Organizacja i zarządzanie

Transkrypt

1 Organizacja i zarządzanie Przedmiot, metoda i rozwój wiedzy o organizacji i zarządzaniu (wykład 01ns) dr Adam SALOMON, KTiL AM w Gdyni

2 Plan wykładu Rozwój organizacji jako funkcja rozwoju otoczenia Nurty i szkoły OiZ Systematyka OiZ Podstawowe prawa organizacji Zasady naukowego zarządzania 2

3 Macierz rozwoju otoczenia organizacji Dynamika zmian otoczenia duża BURZLIWE POLE PRZESZKADZAJĄCO - DYWERSYFIKACJA ODDZIAŁUJĄCE mała SPOKOJNE WYCOFANIE - PRZYPADKOWE SIĘ SPOKOJNE - ZESTRUKTURALI- ZOWANE niski wysoki Stopień zestrukturalizowania relacji organizacja-otoczenie 3

4 Otoczenie spokojne-przypadkowe ( lata ) 1. orientacja przedsiębiorcza 2. bardzo duża autonomia przedsiębiorstwa uważanego za główny instrument postępu społecznego 3. zarządzanie przez intuicję i doświadczenie 4. przedsiębiorca-właściciel 4

5 Otoczenie spokojnezestrukturalizowane (lata ) 1. orientacja produkcyjna 2. duża autonomia przedsiębiorstwa ograniczana głównie przez konkurencję cenową 3. zarządzanie funkcjonalne 4. kierownik-specjalista 5

6 1. orientacja rynkowa Otoczenie przeszkadzającooddziałujące (lata ) 2. malejąca autonomia przedsiębiorstwa ograniczana przez dywersyfikację rynków krajowych i zagranicznych 3. zarządzanie marketingowe 4. kierownik-generalista 6

7 Otoczenie BURZLIWE POLE (lata ) 1. orientacja globalna 2. ograniczona autonomia przedsiębiorstwa wyznaczona przez globalną konkurencję, ingerencję państwa i rynek konsumenta 3. zarządzanie strategiczne 4. kierownik-superboss 7

8 Determinanty współczesnego otoczenia BURZLIWE POLE 1. stale rosnąca dynamika zmian 2. upolitycznienie zarządzania 3. nasilenie zjawisk kryzysowych 4. postęp naukowo-techniczny 5. zaktywizowanie społeczeństw 8

9 Nurty i szkoły OiZ nurt klasyczny nurt psycho-socjologiczny szkoła ilościowa (matematyczno-cybernetyczna) badania operacyjne ujęcie systemowe ujęcie sytuacyjne nowa fala 9

10 Nurt klasyczny Robert OWEN ( ) zarządca przędzalni w Szkocji (praktyk) zmodernizował ówczesne kanony pracy: skrócenie czasu pracy h zakaz zatrudniania dzieci poniżej 10 roku efekt - wzrost wydajności zastosował zasadę codziennej jawnej oceny: wykrywanie obszarów problemowych atmosfera współzawodnictwa 10

11 Nurt klasyczny Charles BABBAGE ( ) prof. matematyki w Cambridge prowadził badania w przedsiębiorstwach w oparciu o narzędzia statystyki zdefiniował i uzasadnił zasadę podziału pracy (jako jedno z kluczowych praw organizacji): specjalizacja narzędzia specjalistyczne pojedyncze stanowisko pracy 11

12 Nurt klasyczny Frederick Winslow TAYLOR ( ) praktyk (zarządzał przedsiębiorstwami) i teoretyk twórca pojęcia naukowe zarządzanie (scientific management) zwolennik harmonijnych stosunków kierownikpracownik opartych o zaufanie i poszanowanie autor pierwotnych - fundamentalnych zasad naukowego zarządzania: przekształcenie wiedzy praktycznej w naukę naukowy dobór pracowników utrwalenie naukowych metod pracy utrzymywanie właściwych relacji kierownik-pracownik 12

13 Nurt klasyczny Henry Laurence GANTT ( ) rozwijał tayloryzm na gruncie amerykańskim twórca zadaniowego systemu motywacyjnego po raz pierwszy przedstawił graficzny system planowania pracy 13

14 Nurt klasyczny Henry Le CHATELIER ( ) rozwijał tayloryzm we Francji twórca tzw. cyklu organizacyjnego - modelu podejmowania decyzji organizacyjnych: wybór celu zbadanie środków i warunków niezbędnych do osiągnięcia celu i obmyślenie planu przygotowanie środków i warunków potrzebnych w działaniu wykonanie planu kontrola wyników 14

15 Nurt klasyczny Henri FAYOL ( ) praktyk i teoretyk OiZ fayolizm zdefiniował zarządzanie jako kompleks funkcji: 1. planowania 2. organizowania 3. rozkazywania 4. koordynowania 5. kontrolowania opracował zasady naukowego zarządzania organizacjami (14 zasad) 15

16 Nurt klasyczny dorobek 1. wprowadzenie pojęcia naukowe zarządzanie 2. sformułowanie podstawowych praw organizacji 3. opracowanie cyklu organizacyjnego jako modelu podejmowania decyzji zarządczych w organizacji 4. opracowanie zasad naukowego zarządzania 16

17 Nurt psycho-socjologiczny Hugo MÜNSTERBERG ( ) prekursor zastosowania psychologii w badaniu efektywności pracy człowieka i organizacji proponował wykorzystanie narzędzi psychologii w doborze pracowników wydajność zależy od: doboru pracownika wg jego cech umysłowych atmosfera w miejscu pracy właściwe relacje kierownik-pracownik/wykonawca 17

18 Nurt psycho-socjologiczny Abraham MASLOV ( ) twierdził, że człowiek działa w celu zaspokojenia potrzeb zgrupowanych według określonej hierarchii twórca tzw. piramidy potrzeb człowieka ustalił zależność: przystąpienie do działania w celu zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu musi zostać poprzedzone spełnieniem potrzeby niższego rzędu 18

19 Piramida potrzeb Maslova 19

20 Piramida potrzeb Maslova 20

21 Nurt psycho-socjologiczny Elton MAYO ( ) kierował zespołem z Harvardu i 10- letnimi badaniami nad zachowaniem ludzi w środowisku pracy odkrył istnienie grup nieformalnych wprowadził pojęcie stosunków międzyludzkich human relations 21

22 Nurt psycho-socjologiczny dorobek 1. wprowadzenie czynnika behawioralnego do teorii OiZ 2. uznanie roli human relations 3. zbudowanie rozwiniętej teorii motywacji, komunikowania się, podejmowania decyzji, rozwiązywania konfliktów, negocjacji, kształtowania się grup formalnych i nieformalnych 22

23 Szkoła ilościowa (matematyczno-cybernetyczna) Badania operacyjne grupa metod rozwiązywania problemów decyzyjnych kwantyfikowanych ilościowo procedura operacyjna: 1. rozpoznanie sytuacji problemowej, sformułowanie problemu decyzyjnego 2. opracowanie modelu sytuacji decyzyjnej 3. rozwiązanie zadania dostępną metodą 4. sprawdzenie poprawności rozwiązania i ocena ich realności 5. wdrożenie modelu 6. kontrola funkcjonowania rozwiązań 23

24 Szkoła ilościowa (matematyczno-cybernetyczna) Ujęcie systemowe organizacja jako model cybernetyczny układu o sprzężeniu zwrotnym organizacja jako system składający się z podsystemów (możliwość dekompozycji systemu) ustalenie względnie trwałych cech systemu organizacji warunkujących jej prawidłowe funkcjonowanie 24

25 Cybernetyczny model organizacji (wg Young a) UKŁAD REALNY BLOK STEROWANIA UKŁAD REGULACJI 25

26 Szkoła ilościowa (matematyczno-cybernetyczna) Podejście sytuacyjne przejęcie niektórych metod i narzędzi systemowych do analizy wyodrębnionego, pojedynczego przypadku decydująca rola kierownika uzależniona od konkretnej sytuacji rozwinięcie badań nad stylami kierowania, udziałem pracowników w procesach decyzyjnych (delegacja uprawnień) i podziałem zadań w organizacji 26

27 Nowa fala w OiZ odejście od systemu normatywno-nakazowego w zarządzaniu wskazanie na przedsiębiorczość, inicjatywę i kreatywność pracowników oraz na tzw. kulturę organizacyjną wyznacznikami nowego podejścia w zarządzaniu jest grupa czynników (7S): twarde: (strategia, systemy, struktura organizacyjna) miękkie: (kadry, umiejętności, styl zarządzania, podzielane wartości) 27

28 Interdyscyplinarność OiZ OGÓLNA TEORIA SYSTEMÓW MATEMATYKA CYBERNETYKA NAUKI TECHNICZNE PRAKSEOLOGIA STATYSTYKA INFORMATYKA ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE NAUKI WOJSKOWE FIZJOLOGIA PSYCHOLOGIA PRAWO EKONOMIA SOCJOLOGIA ERGONOMIA 28

29 Podstawowe prawa organizacji 1. prawo podziału pracy; 2. prawo koncentracji; 3. prawo optymalizacji; 4. prawo harmonii (w działaniu systemu). 29

30 Podstawowe prawa organizacji: prawo podziału pracy Jeżeli powtarzająca się praca jakiejś jednostki lub zespołu zostanie podzielona w ten sposób, że każdą czynność składową oddzielimy i wykonywać będziemy seriami na określonym poziomie specjalizacji, to ogólny nakład pracy i środków wytwórczych zmniejszy się. (autor: Adam Smith) 30

31 Podstawowe prawa organizacji: prawo podziału pracy (interpretacja) Konsekwencją tego prawa jest specjalizacja pracy, która powoduje wzrost wydajności pracy ogólnej. Jednak niewłaściwy podział może spowodować wzrost kosztów produkcji i zmniejszenie efektu użytecznego. Może również doprowadzić do zmęczenia pracownika, braku zadowolenia i satysfakcji z wykonywanej pracy. 31

32 Podstawowe prawa organizacji: prawo koncentracji Jeżeli kilka elementów wykonujących czynności jednakowe (podobne) połączymy w jeden zespół działający razem lub zastąpimy jednym większym organem wykonującym tę samą czynność w ilości równej produkcji wszystkich elementów, to ogólny nakład pracy i środków wytwórczych zmniejszy się. (autor: Frederik Taylor) 32

33 Podstawowe prawa organizacji: prawo koncentracji (interpretacja) Przy tym prawie ważne są takie czynniki jak rodzaj wykonywanej pracy i miejsce działalności, czas, energia. 33

34 Podstawowe prawa organizacji: prawo optymalizacji Optymalizacja metoda wyznaczania najlepszego (optymalnego) rozwiązania (poszukiwanie ekstremum funkcji) z punktu widzenia określonego kryterium (wskaźnika) jakości (np. kosztu, drogi, wydajności). (autor: Henri Fayol) 34

35 Podstawowe prawa organizacji: prawo optymalizacji (interpretacja) Stosuje się optymalizacje jedno i wielokryterialne. Optymalizacja wielokryterialna występuje w wielu różnych dziedzinach: w projektowania produktu i procesu produkcji, finansów, projektowaniu samolotów, w przemyśle chemicznym, projektowanie samochodu, wszędzie tam gdzie optymalne decyzje muszą być podjęte w obecności kompromisów pomiędzy dwoma lub więcej sprzecznymi celami. 35

36 Podstawowe prawa organizacji: prawo harmonii (w działaniu systemu) Aby osiągnąć sprawność wzorcową pod względem ekonomicznym trzeba dobierać organy z ich charakterystycznymi wykresami i następnie trzeba aby te organy działały w ścisłym ze sobą związku, tak aby każda czynność odbyła się w swoim czasie. (autor: Karol Adamiecki) 36

37 Podstawowe prawa organizacji: prawo harmonii w działaniu systemu (interpretacja) Harmonia działań oznacza że czynniki pracy będą lepsze im lepiej będą dobrane i ze sobą skoordynowane uczestniczące w niej elementy (ludzie, środki działania). 37

38 Zasady naukowego zarządzania Henri FAYOL, Administration Industriele et Generale, 1916 podział pracy autorytet dyscyplina jedność rozkazodawstwa jedność kierownictwa podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu wynagrodzenie - motywacja 38

39 Zasady naukowego zarządzania centralizacja - koncentracja hierarchia - struktura ład - harmonia systemu ludzkie traktowanie podwładnych - harmonia stosunków międzyludzkich inicjatywa stabilność personelu zgranie personelu 39

40 Podsumowanie 1. Przedmiotem nauki OiZ są organizacje i zachodzące w nich procesy, ze szczególnym uwzględnieniem procesów kierowania. 2. Złożone z ludzi i zasobów materialnych organizacje rozpatrywane są z punktu widzenia ich celowości, sprawności i efektywności, na które decydujący wpływ mają funkcje i techniki kierowania. 3. OiZ umożliwia rozpatrywanie organizacji w aspekcie rzeczowym i podmiotowym 40

41 Pytania (1) 1. Wymień elementy macierzy rozwoju organizacji i krótko je scharakteryzuj. 2. Wykaż osiągnięcia poszczególnych szkół i nurtów w ogólnym dorobku OiZ. 3. Na bazie jakich dziedzin nauki zbudowana jest OiZ? 4. Wymień podstawowe prawa organizacji. 5. Wymień zasady naukowego zarządzania. 41

42 Pytania (2) 1. Jakie zastosowanie w praktyce mają zasady zarządzania Taylora? 2. Czy cykl organizacyjny Le Chateliera może być przydatny w przygotowaniu się do egzaminów? 3. Opisz hierarchię potrzeb człowieka według Maslova i wyjaśnij, które z nich wpływają na chęć zdobywania wiedzy? 4. Jakie wnioski praktyczne dla kierownika wypływają z badan socjologicznych Mayo? 42

43 Pytania (3) 1. Przedstaw istotę badań operacyjnych. 2. Scharakteryzuj ujęcie systemowe w analizie organizacji. 3. Na czym polega podejście sytuacyjne w rozwiązywaniu problemów organizacyjnych? 4. Jaka jest przydatność prakseologii w kierowaniu? 5. Jakie style zarządzania preferowane są przez menedżerów z obszaru europejskiego? 43

44 Pytania (4) 1. Scharakteryzuj przedmiot nauki OiZ. 2. Wyjaśnij rzeczowe, czynnościowe i atrybutowe ujęcie organizacji. 3. Zdefiniuj zarządzanie instytucjonalne i funkcjonalne. 4. Scharakteryzuj relacje zachodzące między zarządzaniem, administrowaniem i kierowaniem a rzeczywistymi relacjami między ludźmi w rzeczywistych organizacjach. 44

45 Pytania (5) 1. Przedstaw prawa organizacji i ich zastosowanie w zarządzaniu. 2. Wymień zasady naukowego zarządzania i ich przydatność w kierowaniu. 45

46 Literatura Czermiński A., Grzybowski M., Ficoń K., Podstawy organizacji i zarządzania, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni, Gdynia 1999, s.9-41 (on-line: y_cyfrowe/podstawy_organizacji_i_zarza dzania.pdf), [5,45 MB]. 46

47 Dziękuję za uwagę. Zapraszam na kolejne zajęcia. 47