MAGAZYN PACJENTÓW CENTRUM ONKOLOGII

Transkrypt

1 MAGAZYN PACJENTÓW CENTRUM ONKOLOGII KWIECIEŃ 2013 Budowa Zakładu Teleradioterapii we Włocławku Śpij na zdrowie rola snu w chorobie Chemia na Twoim talerzu czy wiesz co jesz? Nie mam pretensji do Pana Boga rozmowa z Maciejem Grześkowiakiem Ciało i umysł: Nie taka chemioterapia straszna Porucznik Kofta ranna na polu chwały - rozmowa z Krystyną Koftą

2 Spis treści od Redakcji NASZE CENTRUM 3 Od redakcji 4 Rozwijamy się dla Was - Centrum Diagnostyczno-Lecznicze we Włocławku 6 Rozkwit piękna 7 W kolejce po zdrowie 8 Pytania naszych Pacjentów DRODZY CZYTELNICY PROFILAKTYKA 10 Śpij na zdrowie! 12 Chemia na Twoim talerzu 14 Te badania uratują Ci życie DIAGNOSTYKA 16 Bądź czujny! 18 Zbadaj się i zdemaskuj chorobę! LECZENIE 20 Nasze Oddziały: Oddział Kliniczny Urologii Onkologicznej 22 Leczenie wolne od cierpienia 23 HIPEC - Inne oblicze chemioterapii 24 Nie mam pretensji do Pana Boga - rozmowa z Maciejem Grześkowiakiem 28 TEM możliwości i ograniczenia 30 Na ratunek nerkom 32 Porucznik Kofta ranna na polu chwały - rozmowa z Krystyną Koftą 35 Jak przygotować się do urografii 36 Ciało i umysł: Chemioterapia: Demonizowana terapia 38 Ciało i umysł: Chemioterapia: Pokonać lęk Minęły właśnie dwa lata odkąd publikujemy dla Państwa magazyn FOCUS CO. Od początku przeznaczony był dla naszych Pacjentów, ale również dla ich rodzin i bliskich. W każdym numerze staramy się zawrzeć odpowiednią dawkę optymizmu, wsparcia, wiedzy medycznej i zdrowego rozsądku. Z aptekarską dokładnością wymierzamy odpowiednie proporcje, by stworzyć dla naszych Czytelników kompozycję ciekawą i dającą wiele przyjemności. Cieszymy się, że FOCUS CO został przez Państwa ciepło przyjęty. Osobiście cieszy mnie popularność nowych inicjatyw, jak cykle wywiadów z pracownikami CO lub też ze znanymi osobami, które również walczą lub walczyły i zwyciężyły z nowotworem. Najpierw zgodził się z nami porozmawiać Pan Jerzy Stuhr, później Pan Stanisław Tym. W tym numerze zapraszamy do lektury rozmowy z Panią Krystyną Koftą. Niełatwy temat opowiedziany jest przez nią w sposób osobisty, ale też i nieobciążony martyrologicznym cieniem. Choroba to fakt, a z takim faktem należy coś zrobić - proste? Niekoniecznie. że jest ona przyjemna i bez skutków ubocznych. Jednak chemioterapię, jak wszystko inne, da się oswoić. Polecam Państwa uwadze cykl,,ciało i umysł, w którym znajdziecie prawdy i mity o chemioterapii. Życzę wszystkim Czytelnikom pięknej wiosny! Redaktor Naczelna Katarzyna Klawińska-Knach Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy W tym numerze chcielibyśmy poruszyć dwa ważne z punktu widzenia naszych Pacjentów tematy. Po pierwsze chcemy przybliżyć Państwu tematykę nowotworów układu moczowego. Urologia onkologiczna w ostatnich latach poczyniła znaczne postępy w rozwoju technologicznym i medycznym, pojawiają się nowe metody leczenia, terapie i doświadczenia, dzięki którym możemy ratować życie. Drugim tematem jest demonizowana przez Pacjentów chemioterapia. Nikt nie zamierza przekonywać, Redaktor Naczelna: Katarzyna Klawińska-Knach Redakcja: Kamila Siwczuk, Marta Molińska, Anna Twardowska Adres Redakcji: ul. Romanowskiej 2, Bydgoszcz Wydawca: Centrum Onkologii im. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy Opracowanie: IRONteam Sp. z o.o. Grafika i DTP: Michał Buchwald GRAVITY Project Drukarnia: Echo Sp. z o.o. Papier: kreda mat 130/115g Nakład: egz. redakcja@co.bydgoszcz.pl 2 Focus CO Nr

3 Nasze Centrum Nasze Centrum Rozwijamy się dla Was Centrum Diagnostyczno-Lecznicze we Włocławku zostanie rozbudowane. 15 lutego br. Zbigniew Pawłowicz, dyrektor Centrum Onkologii w Bydgoszczy oraz Andrzej Pałucki, prezydent Włocławka, podpisali akt notarialny dotyczący przekazania działki pod budowę Zakładu Teleradioterapii. Za symboliczny jeden procent wartości włocławscy radni zdecydowali się przekazać grunt pod budowę nowego Zakładu. Jest to teren przyległy do funkcjonującej we Włocławku filii Centrum Onkologii. Do tej pory nasz ośrodek świadczył usługi w zakresie diagnostyki i chemioterapii. Już wkrótce do tej oferty dołączy radioterapia. Jesteśmy jedynym szpitalem onkologicznym w Polsce, który ma swoją filię. Otworzyliśmy ją w 2002 roku, by ułatwić chorym dostęp do leczenia. Teraz nadeszła pora na jej rozwój. Co roku na radioterapię do Bydgoszczy przyjeżdża około tysiąca Pacjentów z Włocławka i okolic. Otwarcie Zakładu będzie dużym ułatwieniem dla mieszkańców tych regionów. Chorzy nie będą musieli odbywać już męczących podróży na naświetlania. Nowy Zakład przyczyni się do skrócenia kolejki oczekujących na radioterapię w bydgoskim Centrum. Teraz na napromienianie trzeba czekać około 3 miesięcy. Budowa Zakładu, to kolejny krok, jaki stawiamy na drodze do spełnienia standardów skojarzonego leczenia nowotworów obowiązujących w Unii Europejskiej. Dotację finansową na realizację projektu planujemy uzyskać z funduszów unijnych przeznaczonych na Innowacyjną Gospodarkę. Województwo Kujawsko-Pomorskie znajduje się w czołówce regionów z najwyższym wskaźnikiem zgonów na nowotwory złośliwe. Dla zapewnienia kompleksowego leczenia onkologicznego, niezbędne jest wybudowanie we Włocławku Zakładu Teleradioterapii. Planujemy, że pierwszych Pacjentów przyjmiemy w 2015 roku. Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji SZEF KUCHNI HOTELU POZYTON POLECA Gruszkowa niespodzianka Składniki na ciasto: 300 g mąki łyżeczka cukru 130 g masła lub margaryny 2 łyżki wody Składniki na nadzienie: 700 g gruszek 2 łyżki mąki 60 g cukru Sposób przygotowania: Mieszamy mąkę i masło. Dodajemy cukier, wodę i dalej mieszamy, aż do uzyskania jednolitej masy. Gotową masę wkładamy do lodówki na godzinę. W tym czasie obieramy gruszki, kroimy je na kawałki i dodajemy do nich mąkę oraz cukier. Następnie masę z ciasta dzielimy na dwie części i rozwałkowujemy. Do formy przekładamy jedną z nich, na wierzchu kładziemy nadzienie z gruszek i to wszystko przykrywamy drugą częścią rozwałkowanego ciasta. Wkładamy do piekarnika rozgrzanego do 150 st. na 45 minut. Gotowe ciasto najlepiej podawać na ciepło z gałką lodów oraz koszyczkiem zrobionym z karmelu. Szef Kuchni Wiktor Maciejewski Foto: materiały redakcji Prezent dla Pacjentów Bank Nordea przekazał Centrum Onkologii auto marki Volkswagen Caravelle. Samochód będzie służył do przewozu chorych z naszej filii we Włocławku na konsultacje do Bydgoszczy. Auto może jednorazowo zabrać osiem osób. Z tyłu ma wydzielone obszerne miejsce na przewożenie leków i drobnego sprzętu medycznego. - Nordea Bank Polska chętnie angażuje się w ważne inicjatywy lokalne. Dostrzegliśmy potrzeby Centrum Onkologii w Bydgoszczy i cieszymy się, że przekazany przez nas mikrobus będzie służył pomocą Pacjentom Centrum - mówi Lucyna Leszczyńska, dyrektor Regionu Wielkopolskiego Nordea Bank Polska. Przekazany samochód zastąpi nasz stary, wysłużony, który ma już niemal 300 tysięcy przebiegu. - Jest przestronny, wygodny, bezpieczny, na dodatek ma piękny kolor, taki jak barwy Centrum Onkologii. Bardzo dziękuję w imieniu naszych Pacjentów - mówił Zbigniew Pawłowicz, dyrektor Centrum Onkologii odbierając kluczyki. 4 Focus CO Nr

4 Nasze Centrum Nasze Centrum Rozkwit piękna W kolejce po zdrowie Dobrze wyglądać walcząc z rakiem? To niemożliwe! - mówią sobie Pacjentki i zapominają o kobiecości. Przestają dbać o ciało, choć jak wiadomo ładny wygląd bardzo poprawia samopoczucie. A pozytywne nastawienie, to przecież jeden z ważniejszych elementów walki z nowotworem. Ten rok jest przełomowy dla Centrum Onkologii. Niestety w złym znaczeniu. Po raz pierwszy od początku swojej działalności przyjmujemy Pacjentów tylko do 1/12 miesięcznego kontraktu. Drogie Panie! Od maja ruszamy z nowym projektem skierowanym specjalnie dla Was. Pod hasłem Siła kobiecości będziemy organizować spotkania, podczas których dowiecie się, jak dbać o siebie w tym trudnym okresie Waszego życia. Walka z nowotworem wiąże się z ogromnymi zmianami w wyglądzie człowieka. Pacjenci tracą na wadze, skóra zmienia swój dotychczasowy kolor, po chemii wypadają włosy. Trudno pogodzić się z tym zwłaszcza kobietom. Dlatego postanowiliśmy pomóc naszym Pacjentkom. Wspólnie z Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy będziemy organizować spotkania, podczas których studenci kosmetologii, dietetyki i fizjoterapii bezpłatnie pomogą hospitalizowanym w Centrum Onkologii paniom. Pacjentki będą mogły przekonać się jakie efekty daje profesjonalny makijaż, skorzystać z porad dermatologicznych i dietetycznych. Fizjoterapeuci podpowiedzą, jak zadbać o swoją kondycję, jakie ćwiczenia wykonywać, by wzmocnić osłabiony chorobą organizm. Pielęgnacja skóry, manicure i inne zabiegi kosmetyczne na pewno poprawią nastrój tym Pacjentkom, które zdecydują się wziąć udział w projekcie. CM UMK bardzo chętnie przyłączyło się do naszej akcji, ponieważ władze Uczelni są świadome, że studenci biorący udział w takich społecznych inicjatywach, są później bardziej wyczuleni na potrzeby chorych. Spotkania będą odbywały się raz w miesiącu, w sali seminaryjnej na drugim piętrze. Serdecznie zapraszamy! Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji Trudno podjąć taką decyzję. Zawsze kierowaliśmy się misją: Jesteśmy dla Ciebie. Niestety sytuacja finansowa Szpitala już na to nie pozwala. Od trzech lat wydawaliśmy na leczenie Pacjentów więcej, niż dostawaliśmy pieniędzy z Narodowego Funduszu Zdrowia. W grudniu 2012 roku musieliśmy wziąć kredyt komercyjny, by dalej móc Państwa leczyć. Jednak kredyty i zobowiązania trzeba kiedyś spłacić, a Szpital nie może co roku się zadłużać, bo straci płynność finansową. Dlatego zgodnie z zaleceniami NFZ, trzymamy się limitu i tworzymy kolejki. Mamy świadomość, że dla naszych Pacjentów to bardzo trudna sytuacja, tym bardziej więc dziękujemy za wsparcie i serdeczne słowa, jakie od Państwa słyszymy. Zarówno w samym szpitalu ( zakładka video), jak i poza nim. Agata: Jestem Pacjentką od 3,5 roku. Średnio raz w miesiącu jestem i widzę, co się sprawę z faktu, że tylko od szybkiej pomocy lekarzy zależy ich życie. Życie, o które walczą, a sił może im wystarczy na tydzień, dwa, rok Panie Dyrektorze, walczyć trzeba! gaga: Jestem Pacjentką Centrum Onkologii. Podziwiam, w jaki sposób szpital funkcjonuje. Jak czytam, że brak pieniędzy na leczenie to szlag mnie trafia, to jak skazanie potencjalnego Pacjenta na śmierć. Brak słów!!! Lawa: Dopóki polskiemu Rządowi nie będzie zależało na zdrowiu i życiu społeczeństwa - dopóty nie dadzą pieniędzy na leczenie. Podcinają gałąź, na której siedzą. Gosia: Nawet gdyby wyglądało, że szans nie ma Panie Dyrektorze niech Pan walczy!!! To jedyna droga!!! oliwianin: My nie zapłacimy, ale to szpital winny, bo powinien leczyć za darmo. Poli- tam dzieje. Ze smutkiem spoglądam na tyka zdrowotna Państwa też ma znamiona ilość Pacjentów. Mam wrażenie że przybyło schizofrenii z jednej strony przekształca- 100% nas chorych. Nie znam szefa CO ale nie szpitali w spółki, które nie mogą przyno- ZIELONY TRENING DLA CIAŁA I DUSZY Po długiej, śnieżnej zimie każdy z niecierpliwością czeka na pierwsze oznaki wiosny. Zielona trwa, pąki na drzewach, coraz dłuższe dni, to idealne warunki do treningu w plenerze. Szybki spacer czy bieg przynajmniej pół godziny dziennie, gwarantują nam dobrą kondycję, doskonałe dotlenienie organizmu, możliwość zawarcia nowych znajomości. Taki sport nie wymaga dużych nakładów finansowych, wystarczy wygodny strój. Efekty zobaczymy już po miesiącu. Zniknie zadyszka przy wchodzeniu po schodach, poprawi się elastyczność skóry, a nasz organizm dostanie porządną porcję endorfin. 6 Focus CO Nr myślę, że jest to właściwa osoba na właściwym miejscu i będę wspierała go z całych sił. Jeśli będzie taka potrzeba nie zawaham się wybrać do szefa NFZ. Bartek: Jeśli ktoś chociaż raz musiał być w tym szpitalu to wystarczy popatrzeć na tych ludzi jak cierpią i jednocześnie zdają sobie sić strat, z drugiej zmuszanie pracowników tych samych szpitali do leczenia za darmo, w imię dobra Pacjenta. Czas, aby odpowiedzialnością za nieudzielenie świadczeń z powodów finansowych zacząć obarczać urzędników NFZ, a nie szpitale. Redakcja Focus CO 7

5 LEKARZE ODPOWIADAJĄ Nasze Centrum Pytania naszych Pacjentów Mam kilkunastoletnią córkę. Kiedy powinna zacząć 3 regularne badania ginekologiczne? Regularnym badaniom powinny poddawać się dziewczęta i kobiety, które rozpoczęły życie płciowe. W związku z tym, że nie zawsze matki wiedzą o rozpoczęciu seksualnej aktywności swoich córek, warto z córką o tym porozmawiać. Średni wiek rozpoczęcia życia płciowego waha się w okolicy roku życia, jednak średnia ta się obniża. W dalszym ciągu poziom świadomości w zakresie konieczności regularnych badań młodych kobiet jest niewysoki, dlatego warto przyprowadzić około 15-letnią córkę do ginekologa na pierwszą taką wizytę. Jeśli nie będzie chciała rozmawiać z rodzicami na temat swojego życia intymnego, być może chętniej porozmawia na ten temat z lekarzem. Jak długo trwa leczenie radioterapią? 4 Zazwyczaj leczenie za pomocą radioterapii trwa 6-7 tygodni, przy czy Pacjent poddawany jest sesjom radioterapeutycznym 5 razy w tygodniu. Niemniej jednak nie są to sztywne reguły, dlatego że plan leczenia jest zawsze indywidualnie dostosowywany do profilu Pacjenta: jego wieku, płci, stanu zdrowia, typu schorzenia i tego, czy jest to jedyna metoda leczenia, czy też radioterapia jest elementem leczenia skojarzonego z chemioterapią i/lub chirurgią onkologiczną. 1Czy badania PET zawsze pozwalają zdiagnozować raka? Co to jest BAC i na czym polega? 2 Badania pozytonowej tomografii emisyjnej (PET) są jedną z najbardziej precyzyjnych metod diagnozowania nowotworów. Jest to metoda obrazowa, gdzie w trójwymiarze lekarz i Pacjent mogą obejrzeć zarówno całe ciało jak i interesujący ich fragment. W zależności od typu schorzenia i etapu jego rozwoju, lekarz może zalecić badania diagnostyczne uzupełniające, jak na przykład pobranie biopsji i badania histopatologiczne. BAC to jest skrót, który oznacza pobranie biopsji za pomocą wyjątkowo cienkiej igły. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa bo tak dokładnie nazywa się to badanie pozwala na pobranie materiału do badań pod kątem występowania komórek nowotworowych. Należy pamiętać, że wynik negatywny (brak komórek nowotworowych) nie daje 100% gwarancji braku tych komórek w organizmie. Jeśli takie będzie zalecenie lekarza należy wykonać dodatkowe badania diagnostyczne. 5Czy zmiany na skórze (przebarwienia) po leczeniu radioterapią są trwałe? Wszelkie zmiany skórne, a więc przebarwienia, pęknięte naczynka czy zmiana w dotyku są zazwyczaj przejściowe. Gdyby tego rodzaju objawy utrzymywały się dłużej (tj. ponad miesiąc po zakończeniu terapii), należy to skonsultować z lekarzem. 8 Focus CO Nr

6 Profilaktyka JAK MY TO ROBIMY... Śpij na zdrowie! PPotrzebujemy go do życia tak bardzo, jak powietrza i wody. Zdrowy sen, czyli spokojny, odpowiednio długi, zapewnia regenerację ciała i umysłu, rozładowuje napięcia. Gdy śpimy za krótko, zakłócone zostają naturalne procesy zachodzące w organizmie. Sen składa się z kilku faz: od lekkiego, po średnio głęboki aż do mocnego. W ciągu nocy te fazy powtarzają się kilkakrotnie. Faza snu lekkiego za każdym razem się wydłuża - pierwsza to kilka do kilkunastu minut, ostatnia może trwać nawet godzinę. Sen płytki jest najbardziej kluczowy dla wypoczynku. W jego trakcie odczuwamy spokój, towarzyszy nam uczucie przyjemności, regenerują się uszkodzone komórki nerwowe. Kiedy brakuje snu Niedostateczna ilość snu może wpłynąć na pogorszenie nastroju, pojawienie się uczucia wyczerpania i bezsilności. Jednym z pierwszych objawów chronicznego niedoboru snu jest utrata poczucia humoru. Żarty, które do tej pory zawsze poprawiały nam nastrój, nagle przestają śmieszyć. Podobnie dzieje się z odczuwaniem przyjemności. Ulubione zajęcia nie dają już tyle radości, co zwykle. W pracy stajemy się mniej efektywni. Dlatego zamiast poświęcać kolejną noc na dokończenie projektu, powinniśmy porządnie się wyspać. Niedobór snu ma niekorzystny wpływ na naszą sprawność intelektualną. Wolniej myślimy, nie zwracamy uwagi na szczegóły, mamy problemy z podejmowaniem decyzji. Jeżeli nie wydłużymy snu, sukcesywnie zacznie się zmniejszać nasza motywacja, coraz mniej rzeczy będzie nas interesować. Pogorszy się refleks i uwaga - stąd już tylko krok do popełnienia poważnych błędów. Osoby niewyspane dużo częściej powodują wypadki drogowe. Człowiek chronicznie pozbawiony snu, potrafi nieświadomie przespać nawet 2 minuty. Niedostateczna ilość snu zwiększa ryzyko pojawienia się problemów sercowo-krążeniowych, cukrzycy i nadwagi. Podczas snu wydziela się hormon wzrostu odpowiedzialny za odbudowę tkanek u osób dorosłych. Gdy nie śpimy odpowiednio długo zakłócone zostają naturalne procesy zachodzące w organizmie. Udowodnione naukowo. Wpływ niedoboru snu na organizm człowieka zbadano na grupie zdrowych ochotników. Po sześciu dniach snu po 4 godziny na dobę, naukowcy zanotowali zmiany, przypominające te, jakie pojawiają się u ludzi cierpiących na depresję. Stwierdzono, że niedobór snu ma wpływ na produkcję niektórych hormonów w organizmie. Zauważono zwiększony poziom kortyzolu - hormonu stresu, powodującego nadciśnienie i wpływającego na osłabienie pamięci. Młodzi, zdrowi ludzie, którzy wzięli udział w eksperymencie mieli wyniki krwi podobne, jak osoby chore na cukrzycę. Długotrwały niedobór snu może negatywnie wpłynąć na utrzymanie odpowiedniego poziomu cukru we krwi. Przez to stajemy się bardziej podatni na otyłość. Brak snu wpływa na funkcjonowanie całego mózgu. Szczególnie osłabia część odpowiedzialną za koncentrację, kształtowanie opinii i ocenę sytuacji. Co ciekawe, organizm ma poważne problemy z powrotem do sprawności. Uczestnicy doświadczenia po przespanych czterech dniach po 8 godzin nadal popełniali więcej błędów, niż przed rozpoczęciem eksperymentu. Jak długo spać? Odpowiednia ilość snu jest kwestią indywidualną. Jeżeli organizm potrzebuje 9 godzin do pełnej regeneracji, a śpi 7 - oczywistym jest, że zapewnia mu się chroniczny niedobór snu. Jak zatem sprawdzić ile snu potrzebujemy? Najlepiej przyjrzeć się swojemu organizmowi w trakcie urlopu. Przez pierwsze dni wakacji czas snu może nie być optymalny, ponieważ będziemy odsypiać zaległości. Pod koniec pierwszego tygodnia nasz organizm powinien się ustabilizować. Wtedy musimy zapamiętać ile godzin snu potrzebowaliśmy, żeby w pełni wypocząć i dostosować swój dzienny rytm, w sytuacji kiedy chodzimy już do pracy. Gdy pojawi się problem z zaśnięciem Nie zasypiaj na siłę. Jeżeli nie zaśniesz przez 45 minut, najprawdopodobniej nie zrobisz tego przez następną godzinę. Wtedy najlepiej sięgnij po książkę, posłuchaj spokojnej muzyki, dzięki temu uda się wyciszyć organizm. Problemy z zasypaniem często wynikają ze złych nawyków. Aby zagwarantować sobie najlepszą jakość snu należy zadbać o odpowiednią dietę. Ostatni posiłek powinniśmy zjeść najpóźniej 2, 3 godz. przed położeniem się do łóżka. Dodatkowo należy zrezygnować z popołudniowych drzemek, dłuższych niż 30 minut. Przed snem warto porządnie wywietrzyć sypialnię i zadbać o to, aby temperatura w niej nie przekraczała 20 stopni. Jeśli jest zbyt niska, nasz organizm musi produkować ciepło, gdy za wysoka - chłodzić się, przez to trudniej zapaść w głęboki sen. Dobrze śpimy wtedy, gdy spowolnimy wszystkie fizyczne i metaboliczne aktywności. Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji 10 Focus CO Nr

7 Profilaktyka JAK MY TO ROBIMY... CHEMIA na Twoim talerzu W ciągu roku zjadamy 2 kilogramy proszku chemicznego. To barwniki i konserwant y zawar te w ż y wności. Ich obecność w jedzeniu osłabia nasz organizm, jest przyczyną alergii, nadpobudliwości, może przyczyniać się też do powstawania nowotworów. Po dwóch tygodniach leżenia w lodówce, pomidor dalej wyglądał świeżo. Dlaczego nie zgnił, skoro kupiłam go w osiedlowym warzywniaku? No cóż popełniłam strategiczny błąd: skusiłam się na piękne kształty i intensywną barwę. Robienie zakupów, to dziś prawdziwe wyzwanie. Trzeba dobrze przestudiować tabele dodatków oraz składników chemicznych, dopiero uzbrojonym w taką wiedzę, można ruszyć do sklepu. Problem z warzywami jest jednak poważny, bo ich składu chemicznego nie sposób sprawdzić. Nigdzie nie dowiemy się w jakich warunkach zostały wyprodukowane, ani jakich środków użyto do ich przechowywania. Dlatego najbezpieczniej kupować warzywa sezonowe. Przynajmniej mniej chemii zużyto do ich magazynowania. Wszechobecne E Dieta ma wpływ na to, jak się czujemy, jak pracujemy, a nawet jak wyglądamy. Dietetycy wiedzą, że z powodu złego odżywiania słabnie odporność organizmu, zapadamy na alergie, tyjemy, chorujemy na raka. Chcąc uniknąć tych przykrych konsekwencji, powinniśmy zwróć uwagę na to, co jemy. Sztuczne dodatki znajdują się nawet w żywności dla dzieci: jogurtach, napojach, słodyczach. W serkach owocowych nie ma śladu owoców. Znajdują się za to sztuczne wsady wzbogacone o barwnik i aromat imitujący konkretny owoc. Nawet pozornie zdrowa żywność, jak np. bakalie, zawierają konserwant E 220, czyli dwutlenek siarki. Jednak nie wszystkie E są niebezpieczne CZASAMI NADMIAR SZKODZI Kwas foliowy to witamina z grupy B. Jest odpowiedzialny za regulację wzrostu i funkcjonowanie komórek. Zapobiega wadom wrodzonym, pobudza procesy krwiotwórcze, chroni organizm przed nowotworami. W naturalnej postaci występuje w zielonych warzywach liściastych, orzechach, produktach mlecznych, wątrobie drobiowej, szpinaku. Prawidłowa ilość kwasu foliowego jest niezwykle istotna u kobiet w ciąży, bo zapobiega powstawaniu wad cewy nerwowej u dziecka. Jednak jego nadmiar w organizmie może doprowadzić do bezsenności, rozdrażnienia, zaburzeń żołądkowo-jelitowych, wysypki, zaczerwienienia skóry. 12 Focus CO Nr dla zdrowia. Nie ma co demonizować. Pojedynczo taka substancja nie działa na nas szkodliwie, jednak w połączeniu z inną, tworzy związek, który może być trujący lub toksyczny dla wątroby, nerek, czy mózgu. Większość związków chemicznych używanych przez producentów nie została przetestowana pod kątem długoterminowego wpływu na nasze zdrowie. Ale jak powiedział Paracelsus: Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest, bo to dawka czyni truciznę. Na szczęście na rynku pojawia się coraz więcej firm oferujących żywność i kosmetyki bez szkodliwych dodatków. Mamy więc wybór. Co się kryje pod literką E i trzema cyframi? barwniki - od E 100 do E 180 konserwanty - od E 200 do E 283 przeciwutleniacze - od E 300 do E 341 substancje stabilizujące - od E 400 do E 495 substancje zapachowe, zapobiegające zlepianiu się, spienianiu, rozwarstwianiu - od E 500 do E Podejrzana o działania rakotwórcze jest E 104 (żółcień chinolinowa), E 110 (żółcień pomarańczowa), E 123 (amarant), E 132 (indygotyn), E 210 (kwas benzoesowy), E 249 (azotyn III potasu), E 951 (aspartam), E 954 (sacharyna). Sztuczne dodatki zawarte w żywności nie są objęte jednolitym prawem. Nie wszystkie E dopuszczone w krajach Unii Europejskiej, znajdują się na liście dodatków zarejestrowanych w naszym kraju. I odwrotnie, niektóre stosowane w Polsce, są zabronione w innych państwach europejskich. Jak kiedyś konserwowano żywność? Dziś brzmi to niewiarygodnie, ale jeszcze kilkadziesiąt lat temu w większości domów były wędzarnie. W aromatycznym dymie z jałowca wędzono kiełbasy, szynki, boczek. Podwieszone pod sufitem na strychu lub spiżarni czekały na zjedzenie nawet kilka miesięcy. Beczki z kapustą, czy kiszonymi ogórkami trzymane były w stawach przez całą zimę. Te sposoby konserwacji, choć archaiczne były zdecydowanie bardziej zdrowe, niż stosowane obecnie. Przykładem czego jest tajemnica pięknego wyglądu mojego pomidora Prawdopodobnie rósł na plantacji, gdzie podłożem była wełna mineralna, do tego dostał porcję sterydów przyspieszających nabieranie wody i garść antybiotyków, chroniących go przed chorobami. Po szybkim śledztwie przeprowadzonym w jego sprawie, zrezygnowałam z degustacji. Mój organizm nic by na tym nie zyskał ilość witamin w takim zimowym warzywie jest znikoma. Zafundowałabym sobie co najwyżej sporą porcję chemii, plus wysypkę na skórze. Anna Twardowska Zespół ds. Komunikacji 13

8 Profilaktyka JAK MY TO ROBIMY... Te badania uratują Ci życie Drzwi otwarte w Centrum Onkologii, białe niedziele, badania wyjazdowe - takie akcje mają przypominać kobietom o badaniach profilaktycznych. Po kilku latach prowadzenia skriningu, wiemy już, że w tym przedsięwzięciu liczy się długoterminowość i masowość. Drobnymi kroczkami do celu Bydgoszcz dla profilaktyki - pod takim hasłem Centrum Onkologii przez całe minione wakacje prowadziło program badań dla kobiet. Cytomammobus odwiedzał wszystkie dzielnice miasta. Średnio na O ile w roku 2001 nowotwór ten zabijał rocznie 11 kobiet na każde , to obecnie liczba ta spadła do 9. Szybsza diagnoza i lepsze leczenie pozwalają dłużej żyć z nowotworem pięć lat od momentu rozpoznania przeżywa 44% kobiet. Kiedy około 1965 roku wprowadzono masowy skrining cytologiczny obejmujący Norwegię i Finlandię, po 10 latach Dla kogo program profilaktyczny? Mammografia skierowana jest dla kobiet w wieku lat, należy ją wykonywać raz na dwa lata, na cytologię mogą się zgłaszać co trzy lata panie w wieku lat. Na pobranie cytologii najlepiej zgło- Szwecja to prymus i przykład dla nas. W tym kraju jest najniższy wskaźnik umieralności z powodu nowotworów. Zanim jednak osiągnięto tak rewelacyjne wyniki, musiały minąć dziesiątki lat. W Polsce badania profilaktyczne mają krótką historię. Przed nami więc jeszcze mnóstwo pracy. Świadomość społeczeństwa Celem badań przesiewowych jest wykrycie choroby we wczesnym jej stadium, kiedy Pacjent nie ma jeszcze żadnych objawów. Ale, jak dotrzeć do grupy ryzyka - głowią się specjaliści od public relations? W Szwecji takiego pytania nikt sobie nie zadaje. Choć tam za badania profilaktyczne trzeba płacić z własnej kieszeni, a u nas finansuje je Ministerstwo Zdrowia. Szwedzkie społeczeństwo ma świadomość, że zdrowie zależy od nich samych i na zapobieganiu chorobom, a szczególnie nowotworom, nie warto oszczędzać. W Polsce, aby zachęcić kobiety do skorzystania z programu profilaktycznego, organizowano już kampanie społeczne z udziałem gwiazd, wysyłano zaproszenia do pań, księża apelowali po mszy, aby kobiety chodziły na badania. Resort zdrowia zastanawiał się nawet czy nie wprowadzić do obowiązkowych badań okresowych cytologii i mammografii. Mimo różnych akcji promocyjnych wciąż jest wiele kobiet, które nie chcą nawet słyszeć o pójściu na badania. To magiczne myślenie, zaklinanie rzeczywistości mówi Tomasz Mierzwa, kierownik Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia Centrum Onkologii w Bydgoszczy. - Niektóre kobiety wychodzą z założenia, że jeśli zgłoszą się na badanie, to lekarz na pewno coś im wykryje. Nie wykryjemy, jeśli Pacjentka będzie zdrowa. Problem w tym, że jeśli jest chora, a my nie mamy szansy jej zbadać, wówczas trafi do nas później, z tak zaawansowaną chorobą, że być może nie będziemy w stanie im pomóc. badania zgłaszało się 60 kobiet dziennie. Nie jest to oszałamiający wynik, ale jak podkreślają lekarze całkiem przyzwoity, jak na sezon letni. Zimą też nie odpoczywaliśmy. Wspólnie z Telewizją Polską prowadziliśmy quiz prozdrowotny. Udowadniamy, że o profilaktyce i zdrowiu można mówić w sposób zabawny, a wiedza w ten sposób zdobyta, lepiej się utrwala. Cały czas wysyłamy też zaproszenia na badania, choć i bez nich każda kobieta, która spełnia wymogi programu profilaktycznego, może z nich skorzystać. Nasze permanentne działania zaczynają przynosić efekty. W Bydgoszczy pod kątem wykrywania raka piersi przebadaliśmy 37,78% populacji uprawnionej do korzystania z programu profilaktycznego, natomiast w przypadku raka szyjki macicy - 27,71%. To wciąż jednak mało. Warunkiem skuteczności skriningu jest jego masowość. Szacuje się, że w przypadku raka szyjki zmniejszyła się umieralność na raka szyjki macicy o około 60%. U nas tak spektakularnych efektów jeszcze nie ma, ale sytuacja także się poprawia. W 2000 roku u zaledwie 9% Pacjentek Centrum Onkologii mogliśmy zastosować zabiegi oszczędzające piersi. Dziś taką operację wykonujemy u połowy Pacjentek. Jest to możliwe, ponieważ wykrywamy chorobę zdecydowanie wcześniej. sić się nie wcześniej niż 2 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później, niż 2 dni przed rozpoczęciem miesiączki. Przynajmniej 4 dni wcześniej nie należy stosować leków dopochwowych, a w dniu badania nie robić irygacji. Anna Twardowska Zespół ds. Komunikacji Konsultacja medyczna dr n. med. Tomasz Mierzwa Kierownik Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia Centrum Onkologii w Bydgoszczy macicy, dopiero po objęciu badaniami przesiewowymi 75 % populacji można znacząco zmniejszyć śmiertelność. O tym, że metoda drobnych kroczków się sprawdza, świadczą najnowsze dane z Wielkiej Brytanii. Jak informuje serwis BBC News/Health. W ciągu dziesięciu lat liczba zgonów spowodowanych przez raka jajnika spadła w Anglii o jedną piątą. 14 Focus CO Nr

9 DIAGNOSTYKA Bądź czujny! Wykrycie nowotworu pęcherza moczowego bywa trudne. Objawy przypominają bowiem dolegliwości występujące przy infekcjach dróg moczowych, stanach zapalnych pęche- R rza moczowego oraz kamicy nerkowej. Aby potwierdzić lub wykluczyć chorobę nowotworową trzeba wykonać odpowiednie badania diagnostyczne. Rak pęcherza moczowego jest w Polsce czwartym pod względem częstości zachorowań u mężczyzn i ósmym u kobiet. Każdy Pacjent, u którego wystąpił krwiomocz powinien zostać poddany szczegółowym badaniom diagnostycznym. W celu weryfikacji objawów najczęściej wykonuje się badania fizykalne, cytologiczne moczu, cystoskopię i urografię. W sytuacji, gdy nie pozwalają one wykryć przyczyn dolegliwości dodatkowo można wykonać: wziernikowanie moczowodów, wstępującą urografię, USG nerek, czy tomografię komputerową. Do objawów, które powinny zaniepokoić Pacjentów należą również: częste oddawanie moczu, dysuria (odczuwanie bólu przy oddawaniu moczu), nietrzymanie moczu, wysiłek w trakcie mikcji, bóle w okolicy lędźwiowej, bóle brzucha, obrzęki kończyn dolnych oraz utrata masy ciała. Wywiad i badanie kliniczne W trakcie zbierania wywiadu Pacjent może zostać zapytany o narażenie na środowiskowe i zawodowe czynniki ryzyka, uzależnienie od tytoniu, predyspozycje genetyczne, przebyte choroby. U osób z zaawansowanym nowotworem można stwierdzić wyczuwalny palpacyjnie w trakcie badania dwuręcznego lub badania per rectum guz. Badania laboratoryjne Podstawowe badania laboratoryjne moczu to badania ogólne, badania osadu moczu oraz paskowe testy chemiczne. Ocena cytologiczna osadu moczu służy do diagnostyki górnego i dolnego odcinka układu moczowego. Badanie umożliwia wykrycie obecności komórek nowotworu w próbce moczu chorego. Jest ono najbardziej skuteczne w przypadku weryfikacji raków nienaciekających, gdzie czułość tego badania sięga niemal 90%. Diagnostyka obrazowa Urografia to badanie, które diagnozuje zmiany występujące zarówno w górnych, jak i dolnych drogach układu moczowego. Ma na celu uwidocznienie nerek, pęcherza i dróg moczowych. Polega na dożylnym podaniu środków kontrastowych i wykonaniu zdjęć radiologicznych (RTG) jamy brzusznej. Co istotne jest ona bardziej czuła w wykrywaniu niewielkich zmian w moczowodach lub miedniczkach nerkowych. Małe guzy pęcherza moczowego są lepiej widoczne w cytoskopii. Ultrasonografia jest badaniem nieinwazyjnym, nie obciążającym chorego. Może potwierdzić zmianę, ale nie określa głębokości nacieku. Tomografia komputerowa jest rutynowo wykonywana u Pacjentów z rozpoznaną inwazją lub miejscowo zawansowaną chorobą. Pozwala na zobrazowanie nacieku, znajdującego się poza obrębem pęcherza moczowego. Dla potwierdzenia zajęcia węzłów chłonnych, niezbędne jest pobranie wycinka do badania histopatologicznego. Tomografia komputerowa jest również stosowana do oceny reakcji Pacjenta na zastosowane leczenie chemią. Rezonans magnetyczny służy do weryfikacji stopnia zaawansowania nowotworu. Może być wykonywany u osób uczulonych na środek kontrastowy podawany w trakcie tomografii komputerowej. Diagnostyka endoskopowa Cytoskopia razem z badaniem dwuręcznym i biopsją są niezbędnymi badaniami do postawienia diagnozy i określenia stopnia zaawansowania nowotworu. Polega na wprowadzeniu wziernika poprzez cewkę moczową do pęcherza moczowego. Pozwala na określenie wielkości guza, jego ruchomości, stopnia zajęcia ścian miednicy i powłok brzusznych. Weryfikuje nacieki. Nowotwory pęcherza o dużym stopniu złośliwości oraz wnikające głęboko w ścianę pęcherza moczowego wymagają najczęściej leczenia operacyjnego. Polega ono na wycięciu pęcherza moczowego wraz z otaczającymi go węzłami chłonnych oraz wytworzeniu sztucznego odprowadzenia moczu. Obserwacja własnego ciała, przynajmniej raz w roku badania moczu to działania, które pozwolą wykryć nowotwory pęcherza moczowego we wczesnym stadium. Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji Konsultacja medyczna dr n. med. Jerzy Siekiera, Koordynator Oddziału Urologii Onkologicznej 16 Focus CO Nr

10 DIAGNOSTYKA Zbadaj się i zdemaskuj chorobę! Analiza moczu, to proste i bezbolesne badanie diagnostyczne. Jednak jego wyniki dostarczają lekarzowi ogromnej wiedzy o stanie zdrowia naszego organizmu. Mocz to produkt przemiany materii. Jego skład zależy od bardzo wielu czynników, począwszy od diety, ilość przyjmowanych płynów, a na wysiłku fizycznym skończywszy. Zdrowa osoba wydala około 1,5 litra moczu na dobę. Ale przy wysokiej temperaturze otoczenia, ta ilość może zmaleć. Natomiast przy niektórych chorobach, znacząco wzrosnąć. Tajemnice moczu W przeciwieństwie do badań krwi, pobranie próbki moczu jest dla Pacjenta bezbolesne. Natomiast analiza jest procesem tanim i prostym. Te argumenty powinny wystarczyć, by badanie moczu wykonywać przynajmniej raz w roku, profilaktycznie. Wyniki dostarczą nam bowiem informacji o patologiach związanych z chorobami nerek, dróg moczowych, mogą też być sygnałem różnych innych schorzeń, np. wątroby, infekcji, zatruć, żółtaczki, cukrzycy. W analizie moczu ocenia się: Kolor - zależy m.in. od ilości wypitych płynów, diety, leków. Przyjmowanie witamin z grupy B zmienia barwę na jasnożółtą. Czerwonobrunatny, może być związany z jedzeniem buraczków, albo obecnością krwi. Przejrzystość - jeśli mocz jest mętny, może to oznaczać, że znajduje się w nim krew, sperma lub śluz. Do zmętnienia dochodzi także przy stanach zapalnych dróg moczowych i niektórych rodzajach kamicy. Zapach - w niektórych chorobach zmienia się zapach moczu, np. w cukrzycy bywa słodki lub owocowy, natomiast w przypadku zakażenia bakterią E. coli może być cuchnący. Ciężar - zależy m.in. od ilości wypitych przed badaniem płynów. Jego wartość wzrasta przy biegunce i wymiotach oraz wtedy, gdy w moczu znajduje się cukier lub białko. Odczyn ph - obniżony może świadczyć o diecie bogatej w mięso, głodówce lub odwodnieniu. Podwyższony jest sygnałem zakażenia dróg moczowych lub upośledzenia pracy nerek. Białko - nie powinno go być w moczu. Jeśli się pojawia, może to być spowodowane forsownym wysiłkiem, ciążą, chorobą nerek. Glukoza - jej obecność jest oznaką cukrzycy. Ciała ketonowe - duże ich ilości mogą być oznaką niebezpiecznego stanu zwanego kwasicą ketonową. Dieta bogata w tłuszcze i alkohol, głodzenie się lub uporczywe wymioty także powodują powstanie ciał ketonowych w moczu. Bilirubina - usuwana jest z kałem. Jej obecność w moczu sugeruje wirusowe zapalenie wątroby lub jej marskość. Kryształy - u zdrowych osób występuje ich niewiele w moczu. Podwyższony poziom może świadczyć o nieprawidłowym metabolizmie organizmu i doprowadzić do tworzenia się kamieni. Wałeczki - w prawidłowym moczu może występować niewielka liczba wałeczków szklistych, pojawiają się zwłaszcza po wysiłku fizycznym. W podwyższonej ilości występują w przypadku chorób nerek. Leukocyty - wynik powyżej 10, wskazuje na stan zapalny w organizmie lub zmiany nowotworowe. Erytrocyty - pojedyncze, nie są powodem do zmartwień. Gdy ich poziom jest wysoki może to być sygnał kamicy nerkowej, kłębuszkowego zapalenia nerek lub nowotworu. Białko Bence-Jonsa - wytwarzane jest w nadmiernej ilości w szpiczaku mnogim. O tym trzeba pamiętać! Aby obraz badania był wiarygodny nie należy wykonywać analizy moczu w trakcie miesiączki, ani tuż po niej. Przyjmowanie dużej dawki witaminy C i antybiotyków, może doprowadzić do podwyższenia poziomu cukru, ciał ketonowych, białka oraz doprowadzić do tworzenia się kryształów. W dniu poprzedzającym badanie trzeba unikać produktów zawierających dużo białka i barwników, np. czerwonych buraków. Przez 12 godzin przed pobraniem moczu należy powstrzymać się od jedzenia i picia. Do badania zbiera się mocz poranny. Przed oddaniem go do pojemnika trzeba umyć ręce i krocze. Do pojemnika oddaje się mocz z tzw. środkowego strumienia, to oznacza, że pierwszą porcję oddajemy do sedesu, środkową do kubeczka powinno to być około 30 ml, pozostały mocz ponownie oddajemy do sedesu. Należy uważać, żeby nie zanieczyścić wewnętrznej części i zawartości kubeczka np. przez przypadkowe dotknięcie. Pojemnik należy starannie zakręcić, czytelnie podpisać imieniem, nazwiskiem i numerem PE- SEL. Mocz powinien być dostarczony do laboratorium w ciągu dwóch godzin od pobrania, a jeśli to niemożliwe przechowywany w lodówce. Należy unikać pobierania moczu do buteleczek i słoików, używanych wcześniej do innego celu, ponieważ zwiększa to ryzyko przypadkowych zanieczyszczeń, a co za tym idzie niewiarygodnego wyniku. Pojemnik do pobrania moczu można kupić w aptece. Anna Twardowska Zespół ds. Komunikacji 18 Focus CO Nr

11 Leczenie Nasze oddziały Oddział Kliniczny Urologii Onkologicznej Rozpoczął swoją działalność w 2005 roku. Od tego momentu oferuje kompleksowe leczenie wielu schorzeń onkologicznych związanych z układem O moczowym. Jego koordynatorem jest dr n. med. Jerzy Siekiera. Oddział znajduje się na I piętrze, w budynku głównym Centrum Onkologii. Dysponuje 25-cioma miejscami hospitalizacyjnymi, w tym czterema salami jednoosobowymi oraz siedmioma salami trzyosobowych, z osobnymi węzłami sanitarnymi. W pierwszym kwartale 2012 roku oddział został całkowicie zmodernizowany. Pacjenci są teraz hospitalizowani w przyjaznych kolorystycznie, nowoczesnych salach. W każdej z nich jest dostęp do bezpłatnej telewizji i Internetu. Na oddziale są też aparaty telefoniczne z indywidualnymi numerami telefonów dla każdej z sal. Pacjenci mają możliwość spożywania posiłków w eleganckiej restauracji,,fantazja. Natomiast chorzy, którym stan zdrowia nie pozwala na wyjścia do restauracji, dostają posiłki do łóżka. Personel pracujący na oddziale, stara się zapewnić hospitalizowanym Pacjentom atmosferę troski, wsparcia i empatii. O komfort psychiczny chorych dba psycholog kliniczny. Zespół pielęgniarski zajmuje się edukacją Pacjentów w zakresie samopielęgnacji w trakcie pobytu w oddziale oraz po zakończeniu hospitalizacji. Nad całością procesu leczenia czuwa doskonale wyszkolona kadra lekarska, pod kierownictwem dr n. med. Jerzego Siekiery. W oddziale prowadzona jest diagnostyka, leczenie operacyjne oraz skojarzone schorzeń nowotworowych pęcherza moczowego, gruczołu krokowego, nerek, jąder i innych chorób w obrębie układu moczowego. Jest także kilka miejsc dla Pacjentów leczonych promieniami jonizujacymi w obrębie układu moczowego, które często jest stosowane jako uzupełnienie leczenia zabiegowego lub jako wyłączna metoda leczenia. Działalność zabiegowa prowadzona jest w nowocześnie wyposażonych salach operacyjnych. W oddziale znajduje się pracownia badań urodynamicznych, w której wykonywane są badania dla Pacjentów hospitalizowanych w oddziale, a także ambulatoryjnych. W ramach gabinetu zabiegowego wykonywane są małoinwazyjne i diagnostyczne zabiegi urologiczne takie jak np.: cystoskopia, biopsja gruczołu krokowego, USG. W celach diagnostycznych oddział współpracuje z Zakładem Diagnostyki Laboratoryjnej, Mikrobiologii oraz Zakładem Diagnostyki Obrazowej, Medycyny Nuklearnej i Oddziałem Chemioterapii. Pracownicy oddziału nieustannie poszerzają swoją wiedzę i umiejętności zawodowe, uczestnicząc w szkoleniach, sympozjach krajowych i zagranicznych oraz wymieniając doświadczenia z innymi ośrodkami urologicznymi. Sukcesywnie kupowana jest także najnowsza aparatura medyczna, dzięki której rośnie wachlarz świadczonych usług, poprawia się także bezpieczeństwo ich wykonywania. Pacjenci po zakończeniu procesu leczenia w oddziale mają zapewniony kontakt i kontynuację leczenia z lekarzem prowadzącym w ramach Poradni Urologicznej. Edyta Szortyka Kierownik Opieki Medycznej Oddział Kliniczny Urologii Onkologicznej 20 Focus CO Nr

12 Leczenie Leczenie wolne od cierpienia HIPEC inne oblicze chemioterapii Odczuwanie bólu jest sprawą indywidualną. Dlatego ważne jest dobieranie odpowiednich leków dla każdego Pacjenta. Szpitale, którym zależy na komforcie chorych, tak właśnie robią. Bydgoskie Centrum Onkologii jest trzecim ośrodkiem w kraju, gdzie stosuje się tę innowacyjną metodę leczenia przerzutów do otrzewnej. HIPEC polega na ciągłym podawaniu chemioterapeutyku bezpośrednio do wnętrza ciała, w podwyższonej temperaturze. Szpital bez bólu jest wspólnym programem Polskiego Towarzystwa Badania Bólu, Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Towarzystwa Chirurgów Polskich, Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Ortopedii i Traumatologii. Celem tego projektu jest podniesienie jakości uśmierzania bólu w szpitalnych oddziałach zabiegowych. Odbywa się to poprzez ciągłe szkolenie personelu medycznego, informowanie chorych o sposobie monitorowania i ewidencji natężenia bólu, zapoznanie Pacjentów ze skalą natężenia bólu oraz różnymi sposobami leczenia go, z uwzględnieniem drabiny analgetycznej WHO. Centrum Onkologii otrzymało certyfikat Szpital bez bólu 20 października 2011 roku, po spełnieniu wymaganych kryteriów stawianych przez Towarzystwa. Przy natężeniu bólu wyższym niż 3 pkt w skali NRS (Numerical Rating Scale - Skala Oceny Numerycznej, przyjętej w Centrum Onkologii jako skalę pomiaru ilościowego i jakościowego dolegliwości bólowych) Pacjenci powinni zgłaszać to personelowi medycznemu, by ten mógł np. podać dodatkową dawkę leku. Już przy pierwszym spotkaniu kwalifikacyjnym do zabiegu, lekarz anestezjolog informuje chorego o sposobie określania stopnia natężenia bólu i możliwościach jego leczenia. W okresie pooperacyjnym przez pierwsze 3 dni minimum 4 razy na dobę, chory jest pytany o natężenie bólu, następnie ewidencjonuje się to w dokumentacji medycznej. Celem tego postępowania jest ograniczenie bólu do 3 pkt w skali NRS. W ramach podwyższenia wiedzy personelu, co roku odbywa się przynajmniej jedno szkolenie z udziałem zaproszonych z zewnątrz wykładowców. Karty leczenia bólu są integralną częścią dokumentacji medycznej. Natomiast dla celów edukacyjnych prowadzona jest comiesięczna kontrola wszystkich kopii kart leczenia bólu. Ewentualne wnioski są przedstawiane lekarzom prowadzącym na cyklicznych spotkaniach członków Zespołu ds. Leczenia Bólu ze specjalistami z poszczególnych oddziałów. W ramach realizacji zaleceń Polskiego Towarzystwa Badania Bólu doprowadziliśmy do zmian w lekospisie szpitalnym. Monitorowanie natężenia bólu oraz jego leczenie wprowadzamy również na oddziałach niezabiegowych. Działania te mają na celu ograniczenie do minimum dyskomfortu chorego związanego z występującym u niego bólem i zapobieganiu sytuacjom powstania bólu przewlekłego. Możliwe to jest tylko dlatego, że w te działania zaangażowany jest cały personel Szpitala. Lek. med. Józef Kowalczyk Przewodniczący Zespołu ds. Leczenia Bólu Przed zastosowaniem chemioterapeutyku, wszystkie ogniska przerzutowe powinny zostać usunięte. Skuteczność terapii jest efektem działania chemioterapeutyków, podawanych w podwyższonej temperaturze. Wzrost temperatury powyżej 39 st. C sam w sobie uszkadza komórki nowotworowe. Chemioterapeutyk jest dostarczany za pomocą specjalnych urządzeń, umożliwiających precyzyjne utrzymanie temperatury i objętości podawanych płynów. HIPEC (ang. Hyperthermic IntraPEritoneal Chemotherapy) jest stosowany w różny sposób: metodą otwartą, zamkniętą i półzamkniętą. W pierwszej z nich, jama brzuszna nie zostaje zamknięta na czas płukania, chemioterapeutyk może być rozprowadzany ręcznie. Jednak w tej metodzie, personel jest narażony na jego toksyczny wpływ. Płukanie jamy otrzewnej może odbywać się po jej zamknięciu. Przy tym sposobie chemioterapeutyk zostaje rozprowadzony pod większym ciśnieniem. Dzięki temu lek skuteczniej rozprzestrzenia się po tkankach. Trudniej mu jednak dotrzeć do wszystkich zagłębień otrzewnej. Stosowana jest również metoda półzamknięta, w której jama brzuszna na czas płukania jest szczelnie okryta materiałem syntetycznym. Wskazania i kwalifikacja HIPEC stosuje się w oddziałach chirurgicznych i ginekologicznych. Podstawowe wskazania obejmują przerzuty do otrzewnej raka jelita grubego i raka żołądka. Metodę wykorzystuje się również do leczenia śluzaka rzekomego otrzewnej, gdzie wycięcie zmian wraz z HIPEC najskuteczniej zwalczają ten nietypowy nowotwór. Terapię stosuje się także w innych nowotworach, w których przerzuty lokalizują się tylko w otrzewnej: rakach trzustki, międzybłoniakach otrzewnej, mięsakach przestrzeni zaotrzewnowej. W oddziałach ginekologicznych podstawowym wskazaniem są rozsiew do jamy otrzewnowej raka jajnika. Do tej metody są kwalifikowani chorzy w dobrym stanie ogólnym, bez istotnych obciążeń internistycznych (np. kardiologicznych). Przed terapią należy wykonać: tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, pozytonową tomografię emisyjną. Ta diagnostyka pozwoli określić zaawansowanie przerzutów choroby nowotworowej. Zastosowanie metody HIPEC wymaga zaangażowania lekarzy kilku specjalności: anestezjologów, chemioterapeutów, ginekologów i chirurgów. dr n. med. Michał Jankowski Oddział Kliniczny Chirurgii Onkologicznej 22 Focus CO Nr

13 Leczenie Anna Twardowska: Bardzo trudno było Czekanie jest straszne! Operacja to zaledwie pierwszy etap. Potem Nie mam pretensji nam się spotkać. Myślałam, że teraz nieco zwolnił Pan tempo? Ja wykorzystałem ten tydzień przed ope- miał Pan chemioterapię. Pacjenci bardzo się boją tej terapii. racją na uporządkowanie najważniejszych Maciej Grześkowiak: - Zwolniłem. Ale pół spraw rozmowa z agentem ubezpiecze- Przyjąłem dwie, bardzo silne serie chemii. do Pana Boga roku nie było mnie w pracy, a firma, w której pracuję rozwija się, więc próbuję nadrobić zaległości. Poza tym nie wróciłem niowym, by mieć pewność, że rodzina będzie bezpieczna gdyby coś poszło nie tak Pojechałem do firmy poinformować preze- Trudno opisać, co się wtedy czuje. Huśtawka nastrojów. Fale gorąca i zimna oblewające ciało. Miałem wrażenie, że płoną jeszcze do dawnej formy - szybko się męczę, sa. Dał mi ogromne wsparcie i pewność, mi żyły. Bóle po kolejnych wkłuciach we- wykonywanie obowiązków zajmuje mi wię- że mam dokąd wracać. To ważne, bo wiele nflonów. Ciało wydawało się obce, jakbym cej czasu, niż przed chorobą. osób, które spotkałem później w szpitalu, patrzył na nie z boku, wydzielało dziwny Nie buntował się, nie pytał: dlaczego właśnie ja? Postanowił walczyć i wygrał. Dziś cieszy się każdą chwilą, delektuje drobiazgami i docenia swoje drugie życie. Rozmowa z Maciejem Grześkowiakiem. Sądziłam, że unika mnie Pan, ponieważ pracuję w szpitalu i przypominam te trudne chwile, jakie Pan tutaj przeżył. bało się utraty pracy. Nie buntował się Pan? Każdy chyba się zastanawia: dlaczego akurat ja zachorowałem? zapach. Na nic nie miałem ochoty, nawet milczenie było męczące. Zabrałem z sobą mnóstwo książek, filmy, ale nie mogłem ani czytać, ani oglądać. Nie interesowały mnie newsy, choć ze względu na charakter pra- Wręcz przeciwne! Jestem wdzięczny Cen- cy, zawsze od nich zaczynałem dzień. No i trum Onkologii i mam dług do spłacenia. Jestem wierzący. Nie mam pretensji do jeszcze to kapanie z kroplówki. Bardzo iry- Może moja choroba i opowieść o niej ko- Pana Boga, bo rak to nie Jego wina tujące. muś pomogą? Wie pani, ja jak większość Raczej sposobu życia, genów, cywilizacji, Po pierwszej chemii nagle zaczęły wypadać mężczyzn unikałem wizyt u lekarzy. Nawet tego, co jemy i jak dbamy o swoje zdrowie. mi włosy Wiedziałem, że tak będzie, ale bólem się nie przejmowałem. Ale nadszedł Od znajomego usłyszałem, że jestem farcia- jednak źle to zniosłem. Poprosiłem żonę, pewien weekend, nasza reprezentacja grała rzem, bo nasieniak wcześnie wykryty jest w żeby ogoliła mnie na łyso. Niby zawsze wtedy pierwszy mecz Euro z Grecją Choć 90 procentach wyleczalny. Zaufałem leka- miałem bardzo krótko ścięte, ale zrobiło mi jestem kibicem, nie byłem w stanie skupić rzom i postanowiłem walczyć się jakoś dziwnie. Myślę, że dla kobiet, to się na oglądaniu. Ból narastał z każdą chwi- musi być jeszcze trudniejsze, przecież włosy lą. Wspomniałem członków rodziny, którzy Nie było okresu załamania? to dla was jeden z atrybutów urody. zmarli na raka i gdzieś w głowie zapaliła mi się czerwona lampka: a może jestem Bywały bardzo trudne momenty. Pamiętam, Chemioterapia, pomijając amputacje, naj- genetycznie obciążony? W poniedziałek jak po operacji chciałem sam dojść do toa- bardziej wpływa na zmianę wyglądu. Stąd poszedłem do urologa. Chyba opatrzność lety. Chyba zrobiłem zbyt gwałtownie krok, zapewne to poczucie obcości własnego nade mną czuwała. Zrobił USG, stwierdził, zwinąłem się z bólu. Był przy tym mój syn. ciała? że mam guza i trzeba go szybko usunąć. Po Dla 14-latka to szok, widzieć ojca takiego tygodniu operacja, a potem czekanie na słabego. Wiele potem o tym rozmawialiśmy. Tak. Po pierwszej serii byłem słaby, mu- wynik badania histopatologicznego. Po- Generalnie mój syn był bardzo dzielny, siałem przyjąć sterydy, żeby dostać kolejną twierdził wstępną diagnozę, to nasieniak, żona także wspaniale się zachowała. Dała chemię. Bardzo przytyłem. Znajomi mnie złośliwy nowotwór jądra. mi ogromne wsparcie. W takich chwilach nie poznawali. Syn zażartował, że wyglą- Maciej Grześkowiak - dziennikarz, producent telewizyjny, były dyrektor TVP Bydgoszcz i wiceprezydent miasta. Obecnie radny miejski i PR manager w bydgoskiej Pesie. człowiek przekonuje się, że jednak dobrze kiedyś wybrał dam jak kibol: łysy i napakowany. Podczas drugiej serii wypracowałem sobie spo- 24 Focus CO Nr

14 Leczenie sób na przetrwanie. Zacząłem oglądać komedie, czytałem lekkie książki i wciąż przyjmowałem ludzi. Grafik sobie ułożyłem. Kiedy znajomi dzwonili i pytali, co mi potrzeba, odpowiadałem: obecności. No i przychodzili. Odwiedzanie chorych ma naprawdę ogromne znaczenie. Wizyty w szpitalu są trudne. O czym rozmawiać? Pogoda, film, książka to banalne. O chorobie? Nie wypada. Dlaczego nie wypada? Choroba jest faktem. Ale ma pani rację. Ja nie miałem kłopotu, żeby o niej mówić, jednak dla moich gości, to był problem. Nie ma co się wstydzić, jesteśmy tylko ludźmi A czasami wystarczy rozmowa o zwykłych, codziennych sprawach Najważniejsza była obecność przyjaciół i rodziny, dzięki nim wielogodzinne wlewy szybciej mijały Szpital przytłacza, szczególnie onkologiczny. Ja jestem bardzo pozytywnie zaskoczony. Podziwiam ludzi, którzy tam pracują. Bez powołania nie da się, bo praca ciężka, Pacjenci na krawędzi, często zrozpaczeni, a mimo to personel na oddziale uśmiechnięty, cierpliwy. Kiedy tam trafiłem i spotkałem doktora Tujakowskiego, poczułem się bardzo pewnie i bezpiecznie. On i jego zespół sprawiają, że człowiek ma poczucie, że trafił w dobre ręce. Dlatego tak jak wspomniałem na początku, mam wobec Centrum dług wdzięczności. Wiele osób narzeka. Pan jest wyjątkiem. Narzekają malkontenci. Owszem trzeba czekać, dla chorych jest to uciążliwe, szczególnie dla osób spoza Bydgoszczy, ale trzeba też dostrzegać plusy. Pięknie wyremontowane oddziały, przyjemne kolory ścian, czystość, a wymiana pościeli to właściwie codzienna wymiana całego łóżka. Do tego ogromny, bezpłatny parking dla odwiedzających, a dla chorych bezpłatna telewizja i bezprzewodowy Internet. Niby drobiazgi, ale czynią to trudne życie w szpitalu nieco lżejszym Do tego wspaniali lekarze, nowoczesny sprzęt. Dla mnie Centrum Onkologii to dzisiaj europejski standard. Jako bydgoszczanin byłem dumny słysząc jak chwalą ten szpital Pacjenci spoza regionu. A przecież leczą się tutaj ludzie z całej Polski. Podobno stał się Pan ambasadorem badań profilaktycznych? Tak żartują ze mnie znajomi, bo od czasu mojej przygody z rakiem wszystkich namawiam do regularnych wizyt u lekarza. To naprawdę może uratować życie. Jestem przykładem, że pewnych dolegliwości nie można lekceważyć. Ból i szybki wzrost nowotworu, spowodowały, że byłem pilnie operowany i poddany chemioterapii. Ale co by ze mną było, gdybym zlekceważył objawy? A przecież czasami rak nie boli, rozwija się w ukryciu i kiedy zostaje zdiagnozowany, jest już za późno. Dlatego trzeba co rok robić gruntowny przegląd swojego ciała. Badania krwi, to podstawa. Kolegom mówię: masz czas raz w roku na przegląd techniczny swojego samochodu znajdź go na przegląd techniczny swojego organizmu Trzeba też zmienić swoje zwyczaje. Choćby poranki jada pani śniadania? Nie. Błąd. Też tak kiedyś robiłem. Teraz bez śniadania nie wychodzę z domu. Do tego coraz więcej warzyw, owoców i ruch, gdy tylko sił starcza. Mam poczucie, że dostałem drugie życie, dlatego chcę je wykorzystać mądrze. Czyli jak? Delektuję się chwilą, doceniam drobiazgi. Kiedyś wyjazd do Sydney na Igrzyska Olimpijskie był wyzwaniem zawodowym i szczytem marzeń. Nie myślałem, że zostawiam żonę z małym dzieckiem na sześć tygodni. Dziś każda delegacja jest dla nas trudna. Nie widziałem syna trzy dni, byłem w Berlinie, zaraz więc się pożegnam z panią, bo chcę już się z nim spotkać. Choroba uczy? Zmienia punkt widzenia? Dla mnie rak był jak kolejne, mocne rekolekcje. Opatrzność przypomniała mi o tym, co w życiu najważniejsze. Kiedyś praca po godzin dziennie to była norma. Teraz lubię być w domu przed żoną i synem. Czekać na nich, cieszyć się, gdy wreszcie wchodzą Praca wciąż jest ważna, ale przede wszystkim liczy się rodzina. Żyję i czas który mi pozostał chcę dobrze wykorzystać. Rozmawiała Anna Twardowska Zespół ds. Komunikacji 26 Focus CO Nr

15 Leczenie TEM możliwości i ograniczenia Pierwsze doniesienia o tej metodzie opublikował w 1983 Gerhard Buess. Obecnie stanowi ona niezbędny element terapeutyczny w oddziałach chirurgicznych zajmujących się schorzeniami odbytnicy. Przezodbytnicza endoskopowa mikrochirurgia (transanal endoscopic microsurgery, TEM) polega na użyciu rektoskopu operacyjnego, w którym można zamontować kamerę endoskopową i przesyłać obraz wideo na ekran monitora. Powiększony obraz umożliwia szczegółową i precyzyjną identyfikację struktur, co ma znaczenie w przypadku naczyń krwionośnych, oraz poszczególnych warstw ściany odbytnicy. Obiektyw kamery może być skośny - załamany pod kątem stopni. Obraz wtedy lepiej obejmuje operowany obszar, ale wymaga częstszych zmian ustawienia podczas zabiegu. Instrumentarium jest podobne jak w przypadku zabiegów laparoskopowych, jednak niewielkie pole manewru jakie ma chirurg podczas zabiegów metodą TEM, wymusza większe zróżnicowanie stosowanych narzędzi. Powszechnie w tej metodzie stosuje się nóż harmoniczny, lub zaawansowaną koagulację bipolarną. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym. Podobnie jak w laparoskopii, przed operacją napełnia się jamę brzuszną dwutlenkiem węgla. Ten rodzaj terapii ogranicza ilość powikłań krwotocznych oraz umożliwia precyzyjną ocenę śródoperacyjną wycinanych tkanek. Wskazania i kwalifikacje Metoda znajduje zastosowanie przede wszystkim w resekcjach łagodnych guzów odbytnicy, najczęściej polipów gruczolakowych i hiperplastycznych, rzadziej zwężeń, zmian zapalnych i innych. Z uwagi na ściśle określone wskazania do zastosowania metody TEM, kwalifikacja chorych jest szczególnie wnikliwa. Niezbędne jest wykonanie badań endoskopowych, weryfikacji histopatologicznej oraz badań obrazowych. Badanie endoskopowe opisuje wielkość, usytuowanie i wygląd zmiany. Weryfikacja histopatologiczna umożliwia potwierdzenie lub wykluczenie złośliwości. Przed zabiegiem chorzy powinni mieć również badania obrazowe: USG transrektalne i rezonans magnetyczny miednicy. Pierwsze opisuje szczegółowo stosunek zmiany względem poszczególnych warstw odbytnicy, drugie oprócz charakteru i zaawansowania miejscowego, doskonale opisuje stan węzłów chłonnych i mezorektum. Zastosowanie Przezodbytnicza endoskopowa mikrochirurgia jest wykonywana w większości oddziałów chirurgicznych, zajmujących się diagnostyką i leczeniem nowotworów jelita grubego. Jako małoinwazyjna metoda, daje możliwość uniknięcia powikłań, długotrwałej rehabilitacji i innych następstw, które pojawiają się podczas klasycznych zabiegów operacyjnych. dr n. med. Michał Jankowski Oddział Kliniczny Chirurgii Onkologicznej MIKROCHIRURGIA KRÓLUJE Tradycyjna chirurgia jest coraz częściej wypierana przez młodszą koleżankę mikrochirurgię małoinwazyjną metodę leczenia zabiegowego. Dzięki niej jest mniej powikłań pooperacyjnych, Pacjent szybciej odzyskuje sprawność, mniej cierpi, szybciej wraca do domu. Oczywiście nie wszystkie operacje da się zastąpić metodami małoinwazyjnymi, ale postęp w medycynie jest tak ogromny, że to tylko kwestia czasu. 28 Focus CO Nr

16 Leczenie Na ratunek Nowotwory nerek to dość często występujące guzy. Stanowią około 2-3 procent wszystkich nowotworów u osób dorosłych. Wcześnie wykryte pozwalają na wykonanie zabiegów oszczędzających. nerkom Ból w okolicy lędźwiowej, wyczuwalny guz i krwiomocz, są to objawy typowe dla guzów o znacznym zaawansowaniu niki onkologiczne są porównywalne do radykalnego usunięcia nerki, ale na skutek zachowania większej ilości miąższu, na wykonać termoablacji, a jednocześnie z powodu chorób współistniejących nie jest wskazane leczenie operacyjne. miejscowym. Na podstawie tej triady zmniejsza się ogólna śmiertelność. niegdyś wykrywano nowotwory ne- Przy tej metodzie leczenia istnieje pewne Zastosowanie jednej z wyżej wymienio- rek. W takim stopniu zaawansowania ryzyko utraty funkcji operowanej nerki. nych metod nie wyklucza stosowania in- jedynym sposobem leczenia było chi- nych. W pewnych przypadkach możliwe rurgiczne usunięcie nerki wraz z nad- RFA polega na zniszczeniu tkanki guza i wskazane jest łączenie różnych metod nerczem i otaczającą tkanką tłuszczową za pomocą wysokiej temperatury. Po- leczenia (np. nefrektomia radykalna i (nefrektomia radykalna). Ostatnie kilka wstaje ona dzięki przepływowi prądu termoablacja guza w drugiej nerce, czę- lat przyniosło wiele zmian. Dzięki wpro- zmiennego (460 khz), który doprowa- ściowa resekcja połączona z termoabla- wadzeniu badań obrazowych - USG i dzany jest do guza przez elektrodę igło- cją w przypadku mnogich guzów). Moż- tomografii komputerowej, połowę gu- wą. Zabieg może być wykonywany prze- liwe jest też wykonanie chirurgicznego zów nerek wykrywa się przypadkowo, zskórnie pod kontrolą USG, tomografii usunięcia nerki u Pacjenta poddanego gdy nie dają jeszcze żadnych objawów. komputerowej lub śródoperacyjnie. Jest poprzednio leczeniu organooszczędza- To pozwala na wykonywanie zabiegów to metoda stosowana w przypadku gu- jącemu. organooszczędnych. zów o małym stopniu zaawansowania, Często leczeniu organooszczędzającemu W Centrum Onkologii w Bydgoszczy położonych obwodowo, u osób obcią- towarzyszy biopsja guza nerki. Wykonu- stosowane są trzy metody organoosz- żonych chorobami współistniejącymi, w je się ją pod kontrolą USG albo tomogra- czędnego leczenia nowotworów nerek: obustronnych guzach oraz u Pacjentów z fii komputerowej. Jest wskazana w przy- częściowa nefrektomia (NSS), termo- jedyną nerką. padku zastosowania leczenia RFA lub ablacja (RFA) i selektywna embolizacja Termoablacja wykonywana przezskórnie SAE pozwala na uzyskanie materiału (SAE). jest techniką małoinwazyjną i może być do badania histopatologicznego. Biopsja stosowana u osób, u których ze wzglę- jest wskazana także przed rozpoczęciem NSS polega na operacyjnym usunięciu du na choroby współistniejące nie jest leczenia u Pacjentów, u których wykryto guza, w granicach zdrowych tkanek, wskazane leczenie operacyjne. przerzuty. Nie ma natomiast konieczno- z zachowaniem jak największej ilości ści wykonywania jej u osób zakwalifiko- miąższu nerki. Jest to metoda stosowa- SAE polega na wykonaniu badania obra- wanych do leczenia operacyjnego (NSS na w chorobach jedynej lub jedynej wy- zowego, uwidaczniającego tętnice i za- lub nefrektomii radykalnej). dolnej nerki, w przypadku zmian, które mknięciu naczynia, który zaopatruje guz. mogą w przyszłości upośledzić funkcję Jest to technika małoinwazyjna, nie wy- nerek, a także w guzach o małym stopniu magająca znieczulenia. Może być stoso- Lek. Miłosz Jasiński zaawansowania, o ile tylko ich lokaliza- wana u Pacjentów, u których ze względu Oddział Kliniczny Urologii Onkologicznej cja pozwala na taki rodzaj zabiegu. Wy- na rozmiar lub lokalizację guza nie moż- 30 Focus CO Nr

17 Leczenie Porucznik Kofta ranna na polu chwały To były oczywiście ironiczne słowa, bo to nie było pole chwały. Raczej odniesienie do pola bitwy, na którym odniosłam obrażenia, ale uszłam z życiem. specjalnie przyjeżdżał. Dwa dni po każdej chemii wyjęte były z życiorysu. A potem się podnosiłam i jechałam w peruce do telewizji. Wszystkim osobom, które mają chemię polecam, jeśli tylko mogą podnieść głowę, żeby coś robiły, żeby się tak nie zasklepiały w chorobie. To jest bardzo ważne aktywność. Pani choruje, dziennik trwa, może z krótkimi przerwami. Wygląda to trochę tak jakby miała pani z góry przygotowaną strategię przetrwania, mimo że choroba spadła na panią nagle. Słowa te pojawiły się w książce Lewa, wspomnienie prawej. Z tego dziennika, bo to jest prawdziwy dziennik choroby, powstał monodram. Działo się to w niesamowitym miejscu, w Centrum Onkologii w Warszawie. Na sali siedziały amazonki z rodzinami - z mężami, dziećmi, z przyjaciółmi. I wszystkie te kobiety trzymały chusteczki przy oczach. To było coś niebywałego i oczyszczającego. Aktorka z Torunia, Teresa Stępień -Nowicka wykrzykiwała tekst na scenie, a ja siedziałam na widowni. I wtedy tak się dziwnie czułam jakbym tę chorobę od siebie odsunęła i komuś przekazała. Niestety potem, jak wydałam ten dziennik, czułam się znacznie gorzej. Trochę byłam odarta z prywatności, czułam się jak odarta ze skóry. Miałam ochotę gdzieś wyjechać. Ale nie żałuję, że go wydałam, bo okazało się to bardzo potrzebne. I dlatego zawsze, jeśli tylko mogę, udzielam wywiadów. Gdziekolwiek mnie proszą, tam chodzę i mówię o tym. Trzymając się tych ironicznych słów, Pani wyjmuje z szafy ten mundur. Ja go w ogóle nie schowałam. Tylko musiałam nauczyć się żyć w pewnej schizofrenii. Ludzie, gdy mnie spotykają, telefonują do mnie, wciąż pytają o chorobę. Ja potem muszę te drzwi zamknąć, żeby pracować normalnie i żeby zajmować się swoimi sprawami. Pisaniem i tym wszystkim czym zajmuję się poza chorobą. Dostałam nawet propozycję napisania powieści o chorobie, ale nie mogłam jej napisać. Wydawało mi się, że to byłoby jakieś nadużycie, że wymyślam bohaterkę, daję jej coś, a coś ukrywam. O raku mogła Pani pisać tylko prawdziwie i osobiście? Mogłam pisać dalej felietony o damskomęskich sprawach, o tematach obyczajowych, ale pomyślałam sobie, że jest dużo takich głupich kobiet jak ja i że trzeba napisać wprost: badanie jest koniecznością i nie trzeba czekać, aż coś zaboli, bo rak nie boli. Mnie w ogóle nic nie bolało, a okazało się potem, że ten nowotwór jest dość duży i że hodowałam go osiem lat. Z jednej strony życie przed chorobą, to, że Pani nie badała się, nie może być przykładem. Ale w sumie cała historia jest doskonałą nauką, jaką daje Pani kobietom. No tak. Ale są też takie sytuacje, że ktoś jest w grupie ryzyka i bada się co roku, a mimo to coś mu wyjdzie. A zdarzają się takie przypadki, że coś jest malusieńkie, prawie niewykrywalne, a niestety idzie tak szybko, że nie da się człowieka uratować. To wszystko trzeba wliczyć. Ale myślę, że warto jednak się zabezpieczyć na tyle, żeby nie cierpieć. Gdybym ja się wcześniej przebadała, niepotrzebna byłaby mi chemia. A tak musiałam przejść te straszne osiem kursów chemioterapii i to rzeczywiście była trauma. Straszy Pani kobiety... Ja nie straszę chemia jest okropna. Zresztą mówi się, że jak ktoś ją przechodzi łagodnie, śpiewająco, to nie wiadomo, czy ona działa. Więc lepiej w ogóle tego uniknąć. I gdybym wcześniej zrobiła mammografię, to nie straciłabym piersi. Niektóre kobiety strasznie boją się tego badania. Niektóre nie wierzą, że wszystko wyjdzie jak trzeba, że na przykład mogą coś mieć, a to nie pokaże. Ja im mówię wtedy: zrób USG i mammografię. Pomijając edukacyjną rolę tego dziennika, nie czuje się Pani trochę niekomfortowo? Pisała Pani w dzienniku: jaka ze mnie bohaterka? Jest młoda dziewczyna, dwudziestoparoletnia, która miała przerzuty na wątrobę. Spotkała Pani inne osoby, które strasznie cierpią, nie ujmując nic pani przypadkowi. Po czterech felietonach w Twoim Stylu zaczęłam nagle dostawać takie listy i maile, że jest pani dla mnie guru, jest pani taka dzielna i silna. I wtedy pomyślałam, że z tym kończę. Napisałam piąty felieton, że jestem normalną kobietą, która zrobiła błąd. I nie ma w tym żadnej nadzwyczajnej siły. Poprosiłam, żeby już nigdy do mnie takich listów nie pisać, bo nie stawiam się na żadnym piedestale. A tak naprawdę to mnie nic nie bolało. Traumą była dopiero chemia. Miałam koszmarne bóle. Takie, że leżałam i łzy mi ciekły. Mąż mnie trzymał za rękę, syn Właśnie to mnie zdziwiło. Ale ja w ogóle jestem przyzwyczajona do tego, żeby wszystko organizować wokół siebie. Zawsze mieliśmy dosyć trudne życie. Jako młode małżeństwo byliśmy bardzo biedni, trzeba było wiązać koniec z końcem. Dlatego jak zachorowałam, powiedziałam sobie, że bardzo ważna jest organizacja choroby i życia wokół choroby, żeby być aktywnym na tyle, na ile można. Bo jak nie można, to trzeba się położyć i płakać. Ale jeżeli można już pracować, to oderwać się od myślenia: Boże, jestem chora, zaraz umrę. Jako pisarka zawsze żyłam z obserwacji i z tego, co widzę i słyszę. I napatrzyłam się na osoby, które odchodzą, które przestawały jeść i traktowały raka jak tabu. Jak już się okazało, że go mają, to nie ma ucieczki i trzeba umrzeć. Jeżeli tak się myśli, to rzeczywiście ucieczki może nie być. 60 procent wyleczenia to jest psychika. Ona jest w nas, tylko trzeba ją odkopać. A nie miała Pani takich momentów jak z tą opisywaną w dzienniku herbatą w kuchni i obserwacją tego co za oknem? Takich momentów zatopienia się w myślach o przemijaniu? Jeżeli piszę poważną powieść to myślę o przemijaniu, o śmierci. To jest obecne, to było zawsze. Oczywiście na co dzień lubię życie i lubię być wesoła, śmiać się. To nie jest tak, że była choroba i wszystko odeszło. Jest odwrotnie. Przed chorobą miewałam naprawdę ciężkie depresje. Od czasu choroby już nie. Wyczytałam kiedyś u Tomasza Manna, że choroba daje wolność. I to w różnych aspektach, nawet w takim 32 Focus CO Nr

18 Leczenie praktycznym, bo jak jestem chora, to nie muszę spotykać się z kimś, kogo nie lubię, albo robić tego, czego nie lubię. Jestem chora i mam nagle jakieś szczególne prawa. Trzeba to wykorzystać. Co jeszcze pozytywnego daje choroba? Wyczucie proporcji. Ja nigdy nie miałam przesadnych wrażeń na swój temat, że oto teraz jestem pisarką, albo dostałam jakąś nagrodę. Od czasu choroby tym bardziej nie myślę, że proszę: oto jestem kimś. Tu w ogóle człowiek robi się mniejszy. I nie jest tak, że wtedy traci się pewność siebie. Czuję się sobą i czuję swoją siłę, którą dała mi choroba, ale jednocześnie mam wyczucie proporcji. Pisanie cały czas było dla Pani ważne. Do tego stopnia, że zaraz po mastektomii, po ciężkiej operacji odczuła Pani ulgę, że prawa ręka jest sprawna, że da się pisać nadal. Jak się przebudziłam po operacji ta ręka była zawinięta po wycięciu węzłów chłonnych, była bardzo ciężka. Ja bardzo dbam i o rękę i o kondycję. Pięć razy w tygodniu sama ćwiczę. Bo jeśli dużo piszę, to ona trochę jednak puchnie. Trzeba ćwiczyć, bo ja też się napatrzyłam na kobiety, które przychodzą do Centrum Onkologii. Miały ręce jak banie i nie mogły nimi prawie poruszyć. Przychodziły po dwóch, trzech miesiącach, zamiast przyjść od razu na rehabilitację. A bo je bolało, a bo leżały, a bo się źle czuły i ciągle miały jakieś wymówki. Nie można tego robić dlatego, że później po prostu zostaje ktoś, kto jest niepełnosprawny. Przy okazji parę osób się zdziwi, że pisanie wymaga takiej kondycji fizycznej. No tak. Tu, widzi pan, stoi taki szezlong. Ja mogę siedzieć przy pracy mniej więcej półtorej do dwóch godzin. Potem zaczyna boleć kość ogonowa, kręgosłup, bark, kark. Wtedy kładę się na tym szezlongu na jakiś czas, troszkę poćwiczę, wracam na następne dwie godziny, no i tyle. Teraz, jak pisze się na komputerze, jest oczywiście znacznie łatwiej, niż kiedyś. Bardzo bym też zachęcała do pisania dzienników tych, którzy mają jakiś problem, przede wszystkim chorych. Po to, żeby wyrzucić to z siebie, czy żeby wrócić kiedyś do tego, co się napisało? Jedno i drugie. Ja akurat pisałam ten dziennik nie dlatego, że zachorowałam. Ja go zaczęłam w 1970 roku, więc już trochę to trwa. Dobrze jest pisać, bo czasami nie ma komu powiedzieć, albo nie chce się o tym mówić. Nie zawsze ludzie chcą słuchać. Bliskie osoby i tak mają już dość. Na rehabilitacji rozmawiałyśmy między sobą. Chore kobiety rzeczywiście pytały czasem o takie rzeczy, o które wstydziły się pytać kogoś innego. Na przykład, jak to jest z seksem? Albo jak jest później z tą piersią? To ostatnie pytanie zadawały często panie po pięćdziesiątce, bo wtedy najczęściej choroba atakuje. A ja odpowiadałam: no komu tę pierś pani tak pokazuję? Pokazuje pani tak stale mężowi? Jest proteza. Kupi sobie pani porządny stanik. Mój mąż jak dotykał to miejsce, mówił, że tylko po temperaturze zorientował się, która pierś była usunięta, bo rzeczywiście lekarze mogą to świetnie zrobić. Wiele kobiet myśli, że nie będzie miało piersi i przestanie być kobietą. A tymczasem kobiecość jest w głowie, a nie w jednej piersi. To bardzo przejmujący fragment dziennika, gdy bardzo chciała Pani obejrzeć ranę po piersi. Bo ja w ogóle wszystko lubię obejrzeć. To jest skrzywienie pisarskie. To pisarskie zboczenie, żeby wszystko obserwować, wszystko pamiętać też mnie uderzyło. Starała się Pani zapamiętać co się dzieje w danej chwili, żeby wszystko zapisać, żeby nic nie umknęło. Trochę tak, jak ktoś, kto telefon komórkowy wyjmuje na miejscu zdarzenia, żeby to utrwalić. Bo po prostu się zapomni. To nie dotyczy tylko choroby. Jak coś piszę, to jak budzę się w nocy, mam notes na nocnym stoliku. Tam zapisuję fragmenty, z których potem powstaje sztuka, powieść, różne rzeczy. Żeby męża nie budzić, wychodzę, zapisuję tam coś, wracam i kładę się. Teraz pisze Pani autobiografię. Będzie nosiła tytuł Autobiofotografia, bo tam w dużych ilościach będą też zdjęcia. Wpadłam na taki pomysł, że to będą same początki. Doszłam do wniosku, że one są najważniejsze. Ostatnia część nazywa się początek końca. Mój mąż mówi, że to nie jest dobry pomysł. Ja mówię to nie ma być optymistyczne i wesołe. Po prostu człowiek w jakimś momencie dochodzi do wniosku, że koniec musi nadejść. Co wyznaczyło ten początek końca? Choroba? Tak. Pierwszy raz to mnie tak dotknęło, kiedy się okazało, że jestem chora. Dotarło do mnie, że trzeba posprzątać, uporządkować rachunki. No i właśnie jest w tej autobiografii bardzo dużo rzeczy są narodziny, jest początek różnych miłości, początek nauki, szkoły, uniwersytet, małżeństwo, pisanie. Wszystko ma początek. Wydaje mi się, że to jest fajny pomysł i tylko muszę skończyć, a zakończenia zawsze są kiepskie. Ja nie będę tego kończyła i tylko zostawię początek końca. Rozmawiał Tomasz Waloszczyk Jak przygotować się do urografii? Urografia jest diagnostycznym badaniem radiologicznym. Pozwala na ocenę całego układu moczowego: miąższu nerek, układu kielichowo-miedniczkowego, Badanie jest wykonywane w pracowni rentgenowskiej i trwa około pół godziny. Na urografię kierowani są Pacjenci cierpiących na kamice nerkową, urazy układu moczowego, guzy i torbiele nerek, zmiany patologiczne w nerkach, choroby pęcherza moczowego i gruczołu krokowego, nawracające zakażenia układu moczowego, osoby u których wykryto krew w moczu. Urografia nie jest zalecana Pacjentom z wysokim ciśnieniem krwi, ale może okazać się przydatna u osób z napadowymi wysokimi wartościami ciśnienia tętniczego i wynikami innych badań sugerującymi choroby nerek. Urografię można także wykonać u Pacjentów z wysokim ciśnieniem, które nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Na badanie należy przyjść na czczo. Poprzedniego dnia trzeba przyjąć środek przeczyszczający, by w przewodzie pokarmowym nie zalegały gazy i masy kałowe. Pacjent powinien poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, alergii i nadwrażliwości na środki cieniujące. Badanie nie może być przeprowadzone u kobiet w ciąży. Pierwsze zdjęcie wykonane jest jeszcze przed podaniem kontrastu i nazywa się je przeglądowym. Kolejnym etapem badania jest dożylne podanie kontrastu przez wenflon wkłuty na przedramieniu Pacjenta. Następnie wykonywana jest seria zdjęć, na których widać przepływ moczu do pęcherza. W ten sposób lekarz stwierdza, czy nie ma żadnych przeszkód w odpływie moczu i czy obie nerki pracują z taką samą szybkością. Obrazy wykonywane po mikcji sprawdzają, czy mocz nie zalega w pęcherzu. Urolog na podstawie zdjęć ocenia nerki i moczowody pod kątem obecności w nich złogów, wad anatomicznych, guzów. Nowotwory urotelialne występujące w układzie kielichowo-miedniczkowym lub moczowodzie widoczne są jako ubytki wypełnienia. Podczas badania Pacjent może odczuwać głód i pragnienie, z powodu nieprzyjmowania posiłków i płynów przed badaniem. Nieprzyjemne jest ukłucie igłą. Natomiast podczas podania kontrastu chory może czuć ciepło moczowodów, pęcherza moczowego. rozchodzące się od ramienia do całego ciała. Niektórzy odczuwają także słony lub metaliczny smak w ustach. U części osób pojawia się ból głowy, uczucie nudności lub wymioty po podaniu kontrastu. Po urografii Pacjent powinien wypić dużą ilość płynu by wypłukać środek kontrastowy z krwiobiegu. Anna Twardowska Zespół ds. Komunikacji 34 Focus CO Nr

19 Leczenie CYKL: Ciało i umysł Demonizowana terapia Rozpoznanie nowotworu złośliwego od zawsze budzi grozę i lęk. Chociaż wiele z nich można skutecznie leczyć, to postawienie diagnozy - rak jest odbierane przez Pacjenta jak wyrok i bezpośrednie zagrożenie życia. Strach budzi nie tylko rozpoznanie, ale cały proces leczenia, który może trwać miesiącami, a nawet latami. Do metod stosowanych w terapii nowotworów złośliwych należy leczenie miejscowe tj. operacja i radioterapia oraz systemowe, takie jak chemioterapia, hormonoterapia, terapie celowane. O ile leczenie chirurgiczne jest metodą zrozumiałą i najbardziej akceptowaną przez chorych, o tyle z chemioterapią najtrudniej się pogodzić. W społeczeństwie wciąż pokutuje pogląd, że chemia wiąże się z cierpieniem, wyniszczeniem organizmu, że to ostateczność Te przekonania wynikają często z braku rzetelnych informacji. Chemia, czyli co? Chemioterapia to metoda leczenia polegającą na stosowaniu leków przeciwnowotworowych nazywanych cytostatykami. Ich zadaniem jest niszczenie lub zahamowanie wzrostu komórek nowotworowych. Leki te podaje się dożylnie, doustnie, a także do jam ciała. Chemię stosuje się w schematach, składających się najczęściej z kilku leków o różnych mechanizmach działania na komórkę nowotworową, dobieranych tak, aby ich skuteczność była największa. Terapia podawana jest w cyklach: co tydzień, dwa, trzy lub cztery tygodnie. Dożylne cytostatyki mogą być podawane we wstrzyknięciu, kilkugodzinnej kroplówce lub nawet we wlewie trwającym dobę. Czasami potrzebne jest specjalne przygotowanie do chemii tzw. premedykacja, która polega na ordynowaniu odpowiednich leków zabezpieczających Pacjenta przed niektórymi skutkami ubocznymi chemioterapii. To nie koniec! Chemia to ostateczność. Choremu wydaje się, że nic już nie da się zrobić, jego stan jest beznadziejny i właśnie dlatego proponuje mu się taką metodę leczenia. Nic bardziej mylnego! Chemioterapię można zastosować jako przygotowanie do zabiegu operacyjnego, wówczas jej celem jest zmniejszenie masy guza, by operacja była bardziej skuteczna. Jest również stosowana w leczeniu pooperacyjnym, zapobiegając wznowie choroby i tworzeniu się przerzutów. Część nowotworów złośliwych jest wyjątkowo wrażliwa na chemioterapię i tylko dzięki tej metodzie można je wyleczyć. Dla tej grupy chorych jest to leczenie ratujące życie. Oswoić wroga Leczenie chemiczne jest obarczone działaniami ubocznymi: wymioty, wypadanie włosów. Ta opinia jest głęboko zakorzeniona w ludzkiej świadomości. Fakt, chemioterapia działa na cały organizm człowieka, zarówno na komórki raka, jak i na komórki zdrowe. Działanie toksyczne dotyczy szczególnie tych tkanek i narządów, których komórki szybko się namnażają tj. szpiku kostnego (spadek poziomu białych krwinek, anemia, obniżenie poziomu płytek), nabłonka jelit (biegunki), komórek rozrodczych (bezpłodność), uszkodzenia cebulek włosa (łysienie). Tej metodzie leczenia mogą towarzyszyć nudności, wymioty, brak apetytu, osłabienie. Jednak w ostatnich latach nastąpił tak duży postęp w leczeniu wspomagającym w onkologii, że większość powyższych dolegliwości udaje się skutecznie wyeliminować lub złagodzić. Dzięki wprowadzeniu leukocytarnych czynników wzrostu w większości przypadków udaje się zapobiegać obniżeniu poziomu białych krwinek i spadkowi odporności, stosuje się leki przeciwwymiotne nowej generacji, poprawiające apetyt. Pacjentom młodym proponuje się deponowanie spermy w bankach nasienia. Wyłysienie w trakcie chemii jest uciążliwością przemijającą, w razie potrzeby lekarz wypisuje wniosek na perukę z częściową refundacją z NFZ. Po zakończeniu leczenia włosy odrastają. Jak widać nie ma powodu, aby demonizować leczenie chemiczne. Niewłaściwe nastawienie do tej metody leczenia najczęściej jest efektem niewiedzy. W razie wątpliwości należy zawsze pytać lekarza. To niedoinformowanie jest przyczyną lęku. dr n. med. Maria Osmańska - Oddział Chemioterapii 36 Focus CO Nr

20 Leczenie CYKL: Ciało i umysł Pokonać LĘK Burza uczuć Tak duże spektrum dolegliwości jest z chorobą. Pamiętajmy, że często przeszkody stwarzamy sami sobie, np. negując własne emocje. Nie pomaga rów- Jeśli to możliwe nie należy porzucać dotychczasowych zajęć, dając sobie prawo do zwolnienia tempa. Jeśli jed- przyczyną pojawienia się trudnych nież dramatyzowanie i czarnowidztwo, nak zaczyna dominować uczucie utraty emocji - buntu, złości i lęku. Mają one przejmowanie się tym, co pomyślą inni. gruntu pod nogami, chory nie może Rozpoznanie choroby nowotworowej wiąże się z koniecznością przyjęcia nowej roli roli Pacjenta. Zmiana sytuacji życiowej, zachwianie dotychczasowej hierarchii wartości, często wywołuje poczucie utraty kontroli nad własnym życiem. Kolejnym problemem bywa również niedostateczna wiedza o chorobie, możliwościach leczenia oraz jego skutkach. wpływ na życie codzienne i mogą oddziaływać negatywnie na jego jakość. W związku z tym, kluczową sprawą jest świadome przeżywanie emocji, czyli wyrażanie ich poprzez płacz, Warto pracować nad odkrywaniem nieracjonalnych przekonań i zastępować je racjonalnymi. Łatwiej przetrwać trudny okres leczenia, dbając o swoje potrzeby i sprawiając sobie drobne przyjemno- spać, jeść nie należy wahać się przed zasięgnięciem porady specjalisty. Choroba to szczególny czas, kiedy człowiek potrzebuje oprócz leczenia zainteresowania, życzliwości i bliskości. Chemioterapia samo słowo powoduje nieprzyjemny dreszcz u Pacjentów. Nic dziwnego, jej przyjmowanie niesie za sobą szereg skutków ubocznych. Ale nie ma wyjścia. To jedna z metod systemowego leczenia nowotworów złośliwych za pomocą cytostatyków. Terapia polega Trudne chwile Leki stosowane w chemioterapii mogą wywołać niepożądane skutki uboczne. Konsekwencją zaburzeń w pracy szpiku kostnego może być większa podatność na infekcje, osłabienie, spadek energii. cia własnej wartości. Wielu chorych źle znosi świadomość tego, że chemioterapia może uniemożliwić im posiadanie własnych dzieci, przyspieszyć menopauzę. Problemy te są szczególnie ważne dla osób młodych, podejmujących decyzje w aspekcie prokreacji. Należy je przedys- rozmowę, działanie. Zatem jak radzić sobie z emocjami, które przeszkadzają, bo trwają zbyt długo lub wykraczają poza sytuację, która je wywołała? Pomoc choremu przed rozpoczęciem chemioterapii polega głównie na psychoedukacji i pracy nad aktywną walką ści. dr n. med. Bożena Kawiecka-Dziembowska psychoonkolog Koordynator Zakładu Psychologii Klinicznej na precyzyjnym ataku lekiem w okre- Do zaburzeń żołądkowo-jelitowych nale- kutować z lekarzem przed rozpoczęciem ślony etap cyklu rozwoju komórki nowo- żą najczęściej wymioty i biegunka. Zabu- terapii (np. ryzyko różnorodnych wad tworowej, uniemożliwiając jej podział. rzenia smaku, nudności i wymioty często płodu, zagrożenie dla matki nawrotem Obejmuje wiele sposobów leczenia. Może są nasilane przez czynniki psychiczne. choroby). W przypadku leczenia męż- polegać np. na przyjęciu pewnej ilości ta- Stwierdzono, że im dłużej trwa lecze- czyzn trzeba rozważyć możliwość zabez- bletek przez kilka dni w ciągu miesiąca, nie, tym częściej pojawiają się tego typu pieczenia nasienia. Jeśli przed ustaleniem zastrzyku domięśniowym, wstrzyknię- skutki uboczne. Obecnie dzięki wczesne- rozpoznania nowotworu kobieta jest w ciu bezpośrednim lub wlewie dożylnym mu wdrażaniu leczenia zapobiegającego, ciąży, to konieczne jest przedyskutowa- jedno- lub kilkudniowym, bezpośrednim rzadkością są wymioty wyprzedzające, nie wszystkich aspektów utrzymania cią- podaniu leków do jam ciała (np. do jamy które są pobudzane przez bodziec zwią- ży i rozpoczęcia chemioterapii. otrzewnej), aż po intensywne leczenie zany z chemioterapią na zasadzie odru- W trakcie chemioterapii mogą pojawić przed przeszczepem szpiku kostnego. chu warunkowego (zapach, widok, miej- się również objawy neurologiczne m.in. Chemioterapia indukcyjna (neoadjuwan- sce). U pewnej części Pacjentów jednak mrowienie, cierpnięcie, pieczenie w rę- towa) ma na celu zmniejszenie wielkości może wystąpić taki problem, wówczas kach i nogach. Ponadto u Pacjentów guza i ułatwienie jego leczenia operacyj- będzie wskazana terapia psychologicz- występują wahania nastroju, przygnę- nego lub naświetlaniem, uzupełniająca na. Problemy dermatologiczne utrata bienie, zaburzenia snu, zmęczenie, które (adjuwantowa) stosowana jest zwykle po włosów, stany zapalne śluzówki i skóry, obejmuje zaburzenia koncentracji uwagi leczeniu chirurgicznym i w trakcie na- choć przejściowe są powodem zmian i myślenia oraz uczucie zmuszania do ak- świetlania. obrazu samego siebie i obniżenia poczu- tywności. 38 Focus CO Nr