Kapitułę do finału, jednak wszystkie inne podmioty też czekają na werdykt. Nie ma najmniejszych przecieków od Kapituły kto wygrał. Pozostają zatem nieśmiałe marzenia może los uśmiechnie się do nas. Trzeba choć odrobinę odpocząć bo od rana obsługa całego dnia, a tu jeszcze kwiaty do ułożenia, działamy. Sen tej nocy jest krótki 3 godziny i dzień bardzo wcześnie się zaczyna. Biegamy, wozimy, podajemy, Goście przybyli, wszystko gotowe, cały dzień cateringowy przebiega bez niespodzianek. Nadchodzi piękny wieczór 11 października 2012 r., godzina 19:00, Grzegorz Turnau na scenie Teatru im. Słowackiego rozpoczyna koncert, następnie powitanie Gości, przemówienia zaproszonych polityków, prezentacje wszystkich laureatów, nagroda publiczności, nagroda Zakup Pro Społeczny i wreszcie prowadzący budując napięcie wśród zebranych około 450 osób ogłasza, że Liderem Małopolskiej Przedsiębiorczości Społecznej 2012 roku zostaje wybrana firma Laboratorium Cogito Spółka z o.o. Szaleństwo, radość, duma rozpierająca i chrypa zapierająca możliwość wypowiedzi. Obok radości i zaskoczenia wielkie niedowierzanie, czy to naprawdę my, jak to możliwe, wśród tylu innych zacnych kandydatów. Co zostało podkreślone w wyborze? samodzielność w funkcjonowaniu, bez korzystania ze stałych dotacji publicznych oraz proporcja zatrudnienia osób niepełnosprawnych do ogółu pracowników 75%. To dla nas wielkie wyróżnienie nakładające równocześnie brzemię ogromnej odpowiedzialności w zakresie wykonywanych zadań społecznych i gospodarczych. Ale podejmujemy i kontynuujemy to wyzwanie. Teresa Misina Laboratorium Cogito Sp. z o.o. Małopolski Lider Przedsiębiorczości Społecznej 2012 roku 7

8 ARTYKUŁY Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej w Polsce. Dekretowanie ekonomii społecznej czy budowanie strategii jej rozwoju? Jednych urzeka ideowość i wartości, którym hołduje ekonomia społeczna. Innych zaś jej pragmatyzm przedmiotowe traktowanie narzędzi rynkowych dla realizacji celów społecznych. Jeszcze innych przekonują do tego pojęcia publiczne środki finansowe przeznaczone na rozruch przedsięwzięć z zakresu przedsiębiorczości społecznej. Bez względu na to czy mamy do czynienia z idealizmem, pragmatyzmem czy też koniunkturalizmem działania przeżywamy obecnie ważny czas decydujemy bowiem o kształcie i kierunkach rozwoju ekonomii społecznej i przedsiębiorczości społecznej w Polsce w najbliższych latach. Warto nie tylko śledzić co dzieje się w tym zakresie, ale także z zaangażowaniem i konstruktywnie włączyć w dyskusję na ten temat. Przedmiotem debaty jest aktualnie Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej w Polsce. Dokument ten może istotnie ukształtować przyszłość ekonomii społecznej w Polsce. Z jednej strony jego rolą jest ukazanie użyteczności ekonomii społecznej w różnych kontekstach od polityki społecznej przez regionalną aż do rozwoju gospodarczego. Z drugiej zaś, dokument ten może mieć znaczenie dla przyszłego okresu programowania środków unijnych. W niniejszym artykule przedstawiono genezę, przesłanki powstania oraz główne założenia programu. Jednym z postulatów zgłoszonych przez środowisko społeczne po zakończeniu realizacji Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce było uruchomienie trwa- łego mechanizmu komunikacji i dialogu pomiędzy środowiskami decydentów (zarówno władz wykonawczych, jak i ustawodawczych) i środowiskiem ekonomii społecznej. Pozwoliłby on na to, aby wzorem innych krajów uzgodniona została w Polsce długofalowa strategia działań na rzecz rozwoju ekonomii społecznej, jako część szerszego przedsięwzięcia wspierającego rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Strategia taka powinna być wypracowana w ramach partnerskiej współpracy międzyresortowego zespołu rządowego i środowiska ekonomii społecznej ( ) (Manifest Ekonomii Społecznej, s. 4). W myśl tych oczekiwań w 2008 roku powołano gremium rządowosamorządowo-obywatelskie, tj. Zespół ds. Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej, które stanowi organ pomocniczy Prezesa Rady Ministrów (PRM). Zakres prac i formułę działania zespołu określono zarządzeniem nr 141 PRM z dn. 15 grudnia 2008 roku, które zaktualizowano dn. 6 września 2012 roku. Aktualnie do zadań zespołu należy: 1) Przygotowanie projektu programu rozwoju ekonomii społecznej. 2) Opracowanie propozycji rozwiązań prawno-instytucjonalnych w obszarze funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej, w tym projektu ustawy regulującej przedsiębiorczość społeczną. 3) Opracowanie propozycji rozwiązań finansowych w obszarze funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. 4) Przygotowanie propozycji działań w systemie edukacji i szkoleń w obszarze 8

9 ekonomii społecznej, obejmujących edukację formalną i inną niż formalną. 5) Przygotowanie rekomendacji w obszarze promocji i monitoringu wypracowanych rozwiązań. 6) Monitorowanie i wsparcie doradcze wdrażania wypracowanych rozwiązań. 7) Opiniowanie projektów dokumentów rządowych, projektów strategii i programów krajowych oraz propozycji regulacji unijnych dotyczących ekonomii społecznej. Pod auspicjami Premiera, w ramach wymienionego wyżej zespołu stworzono dokument pt. Długofalowa Polityka na Rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej. Na okoliczność nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej ww. dokument przekształcono w Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES). Jak czytamy we wprowadzeniu do dokumentu: Program Rozwoju Ekonomii Społecznej jest programem rozwoju w rozumieniu (...) ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju i stanowi tym samym dokument o charakterze operacyjno-wdrożeniowym, ustanowiony w celu realizacji średniookresowej strategii kraju Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz innych strategii rozwoju. Wspomniane dokumenty zawierają przesłanki do tego, by tworzyć długofalową politykę na rzecz rozwoju ekonomii społecznej. Dokument pn. Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej może istotnie ukształtować przyszłość ekonomii społecznej w Polsce. Bowiem jego rolą jest ukazanie użyteczności ekonomii społecznej w różnych kontekstach: od społecznego do gospodarczego. Trzy obszary, funkcje Ekonomii społecznej są szczególnie eksponowane, tj. integracja społeczna, poprawa bądź uzupełnianie usług publicznych oraz rozwój wspólnot lokalnych. Cezary Miżejewski kierujący pracami nad przygotowaniem KPRES podczas VI Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej w Krakowie przekonywał, że wizja i działania publiczne w tym zakresie są potrzebne, ale przede wszystkim potrzebny jest konkretny i zrozumiały program, który odpowie na pytanie czemu ma służyć ekonomia społeczna w Polsce i jak ma się rozwijać. Dokument pt. Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym dokonano diagnozy omawiając znaczenie, definicje, zasięg, stan rozwoju oraz oczekiwania wobec ekonomii społecznej, a także zakres dotychczasowego wsparcia. W drugim rozdziale przedstawiono kontekst programowania strategicznego i na tym tle omówiono cel główny i cele szczegółowe programu. Rozdział trzeci zawiera prezentację i omówienie priorytetów, działań i kierunków interwencji publicznej. W rozdziale czwartym przedstawiono sposób monitorowania programu, w piątym zaś podstawowe założenia systemu realizacji programu. Zgodnie z zapisami KPRES ekonomia społeczna w 2020 roku będzie stanowić ważny element polityk publicznych, przyczyniający się do wzrostu zatrudnienia, spójności społeczności oraz rozwoju kapitału społecznego. Oznacza to, że rozwój ekonomii społecznej służy realizacji kluczowych celów rozwojowych kraju, sformułowanych w innych dokumentach strategicznych. Zdaniem autorów dokumentu, aby możliwe było osiągnięcie celu nadrzędnego, konieczne jest zdynamizowanie rozwoju ekonomii społecznej w Polsce, zarówno w ujęciu ilościowym, rozumianym jako liczba działających przedsiębiorstw społecznych, jak też jakościowym, rozumianym jako osiągnięcie przez przedsiębiorstwa społeczne stabilnych podstaw swej działalności dzięki uzyskaniu przychodów z działalności gospodarczej, jak też tworzenie miejsc pracy dla osób znajdujących się w szczególnie trudnej 9

10 sytuacji. Dlatego też cel główny KPRES sformułowano następująco: Do 2020 roku przedsiębiorstwa społeczne staną się dostrzegalnym podmiotem życia społecznogospodarczego w wymiarze lokalnym i regionalnym. Od początku prowadzenia prac nad programem budził on żywe dyskusje w środowisku organizacji ekonomii społecznej. Uwagi formułowane pod adresem dokumentu dotyczyły różnych kwestii. Warto wspomnieć o kwestiach definicyjnych (o tym poniżej), trafności diagnozy, precyzji w opisie celów i działań (por. schemat 1 przedstawiający cele i priorytety KPRES). Przy okazji upowszechniania KPRES wielokrotnie pojawiał się zarzut, podnoszony przez różne środowiska, dotyczący upaństwowienia i biurokratycznego podejścia do ekonomii społecznej. Zdaniem części środowiska obywatelskiego zapisy ww. dokumentu nie uwzględniają ducha ekonomia społecznej jej oddolnego charakteru, działania na rzecz podmiotowości obywateli, ich organizacji i wspólnot. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, rozumienie podstawowych terminów. Definicje wypracowane na gruncie europejskim oraz krajowym wskazują, że terminy tj. przedsiębiorczość społeczna i ekonomia społeczna nie są tożsame. W dokumencie KPRES dokonano rozróżnienia między przedsiębiorczością społeczną a ekonomią społeczną (por. Rozdział I. Diagnoza). Ale jednocześnie cele dokumentu zawężono do przedsiębiorstw społecznych, pomijając wiele działań, które spełniają znamiona ekonomii społecznej, np. spółdzielnie uczniowskie, zakładowe kasy zapomogowo-pożyczkowe, rady szkolne, kooperatywy spożywcze (por. wystąpienie K. Herbsta pt. A my wciąż jesteśmy tu, gdzie wtedy, choć ZOMO przecież tam już nie stoi, podczas VI Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej, Kraków 2012). Silne ukierunkowanie wsparcia na przedsiębiorstwa społeczne ma swoje inne ograniczenie. Odgórne zadekretowanie powstania określonej liczby przedsiębiorstw społecznych jest sprzeczne z duchem ekonomii społecznej. Ponadto przedsiębiorczość społeczna i przedsiębiorstwo społeczne nie zostały dotychczas zdefiniowane na gruncie prawa polskiego. Kluczową kwestią staje się zatem zakończenie prac nad ustawą o przedsiębiorstwie społecznym, aby wiadomo było precyzyjnie kto jest adresatem/podmiotem działań KPRES. Projekt ustawy o przedsiębiorstwie społecznym w dalszym ciągu wzbudza gorące dyskusje w środowisku podmiotów ekonomii społecznej, mimo to został on zatwierdzony kierunkowo przez Zespół ds. Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej i przekazany do procedowania wewnątrz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Na marginesie warto zauważyć, że uzasadnienie do projektu ustawy o przedsiębiorstwie społecznym (wersja z dnia roku) wymaga korekty i uspójnienia definicji stosowanych tam terminów. W ww. dokumencie podmioty ekonomii społecznej i przedsiębiorstwa społeczne są definiowane jako tożsame. W projekcie ustawy o przedsiębiorstwie społecznym oraz w Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej przyjęto inną optykę zgodną z dotychczasowa wiedzą, analizami i badaniami na ten temat. Zamienne używanie tych terminów pogłębia niepotrzebnie chaos definicyjny. Po drugie, istotnym elementem analizy oprócz propozycji celów i rezultatów, które przedstawiono na schemacie 1, powinna być część wskaźnikowa (rezultaty planowanych działań) oraz budżet całego przedsięwzięcia. W obecnym kształcie dokument jest niepełny. Nie zawiera on części finansowej, zaś część wskaźnikowa przedstawiona w rozdziale drugim wymaga korekty i uzupełnienia. 10

11 Schemat 1. Cele i priorytety Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej Cel nadrzędny: W roku 2020 ekonomia społeczna stanowi ważny czynnik wzrostu zatrudnienia, spójności społecznej oraz rozwoju kapitału ludzkiego Cel główny: Do roku 2020 przedsiębiorstwa społeczne staną się dostrzegalnym podmiotem życia społecznogospodarczego w wymiarze lokalnym i regionalnym Cel operacyjny 1: PRZYWÓDZTWO Ekonomia społeczna jest trwałym elementem polityk publicznych Cel operacyjny 2: OTOCZENIE Istnieje przyjazne otoczenie wspierające rozwój przedsiębiorstw społecznych Cel operacyjny 3: ODPOWIEDZIALNA WSPÓLNOTA Przedsiębiorstwa społeczne są mocno osadzone w działalności społeczności lokalnych i ponadlokalnych Cel operacyjny 4: KOMPETENCJE DLA EKONOMII SPOŁECZNEJ Pojęcie ekonomii społecznej trwale funkcjonuje w świadomości społecznej Priorytet I. Włączanie ekonomii społecznej do głównego nurtu polityk publicznych na poziomie krajowym i regionalnym Priorytet II. Działania regulacyjne w zakresie ekonomii społecznej Priorytet IV. Ekonomia społeczna na społecznie odpowiedzialnym terytorium Priorytet V. Edukacja dla ekonomii społecznej Działanie 1.1. Koordynacja polityki wobec ekonomii społecznej na poziomie krajowym Działanie 1.2. Koordynacja polityki wobec ekonomii społecznej na poziomie regionalnym Działanie 1.3. Samoorganizacja ekonomii społecznej Działanie 1.4. Monitoring ekonomii społecznej Działanie 2.1. Określenie otoczenia prawnego ekonomii społecznej Działanie 2.2. Określenie zasad zamówień publicznych i pomocy publicznej wspierających rozwój ekonomii społecznej Priorytet III. System wsparcia ekonomii społecznej Działanie 3.1. Bezzwrotne instrumenty finansowe Działanie 3.2. Zwrotne instrumenty finansowe Działanie 3.3. System Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej Działanie 3.4. Wsparcie rozwoju sieci kooperacji i partnerstw ekonomii społecznej Działanie 4.1. Wspieranie partycypacyjnych modeli badania potrzeb społecznych i planowania lokalnego Działanie 4.2. Wspieranie lokalnej samoorganizacji i aktywności obywatelskiej Działanie 4.3. Wspieranie rozwoju usług użyteczności publicznej poprzez ekonomię społeczną Działanie 4.4. Wspieranie rozwoju działań na rzecz zrównoważonego rozwoju poprzez ekonomię społeczną Działanie 4.5. Wspieranie rozwoju działań na rzecz solidarności pokoleń poprzez ekonomię społeczną Działanie 4.6. Wspieranie rozwoju usług aktywnej integracji poprzez ekonomię społeczną Działanie 5.1. Kampanie edukacyjne Działanie 5.2. Ekonomia społeczna jako element tożsamości kulturowej Działanie 5.3. Działania edukacyjne dla środowisk lokalnych Działanie 5.4. Edukacja na poziomie szkolnym Źródło: na podstawie Krajowego Programu Rozwoju..., op. cit., s

12 Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej został poddany konsultacjom społecznym. Raport z konsultacji dostępny jest na stronie internetowej: public/korespondenci/portal_ekonomiaspoleczna/ raport_konsultacje_kpres_ostateczny.pdf Autorzy dokumentu zachęcają w dalszym ciągu do zabrania głosu w dyskusji i włączenia się w proces konsultacji. Niezbędne informacje oraz narzędzia udostępniono na stronie: Agnieszka Pacut Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Literatura 1. K. Herbst, A my wciąż jesteśmy tu, gdzie wtedy, choć ZOMO przecież tam już nie stoi, wystąpienie podczas VI Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej, Kraków 2012 (dostęp: r.): zna.pl/public/osesvi_prezentacje/herbst_prezen tacja.pdf 2. Zarządzenie Nr 141 Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2008 roku w sprawie Zespołu do spraw Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej, maszynopis. 3. Zarządzenie Nr 72 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 września 2012 roku zmieniające zarządzenie w sprawie Zespołu do spraw Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej, maszynopis. 4. Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej. Projekt, Warszawa, czerwiec 2012, maszynopis, dostępny on-line (dostęp: r.): pl/public/dokumenty_2009/kpres.pdf. 5. Manifest Ekonomii Społecznej, Gdańsk 2008 r., dostępny on-line (dostęp: r.): zna.pl/public/manifest_ekonomii_spolecznej.pdf. 12

13 ARTYKUŁY System akredytacji i standardów działania instytucji wsparcia ekonomii społecznej (AKSES) wyniki testowania Wprowadzenie Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie realizuje prace w ramach podzadania Opracowanie i przetestowanie systemu akredytacji i standaryzacji instytucji wsparcia ekonomii społecznej (w projekcie Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej), których celem jest utworzenie sprawnie funkcjonującego systemu akredytacji z uwzględnieniem standardów działania Instytucji Wsparcia Ekonomii Społecznej (AKSES). System akredytacji i standardów działania Instytucji Wsparcia Ekonomii Społecznej IWES (instytucje wsparcia, które mają funkcjonować w okresie programowania ) jest odpowiedzią na potrzebę wystandaryzowania wsparcia świadczonego w ramach sektora gospodarki społecznej, jak też funkcjonowania podmiotów wspierających ten sektor. Opracowany system, którego integralny i kluczowy element stanowią standardy działania IWES, podlegał w II i III kwartale 2012 r. pracom testującym. Należy podkreślić, że zaproponowany system AKSES nie ma jeszcze charakteru zamkniętego. Jest on propozycją zespołu ekspertów MSAP UEK, która będzie teraz konfrontowana z systemową wizją rozwoju ES tworzoną m.in. w Departamencie Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, jak również konsultowana z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego w kontekście uwarunkowań kolejnej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata Etap testowania systemu na poziomie funkcjonujących Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej OWES (instytucje wsparcia funkcjonujące w okresie programowania ) był koniecznym elementem zweryfikowania zarówno procedury audytu, jak i zapisów poszczególnych standardów działania IWES w wybranych 7 OWES działających na określonych obszarach Polski. Wyciągnięte na bazie testów wnioski oraz przeprowadzone konsultacje z udziałem audytorów pozwoliły na weryfikację i modyfikację standardów działania IWES. Wyniki testowania systemu AKSES Etap testowania wypracowanych standardów i procedur objął 7 organizacji. Na przestrzeni niespełna dwóch miesięcy odbyły się wizyty audytorów, którzy dokonali oceny OWES reprezentujących wszystkie subregiony. W testach wzięły udział następujące podmioty: 1) Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej w Chorzowie, 2) Fundacja Ekspert-Kujawy w Inowrocławiu, 3) Europejski Dom Spotkań-Fundacja Nowy Staw w Lublinie, 4) Fundacja Merkury w Wałbrzychu, 5) Stowarzyszenie ADELFI Ośrodek Wspierania Inicjatyw Ekonomii Społecznej w Ełku, 6) Fundacja Instytut Spraw Obywatelskich Centrum Wspierania Przedsiębiorczości Społecznej w Łodzi, 7) Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej w Krakowie. Należy dodać, że pierwszy audyt miał charakter pilotażowy i odbył się w Fundacji Gospodarki i Administracji Publicznej w Krakowie. W jego trakcie zweryfikowano koncepcję prowadzenia kolejnych audytów. 13

14 Dane z tego audytu nie zostały zamieszczone w poniższych zestawieniach. Ponieważ udział OWES w testowaniu systemu był dobrowolny i nie wiązał się z formalnym przyznawaniem akredytacji, przedstawione wyniki zostały zanonimizowane, a poszczególne instytucje zostały losowo oznaczone kolejnymi literami alfabetu (A, B, C, D, E i F). Należy podkreślić bardzo wysoki stopień spełniania kryteriów zdefiniowanych w standardach systemu AKSES. Potwierdzeniem tego jest zidentyfikowany poziom zgodności wszystkich kryteriów w przedziale 90-98,33% (z wyłączeniem kryterium F, tj. standardów etycznych). Najwyższy stopień spełniania kryteriów osiągnęły OWES w zakresie standardów zapewnienia dostępu do usług: prawnych, księgowych, marketingowych, doradztwa biznesowego (98,33%), a najniższy w zakresie wspomnianych standardów etycznych (75%). W poniższej tabeli zaprezentowano poziom spełniania kryteriów standaryzacji w audytowanych OWES. Tabela 1. Poziom spełniania kryteriów stosowanych w standardach systemu AKSES (od najgorzej spełnianych) Kryteria stosowane w standardach systemu AKSES Średnia Kryterium F: standardy etyczne 75,00% Kryterium A: standardy formalno-organizacyjne 89,62% Kryterium C: standardy doradztwa 95,83% Kryterium E: standardy współpracy z podmiotami zewnętrznymi 96,55% Kryterium B: standardy szkoleń 97,62% Kryterium D: standardy zapewnienia dostępu do usług: prawnych, księgowych, marketingowych, doradztwa biznesowego 98,33% Najwyższym (wśród organizacji uczestniczących w procesie audytu testowego) stopniem spełniania kryteriów obowiązujących w standardach systemu AKSES wykazał się OWES C, osiągając poziom 99,35%. Ośrodki A i D przekroczyły średni stopień spełniania kryteriów, który wyniósł 92,58%. Natomiast pozostałe OWES biorące udział w testowaniu (E i B) uzyskały wynik bliski 90%, a tylko OWES F nie przekroczył 85%. Szczegółowe wyniki uzyskane przez audytowane OWES zaprezentowano w tabeli 2. Tabela 2. Zbiorcze zestawienie stopnia spełniania kryteriów w audytowanych OWES (kolejność według najlepszych OWES) OWES uczestniczące w testach Stopień spełniania kryteriów C A D E B F Średnia Ogółem 99,35% 98,71% 95,48% 89,03% 88,39% 84,52% 92,58% Kryterium A 98,36% 96,72% 93,44% 83,61% 91,80% 73,77% 89,62% Kryterium B 100,00% 100,00% 95,24% 100,00% 95,24% 95,24% 97,62% Kryterium C 100,00% 100,00% 95,83% 100,00% 95,83% 83,33% 95,83% Kryterium D 100,00% 100,00% 90,00% 100,00% 100,00% 100,00% 98,33% Kryterium E 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 86,21% 93,10% 96,55% Kryterium F 100,00% 100,00% 100,00% 30,00% 30,00% 90,00% 75,00% 14

15 W ramach raportów końcowych z poszczególnych audytów, audytorzy wskazywali zalecenia, które odnosiły się wprost do niespełnianych standardów. Głównie rekomendowały one: opracowanie schematu organizacyjnego, opracowanie regulaminu organizacyjnego, zawierającego informację o zakresach odpowiedzialności i obowiązków pracowników, opracowanie strategii działania w odniesieniu do pełnienia funkcji OWES, dostosowanie siedziby do potrzeb osób niepełnosprawnych, prowadzenie ewaluacji, w szczególności w stosunku do pracy doradców, opracowanie kodeksu etycznego oraz procedur, zamieszczenie na stronie internetowej informacji o możliwości składania skarg i wniosków. Wnioski i rekomendacje z testowania systemu AKSES Bardzo wysoki stopień spełnienia standardów przez audytowane OWES potwierdza, iż standardy odnoszą się do racjonalnego poziomu oczekiwań. Należy uwzględnić fakt, iż audyty objęły małą próbę OWES o dużym doświadczeniu. Otrzymane wyniki wskazują jednoznacznie, iż spełnienie standardów nie jest problematyczne. Poniżej przedstawione zostały najistotniejsze wnioski i rekomendacje związane z przeprowadzonymi testami: W przypadku części standardów konieczne jest ich doprecyzowanie, przeformułowanie, ewentualnie połączenie. Zmiany te jednak w większości mają charakter porządkowy. W przypadku części standardów występują trudności z udokumentowaniem ich spełniania, konieczne jest bazowanie jedynie na oświadczeniach, ponieważ nie zawsze możliwe jest przeprowadzenie bieżącej obserwacji działań OWES. Zasadne jest uszczegółowienie (tam gdzie to możliwe) sposobów weryfikacji standardów. Zjawiskiem istotnym, z punktu widzenia spełniania standardów, jest nakładanie się wymogów projektowych (wymogi realizacji projektów w ramach POKL) na sposób funkcjonowania danego podmiotu. Większość rozwiązań proceduralnych funkcjonujących w OWES wynika z uwarunkowań projektowych. Audytorzy podkreślali, iż w ich opinii zasadny byłby większy nacisk na badanie wyników działalności IWES rozumiane jako ewaluacja osiągniętych rezultatów, a nie tylko weryfikacja wymagań formalnych. Uznając generalnie słuszność takiego podejścia podkreślić jednak należy, iż akredytacja i związane z nią standardy nie są stricte narzędziem ewaluacyjnym, ponadto odnoszą się także do pomiotów, które będą dopiero ubiegały się o środki na realizację działań z zakresu IWES. Zespół ekspertów MSAP UEK będzie kontynuował swoje prace nad standardami efektywnościowymi w IV kwartale 2012 r. Testy wskazały, iż zasadne jest przy ocenie dokumentów (zwłaszcza tych kluczowych) odniesienie się także do ich jakości np. regulamin organizacyjny, strategia, kodeks etyczny (np. minimalny zakres zapisów). Testy potwierdziły kluczową rolę przygotowania eksperckiego audytorów od ich wiedzy i doświadczenia zależy jakość profesjonalnego osądu, która w części przypadków stanowi podstawę do weryfikacji spełniania danego standardu. Ze względu na bardzo dużą różnorodność OWES (co było widoczne mimo ograniczonej próby), zarówno w zakresie rozwiązań prawnych, funkcjonalnych, organizacyjnych i innych, proces akredytacji musi uwzględniać rozwiązania niestandardowe w zakresie funkcjonowania IWES. 15

16 W związku z faktem, iż audyty dotyczą szerokiego zakresu informacji (np. wgląd w dane osobowe, czy dokumenty projektowe podmiotu), konieczne jest odpowiednie umocowanie formalne (upoważnienie) audytora do przeprowadzenia audytu. Dokumenty wykorzystywane w procesie audytu, a także samooceny, w szczególności lista sprawdzająca, spełniły swoje zadanie. Wymagają wprowadzenia poprawek edytorskich oraz ewentualnych zmian w przypadku zmian w standardach. Narzędzie informatyczne stosowane podczas audytu spełniło swoje zadanie. W ocenie audytorów wymaga ono dodania kilku nowych funkcjonalności, które w szczególności ułatwią proces obróbki informacji po audycie. Podsumowanie Proces testowania umożliwił weryfikację następujących elementów systemu: opracowanych założeń metodologicznych dotyczących wdrożenia systemu do instrumentarium programów publicznych wspierających ekonomię społeczną; przygotowanej procedury audytu IWES; przygotowanego procesu akredytacji IWES; merytorycznego zakresu opracowanych standardów działania IWES (co jest elementem najistotniejszym); sprawności realizacji działań audytowych przez audytorów; zrozumienia systemu przez jego odbiorców; opracowanego narzędzia elektronicznego wykorzystywanego podczas samooceny oraz audytu; opracowanych wzorów dokumentów stosowanych w procedurze audytu, jak i całym procesie akredytacji. Istotnym elementem działań prowadzonych w ramach testowania było zapewnienie szerokiego zaangażowania wszystkich interesariuszy (CES, OWES, DPP MPiPS) w proces wypracowania docelowych rozwiązań. Szczególnie istotna była tutaj rola OWES, których działania będą docelowo objęte systemem AKSES. Warto w tym miejscu podkreślić, że doświadczenia zebrane na etapie testowania potwierdziły konieczność bardzo intensywnej współpracy z tymi podmiotami zmierzającej do stworzenia rozwiązań, które z jednej strony umożliwią potwierdzenie wysokiego poziomu jakości działań realizowanych przez IWES, a z drugiej nie będą stanowiły dla tych organizacji bariery uniemożliwiającej dalsze funkcjonowanie. Prace nad systemem akredytacji i standardów działania IWES nie zostały jeszcze ukończone. Zrealizowanych zostanie pięć kolejnych etapów prac przewidzianych w podzadaniu 3.15 projektu Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej, które zostały opisane poniżej. Etap 4 zrealizowany zostanie na przestrzeni III i IV kwartału 2012 r., a prace w nim wykonane polegać będą na: opracowaniu zestawu standardów uwzględniających komponent efektywności działań OWES, wpisujących się w całościową koncepcję systemu AKSES; konsultacjach standardów efektywnościowych z interesariuszami systemu AKSES; opracowaniu wersji finalnej zestawu standardów efektywnościowych. W ramach etapu 5 (I-II kwartał 2013 r.) zrealizowane zostaną następujące prace: modyfikacja systemu akredytacji/standaryzacji instytucji wsparcia ES; opracowanie rekomendacji dotyczących wdrożenia systemu; opracowanie zbiorczej publikacji zawierającej szczegółowy opis systemu akredytacji/standaryzacji instytucji wspierania ES wraz z przewodnikiem dla audytorów oraz częścią implementacyjną. Etap 6 (II-IV kwartał 2013 r.) obejmował będzie realizację 16

17 takich zadań jak: upowszechnianie publikacji zawierającej opis systemu akredytacji/standaryzacji; organizacja konferencji upowszechniających założenia systemu (5 konferencji przy wsparciu organizacyjnym i uczestnictwie Partnerów Projektu w ramach CES); opracowanie i upowszechnianie dodatkowych materiałów promocyjnych i szkoleniowych; opracowanie i stworzenie strony internetowej poświęconej systemowi akredytacji i standaryzacji. W ramach etapu 7 (I-IV kwartał 2013 r.) zostaną przygotowane i przeprowadzone pilotażowe audyty w 10 OWES. Etap 8 (realizowany od II kwartału 2013 r. do IV kwartału 2014 r.) koncentrować się będzie na bieżącym wsparciu Krajowego Centrum Ekonomii Społecznej (KCES) we wdrożeniu systemu AKSES, analizie standardów pod kątem ich aktualizacji (weryfikacja), analizie procedur systemu pod kątem ich aktualizacji (weryfikacja) oraz bieżącej współpracy z KCES. Zrealizowanie wszystkich prac w ramach opisanych etapów podzadania 3.15 umożliwi osiągnięcie zakładanego celu, tj. utworzenia sprawnie funkcjonującego systemu akredytacji i standardów działania instytucji wsparcia ekonomii społecznej AKSES. Maciej Frączek Ekspert ds. metodologii (podzadanie 3.15, projekt ZSWES) Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 17

18 ARTYKUŁY Cechy profesjonalizmu analiza pojęciowa oraz oczekiwania stawiane zarządzającym podmiotami ekonomii społecznej, cz. 1. Termin profesjonalizm mocno zakorzenił się w potocznym języku i stał się synonimem doskonałości w działaniu. Odnosi się on najczęściej do osób, które stosując się do zasad danej dziedziny życia, osiągają ponadprzeciętne rezultaty, nie zapominając przy tym o regułach etycznych. Dotyczy to również profesji jaką jest zarządzanie i menedżerów-profesjonalistów, niezależnie od ich umiejscowienia w sektorze gospodarki (a więc także w ramach tzw. sektora ekonomii społecznej) oraz ich umiejscowienia w strukturze organizacji. Pojęcie profesjonalizmu wywodzi się z łacińskiego terminu professio, oznaczającego: kunszt, sztukę. Łaciński profiteor to osoba zajmująca się profesją, ktoś, kto jest ćwiczony w jakiejś umiejętności 1. Termin profesjonalizm trafił jednak do języka polskiego z języka angielskiego i pochodzi od słowa profession oznaczającego: zajęcie wymagające zdobycia szerokiej i specjalistycznej wiedzy oraz długich ćwiczeń, dzięki którym wykonujący je uzyskuje sprawność i skuteczność w działaniu 2. Profesjonalizacja jest rozumiana jest jako proces instytucjonalizacji pewnych czynności, kształtowania się ról zawodowych. Profesjonalizacja związana jest ze zmianami, jakie zachodziły w społecznym podziale pracy i towarzyszącej tym zmianom przemianie struktury społecznej. Korelatem tej kategorii jest realizacja roli zawodowej. Profesjonalizm odnosi się do wzorów ról zawodowych powstałych w określonych warunkach społecznych i kulturowych. Staje się ważnym elementem integrującym przedstawicieli danej kategorii zawodowej. Taki wzór zawiera nie tylko kompetencje zawodowe oparte o wiedzę i umiejętności, ale także wartości etyczne, odwołanie do cenionych wartości społecznych, co pozwala na budowanie wizerunku danej profesji w społeczeństwie i kształtowanie norm regulujących zachowania przedstawicieli danego zawodu. W naukach społecznych przez wiele lat dominował pogląd wywodzący się z paradygmatu funkcjonalistycznego, że profesje powstają, by zaspokajać określone potrzeby zbiorowości, gwarantować wysoki standard usług. Stąd profesjonalizm określa wysoki standard wykonania danej czynności. Współcześnie często jednak przyjmuje się, za interpretatywistami, że profesjonalizacja to proces, w którym określone grupy społeczne i zawodowe zdobywają kontrolę nad procesem pracy, a co za tym idzie, że jest to proces pozyskiwania władzy społecznej. Warto zauważyć, że już w średniowieczu poszczególne zawody i profesje starały się ograniczać dostęp do wykonywania pracy stąd słowo partacz, pierwotnie oznaczające rzemieślnika niezrzeszonego w cechu, obecnie określające niefachowego bądź niedbałego wykonawcę. Spośród wielu cech wyróżniających profesję jakie pojawiają się w literaturze tematu, na wyróżnienie zasługują następujące spośród nich: 1. w profesji występuje zasada licencji (świadectwo, certyfikat, dyplom itp. potwierdzające uprawnienia 3 ), spełnienie 18

19 kryteriów formalnej edukacji jest konieczne do przynależności niezależnie od faktycznej wiedzy i umiejętności; 2. społeczne przyzwolenie dla postawy paternalistycznej (prawo do decydowania za kogoś, narzucanie mu swojej woli, np. lekarz przyjmuje postawę paternalistyczną narzucając pacjentowi termin wizyty itp.); 3. powszechnie akceptowane prawo inicjowania kontaktów (prawo zażądania od klienta, aby stawił się w wyznaczonym przez niego terminie); 4. brak prawa strajku (członek profesji ma zobowiązanie wobec swoich przełożonych, nie ma prawa do wyrażania swoich poglądów bądź sprzeciwów poprzez strajk); 5. kodeks etyczny (zbiór norm etycznych i moralnych charakterystyczny dla danej profesji); 6. stowarzyszenia zawodowe (profesje często zrzeszają swoich członków w korporacje; członkostwo w korporacji może wręcz być warunkiem prawa wykonywania zawodu) 4. O ile w średniowieczu, które dało początki idei profesjonalizmu, wykonujący profesję, oprócz uniwersyteckiego wykształcenia, legitymowali się szlacheckim pochodzeniem, a wykonywanie danej profesji było dodatkowym źródłem wysokiej pozycji społecznej, to już w czasach wiktoriańskich większość z nich wywodziła się z klasy średniej. Również wtedy pojawił się postulat mówiący, że nie można umiejętności profesjonalnych opanować poprzez praktykę zawodową, gdyż wiedza zdobywana przez profesjonalistów musi mieć charakter uniwersalny i jej osiąganie wymaga ćwiczeń intelektualnych. Oprócz tego problemy rozwiązywane przez profesjonalistów wymagają ponadprzeciętnego wysiłku intelektualnego, nie są one bowiem rutynowe 5. Wysiłek ten często podejmowany był samodzielnie i dlatego, początkowo termin profesjonalizm kojarzony był z wolnymi zawodami. Współcześnie, jak podkreśla E. Friedson 6, takie rozumienie pojęcia traci na znaczeniu, a umacnia się z kolei proces określania profesji jako zawodów wymagających wyższego wykształcenia i szczególnych umiejętności 7. Potwierdza tą opinię E. Greenwood, którego zdaniem profesjonalistów cechuje 8 : posiadana wiedza, autorytet wśród klientów, szeroka, społeczna aprobata autorytetu, kodeks etyczny regulujący wzajemne stosunki oraz stosunki z klientami, kultura profesjonalna, kształtowana przez formalne organizacje. Podobnie Cz. Sikorski, profesjonalizm utożsamia z wysokim poziomem wiedzy i umiejętności oraz akceptacją określonych wzorów kulturowych, norm etycznych 9. Natomiast zdaniem T. Oleksyna, profesjonalizm oznacza zdolność do samodzielnego, wydajnego i skutecznego działania w szerszym zakresie i nie chodzi tu o umiejętność nawet perfekcyjnego wykonywania kilku, czy kilkunastu powtarzalnych czynności 10. Profesjonalista, w jego mniemaniu, to fachowiec mający kompetencje, szybki, sprawny, skuteczny w działaniu, rzetelny i uczciwy w podejściu do klienta, gwarantujący wysoką jakość usług i produktów 11. Z kolei R. Pavalko twierdzi, że profesjonalistów powinna cechować również autonomia, samoregulacja oraz samokontrola 12. E. Freidson i Cz. Sikorski wskazują konieczność definiowania profesjonalizmu zarówno w szerszym jak i węższym ujęciu. Profesjonalizm w szerszym znaczeniu, może oznaczać umiejętność wykonywania określonych czynności zawodowych. Odnosi się on do osób i koncentruje się na odróżnieniu profesjonalistów od amatorów. Tym pierwszym dane zajęcie zapewnia 19

20 utrzymanie, natomiast amatorzy wykonują je nieregularnie. Profesjonalistą jest w tym ujęciu zarówno zarządzający spółdzielnią socjalną, jak ślusarz poziom wiedzy i umiejętności nie ma tu znaczenia. Jest to jednak ujęcie zupełnie bezużyteczne z punktu widzenia współczesnych organizacji, gdyż lekceważy wysoki poziom wiedzy i umiejętności zawodowych. W węższym ujęciu punktem wyjścia są wymagania stawiane tym, których określa się mianem profesjonalistów. Wymagania te tworzą zbiór umiejętności pozwalających na samodzielne rozwiązywanie problemów w danej dziedzinie, mających często charakter zadań eksperckich 13. Współczesne rozumienie profesjonalizmu, w kontekście gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informacyjnego, zdaniem M. Morawskiego, wymaga dołączenia do wyżej wymienionych umiejętności jeszcze takich elementów jak: zdolność do pełnienia zmiennych ról organizacyjnych, orientację na wszechstronność pod względem umiejętności i doświadczenia, niezależność przy jednocześnie dużej elastyczności w działaniu, bycie liderem i wykonawcą w jednej osobie, wykazywanie inicjatywy opartej na przedsiębiorczości, kreowanie nowej wiedzy, permanentny rozwój kompetencji, ruchliwość, w sensie przemieszczania się przy wykonywaniu zadań, jak i poszukiwaniu nowych wyzwań i pracodawców 14. Takie podejście do profesjonalizmu wpisuje się w szeroko stosowaną od lat osiemdziesiątych XX wieku strukturę konkurujących wartości (Competing Values Framework), która wskazuje kluczowe kompetencje przywódcze. Zgodnie z tą koncepcją od liderów wymaga się, że będą wypełniali osiem różnych funkcji kierowniczych wymagających określonych kompetencji. Należą do nich następujące funkcje 15 : funkcja mentora, funkcja moderatora, funkcja monitorującego, funkcja koordynatora, funkcja kierującego, funkcja realizatora, funkcja pośrednika, funkcja innowatora. Choć zdaniem Autorów wszystkie funkcje są ważne, to rozumienie siebie i innych oraz skuteczne komunikowanie się uznali za najważniejsze kompetencje, które trzeba zdobywać i bez których trudno stać się doskonałym (profesjonalnym) przywódcą. Aby realizować swe zadania menedżer musi pełnić wszystkie paradoksalnie konkurujące ze sobą funkcje (wartości). Dla przykładu, aby realizować zadania produkcyjne lider musi pełnić funkcje kierującego i realizatora, skupiając uwagę na wyznaczeniu kierunku, jakim jednostka ma zmierzać, oraz zachęcając do zwiększenia wydajności i sprawności, jednocześnie musi pełnić funkcje mentora i moderatora, pomagając członkom jednostki organizacyjnej doskonalić się i rozwijać indywidualnie, a także współpracować w zespołach 16. Struktura ta wyjaśnia potrzebę doceniania konkurujących wartości i ich opanowania, a następnie równoważenia i łączenia kompetencji z każdej z nich. W warunkach gospodarki globalnej, wprowadzania do zarządzania przedsiębiorstwem (także przedsiębiorstwem społecznym) nowych rozwiązań z dziedziny informatyki i telekomunikacji, wszystkie te funkcje są ważne w skutecznym przywództwie kierowniczym 17, w stawaniu się profesjonalnym menedżerem. Jednakże ciągle zmieniające się otoczenie organizacyjne powoduje, że dobór odpowiedniego zbioru kompetencji jest procesem ciągłym i jak 20