Prawo administracyjne, czyli między obywatelami a władzą publiczną

Transkrypt

1 Prawo administracyjne, czyli między obywatelami a władzą publiczną Prawo administracyjne reguluje stosunki między organami władzy publicznej a obywatelami w takich dziedzinach jak podatki, cła, zagospodarowanie przestrzeni, budownictwo, ochrona środowiska. Organy administracji mogą działać tylko w obrębie ustanowionych przepisów (zasada praworządności), natomiast obywatele mogą robić wszystko, czego im przepisy nie zakazują. Lekcja pokazuje, jaki jest przebieg postępowania administracyjnego, uczy, jak dochodzić swoich praw wobec organów państwa i samorządu. Cele Po zajęciach uczniowie powinni umieć: określić dziedziny, którymi zajmuje się prawo administracyjne, oraz podać przykłady spraw przez nie regulowanych; podać przykłady organów wydających orzeczenia administracyjne; napisać skargę, wniosek lub odwołanie od decyzji administracyjnej; określić różnice w uprawnieniach obywatela w przypadku stwierdzenia przez niego naruszenia prawa w czasach PRL-u i obecnie. Środki dydaktyczne 1. Tekst Do czego służy prawo administracyjne?. 2. Wzory pism wykorzystywanych w postępowaniu administracyjnym. 3. Ćwiczenie Obywatel pisze skargę. Przebieg zajęć 1. Poproś uczniów, by podali znane im przykłady sporów pomiędzy organami administracji publicznej a obywatelami wypiszcie je na tablicy. Zapytaj, czy wiedzą, w jaki sposób mogą być regulowane te spory. Wyjaśnij, że stosunki między administracją a obywatelami reguluje prawo administracyjne. Poproś, aby uczniowie zastanowili się, dlaczego w przypadku prawa administracyjnego decyzje nie są wydawane przez sądy, lecz przez urzędników różnych szczebli, dysponujących określonymi kompetencjami, w tym możliwością uchylenia lub utrzymania w mocy decyzji organu niższego szczebla. Poinformuj, że od decyzji administracyjnej organu najwyższego szczebla przysługuje obywatelowi prawo zaskarżenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego. 2. Podziel uczniów na trzy grupy i poproś o zapoznanie się z materiałem pomocniczym nr 1 (wszystkie grupy otrzymują część wstępną oraz odpowiednie fragmenty A, B i C tekstu). Poproś przedstawicieli grup o krótkie zrelacjonowanie 289 opisanych w nich sporów obywateli z organami władzy. 3. Rozdaj uczniom wzory pism zawarte w materiale pomocniczym nr 2. Poproś, by dokładnie przestudiowali wzory skargi i odwołania, a zwłaszcza sposób formułowania uzasadnień. 4. Podziel klasę na sześć grup i każdej z nich poleć wykonanie jednego z zadań opisanych w materiale pomocniczym nr 3. Następnie poproś sekretarzy poszczególnych grup o przedstawienie rezultatów pracy. Pozostali uczniowie będą mieli za zadanie ocenić sposób przygotowania pism: ich klarowność, zastosowaną argumentację i inne jego elementy (pismo sporządzone przez grupę I oceniają uczniowie z grupy II, pismo grupy II uczniowie z grupy III itd.). 5. W trakcie krótkiego wykładu omów różnice między możliwościami kontroli decyzji administracyjnych, jakimi dysponowali obywatele w Polsce przed rokiem 1980, w latach i po roku Poproś uczniów o skomentowanie zmian, jakie nastąpiły w prawie administracyjnym, i wymienienie korzyści, jakie przyniosło to obywatelom. Wyjaśnij, że w nowej konstytucji znalazł się zapis umożliwiający uzyskanie odszkodowania od organu władzy publicznej, który wyrządził szkodę obywatelowi przez działanie niezgodne z prawem (art. 77.1). 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Dodatkowo NSA może ukarać organ grzywną do wysokości 10-krotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. NSA, dawniej niechętnie korzystający z tego uprawnienia, ostatnio znacznie częściej zaczął zasądzać takie grzywny. Pojęcia i terminy prawo administracyjne decyzja administracyjna Naczelny Sąd Administracyjny prawo celne prawo podatkowe prawo budowlane skarga odwołanie od decyzji administracyjnej odszkodowanie grzywna

2 MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 Do czego służy prawo administracyjne? Zakres tematyczny prawa administracyjnego jest bardzo szeroki należy do niego np. prawo celne, podatkowe, budowlane, ustawa o samorządzie terytorialnym, prawo wywłaszczeniowe, przepisy o ochronie środowiska i przepisy prawa wodnego. Sprawy administracyjne nie są rozstrzygane przez sądy, lecz przez organy administracji publicznej (państwowej i samorządowej). Takimi organami niższych szczebli są przykładowo: urząd celny, wojewódzki konserwator zabytków, urząd skarbowy, natomiast organami wyższych szczebli: wojewoda, minister, premier, Generalny Konserwator Zabytków, Główny Urząd Ceł, izba skarbowa. Do 1980 roku nie istniała sądowa kontrola postępowania administracyjnego, to znaczy nikt nie sprawdzał prawidłowości decyzji wydanych przez organy administracji państwowej i zaakceptowanych przez właściwe urzędy wyższego szczebla. Od 1980 roku kontrolę taką sprawuje Naczelny Sąd Administracyjny, do którego można złożyć skargę. W odróżnieniu od prawa karnego i cywilnego, w których istnieje tendencja do zebrania przepisów prawa materialnego w jednolitych kodeksach, normy prawa administracyjnego zamieszczone są w różnych aktach prawnych. Jest to spowodowane rozmaitością dziedzin życia społecznego regulowanych przez tę gałąź prawa. Ustawodawca zmierza raczej do tego, by wszystkie przepisy dotyczące np. prawa wodnego (obojętnie, czy mają charakter norm administracyjnych, czy nie) znalazły się w jednym akcie prawnym, stanowiącym jakby małą konstytucję w danej dziedzinie. Natomiast sama procedura administracyjna ujęta została w jednym kodeksie postępowania administracyjnego. Opiera się ona na takich samych zasadach jak postępowanie cywilne i karne, z tym że organami rozstrzygającymi i wydającymi decyzje są urzędnicy państwowi i samorządowi. Podstawowym aktem wydawanym przez organy administracji jest tzw. decyzja administracyjna, pełniąca w postępowaniu administracyjnym taką samą rolę jak wyrok sądowy. Decyzja administracyjna tworząca pewien stan prawny lub potwierdzająca istnienie takiego stanu podlega zaskarżeniu w ciągu 14 dni do organu nadrzędnego. Na przykład decyzja urzędu skarbowego o odmowie rozłożenia na raty zobowiązania podatkowego może być zaskarżona do izby skarbowej. Kontrolę sądową nad prawidłowością wydawania decyzji pełni Naczelny Sąd Administracyjny. Obywatele w ciągu trzydziestu dni od otrzymania decyzji ostatecznej wydanej przez najwyższą instancję administracyjną mogą kierować do niego skargi, jeśli uznają, że decyzja jest niezadowalająca. Wyrok NSA jest ostateczny, może zostać zmieniony tylko przez Sąd Najwyższy w drodze rewizji nadzwyczajnej. Grupa A. Na terenie obozu koncentracyjnego w Gross Rosen, w tzw. Dolinie Śmierci, jedna z warszawskich spółek postanowiła wydobywać grafit. W tym celu przywieziono tam różne specjalistyczne urządzenia i sprowadzono ekipy robotników. Z przyzwoleniem lokalnych władz rozpoczęto prace wydobywcze, które praktycznie rzecz biorąc uniemożliwiły zwiedzanie obozu. Wywołało to protest Towarzystwa Opieki nad Byłym Obozem w Gross Rosen, zrzeszającego głównie byłych więźniów, które zażądało zaniechania prac wydobywczych. W ostatniej instancji sporna sprawa dotarła do Generalnego Konserwatora Zabytków, który miał zadecydować, czy teren dawnego obozu koncentracyjnego należy uznać za miejsce pamięci narodowej, a w związku z tym odpowiednio go chronić. Generalny Konserwator Zabytków nie uznał jednak za zasadne chronienia terenu. Towarzystwo Opieki nad Byłym Obozem w Gross Rosen wniosło więc skargę na decyzję konserwatora do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA rozstrzygnął ostatecznie spór, stwierdzając, że część obozu, zwana Doliną Śmierci, czyli miejsce kaźni wielu tysięcy ludzi, należy uznać za zabytek. Grupa B. Prywatna klinika Korvita w Poznaniu słynie z tego, że przeprowadza niezwykle trudne zabiegi okulistyczne. Wielu pacjentów, którym polscy lekarze nie byli w stanie pomóc, dzięki zatrudnianym przez nią rosyjskim specjalistom odzyskało wzrok. Wojewoda poznański, powołując się na odpowiednie przepisy ustawy o zawodzie lekarza, zakazał zatrudniania cudzoziemców na stanowiskach lekarzy w polskim szpitalu bez uzyskania przez nich specjalnego zezwolenia. Ponieważ Korvita mimo ostrzeżeń nie zaprzestała takiej działalności, wojewoda wykreślił szpital z rejestru i zakazał prowadzenia dalszej działalności. Szpital odwołał się do Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, powołując się na inny przepis, dopuszczający prowadzenie bez zezwolenia zabiegów pokazowych przez lekarzy cudzoziemców. Minister zdrowia odpowiedział jednak, że szpital nie ma prawa działać, gdyż został zarejestrowany jako pla- 290

3 cówka ginekologiczno-położnicza, a tymczasem rozpoczął działalność okulistyczną. Stwierdził ponadto, że powoływanie się na przepis zezwalający na operacje pokazowe jest nadużyciem prawa. Korvita nieprzychylną dla siebie decyzję zaskarżyła do NSA. W swej skardze zarząd Korvity podkreślał zasługi szpitala w terapii chorób oczu, wysokie umiejętności rosyjskich specjalistów. Zwracał uwagę na to, że wystąpił o zalegalizowanie oddziału okulistycznego i zatrudnionych w nim cudzoziemców, gdy tylko zapoznał się z zastrzeżeniami wojewody. Ten wniosek nie został jednak rozpoznany, gdyż wojewoda wydał wcześniej decyzję o likwidacji kliniki. Sąd orzekł, że mimo dobrych wyników działalności medycznej szpital powinien zostać wykreślony z rejestru, ponieważ nie dopełnił koniecznych formalności. W wyniku wniesienia rewizji nadzwyczajnej wyrok NSA został zmieniony przez Sąd Najwyższy. Sąd ten uznał, że wojewoda, kierując się dobrem pacjentów, powinien w pierwszej kolejności rozpatrzyć wniosek o rejestrację oddziału okulistycznego, a dopiero później rozpatrywać możliwość likwidacji szpitala. Oznaczało to, że klinika okulistyczna mogła wznowić działalność po spełnieniu wszystkich wymogów prawnych. Warunek ten został spełniony i klinika ta działa do dzisiaj. Grupa C. Zaraz po wojnie pałac w Wilanowie, stanowiący własność rodziny Branickich, został przejęty przez Skarb Państwa. Razem z pałacem władze odebrały właścicielom wszystkie cenne ruchomości, a przede wszystkim dzieła sztuki kolekcję obrazów, rzeźb i porcelany. Po wielu latach wnuczka nieżyjącego już dziś właściciela pałacu, pani Anna Branicka-Wolska, zwróciła się do ministra rolnictwa o zwrot bezprawnie zagarniętych przedmiotów, stanowiących obecnie wyposażenie muzeów, urzędów państwowych lub prywatnych rezydencji. Kiedy minister odmówił zwrotu ruchomości, Anna Branicka-Wolska zaskarżyła jego decyzję do NSA. Po rozpoznaniu sprawy sąd stwierdził, że minister rolnictwa i reform rolnych, który w 1948 r. orzekł przepadek hrabiowskich dóbr, dokonał tego bezprawnie, jako że nie miał kompetencji do podjęcia takiej decyzji. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 Wzory pism w postępowaniu administracyjnym A) Skarga do NSA Warszawa, dn Jan Kowalski zam S K A R G A Do Naczelnego Sądu Administracyjnego na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dn o sygnaturze Na podstawie art. 196 kodeksu postępowania administracyjnego zaskarżam powyższą decyzję i wnoszę o jej unieważnienie. Zarzucam jej naruszenie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, a mianowicie art. 7 i 77, a także art. 14 prawa celnego. U Z A S A D N I E N I E Urząd celny wydał decyzję nakładającą na mnie obowiązek zapłaty cła za przewożone przeze mnie rzeczy osobistego użytku. Od decyzji tej napisałem odwołanie do Prezesa Głównego Urzędu Ceł, ale zostało ono odrzucone. Uważam, że organ I i II instancji naruszył zarówno przepisy prawa celnego, które mówią, że rzeczy osobistego użytku nie podlegają obowiązkowi ponoszenia opłaty celnej, jak i przepisy procedury administracyjnej, które wymagają dokładnego zbadania sprawy i wyjaśnienia wszystkich związanych z nią okoliczności. W tym przypadku tak się nie stało. Proszę więc Naczelny Sąd Administracyjny o uwzględnienie mojej skargi i unieważnienie obu decyzji zarówno urzędu celnego, jak i Prezesa Głównego Urzędu Ceł. 291 Podpis

4 B) Odwołanie od decyzji administracyjnej Jan Kowalski zam Warszawa, dn Do Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa w za pośrednictwem Urzędu Wojewódzkiego w O D W O Ł A N I E od decyzji Urzędu Wojewódzkiego w z dn w sprawie odmowy unieważnienia decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości mieszczącej się przy ul w sygn. akt Na podstawie art. 155 kpa wnoszę o uchylenie bądź zmianę powyższej decyzji. Stwierdzam, że decyzja narusza przepisy ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, Ustawa ta nakazuje wypłacenie odszkodowania bądź przekazanie innej nieruchomości właścicielowi wywłaszczonej nieruchomości. U Z A S A D N I E N I E Urząd Wojewódzki decyzją z dn odmówił wypłaty odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość, twierdząc, że nasza rodzina ma wystarczająco dużo pieniędzy. Jest to sprzeczne z przepisami ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, która nakazuje wypłatę odszkodowania niezależnie od tego, ile pieniędzy ma właściciel wywłaszczonej nieruchomości. Nasza rodzina nie dostała ani pieniędzy, ani żadnej innej, zastępczej nieruchomości i obecnie nie mamy gdzie mieszkać. W związku z tym proszę o uchylenie podjętej przez Urząd Wojewódzki decyzji o wywłaszczeniu lub o nakazanie Urzędowi wypłacenia mi należnego odszkodowania. Podpis MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 Obywatel pisze skargę I Napisz odwołanie od decyzji urzędu celnego do prezesa Głównego Urzędu Ceł. Wyobraź sobie, że przewoziłeś przez granicę swój osobisty bagaż, a urzędnik stwierdził, że kilka rzeczy: laptop, kamera wideo i kurtka podlega opłacie celnej. Pamiętaj, że musisz swoje odwołanie uzasadnić. II Wyobraź sobie, że izba skarbowa nie uwzględniła twojego odwołania od decyzji urzędu skarbowego i kazała ci zapłacić podatek za duży w stosunku do zarobionych pieniędzy. Zaskarż tę decyzję bezpośrednio do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Musisz w niej sprecyzować, o co prosisz sąd o uchylenie lub unieważnienie bezzasadnej decyzji i dlaczego. III Napisz skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego na decyzję ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa, który nie chce ci zwrócić domu twoich rodziców. Rodzice twoi, dzisiaj już nieżyjący, dostali pozwolenie na odbudowanie doszczętnie zburzonego w czasie wojny domu. Kiedy dom był już niemal gotowy, zwrócili się do władz administracyjnych o przyznanie im prawa własności do niego. Prezydium Rady Narodowej, a następnie Urząd Wojewódzki w Warszawie w 1953 r. odmówili i dom przeszedł na własność Skarbu Państwa. 292

5 IV Wyobraźcie sobie, że jesteście mieszkańcami jednego z warszawskich osiedli, na którym zaczęto budować wielkie centrum handlowo-usługowe. Wzniesienie przed waszymi oknami kilkudziesięciu pawilonów oznacza hałas, brud, tłumy ludzi, a także niebezpieczeństwo włamań i kradzieży. Jesteście więc bardzo przeciwni tej inwestycji i zawiązujecie Stowarzyszenie Mieszkańców Osiedla, które domaga się najpierw od burmistrza, a potem od wojewody wstrzymania inwestycji. Tymczasem dowiedzieliście się, że inwestor centrum handlowego spółka Feniks nie uzyskał żadnego pozwolenia budowlanego, a poza tym sporny teren w planach zagospodarowania przestrzennego został przeznaczony wyłącznie na cele rekreacyjne. Napiszcie do burmistrza dzielnicy albo do wojewody wniosek o wstrzymanie rozpoczętej już inwestycji. V Wasza grupa stanowi wspólnotę lokatorów zamieszkujących budynek, którego administracja zaniedbuje swoje obowiązki. Nie są wywożone śmieci, nie przeprowadza się remontów. Budynek stanowi własność gminy, ta jednak pozostaje głucha na wasze skargi. Napiszcie do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargę na bezczynność Urzędu Gminy. VI W 1980 r. dostałeś zawiadomienie z Wydziału Architektury Urzędu Wojewódzkiego, że przez działkę, na której stoi twój dom, ma przebiegać ulica. W związku z tym dokonano tzw. wywłaszczenia, tzn. twojej rodzinie kazano się wyprowadzić z domu do mieszkania w bloku, które przyznano ci z zasobów Urzędu Wojewódzkiego. Minęło już jednak osiemnaście lat i ulicy nie wybudowano, zaś przepisy prawne stanowią, że można unieważnić decyzję o wywłaszczeniu, jeżeli cel tego wywłaszczenia nie został zrealizowany. Napisz wniosek do ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa o unieważnienie decyzji o wywłaszczeniu, zaznaczając, że prócz zwrotu zniszczonego już domu rodzinnego domagasz się także odszkodowania. 293