Raport końcowy z realizacji badania

Transkrypt

1 Raport końcowy z realizacji badania Ocena efektów wspierania środkami ZPORR (działania 2.5, 3.4) i SPO WKP (działania 1.2.1, 1.2.2, 2.1, 2.2.1, 2.3) sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim, Zamawiający: Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Poznań Kielce, wrzesień r.

2 Streszczenie Efekty interwencji. Efekty realizacji projektów róŝniły się ze względu na działanie, a więc formę wsparcia jaką otrzymywali beneficjenci. Jednak moŝna zaobserwować pewne wspólne obszary na jakie wpływała realizacja projektów. Jako osobną grupę analizować naleŝy działania skierowane do mikroprzedsiębiorców, a więc działania 2.5 oraz 3.4 ZPORR. Ich głównym celem było wsparcie rozwoju przedsiębiorstwa na najtrudniejszym, początkowych etapie funkcjonowania, czy wręcz pomoc w załoŝeniu firmy w przypadku beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR. Wsparcie w ramach tych działań bardzo dobrze odpowiadało na potrzeby beneficjentów, pozwoliło takŝe na dynamiczny rozwój w najtrudniejszym okresie działalności przedsiębiorstwa. Inne cele przyświecają przedsiębiorstwom większym, działającym na rynku dłuŝszy okres czasu. Takie przedsiębiorstwa były beneficjentami działań 2.1, 2.3 i realizowanych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. W tej grupie badanej podstawowymi efektami wsparcia było wdroŝenie nowych sposobów zarządzania, wprowadzenie innowacyjnych technologii lub wprowadzenie nowych produktów bądź procesów produkcyjnych. Analizując efekty zrealizowanych projektów ocenić moŝemy, iŝ działania osiągnęły cel oraz poŝądane efekty. Zwiększona została innowacyjność wspartych przedsiębiorstw. Innowacyjność jest jednym z podstawowych elementów konkurencyjności, uznać naleŝy zatem, Ŝe poprzez wzrost innowacyjności przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia podniesiono takŝe ich konkurencyjność. W innym kontekście analizować naleŝy efekty realizacji projektów w ramach działań i 1.2.2, których beneficjentami były fundusze poŝyczkowe i poręczeniowe. Podstawowym celem, jaki przyświecał realizacji tych działań, było zwiększenie dostępu MŚP do moŝliwości zewnętrznego finansowania inwestycji. Wsparcie funduszy nie było więc celem, a raczej środkiem do jego realizacji. Głównym efektem realizacji projektów w ramach omawianych działań było zwiększenie ilości oferowanych poŝyczek i poręczeń. Tym sposobem przedsiębiorstwa działające w województwie zachodniopomorskim zyskały ułatwiony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji, a zatem cele działań zostały osiągnięte. Wskaźniki realizacji analizowanych działań. Projekty realizowane w ramach analizowanych działań w zdecydowanej większości osiągnęły załoŝone wartości wskaźników. Wskaźniki monitorowane na trzech poziomach w zaleŝności od typu efektów podzielone zostały na wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania. Wskaźniki produktu, a więc wszystkie materialne i niematerialne wartości stworzone w wyniku realizacji projektów, osiągnęły zakładaną wartość. Świadczy to o dobrym dopasowaniu projektów do potrzeb beneficjentów. NaleŜy pamiętać, iŝ produkty interwencji są waŝnym elementem działań, lecz stanowią jedynie środek do osiągnięcia celów szczegółowych czyli rezultatów w postaci zmiany po stronie beneficjenta. Zakładane wielkości wskaźników rezultatu równieŝ zostały osiągnięte. Pozwoliły one osiągnąć podstawowe cele projektów, a więc wzrost konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw poprzez wprowadzenie nowych sposobów zarządzania, nowych technologii i produktów (w działaniach 2.3 i 2.1 SPO WKP) lub zwiększyć wzrost moŝliwości produkcyjnych bądź usługowych (działania 3.4 ZPORR i oraz SPO WKP). Wyjątkiem w analizowanym obszarze są projekty realizowane w ramach działania SPO WKP. W tym przypadku zdecydowana większość wskaźników rezultatu nie została osiągnięta. Efekty projektów na tym poziomie zostały zdecydowanie przeszacowane. 2

3 W przypadku wskaźników oddziaływania, czyli szerszego, długookresowego wpływu trudne jest określenie przewidywanego wpływu projektów. Analizując wyniki badania uznać naleŝy jednak, iŝ cele ogólne na poziomie oddziaływania zostały osiągnięte przez badane podmioty. Konkurencyjność i innowacyjność grupy objętej wsparciem zdecydowanie wzrosła. Wprowadzone zostały nowe sposoby produkcji, zdecydowanie wzrosło zatrudnienie dzięki realizacji projektów oraz obroty przedsiębiorstw. Wpływ instrumentów na konkurencyjność i innowacyjność. Beneficjenci wszystkich analizowanych działań zauwaŝają zdecydowanie duŝy wpływ realizacji projektów na wzrost konkurencyjności i innowacyjności ich przedsiębiorstw. Na tej podstawie moŝna wnioskować, Ŝe wsparcie w ramach działań jest efektywnym instrumentem, w kontekście wpływu na podniesienie innowacyjności oraz konkurencyjności przedsiębiorstw. Uwagę zwracają szczególnie wysokie oceny beneficjentów poddziałania SPO WKP dotyczące wpływu projektów na podniesienie poziomu innowacyjności i konkurencyjności. Wysoka ocena, jaką przyznali beneficjenci w stosunku do wpływu projektu na wzrost tego wymiaru świadczy, iŝ zastosowane narzędzia były odpowiednio dobrane i co bardzo istotne, skuteczne. Trwałość efektów. Projekty w ramach wszystkich analizowanych działań cechowały się wysoką trwałością efektów odnoszących się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności. Trwałość efektów wsparcia jest pochodną skrupulatnego planowania działań w ramach projektów. Interwencje miały charakter perspektywiczny i pozwalały utrzymać rezultaty osiągnięte dzięki wsparciu. Spójność efektów interwencji z dokumentacją programową. Odpowiednie ukierunkowanie wsparcia w ramach interwencji realizowanych na poziomie województw osiągnąć moŝna dzięki ujęciu ich w odniesieniu do odpowiednio ogólnych dokumentów strategicznych. W województwie zachodniopomorskim taką rolę pełni Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku Dokument ten wyznacza cele i priorytety rozwoju regionu. Weryfikacji dokumentacji w zestawieniu z analizą efektów interwencji w ramach objętych badaniem działań ZPORR i SPO WKP pozwala stwierdzić, iŝ poszczególne działania były spójne z załoŝeniami dokumentacji strategicznej. Wzrost konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw. PowyŜsze analizy dotyczyły deklaracji w obszarze wzrostu konkurencyjności badanych przedsiębiorstw w perspektywie 2004 roku. Podstawowym wnioskiem płynącym z analiz jest stwierdzenie, iŝ badane przedsiębiorstwa, które były beneficjentami działania 3.4 ZPORR deklarują duŝą dynamikę w obszarze konkurencyjności. Deklarowany wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw wśród beneficjentów był o 30 % większy niŝ w grupie kontrolnej. Uznać naleŝy zatem, iŝ wsparcie w ramach działania skutkowało wzrostem konkurencyjności przedsiębiorstw. Aspektami funkcjonowania przedsiębiorstw będących beneficjentami działania 2.1 SPO WKP, które cechował największy rozwój, a co za tym idzie najsilniej oddziaływały na wzrost konkurencyjności był wzrost nakładów inwestycyjnych, poprawa organizacji w firmie oraz jakość produktów i usług. NaleŜy zwrócić uwagę na fakt, iŝ wszyscy badani beneficjenci deklarowali poprawę organizacji pracy w firmie. Jest to o tyle istotne, Ŝe poprawa efektywności zarządzania przedsiębiorstwem była głównym celem działania. Podstawowym wnioskiem płynącym z analiz dotyczących wzrostu konkurencyjności jest stwierdzenie, iŝ badane przedsiębiorstwa, które były beneficjentami działania 2.3 i SPO WKP deklarują duŝą dynamikę w obszarze konkurencyjności, a deklarowaną obecnie sytuację zawdzięczają niejednokrotnie udziałowi w projektach. Najistotniejszymi efektami projektów realizowanych w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP był wzrost opłacalności produkcji oraz konkurencyjności cenowej oferowanych produktów i usług. 3

4 Sytuację rynkową badanych przedsiębiorstw naleŝy ocenić jako dobrą, a ich pozycję jako stabilną. Są to przedsiębiorstwa rozwijające się produktowo, a takŝe wchodzące na nowe rynki lub zwiększające udział w dotychczasowych. Wzrost innowacyjności wspartych przedsiębiorstw. W ramach działania 2.3 i SPO WKP beneficjenci otrzymywali wsparcie finansowe na realizację inwestycji, których głównym celem było wprowadzenie nowych produktów, usług oraz nowych sposobów wytwarzania. Wyniki badania pokazują, Ŝe na te właśnie obszary najsilniej oddziaływała realizacja projektów w ramach tych działań. Beneficjenci znacznie częściej wprowadzali nowy asortyment, modyfikowali dotychczasowe produkty i usługi oraz wdraŝali innowacyjne procesy produkcyjne niŝ przedstawiciele grupy kontrolnej. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku działania 2.1 SPO WKP. Jego głównym celem był wzrost konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw poprzez podniesienie efektywności zarządzania firmą. Badanie wykazało, Ŝe takŝe w tym wypadku wsparcie najsilniej oddziaływało na odpowiedni obszar działalności firm, a mianowicie na wprowadzanie nowych sposobów zarządzania przedsiębiorstwem. Przedstawione powyŝej podsumowanie świadczy o tym, Ŝe wsparcie w ramach analizowanych działań zostało dobrze zaplanowane i ukierunkowane. Realizacja projektów przyniosła odpowiednie skutki w postaci porządnych zmian po stronie beneficjentów. Realizację działań 2.1, i 2.3 SPO WKP cechowała zatem wysoka skuteczność. Celem działania 2.5 ZPORR Promocja przedsiębiorczości było aktywne wspieranie zatrudnienia, poprzez stymulowanie powstawania nowych mikroprzedsiębiorstw oraz zapewnienie nowo zarejestrowanym mikroprzedsiębiorcom pomocy w wykorzystaniu dostępnych instrumentów wsparcia. W ramach tego działania w województwie zachodniopomorskim zrealizowane zostały 23 projekty przez łącznie 16 podmiotów. Wsparcie otrzymało 1148 beneficjentów ostatecznych, w tym 636 męŝczyzn i 512 kobiet. W ramach grup priorytetowych beneficjentami ostatecznymi zostały 183 osoby poniŝej 25 roku Ŝycia, 24 osoby zagroŝone utratą zatrudnienia oraz 12 osób odchodzących z rolnictwa. Najwięcej projektów zrealizowano w powiecie Miasto Szczecin, a takŝe w powiatach goleniowskim, gryfickim i stargardzkim. Z kolei najwięcej nowych mikroprzedsiębiorstw zostało utworzonych w powiatach Miasto Szczecin oraz polickim. Ogółem, w wyniku realizacji projektów, powstało łącznie 613 przedsiębiorstw, w tym 246 prowadzonych przez kobiety, 187 przez młodzieŝ do 25 roku Ŝycia, 12 przez osoby odchodzące z rolnictwa oraz 33 przez osoby zagroŝone utratą zatrudnienia. W ramach działania 2.5 istniały trzy formy pomocy finansowej: jednorazowa dotacja inwestycyjna w wysokości do 20 tys. zł, podstawowe oraz przedłuŝone wsparcie pomostowe. Z pierwszej formy wsparcia skorzystały łącznie 419 osób, z kolei z obu rodzajów wsparcia pomostowego skorzystały łącznie 343 osoby. Jeśli chodzi o metody rozwoju przedsiębiorstw, to z usług doradczych skorzystało łącznie 713 osób, ze szkoleń i kursów 1129 osób, z informacji zawodowej 20 osób, z doradztwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej 415 osób, natomiast ze wsparcia materialnego dla osób prowadzących działalność gospodarczą 465 osób. Wpływ uczestnictwa w projekcie na ogólnie pojmowaną konkurencyjność przedsiębiorstwa oceniony został przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR umiarkowanie pozytywnie (2,67 na czterostopniowej skali ocen). Generalny wskaźnik przeŝycia przedsiębiorstw załoŝonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR w latach dla momentu obserwacji (czerwiec/ lipiec r.) wynosi 77,2%, co naleŝy uznać za wynik bardzo dobry. 4

5 Celem działania 1.2 było ułatwienie przedsiębiorcom dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji poprzez zwiększenie dostępności poŝyczek i poręczeń kredytowych. W ramach działania 1.2 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim zostało zrealizowanych 10 projektów w tym 4 w ramach poddziałania przez 4 fundusze poŝyczkowe oraz 6 w ramach poddziałania przez 4 fundusze poręczeniowe (2 fundusze dwukrotnie uzyskały wsparcie). W ramach poddziałania na dzień rozliczania projektu udzielono poŝyczek 660 firmom, zaś w ramach poddziałania poręczeń udzielono 910 beneficjentom ostatecznym. Wartość udzielonych poŝyczek na dzień rozliczenia projektu wyniosła ponad 48,5 mln zł, zaś udzielonych poręczeń 100,98 mln zł. Zdecydowaną większość klientów obu typu funduszy stanowiły mikroprzedsiębiorstwa usługowe działające w branŝy handlowej. Dominującym celem udzielanego wsparcia zarówno w przypadku funduszy poŝyczkowych jak i poręczeniowych był cel obrotowy oraz obrotowo - inwestycyjny. Dominowały poŝyczki o niskiej wartości mediana kształtowała się na poziomie 50 tys. zł. W przypadku funduszy poręczeniowych większość udzielonych poręczeń mieściło się w przedziale do 100 tys. zł. Głównym motywem sięgania po wsparcie była niemoŝność otrzymania kredytu w przypadku klientów funduszy poŝyczkowych oraz konieczność zapewnienia zabezpieczenia/dodatkowego zabezpieczenia w przypadku klientów funduszy poręczeniowych. Dokapitalizowanie funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych w ramach działania 1.2 SPO WKP przyczyniło się do znacznego zwiększenia dostępu do źródeł finansowania dla przedsiębiorców z sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim. Kapitał funduszy poŝyczkowych dostępny dla regionalnych mikro i małych przedsiębiorców wzrósł z prawie 15,5 mln zł na przełomie lat 2004/2005 do ponad 50 mln w czerwcu 2008 roku. Kapitał funduszy poręczeniowych zwiększył się prawie 5-krotnie z 23,6 mln zł na dzień do 112 mln zł na dzień Nie naleŝy przeceniać wpływu wsparcia na wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw przedsiębiorstwa innowacyjne i współpracujące z JBR stanowią zdecydowaną mniejszość. Ponadto struktura wydatków w ramach udzielonych poŝyczek i poręczeń, w której dominowały wydatki na działalność bieŝącą, wskazuje na mało innowacyjny charakter przedsięwzięć. Badanie potwierdziło sygnalizowane m.in. w Regionalnej Strategii Innowacji bardzo duŝe problemy z nawiązywaniem współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, a strefą badawczo - rozwojową, w szczególności zaś bardzo niską aktywność środowiska naukowego do wychodzenia z inicjatywą nawiązywania takiej współpracy oraz zbyt niską aktywność instytucji otoczenia biznesu w stymulowaniu takiej współpracy. Badanie wskazało na kilka problemów polityki rozwoju konkurencyjności i innowacyjności sektora MŚP w Regionie, które w opinii ewaluatorów mogą zostać zniwelowane w przyszłej perspektywie finansowej. Problemy te, to przede wszystkim: rozproszenie wsparcia na wiele branŝ, zamiast koncentracji środków na kilku branŝach kluczowych - lokomotywach rozwojowych Regionu, które byłyby w stanie skutecznie konkurować w skali ponadregionalnej; relatywnie niska efektywność polityki wspierania innowacyjności w sektorze mikroprzedsiębiorstw; promowanie wzrostu zatrudnienia takŝe w przypadku projektów polegających na wdroŝeniu innowacji procesowej; wspomniany juŝ brak otwarcia środowiska naukowego na potrzeby sektora MŚP. W raporcie przedstawiono propozycje zmian w polityce rozwoju sektora MŚP, które mogą potencjalnie zmniejszyć te problemy. Zarówno w przypadku funduszy poŝyczkowych, jak i funduszy poręczeniowych istnieje szereg problemów związanych z charakterem produktu finansowego (krótki okres budowy portfela, nieprecyzyjnie sformułowane kluczowe pojęcia) oraz charakterem relacji pomiędzy MenadŜerem a Pośrednikami Finansowymi 5

6 (konieczność oddawania prowizji, restrykcyjne zapisy umowy), które mogą stanowić dla niektórych instytucji finansowych skuteczną barierę w aplikowaniu o środki dostępne w ramach inicjatywy JEREMIE. Mając na uwadze strukturę klientów funduszy poŝyczkowych i udzielanego im wsparcia w ramach działania 1.2 SPO WKP nie naleŝy spodziewać się znaczącego udziału przedsięwzięć innowacyjnych w ogóle przedsięwzięć finansowanych dzięki poŝyczkom bądź poręczonym kredytom. Ponadto, ze względu na warunki umowy dotyczące Pośredników Finansowych (okres budowy portfela, wysokość wypłacanej na koniec zachęty uzaleŝniona od szkodowości) oraz charakterystyki produktów finansowych (krótki okres spłaty poŝyczki, niska maksymalna wartość poręczenia) nie naleŝy się spodziewać dąŝenia przez Pośredników Finansowych do wspierania przedsięwzięć innowacyjnych, które wiąŝą się z wyŝszym ryzykiem. Będą oni starali się zbudować jak najbezpieczniejszy i jak najbardziej stabilny portfel, przy uwzględnieniu specyfiki grupy docelowej. 6

7 Abstract Effects of the intervention. The effects of implementation of the projects differed by reason of a measure, i.e. a form of support that beneficiaries were granted. Nonetheless, there are some common areas that were influenced by the implementation of the projects. Measures aimed at the micro-entrepreneurs, i.e. measures 2.5 and 3.4 of the Integrated Regional Operational Programme (IROP), need to be analyzed separately. Their main goal was to support enterprises development in the beginning of their activity but also to help in setting-up of a business in case of the final beneficiaries of the measure 2.5 of the IROP. The support granted within those measures corresponded very well with beneficiaries needs; it allowed a dynamic development to occur in the most difficult period of an enterprise s activity. Larger enterprises that operate on the market for a longer time have different goals. Such enterprises were the beneficiaries of the measures 2.1, 2.3 and implemented within the Sectoral Operatonial Programme Improvement of the Competitiveness of Enterprises (SOP ICE). In this group the main effects of the support were: implementation of new management schemes, launching of innovative technologies or launching of new products and production processes. Analyzing the effects of the implemented projects we are able to evaluate that the measures accomplished their goal and desirable effects. The innovativeness of the supported enterprises was enhanced. Innovativeness is one of the crucial elements of competitiveness and by this reason it needs to be conceded that by the rise in innovativeness of the enterprises benefiting from the support, also their competitiveness was enhanced. Effects of the implementation of the projects within the measures and 1.2.2, from which loan funds and guarantee funds benefited, must be analyzed in a different context. The main goal of those measures was to increase availability of the external investments financing for small and medium enterprises (SMEs). Thus the support of the funds was not an objective, but rather a measure to its accomplishment. The main effect of the implementation of the projects within discussed measures was a rise in number of loans and guarantees offered. In this way enterprises operating in West Pomeranian Voivodeship gained an easier access to the external sources of investments financing, and thus goals of the measures were accomplished. Indicators of implementation of the analyzed measures. Projects implemented within the analyzed measures in vast majority attained the planned indicators values. Indicators monitored on three levels, dependant on a type of effects, were divided into product indicators, result indicators and influence indicators. Product indicators, i.e. all material and non-material values created as a result of projects implementation, attained the planned value. It attests to good adjustment of the projects to the beneficiaries needs. It cannot be forgotten that products of intervention are an important element of the measures but they constitute only a measure to accomplish detailed goals, i.e. change on beneficiary s part. Planned values of the result indicators were attained as well. They allowed to accomplish crucial goals of the projects, i.e. rise in competitiveness of supported enterprises through launching new management methods, as well as new technologies and products (within the measures 2.3 and 2.1 of SOP-ICE) or rise in production and service capability (measures 3.4 of IROP and and of SOP-ICE). Projects implemented within the measure of SOP-ICE are the only exception in the analyzed area. In this case a vast majority of the result indicators were not attained. Effects of the projects were definitely overestimated on this level. 7

8 In case of the influence indicators, i.e. wider, long-term effects, it is difficult to define a prospected influence of the projects. Analyzing the results of the evaluation it needs to be conceded that the main goals on the level of influence, were attained by the examined subjects. Competitiveness and innovativeness of a supported group definitely rose. New methods of production were launched; employment and revenues increased thanks to projects implementation. Influence of the measures on competitiveness and innovativeness. Beneficiaries of all the analyzed measures observe a definite influence of the projects implementation on rise in competitiveness and innovativeness of their enterprises. Based on that it can be stated that support within the measures is an effective method of boosting innovativeness and competitiveness of the enterprises. Especially notable are high appraisals of beneficiaries of the sub-measure SOP-ICE on the influence of a project on the increased level of competitiveness and innovativeness. This high appraisal attests that measures applied were properly designed and, most importantly, effective. Persistence of the effects. Projects within all the analyzed measures were characterized by a high persistence of the effects referring to the rise in competitiveness and innovativeness. Persistence of the effects of the support is a result of a precise action planning within the projects. The interventions had a prospective character and allowed to maintain the results accomplished thanks to the support. Cohesion of the intervention effects with the programme documentation. Suitable support orientation within interventions implemented on the level of voivodeships may be attained by apprehending them in relation to the general strategic documents. In West Pomeranian Voivodeship as such acts Development Strategy of West Pomeranian Voivodeship to the year This document outlines goals and priorities of development of the region. Verification of documents together with the analysis of the intervention effects within the evaluated measures of IROP and SOP-ICE allow to state that individual measures were cohesive with assumptions of the strategic documentation. Rise in competitiveness of the supported enterprises. Above analysis referred to declarations in the area of the rise in competitiveness of the examined enterprises in hindsight of the year Main conclusion stemming from the analyses is that the examined enterprises, that were beneficiaries of the measure 3.4 of IROP, declare a dynamism in the area of competitiveness. Rise in competitiveness declared by the beneficiaries was 30% larger than in the control group. Thus it may be conceded that the support within the measure resulted in the rise in competitiveness of the enterprises. Enterprises beneficiaries of the measure 2.1 SOP-ICE that experienced the largest rise and strongly influenced the rise in competitiveness were characterized by the aspects of enterprise functioning such as: rise in investment disbursement, improvement of the company organization and quality of products and services. It should be noticed that all the examined beneficiaries declared the improvement of the workflow in a company. It is crucial in the regard that improvement of effectiveness of the enterprise management was the main goal of the measure. Main conclusion stemming from the analyses referring to the rise in competitiveness is a statement that examined enterprises beneficiaries of the measures 2.3 and of SOP-ICE declare a large dynamism in the area of competitiveness, and the declared situation is owed to their participation in projects. The crucial effects of the projects implemented within the measure 2.3 and sub-measure SOP-ICE was rise in production profitability and price competitiveness of products and services. 8

9 Market situation of the examined enterprises should be appraised as good, and their position as stable. These are enterprises developing in the area of products, as well entering new markets and increasing their share in existing ones. Rise in innovativeness of the supported enterprises. Within the measures 2.3 and of SOP-ICE beneficiaries were given a financial support to complete investments, which aim was to launch new products, services and new production methods. The research results show that these areas are the most strongly influenced by the projects implementation within those measures. Beneficiaries launched new products, modified existing products and services, as well as implemented innovative production processes much more often than representatives of the control group. Similar situation is observed in case of the measure 2.1 of SOP-ICE. Its main goal was to increase competitiveness of the supported enterprises by boosting of the effectiveness of company management. Research showed that also in this case the support most strongly influenced the proper area of companies activity, i.e. implementing new methods of enterprise management. Above presented summary attests to the fact that support within analyzed measures was well planned and orientated. Projects implementation brought planned results, i.e. desirable effects on beneficiaries part. The implementation of the measures 2.1, and 2.3 of SOP-ICE was thus characterized by the high effectiveness. Active support of employment was a goal of the measure 2.5 of IROP. It was to be achieved by stimulation of emerging of new micro-enterprises and help in utilizing available support measures given to newly registered entrepreneurs. Within this measure in West Pomeranian Voivodeship there were 23 projects implemented by 16 subjects. The support was given to 1148 final beneficiaries, therein 636 men and 512 women. Within priority groups there were 183 final beneficiaries under the age of 25, 24 threatened by unemployment and 12 seeking to leave employment within the agriculture sector. The largest amount of projects was implemented in poviats of Szczecin, Goleniów, Gryfice and Stargard Szczeciński. The largest amount of new micro-enterprises was in turn set up in poviats of Szczecin and Police. In total, as a result of the projects implementation, 613 enterprises were set up, therein 246 managed by women, 187 by persons under the age of 25, 12 by persons seeking to leave employment within the agriculture sector and 33 by persons threatened of unemployment. Three forms of financial support existed within the measure 2.5: single investment subvention up to PLN, basic and prolonged individual bridging allowance. In total, 419 persons were provided by the first form of support, whereas two types of individual bridging allowance were provided to 343 persons. Taking into consideration methods of enterprise development, advisory services were provided to 713 persons, vocational courses to 1129 persons, vocational information to 20 persons, training to provide know-how on running a business to 415 persons and material support for persons operating a business to 465 persons. Influence of the projects participation for a generally comprehended competitiveness was appraised as moderately positive by the final beneficiaries of the measure 2.5 of IROP (2,67 points in a 4-grade rating scale). General indicator of persistence of the enterprises set up by the final beneficiaries of the measure 2.5 within the years for the moment of observation (June/July ) amounts to 77,2%, which should be conceded as a very good result. Main goal of the measure 1.2 was to foster an access to external financing sources for entrepreneurs through boosting availability of loan funds and guarantee funds. 9

10 Within the measure 1.2 of SOP-ICE in West Pomeranian Voivodeship there were 10 projects implemented therein 4 within the sub-measure by four loan funds and 6 within the sub-measure by four guarantee funds (2 funds gained support twice). Within the sub-measure as for the day of project settlement loans were granted to 660 companies, and within the sub-measure guarantees were to 910 finale beneficiaries. The value of granted loans as for the day of project settlement aggregated to over 48,5 million PLN, and the value of granted guarantees aggregated to 100,98 million PLN. The vast majority of clients of both those funds were service micro-enterprises operating in the commercial sector. Dominating goal of the granted support in case of the loan funds as well as guarantee funds was to boost turnover or both turnover and investments. Low-value loans dominated median formed on the level of PLN. In case of the guarantee funds major part of granted guarantees was up to PLN. Main motive of applying for support was the inability of being granted a loan in case of loan funds clients and necessity of additional security in case of the guarantee funds clients. Additional capitalization of the loan and guarantee funds within the measure 1.2 of SOP-ICE contributed to a significant increment in the access to sources of financing for entrepreneurs of the SME sector in West Pomeranian Voivodeship. The capital of the loan funds available for regional micro and small entrepreneurs rose from nearly 15,5 million PLN over the years 2004/2005 to over 50 million PLN in June The capital of the guarantee funds increased nearly five times rose from 23,6 million PLN as of to 112 million PLN as of The influence of the support to the rise in competitiveness and innovativeness of the enterprises cannot be overestimated innovative enterprises and those cooperating with R+D units comprise a significant. Minority. Moreover the structure of expenditures within the granted loans and guarantees, where the expenditures for the current activity dominated, suggests rather little innovative undertakings. The evaluation confirmed large problems with cooperation between entrepreneurs and R+D area, signalized inter alia by the Regional Strategy of Innovation. This refers especially to the very low activity of the scientific environment in establishing such a cooperation and too little activity of the business environment institutions in stimulating it. The evaluation indicated several problems of the policy of competitiveness and innovativeness development of the SME sector in the Region, which according to the evaluators may be equalized in the future financial perspective. Those problems are above all: dispersal of the support on many sectors instead of concentration of resources on several key sectors gravy trains of the Region s development, that would be able to effectively compete on the sub-regional scale; relatively low efficiency of the policy of innovativeness support in the micro-enterprises sector; promotion of employment also in case of projects aiming in implementation of a process innovation; above mentioned lack of openness of the scientific environment for the needs of the SME sector. Proposals of changes in the policy of SME sector s development that may potentially narrow down the problems were outlined in the present report. In case of both loan and guarantee funds there is a wide range of problems related to the character of a financial product (short period of portfolio creating, non-precisely formulated key notions) and the character of relations between a Financial Manager and Intermediaries (necessity of paying back commissions, restrictive provisions of agreements) that may create an effective barrier to the application for resources available within the JEREMIE initiative. Taking into consideration the structure of clients of the loan funds and the support granted to them within the measure 1.2 of SOP-ICE a significant participation of the innovative undertakings in a general number of 10

11 undertakings financed by loans and guarantees cannot be expected. Moreover, due to agreement conditions referring to Financial Intermediaries (period of portfolio creating, amount of eventually reimbursed incentive dependant on a wrong-doing) and financial products characteristics (short period of loan reimbursement, low maximum amount of a guarantee) it cannot be expected that the Financial Intermediaries will strive for supporting innovative undertakings that are more risky. They will seek to create a portfolio as secure and stable as possible, taking a target group character into consideration. 11

12 Spis treści Streszczenie...2 Abstract...7 Spis treści...12 Wykaz skrótów uŝywanych w tekście...14 Wprowadzenie Opis metodologii oraz źródła, które zostały wykorzystane w badaniu Obszar badawczy Cele badania Zakresy badania Obszary badawcze Kryteria ewaluacyjne Opis zastosowanej metodologii badania Źródła wykorzystane w badaniu Opis wyników badania, ich analizy i interpretacje Osiągnięte cele i rezultaty Działanie 2.5 ZPORR Działanie 3.4 ZPORR (wsparcie zdolności inwestycyjnej) SPO WKP działanie 2.1, 2.3, poddziałanie i działanie 3.4 ZPORR (w zakresie doradztwa) SPO WKP poddziałanie i Fundusze poŝyczkowe i poręczeniowe Charakterystyka beneficjentów ostatecznych Częstotliwość wykorzystania instrumentów wsparcia Innowacyjność Dobre praktyki

13 3.1. Przykłady dobrych praktyk realizowanych w ramach działania 2.5 Promocja przedsiębiorczości ZPORR Przykłady dobrych praktyk realizowanych w ramach działania 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa ZPORR Przykłady dobrych praktyk realizowanych w ramach poddziałania Dokapitalizowanie funduszy mikropoŝyczkowych SPO WKP Przykłady dobrych praktyk realizowanych w ramach poddziałania Dokapitalizowanie funduszy poręczeń kredytowych SPO WKP Przykłady dobrych praktyk realizowanych w ramach działania 2.1 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez doradztwo SPO WKP Przykłady dobrych praktyk realizowanych w ramach poddziałania Dotacje na innowacyjne inwestycje SPO WKP Przykłady dobrych praktyk realizowanych w ramach działania 2.3 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje SPO WKP Kierunki rozwoju sektora MŚP W załączeniu do Raportu: 5. Aneksy Szczegółowe rekomendacje Opis wybranej i zastosowanej metodologii Wykorzystane narzędzia badawcze Projekt prezentacji multimedialnej. 6. Tabela wdraŝania rekomendacji. 7. Bibliografia. 13

14 Wykaz skrótów uŝywanych w tekście B+ R Badania i Rozwój CATI Computer Assisted Telephone Interviewing- wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo GUS Główny Urząd Statystyczny IDI Individual in- Depth Interview- indywidualny wywiad pogłębiony KSI Krajowy System Informatyczny MMŚP Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa MŚP Małe i średnie przedsiębiorstwa PARP Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości RPO WZ Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata RSI Regionalny System Innowacji SPO WKP Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw UMWZ Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego WZ Województwo Zachodniopomorskie ZARR Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego 14

15 Wprowadzenie Niniejszy raport, zawiera wyniki badania ewaluacyjnego pn. Ocena efektów wspierania środkami ZPORR (działania 2.5, 3.4) i SPO WKP (działania 1.2.1, 1.2.2, 2.1, 2.2.1, 2.3) sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim zrealizowanego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego. Podstawą wyników badania były analizy danych wtórnych takich jak analiza danych zastanych oraz analizy danych pierwotnych, zrealizowanych na podstawie indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) wywiadów eksperckich, wywiadów grupowych i ankiet telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI). Raport zawiera opis wyników badania, ich analizy i interpretacje oraz wyciągnięte na ich podstawie wnioski i rekomendacje. 15

16 1. Opis metodologii oraz źródła, które zostały wykorzystane w badaniu 1.1. Obszar badawczy Cele badania Głównym celem badania, była ocena realizacji polityki wspierania sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim w perspektywie w ramach ZPORR i SPO WKP pod kątem zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. Główny cel badania osiągnięty został poprzez realizację następujących celów szczegółowych badania: 1. Ocenę efektów osiągniętych dzięki interwencji ZPORR i SPO WKP oraz ocenę ich trwałości; 2. Ocenę stopnia realizacji celów zapisanych w działaniach wspierających sektor MŚP w ramach ZPORR i SPO WKP; 3. Ocenę wpływu dokapitalizowania funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych na ich działalność oraz na przedsiębiorstwa, które korzystały z ich oferty; 4. Zidentyfikowanie najlepszych praktyk wśród projektów zrealizowanych poprzez ZPORR i SPO WKP oraz wskazanie moŝliwości ich wykorzystania w ramach RPO WZ na lata ; 5. Ocenę adekwatności zapisów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata do zmian sektora MŚP, w zakresie konkurencyjności i innowacyjności, po zakończeniu interwencji ZPORR i SPO WKP; 6. Opracowanie rekomendacji dla Instytucji Zarządzającej RPO WZ w odniesieniu do wdraŝania I osi priorytetowej Gospodarka Innowacje Technologie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata w zakresie wspierania konkurencyjności i innowacyjności sektora MŚP w województwie (w kontekście dokumentów planistycznych dotyczących rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorskiego) Zakresy badania Zakres przedmiotowy W okresie programowania moŝliwe było wspieranie sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP) w regionach poprzez realizację kilku działań w ramach dwóch programów operacyjnych: Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) i Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP). W związku z powyŝszym, badaniem zostały objęte wszystkie projekty zrealizowane w województwie zachodniopomorskim w ramach działania 2.5 i 3.4 ZPORR, działań 2.1 i 2.3 SPO WKP oraz poddziałań 1.2.1, 1.2.2, SPO WKP, zidentyfikowane w bazie Krajowego Systemu Informatycznego (KSI). W bazie znajdowało 16

17 się 345 projektów zrealizowanych w ramach w/w działań i poddziałań. W toku badania udało się efektywnie pozyskać i poddać analizie 304 projekty zgodnie z zestawieniem zaprezentowanym w poniŝszej tabeli. Tabela 1. Projekty objęte badaniem w podziale na działania i poddziałania Projekty zakończone i zrealizowane do dnia r. Liczba zrealizowanych projektów Liczba przeanalizowanych projektów Działanie 2.5 ZPORR Promocja przedsiębiorczości Działanie 3.4 ZPORR Mikroprzedsiębiorstwa Działanie SPO WKP 2.1 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez doradztwo Poddziałanie SPO WKP Wsparcie dla przedsiębiorstw dokonujących nowych inwestycji Działanie SPO WKP 2.3 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje Poddziałanie SPO WKP Dokapitalizowanie funduszy mikropoŝyczkowych 4 4 Poddziałanie SPO WKP Dokapitalizowanie funduszy 6 6 poręczeń kredytowych Ogółem Źródło: Opracowanie własne Zakres terytorialny Badaniem objęte zostały wyłącznie projekty zrealizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego. Zakres czasowy Badanie objęło wszystkie projekty zrealizowane w ramach działań 2.5 i 3.4 ZPORR, działań 2.1 i 2.3 SPO WKP oraz poddziałań 1.2.1, 1.2.2, SPO WKP w okresie , które zostały zakończone i rozliczone do dnia r Problematyka badawcza Obszary badawcze Problematyka badawcza uporządkowana została według czterech obszarów badawczych wyznaczonych przez szczegółowe cele badawcze określone przez Zamawiającego. 17

18 Obszar 1: Osiągnięte cele i rezultaty W ramach tego obszaru została przeprowadzona analiza efektów, które zostały załoŝone w projektach realizowanych w ramach analizowanych działań i poddziałań ZPORR i SPO WKP. Ponadto została przeprowadzona ocena stopnia realizacji załoŝonych wskaźników w ramach analizowanych działań i poddziałań oraz ocena wpływu realizacji projektów na poszczególne aspekty funkcjonowania przedsiębiorstw (konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw). ZałoŜone do osiągnięcia w ramach poszczególnych działań i poddziałań efekty i wskaźniki zaprezentowane zostały w podrozdziale Zakres badania niniejszego dokumentu. Realizacja badania w obrębie obszaru pierwszego powiązana była zatem z realizacją szczegółowych celów badania nr 1 i 2. Obszar 2: Fundusze poŝyczkowe i poręczeniowe W ramach drugiego obszaru badawczego dokonana została całościowa charakterystyka funkcjonowania systemu funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych dokapitalizowanych ze środków publicznych (w ramach poddziałania SPO WKP i SPO WKP). Dokonana została charakterystyka podmiotów w województwie zachodniopomorskim, które skorzystały z oferty funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych; motywacji, które skłoniły do skorzystania z oferty funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych oraz charakterystyka inwestycji (przedsięwzięć), które zostały sfinansowane przez klientów tych funduszy. Realizacja badania w obrębie obszaru drugiego powiązana była zatem z realizacją szczegółowego celu badania nr 3. Obszar 3: Dobre praktyki Trzeci obszar badania dotyczył wyodrębnienia i szczegółowej charakterystyki projektów, w ramach których zostały zrealizowane skuteczne i efektywne interwencje, zgodne z załoŝonymi celami badanych działań i poddziałań ZPORR oraz SPO WKP. Końcowe efekty prac badawczych w tym obszarze wykorzystane zostały takŝe do celów promocyjnych promocji Priorytetu I RPO WZ (wydanie broszury prezentującej dobre praktyki). Realizacja badania w obrębie obszaru trzeciego powiązana była zatem z realizacją szczegółowego celu badania nr 4. Obszar 4: Kierunki rozwoju sektora MŚP Wyodrębnienie czwartego obszaru badawczego podyktowane było drugą funkcją niniejszego badania, tj. funkcją formatywną wskazaniem działań w systemie wsparcia sektora MMŚP w województwie zachodniopomorskim, wymagających usprawnień w obecnym i przyszłych okresach programowania. Badanie w obrębie tego obszaru koncentrowało się na analizie obecnego stanu, kierunków rozwoju i potrzeb sektora MMŚP w województwie zachodniopomorskim po okresie interwencji ZPORR i SPO WKP (w tym równieŝ problemowi współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z tego sektora, a ośrodkami badawczo-rozwojowymi). Prace badawcze w tym obszarze zmierzały do wypracowania najbardziej adekwatnych rekomendacji, które mają postać konkretnych propozycji zmian w zapisach dokumentów programowych dotyczących Priorytetu I Gospodarka 18

19 Innowacje Technologie RPO WZ. Szczególny nacisk w czwartym obszarze badawczym połoŝony został na opracowanie sposobów i mechanizmów zastosowania inicjatywy wspólnotowej JEREMIE w regionalnej polityce wspierania sektora MMŚP, szczególnie w aspekcie wzrostu innowacyjności tego sektora. Realizacja badania w obrębie obszaru czwartego powiązana była zatem z realizacją szczegółowych celów badania nr 5 i Kryteria ewaluacyjne Z uwagi na fakt, Ŝe przedmiotowa ewaluacja miała charakter ex-post, czyli była przeprowadzana po zakończeniu realizacji interwencji, a jej celem było podsumowanie polityki wspierania MŚP w perspektywie w ramach ZPORR i SPO WKP, Wykonawca wykorzystał wszystkie kryteria zaproponowane przez Komisję Europejską: skuteczność, uŝyteczność, trwałość, trafność oraz efektywność. PoniŜej kryteria te zostały scharakteryzowane w postaci teoretycznych definicji. Dokonano takŝe operacjonalizacji tych wymiarów poprzez wskazanie strategii pomiaru kryteriów w niniejszym badaniu. Kryterium trafności dotyczyło konstrukcji samego programu, jego celów i moŝliwości ich osiągnięcia przy pomocy realizowanych działań. Po zrealizowaniu programu pozwalało ono jeszcze raz spojrzeć na jego logikę, a zwłaszcza precyzję, wymierność, realność i osiągalność celów przy załoŝonych metodach działania i zaangaŝowanych zasobach. Na poziomie operacyjnym badanie trafności oznaczało analizę stopnia dopasowania wytycznych dla realizacji projektów (określonych w dokumentacji programowej analizowanych programów operacyjnych) w stosunku do celów rozwojowych województwa zachodniopomorskiego (wyznaczonych w dokumentach strategicznych i programowych). Skuteczność to stopień, w jakim przedsięwzięcie osiągnęło cele przy uwzględnieniu stopnia waŝności tych celów. Badanie skuteczności interwencji to porównanie tego, co zostało osiągnięte, z tym, co pierwotnie planowano, np. porównanie rzeczywiście osiągniętych produktów rezultatów interwencji w relacji do produktów i rezultatów załoŝonych na etapie planowania interwencji. Zmiany, które nastąpiły w wyniku realizacji programu, oznaczają zwykle osiągnięcie planowanych korzyści przez ich beneficjentów. Dana interwencja jest oceniana jako skuteczna, gdy jej produkty przynoszą poŝądane rezultaty. I tak na przykład, wprowadzenie innowacji produktowej lub procesowej moŝe zostać uznane za skuteczne, jeŝeli przełoŝyło się na wzrost konkurencyjności firmy w skali regionu czy kraju. Na poziomie operacyjnym badanie skuteczności oznaczało badanie stopnia rozbieŝności pomiędzy wyznaczonymi w dokumentach programowych i operacyjnych celami poszczególnych działań/ poddziałań oraz wskaźnikami zaplanowanymi do osiągnięcia (przytoczonymi równieŝ w niniejszym raporcie) a efektami realnie osiągniętymi (zdiagnozowanymi na podstawie badań empirycznych). Efektywność to ocena właściwego przekształcenia zasobów/środków (funduszy, ludzi, czasu, itd.) w efekty. Efektywność koncentruje się na relacji między produktami, rezultatami i/lub oddziaływaniem i środkami (w szczególności środkami finansowymi) przeznaczonymi do ich uzyskania. 19

20 Na poziomie operacyjnym badanie efektywności polegało na zestawieniu poniesionych kosztów (diagnoza głównie na podstawie analizy desk research) z realnie osiągniętymi efektami (zdiagnozowanymi na podstawie badań empirycznych). UŜyteczność to kryterium, które skupia uwagę na beneficjentach oraz beneficjentach ostatecznych i ich potrzebach. Wykonawca ustalił w jakim stopniu oddziaływanie programu odpowiadało potrzebom grupy docelowej. Diagnoza uŝyteczności uwzględniała osobiste oceny ostatecznych beneficjentów oraz analizę i podsumowanie korzyści, które uzyskali w wyniku programu. Na poziomie operacyjnym badanie uŝyteczności polegało na pomiarze opinii/ postaw beneficjentów i beneficjentów ostatecznych wobec analizowanych działań/ poddziałań. Trwałość to stopień, w jakim efekty przedsięwzięcia oddziałują po jego zakończeniu. To prawdopodobieństwo kontynuacji tych efektów w długim okresie czasu, odporność na ryzyko braku kontynuacji efektów w przyszłości. Na poziomie operacyjnym badanie trwałości polegało na badaniu stopnia rozbieŝności pomiędzy efektami zaobserwowanymi w momencie realizacji badania empirycznego (kilka lat po interwencji), a efektami osiągniętymi bezpośrednio po zakończeniu realizacji projektu (diagnoza na podstawie analizy wniosków projektowych i sprawozdań końcowych z realizacji projektów) Opis zastosowanej metodologii badania Funkcje badania Zadaniem planowanego badania ewaluacyjnego było podsumowanie perspektywy finansowej na terenie województwa zachodniopomorskiego, szczególnie w zakresie wsparcia sektora MŚP. Z tego względu badanie miało pełnić dwie funkcje: konkluzywną, dzięki której został oszacowany wpływ projektów realizowanych przez sektor MŚP w zakresie konkurencyjności i innowacyjności w ramach ZPORR i SPO WKP na obszar objęty badaniem, jak teŝ funkcję formatywną, która wskazała działania wymagające usprawnień w obecnym i przyszłych okresach programowania. Opisane powyŝej funkcje badania ewaluacyjnego, a takŝe opisane we wcześniejszych fragmentach raportu cele badania, obszary badawcze i szczegółowe pytania badawcze determinowały metodologię badania, tj. zestaw czynności badawczych, których zrealizowanie pozwoliło uzyskać wszystkie niezbędne informacje, które pozwoliły odpowiedzieć na postawione pytania badawcze, a tym samym na osiągnięcie celów badania. W niniejszym podrozdziale znajduje się szczegółowy opis metodologii badania. Triangulacja metodologiczna Aby uzyskać niezbędne dane do osiągnięcia postawionego przez Zamawiającego celu głównego i celów szczegółowych badania oraz znalezienia odpowiedzi na postawione pytania badawcze, konieczne było zastosowanie w badaniu róŝnorodnych metod i technik badawczych. W związku z tym, Ŝe kaŝda metoda i 20

21 technika ma swoją specyfikę, ale i swoiste ograniczenia, co w konsekwencji mogło prowadzić do uzyskania podczas badania artefaktów (sztucznych wytworów badaczy), zastosowana została metoda triangulacji metodologicznej. W badaniu zostały połączone róŝnorodne, komplementarne metody i techniki, gwarantujące uzyskanie bezstronnych i wiarygodnych danych. Schemat badania będzie uwzględniał: analizę danych zastanych (desk research), indywidualne wywiady pogłębione (IDI), wywiady eksperckie, wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI), przykłady dobrych praktyk (case study), zogniskowany wywiad grupowy (FGI). Dzięki takiemu postępowaniu, było moŝliwe uwzględnienie w ewaluacji danych wtórnych, zgromadzenie danych pierwotnych, zarówno ilościowych, jak i jakościowych oraz dokonanie ewaluacji z uwzględnieniem punktów widzenia róŝnych grup respondentów (beneficjentów analizowanych działań/ poddziałań, przedsiębiorców, urzędników odpowiedzialnych za wdraŝanie analizowanych działań/ poddziałań, ekspertów z zakresu konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, i in.). Takie podejście badawcze pozwoliło uniknąć jednostronności osądu. W tym przypadku proponowana strategia badawcza opierała się na triangulacji polegającej na wzajemnej weryfikacji i uzupełnianiu się danych na dwóch poziomach ich gromadzenia: poziom technik badawczych poprzez zastosowanie róŝnych, uzupełniających się wzajemnie metod zbierania danych, poziom źródeł informacji zbieranie informacji od róŝnych grup respondentów w celu zebrania róŝnorodnych informacji na dany temat od osób, które prezentowały róŝny punkt widzenia na badaną kwestię i/lub miały specyficzny zakres informacji. W związku z faktem, Ŝe badanie wykonywane było przez kilkuosobowy zespół badawczy, moŝliwa była równieŝ triangulacja na poziomie zespołu badawczego. Zastosowanie róŝnych technik badawczych miało na celu zapewnienie jak najwyŝszej rzetelności i trafności badania, zebranie jak najpełniejszych i wzajemnie weryfikujących się informacji. Szczegółowy opis zastosowanych metod badawczych przedstawiony został w podrozdziale 5.2 Opis wybranej i zastosowanej metodologii, stanowiącej załącznik do Aneksu Źródła wykorzystane w badaniu Lista dokumentów, które w ramach badania zostały poddane analizie. Dokumenty programowe i strategiczne: 1. Kontrakt Wojewódzki dla Województwa Zachodniopomorskiego, 2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata , 21

22 3. Uszczegółowienie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata , 4. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz.U. Nr 116, poz.1206 z poźn. zm.), 5. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego , 6. Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego , 7. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, 8. Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata , 9. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020, 10. Regionalna Strategia Innowacyjności w Województwie Zachodniopomorskim, 11. Dokumentacja konkursowa dla analizowanych działań/ poddziałań. Publikacje metodologiczne: 12. M. Pawłowska i D. Kołodziejczyk, Konkurencyjność polskich przedsiębiorstw po wejściu do Unii Europejskiej, Materiały i studia, Zeszyt nr 206, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2006, 13. Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie trzecie, OECD i Eurostat 2005, wydanie polskie MNiSZW 2008, 14. Przegląd wskaźników monitorowania i systemów wspierania innowacyjności w krajach UE i wybranych krajach pozaeuropejskich wnioski i rekomendacje dla Polski, Case Doradcy, Warszawa 2005, 15. Metody pomiaru konkurencyjności przedsiębiorstw. Analiza i ocena pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa jako element analizy strategicznej, WyŜsza Szkoła Ekonomii w Warszawie. Raporty z badań ewaluacyjnych: 16. Ocena wpływu funduszy strukturalnych na zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw (PSDB Sp. z o.o., lipiec 2008), 17. Wpływ realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata na poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw (PAG Uniconsult, lipiec 2008), 18. Analiza wpływu wsparcia udzielonego w ramach działania 3.4 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na wzrost konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw (Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source, listopad 2007), 19. Wpływ realizacji poddziałania Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw na poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw (ocena uzupełniająca SPO WKP, ECORYS Research and Consulting, listopad 2006), 20. Ewaluacja poddziałania i SPO WKP (PARP, 2008), 21. Badanie ocen i opinii Wnioskodawców Działania 2.1 SPO WKP (PARP, maj 2006), 22. Ocena rezultatów Projektów Działania 2.1 i 2.3 SPO WKP, I, II i III edycja (prezentacje PP, PARP, 2007), 23. Polityka regionalna i innowacje w rozwoju społeczno-gospodarczym województwa zachodniopomorskiego, Prof. US dr hab. Piotr Niedzielski, Dr Ireneusz Jaźwiński, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług. 22

23 2. Opis wyników badania, ich analizy i interpretacje 2.1. Osiągnięte cele i rezultaty 1. Jakie załoŝone efekty osiągnęły projekty zrealizowane w ramach działań ZPORR i SPO WKP? 2. Czym charakteryzują się osiągnięte efekty? 3. Jakie efekty dodatkowe/ niezamierzone wystąpiły w wyniku realizacji projektów w ramach poszczególnych działań/ poddziałań? 6. Na jakie aspekty funkcjonowania przedsiębiorstwa miała wpływ realizacja projektu w ramach poszczególnych działań/poddziałań? Na podstawie zrealizowanych wywiadów kwestionariuszowych oraz analizy danych zawartych w sprawozdaniach końcowych, które zostały udostępnione Wykonawcy, zgromadzono informacje dotyczące efektów, jakie zostały osiągnięte przez beneficjentów w wyniku realizacji projektów. W badaniu pytano zarówno o efekty bezpośrednio dotyczące rodzaju zrealizowanego projektu, jak równieŝ o inne, dodatkowe efekty. Dane, uzyskane na podstawie pytań kwestionariuszowych dotyczących rodzajów osiągniętych efektów, posłuŝyły takŝe do analizy wpływu interwencji na aspekty funkcjonowania przedsiębiorstwa. Działanie 2.1 SPO WKP Działanie 2.1 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez doradztwo realizowane było w ramach Priorytetu 2 Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw SPO-WKP Celem działania było zwiększenie konkurencyjności polskich MŚP prowadzących działalność gospodarczą na terenie Polski, poprzez ułatwienie dostępu do specjalistycznej pomocy doradczej. Realizacja działania wynikała z konieczności podniesienia efektywności zarządzania przedsiębiorstwami, poprzez ułatwienie MŚP dostępu do wysokiej jakości zewnętrznych usług doradczych, świadczonych przez wyspecjalizowane firmy. Dotyczy to zwłaszcza usług przyczyniających się do unowocześnienia przedsiębiorstw i ich dostosowania do działalności na terenie UE. Wsparcie było skierowane do firm z sektora MSP, z wyłączeniem mikroprzedsiębiorców innych, niŝ mikroprzedsiębiorcy wykonujący działalność gospodarczą: a. od co najmniej 3 lat lub b. opartą na wykorzystaniu nowych technologii. Działanie było realizowane poprzez udzielanie wsparcia finansowego dla przedsiębiorstw, przeznaczonego na pokrycie części kosztów usług doradczych i dotyczących następujących rodzajów projektów: 1) na usługi doradcze w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa na terenie UE; 2) na usługi doradcze w zakresie jakości, dotyczące w szczególności: a. projektowania, wdraŝania i doskonalenia systemów zarządzania jakością, b. zarządzania środowiskowego lub zarządzania BHP, 23

24 c. uzyskiwania i odnawiania certyfikatów zgodności dla wyrobów, usług, surowców, maszyn i urządzeń, aparatury kontrolno pomiarowej lub kwalifikacji personelu, d. wydawania deklaracji zgodności producenta w zakresie określonym w lit. b, e. zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego Ŝywności, 3) na usługi doradcze związane z innowacjami i nowymi technologiami, obejmujące w szczególności projekty na usługi doradcze z zakresu: a. wdraŝania strategii rozwoju przedsiębiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne, b. tworzenia przedsiębiorstw opartych na wykorzystaniu nowych technologii lub zamierzających podjąć działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów lub świadczeniu nowych usług na rynku polskim albo znacząco ulepszonych w porównaniu z występującymi na tym rynku, c. wykorzystywania technologii informatycznych w przedsiębiorstwie; 4) wprowadzania przez przedsiębiorcę produktów na nowe rynki zagraniczne; 5) tworzenia sieci kooperacyjnych przedsiębiorstw; 6) łączenia się przedsiębiorstw; 7) pozyskiwania zewnętrznego finansowania na rozwój działalności gospodarczej. W województwie zachodniopomorskim w ramach działania 2.1 SPO WKP zostały zrealizowane 64 projekty. Efektywny wywiad telefoniczny został przeprowadzony z 26 przedsiębiorcami. Badani beneficjenci działania 2.1 SPO WKP zostali poproszeni o wskazanie, jakie efekty zostały osiągnięte dzięki wsparciu finansowemu na usługi doradcze. Respondenci mieli moŝliwość wyboru więcej niŝ jednej odpowiedzi spośród efektów, które mogły zostać załoŝone w odniesieniu do typu projektu, realizowanego w ramach analizowanego działania. Tabela 2. Efekty realizacji projektów w ramach działania 2.1 SPO WKP Jakie efekty osiągnęły projekty realizowane w ramach działania 2.1 SPO WKP? Efekty wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP Ilość i procent odpowiedzi Podniesienie jakości systemu zarządzania jakością/środowiskowego/bhp 14 [54%] Dostosowanie firmy do działalności na terenie UE 11 [42%] WdroŜenie strategii rozwoju firmy w oparciu o nowe technologie i innowacyjne rozwiązania 10 [38%] Zastosowanie technologie informatyczne w firmie 9 [35%] Uzyskanie/odnowienie certyfikatu zgodności 9 [35%] Nawiązanie współpracy z innymi podmiotami 8 [31%] Pozyskanie środków na rozwój firmy 8 [31%] Wprowadzenie produktu na nowe rynki zagraniczne 3 [12%] ZałoŜenie firmy opartej na wykorzystaniu nowych technologii 2 [8%] Wydanie deklaracji zgodności producenta 2 [8%] 24

25 Zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego Ŝywności 2 [8%] Inne 3 [12%] Badani przedsiębiorcy najczęściej wskazywali, Ŝe osiągnęli załoŝony efekt w postaci projektowania, wdraŝania i doskonalenia systemu zarządzania jakością, zarządzania środowiskowego lub zarządzania BHP. Na kolejnym miejscu wskazywali na dostosowanie firmy do działalności na terenie Unii Europejskiej. Ponad 1/3 spośród respondentów w wyniku realizacji projektu wdroŝyła strategie rozwoju przedsiębiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne, uzyskała lub odnowiła certyfikat zgodności oraz wykorzystała technologię informatyczną w przedsiębiorstwie. Blisko 1/3 zadeklarowała, Ŝe specjalistyczne usługi doradcze umoŝliwiły pozyskanie zewnętrznego finansowania środków na rozwój firmy oraz nawiązanie współpracy z innymi przedsiębiorstwami. Najrzadziej wskazywane efekty realizacji projektu to wprowadzenie produktów na nowe rynki zagraniczne oraz zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego Ŝywności. W wyniku realizacji projektów zostały osiągnięte takŝe inne efekty: dwaj beneficjenci wskazali na efekty dotyczące wejścia na nowe rynki, wzrostu bezpieczeństwa pracowników oraz wzrostu zatrudnienia. Realizacja działania 2.1 SPO WKP wynikała z konieczności podniesienia jakości i efektywności zarządzania w przedsiębiorstwach. Cel oraz załoŝone do realizacji rodzaje projektów wskazują, na jakie aspekty funkcjonowania przedsiębiorstwa mogła mieć wpływ analizowana interwencja. Wyniki wywiadów kwestionariuszowych dostarczają informacji, jakie zmiany zostały wprowadzone w obszarze systemu zarządzania w poszczególnych podmiotach. Najczęściej podnoszono jakość systemu zarządzania jakością, zarządzania środowiskowego oraz zarządzania BHP. Następnie dostosowano firmę do działalności na terenie UE oraz wdroŝono strategię rozwoju firmy w oparciu o nowe technologie i innowacyjne rozwiązania. Na podstawie danych dotyczących efektów, które zostały osiągnięte w wyniku otrzymanego wsparcia moŝna wskazać, na jakie przejawy konkurencyjności miały one wpływ. Jest to istotne w kontekście celu działania 2.1 SPO WKP, jakim było zwiększenie konkurencyjności firm z sektora MŚP. KaŜdy spośród badanych przedsiębiorców w rezultacie realizacji projektu osiągnął efekty dotyczące poprawy organizacji pracy w firmie lub jej dostosowania do działalności na terenie UE. Wszystkie efekty wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP jakie przytaczali ankietowani beneficjenci mają bezpośredni związek ze wzrostem konkurencyjności ich przedsiębiorstw. Ocenić moŝemy zatem, iŝ działanie to było skuteczne a instrumenty wsparcia dobrze zaprojektowane i ukierunkowane w kontekście realizacji podstawowego celu działania, jakim był przytaczany juŝ wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Działanie 2.3 SPO WKP Celem działania 2.3 SPO WKP było zwiększenie konkurencyjności MŚP prowadzących działalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej. Realizacja 25

26 działania wynikała z konieczności zwiększenia nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach usługowych i produkcyjnych w celu zmodernizowania ich niekonkurencyjnego i zdekapitalizowanego majątku. Projekty wspierane w ramach tego działania obejmowały następujące typy projektów: działania modernizacyjne w MŚP prowadzące do wprowadzenia znaczącej zmiany produktu lub procesu produkcyjnego, wdraŝanie wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwa, zakup wyników prac B+R lub praw własności przemysłowej przez przedsiębiorstwa, wdraŝanie i komercjalizację technologii i produktów innowacyjnych, zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej, zastosowanie i wykorzystanie ICT w procesach zarządzania przedsiębiorstwem, dostosowywanie technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP. Ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim zrealizowano 85 projektów, z czego efektywne wywiady dotyczyły 47 projektów. Tabela 3. Efekty realizacji projektów w ramach działania 2.3 SPO WKP Jakie efekty osiągnęły projekty realizowane w ramach działania 2.3 SPO WKP? Efekty wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP Ilość i procent odpowiedzi WdroŜenie innowacyjnej technologii/produktu 36 [77%] Znacząca zmiana produktu lub procesu produkcyjnego 29 [62%] Dostosowanie technologii/produktu do wymagań dyrektyw unijnych 22 [47%] Zastosowanie sieci komputerowej lub internetu w zarządzaniu przedsiębiorstwem 18 [38%] WdroŜenie technologii gospodarki elektronicznej 13 [28%] WdroŜenie inwestycji wspólnie z innym przedsiębiorstwem 3 [6%] Zakup wyników prac badawczo-rozwojowych lub praw własności przemysłowych 1 [2%] Inne 1 [2%] Projekty realizowane w ramach działania 2.3 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim, zgodnie ze wskazaniami badanych przedsiębiorców najczęściej przyczyniały się do wdroŝenia innowacyjnej technologii lub produktów. Blisko 2/3 respondentów w wyniku otrzymanego wsparcia znacząco zmieniła produkt lub proces produkcyjny, a niemal połowa dostosowała technologię/produkty do wymagań dyrektyw unijnych. Efektem 18 projektów, było zastosowanie sieci komputerowej lub internetu w zarządzaniu przedsiębiorstwem, natomiast w efekcie realizacji 13 projektów wdroŝono technologię gospodarki elektronicznej. Jedynie 3 projekty przyczyniły się do wdroŝenia wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwa. Tylko jedna 26

27 spośród badanych osób wskazała, Ŝe w efekcie otrzymanej dotacji zakupiła wyniki prac badawczo-rozwojowych lub prawa własności przemysłowych. PowyŜsze dane dostarczają informacji, na jakie aspekty funkcjonowania przedsiębiorstwa miała wpływ realizacja projektów. W załoŝeniach działania 2.3 SPO WKP wsparcie miało przyczynić się do unowocześnienia oferty produktowej i technologicznej firm z sektora MŚP. Realizacja działania wynikała z konieczności zwiększenia nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach usługowych i produkcyjnych w celu zmodernizowania ich niekonkurencyjnego i zdekapitalizowanego majątku. Wyniki wskazują, Ŝe zwiększenie nakładów inwestycyjnych przyczyniło się do wzrostu konkurencyjności badanych przedsiębiorstw poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej. Na podstawie informacji o efektach, które zostały osiągnięte przez badane przedsiębiorstwa moŝna wskazać przejawy konkurencyjności, na które miała wpływ realizacja projektów w ramach działania 2.3 SPO WKP. Dzięki otrzymanemu wsparciu w badanych przedsiębiorstwach wdroŝono innowacyjną technologię oraz zmodyfikowano proces produkcyjny. Tym samym osiągnięty został podstawowy cel działania. Innowacyjność jest jednym z podstawowych elementów konkurencyjności przedsiębiorstw, uznać naleŝy zatem, Ŝe poprzez wzrost innowacyjności przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia podniesiono takŝe ich konkurencyjność. Poddziałanie SPO WKP Poddziałanie SPO WKP Wsparcie dla przedsiębiorstw dokonujących nowych inwestycji jest częścią działania 2.2 Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsiębiorstw. Celem działania 2.2 była poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wsparcie nowych inwestycji prowadzących do zasadniczych zmian produkcji, produktu lub procesu produkcyjnego oraz wzrost skali umiędzynarodowienia przedsiębiorstw poprzez promocję. Cele szczegółowe poddziałania SPO WKP były następujące: wzrost nakładów na inwestycje przedsiębiorstw, wzrost wskaźnika innowacyjności przedsiębiorstw, unowocześnienie technologii, wzrost wydajności pracy i poprawa jakości, poprawa stanu środowiska, poszerzenie oferty produktowej i/lub usługowej. W ramach poddziałania SPO WKP moŝliwe było uzyskanie wsparcia finansowego w celu dokonania nowych inwestycji, polegających na utworzeniu lub rozbudowie przedsiębiorstwa, zarówno ze sfery produkcyjnej jak i usługowej, jak równieŝ na rozpoczęciu w przedsiębiorstwie działalności obejmującej dokonywanie zasadniczych zmian produktu, produkcji, lub procesu produkcyjnego. Mogły to być inwestycje m. in. w: środki trwałe, takie jak budynki, budowle, maszyny i urządzenia, wartości niematerialne i prawne związane z transferem technologii poprzez nabycie praw patentowych, licencji, know-how lub nieopatentowanej wiedzy technicznej. 27

28 SPO WKP określało spodziewane rezultaty realizacji działania 2.2. Były to: stworzenie nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwach, wzrost świadomości potrzeby umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, wzrost nakładów na inwestycje przedsiębiorstw, wzrost wskaźnika innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost liczby wprowadzonych przez wspierane przedsiębiorstwa produktów na rynek, unowocześnienie technologii, wzrost wydajności pracy i poprawa jakości produktów i usług, dostosowanie technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zwłaszcza norm zharmonizowanych i wymogów BHP. Ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP w województwie zachodniopomorskim skorzystało 29 przedsiębiorstw. Wykonawca posiadał kompletne dane wszystkich beneficjentów, dlatego teŝ, z kaŝdym z nich podjęto próbę realizacji wywiadu. Efektywnie przeprowadzono wywiady dotyczące 23 projektów. Tabela 4. Efekty realizacji projektów w ramach podziałania SPO WKP Jakie efekty osiągnęły projekty realizowane w ramach poddziałania SPO WKP? Efekty wsparcia w ramach działania SPO WKP Ilość i procent odpowiedzi Wprowadzenie nowych produktów/usług 20 [87%] Rozbudowa firmy 18 [78%] Zasadnicza zmiana procesu produkcyjnego 13 [57%] Utworzenie nowej firmy 2 [9%] AŜ 20 spośród badanych beneficjentów poddziałania wskazało, Ŝe dzięki otrzymanemu wsparciu finansowemu zrealizowało inwestycję polegającą na wprowadzeniu nowych produktów lub usług. Efektem 18 z 23 zrealizowanych projektów była inwestycja polegająca na rozbudowie przedsiębiorstwa. Ponad połowa respondentów zadeklarowała, Ŝe w efekcie realizacji projektu zasadniczo zmieniła proces produkcyjny. Analiza powyŝszych danych dostarcza równieŝ informacji, jakie aspekty przedsiębiorstwa zostały zmienione w wyniku otrzymanego wsparcia. Zakładanym celem interwencji była poprawa poziomu innowacyjności poprzez rozbudowę istniejących przedsiębiorstw oraz dywersyfikację produkcji. Wyniki badania dowodzą, Ŝe zdecydowana większość (niemal 90%) badanych beneficjentów wprowadziła nowe produkty lub usługi. Było to działanie o charakterze innowacyjnym mające na celu zwiększenie oferty przedsiębiorstw. Zwiększenie ilości oferowanych produktów w sposób bezpośredni wpływa na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. MoŜemy stwierdzić zatem, iŝ podstawowym efektem wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP był wzrost konkurencyjności beneficjentów. 28

29 Na podstawie danych dotyczących efektów osiągniętych w wyniku realizacji projektów w ramach poddziałania SPO WKP moŝna określić przejawy innowacyjności, na jakie miała wpływ interwencja. W wyniku realizacji omawianego poddziałania w zdecydowanej większości badanych podmiotów zwiększyły się nakłady inwestycyjne, a tym samym zwiększył się poziom inwestycji. Ponadto została poszerzona oferta produktowa i/lub usługowa oraz nastąpił wzrost wydajności pracy i jakości oferowanych produktów/usług. Działanie 2.5 ZPORR Celem bezpośrednim działania było aktywne wspieranie zatrudnienia, poprzez stymulowanie powstawania nowych mikroprzedsiębiorstw oraz zapewnienie nowo zarejestrowanym mikroprzedsiębiorcom pomocy w wykorzystaniu dostępnych instrumentów wsparcia. W ramach działania realizowany był jeden typ projektu, który obejmował następujące formy wsparcia: 1. Świadczenie usług doradczych i szkoleniowych wspierających zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej, polegających na: organizowaniu usług informacyjnych z zakresu podstawowych zasad prowadzenia działalności gospodarczej, organizowaniu grupowych i indywidualnych usług doradczych i szkoleniowych, umoŝliwiających nabywanie umiejętności niezbędnych dla prowadzenia działalności gospodarczej, organizowaniu szkoleń ukierunkowanych na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, połączonych z indywidualnym doradztwem (coaching) jako częścią szkolenia, zapewnieniu opieki indywidualnego doradcy, który wsparciem obejmie określoną grupę osób, udzielając im pomocy doradczej np. w: diagnozie potrzeb przedsiębiorstwa i zdefiniowaniu rodzaju oraz zakresu potrzebnej pomocy, ułatwianiu dostępu do zaawansowanych usług doradczych i szkoleniowych, korzystaniu z instrumentów wsparcia dostępnych dla mikroprzedsiębiorców, organizowaniu przedsięwzięć grupowych z udziałem nowo zarejestrowanych mikroprzedsiębiorców. 2. Rozpowszechnianie dobrych praktyk i metod rozwoju. 3. Przekazywania pomocy finansowej przysługującej po zarejestrowaniu się mikroprzedsiębiorcy w formie: wsparcia pomostowego, jednorazowej dotacji inwestycyjnej na rozwój działalności. W województwie zachodniopomorskim wsparcie w ramach działania 2.5 ZPORR otrzymało 1132 beneficjentów ostatecznych. Wywiady kwestionariuszowe zostały efektywnie zrealizowane z 298 osobami. W badaniu uczestniczyły osoby, które w efekcie uczestnictwa w projekcie w ramach działania 2.5 ZPORR załoŝyły działalność gospodarczą. Aby oszacować, w jakim stopniu załoŝenie firmy było efektem otrzymanego wsparcia, w badaniu CATI zapytano, czy analizowany efekt zostałby osiągnięty równieŝ bez uczestnictwa w projekcie. PoniŜsza tabela przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie czy bez wsparcia w ramach projektu z działania 2.5 ZPORR załoŝyłby Pan/załoŜyłaby Pani firmę? 29

30 Tabela 5. Wpływ wsparcia otrzymanego w ramach działania 2.5 ZPORR na załoŝenie firmy Czy bez wsparcia w ramach projektu z działania 2.5 ZPORR załoŝyłby Pan/załoŜyłaby Pani firmę? Tak 51% Nie 42% Trudno powiedzieć 7% Połowa ankietowanych zadeklarowała, Ŝe równieŝ bez pomocy, którą otrzymali załoŝyliby działalność gospodarczą. Dla ponad 40% badanych wsparcie otrzymane w ramach projektu 2.5 ZPORR było czynnikiem warunkującym rozpoczęcie prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Jak widzimy wsparcie w ramach projektów realizowanych z działania 2.5 ZPORR w duŝej mierze warunkowało powstanie nowych przedsiębiorstw. Uznać naleŝy zatem, iŝ bezpośrednim efektem działania był wzrost ilości mikroprzedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim. Tym samym zrealizowany został podstawowy cel tegoŝ działania, które ocenić moŝemy jako skuteczne. Działanie 3.4 ZPORR W ramach niniejszego badania analizą objęte zostały projekty realizowane w ramach działania 3.4 ZPORR Mikroprzedsiębiorstwa w województwie zachodniopomorskim. Na analizowanym obszarze zrealizowanych zostało 121 projektów. Wszystkie podmioty, które realizowały projekty w ramach działania 3.4 ZPORR w województwie zachodniopomorskim objęte zostały badaniem techniką ankiety telefonicznej CATI. Przeprowadzono efektywnie wywiady z podmiotami, które zrealizowały w sumie 100 projektów. Działanie 3.4 ZPORR miało na celu wsparcie mikroprzedsiębiorstw w początkowym, najtrudniejszym okresie działalności firmy. Na tym etapie nowopowstałe podmioty napotykają znaczne bariery związane z brakiem kapitału i specjalistycznej wiedzy na temat zarządzania przedsiębiorstwem w warunkach silnej konkurencji. Aby ukierunkować wsparcie w ramach działania 3.4 ZPORR na podmioty najbardziej potrzebujące, określono, iŝ beneficjentami działania mogły zostać jedynie nowopowstałe mikroprzedsiębiorstwa, działające na rynku nie dłuŝej niŝ 3 lata. Ze wsparcia w ramach działania wykluczone zostały takŝe przedsiębiorstwa, których działalność opierała się na wykorzystaniu zaawansowanych technologii dających zdecydowaną przewagę konkurencyjną z uwagi na znaczący potencjał rynkowy. Aby ograniczyć wsparcie do podmiotów dopiero wchodzących na rynek, beneficjentami nie mogły zostać przedsiębiorstwa, które w ciągu 2 ostatnich lat obrotowych zatrudniały średniorocznie 10 i więcej pracowników lub osiągnęły obrót na poziomie do 2 milionów euro. W ramach działania 3.4 ZPORR realizowane były dwa typy projektów: TYP I: Specjalistyczne usługi doradcze dla mikroprzedsiębiorstw, TYP II: Dotacje inwestycyjne dla mikroprzedsiębiorstw. 30

31 Wsparcie finansowe na projekty inwestycyjne było przeznaczone na dofinansowanie inwestycji związanych z: rozbudową lub nabyciem przedsiębiorstwa, rozszerzeniem zakresu działalności gospodarczej, rozpoczęciem w przedsiębiorstwie działań obejmujących dokonywanie zasadniczych zmian produkcji bądź procesu produkcyjnego zmianą wyrobu lub usługi, w tym takŝe zmianą w zakresie sposobu świadczenia usług, unowocześnieniem wyposaŝenia niezbędnego do prowadzenia działalności gospodarczej firmy, modernizacją środków produkcji. W województwie zachodniopomorskim zostało zrealizowanych 121 projektów inwestycyjnych w ramach działania 3.4 ZPORR. W analizowanym regionie zrealizowano tylko jeden projekt doradczy, jednak nie było moŝliwe określenie efektu tego wsparcia, poniewaŝ beneficjent otrzymał równieŝ dotację inwestycyjną w ramach tego działania. Tabela 6. Efekty realizacji projektów w ramach działania 3.4 ZPORR Jakie efekty osiągnęły projekty realizowane w ramach działania 3.4 ZPORR? Efekty wsparcia w ramach działania 3.4 ZPORR Ilość i procent odpowiedzi Unowocześnienie wyposaŝenia firmy 78 [78%] Rozszerzenie zakresu działalności firmy 72 [72%] Unowocześnienie środków produkcji (maszyn/urządzeń/surowców/materiałów) 65 [65%] Zmiana produktów lub usług 38 [38%] Rozbudowa lub nabycie firmy 57 [57%] Zasadnicza zmiana produkcji lub procesu produkcyjnego 17 [17%] Inne 3 [3%] Badani przedsiębiorcy, którzy otrzymali dotację inwestycyjną w ramach działania 3.4 ZPORR, najczęściej (78%) wskazywali, Ŝe w efekcie wsparcia zrealizowali inwestycję dotyczącą unowocześnienia wyposaŝenia firmy. Nieco mniej badanych (72%) wskutek realizacji projektu rozszerzyła zakres działalności firmy. Niemal 2/3 ankietowanych przedsiębiorców zadeklarowała, Ŝe efektem dofinansowania była realizacja inwestycji związanej z unowocześnieniem środków produkcji, natomiast ponad połowa respondentów rozbudowała firmę. Ponadto, w wyniku realizacji projektu w ponad 1/3 badanych podmiotów zmieniono produkty lub usługi, zaś w 17 podmiotach zrealizowano inwestycję dotyczącą zasadniczej zmiany produkcji lub procesu produkcyjnego. 31

32 Przedstawiciele dwóch badanych przedsiębiorstw wskazali, Ŝe w wyniku realizacji inwestycji w ramach działania 3.4 ZPORR, osiągnęli takŝe dodatkowe efekty, w postaci zwiększenia zatrudnienia oraz efektywności działania. W działaniu 3.4 ZPORR, tak jak i w innych analizowanych działaniach, na podstawie omówionych powyŝej wyników moŝna określić, na jakie aspekty funkcjonowania przedsiębiorstwa miała wpływ realizacja projektów. Celem dotacji inwestycyjnej była poprawa innowacyjności przedsiębiorstw poprzez unowocześnienie sposobu działania, jak i oferty handlowej. W znacznej większości badanych firm realizacja projektu spowodowała unowocześnienie wyposaŝenia firmy, następnie rozszerzenie zakresu działalności oraz unowocześnienie środków produkcji. Dane na temat efektów osiągniętych przez beneficjentów działania 3.4 ZPORR stanowią podstawę do wnioskowania, Ŝe rodzaj inwestycji zrealizowanych w wyniku otrzymanego wsparcia miał wpływ na zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez modernizację ich wyposaŝenia. Działanie i SPO WKP Zarówno w ramach Poddziałania jak i w ramach Poddziałania Beneficjentom udało się osiągnąć wszystkie załoŝone efekty. W przypadku Poddziałania Beneficjenci zakładali wyłącznie dwa wskaźniki: liczbę przedsiębiorstw, które uzyskają poŝyczki oraz wartość udzielanych poŝyczek, oba wskaźniki zakładane były do końca realizacji projektu. Zakładanym i realizowanym efektem było równieŝ wzmocnienie potencjału samego funduszu poŝyczkowego i zwiększenie skali udzielanych przez niego poŝyczek. W przypadku Poddziałania Beneficjenci zakładali równieŝ dwa wskaźniki - liczbę przedsiębiorstw, które uzyskały poręczenia oraz wartość udzielonych poręczeń. I w tym przypadku jednym z najwaŝniejszych efektów było równieŝ wzmocnienie potencjału funduszu poręczeniowego i skali udzielanych przez niego poręczeń. Dokładne wartości osiągniętych wskaźników zostały przedstawione przy odpowiedzi na pytanie nr 5. Zarówno fundusze poŝyczkowe, jak i poręczeniowe nie formułowały precyzyjnych załoŝeń związanych z takimi efektami jak ukierunkowanie wsparcia (cele inwestycyjne vs. cele obrotowe). W przypadku funduszy poŝyczkowych zakładały one wskaźniki dotyczące ilości tworzonych w wyniku udzielenia wsparcia miejsc pracy w przedsiębiorstwach. Wskaźnik ten nie miał jednak charakteru obligatoryjnego, nie stworzono równieŝ spójnej i trwałej metodologii jego pomiaru. W przypadku funduszy poręczeniowych taki wskaźnik nie był zakładany. Zarówno fundusze poŝyczkowe, jak i poręczeniowe zostały dokapitalizowane bardzo wysokimi kwotami, co wymusiło na nich bardzo pręŝne działania zmierzające do wykorzystania w wyznaczonym czasie pozyskanego kapitału. Fakt, iŝ wszystkim Beneficjentom udało się zrealizować załoŝone wskaźniki, przewaŝnie przed datą formalnego zakończenia projektu świadczy o wysokiej trafności wsparcia i jej uŝyteczności dla klientów. W przypadku tych dwóch instrumentów wsparcia istotne jest teŝ to, Ŝe mają one charakter trwały tzn. środki uzyskane na drodze dotacji przyznanej w ramach Poddziałań i po ich pierwszym wykorzystaniu przeszły na własność Beneficjentów i są w sposób ciągły wykorzystywane i udostępniane przedsiębiorcom. Podstawowym efektem dodatkowym dla Beneficjentów w przypadku Poddziałań i było zwiększenie zatrudnienia w obrębie samej instytucji realizującej projekt. Znaczne zwiększenie skali świadczonych 32

33 usług wymagało od Beneficjentów wzmocnienia swojego potencjału kadrowego. Respondenci IDI wskazali, iŝ korzyścią jest dla nich uzyskana w trakcie realizacji projektu wiedza i doświadczenie, swoiste know how, które mogą wykorzystywać teraz w swej bieŝącej działalności poza projektem, oraz w ewentualnych przyszłych projektach (np. w inicjatywie JEREMIE). Beneficjenci zwracali równieŝ uwagę na korzyści promocyjne zwiększenie potencjału przełoŝyło się równieŝ na zwiększenie popularności i zaufania przedsiębiorców. Ponadto sprawnie zrealizowany projekt mógł skutkować równieŝ wzrostem zaufania udziałowców, którzy po pozytywnym zakończeniu projektu decydowali się na dodatkowe dokapitalizowanie funduszy ze środków własnych. W przypadku funduszy poręczeniowych niezamierzonym efektem okazało się być bardzo duŝe zainteresowanie ich ofertą w okresie kryzysu gospodarczego, kiedy to banki wymagały od przedsiębiorców dodatkowych poręczeń. Wówczas nastąpiła zmiana postawy doradców bankowych, którzy niezbyt chętnie kierowali wcześniej swoich klientów do funduszy poręczeniowych. Wnioski Efekty realizacji projektów róŝniły się ze względu na działanie, a więc formę wsparcia, jaką otrzymywali beneficjenci. MoŜemy zaobserwować pewne wspólne obszary na jakie wpływała realizacja projektów. Jako osobną grupę analizować naleŝy działania skierowane do mikroprzedsiębiorców, a więc działania 2.5 oraz 3.4 ZPORR. Ich głównym celem było wsparcie rozwoju przedsiębiorstwa na najtrudniejszym, początkowych etapie funkcjonowania, czy wręcz pomoc w załoŝeniu firmy w przypadku beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR. Wsparcie w ramach tych działań bardzo dobrze odpowiadało na potrzeby beneficjentów. Niemal połowa beneficjentów działania 2.5 ZPORR nie załoŝyłaby firmy bez uzyskanego wsparcia. Z kolei beneficjenci działania 3.4 ZPORR unowocześnili wyposaŝenie firm i zwiększyli zakres ich działalności. Pozwoliło to na dynamiczny rozwój w najtrudniejszym okresie działalności przedsiębiorstwa. Inne cele przyświecają przedsiębiorstwom większym, działającym na rynku dłuŝszy okres czasu. Takie przedsiębiorstwa były beneficjentami działań 2.1, 2.3 i realizowanych w ramach SPO WKP. W tej grupie badanej podstawowymi efektami wsparcia było wdroŝenie nowych sposobów zarządzania, wprowadzenie innowacyjnych technologii lub wprowadzenie nowych produktów bądź procesów produkcyjnych. Wsparcie w ramach tych działań nakierowane było zatem bezpośrednio na rozwój potencjału innowacyjności w objętych nim przedsiębiorstwach. Analizując efekty zrealizowanych projektów ocenić moŝemy, iŝ działania osiągnęły cel oraz poŝądane efekty. Zwiększona została innowacyjność wspartych przedsiębiorstw. Innowacyjność jest jednym z podstawowych elementów konkurencyjności, uznać naleŝy zatem, Ŝe poprzez wzrost innowacyjności przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia podniesiono takŝe ich konkurencyjność. W innym kontekście analizować naleŝy efekty realizacji projektów w ramach działań i 1.2.2, których beneficjentami były fundusze poŝyczkowe i poręczeniowe. Podstawowym celem jaki przyświecał realizacji tych działań było zwiększenie dostępu MŚP do moŝliwości zewnętrznego finansowania inwestycji. Wsparcie funduszy nie było więc celem, a raczej środkiem do jego realizacji. Głównym efektem realizacji projektów w ramach omawianych działań było zwiększenie ilości oferowanych poŝyczek i poręczeń. Tym sposobem 33

34 przedsiębiorstwa działające w województwie zachodniopomorskim zyskały ułatwiony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji, a zatem cele działań zostały osiągnięte. Rekomendacje Wsparcie powinno być róŝnicowane w stosunku do wielkości i potencjału beneficjenta. Efekty uzyskiwane w wyniku realizacji projektów w ramach analizowanych działań dowodzą, iŝ najbardziej poŝądanymi formami wsparcia dla przedsiębiorstw młodych, wchodzących na rynek są projekty nakierowane na unowocześnienie wyposaŝenia firmy i rozszerzenie jej działalności. Przedsiębiorstwa o większym potencjale szukają przewag konkurencyjnych wdraŝając innowacyjne technologie, nowe produkty oraz nowoczesne procesy produkcyjne. 34

35 4. Jakie efekty długofalowe (oddziaływanie) wystąpiły w wyniku realizacji projektów w ramach poszczególnych działań/poddziałań? 5. Jaki był stopień realizacji załoŝonych wskaźników w ramach działań ZPORR i SPO WKP? Analiza sprawozdań końcowych z realizacji projektów w ramach poszczególnych działań ZPORR i SPO WKP oraz baz danych udostępnionych przez Instytucję WdraŜającą SPO WKP (PARP) oraz działanie 3.4 ZPORR (ZARR), dostarczyła informacji na temat stopnia realizacji poszczególnych wskaźników załoŝonych przez beneficjentów w ramach projektów. Pytanie ewaluacyjne dotyczyło wskaźników załoŝonych w ramach działań, dlatego na podstawie dostępnych do analizy sprawozdań Wykonawca przyporządkował wskaźniki specyficzne dla projektów do określonych wskaźników załoŝonych na poziomie poszczególnych działań. Działanie 2.1 SPO WKP Wskaźniki realizacji projektów w ramach działania 2.1 SPO WKP analizowane były na podstawie trzech dostępnych Wykonawcy źródeł danych. Pierwszym źródłem były uzyskane sprawozdania końcowe z realizacji projektów. Wykonawca uzyskał z Zachodniopomorskiej Agencji Rozwoju Regionalnego sprawozdania dotyczące 41 projektów. Analizą objęte zostały takŝe dwie bazy danych uzyskane od Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Jedna z baz była zestawieniem dotyczącym 55 projektów. W zestawieniu uwzględnione zostały jedynie podstawowe informacje tj. wartość projektu, termin jego realizacji etc. Druga z baz zawierała bardziej szczegółowe informacje na temat osiągniętych przez beneficjentów wartości wskaźników. Zestawienie to odnosiło się jedynie do 40 projektów. Wskaźniki produktu działania 2.1 SPO WKP Wartości wskaźników produktu dla działania 2.1 SPO WKP osiągniętych przez analizowane projekty zostały określone na podstawie dostępnych sprawozdań końcowych. Tabela 7. Wskaźniki produktu dla działania 2.1 SPO WKP Wskaźniki produktu dla działania 2.1 SPO WKP Jednostka miary wskaźnika Osiągnięta wartość wskaźnika 1 Liczba MSP korzystających z usług doradczych szt Liczba wspartych przedsiębiorstw, które wdroŝyły nowe technologie szt. 9 Liczba wspartych projektów bezpośrednio nakierowanych na poprawę BHP szt. 4 Liczba wspartych projektów, w których BHP występuje jako dodatkowy element Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych szt Wartość określona na podstawie dostępnych sprawozdań dla 41 podmiotów. 2 Liczba wszystkich podmiotów, które otrzymały wsparcie z działania 2.1 SPOWKP w województwie zachodniopomorskim. 35

36 Analiza danych dotyczących wskaźników produktu dla działania 2.1 SPO WKP wskazuje, Ŝe w województwie zachodniopomorskim 64 przedsiębiorstwa skorzystały z usług doradczych w wyniku otrzymania wsparcia finansowego z działania 2.1 SPO WKP. Spośród 41 przedsiębiorstw, dla których Wykonawca posiadał sprawozdania końcowe z realizacji projektu, aŝ 9 w wyniku otrzymanego wsparcia wdroŝyło nowe technologie. W kontekście rodzaju wsparcia (dofinansowanie na pokrycie części kosztów specjalistycznych usług doradczych, a nie dotacja bezpośrednio na realizację inwestycji) oraz rodzajów realizowanych projektów, duŝa część przedsiębiorstw wdroŝyła nowe technologie. W ramach działania 2.1 SPO WKP wsparcie finansowe było przeznaczone równieŝ na usługi doradcze w zakresie projektowania, wdraŝania i doskonalenia systemów zarządzania BHP. Na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach końcowych moŝna określić, Ŝe 4 z 41 projektów było bezpośrednio nakierowanych na poprawę BHP, natomiast w 12 projektach BHP występowało jako dodatkowy element. W celu pełnego oszacowania stopnia realizacji wskaźników Wykonawca przeanalizował bazy danych udostępnione przez Instytucję WdraŜającą (PARP). Bazy danych zawierały informacje dotyczące wskaźników dla poszczególnych projektów. Ze względu na duŝą ilość oraz zróŝnicowanie w nazewnictwie wskaźników dla projektów, zostały one pogrupowane w szersze kategorie. PoniŜsza tabela zawiera zestawienie wskaźników załoŝonych dla 40 projektów realizowanych w ramach działania 2.1 SPO WKP. Uprzedzając analizę realizacji wskaźników w ramach poszczególnych działań opisać naleŝy sposób obliczania stopnia realizacji poszczególnych wskaźników. Z uwagi na duŝe zróŝnicowanie skali (zarówno zakładanych, jak i zrealizowanych) wartości wskaźników w poszczególnych projektach, obliczanie stopnia realizacji wskaźnika w ramach działania na podstawie iloczynu zsumowanych zrealizowanych oraz zsumowanych zakładanych wartości wskaźnika moŝe prowadzić do przekłamań. W związku z powyŝszym Wykonawca przyjął metodę szacowania stopnia realizacji wskaźników za pomocą średniej ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów. Uwaga ta dotyczy obliczania stopnia realizacji wskaźników w ramach wszystkich działań opisywanych w tej części raportu. Tabela 8. Zestawienie wskaźników produktu dla projektów zrealizowanych w ramach działania 2.1 SPO WKP Lp. Nazwa wskaźnika Jednostka miary wskaźnika Zakładane wartości Audyt certyfikacyjny Zrealizowane wartości Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów 1. Liczba godzin audytów certyfikacyjnych godz % 2. Liczba audytów certyfikacyjnych szt % 36

37 3. Liczba godzin audytu certyfikującego System Zarządzania Jakością zgodny z wymaganiami normy ISO 9001:2000 szt % Usługi doradcze 4. Liczba godzin usług doradczych godz % Liczba godzin usług doradczych z zakresu Systemu Zarządzania Jakością zgodnego z wymaganiami normy ISO 9001:2000 Liczba godzin usługi doradczej z zakresu innowacji i nowych technologii dotyczących wdraŝania strategii rozwoju przedsiębiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne godz % godz % 7. Środki trwałe szt % Źródło: badanie własne analiza danych zastanych Na podstawie danych w powyŝszej tabeli moŝna określić, jakie były zakładane bezpośrednie efekty interwencji oraz w jakim stopniu zostały osiągnięte. Tylko jeden spośród załoŝonych wskaźników produktu - liczba godzin audytów certyfikacyjnych nie osiągnął zakładanej wartości. Pozostałe wskaźniki zostały w pełni zrealizowane, a nawet przekroczyły załoŝone wartości. Wskaźniki rezultatu dla działania 2.1 SPO WKP Kolejnym obszarem analizy, w kontekście pytania badawczego dotyczącego stopnia realizacji wskaźników, są wskaźniki rezultatu załoŝone i osiągnięte w wyniku realizacji projektów w ramach działania 2.1 SPO WKP. PoniŜsza tabela przedstawia zestawienie wskaźników rezultatu, które zostało opracowane na podstawie baz danych udostępnionych przez Instytucję WdraŜającą (PARP). Tabela 9. Zestawienie wskaźników rezultatu dla projektów zrealizowanych w ramach działania 2.1 SPO WKP L.p Nazwa wskaźnika Dokumentacja techniczna inwestycji Dokumentacja wdroŝeniowa i systemowa Jednostka miary wskaźnika Zakładana wartość Zrealizowana wartość Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów szt % szt % 37

38 3. 4. Liczba powstałych dokumentów strategicznych dla przedsiębiorstw Liczba raportów/opracowań z usług doradczych szt % szt % 5. Liczba utrzymanych klientów osoby % 6. Liczba utrzymanych miejsc pracy etat % Liczba uzyskanych certyfikatów jakości Liczba wdroŝonych nowych technologii i rozwiązań innowacyjnych szt % szt % 9. Wzrost zatrudnienia osoby % 10. Wzrost liczby klientów szt % 11. Zmiany w obszarze procesu produkcyjnego (wzrost wydajności, opłacalności produkcji) liczba projektów Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych % Analizując dane zawarte w tabeli moŝna wskazać, Ŝe beneficjenci interwencji w ramach działania 2.1 SPO WKP osiągnęli niemal wszystkie załoŝone rezultaty na załoŝonym poziomie. Jedynie dwa wskaźniki, takie jak dokumentacja wdroŝeniowa i systemowa, liczba uzyskanych certyfikatów jakości nie osiągnęły załoŝonej wartości. Na podstawie stopnia realizacji wskaźników rezultatu moŝna wnioskować, Ŝe interwencja zrealizowana w ramach działania 2.1 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim była skuteczna. W wyniku ułatwienia przedsiębiorcom z sektora MŚP dostępu do istotnych w kontekście budowania konkurencyjności podmiotu specjalistycznych usług doradczych, załoŝone efekty zostały osiągnięte w bardzo wysokim stopniu. Tym samym oznacza to, Ŝe realizacja projektów w ramach działania 2.1 SPO WKP miała wpływ na wzrost konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw. Wskaźniki rezultatu specyficzne dla projektów działania 2.1 SPO WKP zostały zrealizowane na wyŝszym poziomie niŝ wskaźniki produktu. AŜ 92 % przedsiębiorstw (38 z 41) osiągnęło zakładane wartości wskaźników lub wyŝsze. Jedynie 3 spośród analizowanych podmiotów nie w pełni zrealizowało poszczególne wskaźniki. Wartość osiągniętych wskaźników rezultatu dla działania 2.1 SPO WKP równieŝ została określona na podstawie danych zawartych w bazach danych, udostępnionych przez Instytucję WdraŜającą Program (PARP) opisanych na początku podrozdziału. Jedna z baz uwzględniała ogólne informacje na temat 55 projektów. W drugiej bazie zawarte były informacje bardziej szczegółowe, lecz odnoszące się jedynie do 40 projektów. PoniŜsza tabela przedstawia wartości dla poszczególnych wskaźników rezultatu dla działania. 38

39 Tabela 10. Wskaźniki rezultatu dla działania 2.1 SPO WKP Wskaźniki rezultatu dla działania 2.1 SPO WKP Jednostka miary wskaźnika Osiągnięta wartość wskaźnika Liczba podmiotów uwzględnionych w analizie Efekt dźwigni finansowej zł ,00 55 Liczba powstałych dokumentów strategicznych dla przedsiębiorstw Liczba certyfikatów uzyskanych przez przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych szt szt Wartość wskaźnika efekt dźwigni finansowej jest to suma wartości zaangaŝowanego kapitału prywatnego w poszczególnych projektach. W projektach zrealizowanych w ramach działania 2.1 SPO WKP beneficjenci przeznaczyli na współfinansowanie specjalistycznych usług doradczych ponad milion złotych. W odniesieniu do rodzaju podmiotów (19 mikroprzedsiębiorstw, 21 małych przedsiębiorstw, 15 średnich przedsiębiorstw), które otrzymały wsparcie oraz sumy dofinansowania ( ,00 zł) wartość kwoty jest wysoka. W wyniku realizacji projektów w ramach działania 2.1 SPO WKP zostało opracowanych 62 dokumentów strategicznych dla przedsiębiorstw. Natomiast na 40 zrealizowanych projektów wsparte przedsiębiorstwa uzyskały aŝ 31 certyfikatów. Wskaźniki oddziaływania dla działania 2.1 SPO WKP W działaniu 2.1 SPO WKP załoŝonym wskaźnikiem oddziaływania była liczba wspartych nowo powstałych przedsiębiorstw, opartych na wykorzystaniu nowych technologii, które działały po 18 miesiącach od zakończenia realizacji projektu. Wartość wskaźnika została określona na podstawie danych zgromadzonych podczas wywiadów kwestionariuszowych z beneficjentami działania. Spośród 26 badanych przedsiębiorców, jedynie dwóch wskazało, Ŝe w wyniku realizacji projektu w ramach działania 2.1 SPO WKP utworzyło przedsiębiorstwo oparte na wykorzystaniu nowych technologii. Podmioty te funkcjonowały w chwili badania, czyli po upływie ponad 18 miesięcy od zakończenia realizacji projektu. W przypadku omawianego wskaźnika oddziaływanie interwencji w skali województwa zachodniopomorskiego jest niewielkie. Opracowanie zestawienia grupującego w jednolite kategorie wskaźniki oddziaływania dla projektów, pozwoliło na oszacowanie ich stopnia realizacji w odniesieniu do działania. Tak jak w przypadku wskaźników produktu i rezultatu poniŝsze zestawienie zostało opracowane na podstawie danych z PARP-u uwzględniających szczegółowe informacje na temat 40 projektów. Wskaźniki oddziaływania, których wartość była określona w jednolitych jednostkach zostały zamieszczone w poniŝszej tabeli. 39

40 Tabela 11. Zestawienie wskaźników oddziaływania dla projektów zrealizowanych w ramach działania 2.1 SPO WKP L.p. Nazwa wskaźnika Jednostka miary wskaźnika Zakładane wartości Zrealizowane wartości Średnia ze stopnia realizacji wskaźnika w ramach poszczególnych projektów 1. Liczba nowych klientów szt % 2. Wzrost zatrudnienia etat 17 56,5 476% 3. Liczba wdroŝonych nowych technologii i rozwiązań innowacyjnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych szt % Analizując dane w powyŝszej tabeli moŝna zauwaŝyć, Ŝe wskaźniki dotyczące wzrostu liczby odbiorców (liczba nowych klientów), wpływu projektów na powstawanie nowych miejsc pracy (wzrost zatrudnienia) oraz modernizacji technologicznej przedsiębiorstw (liczba wdroŝonych nowych technologii i rozwiązań innowacyjnych) osiągnęły wartości wyŝsze od zakładanych. Na szczególną uwagę zasługuje wskaźnik odnoszący się do wpływu interwencji na generowanie nowych miejsc pracy (wzrost zatrudnienia), poniewaŝ w wyniku realizacji projektu powstało ponad trzykrotnie więcej miejsc pracy niŝ zakładano. W poniŝszej tabeli znajdują się wskaźniki, dla których poszczególni beneficjenci określili wzrost procentowy lub przyjęli róŝne jednostki miary, co uniemoŝliwiło opracowanie zestawienia zawierającego wartości liczbowe w odniesieniu do wskaźników. Tabela 12. Procentowe zestawienie wskaźników oddziaływania dla projektów zrealizowanych w ramach działania 2.1 SPO WKP Lp Nazwa wskaźnika ObniŜenie kosztów działalności Wzrost liczby klientów 3. Wzrost sprzedaŝy 4. Wzrost wydajności pracy Jednostka miary wskaźnika Średnie obniŝenie kosztów Średni wzrost liczby klientów Średni wzrost sprzedaŝy Średni wzrost wydajności pracy na 1 pracownika Zakładane wartości Zrealizowane wartości Średnia ze stopnia realizacji wskaźnika w ramach poszczególnych projektów Liczba projektów, w których zakładano realizację wskaźnika Liczba projektów, w których wskaźnik osiągnął wartość>0 39% 15% 62% % 48% 226% % 185% 370% % 3% 65%

41 Wzrost jakości produktu/usług Wzrost przychodów Wzrost udziału w rynku Wzrost wydajności produkcji/świadcze nia usług Wzrost zadowolenia klientów Średni wzrost jakości Średni wzrost przychodów Średni wzrost udziału w rynku Średni wzrost wydajności produkcji/ świadczenia usług Średni wzrost zadowolenia klientów Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych 24% 21% 66% ,7 % 20,7% 119% % 12% 119% 7 6 3,7% 3% 86% % 110% 61% 4 4 Analiza tabeli wskazuje, Ŝe w wyniku realizacji projektów w ramach działania 2.1 SPO WKP wskaźniki dotyczące wzrostu sprzedaŝy, wzrostu liczby klientów oraz zwiększenia się udziału w rynku, osiągnęły wartości wyŝsze od załoŝonych. W najniŝszym stopniu zrealizowane zostały wskaźniki związane z rentownością funkcjonowania przedsiębiorstw (obniŝenie kosztów działalności) oraz poziomem zadowolenia klientów (wzrost zadowolenia klientów). Przyporządkowanie analizowanych powyŝej wskaźników oddziaływania do poszczególnych przejawów konkurencyjności oraz efektów wzrostu konkurencyjności, pozwoliło na wskazanie efektów długofalowych w tym zakresie. Długofalowym efektem realizacji projektów w ramach działania 2.1 SPO WKP było wdroŝenie nowych technologii i rozwiązań innowacyjnych we wspartych przedsiębiorstwach, wzrost udziału w rynku oraz wzrost liczby klientów. Kolejną pozytywną zmianą był wzrost wydajności pracy na 1 pracownika oraz wydajności produkcji/świadczenia usług, a takŝe obniŝenie kosztów działalności. PowyŜsze efekty moŝna sklasyfikować jako przejawy konkurencyjności. Pozostałe efekty długofalowe, które wystąpiły wskutek omawianej interwencji to wzrost sprzedaŝy i przychodów, wzrost zatrudnienia oraz wzrost zadowolenia klientów. Stanowią one efekty wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. Na podstawie zestawienia wskaźników oddziaływania dla projektów z poszczególnymi przejawami i efektami wzrostu konkurencyjności, moŝna wnioskować, Ŝe realizacja interwencji w ramach działania 2.1 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim przyczyniła się do wzrostu konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw. 41

42 Wskaźniki produktu dla działania 2.3 SPO WKP W wyniku realizacji interwencji w ramach działania 2.3 SPO WKP 85 przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim otrzymało wsparcie w postaci dotacji na realizację inwestycji na unowocześnienie oferty produktowej i technologicznej. Wskaźniki produktu załoŝone na poziomie działania 2.3 SPO WKP zostały określone na podstawie trzech dostępnych dla Wykonawcy źródeł: sprawozdań końcowych z realizacji projektów oraz dwóch baz danych udostępnionych przez Instytucję WdraŜającą SPO WKP (PARP). Uzyskane przez Wykonawcę sprawozdania końcowe dotyczyły 70 projektów realizowanych w ramach działania 2.3 SPO WKP. Bazy danych udostępnione przez IW, podobnie jak w przypadku działania 2.1 SPO WKP były zróŝnicowane pod względem informacji jakie zawierały. Jedna z baz uwzględniała dane ogólne tj. wartości projektów oraz terminy ich realizacji, dotyczyła ona 79 projektów realizowanych w ramach Działania 2.3 SPO WKP. Druga baza danych analogicznie do działania 2.1 SPO WKP - opisywała realizację w sposób bardziej szczegółowy i uwzględniała 74 projekty. Tabela 13. Wskaźnik produktu dla działania 2.3 SPO WKP Wskaźniki produktu dla działania 2.3 SPO WKP Jednostka miary wskaźnika Osiągnięta wartość wskaźnika 3 Liczba wspartych przedsiębiorstw szt Liczba wspartych projektów bezpośrednio nakierowanych na poprawę BHP Liczba wspartych projektów, w których BHP występuje jako dodatkowy element Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych szt. 3 szt. 56 Wartość wskaźnika produktu liczba wspartych przedsiębiorstw odnosi się do wszystkich podmiotów, które otrzymały wsparcie finansowe w ramach działania 2.3 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim. Na 70 przedsiębiorstw, których sprawozdania końcowe były dostępne dla Wykonawcy jedynie 3 zrealizowało projekty bezpośrednio nakierowane na poprawę BHP. Jednak aŝ w 56 projektach poprawa BHP występowała jako dodatkowy element. W celu oszacowania stopnia realizacji wskaźników produktu w ramach działania 2.3 SPO WKP Wykonawca opracował zestawienie wskaźników załoŝonych w poszczególnych projektach na podstawie bazy danych otrzymanej od PARP-u. PoniŜsza tabela zawiera zestawienie wskaźników załoŝonych dla 74 projektów zrealizowanych w ramach działania 2.3 SPO WKP. 3 Wartość określona na podstawie dostępnych sprawozdań dla 70 podmiotów. 4 Liczba wszystkich podmiotów, które otrzymały wsparcie w ramach Działania 2.3 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim. 42

43 Tabela 14. Zestawienie wskaźników produktu dla projektów zrealizowanych w ramach działania 2.3 SPO WKP Lp Środki trwałe Nazwa wskaźnika Środki produkcji/świadczenia usług Jednostka miary wskaźnika Zakładana wartość Zrealizowana wartość Średnia ze stopnia realizacji wskaźnika w ramach poszczególnych projektów szt % WyposaŜenie szt % Środki trwałe oraz środki niematerialne i prawne WyposaŜenie oraz środki niematerialne i prawne Środki produkcji/świadczenia usług + środki niematerialne i prawne szt % szt % 5. Środki niematerialne i prawne szt % Inwestycja infrastrukturalna (w tym m.in. budowa hali produkcyjnej, hali magazynowej, laboratorium) Liczba nowych produktów/usług - usługa elektronicznej archiwizacji szt % szt % 8. Modernizacja wyposaŝenia szt % 9. Szkolenie pracowników szt % Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych Dane w tabeli wskazują, Ŝe tylko jeden spośród załoŝonych w ramach działania 2.3 SPO WKP wskaźników produktu nie został osiągnięty w 100%. Pozostałe wskaźniki osiągnęły lub przekroczyły (środki produkcji/świadczenia usług, środki niematerialne i prawne, czy modernizacja wyposaŝenia) załoŝone wartości. Wskaźniki rezultatu dla działania 2.3 SPO WKP Wskaźniki rezultatu załoŝone dla działania 2.3 SPO WKP dotyczą liczby stworzonych nowych miejsc pracy oraz wartości zaangaŝowanego kapitału prywatnego. 43

44 Tabela 15. Wskaźniki rezultatu dla działania 2.3 SPO WKP Nazwa wskaźnika Jednostka miary wskaźnika Osiągnięta wartość wskaźnika Liczba podmiotów uwzględnionych w analizie Nowe miejsca pracy szt Efekt dźwigni finansowej zł ,59 79 Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych W wyniku realizacji inwestycji dzięki otrzymanej pomocy finansowej w ramach działania 2.3 SPO WKP zostało utworzonych 417 miejsc pracy. Jest to wysoka wartość w kontekście liczby projektów, dla których została obliczona (74) oraz wielkości zatrudnienia wspartych podmiotów. W ramach działania 2.3 wszystkie przedsiębiorstwa, które otrzymały wsparcie naleŝały do sektora MŚP. Przedsiębiorstwa, które otrzymały wsparcie finansowe w ramach działania 2.3 SPO WKP zaangaŝowały kapitał prywatny w realizację inwestycji o wysokości ponad 60 mln zł. Analogicznie, jak w przypadku określenia stopnia realizacji wskaźników produktu, opracowano zestawienie dla wskaźników rezultatu dla projektów. Zestawienie zostało opracowane na podstawie tej samej bazy danych, co dla wskaźników produktu i dotyczy 74 projektów. Tabela 16. Zestawienie wskaźników rezultatu dla projektów zrealizowanych w ramach działania 2.3 SPO WKP Lp Nazwa wskaźnika Liczba nowych produktów/usług Środki trwałe - środki produkcji/ świadczenia usług Liczba nowych odbiorców Nowe źródło przychodu Jednostka miary wskaźnika Zakładane wartości Zrealizowane wartości Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów szt % szt % szt % tys. zł 5474,7 2142,67 43% 5. SprzedaŜ na nowe rynki zbytu średni wzrost sprzedaŝy (%) 56,2 35,8 72% 6. Liczba utrzymanych miejsc pracy szt % 7. Wzrost zatrudnienia szt % 8. Wzrost jakości produktów/usług liczba projektów % 44

45 9. Wzrost rentowności produkcji/ świadczenia usług 10. Wzrost przychodów 11. Wzrost sprzedaŝy SprzedaŜ innowacyjnych produktów/usług Wzrost wydajności produkcji/ świadczenie usług Wzrost wielkości produkcji 15. Wzrost eksportu 16. Wzrost zaawansowania technologicznego 17 Poprawa BHP liczba projektów liczba projektów liczba projektów liczba projektów liczba projektów liczba projektów liczba projektów liczba projektów liczba projektów % % % % % % % % % 18. Pozytywny wpływ na ochronę środowiska Liczba projektów % Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych Analizując powyŝszą tabelę moŝna zauwaŝyć zróŝnicowanie w stopniu realizacji poszczególnych wskaźników, załoŝonych w projektach w ramach analizowanego działania. NajwyŜszy poziom osiągnęły wskaźniki dotyczące wzrostu eksportu, wzrostu sprzedaŝy oraz wzrostu rentowności produkcji/świadczenia usług. Wskaźniki dotyczące liczby wprowadzonych produktów/usług oraz procesu produkcyjnego (wzrost wydajności produkcji/świadczenia usług, wzrost zaawansowania technologicznego) równieŝ osiągnęły wartość wyŝszą od zakładanej. TakŜe stopień realizacji wskaźników określających rezultaty interwencji w odniesieniu do zatrudnienia (wzrost zatrudnienia) przekroczył 100%. Wskaźniki oddziaływania dla działania 2.3 SPO WKP W Załączniku nr 3 do Uzupełnienia SPO WKP (Wskaźniki monitorowania SPO WKP, jego priorytetów i działań zestawienie zbiorcze) znajduje się informacja, Ŝe ze względu na krótki okres programowania oddziaływanie wsparcia nie było mierzalne. W celu określenia, jakie wystąpiły efekty długofalowe w wyniku realizacji interwencji w ramach działania 2.3 SPO WKP w województwie zachodniopomorskim Wykonawca opracował zestawienie wskaźników oddziaływania dla projektów. 45

46 Analiza poniŝszych tabel umoŝliwiła określenie efektów długofalowych interwencji w odniesieniu do przejawów oraz efektów wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. Tabela 17. Zestawienie wskaźników oddziaływania dla projektów zrealizowanych w ramach działania 2.3 SPO WKP Lp. Nazwa wskaźnika Liczba projektów, w których zakładano realizację wskaźnika Liczba projektów, w których wskaźnik osiągnął wartość >0 Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów 1. Innowacyjna usługa/produkt % 2. Wzrost liczby kooperantów % Wzrost opłacalności produkcji/świadczenia usług Wzrost wydajności produkcji/świadczenie usług % % 5. Wzrost przychodów % 6. Wzrost obrotów % 7. Wzrost sprzedaŝy % 8. Wzrost inwestycji % Aktywizacja gospodarcza regionu - spadek ilości osób bezrobotnych Pozytywny wpływ na ochronę środowiska % % 11. Poprawa BHP % Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych Tabela 18. Oddziaływanie w ramach projektów zrealizowanych w ramach działania 2.3 SPO WKP Nazwa wskaźnika Jednostka miary wskaźnika Zakładana wartość Zrealizowana wartość Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów 1. Liczba nowych produktów/usług szt % 2. Liczba nowych odbiorców szt % 3. Wzrost eksportu % ,9 92% 4. Wzrost zatrudnienia szt % 5. Wzrost zadowolenia klientów % ,5 92% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych 46

47 W wyniku realizacji projektów w ramach analizowanego działania zostały wprowadzone nowe produkty i usługi, w tym o charakterze innowacyjnym, nastąpiły zmiany w obszarze produkcji (wzrost wydajności i opłacalności produkcji) oraz eksportu. Ponadto w wyniku inwestycji zrealizowanej w ramach projektu wzrosła liczba podmiotów współpracujących ze wspartymi przedsiębiorstwami, a takŝe liczba nowych klientów. Omówione powyŝej efekty interwencji stanowią przejawy konkurencyjności. Dlatego teŝ średni stopień realizacji poszczególnych wskaźników stanowi informacje na temat wzrostu konkurencyjności podmiotów, które otrzymały wsparcie w ramach działania 2.3 SPO WKP. Na tej podstawie moŝna wnioskować, Ŝe analizowana interwencja miała duŝy wpływ na wzrost konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw. W wyniku realizacji projektów w ramach działania 2.3 SPO WKP nastąpił wzrost przychodów, sprzedaŝy i obrotów w przedsiębiorstwach, które zakładały wzrost w tym zakresie. Inwestycje modernizacyjne zrealizowane w wyniku otrzymanej dotacji wygenerowały nowe miejsca pracy. Efektem jedynie trzech projektów był wzrost inwestycji we wspartych podmiotach. Analizowane w tym miejscu efekty interwencji moŝna sklasyfikować jako efekty wzrostu konkurencyjności. Interwencja w ramach działania 2.3 SPO WKP przyczyniła się do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy w siedmiu wspartych przedsiębiorstwach. Zrealizowane projekty w ramach działania miały wpływ na realizację polityki horyzontalnej UE w zakresie ochrony środowiska. Stopień realizacji wskaźników w ramach poddziałania SPO WKP W odniesieniu do poddziałania SPO WKP Wykonawca otrzymał dane dla wszystkich zrealizowanych projektów, dlatego teŝ wartości poszczególnych wskaźników produktu i rezultatu zostały określone dla 29 przedsiębiorstw. Baza danych, którą dysponował Wykonawca zawierała informacje ogólne na temat projektów oraz dane dotyczące wskaźników rezultatu załoŝonych w poszczególnych projektach zrealizowanych w ramach poddziałania SPO WKP. Dlatego teŝ wartości wskaźników produktu/rezultatu/oddziaływania dla poddziałania zostały określone wszędzie tam, gdzie było to moŝliwe na podstawie dostępnych danych. Wskaźniki produktu dla poddziałania SPO WKP Tabela 19. Wskaźniki produktu dla poddziałania SPO WKP Wskaźniki produktu dla działania SPO WKP Jednostka miary wskaźnika Osiągnięta wartość wskaźnika Nowe miejsca pracy szt. 311 Liczba wspartych przedsiębiorstw szt. 29 Liczba wspartych projektów, w których BHP występuje jako dodatkowy element Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych szt

48 W efekcie otrzymanej pomocy finansowej w 29 przedsiębiorstwach zostało utworzonych aŝ 311 miejsc pracy (310,5 etatów). Jest to duŝa ilość w odniesieniu do liczby zrealizowanych projektów oraz tego, Ŝe odbiorcami wsparcia były firmy z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Wskaźnik liczba wspartych projektów, w których BHP występuje jako dodatkowy element został określony na podstawie analizy bazy danych dotyczących wskaźników dla poszczególnych projektów. Wykonawca nie miał dostępu do danych zastanych, które umoŝliwiłyby oszacowanie, jaki był udział projektów innowacyjnych w zrealizowanych projektach. Jedynie na podstawie analizy danych uzyskanych w badaniu CATI została określona innowacyjność projektów. Średnia ocen wpływu realizacji projektów w poddziałaniu SPO WKP była najwyŝsza w odniesieniu do innych analizowanych działań SPO WKP i 3.4 ZPORR. Wskaźniki rezultatu dla poddziałania SPO WKP Wskaźnik rezultatu dla poddziałania SPO WKP odnosi się do wartości zaangaŝowanego w realizację projektów kapitału prywatnego. Wartość wskaźnika efekt dźwigni finansowej to suma zaangaŝowanego kapitału prywatnego dla 29 zrealizowanych projektów. Tabela 20. Wskaźniki rezultatu dla poddziałania SPO WKP Wskaźniki rezultatu dla poddziałania SPO WKP Jednostka miary wskaźnika Osiągnięta wartość wskaźnika Efekt dźwigni finansowej zł ,7 Nowe miejsca pracy etaty 310,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych Wartość zaangaŝowanego kapitału prywatnego w kontekście liczby przedsiębiorstw, które realizowały projekt oraz sektora działalności tych podmiotów (wszyscy beneficjenci poddziałania SPO WKP to przedsiębiorstwa z sektora MŚP) była wysoka. Dlatego teŝ moŝna wnioskować, Ŝe analizowana interwencja miała duŝy wpływ na zwiększenie inwestycji realizowanych przez wsparte przedsiębiorstwa. Rezultatem interwencji było powstanie nowych miejsc pracy. W 29 podmiotach, które otrzymały wsparcie w ramach poddziałania SPO WKP powstało 311 miejsc pracy (310,5 etatów). W celu pełnej odpowiedzi na pytanie badawcze dotyczące stopnia realizacji wskaźników Wykonawca opracował zestawienie wskaźników rezultatu dla projektów zrealizowanych w ramach poddziałania SPO WKP. Tabela 21. Zestawienie wskaźników rezultatu dla projektów zrealizowanych w ramach poddziałania SPO WKP L.p. Nazwa wskaźnika Jednostka miary wskaźnika Zakładane wartości Zrealizowane wartości Średnia ze stopnia realizacji w ramach poszczególnych projektów 1. Liczba nowych produktów szt % 48

49 2. Liczba nowych usług szt % 3. Średnia wartość obniŝenia kosztów działalności zł , ,05 76% 4. Przyrost zatrudnienia etaty 422,25 310,5 176% Wartość świadczonych usług zrealizowanych w wyniku realizacji projektu Wartość towarów wyprodukowanych w wyniku realizacji projektu Średni wzrost przychodów w wyniku realizacji projektów Wprowadzenie zaawansowanej technologii Inwestycja infrastrukturalna: laboratorium badawcze, zakład utylizacji odpadów, innowacyjny ośrodek B+R Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych zł ,70% zł , ,23 25% zł , , % szt % szt % Tabela 22. Wskaźniki rezultatu dla projektów zrealizowanych w ramach poddziałania SPO WKP Lp. Nazwa wskaźnika Liczba projektów, w których zakładano realizację wskaźnika Liczba projektów, w których wskaźnik osiągnął wartość >0 Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów 1. Wzrost produkcji % Udział % usług przeznaczonych na sprzedaŝ poza granice kraju Udział % produkcji przeznaczonej na sprzedaŝ poza granice kraju % % 4. Wzrost wydajności produkcji ,7% (54,8%) 5 5. Poprawa BHP % 6. Pozytywny wpływ na ochronę środowiska Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych % 5 W jednym podmiocie wydajność wzrosła ponad 800%. Wartość 54,8% jest obliczona została z wyłączeniem tego podmiotu. 49

50 Analiza powyŝszych zestawień pozwala stwierdzić, iŝ większość załoŝonych wartości wskaźników rezultatu poddziałania SPO WKP nie została osiągnięta. Wyjątek stanowi przyrost zatrudnienia, wprowadzenie zaawansowanej technologii i inwestycje infrastrukturalne. Zakładane wartości tych wskaźników zostały osiągnięte bądź, jak w przypadku dwóch pierwszych wskaźników przekroczone. Uwagę zwraca fakt, iŝ zakładana, sumaryczna wartość wskaźnika przyrost zatrudnienia nie została osiągnięta, a mimo to średnia stopa realizacji wskaźnika została obliczona na poziomie 176%. Uwzględniając sposób obliczania stopnia realizacji wskaźnika opisany na początku rozdziału stwierdzić moŝemy, Ŝe przeszacowanie zakładanej wartości wskaźnika było znaczne, lecz odnosiło się do pojedynczych przypadków. Uznać naleŝy zatem, iŝ poza odosobnionymi przypadkami, beneficjenci poddziałania SPO WKP w wyniku realizacji projektów zatrudniali znacznie więcej osób niŝ planowali. Realizacja poddziałania generowała więc wiele dodatkowych miejsc pracy. Jak zostało zaznaczone na początku, większość załoŝonych wartości wskaźników rezultatu nie została osiągnięta. Na uwagę zasługują w szczególności niski stopień realizacji wskaźników dotyczących zakładanych wartości produktów i usług zrealizowanych w wyniku projektu. BliŜsza analiza wyników zaprezentowanych w tabeli 21 pozwala stwierdzić, iŝ mamy do czynienia ze zgoła inną sytuacją w przypadku zakładanych wartości usług i inną w przypadku wartości produktów. W obu przypadkach średni stopień realizacji wskaźnika jest bardzo niski. RóŜnica występuje jednak w zrealizowanych wartościach wskaźników. W przypadku wartości świadczonych usług zrealizowanych w wyniku realizacji projektu, bardzo niska wysokość osiągniętej wartości wskaźnika w stosunku do wartości zakładanej ma swoje bezpośrednie odbicie w średnim stopniu realizacji wskaźnika. MoŜemy więc stwierdzić, iŝ raŝąco duŝe przeszacowanie zakładanej wartości usług dotyczyło niemal wszystkich beneficjentów uwzględniających ten wskaźnik w projekcie. Przypadek wartości towarów wyprodukowanych w wyniku realizacji projektu jest inny. W odniesieniu do tego wskaźnika średni stopień jego realizacji jest niski mimo, iŝ osiągnięta sumaryczna wartość wskaźnika jest wielokrotnie wyŝsza niŝ zakładana. Wnioskować naleŝy zatem, iŝ w pojedynczych, odosobnionych przypadkach realizacja projektów pozwoliła wyprodukować zdecydowanie więcej towarów niŝ zostało to załoŝone. Jednak większość beneficjentów poddziałania nie osiągnęła zakładanej wielkości produkcji. Z obu przytoczonych powyŝej przypadków, choć róŝnych, wysnuć moŝemy jeden wniosek sposób szacowania zakładanych wartości zarówno zrealizowanych usług, jak i wyprodukowanych towarów był nieadekwatny. Wystąpiły znaczne błędy w tym obszarze. Podczas realizacji analogicznych względem poddziałania SPO WKP form wsparcia zwrócić naleŝy zatem szczególną uwagę na metodologię szacowania tych wartości stosowaną przez beneficjentów. Wskaźnik oddziaływania dla poddziałania SPO WKP W poddziałaniu SPO WKP przyjęto za wskaźnik oddziaływania zmianę wartości obrotów przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie finansowe, po 2 latach od momentu uzyskania dotacji. Zmiana wartości obrotów wśród badanych przedsiębiorstw została określona na podstawie wyników badania kwestionariuszowego. Tabela 23. Wartość obrotów przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie w ramach poddziałania SPO WKP Jakie były obroty Pana/i firmy w 2004 roku? (liczba odpowiedzi) Jakie były obroty Pana/i firmy w roku ubiegłym? (liczba odpowiedzi) Procentowy wzrost /spadek liczebności w kategoriach 50

51 Do 100 tys. zł % PowyŜej 100 tys. zł do 250 tys. zł. PowyŜej 250 tys. zł. do 500 tys. zł. PowyŜej 500 tys. zł do 1 miliona zł. PowyŜej 1 miliona zł. do 3 milionów zł. PowyŜej 3 milionów zł. do 8 milionów zł % % % % % PowyŜej 8 milionów zł % Analiza odpowiedzi dotyczących wielkości obrotów w 2004 roku oraz w 2009 roku, wykazała, Ŝe podwoiła się liczba podmiotów, których wartość obrotów w 2009 roku wynosiła ponad 8 mln zł. Wzrosła takŝe liczba przedsiębiorstw, które osiągnęły obroty w przedziale 3-8 mln zł. Na podstawie powyŝszych danych moŝna wnioskować, Ŝe wśród badanych przedsiębiorstw wzrosła wartość obrotów. Tabela 24. Wartość obrotów przedsiębiorstw z grupy kontrolnej dla poddziałania SPO WKP Jakie były obroty Pana/i firmy w 2004 roku? (liczba odpowiedzi) Jakie były obroty Pana/i firmy w roku ubiegłym? (liczba odpowiedzi) Procentowy wzrost /spadek liczebności w kategoriach Do 100 tys. zł % PowyŜej 100 tys. zł do 250 tys. zł. PowyŜej 250 tys. zł. do 500 tys. zł. PowyŜej 500 tys. zł do 1 miliona zł. PowyŜej 1 miliona zł. do 3 milionów zł. PowyŜej 3 milionów zł. do 8 milionów zł % % % 2 2 0% % PowyŜej 8 milionów zł % W tabeli 24 zaprezentowano zmiany w wartościach obrotów w stosunku do 2004 w grupie kontrolnej. Dostrzec moŝemy, Ŝe w porównaniu do grupy beneficjentów poddziałania SPO WKP, wzrost obrotów przedsiębiorstw z grupy kontrolnej charakteryzował się mniejszą dynamiką. ZaleŜność jest widoczna szczególnie w kategoriach odpowiedzi odnoszących się do wyŝszych wielkości obrotów. Wśród beneficjentów poddziałania 51

52 2.2.1 SPO WKP wielkość obrotów w najwyŝszej kategorii (powyŝej 8 milionów zł) wzrosła o 120%. W grupie kontrolnej takie obroty w 2009 roku deklarowało jedynie 33% więcej respondentów niŝ w 2004 roku. PowyŜsze zestawienie świadczy zatem, iŝ zarejestrowany wzrost obrotów jest efektem wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP. W kontekście określenia, jakie wystąpiły długofalowe efekty interwencji zrealizowanej w ramach poddziałania SPO WKP moŝna wskazać, Ŝe wzrost wartości obrotów jest efektem wzrostu konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw. Realizacja wskaźników w ramach działania 3.4 ZPORR Osiągnięte przez beneficjentów działania 3.4 ZPORR wartości wskaźników, przedstawione w tej części raportu, oszacowane zostały przez Wykonawcę na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektów. Wskaźniki produktu dla działania 3.4 ZPORR W ramach wsparcia z działania 3.4 ZPORR przedsiębiorcy otrzymywali dotację inwestycyjną na rozwój. Środki te przeznaczane były przede wszystkim na zakup środków trwałych oraz środków niematerialnych i prawnych takich jak licencje i certyfikaty. PoniŜsza tabela przedstawia zestawienie efektów działania 3.4 ZPORR na poziomie jego produktów. ZauwaŜyć moŝemy, Ŝe wszystkie zakładane wskaźniki zrealizowane zostały niemal w 100%. Uznać więc naleŝy, Ŝe planowanie efektów realizacji projektów przez mikroprzedsiębiorstwa będące beneficjentami działania dokonywane było z duŝą precyzją. Projekty te były interwencjami stosunkowo krótkimi i na niewielką skalę, lecz wymogi w stosunku do planowania ich efektów dotyczyć powinny takŝe projektów większych, co pozwoliłby na dokładniejszą ocenę ich planowanego wpływu. Tabela 25. Osiągnięte wskaźniki produktu w ramach działania 3.4 ZPORR Nazwa wskaźnika Jednostka Osiągnięta wartość Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów Ilość środków trwałych nabytych w ramach projektu szt ,33% Ilość środków niematerialnych i prawnych nabytych w ramach projektu Liczba przedsiębiorstw wspartych w wyniku realizacji działania szt ,72% szt % w tym na obszarach wiejskich szt % Liczba udzielonych dotacji inwestycyjnych szt % 6 Liczba wszystkich przedsiębiorstw wspartych w ramach Działania 3.4 ZPORR w województwie zachodniopomorskim. 7 Wielkość oszacowana w stosunku do sprawozdań końcowych jakimi dysponował Wykonawca. 52

53 Powierzchnia utworzonych/ rozbudowanych/ nabytych nieruchomości budynkowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych m ,87 99,62% Wskaźniki rezultatu dla działania 3.4 ZPORR Podstawowymi wskaźnikami rezultatu działania 3.4 ZPORR była liczba osób zatrudnionych we wspartych przedsiębiorstwach oraz liczba nowych usług/produktów wprowadzonych we wspartych przedsiębiorstwach. Osiągnięte wartości oraz średni stopień realizacji tych wskaźników przedstawia tabela 26. Podobnie jak w przypadku wskaźników produktu, wskaźniki rezultatu zostały w duŝym stopniu osiągnięte. Jak to zostało juŝ nadmienione, czynnikiem tak skutecznej realizacji wskaźników jest niewielka skala projektów. Zwrócić naleŝy jednak uwagę, iŝ w niemal 100% osiągnięty został wskaźnik dotyczący osób zatrudnionych we wspartych przedsiębiorstwach częstokroć trudny do poprawnego oszacowania. Analiza realizacji wskaźników działania 3.4 ZPORR potwierdza więc tezę, iŝ beneficjenci działania planowali projekty w sposób dokładny i skrupulatny, przyjmując adekwatne metody szacowania ich efektów. Tabela 26. Osiągnięte wskaźniki rezultatu w ramach działania 3.4 ZPORR Nazwa wskaźnika Liczba osób zatrudnionych we wspartych przedsiębiorstwach Osiągnięta wartość Średnia ze stopnia realizacji wskaźników w ramach poszczególnych projektów ,41% w tym na obszarach wiejskich % Liczba osób zatrudnionych poza rolnictwem 17 81,81% w tym na obszarach wiejskich 6 80% Liczba nowych usług/produktów wprowadzonych we wspartych przedsiębiorstwach Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych ,26% Wskaźniki oddziaływania dla działania 3.4 ZPORR W działaniu 3.4 ZPORR efekt długofalowy odnosi się do zmiany wielkości obrotów mikroprzedsiębiorstw. Na podstawie danych uzyskanych w badaniu CATI moŝliwe było określenie zmian, jakie nastąpiły w tym obszarze w okresie od 2004 roku, a więc od rozpoczęcia wdraŝania działania 3.4 ZPORR. Aby zwiększyć wartość informacyjną badania i wyabstrahować wpływ działania 3.4 ZPORR na zwiększenie obrotów przedsiębiorstw, wyniki zestawiono z wielkościami oszacowanymi dla grupy kontrolnej. Tabela 27. Obroty przedsiębiorstw będących beneficjentami działania 3.4 ZPORR Jakie były obroty Pana/i firmy w 2004 roku? Jakie były obroty Pana/i firmy w roku ubiegłym? Częstość Procent Częstość Procent 53

54 Do 100 tys. zł 50 66% 18 24% PowyŜej 100 tys. zł do 250 tys. zł. PowyŜej 250 tys. zł. do 500 tys. zł. PowyŜej 500 tys. zł do 1 miliona zł. PowyŜej 1 miliona zł. do 3 milionów zł. PowyŜej 3 milionów zł. do 8 milionów zł. 9 12% 18 24% 3 4% 7 9% 8 11% 16 21% 5 7% 9 12% 0 0% 5 7% PowyŜej 8 milionów zł. 0 0% 2 3% Ogółem % % Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych Analizując wyniki przedstawione w tabeli 27 zauwaŝyć moŝemy, iŝ nastąpił znaczny wzrost obrotów przedsiębiorstw, które były beneficjentami działania 3.4 ZPORR. Na początku wdraŝania działania 3.4 ZPORR Ŝadne z badanych przedsiębiorstw nie deklarowało obrotów zawierających się w dwóch najwyŝszych przedziałach ponad 3 milionów złotych. W momencie badania obroty na takim poziomie deklaruje juŝ 10% badanych. Zmiany dotyczą takŝe obrotów na niŝszych poziomach. Obroty poniŝej 100 tysięcy złotych generowane w 2004 roku deklarowało 2/3 badanych, w momencie badania obroty na najniŝszym przyjętym poziomie deklaruje juŝ jedynie ¼ badanych. Uznać moŝemy zatem, iŝ grupę beneficjentów działania 3.4 ZPORR cechował bardzo dynamiczny rozwój. Analiza wyników zawartych w tabeli 28 pozwala stwierdzić, Ŝe w grupie kontrolnej nie wystąpiła analogiczna dynamika. Wzrost obrotów przedsiębiorstw, które były beneficjentami działania 3.4 ZPORR wygenerowany został zatem w znacznym stopniu w efekcie realizacji projektów. Tabela 28. Obroty przedsiębiorstw z grupy kontrolnej względem działania 3.4 ZPORR Jakie były obroty Pana/i firmy w 2004 roku? Jakie były obroty Pana/i firmy w roku ubiegłym? Częstość Procent Częstość Procent Do 100 tys. zł 5 11% 5 11% PowyŜej 100 tys. zł do 250 tys. zł. PowyŜej 250 tys. zł. do 500 tys. zł. PowyŜej 500 tys. zł do 1 miliona zł. PowyŜej 1 miliona zł. do 3 milionów zł. PowyŜej 3 milionów zł. do 8 milionów zł. 5 11% 1 2% 5 11% 6 14% 3 7% 5 11% 11 25% 11 25% 6 14% 6 14% 54

55 PowyŜej 8 milionów zł. 9 21% 10 23% Ogółem % % Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych Realizacja wskaźników w ramach poddziałania SPO WKP W przypadku poddziałania wszyscy beneficjenci zrealizowali zakładane wskaźniki na dzień rozliczenia projektu. Wszystkim funduszom poŝyczkowym udało się przekroczyć zakładaną wysokość wskaźnika rezultatu dotyczącego liczby przedsiębiorstw, które uzyskały poŝyczki udzielone przez wsparte fundusze mikropoŝyczkowe. PoniŜsza tabela przedstawia dokładną strukturę realizacji tego wskaźnika rezultatu. Tabela 29. Liczba przedsiębiorstw, które uzyskały poŝyczki przyznane przez wsparte fundusze mikropoŝyczkowe Wartość osiągnięta na dzień Fundusz poŝyczkowy 8 Wartość zakładana w umowie Realizacja rozliczenia projektu o dofinansowanie wskaźnika ( ) FCIP % Pomeranus % SFP % SISG % Źródło: Opracowanie własne na podstawie uzyskanych danych od respondentów IDI NajwyŜszą wartość wskaźnika rezultatu osiągnął fundusz poŝyczkowy Fundacji Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości 132%, następnie fundusz poŝyczkowy Stowarzyszenia Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Stargardzie 116%. Pozostałe dwa fundusze szczecińskie mniej spektakularnie przekroczyły zakładaną wartość. Przedstawione powyŝej dane świadczą o dynamicznym i pełnym zaangaŝowaniu środków z portfela funduszy poŝyczkowych, a z drugiej strony o większym niŝ zakładano zainteresowaniu przedsiębiorców poŝyczkami. Wszystkim funduszom udało się równieŝ osiągnąć, a nawet przekroczyć zakładaną wartość wskaźnika wartości poŝyczek udzielonych przez wsparte fundusze mikropoŝyczkowe. Szczegółowe zestawienie wartości realizacji wskaźnika przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 30. Wartość poŝyczek udzielonych przez wsparte fundusze mikropoŝyczkowe Wartość osiągnięta na dzień Wartość zakładana w umowie Fundusz rozliczenia projektu o dofinansowanie poŝyczkowy (tys. zł) (tys. zł) ( ) Realizacja wskaźnika FCIP ,50 122% 8 FCIP Fundacja Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości w Koszalinie, Pomeranus Subregionalny Fundusz Kredytowy Pomeranus w Szczecinie, SFP Szczeciński Fundusz PoŜyczkowy, SISG Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno- Gospodarczych w Białogardzie. Skróty stosowane we wszystkich tabelach odnoszących się do poddziałania

56 Pomeranus ,55 103% SFP ,00 106% SISG % Źródło: Opracowanie własne na podstawie uzyskanych danych od respondentów IDI RównieŜ, i w tym przypadku, najwyŝszą wartość wskaźnika rezultatu osiągnął fundusz poŝyczkowy Fundacji Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości 122%. Pozostałe dwa szczecińskie fundusze nieznacznie przekroczyły zakładane, na etapie umowy o dofinansowanie, wskaźniki. Fundusz poŝyczkowy Stowarzyszenia Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Szczecinie przekroczył zakładaną wartość poŝyczek nieznacznie o 1 punkt procentowy. Przedstawione powyŝej informacje świadczą o tym, iŝ fundusze poŝyczkowe sprawnie i bezpiecznie zarządzały swoimi portfelami. JuŜ na dzień rozliczania projektu udało im się wykorzystać całość swoich aktywów i rozpocząć ich ponowne wykorzystanie. O bezpieczeństwie i stabilności udzielanych poŝyczek świadczy to, iŝ mimo kryzysu światowego w okresie realizacji projektu nie doszło do utraty znacznych wartości z portfela funduszy, wprost przeciwnie ilość trudnych spraw kształtowała się na poziomie jednostkowym dla poszczególnych funduszy. Na bardzo podobnym poziomie kształtują się wartości wskaźników produktu wartości inwestycji wspartych przez fundusze mikropoŝyczkowe. PoniŜsza tabela przedstawia strukturę wartości tego wskaźnika. Tabela 31. Wartość inwestycji wspartych przez fundusze mikropoŝyczkowych Fundusz poŝyczkowy Wartość zakładana w umowie o dofinansowanie (tys. zł) Wartość osiągnięta na dzień rozliczenia projektu (tys. zł) ( ) Realizacja wskaźnika FCIP % Pomeranus ,9 103% SFP % SISG b.d. b.d. b.d. Źródło: Opracowanie własne na podstawie uzyskanych danych od respondentów IDI Wartość inwestycji wspartych przez fundusze mikropoŝyczkowe kształtuje się na poziomie o ok % wyŝszym niŝ wartość udzielonych poŝyczek. Oznacza to, iŝ większość udzielanych poŝyczek zakładała wkład własny przedsiębiorcy na minimalnym poziomie 20%. Jedynie w przypadku funduszu Pomeranus wartość inwestycji jest średnio o 25% wyŝsza niŝ wartość udzielonych poŝyczek, co świadczy o tym, iŝ klienci tego funduszu dokładali więcej środków własnych do inwestycji finansowanych z poŝyczek. Przekroczenie wskaźnika rezultatu, podobnie jak w przypadku wartości wsparcia poŝyczkowego, świadczy o sprawnym zarządzaniu funduszami oraz o duŝym zainteresowaniu przedsiębiorców, które przekładało się na pobierane poŝyczki. Większe, niŝ zakładane, aktywa trafiły więc na rynek, co korzystnie wpłynęło na sytuację przedsiębiorców z sektora MŚP. ZałoŜenie wskaźnika dotyczącego ilości utworzonych w wyniku udzielenia poŝyczki miejsc pracy nie miało charakteru obligatoryjnego. Monitoring realizacji tego wskaźnika leŝy w gestii funduszu poŝyczkowego i dla 56

57 przedsiębiorców ma charakter zupełnie dobrowolny. Stopień realizacji załoŝonych wskaźników przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 32. Utworzone nowe miejsca pracy w przedsiębiorstwach, które uzyskały poŝyczki Fundusz poŝyczkowy Wartość zakładana w umowie o dofinansowanie (szt.) Wartość osiągnięta na dzień rozliczenia projektu (szt.) ( ) Realizacja wskaźnika FCIP % Pomeranus % SFP 20 b.d. b.d. SISG b.d. b.d. b.d. Źródło: Opracowanie własne na podstawie uzyskanych danych od respondentów IDI Uzyskany w toku badania zakres danych, brak moŝliwości dotarcia do klientów funduszy poŝyczkowych oraz brak zastosowania grupy kontrolnej uniemoŝliwia jednoznaczne określenie wpływu uzyskania przez przedsiębiorstwa poŝyczek na osiągnięcie powyŝszych wskaźników (efektu netto interwencji). Tym niemniej, zdaniem respondentów IDI wpływ ten był istotny, szczególnie w przypadku młodych firm, które były w okresie intensywnego wzrostu i kaŝde wsparcie przekładało się na realne efekty rozwojowe, w tym tworzone miejsca pracy. Wskazane w tabeli wartości świadczą o ostroŝnych szacunkach Beneficjentów w tym zakresie, które zostały kilkukrotnie przekroczone. NiezaleŜnie od współdziałania innych czynników, które mogły mieć wpływ (i prawdopodobnie miały), tak spektakularne przekroczenie zakładanych wskaźników naleŝy uznać za pozytywne, gdyŝ świadczy o wzroście zatrudnienia w sektorze mikro i małych przedsiębiorców. Realizacja wskaźników w ramach poddziałania SPO WKP W przypadku funduszy poręczeniowych, które otrzymały wsparcie w ramach poddziałania osiąganie wskaźników miało inną dynamikę. Wszystkie fundusze wywiązały się z określonych wskaźników rezultatu dotyczących wartości udzielonych poręczeń w okresie trwałości projektu. Większa od zakładanej wartość udzielonych poręczeń zmieniła przewidywaną strukturę udzielanych poręczeń. W przypadku niektórych funduszy udzielano mniej niŝ zakładano poręczeń o wyŝszej od zakładanej wartości. Szczegółowe dane dotyczące realizacji wskaźnika zakładanej liczby przedsiębiorstw, którym udzielono poręczenia przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 33. Liczba przedsiębiorstw, które uzyskały poręczenia przyznane przez wsparte fundusze poręczeń kredytowych Fundusz poręczeniowy 9 Wartość zakładana w umowie Wartość osiągnięta na dzień rozliczenia Realizacja wskaźnika ( ) Wartość osiągnięta na dzień realizacji 9 Polfund - Fundusz Poręczeń Kredytowych POLFUND S.A., ZRPFK - Zachodniopomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o., FWRGMS Fundusz Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina Sp.z o.o., FPK 57

58 o dofinansowanie (szt.) projektu (szt.) ( ) badania (szt.) (30.06.) Polfund b.d b.d 143 ZRFPK % 734 FWRGMS % 333 FPK % 364 Źródło: Opracowanie własne na podstawie uzyskanych danych od respondentów IDI Tylko w jednym z czterech 12 realizowanych projektów udało się osiągnąć zakładany wskaźnik liczby przedsiębiorstw, które uzyskały poręczenia na dzień rozliczenia projektu. W przypadku Funduszu Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecin wskaźnik ten udało się osiągnąć w okresie trwałości projektu. W odniesieniu do projektu realizowanego przez Zachodniopomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych nie osiągnięto zakładanych wskaźników, tym niemniej było to związane z zdecydowanie wyŝszą od zakładanej wartością realizowanych projektów. W takim układzie nie zrealizowanie zakładanego wskaźnika nie powodowało Ŝadnego zagroŝenia, gdyŝ aktywa będące w dyspozycji funduszu zostały w pełni wykorzystane w okresie trwałości. PoniŜsza tabela przedstawia stopień realizacji wskaźnika wartości udzielonych poręczeń. Tabela 34. Wartość poręczeń udzielonych przez fundusze poręczeniowe Wartość osiągnięta na Wartość zakładana dzień rozliczenia Fundusz w umowie projektu poręczeniowy o dofinansowanie (tys. zł) (tys. zł) ( ) Realizacja wskaźnika ( ) Wartość osiągnięta na dzień realizacji badania (tys. zł) (30.06.) Polfund b.d , 15 b.d , 25 ZRFPK , ,4 70% ,4 FWRGMS , , % , 28 FPK 3 750, , % , 69 Źródło: Opracowanie własne na podstawie uzyskanych danych od respondentów IDI W dwóch spośród czterech projektów udało się osiągnąć zakładaną wartość udzielonych poręczeń juŝ na dzień rozliczenia projektu. W przypadku Funduszu Poręczeń Kredytowych ze Stargardu Szczecińskiego udało się znacznie przekroczyć zakładany wskaźnik. Jest to zapewne wynikiem tego, iŝ fundusz ten dysponował aktywami o najniŝszej wartości, przez co udzielane przez niego poręczenia były zdecydowanie niŝszej wartości 187,5 tys. zł 13 wobec 1,4 mln zł maksymalnej wartości poręczenia w Zachodniopomorskim Regionalnym Fundusz Poręczeń Kredytowych w Stargardzie Szczecińskim Sp. z o.o. Skróty stosowane we wszystkich fragmentach dotyczących poddziałania Fundusz realizuje projekt ogólnopolski i nie zakładał wskaźników na poziomie regionalnym. 11 Dane dla ZRPFK i FWRGMS stanowią agregację dwóch realizowanych projektów przez kaŝdy z funduszy. 12 Dane dla Polfundu nie są uwzględnione jako pozbawione punktu odniesienia. 13 W trakcie realizacji projektu kwota ta została podniesiona do 200 tys. zł 58

59 Funduszu Poręczeń Kredytowych. NiŜsze poręczenia udzielane były na niŝsze kredyty, które zdecydowanie szybciej były zwracane. Wobec tego kapitał w mniejszym funduszu moŝna było obrócić kilkukrotnie w badanym czasie. Dobrze ilustruje to wskazana wartość udzielonych poręczeń osiągnięta na dzień realizacji badania, która w przypadku FPK jest prawie 5-krotnie wyŝsza od wartości początkowej. W przypadku projektów realizowanych przez ZRFPK załoŝoną wartość udzielonych poręczeń udało się osiągnąć w okresie trwałości projektu, co wynika ze wspomnianej juŝ róŝnicy w tempie zarządzania aktywami w przypadku wysokiej wartości portfela. W przypadku poddziałania beneficjenci nie zakładali dodatkowych wskaźników takich jak wartość kredytów inwestycyjnych poręczonych przez fundusze poręczeniowe, czy utworzone nowe miejsca pracy w przedsiębiorstwach, które uzyskały poręczenia. Do najwaŝniejszych efektów długofalowych w odniesieniu do poddziałań i naleŝy zaliczyć przede wszystkim trwały wzrost wartości aktywów, który przekłada się na większą ilość udzielanych na bieŝąco poŝyczek i poręczeń kredytowych. Trwały wzrost wartości aktywów oznacza, iŝ przedsiębiorcy z sektora MŚP mają większą szansę na uzyskanie wsparcia o poŝądanej przez nich wysokości. Ponadto do długofalowych efektów projektu moŝna zaliczyć równieŝ rozwój przedsiębiorstw, szczególnie dzięki wsparciu udzielonemu na cele inwestycyjne (poŝyczki na cele inwestycyjne oraz poręczenia poŝyczek i kredytów inwestycyjnych). Wsparcie przeznaczone na cele inwestycyjne generuje trwalsze miejsca pracy, a takŝe w wyŝszym, niŝ wsparcie na cele obrotowe, stopniu wpływa na innowacyjność przedsiębiorstwa i jego pozycję na rynku. Do efektów długofalowych naleŝy z pewnością zaliczyć takŝe wzrost popularności mikropoŝyczek i poręczeń kredytowych jako atrakcyjnych form finansowania/ zabezpieczania kredytów wśród przedsiębiorców z sektora MŚP. Wnioski Projekty realizowane w ramach analizowanych działań w zdecydowanej większości osiągnęły załoŝone wartości wskaźników. Wskaźniki monitorowane na trzech poziomach w zaleŝności od typu efektów podzielone zostały na wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania. Wskaźniki produktu, a więc wszystkie materialne i niematerialne wartości stworzone w wyniku realizacji projektów, osiągnęły zakładaną wartość. Świadczy to o dobrym dopasowaniu projektów do potrzeb beneficjentów. NaleŜy pamiętać, iŝ produkty interwencji są waŝnym elementem działań, lecz stanowią jedynie środek do osiągnięcia celów szczegółowych czyli rezultatów w postaci zmiany po stronie beneficjenta. Zakładane wielkości wskaźników rezultatu równieŝ zostały osiągnięte. Pozwoliły one osiągnąć podstawowe cele projektów, a więc wzrost konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw poprzez wprowadzenie nowych sposobów zarządzania, nowych technologii i produktów (w działaniach 2.3 i 2.1 SPO WKP) lub zwiększyć wzrost moŝliwości produkcyjnych bądź usługowych (działania 3.4 ZPORR i oraz SPO WKP). Wyjątkiem w analizowanym obszarze są projekty realizowane w ramach działania SPO WKP. W tym przypadku zdecydowana większość wskaźników rezultatu nie została osiągnięta. Efekty projektów na tym poziomie zostały zdecydowanie przeszacowane. Najbardziej wyrazistym przykładem są planowane wartości produktów i usług wyprodukowanych w rezultacie interwencji. Zakładana wartość usług dostarczonych w efekcie projektu została źle oszacowana przez niemal wszystkich beneficjentów działania. Wysnuć moŝemy zatem 59

60 wniosek, Ŝe sposób szacowania zakładanych wartości, zarówno zrealizowanych usług, jak i wyprodukowanych towarów był nieadekwatny. W przypadku wskaźników oddziaływania, czyli szerszego, długookresowego wpływu trudne jest określenie przewidywanego wpływu projektów. Analizując wyniki badania uznać naleŝy jednak, iŝ cele ogólne, na poziomie oddziaływania zostały osiągnięte przez badane podmioty. Konkurencyjność i innowacyjność grupy objętej wsparciem zdecydowanie wzrosła. Wprowadzone nowe sposoby produkcji, zdecydowanie wzrosło zatrudnienie dzięki realizacji projektów oraz obroty przedsiębiorstw. Dzięki analizie porównawczej względem grupy kontrolnej moŝliwe było takŝe stwierdzenie, iŝ efekty wsparcia w postaci wzrostu obrotów były następstwem realizacji projektów. Rekomendacje Wskaźniki dotyczące wzrostu konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw zostały osiągnięte przez badane przedsiębiorstwa. Uznać naleŝy zatem, iŝ zarówno formy wsparcia, jak i metody tworzenia projektów były poprawne i właściwie kierunkowały interwencje w ramach analizowanych działań. Wyjątek stanowi poddziałanie W tym przypadku zawiodły sposoby szacowania rezultatów projektów. Poddziałanie skierowane było na projekty o wysokim potencjale innowacyjnym. Tego typu przedsięwzięcia charakteryzują się większą liczbą niewiadomych. WaŜnym jest zatem, aby podczas realizacji analogicznych względem poddziałania SPO WKP form wsparcia dopracować metodologię szacowania tych wartości stosowaną przez beneficjentów. 7. Które instrumenty wsparcia/działania/poddziałania w największym i najmniejszym stopniu wpłynęły na podniesienie innowacyjności i konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw? Respondenci wywiadów kwestionariuszowych, zostali poproszeni o oszacowanie w skali od 1 do 10 (1 - brak wpływu na innowacyjność/konkurencyjność; 10 bardzo duŝy wpływ na innowacyjność/konkurencyjność) wpływu realizacji projektu na innowacyjność oraz konkurencyjność firmy. Na podstawie zestawienia średnich ocen dla poszczególnych działań z rodzajem wsparcia, które otrzymali respondenci, moŝna wskazać, jaki był wpływ instrumentów wsparcia na podniesienie innowacyjności firmy. Tabela 35. Wpływ realizacji projektów w ramach poszczególnych działań/poddziałań na innowacyjność firmy Wpływ realizacji projektu na innowacyjność firmy w skali od 1 do 10 Działanie/poddziałanie Rodzaj instrumentu wsparcia Średnia 2.1 SPO WKP SPO WKP 2.3 SPO WKP Wsparcie finansowe na pokrycie części kosztów specjalistycznych usług doradczych Wsparcie finansowe na dokonanie nowych inwestycji w środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne Wsparcie finansowe na zwiększenie nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach 6,72 8,41 7,28 60

61 3.4 ZPORR Dotacja inwestycyjna dla mikroprzedsiębiorstw 7,10 Największy wpływ na podniesienie innowacyjności przedsiębiorstwa miały projekty realizowane w ramach poddziałania SPO WKP. Beneficjenci otrzymywali wsparcie finansowe na dokonanie nowej inwestycji w środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne. Realizacja działania 2.3 SPO WKP polegała na udzieleniu wsparcia finansowego dla przedsiębiorstw w celu zwiększenia nakładów inwestycyjnych. W ramach działania 3.4 ZPORR analizie poddany został jedynie II typ projektów dotacja inwestycyjna, poniewaŝ w województwie zachodniopomorskim został zrealizowany tylko jeden projekt I typu specjalistyczne usługi doradcze. Beneficjenci działania 3.4 ZPORR otrzymywali dofinansowanie na realizację projektów inwestycyjnych. W działaniach 2.3 SPO WKP oraz 3.4 ZPORR wpływ realizacji projektów był zbliŝony. Natomiast najniŝszy wpływ na wzrost innowacyjności firmy, w odniesieniu do pozostałych działań/poddziałań, miały projekty realizowane w ramach działania 2.1 SPO WKP. Działanie było realizowane poprzez udzielenie wsparcia finansowego na pokrycie części kosztów usług doradczych, dotyczących podniesienia jakości i efektywności systemu zarządzania. Kontynuując ocenę wpływu projektów zrealizowanych w ramach poszczególnych działań/poddziałań, w tabeli poniŝej zestawiono średnie oceny wpływu na konkurencyjność. Tabela 36. Wpływ realizacji projektów w ramach poszczególnych działań/poddziałań na konkurencyjność firmy Wpływ realizacji projektu na konkurencyjność firmy w skali od 1 do 10 Działanie/poddziałanie Rodzaj instrumentu wsparcia Średnia 2.1 SPO WKP SPO WKP 2.3 SPO WKP Wsparcie finansowe na pokrycie części kosztów specjalistycznych usług doradczych Wsparcie finansowe na dokonanie nowych inwestycji w środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne Wsparcie finansowe na zwiększenie nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach 3.4 ZPORR Dotacja inwestycyjna dla mikroprzedsiębiorstw 7,14 Wartości średnich ocen wpływu na konkurencyjność są zbliŝone do wartości ocen wpływu projektów na innowacyjność firmy. Analiza danych pokazuje, Ŝe w opinii beneficjentów poddziałania SPO WKP realizacja projektu miała większy wpływ na podniesienie konkurencyjności firmy, niŝ w opinii beneficjentów działania 2.3 SPO WKP oraz 3.4 ZPORR. W tym przypadku jednak róŝnica wartości średnich jest znacznie niŝsza. W tym obszarze równieŝ najniŝszy wpływ na wzrost konkurencyjności firmy, w odniesieniu do pozostałych działań/poddziałań, miały projekty realizowane w ramach działania 2.1 SPO WKP. W przypadku poddziałań i udzielone im wsparcie wpływało na całokształt funkcjonowania przedsiębiorstwa, a szczególnie na ich bieŝące funkcjonowanie. W związku ze strukturą udzielanych poŝyczek i 6,96 7,68 7,41 61

62 poręczeń, w której dominowało wsparcie na cele obrotowe oraz przewaŝającym typem beneficjenta ostatecznego, jakim był przedsiębiorca z MŚP działający w branŝy handlu i usług, udzielane wsparcie przeznaczane było przede wszystkim na finansowanie bieŝącej działalności. Szczególną rolę wsparcie oferowane przez fundusze poŝyczkowe i poręczeniowe odgrywało w przypadku młodych przedsiębiorców, którym umoŝliwiało, zdaniem respondentów IDI, rozpędzenie działalności. PoŜyczki oraz poręczenia oferowane dla przedsiębiorców z sektora MŚP nie wpływały znacząco na innowacyjność tych przedsiębiorstw. W związku z przewaŝającym charakterem wsparcia na cele obrotowe trudno jest równieŝ określić ich realny wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw. Wnioski Beneficjenci wszystkich analizowanych działań zauwaŝają zdecydowanie duŝy wpływ realizacji projektów na wzrost konkurencyjności i innowacyjności ich przedsiębiorstw. Na tej podstawie moŝna wnioskować, Ŝe wsparcie w ramach działań jest efektywnym instrumentem, w kontekście wpływu na podniesienie innowacyjności oraz konkurencyjności przedsiębiorstw. Uwagę zwracają szczególnie wysokie oceny beneficjentów poddziałania SPO WKP dotyczące wpływu projektów na podniesienie poziomu innowacyjności i konkurencyjności. Interwencje w ramach tego poddziałania nakierowane były silnie na podniesienie innowacyjności przedsiębiorstw. Wysoka ocena, jaką przyznali beneficjenci w stosunku do wpływu projektu na wzrost tego wymiaru świadczy, iŝ zastosowane narzędzie były odpowiednio dobrane i, co bardzo istotne, skuteczne. Uwzględniają takŝe fakt, iŝ w wymiarze konkurencyjności grupa beneficjentów poddziałania zauwaŝa największy wpływ realizacji projektu. Stąd moŝemy potwierdzić tezę, iŝ innowacyjność jest bardzo istotnym, czy wręcz kluczowym aspektem podnoszenia konkurencyjności przedsiębiorstw. Rekomendacje Wychodząc z załoŝenia, Ŝe potencjał innowacyjny generuje wzrost konkurencyjności, a więc dynamiczny rozwój przedsiębiorstw, uznać naleŝy, Ŝe tego typu interwencje powinny być wdraŝane w celu rozwoju branŝy MŚP w województwie zachodniopomorskim. Projekty nakierowane na wzrost innowacyjności są trudniejsze w realizacji niŝ ogólne projekty inwestycyjne nakierowane na rozwój, stąd teŝ zdecydowanie mniejsza liczba przedsiębiorstw zainteresowanych ich realizacją. W poprzednim okresie programowania beneficjenci poddziałania SPO WKP stanowili grupę zaledwie 29 przedsiębiorstw. Istotna staje się więc odpowiednia promocja wsparcia inwestycyjnego projektów o duŝym potencjale innowacyjnym oraz wdroŝenie narzędzi ułatwiających do niej dostęp, takich jak szkolenia, konferencje i seminaria dotyczące opracowywania projektów o duŝym potencjale innowacyjnym oraz ich miejsca w zarządzaniu przedsiębiorstwem. 8. Jakie czynniki warunkują trwałość efektów w zakresie innowacyjności i konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw? Informacje zgromadzone na podstawie wywiadów kwestionariuszowych świadczą o trwałości efektów osiągniętych w wyniku otrzymanej dotacji. Wszystkie efekty w zakresie innowacyjności (wdroŝenie strategii rozwoju firmy w oparciu o nowe technologie i innowacyjne rozwiązania, załoŝenie firmy opartej na wykorzystaniu nowych technologii, 62

63 zastosowanie technologii informatycznych w firmie), które zostały osiągnięte dzięki realizacji projektów w ramach działania 2.1 ZPORR, w chwili badania nadal były wykorzystywane/funkcjonowały. Na tej podstawie moŝna wnioskować, Ŝe osiągnięte efekty są trwałe. RównieŜ w poddziałaniu SPO WKP i działaniu 2.3 SPO WKP wszystkie efekty, wskazane przez beneficjentów są trwałe - kaŝdy z nich nadal był stosowany/funkcjonował w chwili badania. W chwili badania podmiotów, które otrzymały wsparcie w ramach działania 3.4 ZPORR nadal funkcjonowały firmy nabyte/rozbudowane wskutek realizacji projektu oraz zasadniczo zmienione procesy produkcyjne. We wszystkich przedsiębiorstwach, w których zmodernizowano środki produkcji, w momencie badania nadal były wykorzystywane. RównieŜ we wszystkich podmiotach, w których zrealizowano inwestycję dotyczącą zmiany produktów/usług, nadal były one oferowane. Jedynie dwa rodzaje efektów nie były trwałe we wszystkich przedsiębiorstwach, w których zostały osiągnięte. Pierwszy z nich to rozszerzenie działalności firmy. W 2 spośród 72 badanych podmiotów, gdzie wprowadzono nowe produkty/usługi, w chwili badania nie są juŝ oferowane. Nie został utrzymany równieŝ zwiększony stan zatrudnienia w firmie, w której został wskazany jako efekt dodatkowy zrealizowanej inwestycji. PowyŜsze analizy, nie wskazują na zróŝnicowanie trwałości efektów wsparcia w poszczególnych działaniach. MoŜe to świadczyć, o tym, Ŝe poszczególne instrumenty wsparcia, wartość dofinansowania oraz rodzaj podmiotów, do których było ono kierowane umoŝliwiło osiąganie trwałych efektów w zakresie wzrostu innowacyjności i konkurencyjności. Na tej podstawie moŝna wnioskować, Ŝe interwencje realizowane w ramach działań ZPORR i SPO WKP w województwie zachodniopomorskim generowały trwałe efekty w zakresie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw. W działaniu 2.5 ZPORR głównym efektem uczestnictwa w realizacji projektów było załoŝenie działalności gospodarczej. W badaniu CATI zapytano osoby, które korzystały z form wsparcia w ramach działania 2.5 ZPORR, czy firmy, które powstały w efekcie otrzymanej pomocy nadal funkcjonują. Wykres 1. Funkcjonowanie firmy w chwili badania Zdecydowana większość badanych (77%) wskazała, Ŝe ich firma, powstała w wyniku uzyskania wsparcia w ramach działania 2.5 ZPORR, nadal funkcjonuje. Aby oszacować, w jakim stopniu nadal funkcjonują podmioty, które nie powstałyby bez otrzymanej pomocy w ramach działania 2.5 ZPORR zestawiono w tabeli krzyŝowej dwie zmienne: funkcjonowanie podmiotu w momencie badania oraz załoŝenia firmy. 63

64 Tabela 37. ZaleŜność pomiędzy wsparciem otrzymanym w ramach działania 2.5 ZPORR a trwałością funkcjonowania firmy Czy bez wsparcia w ramach projektu z działania 2.5 ZPORR załoŝyłby Pan/ załoŝyłaby Pani firmę? Tak Nie Nie wiem Czy Pana/i firma funkcjonuje do chwili obecnej? Tak Nie Ogółem Liczebność % 79% 21% 100% Liczebność % 72% 28% 100% Liczebność % 90% 10% 100% Analiza zaleŝności pomiędzy dwoma zmiennymi, przedstawiona w powyŝszej tabeli wskazuje, Ŝe podmioty, które powstałyby bez wsparcia w ramach działania 2.5 ZPORR, w 79% funkcjonowały w chwili badania. Natomiast wśród podmiotów, których pomoc otrzymana z działania 2.5 ZPORR była czynnikiem warunkującym załoŝenie działalności gospodarczej, w momencie badania odsetek funkcjonujących był niŝszy o kilka punktów procentowych. Analiza danych dla tej zaleŝności wskazuje, Ŝe trwałość funkcjonowania jest wyŝsza wśród podmiotów, których powstania nie warunkowało uczestnictwo w projekcie, realizowanym w ramach działania 2.5 ZPORR. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe wysokość dofinansowania, którą otrzymywali uczestnicy projektów nie umoŝliwiała realizacji duŝych inwestycji. Dlatego teŝ inne czynniki, takie jak motywacja do podjęcia działalności gospodarczej oraz jakość biznesplanu, moŝna uznać, za podstawowe czynniki, które mogły wpłynąć na trwałość funkcjonowania firmy. Wnioski Projekty w ramach wszystkich analizowanych działań cechowały się wysoką trwałością efektów odnoszących się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności. Z tej perspektywy trudno jest wyróŝnić, które formy wsparcia cechują się większa trwałością efektów, a które mniejszą - w sytuacji, kiedy trwałość projektów jest na podobnym, wysokim poziomie. Trwałość efektów wsparcia jest pochodną skrupulatnego planowania działań w ramach projektów. Interwencje miały charakter perspektywiczny i pozwalały utrzymać rezultaty osiągnięte dzięki wsparciu. Rekomendacje Wysoki poziom trwałości projektów uzyskany został poprzez wdroŝenie mechanizmów pozwalających wyłonić do realizacji projekty dobrze zaplanowane, o perspektywicznym charakterze. Następstwem takiego działania jest fakt, Ŝe efekty uzyskane podczas realizacji projektów są nadal wykorzystywane. W obecnym okresie programowania ( ) naleŝy stosować analogiczne mechanizmy wyłaniania projektów 64

65 odnoszących się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw. Pozwoli to na wybór dobrze przygotowanych i zaplanowanych projektów zapewniających wysoką trwałość efektów. 9. W jakim stopniu zrealizowane interwencje w ramach ZPORR i SPO WKP były spójne względem dokumentacji programowej i strategicznej? W Strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku 2020 sformułowano sześć celów strategicznych, z czego dwa z nich odnoszą się do sfery gospodarczej. Są to: 1. Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania. 2. Wzmacnianie mechanizmów rynkowych i otoczenia gospodarczego. Cele strategiczne zdefiniowano na podstawie: analizy realizacji Strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku 2015, prospektywnej analizy rozwoju regionu do 2020 roku, ustalenia najwaŝniejszych problemów województwa i oczekiwanych kierunków działań wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej. Punktem odniesienia przy wyborze celów strategicznych były takŝe podstawowe dokumenty unijne, w tym Strategia Lizbońska oraz obowiązujące i opracowywane dokumenty krajowe, takie jak projekt Narodowego Planu Rozwoju na lata oraz projekt Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata Realizacja celu numer 1. Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania jest wspierana przez następujące cele kierunkowe Wzrost innowacyjności gospodarki, 1.2. Rozwój i promocja produktów turystycznych regionu, 1.3. Wspieranie współpracy i rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, 1.4. Wspieranie wzrostu eksportu, 1.5. Rozwój gospodarki morskiej, 1.6. Restrukturyzacja i wspieranie prorynkowych form produkcji rolnej i rybołówstwa w tym aktywizacja obszarów wiejskich. Realizacja celu numer 2. Wzmacnianie mechanizmów rynkowych i otoczenia gospodarczego jest wspierana przez następujące cele kierunkowe: 2.1. Podnoszenie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, 2.2. Popieranie rozwoju lokalnych produktów i usług, 2.3. Podnoszenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu, 2.4. Wspieranie rozwoju instytucjonalnego, finansowego i usługowego otoczenia biznesu. Interwencje realizowane w ramach analizowanych w badaniu działań ZPORR i SPO WKP były skoncentrowane na: 65

66 1. zwiększeniu poziomu konkurencyjności firm z sektora MŚP (2.1 i 2.3 SPO WKP oraz 3.4 ZPORR) poprzez zwiększenie nakładów inwestycyjnych i modernizację przedsiębiorstw, 2. poprawie poziomu innowacyjności (2.2.1 SPO WKP) poprzez wspieranie nowych inwestycji, 3. aktywnym wspieraniu zatrudnienia (2.5 ZPORR) poprzez stymulowanie powstawania nowych mikroprzedsiębiorstw. Zgodnie z analizą efektów interwencji zawartą we wcześniejszej części niniejszego opracowania moŝemy określić podstawowe obszary wsparcia w ramach omawianych działań. Podstawowym efektem działania 2.5 ZPORR było zwiększenie ilości zakładanych mikroprzedsiębiorstw. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, Ŝe niemal połowa badanych beneficjentów ostatecznych działania deklarowała, Ŝe nie załoŝyłaby firmy bez wsparcia w ramach działania. Realizacja działania wpłynęła w sposób zasadniczy na rozwój sektora mikroprzedsiębiorstw na analizowanym obszarze. Rozwój mikroprzedsiębiorstw zapewniała takŝe realizacja działania 3.4 ZPORR. Modernizacja wyposaŝenia firm będących beneficjentami działania umoŝliwiła dynamiczny rozwój badanej grupy. Zaobserwowany został wzrost obrotów, sprzedaŝy oraz zatrudnienia we wspartych przedsiębiorstwach. W ramach działań 2.3, i 2.1 SPO WKP wdraŝane były projekty o wysokim poziomie innowacyjności. Wsparcie inwestycyjne w ramach działań 2.3 i SPO WKP pozwoliło w znaczący sposób unowocześnić ofertę beneficjentów, a takŝe zmodernizować ich procesy produkcyjne. Dzięki realizacji działania 2.1 SPO WKP wprowadzono nowe sposoby zarządzania firmą, które w sposób bezpośredni przełoŝyły się na rozwój wspartych przedsiębiorstw. Określić moŝemy zatem, Ŝe wsparcie analizowanych działań w ramach SPO WKP pozwoliło podnieść innowacyjność sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim. Omawiane interwencje były zatem spójne z celami kierunkowymi strategii rozwoju województwa, takimi jak: Wzrost innowacyjności gospodarki, Wspieranie współpracy i rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. Ponadto, przytoczone powyŝej efekty działań przyczyniały się do realizacji podstawowych celów poszczególnych typów wsparcia. Cele te były inne w stosunku do róŝnych działań. Celem działania 2.5 ZPORR było aktywne wspieranie zatrudnienia poprzez stymulowanie powstawania nowych mikroprzedsiębiorstw. Realizacja działania 3.4 ZPORR miała na celu zwiększenie konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw w początkowym okresie ich rozwoju poprzez zapewnienie specjalistycznego doradztwa oraz zwiększenie zdolności inwestycyjnej. Celem działania 2.3 SPO WKP było zwiększanie konkurencyjności, zaś poddziałania SPO WKP zwiększenie innowacyjności poprzez unowocześnienie oferty produktowej lub usługowej bądź poprzez modernizację procesu produkcyjnego. Zestawienie tych celów z osiągniętymi efektami wsparcia w ramach poszczególnych działań wskazuje, Ŝe były one spójne z załoŝeniami dokumentacji programowej. Wnioski Odpowiednie ukierunkowanie wsparcia w ramach interwencji realizowanych na poziomie województw osiągnąć moŝna dzięki ujęciu ich w odniesieniu do odpowiednio ogólnych dokumentów strategicznych. W województwie zachodniopomorskim taką rolę pełni Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku Dokument ten wyznacza cele i priorytety rozwoju regionu. Weryfikacja dokumentacji w zestawieniu z 66

67 analizą efektów interwencji w ramach objętych badaniem działań ZPORR i SPO WKP pozwala stwierdzić, iŝ poszczególne działania były spójne z załoŝeniami dokumentacji strategicznej. Rekomendacje Interwencje w ramach analizowanych działań uzyskały odpowiedni poziom skuteczności realizując załoŝone cele. Ogólnymi efektami wsparcia na poziomie rezultatów i oddziaływania projektów jest wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. Ocenić moŝemy, iŝ spójność względem dokumentacji zarówno programowej, jak i strategicznej umoŝliwia realizację strategicznych celów regionu. Zatem, punktem wyjścia podczas planowania interwencji w obszarze wzrostu konkurencyjności i innowacyjności MŚP winny być dokumenty na poziomie strategicznym względem regionu, do którego odnosi się interwencja. 67

68 Działanie 2.5 ZPORR 10. Ile i jakie podmioty skorzystały z usług doradczych i szkoleniowych wspierających zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej? 11. W jakim stopniu środki przekazane podmiotom w ramach tego działania przyczyniły się do wzrostu ilości nowych przedsiębiorstw? 12. Z jakiej formy pomocy finansowej skorzystały nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa? 13. Jakie metody rozwoju przedsiębiorstw zostały rozpowszechnione? 14. Czy otrzymane przez nowo powstałe przedsiębiorstwa formy pomocy przyczyniły się do zwiększenie ich konkurencyjności? Celem bezpośrednim działania 2.5 ZPORR Promocja przedsiębiorczości było aktywne wspieranie zatrudnienia, poprzez stymulowanie powstawania nowych mikroprzedsiębiorstw oraz zapewnienie nowo zarejestrowanym mikroprzedsiębiorcom pomocy w wykorzystaniu dostępnych instrumentów wsparcia. W ramach działania realizowany był jeden typ projektu, który obejmował następujące formy wsparcia: Świadczenie usług doradczych i szkoleniowych wspierających zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej, polegających na: organizowaniu usług informacyjnych z zakresu podstawowych zasad prowadzenia działalności gospodarczej, organizowaniu grupowych i indywidualnych usług doradczych i szkoleniowych, umoŝliwiających nabywanie umiejętności niezbędnych dla prowadzenia działalności gospodarczej, organizowaniu szkoleń ukierunkowanych na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, połączonych z indywidualnym doradztwem (coaching) jako częścią szkolenia, zapewnieniu opieki indywidualnego doradcy, który wsparciem obejmie określoną grupę osób, udzielając im pomocy doradczej np. w: diagnozie potrzeb przedsiębiorstwa i zdefiniowaniu rodzaju oraz zakresu potrzebnej pomocy, ułatwianiu dostępu do zaawansowanych usług doradczych i szkoleniowych, korzystaniu z instrumentów wsparcia dostępnych dla mikroprzedsiębiorców, organizowaniu przedsięwzięć grupowych z udziałem nowo zarejestrowanych mikroprzedsiębiorców. 2. Rozpowszechnianie dobrych praktyk i metod rozwoju. 3. Przekazywanie pomocy finansowej przysługującej po zarejestrowaniu się mikroprzedsiębiorcy w formie: wsparcia pomostowego, jednorazowej dotacji inwestycyjnej na rozwój działalności. W województwie zachodniopomorskim zrealizowane zostały 23 projekty przez łącznie 16 podmiotów zarówno przedsiębiorstwa prywatne (firmy szkoleniowe), jak i organizacje pozarządowe, uczelnie wyŝsze oraz 14 Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego , Dz. U. z 30 maja 2006r. Nr 102, poz

69 inne instytucje publiczne. W poniŝszej tabeli przedstawiono listę projektów zrealizowanych w ramach działania 2.5 ZPORR. Tabela 38. Lista projektów zrealizowanych w ramach działania 2.5 L.p. Nazwa beneficjenta Tytuł projektu Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (FDPA) Aktywne wspieranie rozwoju przedsiębiorczości lokalnej Police Aktywne wspieranie rozwoju przedsiębiorczości lokalnej Szczecin Wartość projektu (PLN) Wsparcie przedsiębiorczych projekt dla powiatu myśliborskiego Koszalińska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Moja firma w Unii Europejskiej ,83 5. Wsparcie przedsiębiorczych projekt Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa dla powiatów świdwińskiego i (FDPA) drawskiego Szczecińska Fundacja Talent Promocja - Postęp Instytut Organizacji Przedsiębiorstw i Technik Informacyjnych InBIT Sp. z o.o. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Powiatu Sławieńskiego Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Szczecińskie Centrum Przedsiębiorczości 11. Uniwersytet Szczeciński 12. Agencja Rozwoju Północnej Wielkopolski w Pile 13. Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny Sp. zo.o. Moja Firma wspieranie przedsiębiorczości młodych ZDROWA konkurencja promocja przedsiębiorczości w sektorze usług medycznych i opieki społecznej , ,03 Moje małe przedsiębiorstwo ,13 Aktywne wspieranie rozwoju przedsiębiorczości lokalnej Stargard Szczeciński Aktywne wspieranie rozwoju przedsiębiorczości lokalnej Pyrzyce Studencka i absolwencka mikroprzedsiębiorczość pierwsze kroki w biznesie Pomagamy przedsiębiorczym w Powiecie Wałeckim Wsparcie rozwoju działalności gospodarczej realizowanej poprzez Internet , , , Uniwersytet Szczeciński MÓJ BIZNES Szczecińska Fundacja Talent - Promocja - Postęp Zostań przedsiębiorcą wsparcie dla osób tworzących mini przedsiębiorstwa Polska Fundacja Przedsiębiorczości Aktywna promocja zachodniopomorskiej ,72 69

70 przedsiębiorczości 17. Szczecińska Fundacja Talent - Promocja - Postęp Zainwestuj w siebie wspieranie przedsiębiorczości ,6 18. Zachodniopomorska Szkoła Biznesu Mój biznes Akademia Rolnicza w Szczecinie Agroturystyka to teŝ biznes szkolenia przygotowujące do prowadzenia ,33 działalności agroturystycznej 20. Firma Handlowo Usługowa "JAR-MAR" Centrum Kształcenia "Wiedza dla wszystkich" Twoja firma , System wspierania rozpoczęcia Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny Sp. z działalności biznesowej w środowisku o.o. akademickim" , Instytut Postępowania Twórczego Przedsiębiorczość szansą na twój Sp. z o.o. sukces PRZEDE WSZYSTKIM 23. LINK EDUKACJA Tomasz Matejuk PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ OD POMYSŁU DO REALIZACJI ,59 Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji projektów PoniŜej zaprezentowano wyniki analizy dotyczące wymienionych w powyŝszej tabeli projektów, w szczególności zaś wyniki dotyczące ich beneficjentów ostatecznych. Analiza wykonana została na podstawie desk research, a takŝe badania ilościowego CATI. Jako Ŝe badanie CATI realizowane było kilka lat po zakończeniu realizacji projektów, moŝliwe było prześledzenie losów beneficjentów ostatecznych w dłuŝszej perspektywie czasowej. Tym samym moŝna było określić nie tylko rezultaty osiągnięte bezpośrednio po realizacji projektów, ale takŝe ich trwałość. Problemem, który pojawił się w toku analizy desk research było zachowanie kompletności danych zawartych w sprawozdaniach z realizacji poszczególnych projektów. Sprawozdania kompletne (zawierające informacje dotyczące wszystkich wskaźników) wystąpiły w przypadku dziewięciu projektów, z kolei w kolejnych ośmiu brakowało danych odnośnie jednego bądź dwóch wskaźników. W przypadku braku informacji o liczbie punktów informacyjno-doradczych działających w ramach projektu (wskaźnik 2.5.1) moŝna przyjąć, Ŝe dany projekt nie zakładał utworzenia takiego punktu. Z kolei w sytuacji, gdy w sprawozdaniu nie wystąpiła informacja o liczbie miejsc pracy w przedsiębiorstwach stworzonych w wyniku realizacji projektu (wskaźnik ), moŝna załoŝyć, Ŝe liczba ta jest taka sama bądź zbliŝona do liczby nowych mikroprzedsiębiorstw utworzonych w wyniku realizacji projektu (wskaźnik 2.5.9). Podsumowując, dane uzyskane na podstawie sprawozdań uznać moŝna za w pełni satysfakcjonujące w przypadku siedemnastu projektów. Zdaniem ewaluatorów ewentualne braki w pozostałych sprawozdaniach nie zaburzają ogólnego wyniku uzyskanego w trakcie badania. W sytuacji, gdy w sprawozdaniu brakowało informacji odnośnie większej ilości wskaźników, danych szukano w jego części opisowej, w PEFS oraz we wnioskach o dofinansowanie projektu. Te ostatnie trudno uznać za źródło całkowicie miarodajne, jako Ŝe zawierają one zakładane wskaźniki realizacji, które w późniejszych etapach mogły ulec zmianie. Niemniej jednak stanowią one pewien punkt odniesienia. Hierarchia waŝności źródeł analizy desk research przedstawia się następująco: 1. Sprawozdanie załącznik Wskaźniki realizacji projektu. 70

71 2. Sprawozdanie część opisowa. 3. PEFS. 4. Wniosek o dofinansowanie projektu. Wyniki przeprowadzonych analiz zaprezentowane zostały poniŝej. 10. Ile i jakie podmioty skorzystały z usług doradczych i szkoleniowych wspierających zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej? Beneficjentami ostatecznymi działania 2.5 ZPORR mogły być osoby fizyczne 15 : nie zarejestrowane jako bezrobotne, zamierzające rozpocząć działalność gospodarczą (bez względu na płeć, wiek, posiadane doświadczenie zawodowe), z wyłączeniem osób, które były właścicielami przedsiębiorstwa i prowadziły działalność gospodarczą po 1 stycznia 2004 r., spełniające kryteria określone dla mikroprzedsiębiorcy. Priorytetowo traktowane były: osoby odchodzące z rolnictwa, osoby zagroŝone utratą zatrudnienia, młodzieŝ do 25 roku Ŝycia nie zarejestrowana jako bezrobotna. W województwie zachodniopomorskim wsparcie w ramach działania 2.5 ZPORR otrzymało 1148 beneficjentów ostatecznych, w tym łącznie 636 męŝczyzn i 512 kobiet. W przypadku większości projektów liczba beneficjentów ostatecznych płci męskiej mniej lub bardziej przewyŝszała liczbę beneficjentów ostatecznych płci Ŝeńskiej, aczkolwiek w przypadku sześciu projektów to kobiety stanowiły większą grupę wśród ostatecznych beneficjentów. PrzewaŜająca liczba osób uczestniczących w projektach pochodziła z terenów miejskich (80%). Tylko 4 z dwudziestu trzech realizowanych projektów skierowane były tylko do mieszkańców miast, z kolei 3 przewidywały jako beneficjentów ostatecznych wyłącznie osoby młode (w tym osoby do 25 roku Ŝycia, absolwentów szkół ponadgimnazjalnych, studentów). Istniały takŝe projekty, w których nie pojawił się wskaźnik odnoszący się do liczby uczestniczących osób do 25 roku Ŝycia, co nie oznacza jednak, Ŝe takie osoby nie brały udziału w danym projekcie wręcz przeciwnie, zostały one jedynie zakwalifikowane według innego wskaźnika np. absolwenci szkół ponadgimnazjalnych czy studenci, co w większości przypadków siłą rzeczy indukuje przynaleŝność do grupy wiekowej do 25 roku Ŝycia. Osoby odchodzące z rolnictwa zostały beneficjentami ostatecznymi pięciu projektów, natomiast osoby zagroŝone utratą zatrudnienia czterech. W poniŝszej tabeli przedstawiono ogólne dane odnoszące się do poszczególnych grup beneficjentów ostatecznych. 15 TamŜe. 71

72 Tabela 39. Beneficjenci ostateczni projektów wg grup priorytetowych Grupa priorytetowa Ogółem liczba beneficjentów ostatecznych w ramach grupy priorytetowej MłodzieŜ do 25 roku Ŝycia 183 Osoby uczące się w tym absolwenci szkół ponadgimnazjalnych 14 w tym studenci 223 Osoby pracujące 301 w tym osoby zagroŝone utratą zatrudnienia 24 w tym osoby odchodzące z rolnictwa 12 Źródło: Opracowanie własne na podstawie desk research Ogółem liczba beneficjentów ostatecznych 1148 Przewidywany obszar realizacji poszczególnych projektów obejmował albo pojedyncze powiaty, albo jak w przypadku dziesięciu projektów całe województwo zachodniopomorskie. Jeśli chodzi o pojedyncze powiaty, najwięcej projektów zrealizowano w powiecie Miasto Szczecin 4. Z kolei w powiatach gryfickim, stargardzkim i goleniowskim zrealizowane zostały po 2 projekty. Obszar realizacji projektów przedstawiono na poniŝszej mapie. 16 Niezgodność danych. 72

73 Mapa 1. Obszary realizacji projektów Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji projektów W przypadku projektów, których obszar realizacji ograniczony był do terenu jednego lub kilku powiatów beneficjenci ostateczni pochodzili z tego właśnie obszaru. Natomiast w przypadku projektów realizowanych w całym województwie trudno określić, z jakich konkretnie powiatów pochodzili beneficjenci ostateczni, w szczególności czy zamieszkiwali powiaty oznaczone na mapie najjaśniejszą barwą, czyli te, w których nie przewidziano realizacji Ŝadnego projektu lokalnego. MoŜna przyjąć, Ŝe mobilność osób była raczej niska (udział w projekcie wiązał się z koniecznością dojazdu, np. do Szczecina czy Koszalina), zatem osoby z obszarów objętych jedynie projektami ogólnowojewódzkimi stanowiły najpewniej niewielki odsetek ogólnej liczby uczestników projektów, w tym ich beneficjentów ostatecznych. Dane te poniekąd potwierdziło badanie CATI, na podstawie 73

74 którego stworzono poniŝej zaprezentowaną mapę określającą obszary, na których w wyniku działania 2.5 ZPORR załoŝone zostały nowe przedsiębiorstwa. 17 Mapa 2. Obszary powstania nowych przedsiębiorstw Największa ilość nowych firm załoŝona została w obrębie powiatu Miasto Szczecin blisko 35% wszystkich przedsiębiorstw utworzonych w wyniku działania 2.5 ZPORR. Przedsiębiorstwa powiatu polickiego stanowią z kolei 14% ogólnej liczby firm. Mniej niŝ 10%, ale więcej niŝ 5% całkowitej liczby nowoutworzonych firm znajduje się w powiatach: stargardzkim, myśliborskim i mieście Koszalin. Stosunkowo najmniej nowych przedsiębiorstw powstało w części północnej i wschodniej województwa. Ponadto zauwaŝalna jest takŝe róŝnica pomiędzy ilością firm utworzonych w obrębie byłego województwa szczecińskiego a ilością firm, które powstały na terenie 17 Dane na podstawie 293 efektywnych wywiadów kwestionariuszowych CATI. 74

75 dawnego województwa koszalińskiego. Tych pierwszych jest znacznie więcej, zatem stwierdzić moŝna, Ŝe projekty realizowane w ramach działania 2.5 ZPORR nie przyczyniły się do zniwelowania tradycyjnych róŝnic w rozwoju ekonomicznym obu tych subregionów. 11. W jakim stopniu środki przekazane podmiotom w ramach tego działania przyczyniły się do wzrostu ilości nowych przedsiębiorstw? W wyniku realizacji projektów powstało łącznie 613 nowych mikroprzedsiębiorstw, w tym 246 prowadzonych przez kobiety, 187 prowadzonych przez młodzieŝ do 25 roku Ŝycia, 12 prowadzonych przez osoby odchodzące z rolnictwa i 33 prowadzone przez osoby zagroŝone utratą zatrudnienia. Wszystkie powyŝsze wskaźniki zostały zrealizowane w 100% w odniesieniu do całkowitej liczby projektów, jak równieŝ w odniesieniu do wartości zakładanych przez poszczególne projekty. Informacje odnośnie tego, ile z nowopowstałych przedsiębiorstw istnieje do chwili obecnej, znajdują się w części Wskaźnik przeŝycia przedsiębiorstw niniejszego podrozdziału. 12. Z jakiej formy pomocy finansowej skorzystały nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa? W ramach działania 2.5 istniały trzy formy pomocy finansowej, z których mogły skorzystać nowo zarejestrowane firmy: jednorazowa dotacja inwestycyjna w wysokości maksymalnie zł 18, podstawowe wsparcie pomostowe, przedłuŝone wsparcie pomostowe. Szczegóły dotyczące liczby osób korzystających z jednorazowych dotacji na rozwój działalności przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 40. Osoby korzystające z jednorazowych dotacji 19 Wartość docelowa określona w umowie (osoby) Wartość osiągnięta od początku realizacji (osoby) % - stopień realizacji wskaźnika Liczba osób korzystających z jednorazowych dotacji na rozwój ,69% działalności w tym kobiety ,00% w tym młodzieŝ do 25 roku Ŝycia ,90% w tym osoby odchodzące z rolnictwa ,00% 18 Dokumentacja konkursowa Działania 2.5 ZPORR, edycja 2006, konkurs II. 19 Dane na podstawie 20 sprawozdań z realizacji projektów. 75

76 w tym osoby zagroŝone utratą zatrudnienia Źródło: Opracowanie własne na podstawie desk research ,00% Na podstawie analizy dwudziestu sprawozdań z realizacji projektów wynika, Ŝe niemal wszystkie wskaźniki zostały zrealizowane w 100% w stosunku do wartości zakładanych w umowie. Odnotowano nieco niŝszą (90 w stosunku do zaplanowanych 91) niŝ załoŝono liczbę osób do 25 roku Ŝycia, które skorzystały z jednorazowej dotacji inwestycyjnej. Ogólny stopień realizacji wskaźnika dotyczącego liczby osób korzystających z tej formy pomocy finansowej wyniósł nieco mniej niŝ 100%. PowyŜsze informacje uzupełnić naleŝy o dane uzyskane w drodze analizy części opisowej trzech niekompletnych sprawozdań z realizacji projektów. W przypadku kaŝdego z nich liczba osób, które skorzystały z jednorazowej dotacji na rozwój działalności gospodarczej wyniosła 32. Jedynie w przypadku jednego projektu udało się ustalić (na podstawie PEFS), jaki był udział kobiet (13) i osób do 25 roku Ŝycia (9) w ogólnej liczbie osób, które skorzystały z dotacji. Podsumowując, ogólna liczba osób, które skorzystały z jednorazowej dotacji inwestycyjnej wynosi 419, w tym 140 kobiet i 99 osób do 25 roku Ŝycia 20 oraz 4 osoby odchodzące z rolnictwa i 24 osoby zagroŝone utratą zatrudnienia. 21 Jeśli chodzi o dane dotyczące liczby osób korzystających ze wsparcia pomostowego, to trudność stanowiło ustalenie odrębnych wartości dla wsparcia podstawowego i wsparcia przedłuŝonego. Wynikało to z faktu, Ŝe w załącznikach do sprawozdań z realizacji projektów wskaźnik odnosił się do ogólnej liczby osób korzystających z tej formy pomocy finansowej. W części opisowej sprawozdań natomiast jedynie w kilku przypadkach podano informacje odnoszące się do obu form wsparcia pomostowego. Dane dotyczące liczby osób ogólnie korzystających ze wsparcia pomostowego szczegółowo opisuje poniŝsza tabela. Tabela 41. Osoby korzystające ze wsparcia pomostowego 22 Wartość docelowa określona w umowie (osoby) Wartość osiągnięta od początku realizacji (osoby) % - stopień realizacji wskaźnika Liczba osób korzystających ze wsparcia pomostowego ,00% w tym Kobiety ,31% w tym młodzieŝ do 25 roku Ŝycia ,00% w tym osoby odchodzące z rolnictwa ,00% 20 Dane dla 21 projektów. 21 Dane dla 20 projektów. 22 Dane na podstawie 20 sprawozdań z realizacji projektów. 76

77 w tym osoby zagroŝone utrata zatrudnienia Źródło: Opracowanie własne na podstawie desk research ,00% Podobnie, jak w przypadku liczby osób korzystających z jednorazowych dotacji inwestycyjnych, takŝe w przypadku osób korzystających ze wsparcia pomostowego wskaźniki zrealizowane zostały w blisko 100%. Nieco mniejszy, niŝ zakładano był stopień realizacji wskaźników dotyczących udziału kobiet i osób do 25 roku Ŝycia w ogólnej liczbie osób korzystających z tej formy pomocy finansowej. PowyŜsze informacje moŝna uzupełnić o dane uzyskane w drodze analizy wniosku o dofinansowanie jednego z projektów, gdzie zakładany wskaźnik dotyczący liczby osób korzystających ze wsparcia pomostowego wynosił 35. Podsumowując, na podstawie analizy sprawozdań z realizacji projektów, ze wsparcia pomostowego skorzystały 343 osoby, w tym 143 kobiety, 98 osób do 25 roku Ŝycia, 3 osoby odchodzące z rolnictwa oraz 22 osoby zagroŝone utratą zatrudnienia. 13. Jakie metody rozwoju przedsiębiorstw zostały rozpowszechnione? Wykonawcy projektów w ramach działania 2.5 mieli moŝliwość realizacji projektów, na które składały się następujące metody rozwoju przedsiębiorstw: usługi doradcze, szkolenia i kursy, informacja zawodowa, doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej, wsparcie materialne dla prowadzących działalność gospodarczą. Szkolenia i kursy oraz wsparcie materialne dla prowadzących działalność gospodarczą przewidziane zostały we wszystkich 23 realizowanych projektach. Usługi doradcze oraz doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej w wystąpiły w przypadku 21 projektów, natomiast informacja zawodowa pojawiła się tylko w jednym projekcie. Szczegóły dotyczące poszczególnych rodzajów wsparcia dla osób w ramach wszystkich projektów przedstawiono w poniŝszej tabeli. Tabela 42. Rodzaj wsparcia dla osób w ramach projektów Rodzaj wsparcia Ogółem liczba osób korzystających z danej formy wsparcia Usługi doradcze 713 Szkolenia i kursy 1129 Informacja zawodowa 20 Doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej

78 Wsparcie materialne dla prowadzących działalność gospodarczą 465 Źródło: Opracowanie własne na podstawie desk research Ogółem liczba beneficjentów ostatecznych 1148 W ramach 23 projektów z róŝnych form wsparcia skorzystało łącznie 1148 osób. Największa liczba osób skorzystała ze szkoleń i kursów oraz z usług doradczych. Wsparcie materialne w postaci jednorazowych dotacji inwestycyjnych, podstawowego wsparcia pomostowego i/lub przedłuŝonego wsparcia pomostowego otrzymało łącznie 465 osób. 14. Czy otrzymane przez nowopowstałe przedsiębiorstwa formy pomocy przyczyniły się do zwiększenia ich konkurencyjności? Podstawową techniką badawczą pozwalającą stwierdzić, czy pomoc otrzymana przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR, którzy załoŝyli działalność gospodarczą, przyczyniła się do zwiększenia konkurencyjności tych przedsiębiorstw było badanie ankietowe CATI. Zakres problemowy kwestionariusza wywiadu CATI pozwolił na przeprowadzenie dwutorowych analiz. Z jednej strony beneficjentów ostatecznych poproszono wprost o ocenę wpływu projektu na konkurencyjność i innowacyjność ich przedsiębiorstwa wraz z kluczowym pytaniem czy bez wsparcia w ramach projektu z działania 2.5 ZPORR załoŝyłby Pan/ załoŝyłaby Pani firmę?. W tym aspekcie poproszono takŝe respondentów o oszacowanie wpływu projektów, w których uczestniczyli, na poszczególne aspekty funkcjonowania załoŝonych przez nich przedsiębiorstw (wskaźniki konkurencyjności i innowacyjności). Z drugiej strony w analizie skoncentrowano się na szacowaniu kluczowego wskaźnika konkurencyjności przedsiębiorstw, jakim jest wskaźnik przeŝycia przedsiębiorstw. PrzeŜywalność przedsiębiorstw w najprostszy sposób zdefiniować moŝna jako aktywność nowo powstałych przedsiębiorstw w momencie obserwacji, a więc prowadzenie przez badane przedsiębiorstwa działalności gospodarczej stałej lub sezonowej. Wskaźniki przeŝycia wyliczać moŝna dla róŝnych okresów od rozpoczęcia działalności gospodarczej przez dany podmiot (grupę podmiotów). Co więcej, z powodu braku zastosowania grupy kontrolnej dla beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR, ewaluatorzy zdecydowali się zaprezentować wyniki badania beneficjentów ostatecznych, którzy załoŝyli przedsiębiorstwo w porównaniu z wynikami badań GUS przeprowadzonych na ogólnopolskiej próbie przedsiębiorstw zakładanych w latach NaleŜy zaznaczyć, Ŝe przedsiębiorstwa badane przez GUS nie stanowią grupy kontrolnej dla przedsiębiorstw powstałych w ramach działania 2.5 ZPORR w ścisłym znaczeniu tego pojęcia. Bezpośrednia porównywalność wyników obydwu badań ograniczona jest faktem realizacji przez GUS badania inną techniką badawczą, na innej populacji (ogólnopolska, a nie zachodniopomorska), a takŝe potencjalnym brakiem rozłączności obydwu zbiorów przedsiębiorstw (w próbie badawczej GUS znaleźć się mogły przedsiębiorstwa powstałe w ramach działania 2.5 ZPORR np. 12,2% badanych przez GUS przedsiębiorstw powstałych w 2008 r. utworzono z wykorzystaniem środków pomocowych i 23 Główny Urząd Statystyczny, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach , Warszawa, czerwiec. 78

79 subwencji publicznych). Tym niemniej wydaje się, Ŝe odniesienie wyników badań beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR do populacji ogólnopolskiej wydaje się być zasadne pozwala to choćby w przybliŝeniu określić, czy przedsiębiorstwa powstałe w wyniku realizacji projektów 2.5 ZPORR radzą sobie lepiej, czy gorzej, niŝ statystyczne przedsiębiorstwo, a tym samym określić skuteczność interwencji publicznej. Beneficjentom ostatecznym działania 2.5 ZPORR, którzy zakończyli prowadzenie działalności gospodarczej zadano takŝe pytania o przyczyny zamknięcia przedsiębiorstw. Uzyskane odpowiedzi stanowić mogą źródło informacji na temat skuteczności i adekwatności wsparcia udzielonego beneficjentom ostatecznym (wsparcie nieskuteczne i nieadekwatne, jeŝeli przyczyny zamknięcia przedsiębiorstw mogły być potencjalnie wyeliminowane podczas działań szkoleniowo-doradczych). Oprócz wskaźników przeŝycia, obiektywnymi wskaźnikami konkurencyjności nowo powstałych przedsiębiorstw jest takŝe ilość zatrudnianych pracowników w przeciągu funkcjonowania przedsiębiorstw (oraz w momencie realizacji badania), a takŝe obroty i dochody przedsiębiorstwa. Wyniki te takŝe zostały zaprezentowane w niniejszym podrozdziale. Dodatkowy element analizy stanowiło badanie skuteczności róŝnych form wsparcia otrzymanych przez beneficjentów ostatecznych, które podzielić moŝna na dwa generalne zestawy : szkoleniowo- doradcze (obejmuje szkolenia grupowe, doradztwo indywidualne, tutoring itd.) oraz wsparcie finansowe (obejmuje jednorazową dotację inwestycyjną oraz wsparcie pomostowe). W efekcie rozróŝnić moŝna 3 grupy beneficjentów ostatecznych ze względu na zakres otrzymanego przez nich wsparcia: Tabela 43. Beneficjenci ostateczni ze względu na zakres otrzymanego wsparcia Wsparcie finansowe Wsparcie szkoleniowo- doradcze Grupa I X Grupa II X Grupa III X X Przeprowadzona analiza miała na celu określić, która z tych grup najlepiej radzi sobie na rynku, a więc dać odpowiedź na kluczowe pytanie, która z zastosowanych form wsparcia (czy teŝ zdefiniowanych w akapicie powyŝej zestawów form wsparcia ) przyniosło najbardziej pozytywne efekty, takŝe w kontekście kosztów, jakie przeznaczone zostały na wdroŝenie poszczególnych form wsparcia (kryterium efektywności). Wpływ pomocy otrzymanej w ramach działania 2.5 ZPORR na konkurencyjność nowo powstałych przedsiębiorstw ocena własna beneficjentów ostatecznych. Wszystkim beneficjentom ostatecznym działania 2.5 ZPORR, którzy załoŝyli działalność gospodarczą zadano pytanie o to, czy załoŝyliby własną firmę, gdyby nie otrzymali wsparcia w ramach działania 2.5 ZPORR. Wyniki zaprezentowane zostały na poniŝszym wykresie. 79

80 Wykres 2. Prawdopodobieństwo załoŝenia firmy bez wsparcia w ramach działania 2.5 ZPORR Połowa respondentów stwierdziła, Ŝe załoŝyłaby własną firmę nawet bez wsparcia w ramach projektu 2.5 ZPORR. W przypadku tych przedsiębiorców udzielona pomoc nie spowodowała zatem w skali ogólnej wzrostu liczby nowo powstałych przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim, jednakŝe mogła po pierwsze przyśpieszyć decyzję beneficjentów ostatecznych o załoŝeniu działalności gospodarczej, po drugie zaś zwiększyć konkurencyjność nowo powstałego przedsiębiorstwa. Ocenienie dokładnej skali wystąpienia tak pojmowanych efektów netto wymagałoby jednak przeprowadzenia dodatkowych badań i analiz. Rozkład odpowiedzi na zaprezentowane pytanie przedstawia się odmiennie dla poszczególnych grup beneficjentów ostatecznych. Wyniki zaprezentowane zostały na poniŝszym wykresie. Wykres 3. Prawdopodobieństwo załoŝenia firmy bez otrzymania wsparcia w ramach działania 2.5 ZPORR w podziale według grup wsparcia Spośród trzech wyróŝnionych grup beneficjentów ostatecznych na szczególną uwagę zasługuje w tym przypadku grupa, która otrzymała jedynie wsparcie szkoleniowo- doradcze. Prawie 80% respondentów z tej grupy zadeklarowało, Ŝe załoŝyłoby firmę nawet gdyby nie otrzymali takiego wsparcia. Szacunkowy efekt netto działania 2.5 ZPORR rozumiany jako powstawanie nowych podmiotów gospodarczych jest zatem w 80

81 przypadku beneficjentów ostatecznych, którzy otrzymali jedynie wsparcie szkoleniowo- doradcze niewielki. Beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR poproszono o ocenę wpływu ich uczestnictwa w projekcie na poszczególne aspekty funkcjonowania przedsiębiorstw, które załoŝyli (poszczególne wskaźniki konkurencyjności i innowacyjności). Respondenci oceniali skalę tego wpływu na czterostopniowej skali. Im wyŝsza wartość średniej, tym wyŝsza akceptacja twierdzenia, Ŝe uczestnictwo w projekcie miało wpływ na określony aspekt funkcjonowania firmy. Wyniki zaprezentowane zostały na poniŝszych wykresach (pominięto odpowiedzi nie wiem/ trudno powiedzieć). Wykres 4. Wpływ projektu na poszczególne wskaźniki konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstwa 81

82 Wpływ uczestnictwa w projekcie na ogólnie pojmowaną konkurencyjność przedsiębiorstwa oceniony został przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR umiarkowanie pozytywnie (2,67 na czterostopniowej skali ocen). W ocenie poszczególnych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa, uczestnictwo w projekcie miało największy wpływ na 3 aspekty: zwiększenie jakości produktów/ usług oferowanych przez przedsiębiorstwo, wzrost nakładów inwestycyjnych oraz na lepszą organizację pracy w przedsiębiorstwie. O ile wpływ uczestnictwa w projekcie na wzrost nakładów inwestycyjnych wydaje się być oczywistą konsekwencją otrzymania wsparcia finansowego i dokonania przez beneficjentów ostatecznych inwestycji, których nie dokonaliby w innym przypadku, o tyle wysokie wskazania respondentów na "zwiększenie jakości produktów/ usług" oraz "wpływ na lepszą organizację pracy w przedsiębiorstwie" wymagają głębszej refleksji. Wydaje się, Ŝe obydwie odpowiedzi mogły być warunkowane otrzymaniem przez beneficjentów ostatecznych wsparcia szkoleniowo- doradczego, podczas którego trenerzy i doradcy uczulać mogli beneficjentów ostatecznych na ryzyko związane ze strategią konkurowania na rynku wyłącznie niską ceną oferowanych produktów i usług (stąd wskazanie "zwiększenie jakości oferowanych produktów/ usług") oraz nauczyć beneficjentów ostatecznych organizacji i zarządzania strategicznego w firmie, choćby podczas tworzenia biznes-planów (stąd wskazanie "lepsza organizacja pracy w przedsiębiorstwie"). Zaobserwować moŝna znaczące róŝnice w ocenie wpływu uczestnictwa w projekcie na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw. Wyniki zaprezentowane zostały na poniŝszym wykresie. 82

83 Wykres 5. Wpływ projektu na poszczególne wskaźniki konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstwa w podziale na typ wsparcia otrzymany przez beneficjentów ostatecznych Na pozytywny wpływ uczestnictwa w projekcie na funkcjonowanie nowo załoŝonych przez beneficjentów ostatecznych przedsiębiorstw najsilniej wskazuje grupa beneficjentów ostatecznych, która otrzymała obydwa typy wsparcia (zarówno szkoleniowo- doradcze, jak i finansowe). Nieznacznie gorzej wpływ projektu oceniany jest przez tych beneficjentów ostatecznych, którzy otrzymali jedynie wsparcie finansowe, natomiast zdecydowanie najgorzej przez beneficjentów ostatecznych, którzy otrzymali jedynie wsparcie szkoleniowo - doradcze. W tej 83

84 grupie beneficjentów ostatecznych wpływ projektu na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw został oceniony poniŝej wartości 2 we wszystkich aspektach z wyjątkiem "wpływu na lepszą organizację pracy w przedsiębiorstwie". Wyniki te potwierdzają tezę, Ŝe wsparcie polegające na oferowaniu beneficjentom ostatecznym wyłącznie szkoleń i doradztwa jest mało skuteczne- efekt netto takich działań jest niewielki. Wskaźniki przeŝycia przedsiębiorstw Respondentom zadano pytanie o rok załoŝenia przedsiębiorstwa. Wyniki zaprezentowane zostały na poniŝszym wykresie. Wykres 6. Rok załoŝenia przedsiębiorstwa Na 298 badanych beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR odpowiedź udało się uzyskać dla 286 respondentów (96% wszystkich badanych), jednakŝe w przypadku czterech respondentów podano datę wcześniejszą, niŝ 2005r., od którego zaczęto realizację projektów w ramach działania 2.5 ZPORR. W jaki sposób przedsiębiorcy ci znaleźli się w próbie badanej beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR? Beneficjenci ostateczni, którzy mieli zarejestrowaną działalność gospodarczą po 1 stycznia 2004 r. powinni być w świetle dokumentów programowych wykluczeni z ubiegania się o wsparcie w ramach działania 2.5 ZPORR, zatem prawdopodobnie w tym przypadku mieliśmy do czynienia z funkcjonowaniem przedsiębiorców w szarej strefie przed rozpoczęciem ich uczestnictwa w projekcie i oficjalną rejestracją działalności gospodarczej dopiero po otrzymaniu wsparcia szkoleniowo- doradczego. W przypadku respondentów, którzy za rok rozpoczęcia działalności gospodarczej podali 2000 i 2001 moŝliwa jest sytuacja zamknięcia działalności gospodarczej w okresie co najmniej od 1 stycznia 2004 do momentu uczestnictwa w projekcie, jednakŝe z 84

85 perspektywy respondenta firma mogła zachować ciągłość stąd podanie w wywiadzie daty "pierwszej rejestracji". Wszystkie 4 opisywane przypadki są jednak na tyle problematyczne, Ŝe zostały wykluczone z dalszych analiz wskaźników przeŝycia przedsiębiorstw. W badanej próbie znalazło się takŝe 9 beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR, którzy załoŝyli działalność gospodarczą w 2009 r. i 5 beneficjentów ostatecznych, którzy załoŝyli działalność gospodarczą w r., a więc juŝ po okresie realizacji projektów w ramach działania 2.5 ZPORR. Były to osoby, którym nie przyznano wsparcia finansowego (a tym samym nie były one zobowiązane do załoŝenia działalności gospodarczej), lecz jedynie szkoleniowo- doradcze. Wpływ projektu na funkcjonowanie ich przedsiębiorstw, jak i na samą decyzję o rozpoczęciu działalności gospodarczej zapewne wystąpił, jednakŝe efekt netto jest w tym wypadku trudny do oszacowania. TakŜe te przypadki zostaną wykluczone z dalszej analizy. W efekcie do dalszych analiz wykorzystanych zostanie 268 z 298 wywiadów (90%). Dostępne dane pozwalają na przeprowadzenia analiz dla czterech kohort demograficznych przedsiębiorstw (przedsiębiorstw utworzonych w danym roku kalendarzowym: 2005, 2006, 2007, 2008). Wykres 7. Funkcjonowanie firmy do chwili obecnej Ponad 3/4 firm załoŝonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR funkcjonowało do momentu realizacji badania. Generalny wskaźnik przeŝycia przedsiębiorstw załoŝonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR w latach dla momentu obserwacji (czerwiec/ lipiec r.), a więc co najmniej 1,5 roku po rozpoczęciu działalności gospodarczej wynosi 77,2%. Wynik ten uznać naleŝy za bardzo dobry w kontekście danych GUS odnoszących się do populacji nowo zakładanych przedsiębiorstw w Polsce. Np. w przypadku przedsiębiorstw badanych przez GUS powstałych w 2006r. do następnego roku (2007 r.) przeŝyło 65,7% przedsiębiorstw prowadzonych przez osoby fizyczne, a do 2009 r. jedynie 39,7%. 24 Porównanie takie jest o tyle zasadne, Ŝe 86% analizowanych w tym wypadku przedsiębiorstw powstała w 2007 r. lub wcześniej, a więc co najmniej 2,5 roku przed realizacją badania (a więc mniej więcej w podobnym odstępie czasowym, jak w przypadku badań GUS). Bardziej szczegółowe informacje umoŝliwiające dokonanie ściślejszych, bardziej uprawnionych metodologicznie porównań umoŝliwia analiza kohortowa. W poniŝszej tabeli zaprezentowano wyniki dla poszczególnych lat. 24 TamŜe. 85

86 Tabela 44. Wskaźniki przeŝycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR Liczba Wskaźniki przeŝycia przedsiębiorstw w danym roku Rok powstania przedsiębiorstw przedsiębiorstwa załoŝonych (moment (kohorta demograficzna) przez BO obserwacji) % 100% 72,7% 63,6% 63,6% 63,6% ,8% 92,3% 89,0% 84,6% 81,3% ,4% 96,1% 81,3% 74,4% ,5% 91,8% 83,7% Legenda: 0 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 1 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 2 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 3 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 4 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 5 rok kalendarzowy działalności gospodarczej Wskaźniki przeŝycia dla poszczególnych grup przedsiębiorstw są przybliŝone, jednakŝe na szczególną uwagę zasługuje kohorta przedsiębiorstw załoŝonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR w 2006r. W drugim roku kalendarzowym od momentu rozpoczęcia działalności gospodarczej (rok 2008) funkcjonowało aŝ 89% przedsiębiorstw. Jest to najlepszy wynik spośród wszystkich kohort demograficznych badanych przedsiębiorstw. Dane dla przedsiębiorstw utworzonych w roku 2005 i 2006 i dalszych nie pozwalają na jednoznaczne określenie interwału czasowego od momentu rejestracji przedsiębiorstwa, po którym funkcjonowanie przedsiębiorstw moŝna uznać za stabilne. GUS za przedsiębiorstwa stabilne uznaje takie, które funkcjonują po 5 latach od rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej. 25 PoniŜej zaprezentowano analogiczne dane dotyczące populacji nowo zakładanych przedsiębiorstw prowadzonych przez osoby fizyczne w Polsce dla lat TamŜe. 86

87 Tabela 45. Wskaźniki przeŝycia dla poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw zakładanych przez osoby fizyczne w Polsce Wskaźniki przeŝycia przedsiębiorstw w Rok powstania przedsiębiorstwa (kohorta demograficzna) Liczba przedsiębiorstw załoŝonych w Polsce danym roku ,0% 50,5% 40,4% 35,0% ,7% 48,9% 39,6% ,1% 52,9% ,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie: Główny Urząd Statystyczny, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach , Warszawa, czerwiec Legenda: 1 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 2 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 3 rok kalendarzowy działalności gospodarczej 4 rok kalendarzowy działalności gospodarczej Porównanie poszczególnych kohort demograficznych przedsiębiorstw utworzonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR z analogicznymi kohortami populacją przedsiębiorstw w Polsce prowadzonych przez osoby fizyczne pozwala stwierdzić, Ŝe we wszystkich kohortach i latach, w których są porównywane, zdecydowanie korzystniej wypadają przedsiębiorstwa utworzone przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR. We wszystkich momentach pomiaru przedsiębiorstwa beneficjenci ostateczni wykazują się znacznie wyŝszym wskaźnikiem przeŝycia. Zakres dostępnych danych pozwala na choćby przybliŝone określenie efektu netto działania 2.5 ZPORR w województwie zachodniopomorskim (za efekt uznaje się w tym wypadku trwałe funkcjonowanie przedsiębiorstwa). Porównane zostały wskaźniki przeŝycia dla poszczególnych kohort przedsiębiorstw dla ostatniego dostępnego roku pomiaru dla obydwu grup przedsiębiorstw w danej kohorcie demograficznej (2009r.). Wyniki zaprezentowane zostały w tabeli poniŝej. Tabela 46. Szacunkowy efekt netto działania 2.5 ZPORR Wskaźniki przeŝycia przedsiębiorstw w 2009r. Rok powstania przedsiębiorstwa (kohorta demograficzna) BO 2.5 ZPORR (A) Populacja przedsiębiorstw w Polsce (os. fizyczne) (B) Szacunkowy efekt netto (pkt. proc.) (C) = (A) (B) ,6% 35,0% 28,6% ,6% 39,6% 45,0% ,3% 52,9% 28,4% 87

88 ,8% 75,7% 16,1% oraz danych GUS Dane te moŝna interpretować następująco: np. spośród wszystkich przedsiębiorstw utworzonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR w 2007 r. i funkcjonujących do roku 2009 bez wsparcia w ramach działania 2.5 ZPORR funkcjonowałoby 52,9% przedsiębiorstw zamiast 81,3% przedsiębiorstw. Sukces 28,4% przedsiębiorstw warunkowany jest uczestnictwem w projektach realizowanych w ramach działania 2.5 ZPORR. Zaprezentowane wyniki pozwalają stwierdzić, Ŝe najlepsze efekty odniosły projekty realizowane w pierwszym okresie wdraŝania działania 2.5 ZPORR, a więc takie, których beneficjenci ostateczni zakładali działalność gospodarczą w 2006 r. Porównanie danych dotyczących beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR i populacji osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą pozwala stwierdzić, Ŝe nie było to spowodowane wyjątkowo dobrymi warunkami makroekonomicznymi funkcjonowania przedsiębiorstw w roku 2006 i następnych (koniunktura gospodarcza), lecz najprawdopodobniej dwoma czynnikami: (1) lepszą jakością zrealizowanych projektów, niŝ w latach późniejszych, (2) odmiennością beneficjentów ostatecznych, którzy zgłaszali się do projektów w początkowych i późniejszych okresach wdraŝania działania 2.5 ZPORR. MoŜliwe wydaje się być zaistnienie sytuacji, w której do pierwszych projektów zgłosiły się najbardziej przedsiębiorcze osoby z województwa zachodniopomorskiego, których po prostu było mniej w latach późniejszych. Dla wszystkich kohort demograficznych przedsiębiorstw załoŝonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR efekt w postaci funkcjonowania przedsiębiorstwa w dłuŝszym okresie czasowym po zakończeniu uczestnictwa w projekcie uznać moŝna za co najmniej dobry. Sukces przedsiębiorstw na rynku (przetrwanie) warunkowane jest takŝe typem wsparcia, jakie otrzymali beneficjenci ostateczni działania 2.5 ZPORR. Dla zachowania przejrzystości analizy nie dokonano rozbicia przedsiębiorstw na kohorty demograficzne, lecz przedstawiono wyniki łączne dla wszystkich przedsiębiorstw załoŝonych przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR. Wyniki przedstawia poniŝsza tabela: Tabela 47. Wskaźniki przeŝycia przedsiębiorstw w podziale na typ wsparcia otrzymany przez beneficjentów ostatecznych Czy Pana/i firma funkcjonuje do chwili obecnej? Typ wsparcia Tak Nie Ogółem Gr. I - pomoc finansowa 54,5% 45,5% 100,0% Gr. II - pomoc szkoleniowo-doradcza 64,3% 35,7% 100,0% Gr. III - pomoc finansowa i szkoleniowo-doradcza 82,1% 17,9% 100,0% Ogółem 77,2% 22,8% 100,0% W świetle powyŝszych wyników, najskuteczniejszą formą wsparcia okazało się być wsparcie kompleksowe, a więc zarówno finansowe, jak i szkoleniowo- doradcze. Ponad 82% beneficjentów ostatecznych, którzy otrzymali tę formę wsparcia nadal prowadzi swoje przedsiębiorstwa. Najmniej skuteczną 88

89 formą wsparcia okazało się być wsparcie wyłącznie finansowe - jedynie nieco ponad połowa beneficjentów ostatecznych, którzy otrzymali tę formę wsparcia nadal prowadzi swoje przedsiębiorstwa. Przyczyny zakończenia działalności gospodarczej przez beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR Siedemdziesięciu respondentom, którzy zadeklarowali, Ŝe zamknęli działalność gospodarczą utworzoną na skutek uczestnictwa w projekcie zadano pytanie o przyczyny zamknięcia przedsiębiorstwa. Respondenci mogli wybrać więcej, niŝ 1 odpowiedź. Wyniki zaprezentowane zostały na poniŝszym wykresie. Wykres 8. Przyczyny zamknięcia przedsiębiorstwa Najczęstszymi przyczynami zamknięcia firmy były: brak środków finansowych (niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej), następnie zaś przyczyny osobiste, oraz znalezienie innego źródła utrzymania. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe te spośród potencjalnych przyczyn zamknięcia działalności gospodarczej, którym starały się przeciwdziałać prowadzone w ramach projektów szkolenia i doradztwo: problemy organizacyjno- prawne (przeciwdziałanie poprzez szkolenia z zakresu rachunkowości, podatków, prawa itp.), brak klientów/ odbiorców (przeciwdziałanie poprzez wymuszenie przeprowadzenia rzetelnej analizy rynku zbytu w 89

90 biznes planach), zbyt duŝa konkurencja ze strony innych firm (przeciwdziałanie poprzez wymuszenia przeprowadzenia rzetelnej analizy konkurencji w biznes planach) stanowiły zaledwie po 8% wskazań respondentów. Na tej podstawie sądzić moŝna, Ŝe działania szkoleniowo-doradcze zostały przeprowadzone przez instytucje realizujące projekty rzetelnie, a sito selekcyjne stosowane podczas oceny biznes planów odpowiednio szczelne - prawdopodobnie udało się wyeliminować biznes plany, w których analiza rynku nie była przeprowadzona rzetelnie. Tabela 48. Wskazanie na brak środków finansowych jako przyczynę zamknięcia działalności gospodarczej, a otrzymanie jednorazowej dotacji inwestycyjnej Jednorazowa dotacja inwestycyjna Brak środków finansowych Nie Tak Ogółem Nie 62,1% 37,9% 100,0% Tak 75,6% 24,4% 100,0% Ogółem 70,0% 30,0% 100,0% Jako Ŝe najczęstszą przyczyną zamknięcia działalności gospodarczej podawaną przez respondentów było "brak środków finansowych" moŝna domniemywać, Ŝe efektem wydłuŝenia okresu finansowania firm powstałych w ramach działania 2.5 ZPORR mogło być zwiększenie kwoty otrzymanej jednorazowej dotacji inwestycyjnej lub teŝ rozszerzenie liczby beneficjentów ostatecznych, którzy tę dotację otrzymali. By zweryfikować tę hipotezę, zestawiono w jednej tabeli dwie zmienne dychotomiczne: otrzymanie jednorazowej dotacji inwestycyjnej (tak/ nie) oraz wskazanie "brak środków finansowych" jako przyczyny zamknięcia przedsiębiorstwa. Wyniki przedstawiają się następująco: co prawda w grupie respondentów, którzy nie otrzymali wsparcia finansowego wskazania na przyczynę "brak środków finansowych" wskazało prawie 38% respondentów, a w grupie przeciwnej- jedynie 24,4%, to test chi- kwadrat wykazał, Ŝe zaleŝność ta jest nieistotna statystycznie. Konkurencyjność nowo powstałych przedsiębiorstw Za podstawowe wskaźniki konkurencyjności nowopowstałych przedsiębiorstw oprócz wskaźników przeŝycia uznano: ilość zatrudnianych pracowników w przeciągu okresu funkcjonowania przedsiębiorstw (oraz w momencie realizacji badania), obroty przedsiębiorstwa, dochody przedsiębiorstwa. Wskaźniki te zostały poddane pomiarowi w badaniu CATI. Wyniki odnoszące się wyłącznie do przedsiębiorstw wciąŝ funkcjonujących (76,5% wszystkich badanych w CATI) zaprezentowane zostały w niniejszym podrozdziale. 90

91 Na pytanie, czy w okresie funkcjonowania firmy respondent zatrudniał pracowników choćby na krótki okres, negatywnej odpowiedzi udzieliło 146 osób, natomiast pozytywnej 83 osoby. Rozkład procentowy tego wyniku przedstawia poniŝszy wykres. Wykres 9. Pracownicy zatrudniani w okresie funkcjonowania firmy W przypadku odpowiedzi pozytywnej respondentom zadano pytanie o liczbę miejsc pracy, które powstały w ich firmach w okresie, w którym one funkcjonowały. Wyniki kształtowały się pomiędzy jednym miejscem pracy (wartość minimalna) a dwudziestoma czterema miejscami pracy (wartość maksymalna). Średnia wskazań respondentów wyniosła 4,20. Z kolei w przypadku pytania o to, ile z utworzonych miejsc pracy zostało utrzymanych do chwili obecnej, minimalna wartość wskazana przez respondentów wyniosła zero, a maksymalna 18, co dało średnią wskazań 2,19. Wyniki podzielono takŝe na wyniki cząstkowe, jako kryterium podziału stosując typ wsparcia udzielonego przedsiębiorcom. W przypadku grupy beneficjentów ostatecznych, którym udzielono pomocy finansowej, pracowników w okresie funkcjonowania firmy zatrudniało czterech respondentów. Taka sama ilość osób nie zatrudniała pracowników. Z kolei w grupie beneficjentów ostatecznych korzystających z pomocy szkoleniowo-doradczej pracowników zatrudniło jedynie 8 z 45 badanych respondentów. Natomiast w przypadku beneficjentów ostatecznych, którzy skorzystali z obu wspomnianych form pomocy, w okresie funkcjonowania firmy pracowników zatrudniało 70 osób, podczas gdy 105 pozostało przy prowadzeniu jednoosobowej działalności gospodarczej. Szczegóły procentowe w opisanym zakresie przedstawia poniŝszy wykres. 91

92 Wykres 10. Pracownicy zatrudniani w okresie funkcjonowania firmy wg grup wsparcia Minimalna ilość nowopowstałych w przedsiębiorstwach miejsc pracy wynosiła 1, a maksymalna 10 w przypadku grupy beneficjentów korzystających jedynie z pomocy finansowej. Wartości te dały średnią 5,00. Z kolei w odniesieniu do osób, które skorzystały z pomocy szkoleniowo- doradczej, minimalna liczba miejsc pracy utworzona w ich przedsiębiorstwach wyniosła 2, a maksymalna 30, co dało średnią wartość 3,75. W grupie przedsiębiorstw, które skorzystały z obu form pomocy, minimalnie powstało 1, a maksymalnie 24 miejsca pracy, a ich średnia wartość wyniosła 4,21. Spośród utworzonych miejsc pracy do chwili obecnej utrzymanych zostało minimalnie 1, a maksymalnie 10 w przypadku beneficjentów ostatecznych, którzy skorzystali z pomocy finansowej. Średnia wskazań w odniesieniu do tej grupy respondentów wyniosła 3,75. Z kolei w przypadku osób, które skorzystały z pomocy szkoleniowo-doradczej minimalna liczba utworzonych miejsc pracy utrzymanych do chwili obecnej wynosi 1, maksymalna natomiast 24, ze średnią wartością wskazań 3,00. Jeśli chodzi o beneficjentów ostatecznych, którzy korzystali z obu form pomocy, do chwili obecnej utworzone miejsca pracy utrzymane zostały w minimalnie 0 i maksymalnie 18 przypadkach. Średnia wartość wskazań respondentów wyniosła 2,01. W odniesieniu do wskaźnika dotyczącego obrotów przedsiębiorstwa 26, 151 respondentów wskazało, Ŝe obroty ich firm w roku ubiegłym wyniosły maksymalnie 100 tys. zł. Z kolei przedsiębiorstwa 32 respondentów w roku poprzednim uzyskały obroty w wysokości więcej niŝ 100 tys. zł, lecz mniej niŝ 250 tys. zł. Obroty pomiędzy 250 tys. zł a 500 tys. zł uzyskane zostały w 7, natomiast obroty powyŝej 500 tys. zł, ale niŝsze niŝ 1 mln zł w 3 badanych firmach. Tylko jeden respondent wskazał ubiegłoroczne obroty swojej firmy jako wyŝsze niŝ 3 mln zł. Szczegóły procentowe w opisanym wyŝej zakresie przedstawia poniŝszy wykres. 26 Dane dla 194 efektywnych wywiadów CATI. 92

93 Wykres 11. Obroty firm w roku 2009 TakŜe w odniesieniu do tego wskaźnika zastosowano podział według trzech grup wsparcia udzielonego respondentom. W przypadku grupy osób korzystających z pomocy finansowej 2 wskazały ubiegłoroczne obroty swoich firm jako niŝsze niŝ 100 tys. zł, natomiast 3 jako wyŝsze niŝ 100 tys. zł, lecz niŝsze niŝ 250 tys. zł. Z kolei beneficjenci ostateczni, którzy skorzystali z pomocy szkoleniowo-doradczej, uzyskali w ramach działalności swoich firm obroty w wysokości do 100 tys. zł (33 respondentów), powyŝej 100 tys. zł do 250 tys. zł (4 respondentów), powyŝej 250 tys. zł do 500 tys. zł (1 respondent) i powyŝej 3 mln zł (1 respondent). W przypadku firm prowadzonych przez respondentów korzystających z obu form wsparcia, obroty ubiegłoroczne w wysokości do 100 tys. zł uzyskało 116 firm, powyŝej 100 tys. zł do 250 tys. zł 25 firm, powyŝej 250 tys. zł do 500 tys. zł 6 firm i powyŝej 500 tys. zł do 1 mln zł 3 firmy. Rozkład procentowy wyŝej przedstawionych danych prezentuje poniŝszy wykres. 93

94 Wykres 12. Obroty firm w 2009 roku wg grup wsparcia Kolejnym wskaźnikiem konkurencyjności badanym w CATI jest osiągany dochód netto w roku Rozkład odpowiedzi na pytanie o dochód przedstawia wykres poniŝej. Wykres 13. Dochody netto w roku 2009 Dokładnie ¾ badanych beneficjentów ostatecznych działania 2.5 ZPORR osiągnęło w 2009 r. dochód poniŝej 50 tys. zł netto. W zdecydowanej większości firmy utworzone przez beneficjentów ostatecznych działania 94

95 2.5 ZPORR pozostają na poziomie niskiej dochodowości. Jedynie nieco ponad 1/5 przedsiębiorstw przekroczyła pułap dochodu 50 tys. zł netto. Optymistycznie naleŝy spojrzeć na fakt, Ŝe jedynie nieco ponad 3% przedsiębiorstw poniosło w 2009 r. stratę. Nie zauwaŝono róŝnic w osiąganiu dochodu przez przedsiębiorstwa beneficjentów ostatecznych, którzy otrzymali róŝnego rodzaju wsparcie. Nowopowstałe przedsiębiorstwa w zdecydowanej większości (ok %) pozostały zatem - przynajmniej do chwili obecnej - mikroprzedsiębiorstwami nie zatrudniającymi pracowników, o niskich obrotach i dochodach. Jedynie ok % spośród przedsiębiorstw powstałych w ramach działania 2.5 ZPORR rozwinęło się w kierunku silniejszego przedsiębiorstwa, zatrudniającego pracowników (choć wciąŝ niewielu), osiągającego większe obroty i dochody. Wnioski i rekomendacje: Osiągnięte wskaźniki realizacji projektów w ramach działania 2.5 ZPORR w województwie zachodniopomorskim są zbliŝone do wskaźników monitoringu załoŝonych w Uzupełnieniu ZPORR 27. W przypadku liczby osób korzystających z jednorazowych dotacji stosunek kobiety/męŝczyźni wyniósł 33,5%/66,5% w stosunku do szacowanej docelowej wartości 35%/65%, z kolei udział procentowy młodzieŝy do 25 roku Ŝycia był wyŝszy niŝ przewidziany we wskaźnikach monitoringu wyniósł 23,6% wobec załoŝonych 15%. W przypadku liczby osób korzystających ze wsparcia pomostowego oba wyŝej wymienione wskaźniki zostały przekroczone w stosunku do wskaźników załoŝonych w Uzupełnieniu ZPORR. I tak, stosunek kobiety/męŝczyźni wyniósł 42%/58% wobec szacowanych 35%/65%, natomiast udział procentowy osób do 25 roku Ŝycia wyniósł 28,6% wobec zakładanych 15%. W odniesieniu do liczby nowych mikroprzedsiębiorstw 40% z nich była załoŝona przez kobiety (wobec szacowanych 20%), a 30,5% przez osoby do 25 roku Ŝycia (wobec zakładanych 15%). Z kolei drastycznie niŝsze wartości przyjęły wskaźniki odnoszące się do liczby nowych przedsiębiorstw utworzonych przez osoby zagroŝone utratą zatrudnienia 5,4% wobec zakładanych 40%, oraz przedsiębiorstw utworzonych przez osoby odchodzące z rolnictwa 1,96%, wobec zakładanych 50%. Praktyczny brak udziału tych dwóch grup docelowych w projektach realizowanych w ramach działania 2.5 ZPORR skłania do stwierdzenia, Ŝe działanie to w mniejszym, niŝ zakładano stopniu przyczyniło się do realizacji polityki spójności społecznej Regionu, jednakŝe przypuszczalnie mogło lepiej wpłynąć na jego konkurencyjność. O ile skierowania tego instrumentu wsparcia na grupę osób odchodzących z przemysłów restrukturyzowanych (zagroŝonych utratą zatrudnienia) wydaje się zasadne w Regionie (działania takie zostały zresztą podjęte), o tyle w przypadku rolników jakiekolwiek działania zmierzające do rozwoju przedsiębiorczości w tej grupie skazane są na niepowodzenie przy obecnych warunkach, w związku z czym nie rekomenduje się ustanawiania rolników grupą docelową w ramach działania 6.2 PO KL (kontynuacja działania 2.5 ZPORR w obecnej perspektywie finansowej). Instrument wsparcia przedsiębiorczości w województwie zachodniopomorskim w postaci działania 2.5 ZPORR okazał się być skuteczny i trwały przedsiębiorstwa załoŝone przez beneficjentów ostatecznych okazały się być zdecydowanie bardziej trwałe, niŝ nowopowstałe przedsiębiorstwa w populacji generalnej, 1/3 spośród przedsiębiorstw zatrudnia teŝ pracowników. Rekomenduje się kontynuowanie na szeroką skalę wdraŝania tego instrumentu rozwoju przedsiębiorczości w ramach komponentu regionalnego 27 Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego , op. cit. 95

96 PO KL (działanie 6.2 PO KL) w obecnym, a takŝe w przyszłym okresie programowania. W miarę moŝliwości naleŝy równieŝ zwiększyć alokację na to działanie w latach Mało skutecznym (równieŝ najgorzej ocenianym przez samych beneficjentów ostatecznych) typem wsparcia okazało się być wsparcie wyłącznie szkoleniowo-doradcze (bez wsparcia finansowego), natomiast najbardziej skutecznym wsparcie kompleksowe tj. zarówno szkoleniowo-doradcze, jak i finansowe. Instytucji Pośredniczącej dla działania 6.2 PO KL rekomenduje się zawęŝenie typu projektów wyłącznie do projektów oferujących kompleksowe wsparcie dla osób planujących uruchomienie własnej działalności gospodarczej: wsparcie szkoleniowo- doradcze + wsparcie finansowe. 96

97 Działanie 3.4 ZPORR (wsparcie zdolności inwestycyjnej) 15. Czy zwiększyła się konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw dzięki wsparciu zdolności inwestycyjnej? Jaka róŝnica wystąpiła między podmiotami objętymi wsparciem w zakresie zdolności inwestycyjnej a grupą kontrolną? 16. Jeśli konkurencyjność dzięki wsparciu została zwiększona, to jakie zmiany w mikroprzedsiębiorstwach były jej wynikiem? Niniejszy podobszar badawczy skupia się na analizie wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw objętych wsparciem działaniem 3.4 ZPORR. Konkurencyjność przedsiębiorstw rozpatrywana jest w tych samych wymiarach, jak w pozostałych częściach raportu. Beneficjenci działania 3.4 ZPORR, którzy byli respondentami badania CATI przedstawiali subiektywną ocenę zmian w obszarze konkurencyjności. Badanie uwzględniało takŝe analizę dynamiki poszczególnych wskaźników składających się na zmianę poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw a takŝe zmian w obszarach, będących efektami wzrostu konkurencyjności. Wskaźniki konkurencyjności moŝemy podzielić na 3 grupy: dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku udział firmy na rynku krajowym oraz zagranicznym, dotyczące zmian w obszarze oferowanych produktów i usług jakość, konkurencyjność cenowa, znajomość marki, dotyczące funkcjonowania samego przedsiębiorstwa opłacalność i zaawansowanie technologiczne produkcji, organizacja pracy w firmie oraz nakłady inwestycyjne. Oprócz wskaźników przytoczonych powyŝej, dotyczących przejawów konkurencyjności, ustalone zostały zmiany, które określić moŝemy jako obiektywne efekty wzrostu konkurencyjności zaliczają się do nich zmiany w obszarze: sprzedaŝy produktów lub usług, obrotów i zatrudnienia w firmie. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe wszystkie wymiary konkurencyjności badane w tej części raportu opierają się na analizie subiektywnych opinii respondentów nie zaś na obiektywnych wskaźnikach działalności podmiotów. Fakt ten implikuje sposób interpretacji uzyskanych wyników jako subiektywnych w kontekście wspomnianych opinii przedstawicieli badanych przedsiębiorstw, które realizowały projekty w ramach działania 3.4 ZPORR. Analizę rozpoczynamy od oceny respondentów dotyczącej ogólnych zmian w obszarze konkurencyjności firmy jakie miały miejsce od 2004 roku a więc od momentu rozpoczęcia wdraŝania Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Badanie wykazało, iŝ beneficjenci działania 3.4 ZPORR zauwaŝają znaczący wzrost konkurencyjności firm, w których są zatrudnieni. Niemal 9 na 10 badanych beneficjentów ocenia, iŝ nastąpiła poprawa w obszarze konkurencyjności firmy (patrz wykres 14). Porównując ten wynik z grupą kontrolną zauwaŝamy, iŝ róŝnica pomiędzy grupami w ilości respondentów zauwaŝających wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw wynosi 30 p.p. Uznać naleŝy zatem, iŝ beneficjentami działania 3.4 ZPORR była grupa podmiotów cechujących się wysoką dynamiką rozwoju, która od momentu rozpoczęcia wdraŝania 97

98 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego poprawiła swoją pozycję na rynku, co w duŝej mierze jest efektem wsparcia w ramach działania 3.4 ZPORR. Wykres 14. Ocena konkurencyjności beneficjentów 3.4 ZPORR Wykres 14a. Ocena konkurencyjności przedsiębiorstwa grupa kontrolna. Kolejny etap analizy obejmuje wskaźniki opisujące przejawy wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. Pierwsza grupa wskaźników dotyczy sytuacji rynkowej badanych firm. Respondenci badania poproszeni zostali o ocenę zmian w udziale firmy zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. W przypadku rynku krajowego badane przedsiębiorstwa deklarują znaczący wzrost udziałów w rynku 84% spośród badanych uznaje, iŝ udział ten się zwiększył (patrz wykres 15). W grupie kontrolnej odsetek ten jest o 34 p.p. mniejszy. MoŜemy wnioskować więc, Ŝe mikroprzedsiębiorstwa dopiero wchodzące na rynek, będące beneficjentami działania 3.4 ZPORR dobrze wykorzystały szanse rozwoju. Dofinansowanie w ramach ZPORR okazało się skutecznym wsparciem, którego namacalnymi efektami jest wzrost udziału w rynku przedsiębiorstw będących beneficjentami działania 3.4 ZPORR. 98

99 Wykres 15. Zmiany w udziale w rynku krajowym beneficjentów działania 3.4 ZPORR Wykres 15a. Zmiany w udziale w rynku krajowym grupa kontrolna Udział w rynkach zagranicznych analizowany był w odniesieniu do podmiotów, które deklarowały, Ŝe działają na rynku szerszym niŝ krajowy a więc na rynku europejskim bądź światowym. Przedstawiciele tych podmiotów poproszeni zostali o ocenę zmian w udziale na rynkach zagranicznych. Wykres 16 pokazuje, Ŝe 77% beneficjentów zauwaŝa zwiększenie udziału w rynkach zagranicznych. W grupie kontrolnej odsetek ten wyniósł 52% czyli efekt netto projektu w ramach działania 3.4 ZPORR w obszarze zwiększenia udziału w rynkach zagranicznych oszacować moŝemy na poziomie 25 p.p., co potwierdza uprzednio podniesioną tezę o duŝej dynamice rozwoju wspartych podmiotów. Wykres 16. Zmiany w udziale w rynku zagranicznym beneficjentów działania 3.4 ZPORR 99

100 Wykres 16a. Zmiany w udziale w rynku zagranicznym grupa kontrolna Kolejna, analizowana grupa wskaźników opisuje przejawy dynamiki konkurencyjności badanych podmiotów, których podłoŝem są zmiany w obszarze oferowanych produktów i usług. Ankietowani ocenili zmiany w jakości oferowanych produktów lub usług. Jak widzimy na wykresie 17 niemal 90% badanych zauwaŝa poprawę w tym zakresie. Jednocześnie aŝ 60% respondentów (czyli o 27 p.p. więcej niŝ w grupie kontrolnej), uznało Ŝe jakość oferowanych przez nich produktów bądź usług zdecydowanie się poprawiła. Uprzedzając nieco analizę pozostałych wymiarów konkurencyjności stwierdzić moŝemy, iŝ zwiększenie jakości oferowanych produktów i usług jest najczęściej deklarowanym elementem wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa. NaleŜy zatem postawić hipotezę, iŝ to właśnie jakość produktów i usług jest obszarem w którym beneficjenci upatrują największych szans rozwoju. Wykres 17. Ocena jakości oferowanych produktów i usług beneficjenci działania 3.4 ZPORR 100

101 Wykres 17a. Ocena jakości oferowanych produktów i usług grupa kontrolna Następnym obszarem analizy w odniesieniu do produktów i usług jest ocena konkurencyjności cenowej oferty badanych beneficjentów działania 3.4 ZPORR. Analogicznie do wszystkich pozostałych wymiarów konkurencyjności, takŝe i w tym aspekcie większość respondentów zauwaŝa poprawę w tym zakresie. Nieco ponad 60% ankietowanych uznało, Ŝe konkurencyjność cenowa ich produktów lub usług uległa poprawie, jednocześnie ponad 1/3 badanych nie zauwaŝa zmian w tym wymiarze (patrz wykres 18). Wykres 18. Ocena konkurencyjności cenowej oferowanych produktów i usług beneficjenci działania 3.4 ZPORR Wykres 18a. Ocena konkurencyjności cenowej oferowanych produktów i usług grupa kontrolna. ZauwaŜyć moŝemy zatem, iŝ konkurowanie poprzez zmniejszanie ceny jest jednak najmniej popularnym sposobem zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstwa w badanych podmiotach. Stwierdzenie to potwierdza analiza wyników w grupie kontrolnej. W obszarze konkurowania ceną nie występują istotne róŝnice pomiędzy 101

102 grupą badaną a grupą kontrolną. Wsparcie w ramach działania 3.4 ZPORR nie miało więc wpływu na ten aspekt działalności beneficjentów. Uzupełnić moŝemy zatem hipotezę postawioną uprzednio, która brzmieć będzie, Ŝe to jakość, nie zaś cena produktów odgrywa decydującą rolę w rozwoju konkurencyjności przedsiębiorstw w opinii badanych beneficjentów działania 3.4 ZPORR. Ostatnim analizowanym wymiarem związanym z ofertą badanych przedsiębiorstw jest znajomość marki produktów i usług oferowanych przez badanych beneficjentów. W tym obszarze 75% badanych zauwaŝa poprawę, natomiast 1/3 ankietowanych uznała, iŝ znajomość marki ich produktów zdecydowanie się poprawiła (patrz wykres 19). Zmianę w tym obszarze wywołuje odpowiednio dobrana i skuteczna promocja, uznać naleŝy zatem, iŝ jest to jeden z głównych instrumentów wzrostu konkurencyjności stosowanych przez badanych beneficjentów działania 3.4 ZPORR. Analizę uzupełnić moŝna stwierdzeniem, iŝ wsparcie w ramach działania miału duŝy wpływ na aktywność beneficjentów w obszarze marki. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, iŝ w grupie kontrolnej odsetek przedsiębiorców, którzy nie zauwaŝają zmian w kontekście znajomości ich produktów lub marki jest o 20 p.p. większy niŝ w grupie badanej. Wykres 19. Ocena zmian znajomości marki produktów oferowanych na rynku beneficjenci działania 3.4 ZPORR Wykres 19a. Ocena zmian znajomości marki produktów oferowanych na rynku grupa kontrolna Ostatnim obszarem związanym z oceną wymiarów konkurencyjności przedsiębiorstw jest analiza zmian zachodzących wewnątrz przedsiębiorstw. Analizę tę rozpoczniemy od opisu zmian zachodzących w obszarze produkcji i świadczenia usług. Wykresy 20 i 21 przedstawiają zestawienie opinii badanych beneficjentów 102

103 działania 3.4 ZPORR w odniesieniu odpowiednio do opłacalności i zaawansowania technologicznego produkcji i usług. Rentowność produkcji i świadczenia usług jest obszarem, w którym obok konkurencyjności cenowej oferty zaszły najmniejsze zmiany i najmniejsza poprawa sytuacji badanych podmiotów. 64% badanych zauwaŝa poprawę sytuacji zaś ponad ¼ badanych nie deklaruje zmian w tym obszarze (patrz wykres 20). Jednocześnie w tym wymiarze najwięcej ankietowanych zauwaŝa pogorszenie sytuacji niemal 1 na 10 badanych ocenił, iŝ opłacalność jego produkcji bądź świadczenia usług spadła. Zaznaczyć naleŝy jednak, iŝ rentowność produkcji wynika w duŝej mierze z czynników niezaleŝnych od przedsiębiorstwa, takich jak ceny energii, paliw, wysokość płac etc. Analiza wyników grupy kontrolnej pozwala zgoła inaczej zinterpretować zestawienie odpowiedzi w grupie beneficjentów działania 3.4 ZPORR. Okazuje się, iŝ w grupie kontrolnej wzrost opłacalności produkcji deklaruje aŝ o 41 p.p. mniej respondentów niŝ w grupie beneficjentów działania. Jednocześnie 30% przedsiębiorców z grupy kontrolnej zauwaŝa spadek opłacalności własnej produkcji odsetek ten jest o 21 p.p. większy niŝ w grupie badanej. Ocenić moŝemy zatem, Ŝe mimo wielu niezaleŝnych czynników wpływających na opłacalność produkcji, na polu tym zdecydowanie lepiej radzą sobie beneficjenci działania 3.4 ZPORR. Wsparcie otrzymane w wyniku realizacji projektów pozwoliło beneficjentom lepiej dopasować się do dynamicznie zmieniającej się sytuacji w środowisku wolnorynkowym. Wykres 20. Ocena zmian w opłacalności produkcji lub świadczenia usług beneficjenci działania 3.4 ZPORR Wykres 20a. Ocena zmian w opłacalności produkcji lub świadczenia usług grupa kontrolna 103

104 Drugi wymiar analizy procesu produkcyjnego lub świadczenia usług dotyczy jego zaawansowania technologicznego. W tym przypadku 75% badanych zauwaŝa poprawę tego aspektu działalności firmy (patrz wykres 21). Jednocześnie, Ŝaden z respondentów nie deklarował spadku zaawansowania technologicznego swojego procesu produkcyjnego. Jest to o tyle oczywiste, Ŝe bardzo dynamiczny rozwój techniki powoduje, iŝ nadąŝanie za nowinkami technicznymi staje się często warunkiem utrzymania przedsiębiorstwa na rynku. Ten wymiar analizy potwierdza takŝe, Ŝe wsparcie w ramach działanie 3.4 ZPORR zwiększyło aktywność beneficjentów w dąŝeniu do rozwoju przedsiębiorstw - grupie badanej było o 14 p.p. mniej respondentów, którzy nie zauwaŝają rozwoju technologicznego własnych firm niŝ w grupie kontrolnej. Wykres 21. Ocena zaawansowania technologicznego produkcji lub świadczenia usług- beneficjenci działania 3.4 ZPORR Wykres 21a. Ocena zaawansowania technologicznego produkcji lub świadczenia usług grupa kontrolna Ostatnim analizowanym elementem w obszarze funkcjonowania badanych przedsiębiorstw jest organizacja pracy w firmie. Jest to zarazem obszar, na który bezpośredni wpływ mają sami beneficjenci - zatem wnioskując z duŝej dynamiki rozwoju analizowanych przedsiębiorstw, takŝe w tym obszarze powinna wystąpić znaczna poprawa sytuacji. Potwierdzają to wyniki badania. Widzimy na wykresie 22, iŝ niemal 8 na 10 badanych zauwaŝa poprawę organizacji pracy w firmie. Jak juŝ zostało to zaznaczone, jest to element w znacznej mierze zaleŝny od decyzji i działań beneficjentów, zatem usprawnienie sprawności funkcjonowania podmiotów rozpoczyna się najczęściej w tym obszarze. Wnioskując z duŝego odsetka odpowiedzi deklarujących poprawę 104

105 sytuacji w tym wymiarze, takŝe w przypadku badanych przedsiębiorstw był to główny obszar zmian i udoskonaleń wdraŝanych przez respondentów. Usprawnienia organizacyjne w badanych podmiotach były jednak w niewielkiej skali następstwem realizacji projektów. Efekt netto w przypadku beneficjentów, którzy zauwaŝali poprawę w tym wymiarze wyniósł 13 p.p.. RóŜnica ta moŝe być poczytywana jako wpływ projektu, zaznaczyć naleŝy jednak, Ŝe osiągnęła ona jeden z niŝszych poziomów w stosunku do wszystkich analizowanych wymiarów konkurencyjności. Wykres 22. Ocena zmian w organizacji firmy beneficjenci działania 3.4 ZPORR Wykres 22a. Ocena zmian w organizacji firmy grupa kontrolna Ostatnim etapem analizy jest ocena efektów wzrostu konkurencyjności badanych przedsiębiorstw. Jak zostało to zaznaczone na wstępie, podstawowymi wskaźnikami efektów wzrostu konkurencyjności są zmiany w wielkościach obrotów oraz sprzedaŝy przedsiębiorstw. Analiza poczyniona w ramach niniejszego opracowania opiera się na deklaracjach zmian w tych obszarach przedstawionych przez respondentów badania ankietowego. Zdecydowana większość badanych beneficjentów działania 3.4 ZPORR deklaruje wzrost wielkości zarówno obrotów, jak i sprzedaŝy. W obu wymiarach 85% respondentów stwierdziło, Ŝe obroty i sprzedaŝ wzrosły (patrz wykresy 23 i 24). Zestawiając powyŝsze wyniki z odpowiedziami respondentów z grupy kontrolnej zauwaŝyć moŝemy, Ŝe analogiczny wzrost obrotów nie miał miejsca w tej grupie. Wzrost obrotów deklarowało aŝ o 40 p.p. mniej przedsiębiorstw w grupie kontrolnej. W przypadku wzrostu sprzedaŝy róŝnica wyniosła 30 p.p. Potwierdza to, Ŝe wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw będących beneficjentami działania 3.4 ZPORR deklarowany przez respondentów ma swoje przełoŝenie na zwiększenie sprzedaŝy i obrotów firm. Działania zmierzające do rozwoju konkurencyjności przedsiębiorstw mają zatem swoje bezpośrednie i namacalne 105

106 efekty w postaci realizacji podstawowego celu przedsiębiorstw w gospodarce wolnorynkowej zwiększania zysku. Wykres 23. Ocena zmian w wielkości obrotów badanych przedsiębiorstw beneficjenci działania 3.4 ZPORR Wykres 23a. Ocena zmian w wielkości obrotów badanych przedsiębiorstw grupa kontrolna Wykres 24. Ocena zmian w wielkości sprzedaŝy badanych przedsiębiorstw beneficjenci działania 3.4 ZPORR 106

107 Wykres 24a. Ocena zmian w wielkości sprzedaŝy badanych przedsiębiorstw grupa kontrolna Pochodną wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw jest takŝe ich rozwój, a co za tym idzie wzrost zatrudnienia. Dwóch na trzech badanych deklarowało wzrost zatrudnienia w swojej firmie (patrz wykres 25). Jednocześnie 29% respondentów stwierdziło, Ŝe zatrudnienie w firmie pozostało na takim samym poziomie jak w 2004 roku. Wzrost zatrudnienia jest zatem niŝszy niŝ deklarowany wzrost sprzedaŝy i obrotów. Dynamika rozwoju tych wielkości generowana jest zatem poprzez zwiększanie wydajności pracy, a nie wzrost zatrudnienia. W grupie kontrolnej wzrost zatrudnienia wystąpił w znacznie mniejszej skali. Jedynie 37% przedsiębiorców z tej grupy deklarowało wzrost zatrudnienia w stosunku do 2004 roku (a więc 31 p.p. mniej niŝ w grupie beneficjentów). Jednocześnie beneficjenci działania 3.4 ZPORR znacznie rzadziej redukowali wielkość zatrudnienia w firmach wśród beneficjentów było o 16 p.p. mniej przedsiębiorstw, które zmniejszyły stan zatrudnienia. Wywnioskować moŝemy zatem, Ŝe realizacja projektów w ramach działania 3.4 ZPORR silnie wpływała na wzrost zatrudnienie w przedsiębiorstwach objętych wsparciem. Wykres 25. Ocena zmian w wielkości zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach beneficjenci działania 3.4 ZPORR 107

108 Wykres 25a. Ocena zmian w wielkości zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach grupa kontrolna Ostatnim uwzględnionym w analizie efektem wzrostu konkurencyjności, decydującym zarazem o dalszym rozwoju przedsiębiorstw jest wzrost nakładów inwestycyjnych. Zwiększenie nakładów inwestycyjnych w stosunku do 2004 roku deklarowało 75% badanych beneficjentów działania 3.4. (patrz wykres 26). Informacja ta pozwala stwierdzić, iŝ badane przedsiębiorstwa są grupą bardzo dynamicznie rozwijającą się oraz budującą kapitał pod dalszy rozwój. Wykres 26. Ocena zmian w wielkości nakładów inwestycyjnych beneficjentów działania 3.4 ZPORR Wykres 26a. Ocena zmian w wielkości nakładów inwestycyjnych w grupie kontrolnej 108

109 Wnioski PowyŜsze analizy dotyczyły deklaracji w obszarze wzrostu konkurencyjności badanych przedsiębiorstw w perspektywie 2004 roku. Podstawowym wnioskiem płynącym z analiz jest stwierdzenie, iŝ badane przedsiębiorstwa, które były beneficjentami działania 3.4 ZPORR deklarują duŝą dynamikę w obszarze konkurencyjności. Deklarowany wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw wśród beneficjentów był o 30 p.p. większy niŝ w grupie kontrolnej. Uznać naleŝy zatem, iŝ wsparcie w ramach działania skutkowało wzrostem konkurencyjności przedsiębiorstw. Bezpośrednim przełoŝeniem wzrostu konkurencyjności było zwiększenie obrotów przedsiębiorstw. Ponadto badanie dowodzi, Ŝe w obszarze efektów konkurencyjności wsparcie w ramach działania miało największy wpływ właśnie na wzrost obrotów przedsiębiorstw w stosunku do okresu sprzed programowania, który deklarowało o 40 p.p. więcej przedsiębiorstw w grupie badanej niŝ w grupie kontrolnej. Aspektami funkcjonowania przedsiębiorstw beneficjentów działania, które cechował największy rozwój, a co za tym idzie najsilniej oddziaływały na wzrost konkurencyjności był wzrost jakości produktów i usług oraz udziału na rynku krajowym. Wzrost jakości produktów był takŝe jednym z obszarów, na które największy wpływ miał udział w projekcie w ramach działania 3.4 ZPORR. Zdecydowany wzrost jakości produktów deklarowało o 27 p.p. więcej beneficjentów niŝ przedsiębiorców z grupy kontrolnej. NajwyŜszy efekt netto osiągnęło wsparcie w ramach działania w przypadku opłacalności produkcji, której wzrost odnotowało aŝ 42 p.p. więcej beneficjentów niŝ przedsiębiorców z grupy kontrolnej. Najmniej dynamicznym obszarem była konkurencyjność cenowa, jednocześnie w tym wymiarze wystąpił najniŝszy wpływ realizacji projektów. Respondenci badania poproszeni zostali o ocenę w skali 10 stopniowej wpływu projektu realizowanego w ramach działania 3.4 ZPORR na wzrost konkurencyjności ich przedsiębiorstw. Ocena 1 oznaczała brak wpływu projektu na wzrost konkurencyjności natomiast ocena 10 bardzo duŝy wpływ. Średnia ocen badanych beneficjentów działania 3.4 ZPORR wyniosła 7,14 pkt. Wielkość ta świadczy iŝ respondenci zauwaŝają duŝy wpływ realizacji projektu w ramach działania 3.4 ZPORR na wzrost konkurencyjności swoich firm. Jest to zarazem ocena zbliŝona do analogicznych ocen beneficjentów innych działań objętych badaniem (beneficjenci działania 2.1 SPO WKP ocena 6,96, SPO WKP ocena 7,68, 2.3 SPO WKP ocena 7,41). Rekomendacje Wsparcie inwestycyjne skierowane do mikroprzedsiębiorstw będących na początku rozwoju powinno skupiać się na trzech najwaŝniejszych obszarach wzroście jakości produktów, opłacalności produkcji, a w efekcie zwiększaniu udziału w rynku. Uwzględniając fakt, iŝ są to obszary, w których działanie 3.4 ZPORR przyniosło największe efekty netto ocenić moŝemy, Ŝe analogicznie skonstruowane wsparcie w przyszłości wykaŝe podobną skuteczność. 109

110 SPO WKP działanie 2.1, 2.3, poddziałanie i działanie 3.4 ZPORR (w zakresie doradztwa) 17. Czy wzrosła konkurencyjność MSP dzięki wsparciu poprzez doradztwo? Jaka róŝnica wystąpiła między podmiotami objętymi wsparciem przez doradztwo a grupą kontrolną? Wyniki opisywane w ramach niniejszego podrozdziału dotyczą wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw będących beneficjentami wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP. Celem działania było zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez ułatwienie dostępu do specjalistycznej pomocy doradczej 28. Konkurencyjność przedsiębiorstw jest pojęciem uŝywanym zarówno w kontekście ich współzawodnictwa w zdobywaniu określonego udziału na rynku światowym, jak i w kontekście mikro uzyskiwania określonych rezultatów w zestawieniu z innymi podmiotami gospodarczymi działającymi na lokalnym rynku. Konkurencyjność przedsiębiorstwa stanowi podstawowy cel wyznaczający strategię rozwoju firmy, a więc musi być przedmiotem troski kierownictwa kaŝdej firmy niezaleŝnie od obszaru jej działalności. Zgodnie z głównym celem badania, którym była ocena realizacji polityki wspierania sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim w perspektywie w ramach ZPORR i SPO WKP pod kątem zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tej części raportu Wykonawca podda analizie aspekty związane ze wzrostem konkurencyjności podmiotów korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP i 3.4 ZPORR. Czy wzrosła konkurencyjność MŚP dzięki wsparciu poprzez doradztwo? Jeśli tak, to na czym ona polega? Jaka róŝnica wystąpiła między podmiotami objętymi wsparciem poprzez doradztwo, a grupą kontrolną (2.1 SPO WKP, 3.4 ZPORR)? Odpowiedzi na powyŝsze pytanie badawcze uzyskano w trakcie badania telefonicznego CATI z beneficjentami działania 2.1 SPO WKP. Grupa badana wyniosła 26 podmiotów, które uzyskały wsparcie w ramach działania 2.1 SPO WKP. PoniŜej prezentujemy zestawienie procentowe odpowiedzi na pytanie dotyczące wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw korzystających z doradztwa w ramach działania 2.1 SPO WKP. 28 Szersza charakterystyka wsparcia w ramach Działania 2.1 SPO WKP przedstawiona została w poprzedniej części raportu. 110

111 Wykres 27. Wzrost konkurencyjności beneficjentów działania 2.1 SPO WKP Wykres 27a. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw grupa kontrolna W opinii blisko połowy respondentów korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP, od 2004 roku w znaczny sposób poprawił się poziom konkurencyjności ich przedsiębiorstw. Dla 38% badanych konkurencyjność podmiotów raczej się poprawiła, a 15% wszystkich respondentów uznało, Ŝe poziom konkurencyjności ich przedsiębiorstw na rynku nie zmienił się. Widzimy zatem, Ŝe ogólna ocena badanych podmiotów w odniesieniu do wzrostu poziomu konkurencyjności ich przedsiębiorstw ma charakter pozytywny. PowyŜsza analiza pozwala twierdzić, iŝ beneficjentami działania 2.1 SPO WKP była grupa podmiotów cechujących się wysoką dynamiką rozwoju, która od momentu rozpoczęcia wdraŝania SPO WKP zauwaŝa poprawę swojej pozycji rynkowej. Zestawienie odpowiedzi respondentów z grupy kontrolnej pokazuje, Ŝe w obszarze wzrostu konkurencyjności od 2004 roku, poprawa ich sytuacji miała znacznie mniejszy wymiar niŝ w grupie przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP. Blisko 30% odpowiedzi opisywanej powyŝej grupy badanych, wskazuje na pogorszenie i znaczne pogorszenie konkurencyjności ich przedsiębiorstw od 2004 roku. MoŜna zatem wnioskować, Ŝe poszukiwanie zewnętrznych źródeł dofinansowania w postaci funduszy unijnych ma znaczny wpływ na wzrost konkurencyjności badanych przedsiębiorstw. 111

112 Podobnie jak w poprzednich częściach opracowania, konkurencyjność badanych przedsiębiorstw analizowana będzie w oparciu o zmienne odnoszące się do: funkcjonowania przedsiębiorstw na rynku zmian w obszarze oferowanych produktów i usług, funkcjonowania samego przedsiębiorstwa, Podsumowaniem analizy przejawów konkurencyjności przedsiębiorstw będzie opis obiektywnych efektów wzrostu konkurencyjności w postaci wzrostu sprzedaŝy, obrotów i zatrudnienia w firmie. Na poniŝszych wykresach prezentujemy procentowe zestawienie opinii respondentów odnoszące się do wzrostu udziału ich przedsiębiorstw na rynku krajowym i zagranicznym. Wykres 28. Wzrost udziału przedsiębiorstw na rynku krajowym beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 28a. Wzrost udziału przedsiębiorstw na rynku krajowym grupa kontrolna W przypadku rynku krajowego widzimy, Ŝe respondenci korzystający ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP pozytywnie ocenili wzrost udziału swoich firm na rynku krajowym. Dla 42% badanych od 2004 roku zdecydowanie zwiększył się ich udział w rynku. W opinii 35% respondentów będących beneficjentami działania 2.1 SPO WKP udział w rynku ich przedsiębiorstwa raczej się zwiększył. Zatem ponad ¾ badanych beneficjentów działania 2.1 SPO WKP zauwaŝa wzrost udziału w rynku swoich przedsiębiorstw. Tak wysokiego poziomu wzrostu udziału w rynku krajowym nie zauwaŝają przedstawiciele przedsiębiorców, którzy znaleźli się w grupie kontrolnej. RóŜnica w odniesieniu do badanych beneficjentów działania 2.1 SPO WKP wyniosła 53 p.p. Jak 112

113 zostało to juŝ stwierdzone w poprzedniej części opracowania, udział przedsiębiorstw w rynku jest jednym z najbardziej istotnych elementów wzrostu konkurencyjności. Biorąc zatem pod uwagę wysoki poziom efektu netto wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP, naleŝy stwierdzić, Ŝe miało ono bardzo duŝy wpływ na wzrost konkurencyjności beneficjentów. Wykres 29. Wzrost udziału przedsiębiorstw na rynku zagranicznym beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 29a. Wzrost udziału przedsiębiorstw na rynku zagranicznym grupa kontrolna PowyŜszy wykres przedstawia zestawienie odpowiedzi dotyczących wzrostu udziału na rynkach zagranicznych. W zestawieniu uwzględniono tylko te podmioty, które deklarowały udział swoich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. W opinii 25% badanych wzrost udziału ich przedsiębiorstw w rynkach zagranicznych od 2004 roku nie zmienił się. Połowa ankietowanych beneficjentów działania 2.1 SPO WKP, którzy deklarowali, iŝ ich przedsiębiorstwa działają na rynku zagranicznym, zauwaŝa wzrost udziału ich firm w tym rynku. Porównanie uzyskanych, dzięki wywiadom telefonicznym z beneficjentami działania 2.1 SPO WKP, wyników i grupą kontrolną wskazuje na brak znaczących róŝnic w tym obszarze. Wnioskować więc moŝna, Ŝe wsparcie w ramach działania nie wpływało w sposób istotny na ten obszar działalności przedsiębiorstw. Udział w rynkach krajowym i zagranicznym jest wskaźnikiem pozwalającym na precyzyjne określenie poziomu konkurencyjności badanych przedsiębiorstw. Przedstawione powyŝej wyniki odnoszące się do analizowanego wskaźnika, dają podstawę by wnioskować, iŝ przedsiębiorców objętych badaniem cechuje duŝa 113

114 dynamika rozwoju. Potwierdzeniem tej tezy będą kolejne analizowane wymiary odnoszące się do konkurencyjności. Ankietowani poproszeni zostali o ocenę zmian w jakości oferowanych produktów lub usług. Ponad połowa beneficjentów działania wyraziła opinię, iŝ jakość produktów/usług które oferują zdecydowanie się poprawiła. Dla 42% badanych z tej grupy jakość produktów/usług ich przedsiębiorstwa, od 2004 roku raczej się poprawiła (patrz poniŝszy wykres). W przypadku respondentów z grupy kontrolnej poprawę w jakości oferowanych produktów i usług wskazała niespełna połowa badanych. RóŜnica w stosunku do przedsiębiorców, którzy korzystali ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP jest bardzo duŝa i wynosi 48 p.p. NaleŜy równieŝ zwrócić uwagę na kategorię odpowiedzi mówiącą o pogorszeniu oferowanych produktów/usług, która była wskazywana przez 7% respondentów z grupy kontrolnej. Jak wykazały poprzednie analizy, jakość produktów i usług oferowanych przez firmy jest bardzo istotnym czynnikiem wzrostu konkurencyjności. DuŜy wpływ wparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP na ten obszar działalności, przyczynił się zatem do znacznego wzrostu konkurencyjności beneficjentów. PoniŜej przedstawiamy zestawienie procentowe odpowiedzi odnoszących się do jakości oferowanych przez badane przedsiębiorstwa produktów/usług. Wykres 30. Zmiana jakości oferowanych produktów i usług beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 30a. Zmiana jakości oferowanych produktów i usług grupa kontrolna 114

115 Analizując powyŝsze wyniki stwierdzić moŝemy, iŝ zwiększenie jakości oferowanych produktów i usług jest najczęściej deklarowanym przez beneficjentów działania 2.1 SPO WKP elementem wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa. To właśnie jakość produktów i usług jest obszarem, w którym przedsiębiorcy upatrują największych szans rozwoju. Kolejną zmienną, którą poddano analizie była konkurencyjność cenowa produktów/usług. Wykres 31. Konkurencyjność cenowa produktów i usług beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 31a. Konkurencyjność cenowa produktów i usług grupa kontrolna Na powyŝszym wykresie widzimy, Ŝe konkurencyjność cenowa oferowanych przez badane przedsiębiorstwa produktów/usług od 2004 roku poprawiła się w opinii ponad połowy respondentów. Dla 35% badanych nie wystąpiły zmiany w kwestii związanej z konkurencyjnością cenową. Podobnie jak w przypadku analizowanych uprzednio beneficjentów działania 3.4 ZPORR, tak i beneficjenci działania 2.1 SPO WKP uznali, Ŝe konkurowanie poprzez zmniejszanie ceny jest mniej popularnym sposobem zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstwa. Przeprowadzona analiza wskazuje na brak znaczących róŝnic w tym obszarze między beneficjentami działania 2.1 SPO WKP i przedsiębiorcami z grupy kontrolnej. MoŜna zatem wnioskować, Ŝe realizacja projektów nie wpłynęła znacząco na analizowany wskaźnik. Rozwój konkurencyjności badanych przedsiębiorstw opiera się zatem głównie o jakość oferowanych produktów/usług, a nie politykę cenową. 115

116 Kolejnym analizowanym obszarem związanym z oceną wymiarów konkurencyjności przedsiębiorstw jest analiza zmian zachodzących wewnątrz przedsiębiorstw. Analizę tę rozpoczniemy od opisu zmian w zachodzących w obszarze produkcji i świadczenia usług. PoniŜszy wykres zestawia w ujęciu procentowym opinie respondentów odnoszące się do opłacalności produkcji/usług od 2004 roku do chwili obecnej. Wykres 32. Opłacalność produkcji/usług beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 32a. Opłacalność produkcji/usług grupa kontrolna Na pytanie dotyczące opłacalności produkcji/usług badania respondenci odpowiedzieli następująco: 23% uznało, Ŝe od 2004 roku opłacalność produkcji/usług w ich przedsiębiorstwach zdecydowanie wzrosła, 42% uznało, Ŝe od 2004 roku opłacalność produkcji/usług w ich przedsiębiorstwach raczej wzrosła, 23% uznało, Ŝe od 2004 roku opłacalność produkcji/usług w ich przedsiębiorstwach nie zmieniła się, a 12% uznało, Ŝe od 2004 roku opłacalność produkcji/usług w ich przedsiębiorstwach odnotowała spadek. W przypadku grupy kontrolnej spadek i zdecydowany spadek opłacalności produkcji/usług od 2004 roku wskazało aŝ 45% badanych. Blisko 35% odpowiedzi respondentów tej samej grupy badanej zauwaŝa wzrost opłacalności produkcji/usług od 2004 roku. Zaznaczyć naleŝy jednak, iŝ rentowność produkcji wynika w duŝej mierze z czynników niezaleŝnych od przedsiębiorstwa, takich jak ceny energii, paliw, wysokość płac etc. Wnioskować zatem moŝna, Ŝe grupa beneficjentów działania, dzięki wsparciu lepiej poradziła sobie z wyŝej 116

117 wymienionymi czynnikami, co świadczyć moŝe o dobrym dostosowaniu do dynamicznie zmieniającej się sytuacji na wolnym rynku. Dla wzrostu konkurencyjności rynkowej nie bez znaczenia jest aspekt związany z opłacalnością produkcji. Wzrost opłacalności produkcyjnej w stosunku do 2004 roku spowodowany jest bardzo często ugruntowaną juŝ pozycją na rynku badanych przedsiębiorstw i wysoką świadomością podejmowanych działań. Analizując powyŝszy wskaźnik naleŝy odnieść się równieŝ do wdraŝanych przez badane przedsiębiorstwa innowacyjnych rozwiązań technologicznych. O aspekty związane z wdraŝanymi - zaawansowanymi technologicznie zamianami zapytano respondentów badania CATI. Wykres 33. WdraŜanie zaawansowanych technologii beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 33a. WdraŜanie zaawansowanych technologii grupa kontrolna Zmiany, które zaszły w badanych przedsiębiorstwach od 2004 roku pozwoliły na zdecydowany wzrost zaawansowania technologicznego produkcji/usług w przypadku 50% spośród badanych przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach działania 2.1 SPO WKP. Blisko 1/3 respondentów tej samej grupy wyraziła opinię, iŝ zaawansowanie technologiczne produkcji/usług w ich przedsiębiorstwach raczej wzrosło od 2004 roku. Natomiast dla 23% ankietowanych przedsiębiorców poziom zaawansowania technologicznego nie zmienił się. Analogiczne wyniki badania przedsiębiorców z grupy kontrolnej świadczą o tym, Ŝe realizacja projektów nie miała istotnego wpływu na wzrost zaawansowania technologicznego beneficjentów. 117

118 Widzimy zatem, Ŝe w przypadku badanych grup przedsiębiorców wdraŝanie zaawansowanych technologicznie rozwiązań nie przekłada się w znacznym stopniu na wzrost poziomu opłacalności produkcji. Zmiany gospodarcze, którym towarzyszy szybki rozwój techniczny/technologiczny mają bezpośredni wpływ na działania podejmowane przez nowoczesnego przedsiębiorcę. Na wysoki poziom konkurencyjności wpływa równieŝ liczba inwestycji, których odbiorcą jest samo przedsiębiorstwo. Nakłady na rozwój technologiczny są zatem aspektem, którego nie moŝna pominąć przy opracowywaniu strategii firmy. Wykonawca przeanalizował równieŝ wzrost nakładów inwestycyjnych w badanych przedsiębiorstwach od 2004 roku. Wykres 34. Wzrost nakładów inwestycyjnych beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 34a. Wzrost nakładów inwestycyjnych grupa kontrolna Zdecydowany wzrost nakładów inwestycyjnych w swoich firmach zauwaŝa 65% badanych przedsiębiorców, którzy byli beneficjentami działania 2.1 SPO WKP. W opinii 31% badanych tej samej grupy nakłady inwestycyjne w ich przedsiębiorstwach raczej wzrosły. Natomiast 4% respondentów uwaŝa, Ŝe od 2004 roku nakłady inwestycyjne nie zmieniły się. Porównując obie badane grupy przedsiębiorców zauwaŝyć moŝna znaczną róŝnicę (55 p.p.) w obszarze poniesionych nakładów inwestycyjnych od 2004 roku. 118

119 Przedsiębiorcy, którzy byli beneficjentami działania 2.1 SPO WKP charakteryzują się duŝą świadomością podejmowanych działań mających na celu zwiększenie ich konkurencyjności na rynku, w tym przypadku poprzez zwiększenie nakładów inwestycyjnych. Rezultaty projektów, które realizowali znalazły swoje odzwierciedlenie w deklarowanym poziomie omawianego wskaźnika wzrostu konkurencyjności. Analizując konkurencyjność naleŝy pamiętać, Ŝe równie waŝne jak rozwój technologiczny są kwestie związane z działaniami marketingowymi i promocyjnymi podejmowanymi przez przedsiębiorców. Skuteczny marketing i PR jest nierzadko kluczem do sukcesu przedsiębiorstwa. Kolejnym analizowanym obszarem odnoszącym się bezpośrednio do konkurencyjności, była znajomość produktów/marki na rynku krajowym. Wykres 35. Znajomość produktów/marki na rynku krajowym beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 35a. Znajomość produktów/marki na rynku krajowym grupa kontrolna PowyŜszy wykres dowodzi iŝ, od 2004 roku nastąpiła znaczna poprawa identyfikacji produktów/marki badanych przedsiębiorstw przez potencjalnych klientów. Spośród badanych 38% przedsiębiorców będących beneficjentami działania 2.1 SPO WKP uznało, Ŝe znajomość produktów/marki na rynku krajowym, zdecydowanie się poprawiła (w przypadku przedsiębiorców z grupy kontrolnej 19%). Dla 42% respondentów tej samej grupy powyŝszy wymiar raczej się poprawił, a 1/5 ankietowanych uznała, Ŝe znajomość produktów/marki ich przedsiębiorstwa nie zmieniła się od 2004 roku. 119

120 Zmianę w tym obszarze wywołuje odpowiednio dobrana i skuteczna promocja, uznać naleŝy zatem, iŝ jest to jeden z głównych instrumentów wzrostu konkurencyjności stosowanych przez badanych beneficjentów działania 2.1 SPO WKP. Warto zwrócić uwagę, Ŝe aktywność beneficjentów działania w tym obszarze poczytywać moŝna w duŝej mierze jako efekt realizacji projektów. Świadczyć o tym moŝe, fakt, iŝ w grupie kontrolnej wystąpił znacznie większy odsetek (o 30 p.p.) odpowiedzi mówiących o braku zmian w obszarze podejmowanych działań marketingowych w odniesieniu do promocji marki. Podczas wywiadów telefonicznych zapytano respondentów o kwestie związane z poprawą organizacji pracy w ich przedsiębiorstwach od 2004 roku. Wyniki prezentujemy poniŝej. Organizacja pracy jest obszarem, na który bezpośredni wpływ mają sami beneficjenci, zatem wnioskując z duŝej dynamiki rozwoju analizowanych przedsiębiorstw, takŝe w tym wymiarze powinna wystąpić znaczna poprawa sytuacji w stosunku do 2004 roku. Wykres 36. Poprawa organizacji pracy beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 36a. Poprawa organizacji pracy grupa kontrolna Przytoczoną tezę potwierdzają wyniki - jak widzimy na powyŝszym wykresie, opinie ankietowanych dotyczące zmian w organizacji pracy mają wymiar pozytywny. Zmiany jakie wprowadzono od 2004 roku, dla 58% badanych przedsiębiorstw, które były beneficjantem działania 2.1 SPO WP w sposób zdecydowany wpłynęły na 120

121 organizację pracy w przedsiębiorstwach. Natomiast 42% ankietowanych tej samej grupy odpowiedziało, Ŝe organizacja pracy w przedsiębiorstwie raczej się poprawiła. Porównując uzyskane wyniki z grupą kontrolną widzimy, znaczne róŝnice w stosunku do przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP. Wypowiedzi tych ostatnich wskazują na poprawę i zdecydowaną poprawę organizacji pracy od 2004 roku. Natomiast w przypadku grupy kontrolnej 1/3 badanych nie zauwaŝa poprawy w tym obszarze. Analogicznie do opisywanego we wcześniejszej części raportu wskaźnika odnoszącego się do wzrostu poziomu nakładów inwestycyjnych, tak i w tym przypadku moŝemy postawić tezę, iŝ rezultaty projektów, które realizowali beneficjenci działania 2.1 SPO WKP znalazły swoje odzwierciedlenie w deklarowanym poziomie omawianego wskaźnika wzrostu konkurencyjności. Podstawowymi wskaźnikami efektów wzrostu konkurencyjności są zmiany w wielkościach obrotów oraz sprzedaŝy przedsiębiorstw. Analiza poczyniona w ramach niniejszego opracowania opiera się na deklaracjach zmian w tych obszarach przedstawionych przez respondentów badania ankietowego CATI. Podczas badania poddano analizie poziom wzrostu sprzedaŝy produktów/usług oferowanych przez badane przedsiębiorstwa. Wyniki przedstawiamy na poniŝszym wykresie. Wykres 37. Wzrost sprzedaŝy produktów i usług beneficjenci działania 2.1 SPO WKP Wykres 37a. Wzrost sprzedaŝy produktów i usług grupa kontrolna 121

122 PowyŜszy wykres dowodzi, Ŝe blisko połowa badanych przedsiębiorców, którzy byli beneficjentami działania 2.1 SPO WKO zanotowała od 2004 roku znaczny wzrost sprzedaŝowy. W przypadku ponad 1/3 przedsiębiorstw tej samej grupy, sprzedaŝ produktów/usług, które oferują raczej wzrosła. Znacznie niŝszy poziom sprzedaŝy deklarowali podczas wywiadów telefonicznych przedsiębiorcy z grupy kontrolnej. RóŜnica we wskazywanym przez obie grupy przedsiębiorców wzroście sprzedaŝy wyniosła 39 p.p. Analizując opisywany wskaźnik naleŝy zwrócić uwagę na wysoki odsetek odpowiedzi przedsiębiorców z grupy kontrolnej, mówiących o spadku i zdecydowanym spadku poziomu sprzedaŝy oferowanych przez nich produktów/usług od 2004 roku. MoŜna zatem wnioskować, Ŝe realizacja projektów pozwoliła beneficjentom uniknąć znacznych spadków poziomu sprzedaŝy. Poziom sprzedaŝy jest dla przedsiębiorców warunkiem utrzymania na rynku. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa wpływa bezpośrednio na zwiększenie sprzedaŝy produktów bądź usług oferowanych przez firmę. Ośmiu na dziesięciu badanych beneficjentów działania 2.1 SPO WKP (podobnie jak w przypadku beneficjentów działania 3.4 ZPORR) zauwaŝa poprawę sytuacji w tej kwestii, co sugeruje, iŝ zdecydowana większość badanych beneficjentów w porównaniu do grupy kontrolnej zwiększyła swoją konkurencyjność. Czynnikiem wpływającym na konkurencyjność przedsiębiorstwa jest równieŝ wysokość obrotów. Definicję obrotu moŝna odnieść do wielkości przychodu netto ze sprzedaŝy towarów, produktów, operacji finansowych oraz usług. Wykres 38. Wzrost obrotów beneficjenci działania 2.1 SPO WKP 122

123 Wykres 38a. Wzrost obrotów grupa kontrolna Respondenci, którzy korzystali ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP poproszeni o ocenę poziomu obrotów w ich przedsiębiorstwach od 2004 roku w 81% uznali, iŝ wielkość ta w przypadku ich firm wzrosła. W przypadku przedsiębiorców z grupy kontrolnej wzrost obrotów kształtuje się na znacznie niŝszym poziomie. RóŜnica między obiema omawianymi grupami w przypadku kategorii wzrostu i zdecydowanego wzrostu obrotów od 2004 roku wyniosła 43 p.p. PowyŜsze zestawienie pokazuje równieŝ, Ŝe przedsiębiorcy którzy nie korzystali ze wsparcia środkami unijnymi zanotowali od 2004 roku spadek obrotów (34% odpowiedzi). Zebrany materiał badawczy sugeruje więc, Ŝe badane przedsiębiorstwa będące beneficjentami działania 2.1 SPO WKP zanotowały znaczny wzrost sprzedaŝowy w stosunku do 2004 roku. Działania podejmowane przez przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP zmierzające do rozwoju konkurencyjności przedsiębiorstw mają bezpośrednie efekty w postaci realizacji podstawowego celu przedsiębiorstw w gospodarce wolnorynkowej, którym jest zwiększenie zysku. Kolejnym analizowanym wymiarem był wzrost zatrudnienia od 2004 roku w badanych przedsiębiorstwach. Wykres 39. Wzrost zatrudnienia beneficjenci działania 2.1 SPO WKP 123

124 Wykres 39a. Wzrost zatrudnienia grupa kontrolna Jednym ze wskaźników rezultatu działania 2.1 SPO WKP była wartość wzrostu liczby nowych miejsc pracy w firmach korzystających z doradztwa. Respondenci badania wskazywali na wzrost zatrudnienia w swoich przedsiębiorstwach. Prawie 80% wyraŝonych opinii przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP stanowi o wzroście zatrudnienia. Dla 28% badanych spośród tej samej grupy wzrost ten jest znaczny w stosunku do stanu zatrudnienia z 2004 roku. Połowa tych samych respondentów uznała, Ŝe zatrudnienie w ich przedsiębiorstwach raczej wzrosło od 2004 roku. Podobnie jak w przypadku wcześniej opisywanego wskaźnika, tak i w poziomie wzrostu zatrudnienia widać wyraźne róŝnice (60 p.p. mówiących o wzroście i zdecydowanym wzroście zatrudnienia) między badanymi grupami przedsiębiorstw. Uzyskane wyniki dowodzą, iŝ realizacja projektów miała duŝy wpływ na wzrost zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach. Jak wynika z powyŝszego zestawienia zdecydowany wzrost zatrudnienia deklarowany był znacznie rzadziej niŝ zdecydowany wzrost sprzedaŝy i obrotów. Dynamika rozwoju tych wielkości generowana jest zatem w przedsiębiorstwach, które były beneficjentami działania 2.1 SPO WKP poprzez zwiększanie wydajności pracy, a nie wzrost zatrudnienia. Wnioski Prowadzona ewaluacja, w opisywanym obszarze, odnosiła się do poprzedniego okresu programowania Z uwagi na powyŝsze, aby dokładnie określić wpływ wsparcia z którego korzystali respondenci, zadano pytanie Proszę w skali od 1 do 10 (gdzie 1 oznacza brak wpływu na konkurencyjność, a 10 oznacza bardzo duŝy wpływ na konkurencyjność) określić wpływ projektu w ramach działania 2.1 SPO WKP na konkurencyjność Pana/i firmy. Średnia z udzielonych odpowiedzi wyniosła 7. NaleŜy zatem uznać, Ŝe udział w projektach w ramach działania 2.1 SPO WKP miał duŝy wpływ na wzrost konkurencyjności badanych przedsiębiorstw. Analiza wszystkich badanych obszarów pozwalających na określenie konkurencyjności dowodzi, Ŝe w kaŝdym z nich odnotowano wzrost w stosunku do 2004 roku. Podstawowym wnioskiem płynącym z analiz jest stwierdzenie, iŝ badane przedsiębiorstwa, które były beneficjentami działania 2.1 SPO WKP deklarują duŝą dynamikę w obszarze konkurencyjności. Deklarowany 124

125 wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw wśród beneficjentów działania 2.1 SPO WKP jest wyŝszy o 37 p.p. w stosunku do grupy kontrolnej. Otrzymane wyniki pokazują, Ŝe bezpośrednim elementem, który przekłada się na wzrost konkurencyjności jest zwiększenie obrotów i sprzedaŝy przedsiębiorstw. Porównanie wartości tych dwóch wskaźników jakie wskazywali beneficjenci działania 2.1 SPO WKP z przedsiębiorcami z grupy kontrolnej pokazuje róŝnicę na poziomie 39 p.p. w przypadku wzrostu sprzedaŝy i 43 p.p. w odniesieniu do wzrostu obrotów przedsiębiorstw. Aspektami funkcjonowania przedsiębiorstw, które cechował największy rozwój, a co za tym idzie najsilniej oddziaływały na wzrost konkurencyjności był wzrost nakładów inwestycyjnych, poprawa organizacji w firmie oraz jakość produktów i usług. NaleŜy zwrócić uwagę na fakt, iŝ wszyscy badani beneficjenci deklarowali poprawę organizacji pracy w firmie. Jest to o tyle istotne, Ŝe poprawa efektywności zarządzania przedsiębiorstwem była głównym celem działania. Porównanie z grupą kontrolną potwierdza, iŝ uzyskany efekt jest w duŝej mierze wynikiem realizacji działania (w grupie badanej było o 38 p.p. więcej odpowiedzi świadczących o poprawie zarządzania firmą niŝ w grupie kontrolnej). Największy efekt netto realizacji projektów z działania 2.1 SPO WKP odnotowano jednak w innych obszarach. Największa róŝnica pomiędzy grupą kontrolną i grupą badaną wystąpiła w deklarowanym wzroście nakładów inwestycyjnych, udziału w rynku oraz wzroście zatrudnienia. Taki wynik dowodzi, iŝ zwiększenie efektywności zarządzania przekłada się bezpośrednio na wyniki firmy. Dzięki poprawie jakości zarządzania firmą moŝliwe było zwiększenie nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw. Pozwoliło to na dynamiczny rozwój firm będących beneficjentami działania, w efekcie czego zwiększyły one udziały w rynku. Bardzo waŝnym aspektem realizacji projektów, jest wspomniany wzrost zatrudnienia. Wynik ten falsyfikuje potoczne rozumienie restrukturyzacji firmy utoŝsamiające je ze zmniejszaniem zatrudnienia. Wyniki badania dowodzą, iŝ moŝliwe jest zwiększenie efektywności zarządzania firmą, które powoduje jej dynamiczny rozwój i w efekcie wzrost zatrudnienia. Spośród przebadanych 96 podmiotów korzystających ze wsparcia w ramach działania 3.4 ZPORR, tylko jeden korzystał ze wsparcia polegającego na doradztwie specjalistycznym. Podmiot realizujący projekt doradczy, brał udział równieŝ w projekcie inwestycyjnym. W związku z powyŝszym i w świetle wyniku przeprowadzonego z respondentem badania telefonicznego, nie jest moŝliwe rozróŝnienie efektów obu realizowanych projektów i określenie wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa dzięki wsparciu poprzez doradztwo. Rekomendacje Z uwagi na wysoką skuteczność działań doradczych w obszarze poprawy organizacji firm rekomendować naleŝy kontynuację wsparcia. Wsparcie poprzez doradztwo powinno dotyczyć elementów, w których wykazuje największą skuteczność przekładając się na wyniki firmy. Zakres doradztwa skupiać się powinien zatem na poprawie jakości produktów i usług, moŝliwości zwiększania nakładów inwestycyjnych oraz poprawie organizacji pracy w przedsiębiorstwie. 125

126 Realizacja projektów doradczych pozwala w duŝym stopniu zwiększyć udziały w rynku oraz zatrudnienie. W związku z tym wskaźniki odnoszące się do tych obszarów powinny być uwzględnione podczas realizacji projektów doradczych. 18. Czy wzrosła konkurencyjność MŚP dzięki wsparciu na inwestycje? Jeśli tak, to na czym ona polega? Jaka róŝnica wystąpiła między podmiotami objętymi wsparciem w zakresie inwestycji a grupą kontrolną? PoniŜszy podrozdział dotyczy poszczególnych wymiarów wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw będących beneficjentami wsparcia w ramach działania 2.3 oraz poddziałania SPO WKP. Celem działania 2.3 SPO WKP było zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw z sektora MŚP poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej. Poddziałanie SPO WKP miało na celu przede wszystkim wspieranie nowych inwestycji słuŝących zmianie procesu produkcyjnego lub samych produktów oferowanych przez beneficjentów 29. Zgodnie z głównym celem badania, którym była ocena realizacji polityki wspierania sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim w perspektywie w ramach ZPORR i SPO WKP pod kątem zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tej części raportu Wykonawca podda analizie aspekty związane ze wzrostem konkurencyjności podmiotów korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP. Konkurencyjność badanych przedsiębiorstw analizowana była przez pryzmat tych samych wskaźników jak w przypadku beneficjentów działania 3.4 ZPORR i 2.1 SPO WKP. Zmienne uŝyte w analizie odnosiły się zarówno do przejawów konkurencyjności (udziały w rynku, jakość produktów etc.), jak i jej efektów (wzrost sprzedaŝy, obrotów). Grupę badaną stanowiły: 22 podmioty korzystające ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP, 46 podmiotów korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP. PoniŜej prezentujemy zestawienie procentowe odpowiedzi na pytanie dotyczące wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP. 29 Szersza charakterystyka wsparcia w ramach Działań 2.3 i SPO WKP przedstawiona została w poprzedniej części raportu. 126

127 Wykres 40. Wzrost konkurencyjności grupa badana Wykres 40a. Wzrost konkurencyjności grupa kontrolna W opinii 74% respondentów korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP, od 2004 roku w znaczny sposób poprawił się poziom konkurencyjności ich firm. NiemalŜe taki sam odsetek procentowy badanych objętych wsparciem w ramach działania 2.3 SPO WKP określił poziom wzrostu konkurencyjności firmy jako zdecydowany. Dla 22% badanych podmiotów (poddziałanie SPO WKP) i 24% firm (działanie 2.3 SPO WKP) konkurencyjność podmiotów, które reprezentują raczej się poprawiła. Zmian w poziomie wzrostu konkurencyjności nie dostrzega 4% respondentów objętych wsparciem w ramach poddziałania SPO WKP i 2% beneficjentów działania 2.3 SPO WKP. Analizowany wykres nr 40 pokazuje, Ŝe w przypadku respondentów działania 2.3 SPO WKP, 4% wyraziło opinię, iŝ w stosunku do 2004 roku konkurencyjność ich firm uległa pogorszeniu. Widzimy zatem, Ŝe ogólna ocena badanych podmiotów w odniesieniu do wzrostu poziomu konkurencyjności ich przedsiębiorstw ma charakter pozytywny. PowyŜsza analiza pozwala twierdzić, iŝ beneficjenci działania 2.3 i poddziałania SPO WKP to grupa podmiotów cechujących się wysoką dynamiką rozwoju, która od momentu rozpoczęcia wdraŝania SPO WKP wskazuje na zdecydowaną poprawę swojej pozycji rynkowej. Zestawienie odpowiedzi respondentów z grupy kontrolnej pokazuje, Ŝe w obszarze wzrostu konkurencyjności od 2004 roku, poprawa ich sytuacji miała znacznie mniejszy wymiar niŝ w grupie przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP. RóŜnica w odniesieniu do badanych beneficjentów działania 2.3 SPO WKP wyniosła 49 p.p. 127

128 p.p. W przypadku beneficjentów poddziałania SPO WKP ta róŝnica była jeszcze większa i wyniosła 64 Na poniŝszych wykresach zaprezentowane zostały procentowe zestawienia opinii respondentów odnoszące się do wzrostu udziału ich przedsiębiorstw na rynku krajowym (wykres 41, 41a) i rynkach zagranicznych (wykres 42, 42a). Wykres 41. Wzrost udziału w rynku krajowym grupa badana Wykres 41a. Wzrost udziału w rynku krajowym grupa kontrolna W przypadku poziomu udziału firm na rynku krajowym, wyŝszy przyrost udziału wskazywali respondenci z poddziałania SPO WKP 61%. W opinii blisko połowy (48%) beneficjentów działania 2.3 SPO WKP, udział ich firmy w rynku zdecydowanie się zwiększył od 2004 roku. W opinii 30% respondentów działania 2.3 SPO WKP i 26% firm, które otrzymały wsparcie w ramach poddziałania SPO WKP udziału w rynku ich przedsiębiorstwa raczej się zwiększył. Widzimy zatem, iŝ to beneficjenci poddziałania zauwaŝają bardziej dynamiczny wzrost udziału w rynku ich przedsiębiorstw niemal 9 na 10 przedsiębiorców z tej grupy oceniło, Ŝe wystąpił wzrost udziału ich firm w rynku. RóŜnicę tę tłumaczyć moŝemy tym, iŝ wsparcie w ramach działania 2.2 SPO WKP w większej skali przyczyniało się do wzrostu mocy produkcyjnych przedsiębiorstw. Przeprowadzone badanie z grupą kontrolną równieŝ w tym wymiarze wskazuje na znaczne róŝnice występujące między przedsiębiorcami z grupy kontrolnej, a beneficjentami działania 2.3 i poddziałania SPO WKP. W przypadku pierwszych róŝnica ta wyniosła 39 p.p. Natomiast w odniesieniu do drugiej grupy 128

129 przedsiębiorców róŝnica w deklarowanym wzroście i zdecydowanym wzroście udziału na rynku krajowym wyniosła 37 p.p. Jak zostało to juŝ stwierdzone w poprzednich częściach opracowania, udział przedsiębiorstw w rynku jest jednym z najbardziej istotnych elementów wzrostu konkurencyjności. Biorąc zatem pod uwagę wysoki poziom efektu netto wsparcia w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP, naleŝy stwierdzić, Ŝe miało ono bardzo duŝy wpływ na wzrost konkurencyjności beneficjentów. PoniŜszy wykres prezentuje zestawienie opinii respondentów odnoszących się do udziału firm, które reprezentują sprzedaŝ na rynkach zagranicznych. W zestawieniu uwzględniono tylko te podmioty, które deklarowały udział swoich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. Wykres 42. Udział na rynku zagranicznym grupa badana Wykres 42a. Udział na rynku zagranicznym grupa kontrolna Połowa respondentów z grupy beneficjentów poddziałania SPO WKP dostrzega zdecydowany wzrost udziału swoich firm w rynkach zagranicznych w odniesieniu do 2004 roku. Porównując opisywaną kategorię wzrostu udziału w rynkach zagranicznych z grupą kontrolną przedsiębiorców widzimy róŝnicę na poziomie 42 p.p. W przypadku drugiej badanej grupy (respondenci działania 2.3 SPO WKP) 30% określiło zwiększenie udziału w rynkach zagranicznych od 2004 roku, jako zdecydowane. Tą samą kategorię wzrostu 129

130 udziału w rynkach zagranicznych deklarowało 9% przedsiębiorców z grupy kontrolnej, a zatem róŝnica w tym przypadku wyniosła 21 p.p. Dla 36% objętych wsparciem w ramach poddziałania 2.2.1, udział w rynkach zagranicznych raczej się zwiększył. Taką samą opinię wyraziło 56% przedsiębiorców, którzy korzystali ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP. Widzimy więc, Ŝe dokładnie taki sam odsetek (86%) ankietowanych spośród beneficjentów obu działań zauwaŝa wzrost udziału przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych. Bardziej zdecydowany wzrost rejestrują beneficjenci poddziałania SPO WKP. MoŜe być to efektem osiągnięcia jednego z planowanych rezultatów działania 2.2 SPO WKP, czyli wzrostu świadomości potrzeby umiędzynarodowienia przedsiębiorstw. Warto zwrócić uwagę na róŝnice, jakie pojawiły się w odpowiedziach grupy badanej i grupy kontrolnej, dotyczących braku zmian w obszarze wzrostu udziału firm na rynkach zagranicznych. Na taki stan rzeczy wskazywał co dziesiąty beneficjent działania 2.3 SPO WKP, a w przypadku przedsiębiorstw z grupy kontrolnej dla tego działania zmian nie zauwaŝa co drugi respondent. ZbliŜone wyniki uzyskano w przypadku przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP i firm będących ich odpowiednikiem z grupy kontrolnej. Udział w rynkach krajowym i zagranicznym jest wskaźnikiem pozwalającym na precyzyjne określenie poziomu konkurencyjności badanych przedsiębiorstw. Ten sam wskaźnik w sposób bezpośredni wpływa na generowane dochody jakie osiąga przedsiębiorstwo. Przedstawione powyŝej wyniki odnoszące się do analizowanego wskaźnika, dają podstawę by wnioskować iŝ przedsiębiorców objętych badaniem cechuje duŝa dynamika rozwoju. PoniŜej przedstawiamy zestawienie procentowe odpowiedzi odnoszących się do jakości oferowanych przez badane firmy produktów/usług. Wykres 43. Jakość produktów/usług grupa badana 130

131 Wykres 43a. Jakość produktów/usług grupa kontrolna W obszarze odnoszącym się do wzrostu jakości oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów/usług widzimy, Ŝe obie badane grupy beneficjentów wskazują na zdecydowaną poprawę. Respondenci działania 2.3 SPO WKP (72%) uznali, Ŝe jakość produktów/usług, które oferują zdecydowanie się poprawiła od 2004 roku. Zdecydowaną poprawę w tym obszarze widzą równieŝ respondenci korzystający ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP (65%). Kategoria odpowiedzi mówiąca o zdecydowanej poprawie jakości oferowanych produktów/usług w przypadku przedsiębiorców z grupy kontrolnej nie osiągnęła aŝ tak wysokiego poziomu. RóŜnice między analizowanymi grupami przedsiębiorców wyniosły dla tej kategorii odpowiednio: 45 p.p. w stosunku do beneficjentów działania 2.3 SPO WKP i 26 p.p. w stosunku do beneficjentów poddziałania SPO WKP. Warto równieŝ zwrócić uwagę na róŝnice w wynikach, występujące w wymiarze mówiącym o braku zmian w jakości oferowanych produktów/usług. Przeprowadzona analiza uzyskanego materiału badawczego pokazuje, Ŝe respondenci korzystający ze wsparcia w ramach SPO WKP byli grupą, która aktywnie i świadomie budowała swoją konkurencyjność rynkową, w tym przypadku poprzez zwiększanie jakości oferowanych produktów/usług. Blisko 1/3 respondentów będących beneficjentami działania 2.3 i poddziałania SPO WKP uznała, Ŝe od 2004 roku jakość usług/produktów przez nich oferowanych raczej się poprawiła. ZauwaŜyć moŝna, iŝ wszyscy spośród badanych respondentów działania 2.3 SPO WKP dostrzegają wzrost jakości oferowanych produktów lub usług. Głównym celem tego działania było unowocześnianie oferty beneficjentów. Wzrost jakości oferowanych produktów i usług poczytywać moŝemy zatem jako pochodną wprowadzenia nowoczesnych technologii w przedsiębiorstwach badanych beneficjentów. Przeprowadzona analiza w tym obszarze potwierdza wcześniej postawioną tezę mówiącą o duŝej dynamice rozwoju jaka cechowała przedsiębiorców będących beneficjentami SPO WKP. WaŜnym aspektem odnoszącym się do konkurencyjności rynkowej jest konkurencyjna polityka cenowa, którą wdraŝają przedsiębiorcy. Omawiany aspekt podnoszony był podczas wywiadów telefonicznych z respondentami obu badanych grup. 131

132 Wykres 44. Konkurencyjność cenowa grupa badana Wykres 44a. Konkurencyjność cenowa grupa kontrolna W przypadku firm, które korzystały ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP, zdecydowaną poprawę związaną z konkurencyjnością cenową wskazało 43% ankietowanych. Konkurencyjność cenowa produktów/usług zdecydowanie się poprawiła w ¼ przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach działania 2.3 SPO WKP. Jednocześnie względną poprawę w konkurencyjności cenowej zauwaŝa 60% tych samych respondentów. Dla 39% ankietowanych z poddziałania SPO WKP konkurencyjność cenowa produktów/usług, które oferują raczej się poprawiła od 2004 roku. Zmian związanych z konkurencyjnością cenową nie dostrzega 18% ankietowanych poddziałania SPO WKP i 12% respondentów działania 2.3 SPO WKP. RóŜnice jakie wystąpiły między analizowanymi grupami przedsiębiorców działania 2.3 SPO WKP i grupą kontrolną odnoszą się w głównej mierze do kategorii odpowiedzi mówiących o poprawie konkurencyjności cenowej oferowanych produktów/usług od 2004 roku. W przypadku tych odpowiedzi róŝnica ta wyniosła aŝ 60 p.p. Jak dowodzą powyŝsze wyniki, to właśnie udział w projekcie mógł przyczynić się do uchronienia przedsiębiorców przed pogorszeniem i zdecydowanym pogorszeniem konkurencyjności cenowej. Potwierdzeniem tej tezy jest zestawienie wyników uzyskanych w grupie kontrolnej, gdzie blisko ¼ odpowiedzi stanowiły te, mówiące o pogorszeniu i zdecydowanym pogorszeniu konkurencyjności cenowej oferowanych produktów/usług od 2004 roku. 132

133 W przypadku beneficjentów poddziałania SPO WKP róŝnice w odpowiedziach w stosunku do grupy kontrolnej, dotyczyły głównie kategorii odpowiedzi mówiącej o zdecydowanej poprawie konkurencyjności cenowej oferowanych produktów/usług. RóŜnica ta wyniosła 32 p.p. Kolejnym analizowanym obszarem związanym z oceną wymiarów konkurencyjności przedsiębiorstw jest analiza zmian zachodzących wewnątrz przedsiębiorstw. Na poniŝszym wykresie widzimy zestawienie procentowe odpowiedzi na pytanie odnoszące się do wzrostu poziomu opłacalności produkcji/usług w badanych przedsiębiorstwach. Wykres 45. Poziom opłacalności produkcji/usług grupa badana Wykres 45a. Poziom opłacalności produkcji/usług grupa kontrolna Respondenci, którzy otrzymali wsparcie z poddziałania SPO WKP pozytywnie ocenili zmiany, jakie zaszły w ich firmach od 2004 roku w kwestii związanej z opłacalnością produkcji/usług. Wzrost opłacalności produkcji wskazało 78% ankietowanych omawianej grupy. Zdecydowanie niŝej ocenili omawiany wymiar respondenci z grupy kontrolnej. RóŜnica w stosunku do beneficjentów poddziałania SPO WKP wyniosła 50 p.p. Podobnie zmiany w tym obszarze postrzegają badani beneficjenci działania 2.3, wśród których 80% zauwaŝa wzrost opłacalności produkcji lub świadczenia usług. W przypadku przedsiębiorców z grupy kontrolnej, opłacalność produkcji od 2004 roku została niŝej oceniona. Analiza porównawcza omawianego wskaźnika wskazała na róŝnicę w tejŝe ocenie na poziomie 54 p.p. 133

134 Podobnie, jak w przypadku uprzednio analizowanego wskaźnika dotyczącego konkurencyjności cenowej, tak i w tej części raportu moŝna postawić tezę, iŝ to właśnie udział w projekcie przyczynił się do uchronienia przedsiębiorców przed pogorszeniem opłacalności produkcji. Zaznaczyć naleŝy, iŝ są to odsetki znacznie większe niŝ w przypadku beneficjentów uprzednio analizowanych działań 3.4 ZPORR i 2.1 SPO WKP, wśród których wzrost rentowności produkcji dostrzega odpowiednio 64% i 65% badanych. Jest to z pewnością efektem profilu wsparcia w ramach działań i 2.3 SPO WKP, których głównym celem było unowocześnienie procesu produkcyjnego. Wprowadzenie nowych technologii do produkcji przynosi wzrost jej rentowności, czego dowodem są uzyskane w trakcie badania wyniki. Potwierdzeniem postawionej tezy będzie analiza wskaźnika odnoszącego się do wartości sprzedaŝowych jakie osiągały badane podmioty od 2004 roku. Zaznaczyć naleŝy jednak, iŝ rentowność produkcji wynika w duŝej mierze z czynników niezaleŝnych od przedsiębiorstwa, takich jak ceny energii, paliw, wysokość płac etc. Wnioskować zatem moŝna, Ŝe grupa beneficjentów działania 2.3 i poddziałania SPO WKP dzięki uzyskanemu wsparciu lepiej poradziła sobie z wyŝej wymienionymi czynnikami, co świadczyć moŝe o dobrym dostosowaniu do dynamicznie zmieniającej się sytuacji na wolnym rynku. W ramach prowadzonej ewaluacji Wykonawca poddał analizie poziom sprzedaŝy produktów/usług w przedsiębiorstwach korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP. Wykres 46. Poziom sprzedaŝy produktów/usług grupa badana 134

135 Wykres 46a. Poziom sprzedaŝy produktów/usług grupa kontrolna W przypadku respondentów poddziałania SPO WKP zdecydowany przyrost sprzedaŝy w stosunku do 2004 roku zauwaŝa 62% badanych. Wśród tej samej badanej grupy 30% stanowiły odpowiedzi mówiące o umiarkowanym wzroście sprzedaŝy. Analizując odpowiedzi badanych działania 2.3 SPO WKP widzimy, Ŝe blisko połowa z nich wyraziła opinię iŝ od 2004 roku sprzedaŝ produktów/usług, które oferują zdecydowanie wzrosła. Około 1/3 respondentów opisywanej grupy przedsiębiorców uznała, Ŝe sprzedaŝ w ich firmach raczej wzrosła. Bardziej dynamicznie rozwijającą się grupą przedsiębiorców okazują się beneficjenci poddziałania SPO WKP spośród, których ponad 90% deklaruje wzrost wielkości sprzedaŝy. Po raz kolejny naleŝy przytoczyć główny cel poddziałania, którym było unowocześnienie procesu produkcyjnego. Uznać moŝemy zatem, iŝ wytworzone w ten sposób produkty i usługi znajdują swoich nabywców, a unowocześnianie produkcji ma swoje bezpośrednie przełoŝenie na wzrost wielkości sprzedaŝy. Znacznie niŝszy poziom sprzedaŝy deklarowali podczas wywiadów telefonicznych przedsiębiorcy z grupy kontrolnej. RóŜnica we wskazywanym przez obie grupy przedsiębiorców wzroście sprzedaŝy wyniosła odpowiednio dla beneficjentów działania 2.3 SPO WKP i firm z grupy kontrolnej 36 p.p. W odniesieniu do beneficjentów poddziałania SPO WKP i przedsiębiorców z grupy kontrolnej, róŝnica w opisywanym wskaźniku wyniosła 31 p.p. Analizując opisywany wskaźnik naleŝy zwrócić uwagę na stosunkowo wysoki odsetek odpowiedzi przedsiębiorców z grupy kontrolnej, mówiących o spadku i zdecydowanym spadku poziomu sprzedaŝy oferowanych przez nich produktów/usług od 2004 roku. MoŜna zatem wnioskować, Ŝe realizacja projektów pozwoliła beneficjentom uniknąć równieŝ znacznych spadków w poziomie sprzedaŝy oferowanych przez ich przedsiębiorstwa produktów/usług. Wymiarem, który analizowano był równieŝ poziom obrotów finansowych w badanych przedsiębiorstwach. 135

136 Wykres 47. Poziom obrotów finansowych grupa badana Wykres 47a. Poziom obrotów finansowych grupa kontrolna Na powyŝszym wykresie widać dość duŝe zróŝnicowanie w opiniach przedsiębiorców obu badanych grup odnoszących się do poziomu obrotów w ich firmach. Zdecydowany wzrost (70% odpowiedzi) wskazują respondenci poddziałania SPO WKP. W przypadku przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP zdecydowany wzrost obrotów zauwaŝa 30% badanych przedsiębiorców. Niemal połowa z nich uznała, Ŝe od 2004 roku obroty w ich firmach wzrosły, ale w nieznacznym stopniu. Wśród tej samej grupy 8% stanowiły odpowiedzi mówiące o spadku i zdecydowanym spadku obrotów firmy od 2004 roku. O obroty przedsiębiorstwa zapytano takŝe przedstawicieli firm z grupy kontrolnej. Największe zróŝnicowanie w odpowiedziach, wskazać moŝna w przypadku kategorii mówiącej o zdecydowanym wzroście obrotów w przypadku beneficjentów poddziałania SPO WKP. RóŜnica w stosunku do przedsiębiorców z grupy kontrolnej wyniosła dla tej kategorii 40 p.p. Analizując zebrany materiał badawczy widzimy znaczny wzrost sprzedaŝowy w badanych przedsiębiorstwach w stosunku do 2004 roku. Działania podejmowane przez przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP zmierzające do rozwoju konkurencyjności 136

137 przedsiębiorstw mają bezpośrednie efekty w postaci realizacji podstawowego celu przedsiębiorstw w gospodarce wolnorynkowej, którym jest zwiększenie swoich przychodów. NaleŜy pamiętać, Ŝe wzrost przychodu jest czynnikiem, który ma pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy całego obszaru, na którym zlokalizowane są przedsiębiorstwa. Kolejnym obszarem, który został poddany analizie jest poziom wzrostu zaawansowania technologicznego produktów/usług w badanych przedsiębiorstwach. Wykres 48. Wzrost zaawansowania technologicznego produktów/usług grupa badana Wykres 48a. Wzrost zaawansowania technologicznego produktów/usług grupa kontrolna Z danych pochodzących z wywiadów telefonicznych CATI wynika, Ŝe zaawansowanie technologiczne obu grup badanych przedsiębiorców będących beneficjentami działania 2.3 i poddziałania SPO WKP zdecydowanie wzrosło od 2004 roku. Według 74% respondentów korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP wzrost zaawansowania technologicznego produkcji/usług w ich przedsiębiorstwach był znaczny. Na niewielki progres w opisywanej materii wskazuje 22% opisywanej powyŝej grupy przedsiębiorców. Zdecydowany wzrost zaawansowania technologicznego w oferowanych produktach/usługach w stosunku do 2004 roku, zauwaŝa 64% ankietowanych działania 2.3 SPO WKP. Wśród tej grupy respondentów prawie 1/3 wskazuje na niewielki wzrost zaawansowania technologicznego. 137

138 W przypadku przedsiębiorców z grupy kontrolnej deklarowany wzrost zaawansowania technologicznego produktów/usług cechował się zdecydowanie mniejszą dynamiką. Analiza porównawcza uzyskanego materiału badawczego wskazuje, Ŝe odsetek beneficjenci działania 2.3 SPO WKP deklarujących zdecydowany wzrost zaawansowania technologicznego oferowanych produktów lub usług jest o 31 p.p. wyŝszy niŝ w przypadku grupy kontrolnej. W przypadku działania SPO WKP analogiczna róŝnica wyniosła 45 p.p. Omawiany powyŝej wskaźnik znajduje swe odbicie równieŝ w innowacyjności badanych podmiotów. Jak wynika z wywiadów indywidualnych z beneficjentami, realizowane przez nich projekty, których celem było wdroŝenie nowych rozwiązań technologicznych miały charakter innowacyjny. Kolejnym analizowanym obszarem odnoszącym się do konkurencyjności badanych przedsiębiorstw była ocena wzrostu znajomości produktów/marki na rynku krajowym od 2004 roku. Wykres 49. Znajomość produktów/marki na rynku krajowym grupa badana. Wykres 49a. Znajomość produktów/marki na rynku krajowym grupa kontrolna. Według wskazań 39% respondentów poddziałania SPO WKP, od 2004 roku znajomość ich produktów/marki zdecydowanie się poprawiła. Zdecydowany wzrost w tym obszarze wskazuje równieŝ 38% ankietowanych, którzy otrzymali wsparcie z działania 2.3 SPO WKP. Nieznaczną poprawę we wzroście identyfikacji produktów/marki zauwaŝa odpowiednio 35% respondentów poddziałania SPO WKP i 36% respondentów działania 2.3 SPO WKP. 138

139 Na podstawie powyŝszych wyników moŝna wnioskować, iŝ przedsiębiorców objętych badaniem charakteryzuje świadomość podejmowanych działań marketingowych, które mogą mieć znaczący wpływ na osiągany poziom przychodów. Fakt korzystania ze wsparcia w ramach poszczególnych działań SPO WKP nie róŝnicuje jednak odpowiedzi respondentów, którzy byli beneficjentami SPO WKP. Sugerować moŝe to, iŝ działania te nie wpływały w sposób istotny na sposób funkcjonowania beneficjentów w tym obszarze. Analizując wskaźnik dotyczący wzrostu znajomości produktów/marki, wyraźnie zarysowaną róŝnicę (wyniosła ona 38 p.p.) widzimy w przypadku beneficjentów działania 2.3 SPO WKP i przedsiębiorców z grupy kontrolnej. Przeprowadzona analiza wskazuje na brak znaczących róŝnic w tym obszarze między beneficjentami poddziałania SPO WKP i przedsiębiorcami z grupy kontrolnej. MoŜna zatem wnioskować, Ŝe realizacja projektów w przypadku tej grupy przedsiębiorców nie wpłynęła znacząco na analizowany wskaźnik. Istotnym aspektem mającym wpływ na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw są wprowadzane zmiany dotyczące organizacji pracy. Na omawiany obszar bezpośredni wpływ mają sami beneficjenci. Wykres 50. Zmiany w organizacji pracy grupa badana Wykres 50a. Zmiany w organizacji pracy grupa kontrolna 139

140 Na powyŝszym wykresie widzimy, Ŝe w obu omawianych grupach przedsiębiorców którzy byli beneficjantami SPO WKP, od 2004 roku organizacja pracy uległa zdecydowanej poprawie. W przypadku respondentów korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP 65% wyraziło opinię, iŝ od 2004 roku, organizacja pracy w ich przedsiębiorstwie zdecydowanie się poprawiła. Zdecydowaną poprawę w tej materii zauwaŝa równieŝ 43% ankietowanych działania 2.3 SPO WKP. Jednocześnie prawie połowa respondentów tej grupy wyraziła opinię, Ŝe od 2004 roku organizacja pracy w ich przedsiębiorstwie ulega nieznacznej poprawie. Analizując uzyskane wyniki z grupą kontrolną widzimy, znaczne róŝnice w stosunku do przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP, których wypowiedzi wskazują na poprawę i zdecydowaną poprawę organizacji pracy od 2004 roku. Natomiast w przypadku grupy kontrolnej ponad 1/3 badanych obu grup przedsiębiorców nie zauwaŝa poprawy w tym obszarze. Analogicznie do opisywanych we wcześniejszych częściach raportu wskaźników, tak i w tym przypadku moŝemy postawić tezę, iŝ rezultaty projektów, które realizowali beneficjenci działania 2.3 i poddziałania SPO WKP znalazły swoje odzwierciedlenie w deklarowanym poziomie omawianego wskaźnika wzrostu konkurencyjności. Zebrany materiał badawczy pozwala pozytywnie opiniować kwestie związane z poprawą organizacji pracy w badanych przedsiębiorstwach, które były beneficjentem SPO WKP. Wysoki poziom omawianego wskaźnika przekładać się moŝe zatem na wydajność pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie, co z kolei znajduje odbicie w wysokości dochodów generowanych przez badane firmy. Kolejnym analizowanym obszarem odnoszącym się do konkurencyjności badanych przedsiębiorców był poziom nakładów inwestycyjnych od 2004 roku. Wykres 51. Poziom nakładów inwestycyjnych grupa badana 140

141 Wykres 51a. Poziom nakładów inwestycyjnych grupa kontrolna. Jak dowodzi powyŝszy wykres, wzrost nakładów inwestycyjnych odnotowali zarówno przedsiębiorcy korzystający ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP, jak i ci, którzy byli beneficjentami poddziałania SPO WKP. Ponad połowa badanych beneficjentów działania 2.3 wyraziła opinię, iŝ nakłady inwestycyjne w ich firmach zdecydowanie wzrosły od 2004 roku. Jednocześnie 36% tej grupy zauwaŝa nieznaczne zwiększenie środków przeznaczanych na inwestycje. Co dziesiąty przedsiębiorca korzystający ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP uznał, Ŝe nakłady inwestycyjne są na tym samym poziomie co w 2004 roku. Z kolei 65% odbiorców działania 2.3 SPO WKP określiło wzrost nakładów inwestycyjnych od 2004 roku w swoich przedsiębiorstwach jako zdecydowany. Wśród tej samej grupy przedsiębiorców, 26% stanowiły odpowiedzi mówiące o niewielkim wzroście środków przeznaczanych na nakłady inwestycyjne. Porównując obie opisywane powyŝej grupy firm z przedsiębiorcami z grupy kontrolnej zauwaŝyć moŝna róŝnicę w obszarze poniesionych nakładów inwestycyjnych od 2004 roku na poziomie 35 p.p. w przypadku beneficjentów działania 2.3 oraz 27 p.p. w przypadku firm korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP. Podejmowane przez przedsiębiorstwa nakłady inwestycyjne są czynnikiem niejako warunkującym konkurencyjność na rynku. Dlatego teŝ powyŝsze wyniki potwierdzają uprzednio postawioną tezę, mówiącą o duŝym zaangaŝowaniu w podniesienie konkurencyjności rynkowej wśród badanych przedsiębiorców będących beneficjentami działania 2.3 i poddziałania SPO WKP oraz o duŝej dynamice rozwoju jaką się charakteryzują. Rezultaty projektów, które realizowali znalazły swoje odzwierciedlenie w deklarowanym poziomie omawianego wskaźnika wzrostu konkurencyjności. Czynnikiem mającym wpływ na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw jest takŝe ich rozwój, a co za tym idzie wzrost zatrudnienia. 141

142 Wykres 52. Wzrost zatrudnienia grupa badana Wykres 52a. Wzrost zatrudnienia grupa kontrolna Analizując odpowiedzi beneficjentów działania 2.3 i poddziałania SPO WKP odnoszące się do wzrostu zatrudnienia w ich przedsiębiorstwach moŝemy zauwaŝyć, Ŝe od 2004 roku poziom zatrudnienia wzrasta. Ponad połowa respondentów korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP wskazuje na zdecydowany wzrost zatrudnienia w stosunku do 2004 roku. Analizując tą samą grupę przedsiębiorców widzimy, Ŝe 39% z nich zauwaŝa umiarkowany wzrost zatrudnienia w swoich firmach. W opinii 1 na 10 przedsiębiorców obecny poziom zatrudnienia nie zmienił się w stosunku do 2004 roku. W przypadku analizowanej grupy brak było odpowiedzi mówiących o spadku zatrudnienia. Ponad 1/3 przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP określa wzrost zatrudnienia w swoich firmach jako zdecydowany. Jednocześnie 43% odpowiedzi stanowiły te, które mówiły o niewielkim wzroście zatrudnienia w stosunku do 2004 roku. Rosnące zatrudnienie jest czynnikiem świadczącym o rozwoju przedsiębiorstwa. NaleŜy zatem uznać, Ŝe działania w tym obszarze, podejmowane przez podmioty objęte badaniem miały charakter progresywny. Na uwagę, zasługuje fakt, iŝ 9 na 10 beneficjentów działania deklaruje wzrost zatrudnienia w swoich przedsiębiorstwach w stosunku do roku Jest to kolejny wymiar, w którym wśród beneficjentów działania występuje największy odsetek pozytywnych odpowiedzi spośród wszystkich beneficjentów analizowanych działań. Sugeruje to więc, Ŝe beneficjenci działania są grupą przedsiębiorstw rozwijających się najbardziej dynamicznie. 142

143 Podobnie jak w przypadku wcześniej opisywanego wskaźnika, tak i w poziomie wzrostu zatrudnienia widać wyraźne róŝnice (45 p.p. mówiących o wzroście i zdecydowanym wzroście zatrudnienia) między badanymi przedsiębiorcami korzystającymi ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP, a przedsiębiorcami z grupy kontrolnej. Zwraca takŝe uwagę róŝnica 41 p.p. mówiących o wzroście i zdecydowanym wzroście zatrudnienia pomiędzy beneficjentami poddziałania 2.2.1, a przedsiębiorcami z grupy kontrolnej. Uzyskane wyniki dowodzą, iŝ realizacja projektów miała duŝy wpływ na wzrost zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach. Wnioski Prowadzona ewaluacja, w opisywanym obszarze odnosiła się do poprzedniego okresu programowania Z uwagi na powyŝsze, aby dokładnie określić wpływ wsparcia z którego korzystali respondenci, zadano pytanie Proszę w skali od 1 do 10 (gdzie 1 oznacza brak wpływu na konkurencyjność, a 10 oznacza bardzo duŝy wpływ na konkurencyjność) określić wpływ projektu w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP na konkurencyjność Pana/i firmy. Średnia z udzielonych odpowiedzi w przypadku przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP wyniosła 7,3 pkt. W przypadku przedsiębiorców, którzy byli objęci wsparciem w ramach poddziałania SPO WKP średnia z udzielonych odpowiedzi wyniosła 8,5 pkt. NaleŜy zatem uznać, Ŝe udział w projektach w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP miał duŝy wpływ na wzrost konkurencyjności badanych przedsiębiorstw. Poziom zaleŝności wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw z udziałem w projektach SPO WKP jest wyŝszy w przypadku przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania Podstawowym wnioskiem płynącym z analiz opisywanego obszaru jest stwierdzenie, iŝ badane przedsiębiorstwa, które były beneficjentami działania 2.3 i SPO WKP deklarują duŝą dynamikę w obszarze konkurencyjności, a deklarowaną obecnie sytuację zawdzięczają niejednokrotnie udziałowi w projektach. Bezpośrednim przełoŝeniem wzrostu konkurencyjności jest zwiększenie obrotów i sprzedaŝy przedsiębiorstw. Jak dowodzi przeprowadzone badanie ewaluacyjne, w przypadku tych właśnie wskaźników przedsiębiorcy wskazywali na znaczną poprawę w odniesieniu do 2004 roku. Deklarowany wzrost wskaźnika odnoszącego się do zwiększenia obrotów przedsiębiorstwa wśród beneficjentów działania 2.3 SPO WKP jest wyŝszy o 29 p.p. w stosunku do grupy kontrolnej. W przypadku przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP róŝnica w stosunku do firm z grupy kontrolnej wyniosła 19 p.p. W obszarze dotyczącym wzrostu sprzedaŝy oferowanych przez badane przedsiębiorstwa produktów/usług róŝnice między grupą badaną, a grupą kontrolną wyniosły odpowiednio 36 p.p. dla beneficjentów działania 2.3 SPO WKP i 31 p.p. dla przedsiębiorców objętych wsparciem w ramach poddziałania SPO WKP. 143

144 Wzrost obrotów i sprzedaŝy jest czynnikiem kluczowym dla rozwoju przedsiębiorstw i ma znaczny wpływ na budowanie pozycji rynkowej, a co za tym idzie zwiększanie konkurencyjności. Podsumowując analizowany obszar, naleŝy odnieść się do ostatniego opisywanego wskaźnika, którym był wzrost zatrudnienia od 2004 roku w badanych podmiotach. Uzyskane wyniki dają podstawę twierdzeniu, iŝ przedsiębiorstwa korzystające ze wsparcia w ramach SPO WKP cechuje duŝa dynamika rozwoju. Przeprowadzona analiza pokazuje znaczną róŝnicę w deklarowanym poziomie wzrostu zatrudnienia między grupą badaną, a grupą kontrolną. W przypadku przedsiębiorców, którzy byli beneficjentami działania 2.3 ta róŝnica wyniosła 45 p.p. Na równie duŝą róŝnicę we wzroście poziomu zatrudnienia w stosunku do przedsiębiorców z grupy kontrolnej wskazywali respondenci poddziałania SPO WKP 41 p.p. Rosnące zatrudnienie jest wynikiem ogólnego rozwoju przedsiębiorstwa, na który składają się między innymi wzrost obrotów, zwiększenie udziału na rynku krajowym i rynkach zagranicznych itd. Najistotniejszymi efektami projektów realizowanych w ramach działania 2.3 i poddziałania SPO WKP był wzrost opłacalności produkcji oraz konkurencyjności cenowej oferowanych produktów i usług. Największa róŝnica (na poziomie 60 p.p.) wystąpiła pomiędzy odsetkami odpowiedzi mówiących o wzroście konkurencyjności cenowej produktów i usług w grupie kontrolnej i wśród beneficjentów działania 2.3 SPO WKP. Wynik ten dowodzi o duŝej potrzebie podejmowania działań słuŝących modernizacji asortymentu oraz sposobów produkcji, które osiągnięte były poprzez realizację projektów w ramach analizowanych działań. WdraŜane rozwiązania pozwoliły na zwiększenie rentowności produkcji, a w efekcie podniesienie poziomu konkurencyjności cenowej oferowanych produktów i usług. Miało to bezpośrednie przełoŝenie na omówione wcześniej wyniki przedsiębiorstw w postaci wzrostu sprzedaŝy i obrotów. Sytuację rynkową badanych przedsiębiorstw naleŝy ocenić jako dobrą, a ich pozycję jako stabilną. Są to przedsiębiorstwa rozwijające się produktowo, a takŝe wchodzące na nowe rynki lub zwiększające udział w dotychczasowych. Analiza wszystkich badanych obszarów pozwalających na określenie konkurencyjności dowodzi, Ŝe w kaŝdym z nich odnotowano wzrost w stosunku do 2004 roku. Poziom osiąganych wskaźników był zdecydowanie wyŝszy niŝ w przypadku przedsiębiorców z grupy kontrolnej. Potwierdzeniem powyŝszych tez jest opinia respondentów indywidualnego wywiadu pogłębionego z Zachodniopomorskiej Agencji Rozwoju Regionalnego - Jeśli chodzi o osiągnięte cele, które zakładali we wnioskach beneficjenci to zostały one osiągnięte. ZałoŜenia były jak najbardziej konkurencyjne i poprzez realizowanie ich, ta konkurencyjność i innowacyjność została osiągnięta. Rekomendacje Badanie dowodzi, iŝ efektem wsparcia analizowanych działań opierających się na dotacji inwestycyjnej jest zwiększenie konkurencyjności wspartych przedsiębiorstw. Takie wyniki badania potwierdzają zasadność 144

145 wdraŝania interwencji polegających na bezpośrednim wsparciu inwestycyjnym MŚP. Wsparcie takie powinno być kontynuowane. Projekty inwestycyjne najsilniej oddziaływały na rentowność produkcji, a w efekcie na konkurencyjność cenową produktów i usług. Analiza efektów wzrostu konkurencyjności dowodzi, iŝ zwiększenie rentowności, konkurencyjności cenowej, a takŝe jakości produktów ma swoje przełoŝenie na wyniki przedsiębiorstwa tj. wzrost obrotów i sprzedaŝy. Kryteria wyboru projektów inwestycyjnych premiować powinny projekty skupiające się na poprawie sytuacji w wyŝej wymienionych obszarach. 19. Czy zwiększył się poziom innowacyjności mikroprzedsiębiorstw i MŚP? Jeśli tak, to na czym on polega? Jaka wystąpiła róŝnica w poziomie innowacyjności mikroprzedsiębiorstw i MŚP, które zostały objęte wsparciem a grupą kontrolną? W ramach niniejszego badania analizą objęte zostały projekty realizowane w ramach działania 2.1, 2.3 oraz poddziałania SPO WKP. Badanie prowadzone było na terenie województwa zachodniopomorskiego. Na analizowanym obszarze zrealizowanych zostało: działanie 2.1 SPO WKP 26 wywiadów działanie 2.3 SPO WKP 46 wywiadów poddziałanie SPO WKP 22 wywiady Wszystkie podmioty, które realizowały projekty w ramach działania 2.1, 2.3 oraz poddziałania SPO WKP w województwie zachodniopomorskim objęte zostały badaniem techniką ankiety telefonicznej CATI. Celem działania 2.1 SPO WKP było zwiększenie konkurencyjności polskich MŚP prowadzących działalność gospodarczą na terenie Polski, poprzez ułatwienie dostępu do specjalistycznej pomocy doradczej. Celem działania 2.3 SPO WKP było zwiększenie konkurencyjności MŚP prowadzących działalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej. Celem poddziałania SPO WKP było wspieranie projektów polegających na dokonywaniu nowych inwestycji (w rozumieniu przepisów UE), polegających na utworzeniu lub rozbudowie przedsiębiorstwa, zarówno ze sfery produkcyjnej jak i usługowej, jak równieŝ na rozpoczęciu w przedsiębiorstwie działalności obejmującej dokonywanie zasadniczych zmian produkcji, produktu lub procesu produkcyjnego. W niniejszym opracowaniu przyjęto definicję określającą innowację jako przygotowanie i uruchomienie wytwarzania, a takŝe przygotowanie do sprzedaŝy nowych lub udoskonalonych produktów i usług (oferty) lub wprowadzenie unowocześnionego procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie trzecie, OECD i Eurostat 2005, wydanie polskie MNiSZW 2008, str

146 Niniejszy podobszar badawczy skupia się na analizie wzrostu poziomu innowacyjności przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach działania 2.1, działania 2.3 i poddziałania SPO WKP. Beneficjenci działania 2.1, 2.3 oraz poddziałania SPO WKP, którzy byli respondentami badania CATI przedstawiali subiektywną ocenę zmian w obszarze innowacyjności. Badanie uwzględniało takŝe analizę dynamiki poszczególnych wskaźników składających się na zmianę poziomu innowacyjności przedsiębiorstw. Wskaźniki innowacyjności podzielono na 4 grupy odnoszące się do 4 typów innowacji: Innowacja produktowa polegająca na wprowadzeniu wyrobu lub usługi, które są nowe lub znacząco udoskonalone w zakresie swoich cech lub zastosowań. Obszary badane w ramach innowacyjności produktowej odnosiły się do wprowadzanych przez badane podmioty nowych produktów, modyfikacji produktów dotychczas oferowanych. Innowacja procesowa rozumiana jest jako wdroŝenie nowej lub znacząco zmodyfikowanej metody produkcji. Innowacje procesowe badane były poprzez weryfikację zmian w obrębie usprawnień w sposobie wytwarzania produktów. Innowacja marketingowa polegająca na wprowadzeniu nowej metody marketingowej wiąŝącej się ze zmianami w projekcie produktu, dystrybucji oraz promocji. Widzimy więc, Ŝe pewnych obszarach innowacja marketingowa zbieŝna jest z innowacją produktową i procesową. W badaniu, w ramach innowacyjności marketingowej, uwzględniona została analiza zmian w obszarze zmian w wyglądzie produktu oraz w zakresie promocji produktów i sposobu docierania do klientów. Innowacja organizacyjna czyli wdroŝenie nowej metody organizacyjnej zasad działania firmy lub organizacji miejsca pracy. Badanie uwzględniało innowacyjność organizacyjną poprzez weryfikację zmian w sposobie zarządzania firmą. PowyŜsze wskaźniki analizowane były pod kątem zasięgu wdraŝanych przez przedsiębiorców rozwiązań innowacyjnych. Minimalnym kryterium zaistnienia innowacyjności, przyjętym w badaniu było, to Ŝe musi ona stanowić nowość dla firmy. Kiedy dany proces, produkt etc. był juŝ wdroŝony w innych podmiotach, lecz byłt nowy dla badanej firmy lub stanowił znaczące udoskonalenie traktowany był jako innowacja w danej firmie. Ten typ innowacji odróŝniony został od pojęcia nowości na rynku. RozróŜnienie to pozwoliło wskazać, czy dana innowacja została juŝ wdroŝona przez inne firmy, czy teŝ została wdroŝona przez badaną firmę jako pierwsza na rynku 31. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe wszystkie wymiary innowacyjności badane w tej części raportu opierają się na analizie subiektywnych opinii respondentów, nie zaś na obiektywnych wskaźnikach działalności podmiotów. Fakt 31 Ibidem, str

147 ten implikuje sposób interpretacji uzyskanych wyników jako subiektywnych w kontekście wspomnianych subiektywnych opinii przedstawicieli badanych przedsiębiorstw. Początkiem analizy w tym obszarze badawczym jest ocena respondentów dotycząca wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw, jaki miał miejsce od 2004 roku. Wykres 53. Wzrost innowacyjności grupa badana Wykres 53a. Wzrost innowacyjności grupa kontrolna PowyŜsze zestawienie przedstawia zestawienie sumaryczne wartości odnoszących się do wzrostu innowacyjności w badanych przedsiębiorstwach, które korzystały ze wparcia w ramach działań 2.1, 2.3 oraz poddziałania SPO WKP. Analizowany wykres pozwala twierdzić, iŝ ponad 90% wszystkich respondentów wskazała na wzrost innowacyjności w swoich przedsiębiorstwach od 2004 roku. W grupie kontrolnej jedynie połowa respondentów udzieliła takich odpowiedzi. RóŜnica pomiędzy grupą badaną i kontrolną w tym wymiarze wyniosła 42 p.p.. Analizując ogólny wzrost poziomu innowacyjności, naleŝy zwrócić uwagę na róŝnice, które występowały w ocenie poszczególnych grup objętych badaniem. PoniŜej przedstawiamy zestawienie z podziałem na grupy badane. 147

148 Wykres 54. Wzrost innowacyjności z podziałem na działania - grupa badana Wykres 54a. Wzrost innowacyjności z podziałem na działania - grupa kontrolna Największy (65% odpowiedzi) wzrost innowacyjności od 2004 roku wskazują przedsiębiorcy korzystający ze wsparcia w ramach poddziałania SPO WKP. W przypadku beneficjentów działań 2.1 i 2.3 SPO WKP zdecydowany wzrost poziomu innowacyjności dostrzega odpowiednio 50% w przypadku pierwszych i 47% spośród drugich. Nieznaczny wzrost innowacyjności na podobnym poziomie opiniują przedstawiciele wszystkich badanych grup. Oceny respondentów objętych wsparciem w ramach działań 2.1 i 2.3 SPO WKP, przychylających się do powyŝszej opinii stanowiły 38% (2.1 SPO WKP) i 45% (2.3 SPO WKP). Wzrost innowacyjności na niewielkim poziomie opiniowała 1/3 badanych przedsiębiorców poddziałania SPO WKP. Analizując odsetek odpowiedzi sugerujących wzrost innowacyjności firm ustaliliśmy, Ŝe największy wzrost w tym wymiarze odnotowują beneficjenci poddziałania SPO WKP (95% respondentów odnotowuje wzrost innowacyjności ich przedsiębiorstw). Jednocześnie zauwaŝyć moŝemy, Ŝe największy efekt netto odnotowany został w przypadku działania 2.3 SPO WKP 46 p.p. róŝnicy pomiędzy grupą badaną, a grupą kontrolną w obszarze odpowiedzi mówiących o wzroście innowacyjności przedsiębiorstw. Uzyskane wyniki pozwalają twierdzić, Ŝe przedsiębiorstwa objęte badaniem cechują się wysokim poziomem świadomości rynkowej, którego efektem jest stosowanie róŝnego rodzaju działań innowacyjnych. Znaczny wzrost w tym obszarze w stosunku do 2004 roku świadczy o ciągłym rozwoju badanych podmiotów. 148

149 W dalszej części analizy, Wykonawca koncentruje się na zagadnieniach dotyczących zmian w obszarze oferowanych produktów i usług, takich jak: wprowadzenie nowych produktów na rynek, modyfikacja dotychczasowej oferty. Zmiany te określić moŝemy jako innowacje produktowe. W trakcie badania ankietowego CATI, którym objęci byli przedstawiciele trzech analizowanych grup, zadano pytanie dotyczące wprowadzania na rynek nowych produktów/usług. PoniŜej przedstawiamy zestawienie procentowe uzyskanych odpowiedzi. Wykres 55. Wprowadzenie na rynek nowego produktu/usługi grupa badana Wykres 55a. Wprowadzenie na rynek nowego produktu/usługi grupa kontrolna Przeprowadzone badanie pokazuje, Ŝe przedsiębiorstwa korzystające ze wsparcia w ramach SPO WKP w większości wprowadziły na rynek nowe produkty/usługi. W przypadku beneficjentów poddziałania aŝ 21 przedsiębiorstw (zrealizowana efektywna próba tej grupy badanej wyniosła 22) wprowadziło na rynek nowe produkty/usługi. RównieŜ respondenci wparci w ramach działania 2.3 SPO WKP osiągnęli wysoki poziom wprowadzania nowych produktów/usług. Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe spośród 46 przebadanych przedsiębiorstw, aŝ 42 wprowadziły na rynek nowości produktowe lub usługowe. Podobnie jak w przypadku uprzednio analizowanego wymiaru innowacyjności badanej ogółem, takŝe odnoście innowacyjności produktowej największy wzrost odnotowała grupa beneficjentów poddziałania SPO WKP 96% odpowiedzi twierdzących. Analogicznie takŝe działanie 2.3 SPO WKP odnotowało największy 149

150 efekt netto 44 p.p. róŝnicy pomiędzy grupą badaną i kontrolną w odniesieniu do odpowiedzi deklarujących wprowadzenie nowych produktów lub usług. Badanie pokazuje takŝe, iŝ beneficjenci analizowanych działań w zdecydowanej większości wprowadzali produkty będące nowością na rynku, na którym działali (patrz poniŝsza tabela). Spośród wszystkich wymiarów innowacyjności analizowanych w niniejszym opracowaniu, to właśnie nowo wprowadzane produkty i usługi były najczęściej deklarowane jako nowość na rynku. Stwierdzić moŝemy zatem, iŝ aktywność beneficjentów miała wpływ na rynek przyczyniając się do jego rozwoju i wzrostu innowacyjności. Tabela 49. Skala innowacji w obszarze wprowadzanych produktów lub usług Zasięg wprowadzanych innowacji Działanie Grupa badana Grupa kontrolna Nowość dla firmy Nowość na rynku Nowość dla firmy Nowość na rynku % 90% 25% 75% % 91% 12% 88% % 83% 39% 61% Uzyskany materiał badawczy pozwala wnioskować o wspomnianej uprzednio duŝej dynamice rozwoju badanych podmiotów. W przypadku wszystkich badanych grup zauwaŝalny jest znaczny, w stosunku do 2004 roku, progres w zakresie wprowadzania na rynek nowych produktów/usług. Wysoki poziom analizowanego wskaźnika świadczyć moŝe o dobrej kondycji przedsiębiorstw objętych ewaluacją. Działania w ramach innowacji produktowych to nie tylko wprowadzanie na rynek nowych produktów bądź usług, ale takŝe stosowanie rozwiązań pozwalających na pewne modyfikacje w dotychczas obowiązującej ofercie. Kolejnym elementem prowadzonej analizy są kwestie związane ulepszeniami wprowadzanymi przez badanych przedsiębiorców. Wykres 56. Modyfikacje produktów lub usług grupa badana 150

151 Wykres 56a. Modyfikacje produktów lub usług grupa kontrolna Jak widzimy na powyŝszym wykresie, wszystkie grupy badanych przedsiębiorców wprowadziły od 2004 znaczące zmiany w zakresie dotychczasowych produktów/usług. Największą skuteczność w modyfikacji dotychczasowej oferty produkcyjno usługowej wykazali Beneficjenci działania 2.3 SPO WKP. Ponad 80% respondentów tej grupy stwierdziło, Ŝe od 2004 roku w ich przedsiębiorstwach wprowadzono znaczące zmiany w zakresie modyfikacji dotychczasowych produktów/usług. Najmniej zmian w ofertach produktów/usług wskazują ankietowani korzystający ze wsparcia w ramach działania 2.1 SPO WKP. Blisko 30% z nich wyraziło opinię, iŝ od 2004 roku nie wprowadzono w ich firmach Ŝadnych znaczących zmian w zakresie modyfikacji dotychczasowej oferty produkcyjnej/usługowej. Znacząca modyfikacja dotychczasowej oferty produktowej lub usługowej była kolejnym wymiarem innowacyjności, w którym największy efekt netto odnotowali beneficjenci działania 2.3 SPO WKP 35 p.p. róŝnicy pomiędzy twierdzącymi odpowiedziami grupy badanej i grupy kontrolnej. TakŜe w tym przypadku skala wprowadzanych zmian pozwalała określić je jako nowość na rynku. We wszystkich badanych grupach ponad ¾ beneficjentów modyfikujących swoje produkty zmieniało je w sposób, który oceniany był jako nowy na rynku. ZauwaŜyć moŝemy jednak, Ŝe tylko w przypadku odpowiedzi beneficjentów działania 2.1 SPO WKP oraz ich grupy kontrolnej odnotowana została róŝnica na tyle duŝa, aby mogła świadczyć o wpływie wsparcia w ramach działania 21 p.p. Działanie 2.1 SPO WKP najmocniej przyczyniało się więc do wysoce innowacyjnych modyfikacji produktowych. Tabela 50. Skala innowacji w obszarze modyfikacji dotychczas oferowanych produktów lub usług Zasięg wprowadzanych innowacji (a) Działanie Grupa badana Grupa kontrolna Nowość dla firmy Nowość na rynku Nowość dla firmy Nowość na rynku % 86% 15% 85% % 88% 21% 79% % 76% 45% 55% 151

152 Kolejnym analizowanym wymiarem były aspekty związane z wprowadzeniem znaczących zmian w zakresie usprawnienia sposobu wytwarzania oferowanych produktów/usług od 2004 roku. Analiza objęła więc zmiany związane z innowacyjnością procesową. Wykres 57. Usprawnienie sposobu wytwarzania produktów/usług grupa badana Wykres 57a. Usprawnienie sposobu wytwarzania produktów/usług grupa kontrolna Przeprowadzona ewaluacja dowodzi, Ŝe zmiany zachodzące w badanych przedsiębiorstwach miały charakter kompleksowy, nie dotyczyły tylko jednego obszaru funkcjonowania przedsiębiorstw. Podobnie jak w przypadku uprzednio omawianego wskaźnika, tak i w tym obszarze widzimy wysoki odsetek procentowy opinii świadczących o skali wdraŝanych zmian mających na celu usprawnienie procesu produkcyjnego oferowanych produktów/usług. Na zadane pytanie ewaluacyjne Czy wprowadzono znaczące zmiany w zakresie usprawnienia sposobu wytwarzania oferowanych produktów lub usług - najwyŝszy odsetek procentowy odpowiedzi twierdzących uzyskano od beneficjentów działania 2.3 i poddziałania SPO WKP. W przypadku pierwszych było to 87% odpowiedzi twierdzących, a w przypadku drugiej grupy 86%. Jednocześnie odnotowana została wysoka róŝnica pomiędzy odsetkami odpowiedzi grupy badanej i grupy kontrolnej świadcząca o bardzo duŝym wpływie realizacji projektów na zmiany w procesie produkcyjnym beneficjentów. W przypadku działania 2.3 SPO WKP efekt netto w obszarze odpowiedzi twierdzących w odniesieniu do modyfikacji procesu produkcyjnego wyniósł aŝ 54 p.p.. Analogicznie obliczany wpływ projektów z poddziałania wyniósł 38 p.p.. Uznać naleŝy zatem, iŝ oba działania opierające się na wsparciu inwestycyjnym, skierowane silnie, między innymi na wdraŝanie nowoczesnych sposobów produkcji okazały się interwencjami skutecznymi, osiągającymi swoje cele. 152

153 W badanych przedsiębiorstwach innowacje procesowe wprowadzane były na nieco mniejszą skalę niŝ innowacje produktowe. Zmiany w obrębie unowocześnienia sposobu wytwarzania oferowanych produktów nadal w większości oceniane były jako nowość na rynku lecz w mniejszym wymiarze w stosunku do zmian produktów i usług oferowanych przez beneficjentów (patrz tabela 51). Istotny wpływ realizacji projektów odnotowany został jedynie w przypadku poddziałania SPO WKP wdroŝone nowe sposoby wytwarzania uznane były za nowość na rynku przez 74% beneficjentów, czyli więcej o 24 p.p. niŝ w przypadku grupy kontrolnej. Tabela 51. Skala innowacji w obszarze modyfikacji sposobu wytwarzania oferowanych produktów lub usług Zasięg wprowadzanych innowacji (b) Działanie Grupa badana Grupa kontrolna Nowość dla firmy Nowość na rynku Nowość dla firmy Nowość na rynku % 77% 23% 77% % 74% 50% 50% % 60% 29% 71% Specyfika gospodarki wolnorynkowej niejako wymusza podejmowanie pewnych działań wpływających na byt przedsiębiorstwa na rynku. Przedstawione powyŝej wyniki dowodzą, Ŝe przedstawiciele grup przedsiębiorców objętych badaniem mają pełną tego świadomość. WdraŜane rozwiązania innowacyjne, które prowadzą do ulepszenia dotychczasowej oferty firmy w dalszej perspektywie czasowej mogą okazać się czynnikiem, który będzie stanowił o uzyskiwanych zyskach i pozycji rynkowej przedsiębiorstwa. Kolejne analizowane wymiary odnosić się będą bezpośrednio do innowacyjności marketingowej. PoniŜszy wykres przedstawia zestawienie procentowe odpowiedzi na pytanie dotyczące wprowadzanych od 2004 roku znaczących zmian w zakresie wyglądu oferowanych przez przedsiębiorców produktów. Wykres 58. Zmiany w wyglądzie produktów grupa badana. 153

154 Wykres 58a. Zmiany w wyglądzie produktów grupa kontrolna Z danych pochodzących z wywiadów telefonicznych CATI wynika, Ŝe grupą przedsiębiorców, która od 2004 roku najczęściej wprowadza zmiany w wyglądzie oferowanych produktów, są beneficjenci działania 2.3 SPO WKP. Zestawienie procentowe uzyskanych odpowiedzi pokazuje, Ŝe w przypadku tych właśnie przedsiębiorców 46% opinii stanowiły te, które jasno mówią o wdraŝanych zmianach w wyglądzie produktu. TakŜe jedynie w przypadku wsparcia w ramach działania 2.3 SPO WKP moŝemy mówić o istotnym wypływie projektów róŝnica pomiędzy grupą badaną i kontrolną wyniosła 26 p.p. Grupą przedsiębiorców najrzadziej wprowadzającą zmiany w zakresie wyglądu produktów są beneficjenci działania 2.1 SPO WKP (65% od 2004 roku nie wprowadzało innowacyjnych rozwiązań w wyglądzie produktów, które oferują). TakŜe w przypadku skali wprowadzanych zmian najbardziej nowatorskie okazały się przedsiębiorstwa będące beneficjentami działania 2.3 SPO WKP. Z tej grupy 90% przedsiębiorców, którzy wprowadzili modyfikacje wyglądu oferowanych produktów uznało, iŝ były to zmiany stanowiące nowość na rynku, na którym działają (patrz tabela 52). Ocenić naleŝy zatem, Ŝe w tym wymiarze innowacyjności marketingowej największy potencjał wykazują właśnie beneficjenci działania 2.3 SPO WKP, choć wyniku tego nie moŝemy poczytać jako wpływu realizacji interwencji, gdyŝ nie wystąpiły istotne róŝnice pomiędzy grupą badaną i kontrolną. Tabela 52. Skala innowacji w obszarze modyfikacji wyglądu oferowanych produktów Zasięg wprowadzanych innowacji (c) Działanie Grupa badana Grupa kontrolna Nowość dla firmy Nowość na rynku Nowość dla firmy Nowość na rynku % 90% 17% 83% % 80% 17% 83% % 56% 33% 67% NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe niektóre grupy produktów, które oferują badani przedsiębiorcy uniemoŝliwiają wprowadzenie zmian w ich wyglądzie. Ewentualne zmiany mogłyby w tym przypadku negatywnie wpłynąć na jakość oferowanych produktów, a co za tym idzie doprowadzić do obniŝenia sprzedaŝy. 154