Politechnika Wrocławska. Instytut Organizacji i Zarzdzania. Zakład Ergonomii i Socjologii. Tadeusz Stalewski. Jak broni si przed mobbingiem?

Transkrypt

1 Politechnika Wrocławska Instytut Organizacji i Zarzdzania Zakład Ergonomii i Socjologii Tadeusz Stalewski Jak broni si przed mobbingiem? Listy i porady Wrocław 2004

2 Spis treci Wstp 3 1. Porada prawna dla osoby mobbowanej. Jak udowodni mobbing? 4 2. Jak napisa pozew do sdu pracy o odszkodowanie za stosowanie mobbingu? Jak napisa skarg do Pastwowej Inspekcji Pracy? Porada dla rodziny i przyjaciół osoby mobbowanej Opanuj lk, nerwy i inne negatywne emocje! Zło dobrem zwyciaj! Nie bd koniem, który dobrze cignie. Ucz si asertywnoci! Zmniejsz tempo pracy. Zastosuj strategi biernego oporu! daj ustalenia zakresu obowizków! Nie daj spokoju naczelnemu kierownikowi! Jeli ju musisz odej, postaraj si, aby twoje odejcie było kosztowne dla pracodawcy! Uwaaj! Tytuł magistra zobowizuje do mylenia i przewidywania 31 Bibliografia 33

3 Wstp Do Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego we Wrocławiu rocznie wpływa około 1000 listów i niewiele mniej zgłasza si osób z prob o porady w ich trudnych sprawach zawodowych. Podobnych stowarzysze w Polsce jest kilka. Wprawdzie nie wszystkie sprawy, z którymi zgłaszaj si ludzie, spełniaj definicyjne kryteria mobbingu, ale i tak faktem jest, e w naszym kraju mobbing jest zjawiskiem powszechnym. W Polsce ju od pocztku 2004 roku obowizuje ustawodawstwo antymobbingowe. Do sdów pracy wpłynło wiele pozwów o odszkodowanie za stosowanie mobbingu. Tymczasem nie wiadomo dlaczego nie wida wyroków sdowych, orzekajcych istnienie mobbingu. Według sdów pracy stosunki pracy w Polsce s idealne, nie ma mobbingu! Kady opisywany lub opowiedziany przypadek mobbingu jest inny, ale w całej liczbie przychodzcych do nas listów mona wyodrbni pewne powtarzajce si problemy i pytania. W zwizku z tym opracowano zestaw typowych listów i porad, które prezentujemy w witrynie Stowarzyszenia. Osoby zainteresowane uzyskaniem porady mog przeczyta opracowane porady. Po uwanej lekturze zapewne wiele osób zrezygnuje z pisania listu, poniewa znajdzie tam odpowiedni dla siebie porad. Porady s dwojakiego rodzaju. Pierwsze porady maj charakter prawny dla osób zamierzajcych wej na drog sdow. Czytelnik znajdzie tam obowizujce przepisy antymobbingowe, wzory pozwu do sdu i skargi do PIP. Szczególnie istotn spraw jest gromadzenie dowodów na stosowanie mobbingu. Brak dowodów jest zapewne jedn z przyczyn braku spraw wygranych w sdzie przez pracowników. Drugi rodzaj naszych porad ma pomóc pracownikom przeladowanym przetrwa w pracy bez uciekania si do sdu. Opracowanie jest zbiorem listów przysyłanych do Stowarzyszenia przez pracowników przeladowanych w pracy oraz odpowiedzi na nie, zawierajce porady.

4 1. Porada prawna dla osoby mobbowanej. Jak udowodni mobbing? Pracuj w firmie, w której mobbing jest spraw nagminn i stale stosowan przez szefa. Objawia si to głównie gwałtownymi reakcjami, niekontrolowanymi napadami złoci. Przełoony uywa wulgaryzmów, ly i ponia pracowników naszej firmy. Stopie gwałtownoci reakcji tego człowieka jest najczciej niewspółmierna do stopnia problemu, który najczciej mona naprawi w krótkim czasie i bez strat dla firmy. Moje pytanie brzmi: W jaki sposób mona takiemu człowiekowi udowodni stosowanie praktyk mobbingu? Nikt z nas nie chodzi z dyktafonem ani kamer, aby nagrywa jego krzyki, kopanie w biurka i niszczenie sprztu biurowego. Wszyscy boj si mówi, bo wiadomo, jaki jest rynek pracy, ale ten człowiek powoli acz systematycznie zmusza mnie bym zrezygnowała z pracy poprzez nkanie psychiczne i finansowe. Jak mog dochodzi moich praw? Wiem, e jeli skieruj spraw do sdu pracy, to w tym samym momencie, kiedy on si o tym dowie, strac prac. Jakie s potrzebne dowody, aby go oskary? Czy nagrana tama na dyktafonie to dobry dowód, plus pisma podpisane przez niego, plus zeznanie osoby, która niedawno zwolniła si z pracy z tego samego powodu? Przytoczone dwa fragmenty listów skierowanych do naszego Stowarzyszenia zawieraj bardzo czsto pojawiajce si w wielu innych listach pytania, sprowadzajce si do jednego zasadniczego: JAK UDOWODNI MOBBING PRZED SDEM I NIE TYLKO PRZED SDEM? Najpierw przypomnijmy sobie stan prawny. Oto fragmenty Kodeksu Pracy obowizujce od pocztku 2004 roku dotyczcy mobbingu (Dz. U. nr 213, poz. 2081): Art Pracodawca jest obowizany przeciwdziała mobbingowi. 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczce pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegajce na uporczywym i długotrwałym nkaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujce u niego zanion ocen przydatnoci zawodowej, powodujce lub majce na celu ponienie lub omieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, moe dochodzi od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadouczynienia pieninego za doznan krzywd. 4. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwizał umow o prac, ma prawo dochodzi od pracodawcy odszkodowania w wysokoci nie niszej ni minimalne wynagrodzenie za prac, ustalane na podstawie odrbnych przepisów. 5. Owiadczenie pracownika o rozwizaniu umowy o prac powinno nastpi na pimie z podaniem przyczyny, o której mowa w 2, uzasadniajcej rozwizanie umowy."; Ponadto wspomniana nowelizacja Kodeksu Pracy wprowadziła zakaz dyskryminacji pracownika, która brzmi nastpujco: Art. 18 3a. 1. Pracownicy powinni by równo traktowani w zakresie nawizania i rozwizania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostpu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególnoci bez wzgldu na płe, wiek, niepełnosprawno, ras, religi, narodowo, przekonania polityczne, przynaleno zwizkow, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientacj seksualn, a take bez wzgldu na zatrudnienie na czas okrelony lub nieokrelony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.

5 2. Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezporednio lub porednio, z przyczyn okrelonych w Dyskryminowanie bezporednie istnieje wtedy, gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn okrelonych w 1 był, jest lub mógłby by traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie ni inni pracownicy. 4. Dyskryminowanie porednie istnieje wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjtego działania wystpuj dysproporcje w zakresie warunków zatrudnienia na niekorzy wszystkich lub znacznej liczby pracowników nalecych do grupy wyrónionej ze wzgldu na jedn lub kilka przyczyn okrelonych w 1, jeeli dysproporcje te nie mog by uzasadnione innymi obiektywnymi powodami. 5. Przejawem dyskryminowania w rozumieniu 2 jest take: 1) działanie polegajce na zachcaniu innej osoby do naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu, 2) zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godnoci albo ponienie lub upokorzenie pracownika (molestowanie). 6. Dyskryminowaniem ze wzgldu na płe jest take kade nieakceptowane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszce si do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godnoci lub ponienie albo upokorzenie pracownika; na zachowanie to mog si składa fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy (molestowanie seksualne). Z art. 18 3a wynika, e istniej dwie formy działa składajce si na pojcie dyskryminowania pracownika: a. mobbing, albo inaczej - molestowanie w pracy oraz b. molestowanie seksualne, A zatem przepisy dotyczce naruszenia zasady równego traktowania pracownika, czyli dyskryminowania go, odnosz si take do mobbingu. Generalnie dowód na stosowanie mobbingu spoczywa na osobie wnoszcej pozew do sdu o odszkodowanie z tego tytułu, ale zgodnie z art. 18 3b 1 Kodeksu Pracy w sprawach takich, jak: 1) odmowa nawizania lub rozwizanie stosunku pracy, 2) niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za prac lub innych warunków zatrudnienia albo pominicie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych wiadcze zwizanych z prac, 3) pominicie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszcych kwalifikacje zawodowe to pracodawca musi udowodni, e kierował si obiektywnymi powodami, a nie dyskryminacj. W paragrafach 2-4 cytowanego artykułu Kodeksu Pracy znajdujemy wyjanienie, jakie działania pracodawcy nie s dyskryminacj pracownika: 2. Zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszaj działania polegajce na: 1) niezatrudnianiu pracownika z jednej lub kilku przyczyn okrelonych w art. 18 3a 1, jeeli jest to uzasadnione ze wzgldu na rodzaj pracy, warunki jej wykonywania lub wymagania zawodowe stawiane pracownikom, 2) wypowiedzeniu pracownikowi warunków zatrudnienia w zakresie wymiaru czasu pracy, jeeli jest to uzasadnione przyczynami niedotyczcymi pracowników, 3) stosowaniu rodków, które rónicuj sytuacj prawn pracownika ze wzgldu na ochron rodzicielstwa, wiek lub niepełnosprawno pracownika,

6 4) ustalaniu warunków zatrudniania i zwalniania pracowników, zasad wynagradzania i awansowania oraz dostpu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych - z uwzgldnieniem kryterium stau pracy. 3. Nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu działania podejmowane przez okrelony czas, zmierzajce do wyrównywania szans wszystkich lub znacznej liczby pracowników wyrónionych z jednej lub kilku przyczyn okrelonych w art. 18 3a 1, przez zmniejszenie na korzy takich pracowników faktycznych nierównoci, w zakresie okrelonym w tym przepisie. 4. Rónicowanie pracowników ze wzgldu na religi lub wyznanie nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, jeeli w zwizku z rodzajem i charakterem działalnoci prowadzonej w ramach kociołów i innych zwizków wyznaniowych, a take organizacji, których cel działania pozostaje w bezporednim zwizku z religi lub wyznaniem, religia lub wyznanie pracownika stanowi istotne, uzasadnione i usprawiedliwione wymaganie zawodowe. I jeszcze jeden bardzo wany przepis dotyczcy dyskryminowanych, w tym take mobbowanych pracowników, którzy czuj lk przed pracodawc, e bdzie si mcił za to, e pracownik podjł działania obronne przed mobbingiem: Art. 18 3e. Skorzystanie przez pracownika z uprawnie przysługujcych z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie moe stanowi przyczyny uzasadniajcej wypowiedzenie przez pracodawc stosunku pracy lub jego rozwizanie bez wypowiedzenia." W komentarzu do tego artykułu J. Wratny napisał, e zapewnienia on wzmoon ochron prawn pracownikowi chccemu skorzysta z przysługujcych mu rodków obrony przed praktykami dyskryminacyjnymi pracodawcy (zakaz retorsji). W rachub moe wchodzi domaganie si odszkodowania, nalenych wiadcze, gdy bezprawnie odmawia si ich pracownikowi lub obnia si ich wysoko, wytoczenie procesu o zasdzenie nalenoci lub ustalenie treci stosunku pracy, czy te po prostu złoenie skargi na pracodawc np. do zwizków zawodowych, czy Pastwowej Inspekcji Pracy (J. Wratny Kodeks Pracy. Komentarz. III wyd., CHBECK Warszawa 2004 s. 57). Zgodnie z zacytowanymi przepisami mobbing nie jest zdarzeniem jednorazowym lecz jest procesem rozgrywajcym si w czasie rzdu co najmniej kilku miesicy. Jeeli dojdziemy do wniosku, e ju dalej tak by nie moe, to musimy da sobie troch czasu na dokumentowanie zachowa mobbingowych zarówno z przeszłoci, jak i te, które bd nastpowa w najbliszym czasie. Wystpienie do sdu bez posiadania niezbitych dowodów narazi nas na pewn przegran, omieszenie si i pogorszenie swojej dotychczasowej sytuacji z moliwoci utraty pracy włcznie. Mobbing trzeba potraktowa jako wany i trudny problem do rozwizania, który wymaga działania przemylanego, rozwanego, wolnego od błdów popełnianych pod wpływem lku lub innego wzburzenia emocjonalnego. MOBBINGU NIE TRZEBA SI BA, BO W KADEJ SYTUACJI JEST JAKI SPOSÓB SKUTECZNEJ OBRONY PRZED NIM. Trzeba opracowa strategi działania. Rozway wszystkie swoje mocne i słabe punkty oraz szanse i zagroenia odnoszce si do trapicego nas przeladowania. A wic, rozway czy mamy dostateczne rodki i sposoby walki o zaprzestanie mobbingu, kto nas

7 moe wesprze w walce lub zagrozi nam, w jaki sposób moemy skłoni naszego przeladowc, aby przestał nas nka, jakie s jego silne i słabe strony, do czego chcemy doprowadzi, czy chcemy odej z pracy i uzyska odszkodowanie za złe traktowanie na drodze sdowej, czy te obierzemy strategi na przetrwanie w pracy i w jaki sposób to chcemy osign. Do dokonania takiej analizy i opracowania strategii walki potrzebna jest nam obok własnych przemyle, równie pomoc innych yczliwych ludzi, których poszukamy wród towarzyszy niedoli w miejscu pracy, którzy te s mobbowani, wród innych przyjaciół, w swojej rodzinie, w zwizkach zawodowych, u prawnika, w stowarzyszeniu antymobbingowym. Ju sama analiza sytuacji i opracowanie strategii działania przyniesie nam du ulg w sensie psychicznym oraz pozwoli działa racjonalnie. O mobbingu, jeli jestemy głboko przekonani o swojej krzywdzie, to zamiast cierpliwie znosi go w samotnoci, trzeba głono wszem i wobec mówi. Komu? Głównie w miejscu pracy, ze współpracownikami, z przełoonym mobbera (czyli tego, kto nas przeladuje) w sytuacjach, gdy przełoony naszego szefa nas wysłucha i jest obiektywny, ze specjalist ds. zarzdzania zasobami ludzkimi (kadrowcem), zgłosi spraw do zwizków zawodowych, słowem zadba, aby o sprawie dowiedziało si moliwie jak najwicej ludzi w zakładzie pracy. Ma to na celu przygotowanie sobie przyszłych wiadków oraz wywarcie nacisku na przeladowc, aby zastanowił si nad swoim postpowaniem. To przeladowca chce ukry swoj nikczemno, załatwiajc z nami spraw w cztery oczy. Nie ułatwiajmy mu tego. Nie pozwólmy si zgnbi, zastraszy, bo o to chodzi naszemu przeladowcy. W tego typu rozmowach nie naley ukrywa swego ponienia, ani wstydzi si go, nie czu si gorszym pracownikiem, nie mie poczucia winy, jasno przedstawia swoje racje i ze szczegółami mówi o sposobie nkania przez mobbera. Otwarcie, z podniesion głow mówi o skutkach, o swoim poczuciu krzywdy, o tym, jak si to przeywa, o wpływie nkania na wyniki pracy, o wpływie na stan zdrowia, o korzystaniu z tego powodu ze zwolnienia chorobowego, w tym take od psychiatry. Nie ba si pitna osoby chorej psychicznie, która korzysta z pomocy lekarza psychiatry. O zdrowiu psychicznym wiadczy przecie całe nasze dotychczasowe ycie. To stosunki w pracy s przyczyn zapaci naszego zdrowia psychicznego. Zwolnienia lekarskie z powodu stresu w pracy bd wanym dowodem przed sdem pracy w sprawie o mobbing. Trzeba z nich korzysta. Jeeli chcemy wystpi do sdu pracy o odszkodowanie, to bardzo wan spraw jest DOKUMENTOWANIE DZIAŁA MOBBINGOWYCH ORAZ KOSZTÓW, JAKIE Z TEGO TYTUŁU PONOSIMY. W jaki sposób dokumentowa? Przede wszystkim stworzy jak najwicej dokumentów pisanych. wiadkowie s przydatni w sdzie, ale nie mona zbytnio na nich liczy, bo kady boi si pracodawcy o swoje miejsce pracy i nie chce zeznawa w sdzie. Nagrania na tamie magnetofonowej s dopuszczalnym dowodem przed sdem, ale musz by potwierdzone przez ekspertów, co trwa długo i jest kosztowne, wic na ten rodzaj dowodu te raczej nie liczmy. Pozostaje wytwarzanie dokumentów pisanych. Ze swoim przeladowc, jeli jest nim przełoony, trzeba komunikowa si na pimie. Pisemnie wystpowa np. o wydanie polecenia na pimie, jeli ono wykracza poza zakres obowizków lub mieci si w zakresie obowizków, ale znacznie przekracza moliwoci wykonania w czasie pracy, pisemnie zwraca si o przyczyn pozbawienia nalenych wiadcze pieninych lub innych, pisemnie wystpowa o potwierdzenie godzin nadliczbowych, jeli nie s one odnotowane w ustalony w zakładzie sposób itd. Niewane, czy przełoony odpowie na te pisma. Wane, aby mie dowód, e je od nas otrzymał np. powiadczenie przez sekretariat, nadanie listem poleconym itp. W przypadku awantury wywołanej przez szefa w cztery oczy, podczas której przełoony ublia nam, bezzasadnie kwestionuje nasze kwalifikacje, uywa

8 wulgarnych słów, grozi zwolnieniem lub na wiele, wiele innych sposobów ponia nasz godno, naley sporzdzi notatk, wymieniajc wszystkie formy poniania nas. Opisa, jak bardzo wpłynło to na nasze samopoczucie lub zdrowie (najlepiej po takiej awanturze uda si do lekarza i wzi zwolnienie chorobowe) i przekaza notatk przełoonemu za powiadczeniem odbioru np. w sekretariacie. Tego typu dokumentowanie nie narusza adnych przepisów kodeksu pracy i przełoony nie ma prawa wycign konsekwencji słubowych, a jeli bdzie takimi konsekwencjami groził, to sporzdzi kolejn notatk. Notatek napisa wiele, nawet na podstawie pojedynczych złoliwych i poniajcych, albo chamskich, wulgarnych odzywek przełoonego, aby wykaza cigło nkania i zakłócania toku pracy. Mobbing to nie tylko silnie stresujce zdarzenia, ale take s nim liczne, powtarzajce si pozornie mało znaczce sposoby dokuczania pracownikowi, które przez skumulowanie si powoduj znaczce skutki. Oczywicie, naley zachowa rozsdek i nie oskara przełoonego za zdarzenia naprawd błahe, bo wówczas metoda obróci si przeciwko nam. Kady, równie i przełoony, ma przecie prawo by zdenerwowany, przepracowany i wówczas niepotrzebnie powie jakie niecenzuralne słowo bez intencji ponienia kogokolwiek, ale to nie jest mobbing. Poza korespondencj z mobberem inn form dokumentowania mobbingu, która moe by dopuszczona do postpowania dowodowego przed sdem jest dziennik zdarze. Piszemy go jako dokument prywatny bez jakiegokolwiek urzdowego powiadczania. Notujemy w zeszycie kolejne daty, opisujemy sytuacje, zachowania mobbera i konsekwencje tych zachowa. Chronologiczny cig zdarze, realistycznie i w szczegółach opisanych moe by uyteczny zarówno w sdzie, jak i nas moe uchroni przed zawodnoci naszej pamici. Kolejn form pisanych dokumentów zawiadczjcych o mobbingu s formalne skargi składane do przełoonych mobbera, zwizków zawodowych lub innych organów władzy lub instytucji. Pisemna odpowied na skarg jest kolejnym dowodem do wykorzystania. Bardzo wanym dowodem mobbingu mog by pokontrolne sprawozdania i notatki sporzdzone przez społecznego lub pastwowego inspektora pracy. Trzeba wic korzysta z inspekcji pracy. Powtarzajce si działania mobbingowe trzeba zgłosi do Pastwowej Inspekcji Pracy i poprosi o kontrol lub inn pisemn form interwencji. Fakt ukarania pracodawcy za naruszenia praw pracowniczych, nawet jeli tylko porednio dotyczy naszej sprawy działa na nasz korzy. Dowodami na mobbing s te zwolnienia chorobowe, zwłaszcza od lekarza psychiatry. Trzeba wic gromadzi urzdowo powiadczone kserokopie dokumentów L-4. Od prowadzcego lekarza psychiatry mona te uzyska zawiadczenie o stanie zdrowia, o terminach i czstotliwoci wizyt, o przyczynach zwolnie chorobowych itp. Dowodami mobbingu mog by te zawiadczenia wydane przez stowarzyszenia antymobbingowe, które mog potwierdzi, e dana osoba uczestniczyła w spotkaniach organizowanych przez nie, przedstawiała swój problem, oceniony przez ekspertów stowarzyszenia jako mobbing. Wanym dowodem mobbingu mog by ekspertyzy zewntrzne wykonane przez placówki naukowe zlecone przez pracodawc lub zwizki zawodowe. Poza pisemn dokumentacj istotn form dowodu s zeznania wiadków. Z tym, jak ju wspomniano s trudnoci, ale nie zawsze. Jeli np.. form mobbingu s wyzwiska, karczemne awantury urzdzane przez kierownika-furiata, to mog je słysze lub wiedzie o nich ludzie niezaleni słubowo od oskaronego i mog wiadczy w sdzie. Cennymi wiadkami mog by ludzie z zewntrz firmy, klienci lub dostawcy, którzy przypadkowo s wiadkami poniania pracownika przez przełoonego w ich obecnoci. Trzeba zadba o utrzymanie kontaktu z nimi, aby mona było ich wezwa na wiadków we właciwym

9 czasie. wiadkami mog by te byli pracownicy naszej firmy, którzy odeszli na własn prob lub zostali zwolnieni przez pracodawc, a wczeniej byli przez niego mobbowani. Poza dowodami na działania mobbingowe, trzeba równie starannie gromadzi dowody na szkody poniesione przez pracownika w postaci zmniejszonych zarobków np. niesłusznie potrconych premii, niezapłaconych godzin nadliczbowych, zmniejszonego wynagrodzenia za zwolnienia chorobowe spowodowane działaniami mobbingowymi, koszty wizyt lekarskich i leków, wizyt u psychologa, za porady prawne, rekompensata za cierpienia psychiczne i fizyczne swoje i swojej rodziny, która te cierpi wskutek mobbingu osób najbliszych itp. Zasdzone odszkodowanie, jeli bdzie dobrze udokumentowane, to wcale nie musi ogranicza si do kwoty najniszego wynagrodzenia w kraju. Z wyliczonych tu sposobów dowodzenia mobbingu wida, e nikt nie jest be szans udowodnienia mobbingu. Trzeba tylko działa rozwanie i starannie gromadzi dowody stosownie do danej sytuacji. Samo rozpoczcie gromadzenia dowodów moe mobbera skłoni do refleksji nad swoim postpowaniem i zmieni je. Moe jednak te nastpi z tego powodu eskalacja mobbingu lub nawet zwolnienie nkanego pracownika z pracy. Wane jednak jest, aby gromadzenie dowodów mobbingu poprzedzało w czasie moment wypowiedzenia umowy o prac. Wówczas nie ma podejrzenia, e pracownik bezzasadnie oskara pracodawc o mobbing wskutek zwolnienia go z pracy, lecz e jest odwrotnie zwolnienie pracownika jest kolejn odsłon mobbingu. Zanim wstpimy na drog sdow trzeba wzi pod uwag rady i ostrzeenia sformułowane przez R. J Edelmana sformułowane w ksice pt. Konflikty w pracy, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask, 2001: Załoenie sprawy sdowej jest skomplikowane. Aby zrozumie kwestie prawne naley skontaktowa si ze specjalist. Proces zabiera duo czasu. Co bdzie si działo w trakcie trwania procesu? Czy osoba skarca powinna nadal pracowa ze sprawc? Postpowanie sdowne jest kosztowne. Czy koszty poniesione przez powoda zostan pokryte przez zwizek zawodowy lub inn organizacj? Czy istnieje zapis zdarze? Zapis wszystkich incydentów moe stanowi wany dowód w sytuacji, gdy słowo ofiary zostanie przeciwstawione słowu napastnika. Czy zachował si zapis korespondencji midzy ofiar i sprawc? Moe okaza si szczególnie wane, jeli nie ma wiadków napastowania. Czy jest kto, kto moe zapewni ofierze emocjonalne wsparcie? Zwaywszy fakt, e wszczcie kroków prawnych moe budzi obawy, wsparcie emocjonalne w takiej sytuacji moe by bezcenne. Warto zbliy si do osób, które maj podobne dowiadczenia. Jakie s inne rozwizania? Zdarza si, e sprawy rozstrzygaj si na niekorzy powoda. W najlepszym razie otrzymuje on zadouczynienie za poniesione straty.

10 2. Jak napisa pozew do sdu o odszkodowanie za stosowanie mobbingu? Uwagi ogólne o pisaniu pozwu Pozew do sdu powinien zawiera nastpujce informacje: 1. Oznaczenie sdu, do którego kierowany jest pozew; 2. Oznaczenie powoda (czyli osoby składajcej pozew) imiona i nazwisko, zajmowane stanowisko lub wykonywany zawód, adres; 3. Oznaczenie strony pozwanej (pracodawcy): pełna nazwa i adres; 4. Miejscowo i data napisania pozwu; 5. Warto przedmiotu sporu; 6. Oznaczenie rodzaju pisma, np. pozew o odszkodowanie za stosowanie mobbingu (molestowanie w pracy); 7. Tre (osnow) wniosku, czyli dokładnie okrelone danie, np. kwota odszkodowania; 8. Uzasadnienie, czyli opis faktów, zdarze, okolicznoci i dowody na ich poparcie; 9. Wniosek o nadanie rygoru natychmiastowej wykonalnoci (tylko w przypadku, gdy powód domaga si od pracodawcy odszkodowania przekraczajcego kwot jego jednomiesicznego wynagrodzenia), 10. Wniosek o powołanie wiadków; 11. Podpis powoda; 12. Wykaz załczników. Pozew moe by skierowany do sdu pracy odpowiedniego dla miejsca zamieszkania powoda lub siedziby pracodawcy. Sprawy o mobbing wnosimy przeciwko pracodawcy, a nie przeciwko osobie (osobom) stosujcej mobbing (mobberowi). Sdy pracy s wydzielonymi wydziałami sdów rejonowych. Powód musi najpierw ustali, adres sdu rejonowego o odpowiedniej właciwoci miejscowej. Pozew składa si w dwóch egzemplarzach (jeden dla sdu, drugi dla strony pozwanej). Roszczenia ze stosunku pracy dla pracownika ulegaj przedawnieniu po upływie 3 lat, liczc od dnia, w którym stały si wymagalne, co oznacza, e o odszkodowanie za stosowanie mobbingu mona da od pracodawcy równie za okres wczeniejszy od wprowadzenia przepisów o molestowaniu w pracy, tj, za okres sprzed 1 stycznia W kilku sprawach okrelono inne terminy na dokonanie czynnoci prawnych: - do 7 dni, w przypadku dania uznania wypowiedzenia umowy o prac za bezskuteczne, liczc od dnia dorczenia wypowiedzenia na pimie, - do 14 dni, w przypadku dania przywrócenia do pracy lub odszkodowania za bezprawne lub bezzasadne rozwizanie umowy o prac, liczc od dnia dorczenia decyzji o rozwizaniu stosunku pracy. W wyjtkowych przypadkach, gdy powysze terminy nie zostały dochowane z przyczyn lecych po stronie pracownika, uniemoliwiajcych mu złoenie pozwu lub ustanowienia pełnomocnictwa, np. utrata przytomnoci, nieobecno w kraju itp., pracownik moe wnie pismo do sdu o przywrócenie terminu do dokonania czynnoci prawnych. Postpowanie przed sdem w sprawach o roszczenia pracowników ze stosunku pracy jest wolne od opłat sdowych nawet w przypadku przegranej w sdzie przez pracownika z tym, e w przypadkach szczególnych wymienionych w art Kodeksu Pracy oraz art Kodeksu Postpowania Cywilnego, pracownik moe by zobowizany do pokrycia kosztów sdowych poniesionych przez zakład pracy.

11 Wzór pozwu: Wrocław, dnia Do Sdu Rejonowego dla Wrocławia-Fabryczna Wydział Pracy i Ubezpiecze Społecznych we Wrocławiu ul. Podwale Wrocław Powód: Jan Kowalski, nauczyciel, zam. ul.lipna 5/43, Wrocław. Pozwany: Zespół Szkół Budowlanych, ul. Prosta 1/3, 1-3, Wrocław Warto przedmiotu sporu: ,- (dwadziecia tysicy) złotych Wnosz o: POZEW o odszkodowanie z tytułu nieprzeciwdziałania stosowaniu mobbingu w pracy 1. ustalenie, e w miejscu pracy stosowany był mobbing wobec mnie; 2. uznanie, e strona pozwana nie przeciwdziałała stosowaniu wobec mnie mobbingu, czym naruszyła Art Kodeksu Pracy, 3. zasdzenie od strony pozwanej odszkodowania na moj rzecz w kwocie ,- (dwadziecia tysicy) złotych na podstawie Art i 4 k.p. 4. nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalnoci; 5. wydanie wyroku zaocznego w sytuacji okrelonej w art k.p.c. Ponadto wnosz o powołanie na wiadka nastpujcej osoby: Agnieszka Wiarygodna, zam. przy ul. Grodzkiej 5/3, Wrocław. Załczniki: 1. odpis dyplomu nauczyciela dyplomowanego, 2. dyplom ukoczenia studiów wyszych 3. wiadectwa ukoczenia kursów nauczycielskich, 4. zeznanie rodziców z dnia r. 5. notatki powiadczone przez sekretariat Szkoły 6. wykaz osigni zawodowych za 2004 rok 7. akt mianowania na stanowisko nauczyciela 8. skarga do dyrektora Zespołu Szkół U z a s a d n i e n i e Jestem nauczycielem zatrudnionym przez stron pozwan na podstawie mianowania od 1 wrzenia 2000 roku.

12 Dowód: akt mianowania. Mam odpowiednie kwalifikacje nauczyciela. Dowód: dyplom ukoczenia studiów wyszych, dyplom nadania tytułu nauczyciela dyplomowanego, zawiadczenia o ukoczonych kursach. Mam due osignicia zawodowe. Uczniowie, których uczyłem, zdobywali pierwsze nagrody na olimpiadach. Dowód: wykaz dyplomów uzyskanych na olimpiadach przez uczniów. Od roku zastpca dyrektora p. Krzysztof Toksyczny mój bezporedni przełoony systematycznie podwaał publicznie moje kwalifikacje zawodowe. Na posiedzeniu Rady Pedagogicznej przeciwstawił si przyznaniu mi nagrody za wzorowe prowadzenie lekcji z matematyki, poniewa jego zdaniem nie znam si na matematyce. Dowód: zeznanie wiadka, przewodniczcej Koła ZNP w mojej szkole p. Agnieszki Wiarygodnej Na osobnoci w rozmowie ze mn take wielokrotnie podwaał moje kwalifikacje, uywajc przy tym złoliwych uwag pod moim adresem w rodzaju Pan nadaje si tylko do sprztania klas szkolnych, a nie do prowadzenia lekcji. Dowód: Notatki sporzdzone przeze mnie i powiadczone przez sekretariat szkoły z dnia: , , , , , , Publicznie powiedział, e nie nadaj si na nauczyciela, poniewa mój ojciec był chory psychicznie. Dowód: zeznanie podpisane przez rodziców podczas wywiadówki w dniu W sprawie złego traktowania mnie w pracy złoyłem skarg na vice-dyrektora do dyrektora Zespołu Szkół Budowlanych p. Antoniego Obojtnego, która pozostała bez odpowiedzi. Dowód: Skarga z dnia roku. Z powodu sporów z zastpc dyrektora K. Toksycznym wielokrotnie musiałem korzysta ze zwolnienia chorobowego. Dowód; wykaz zwolnie chorobowych, zawiadczenie lekarza psychiatry. Koszt leków przypisanych w 2004 roku na recepty z powodu stresów w pracy wyniósł 673,67 złotych. Dowód: wydruki z aptek. Poza tym poniosłem liczne straty moralne w postaci stresu, podwaenia mojej reputacji zawodowej wobec uczniów, rodziców i nauczycieli, nie otrzymałem nalenej mi nagrody w kwocie 7000,- zł za 2004 rok, mimo ze spełniłem wszystkie kryteria jej otrzymania. Dowód: regulamin nagród, wykaz moich osigni zawodowych. Dyrekcja Zespołu Szkół stworzyła tak nieprzychyln atmosfer wokół mnie, e inni nauczyciele w szkole, bojc si dyrekcji, unikaj kontaktów ze mn. Na podstawie fałszywej opinii o mnie pozbawiono mnie prowadzenia funkcji wychowawcy klasy, powierzono mi prowadzenie lekcji z historii, pomimo e jestem nauczycielem matematyki. Wszystko to razem jest dla mnie bardzo stresujce. Stworzona atmosfera w pracy przyczynia si do rozstroju mojego zdrowia, niekorzystnie wpływa take na moj rodzin. Z powodu złego traktowania mnie w pracy, podwaenia mojej reputacji zawodowej i powierzenia mi pracy niezgodnej z posiadanymi kwalifikacjami nie jestem w stanie skutecznie pracowa jako nauczyciel. Własnorczny podpis: (Jan Kowalski)

13 3. Jak napisa skarg do pastwowej Inspekcji Pracy Anna Kowalska Wrocław, r. ul. Zwyczajna 3/ Wrocław Pastwowa Inspekcja Pracy Okrgowy Inspektorat Pracy we Wrocławiu ul. Zielonego Dbu Wrocław S K A R G A Pragn złoy skarg na mojego pracodawc Firma Wyzyskiwacz sp. z oo z siedzib przy ul. Legnickiej 34, Wrocław. W w/w zakładzie pracy nie s przestrzegane przepisy prawa pracy w zakresie czasu pracy, wynagrodzenia i przeciwdziałania mobbingowi. Mój nowy przełoony, Andrzej Wredny, który został zatrudniony ponad rok temu terroryzuje niektórych pracowników. Praktykowane przez niego metody to midzy innymi: nakładanie obowizków, których nie jest si w stanie wykona pracujc na pełny etat (w cigu roku nadgodziny w zwizku z nadmiarem pracy przekraczaj znacznie ilo dopuszczaln przez kodeks pracy), skłócanie pracowników ze sob, tj. obmawianie jednych przed drugimi, brak jakiegokolwiek poszanowania czasu pracownika, tj. organizowanie niezapowiedzianych spotka po godzinach pracy, informowanie w danym dniu o koniecznoci dłuszej pracy (niejednokrotnie praca w biurze, przy komputerze trwa ok godzin ), zlecanie prac jako pilnych, które w rezultacie okazuj si niepotrzebne, uywanie wulgarnego słownictwa w rozmowie z pracownikami, wprowadzanie stresowej atmosfery w pracy oraz chaosu (zlecanie zada wymagajcych dłuszego nakładu pracy, a oczekiwanie efektów po kilku minutach. Zdarza si, e osoba, która konkretn prac ma wykona, nie zdy nawet dotrze z gabinetu dyrektora do swojego pokoju, a ju otrzymuje ponaglajcy telefon z pytaniem o efekt pracy), obiecywanie wynagrodzenia za dodatkow prac i niedotrzymywanie słowa w tym zakresie. Ta sytuacja jest nie do wytrzymania. Na kady telefon z sekretariatu pracownicy reaguj bólem ołdka i wpadaj w panik, zaczynaj chorowa. Wikszo osób stosuje silne rodki uspokajajce, aby przetrwa kolejny dzie w pracy. Po weekendzie lub powrocie z urlopu w nocy nie jestemy w stanie spa, bojc si tego, co nas nastpnego dnia moe spotka ze strony dyrektora. W zwizku z zastrzeeniem z art. 24. ust. 3 pkt 2 Ustawy o Pastwowej Inspekcji Pracy nie wyraam zgody na ujawnienie informacji, e kontrola przeprowadzana jest z mojej skargi. Z powaaniem Anna Kowalska

14 4. Porada dla rodziny i przyjaciół osoby mobbowanej. Jak inni ludzie mog pomóc ofierze mobbingu? Osobie poddanej przeladowaniu w miejscu pracy mona pomóc nie tylko porad prawn, wysyłajc j do sdu lub innych instytucji po wymierzenie sprawiedliwoci. Osoba mobbowana bardzo dotkliwie cierpi. Jest to ból psychiczny, wynikajcy z podeptania godnoci, braku uznania, wykorzystania, zastraszenia pozbawieniem rodków do ycia, napitnowania, izolacji społecznej. S to najcisze urazy psychiczne, jakie człowiek moe dowiadczy w yciu. Mobbingu nie mona bagatelizowa, traktowa lekcewaco lub z lekk pogard dla jego ofiary i podejrzeniem, e na pewno czym sobie na takie traktowanie zasłuyła. To, czego najbardziej pragnie ofiara mobbingu, to przerwanie izolacji wokół niej i moliwo opowiedzenia komu o swoim problemie. Jest to potrzeba komunikacji z osob yczliw. Moliwo słownego wyraenia swego cierpienia psychicznego przynosi ulg i pozwala zrozumie innym sytuacj, w którym znalazła si ofiara. Jak twierdzi M. F. Hirigoyen, w relacjach zawodowych naley wzmocni nacisk na dialog i słuchanie. To słuchanie powinno by empatyczne, bez wzgldu na zajmowane stanowisko. (...) Trzeba by uwanym na postawy wycofania wród współpracowników, odgadywa ich trudnoci w formułowaniu zastrzee. Trzeba identyfikowa osoby majce trudnoci czy odnoszce porak, zanim ich nie porwie nurt negatywnych zdarze. (...) Wysłuchiwanie z szacunkiem pracownika jest szczególnie wane, gdy osoba ta przeywa okresowe trudnoci. (...) Nazywanie rzeczy po imieniu jest take przezwycianiem lku przed konfliktami. Jest wyraeniem zgody na konfrontacj, ewentualne starcie i sprzeciw (Hirigoyen, Molestowanie w pracy, Pozna 2003, s. 287, 288, 290). Rozmowa z osob przeladowan powinna i w kierunku wzmocnienia stanu psychicznego ofiary, ułatwi jej wyzwolenie si z lku przez nazywanie problemów i przywracanie realnoci w percepcji jej sytuacji. W szczerej rozmowie z ofiar naley wyrazi solidarno z ni, "stan po jej stronie". Innym wanym celem rozmowy z przeladowanym pracownikiem jest udzielenie mu pomocy w pozbyciu si poczucia winy za zaistniał sytuacj. Mobber uczynił wiele, aby ofiara czuła si winna stawianych jej zarzutów, nawet tych najbardziej absurdalnych. Natomiast osoba wspomagajca przeladowanego pracownika nie powinna czyni go odpowiedzialnym za to, e znalazł si w pozycji ofiary. Naley dy do tego, aby upokarzany pracownik zachował wysok samoocen. Pomaganie osobie mobbowanej jest trudnym zadaniem dla jej otoczenia, szczególnie w gronie przyjaciół w pracy, znajomych oraz dla najbliszej rodziny. Osoba mobbowana nieustannie wraca do swego problemu, czsto o nim mówi. Napawa swoje otoczenie poczuciem bezradnoci, znudzenia cigłym narzekaniem, współczuciem i w kocu irytacj. Irytacja w tym wypadku jest skutkiem frustracji z powodu bezsilnoci wobec tej sytuacji. Frustracja rodzi agresj. Poniewa agresja nie moe by skierowana na sprawc, czyli mobbera, wic łatwo moe si skierowa na ofiar. Osoby postronne czsto s zaskoczone swoj reakcj serdecznie współczuwaj bliskiej i skrzywdzonej osobie i jednoczenie przejawiaj wobec niej odruch agresji. Tymczasem bez pomocy osób bliskich ofierze jest bardzo trudno osign równowag psychiczn i zdolno do racjonalnego działania.

15 5. Opanuj lk, nerwy i inne negatywne emocje! LIST I: Czuj si okropnie zaszczuta, mam jej oddech na szyi przez cały czas. Po prostu boj si tej kobiety, jej obłdnego wzroku i tego, do czego jest zdolna si jeszcze posun. Prosz o porad, jak mam ugry t spraw, do kogo si zwróci. LIST II: Ale jak tylko pomyl o tej firmie od razu co si we mnie gotuje, dostaj drgawek, bólów ołdka i nie pi. LIST III: Obsesyjnie boj si pani dyrektor. Nie mog sobie wyobrazi tego, e znowu bd drała na sam widok tej kobiety. Wystarcza tylko, e ona idzie korytarzem (nawet nie wchodzi do mego pokoju), a ja ju cała dr. Obawiam si, e stres zwizany z prac odbije si na dziecku. Mój m ju nie moe słucha moich cigłych narzeka. Teciowie s przekonani, e przesadzam, e za bardzo sobie bior do głowy. Ale ja sobie po prostu z tym nie radz. LIST IV: Ta sytuacja jest nie do wytrzymania. Na kady telefon z sekretariatu pracownicy reaguj bólem ołdka i wpadaj w panik, zaczynaj chorowa. Wikszo osób stosuje silne rodki uspokajajce, aby przetrwa kolejny dzie w pracy. Po weekendzie lub powrocie z urlopu w nocy nie jestemy w stanie spa, bojc si tego, co nas nastpnego dnia moe spotka ze strony dyrektora. Jak moecie nam pomóc? PORADA: Przytoczone fragmenty listów dowodz, e mobbing wzbudza u ofiar olbrzymie (czsto przesadne) poczucie lku przed mobberem. W takim stanie emocjonalnym z pewnoci nie mona efektywnie pracowa, ani racjonalnie rozwizywa tak skomplikowany problem, jakim jest przeladowanie w pracy. Lk paraliuje umysł ofiary, odbiera jej zdolno oceny sytuacji w jej właciwych wymiarach, popycha j do błdów i pogrenia si wobec wytrawnego i na spokojnie działajcego mobbera. Trzeba koniecznie pozby si lku. Mobbing jest to trudny problem do rozwizania, który wymaga maksimum wysiłku i racjonalnoci. W kadej grze ten, kto pierwszy zdenerwuje si, przegrywa. Denerwowanie si to jest mszczenie si na swoim organizmie za głupot innych. Psychologowie doradzaj kilka prostych sposobów, które przynajmniej doranie mog pomóc opanowa stres psychiczny. Najogólniejsz rad, jak formułuje psycholog Lilianna Glass, to Nigdy nie przyjmuj roli ofiary ich poczyna i nie du wciekłoci w sobie, okaleczajc si w ten sposób na całe ycie (L. Glass Toksyczni ludzie. 10 sposobów postpowania ludmi, którzy uprzykrzaj ci ycie Pozna 1997, s. 204). Doda trzeba: Nie daj si zamkn w celowo narzuconej ci izolacji. Jeli ju opuszcz ci najblisi współpracownicy w lku przed podzieleniem twojego losu, to poszukaj innych ludzi, podobnie jak ty nkanych w pracy, których w dzisiejszej Polsce masowo przybywa. Znajdziesz ich m. in. w działajcych stowarzyszeniach antymobbingowych, a jeli takiego nie ma w twojej miejscowoci, to załó je wraz z innymi. Działania w pojedynk s nieskuteczne, poniewa siły midzy podwładnym a przełoonym nie s wyrównane. Organizacja i działajcy w jej imieniu szef zawsze maj ogromn przewag nad podwładnym. Roztropno wymaga, aby w pracy nie zachowywa si wobec przełoonego w sposób agresywny, nawet w sytuacji skrajnie niesprawiedliwego i złoliwego potraktowania przez kierownika. Szef jest zawsze szefem i to on rzdzi. (...) Wszelkie formy przemocy słownej s w miejscu pracy niedopuszczalne.

16 Niezalenie od tego, jaki zawód wykonujesz, musisz zachowywa si w sposób kulturalny i profesjonalny (Glass 1997, s. 202). Istnieje cały wachlarz innych ni agresja, społecznie akceptowanych i skutecznych sposobów odparcia ataków ludzi toksycznych w miejscu pracy jedne s mniej, a inne bardziej konfrontacyjne. Jeli wybieramy strategi na utrzymanie pracy po to, by w niej przetrwa np. do emerytury, lub do czasu odejcia mobbera z firmy, albo do uniezalenienia si od niego poprzez awans lub przejcie do innego działu, to rozsdek podpowiada wybór mniej konfrontacyjnej taktyki obrony. Jeli za pracownikowi nie zaley bardzo na utrzymaniu pracy moe pozwoli sobie na bardziej konfrontacyjne sposoby zachowania si. Moe w ten sposób co osignie, a jeli nic nie osignie i bdzie musiał odej z pracy, to te jest jego wygrana, bo najwiksz przegran jest utrzyma si w pracy za cen własnego upodlenia i utraty zdrowia. Prac zawsze mona znale gdzie indziej, a utraconego zdrowia nigdzie. Cytowana autorka proponuje cztery psychologiczne sposoby obrony przed mobbingiem przy zastosowaniu najczciej wybieranej strategii, jak jest utrzymanie si w pracy: Technika rozładowywania napicia. Ma ona na celu przede wszystkim poradzenie sobie z własnymi negatywnymi emocjami, rozładowanie ich i unieszkodliwienie dla własnego organizmu. Mdro ludowa zna j jako przemilczenie nabranie wody w usta po to, aby da sobie czas na ostudzenie emocji i niepotrzebnie nie rozjtrza konfliktu. L. Glass zamiast szklanki czystej wody proponuje terapi tlenow : błyskawicznie dotleni si, ułatwiajc w ten sposób rozładowanie emocji i odzyskanie równowagi homeostatycznej. Polega to na kontrolowanym i systematycznym pobieraniu tlenu i wydalaniu dwutlenku wgla. W tym celu naley wykona nastpujce czynnoci: 1. Przez dwie sekundy wcignij powietrze przez usta; 2. Mylc o toksycznej osobie, zatrzymaj powietrze w płucach na trzy sekundy 3. Nadal mylc o toksycznej osobie, usu j ze swego wntrza, wydychajc z całej siły powietrze a do utraty tchu; 4. Teraz wstrzymaj oddech na dwie sekundy; 5. Powtarzaj kroki 1 4 tak długo, dopóki, wspominajc zachowanie i słowa toksycznej osoby, wraz z wydechem nie usuniesz jej ze swego wntrza (...). Technika ta powinna w efekcie zmniejszy swoje napicie i gniew (Glass 1997, s. 124). Technika powstrzymywania myli. Jest to równie sposób na ochron własnego zdrowia przed negatywnymi emocjami przez wyparcie ich do podwiadomoci. Podobne jest to do zrzucenia mieci z własnego biurka do stojcego obok kosza; miecie nadal s w pobliu nas, ale ich nie widzimy i nie drani nas swoim widokiem. Autorka opisuje proponowan technik nastpujco: Niekiedy jeste na kogo tak wciekły, e czujesz, i lada chwila wybuchniesz. Kada myl o tej osobie i jej postpkach budzi w tobie now fal negatywnych uczu. W takich okolicznociach powiniene zastosowa technik rozładowywania napicia, przy kadym wydechu wołajc: Nie myl o tym! Ilekro wspominasz t toksyczn osob lub sytuacj, musisz usłysze własne słowa: Nie myl o tym! (Glass 1997, s. 129). Doradzajc stosowanie techniki powstrzymywania myli, trzeba jednak zwróci uwag na psychologiczne teorie nerwic, z których wynika, e nerwice s powodowane włanie nagromadzeniem si przykrych myli wypartych do

17 niewiadomoci. Std te omawiana technika nie rokuje wielkiej skutecznoci, ale przynajmniej doranie mona sobie ni pomóc w relacjach z mobberem. Technika fantazji zastpczych. Jeeli sprawiedliwoci za krzywdy nie mona osign w rzeczywistoci, to mona uczyni jej zado przynajmniej w fantazji. (...) Ogldajc pojedynek bokserów wagi cikiej, wyobra sobie, e to twój szef obrywa po głowie. W ten sposób w znacznym stopniu pozbywasz si gniewu i negatywnych uczu, jakie ywisz do toksycznej osoby (Glass 1997, s. 145). Konsekwencj stosowania tej techniki obronnej jest obnienie autorytetu i prestiu toksycznych szefów w oczach przeladowanych podwładnych i zmniejszenie poczucia lku przed nimi. Mobberom warto wic poradzi, by uwiadomili sobie fakt, e jeli nie szanuj swoich podwładnych, stosujc wobec nich terror psychiczny, to na zasadzie reguły wzajemnoci sami nie maj u nich autorytetu i szacunku. Wymienione dotd techniki nie rozwizuj problemu, ale maj na celu ułatwienie ofierze mobbingu zniesienia ciaru negatywnych emocji do przeladowcy. S to proste techniki, umoliwiajce przetrwanie w miejscu pracy w sytuacji mobbingu, które kady moe sam wywiczy. Wystarczy tylko mie ch do ich zastosowania i wiar w ich skuteczno. Bardziej skomplikowanych technik mona nauczy si u psychoterapeuty, który po zapoznaniu si ze specyfik osobowoci osób zaangaowanych w mobbing i ich sytuacji, moe zaproponowa bardziej skuteczne sposoby panowania nad swoimi nerwami.

18 6. Zło dobrem zwyciaj! LIST: Od roku jestem pracownikiem jednej z sieci handlowych. Mój sklep zatrudnia ok. 120 pracowników na rónych stanowiskach. Przez pierwsze pół roku było nawet OK. Ale ostatnio jeden z kierowników sprzeday dziwnie si zachowywał (to znaczy widziałem, e kilka razy w obecnoci pracowników ganił kierowników działów w sposób bardzo poniajcy). Ostatnio słabsze wyniki sprawiaj, e zaczyna wszystko wiesza si na pracownikach podrzdnych, jak i na kierownikach. Na przykład, zostajc samemu na dziale kierownik przyszedł i spytał si, dlaczego ekspozycja pewnych przedmiotów nie została zmieniona. Powiedziałem, e bdzie jutro dokoczona, a on na to, e si cignie ju od czwartku i e jutro przyjdzie i jeli nie bdzie to zrobione, to on nas wszystkich wyp...szy, bo nie ma przepływu informacji na dziale. Poniej zapakowany leał karton i pyta si mnie, co to za karton. Niestety, nie wiedziałem. On skwitował to tak: Co!? K...a, ja si ciebie pytam, a ty nie wiesz. To jak to moe tak by!. Nie wiem, czy to mona zakwalifikowa do mobbingu i jak z tym walczy? PORADA. Z listu dowiadujemy si, e kierownik narusza godno pracowników, uywajc wobec nich wulgarnych słów. Zwrómy jednak uwag na kontekst opisanej sytuacji. S nim słabsze wyniki działalnoci firmy. Kierownik działa w warunkach stresu i przenosi swój stres na podwładnych. Wobec mobbera niekiedy trzeba by wyrozumiałym i nie odpłaca mu złem za zło, nie demonizowa go. W tego typu sytuacji rozwizaniem problemu moe by zastosowanie techniki miłoci i yczliwoci. Opiera si ona na załoeniu, e ródłem wszelkiej toksycznoci jest niska samoocena, poczucie niepewnoci, brak szacunku wobec samego siebie, poczucie zagroenia lub wrcz lk przed innymi ludmi, a w szczególnoci przed podwładnymi. W takim przypadku jedynym sposobem spowodowania zmiany złych zachowa ludzi według L. Glass jest obdarzenie ich zrozumieniem, miłoci i yczliwoci (L. Glass, Toksyczni ludzie. 10 sposobów postpowania z ludmi, którzy uprzykrzaj ci ycie, Pozna 1997). Poza racjonalnymi argumentami naukowców ta technika ma mocne uzasadnienie religijne i etyczne. Nie odpowiadaj złem za zło, agresj na agresj, gwałtem na gwałt; zło dobrem zwyciaj; gdy kto rzuci w ciebie kamieniem, ty rzu w niego chlebem; gdy kto uderzy ci w jeden policzek, ty nadstaw mu drugi (oczywicie, swój policzek, a nie cudzy) to s podstawowe kanony nauki chrzecijaskiej. Zastosowanie tej techniki przeciwstawiania si mobbingowi wymaga wielkiego wysiłku ze strony ofiary, wrcz heroizmu, aby kocha swego przeladowc. Jeli posługujesz si t technik pisze L. Glass musisz bezwzgldnie pamita, e niezalenie od tego, jak niemiły, ordynarny i odpychajcy jest dla ciebie dany człowiek, nie wolno ci nigdy straci panowania nad sob. Musisz zachowa spokój, przemawia łagodnym, przyjaznym i yczliwym tonem i umiecha si. Jak tego dokona wobec tak negatywnej postawy? Po prostu, miej stale na uwadze cierpienie, jakie musi odczuwa taki człowiek, poczucie pustki oraz pogard dla samego siebie, która ley u podłoa jego zachowa. Zdumiewajce s zmiany w zachowaniu, jakie moesz zaobserwowa, gdy okaesz toksycznej osobie miło i yczliwo. Jej głos łagodnieje, gesty trac gwałtowno, zdarz si, e odpowiada ci umiechem lub miłym słowem (Glass 1997, s. 143). Trzeba doda, e ta technika nie ma nic wspólnego z przekupywaniem przeciwnika, niegodnym wkupywaniem si w jego łaski, podlizywaniem si mu, trzymaniem jego strony, akceptowaniem lub godzeniem si na jego

19 postpowanie. Takie zachowania byłyby małostkowe, tanie, nie wymagajce duego wysiłku, wymagałyby za upokorzenia, utraty twarzy. Technika miłoci i yczliwoci wymaga za zachowania własnej godnoci, wspaniałomylnoci i głbokiego szacunku do własnej i cudzej osoby, zachowania, a nie utraty własnej godnoci (wszak wspaniałomylno jest gestem paskim, a nie plebejskim). Technika miłoci i yczliwoci nie jest jednak skuteczna i zalecana we wszystkich przypadkach terroru psychicznego. Jeli mobber z premedytacj stosuje wyrafinowane lub brutalne techniki wykorzystywania pracownika, chce go izolowa, upokorzy, zawłaszczy i wykorzysta, to technika miłoci i yczliwoci byłaby tylko ułatwieniem mu zadania, po prostu zwykłym frajerstwem ze strony ofiary mobbingu.

20 Nie bd koniem, który dobrze cignie! Ucz si asertywnoci! LIST: Od kiedy zaczłam tam pracowa, zostałam doprowadzona do skraju wyczerpania nerwowego. Byłam ju na zwolnieniu od psychiatry, ale ile tak mona. Wiele osób bierze rodki uspokajajce i ja równie, aby przetrwa nastpny dzie w pracy. Jestem ju wrakiem człowieka, nawet teraz, gdy ten list pisz, weszły moje dzieci z jak spraw, to ja zaczłam na nie krzycze. Na sam myl o kierowniczce zaczynaj mi si trz rce. ni mi si koszmary i wiele koleanek z pracy ma takie sny. Bez koca jestemy dyscyplinowani obciciem premii, naganami oraz zapowiedzi zwolnienia z pracy, jeli kto próbuje powiedzie swoje zdanie. ( ) Ja czuj si szczególnie wykorzystywana, poniewa wydaje mi si, e jestem jednym ze sprawniejszych pracowników. Kierowniczka to równie odkryła i narzuca mi wszystkie moliwe obowizki. Zastpowałam ju kadego, poczwszy od sprztaczki poprzez obsług imprez a do ekonomistki czy radcy prawnego. Nie chc by nieskromna. Moe ten nawał obowizków wynika z tego, e ja nie potrafi zaprotestowa, podczas gdy do innych kierowniczka czuje jaki tam respekt. Jestem te najmłodszym pracownikiem, wic nie powinnam podskakiwa, tylko słucha starszych. ( ) Chtnie zmieniłabym prac, ale w naszym małym miecie nie mam na to szansy. Nie mog sobie pozwoli na niepracowanie, bo musz z czego y. Cho jestem coraz blisza decyzji, e moje zdrowie psychiczne jest waniejsze od tego 1000 zł, jakie zarabiam. ( ) Dzi jest sobota (nasza firma nie pracuje w soboty i niedziele, bo to firma pastwowa), a ta potworna baba (kierowniczka) wydzwania do mnie i zleca mi zadania, które mam wykona na jutro. eby to wykona musz z kolei uruchomi kilka osób, które dzi te maj wolne, wykona kilkanacie telefonów ze swojego domu oraz przejecha kilkadziesit kilometrów swoim samochodem za darmo. Naprawd trudno mi opisa wszystkie sytuacje, tym bardziej, e ona zawsze ma na wzgldzie dobro firmy. To ja jestem głupia, tpa, nic nie umiem. Cały czas mnie upokarza, szantauje, e moe mnie zwolni, albo jak mi si nie podoba, to mog odej. Terror, terror i jeszcze raz terror. "Potwór", który mnie morduje, za dwa lata prawdopodobnie odchodzi na emerytur, wic potrzebuj wsparcia, eby przetrwa ten okres. Wolałabym si nie wdawa w sd, poniewa w naszej okolicy wszyscy si znaj i pewnie po takiej sprawie, bez wzgldu na jej wynik, nie znalazłabym adnego zatrudnienia. Poza tym nie mam siły na zbieranie dowodów typu nagrania itp. O wiadkach nie ma mowy, bo chocia wszyscy cierpi tak jak ja, nie mam prawa zmusza ich do ryzykowania utrat pracy, bo to by si z tym wizało. Nie wiem, czy mam racj, jestem tak upokorzona, zniszczona, e chc to po prostu przetrwa. Nie mam siły i boj si rozpoczyna cał t akcj, która skoczy si przede wszystkim utrat pracy...i co dalej? Czy istnieje dla mnie jaka pomoc? Nie sta mnie na prywatnego psychologa, ale czuj, e niedługo zwariuj, szkoda mi tylko moich dzieci i ma. Pomócie mi... PORADA: Autorka cytowanego listu z góry odrzuca zarówno walk o swoje prawa na drodze sdowej, jak i odejcie z pracy. Chce przetrwa, szukajc ugodowych metod obrony przed wykorzystywaniem i upodleniem w pracy. Liczy na odejcie na emerytur "kierowniczni-potwora". Szuka doranej pomocy na okres przejciowy. Jednak nadzieja zwizana z emerytur kierowniczki moe okaza si płonna, jeli jej miejsce zajmie kto, kto okae si takim samym potworem jak obecna przełoona autorki. Wszystko zaley od pracodawcy, od naczelnego kierownictwa. Jeli oni chc zarzdza przez mobbing, to kady kierownik bdzie stosował terror wobec podwładnych, poniewa inaczej u tego pracodawcy nie ma szans bycia kierownikiem, nawet wówczas, gdyby nim została