Raport z badania zrealizowanego przez PBS DGA Sp. z o.o. Sopot, sierpień 2009

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Raport z badania zrealizowanego przez PBS DGA Sp. z o.o. Sopot, sierpień 2009"

Transkrypt

1 Postawy względem migracji zarobkowych. Analiza porównawcza aglomeracji wrocławskiej, drezdeńskiej i lwowskiej pod kątem otwierania się nowych rynków pracy i związanych z tym migracji zarobkowych stan obecny i perspektywy. Raport z badania zrealizowanego przez PBS DGA Sp. z o.o. Sopot, sierpień Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Projektu VIA REGIA PLUS

2 Projekt zrealizowany przez: PBS DGA Sp. z o.o. Ul. Junaków 2, Sopot tel. (0 58) fax (0 58) przy współpracy: Human Capital Business Sp. z o.o. Ul. Junaków 2, Sopot tel. (0 58) fax (0 58) Koordynacja prac merytorycznych Joanna Michałowska, Aleksandra Krotowska-Cacha Koordynacja prac terenowych Rafał OŜarowski, Aleksandra Krotowska-Cacha Realizacja prac terenowych Polska: PBS DGA Sp. z o.o. Niemcy: Institut für Marktforschung GmbH Ukraina: InMind market research & consulting Wsparcie eksperckie, analizy danych zastanych, wnioski i rekomendacje Bartłomiej Piotrowski ekspert ds. rynku pracy Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Projektu VIA REGIA PLUS 2

3 SPIS TREŚCI STRESZCZENIE (EXECUTIVE SUMMARY)... 4 MIGRACJE - PRZYPADEK POLSKI (WROCŁAWIA)... 4 MIGRACJE - WROCŁAW... 6 MIGRACJE - PRZYPADEK UKRAINY (LWOWA)... 7 MIGRACJE - LWÓW... 7 MIGRACJE - NIEMCY - PRZYPADEK DREZNA... 8 STRESZCZENIE WYNIKÓW BADAŃ PIERWOTNYCH... 9 AGLOMERACJA DREZDEŃSKA... 9 AGLOMERACJA WROCŁAWSKA... 9 AGLOMERACJA LWOWSKA...10 WNIOSKI I REKOMENDACJE WYNIKI BADAŃ PIERWOTNYCH METODOLOGIA...20 PRÓBA...20 OSOBY BADANE...20 STATUS ZAWODOWY RESPONDENTÓW...21 MIGRACJE - DOŚWIADCZENIA CHARAKTERYSTYKA MIGRACJI...24 PRACA NIEZALEGALIZOWANA...26 MOTYWACJE...27 MIGRUJĄCY CZŁONKOWIE GOSPODARSTWA DOMOWEGO...28 MIGRACJE PLANY NA PRZYSZŁOŚĆ CHARAKTERYSTYKA PLANOWANYCH MIGRACJI...30 PRACA NA CZARNO...33 MOTYWACJE...33 POTENCJALNA GOTOWOŚĆ DO MIGRACJI WYNIKI ANALIZY DANYCH WTÓRNYCH WSTĘP...39 BADANIA NAD MIGRACJAMI - PROBLEMY...41 MIGRACJE UREGULOWANIA PRAWNE...43 MIGRACJE PRZYPADEK POLSKI WPŁYW MIGRACJI ZAROBKOWYCH NA GOSPODARKĘ I ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ORAZ ZAGROśENIE DRENAśEM MÓZGÓW...51 MIGRACJE - WROCŁAW...59 POSTAWY WOBEC MIGRANTÓW...59 MIGRACJE - PRZYPADEK LWOWA (UKRAINY) POZYTYWNE I NEGATYWNE SKUTKI MIGRACJI ZAROBKOWEJ DLA UKRAINY...64 MIGRACJE - LWÓW...65 UKRAIŃCY W POLSCE...66 MIGRACJE - PRZYPADEK DREZNA ZATRUDNIENIE W POLSKO-NIEMIECKO-CZESKIM TRÓJKĄCIE PAŃSTW...68 MIGRACJE DO NIEMIEC...70 BIBLIOGRAFIA

4 STRESZCZENIE (EXECUTIVE SUMMARY) Analiza danych wtórnych dotyczących migracji miała za cel ukazanie stanu rzeczywistego oraz perspektyw i postaw względem migracji w badanych krajach (Polska, Niemcy, Ukraina) ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji w aglomeracjach wrocławskiej, drezdeńskiej i lwowskiej. Istotnym elementem analizy miało teŝ być pokazanie, jaki jest wpływ migracji zarobkowych na rozwój przedsiębiorstw. Badanie zjawiska migracji w poszczególnych krajach jest niezmiernie trudne. Wynika to zarówno z róŝnych definicji zjawiska i załoŝeń metodologicznych (kogo uznać za migranta - wyjeŝdŝającego na stałe, czy równieŝ na krótki okres), jak i trudności z monitoringiem migrantów (zasady rejestracji i usuwania z rejestrów). Na problem ten zwracają uwagę zarówno badacze polscy, jak i ukraińscy. Obraz migracji wyłaniający się z tych danych musi uwzględniać fakt, iŝ większość z posiadanych danych i analiz została pozyskana w okresie prosperity poprzedzającym aktualny kryzys. Otrzymane i analizowane wyniki opisują rzeczywistość w innych uwarunkowaniach i róŝnej od aktualnej sytuacji ekonomicznej tymczasem, jak wykazują przykłady poprzednich tego typu kryzysów, mają one istotny wpływ na zjawisko migracji. Pamiętając o tych ograniczeniach trzeba m.in. zauwaŝyć: Migracje na niespotykaną dotychczas skalę są dziś cechą charakterystyczną współczesnej, zglobalizowanej rzeczywistości. Dane ONZ mówią dziś o ok. 200 mln migrantów w 2007 r. (dwukrotnie więcej niŝ w 1980) z tego ok. 64 milionów migrantów przebywa w Europie. Sytuacja badanych krajów (miast) nie róŝni się od tej globalnej. Wolny przepływ osób to dziś jedna z fundamentalnych wolności Unii Europejskiej, która miała zagwarantować kaŝdemu obywatelowi UE prawo do swobodnej decyzji o miejscu zamieszkania, zatrudnienia, podróŝowania. Tak teŝ pojmuje ją 53% ankietowanych mieszkających w krajach naleŝących do UE. Migracje - przypadek Polski (Wrocławia) Mówiąc o migracjach Polaków trzeba na wstępie podkreślić, iŝ jedną z charakterystycznych cech polskiego rynku pracy jest generalnie niska mobilność zawodowa i terytorialna zasobów ludzkich - współczynnik mobilności terytorialnej wynosi dla Polski 0,08 procent jest on dramatycznie niski w porównaniu ze średnią dla krajów OECD wynoszącą 0,16 procent. Jest to po części związane z wadami polskiego systemu edukacji, a takŝe problemami z mieszkaniami oraz słabym rozwojem transportu publicznego i sieci dróg. W rezultacie na migrację (czy to wewnętrzną, czy zewnętrzną) decydują się nieliczne, stosunkowo najbardziej aktywne jednostki a przy równoczesnym rozwoju transportu międzynarodowego wyjazd za granicę jest stosunkowo łatwą (czasem nawet łatwiejszą) alternatywą dla migracji wewnętrznej. Szacuje się 1, Ŝe w końcu 2007 roku poza granicami Polski przebywało czasowo ok tys. osób, przy czym ponad 1925 tys. w Europie. Zdecydowana większość emigrantów z Polski przebywała w krajach członkowskich UE ok tys. Większość wyjazdów miała charakter sezonowy i owa sezonowość zatrudnienia Polaków stała się głównym wyznacznikiem polskiej emigracji zarobkowej po zniesieniu obowiązku wizowego przez kraje Europy Zachodniej po 1989 roku. Nie zmienił się obecny główny kierunek migracji zatrudnieniowych, którym nadal pozostają Niemcy. Zatrudnienie w tym 1 _2004_2007.pdf 4

5 kraju ma jednak głównie charakter sezonowy (do trzech miesięcy). JeŜeli zestawić dane dotyczące migracji Polaków w ujęciu całorocznym to okazuje się, iŝ skala migracji do Wielkiej Brytanii i Niemiec jest na podobnym poziomie. Zmienił się natomiast rodzaj migracji do Niemiec. Dane wtórne oraz opinie dowodzą, Ŝe w ostatnich latach nastąpił spadek pracowników sezonowych (w 2008 r. - wynik kursu ). Po przystąpieniu Polski do UE nie nastąpił gwałtowny wzrost zatrudnienia Polaków na skutek wprowadzenia okresów przejściowych. Jednak w wyniku wprowadzenia swobody świadczenia usług i prowadzenia działalności gospodarczej nastąpił wzrost samozatrudnienia, które jest na granicy legalności (tzw. ukryte zatrudnienie). W 2006 r. w RFN zarejestrowanych było 21 tys. firm rzemieślniczych, z czego 95%, tj. 19,9 tys. zostało zarejestrowanych po 2004 r. Łatwiej i taniej jest załoŝyć firmę aniŝeli ubiegać się o legalne zatrudnienie. W konsekwencji spadła równieŝ liczba podejmujących pracę w ramach kontyngentów. W sezonie 2005/2006 wykorzystano 74% kontyngentu 7,54 tys. osób; w sezonie 2006/ %, tj. 6,98 tys. osób; w sezonie 2007/ %, tj. 5,37 tys. osób. Kontyngent przewidziano na os. Typowy polski pracownik migrujący, to w ostatnich latach osoba młoda, zmierzająca zarówno do duŝych miast, jak i miasteczek oraz wsi, bezdzietna, stosunkowo dobrze wykształcona, wykonująca z reguły prace nie wymagające wysokich kwalifikacji (robotnik rolny, pomoc domowa, kelner, robotnik budowlany, kucharz) lub prace wymagające wąskich kwalifikacji (np. chirurg klatki piersiowej, glazurnik, masaŝysta). Chęć wyjazdu deklarują przede wszystkim mieszkańcy małych miast, którzy nie widzą dla siebie przyszłości w swoich rodzinnych miejscowościach. Nie ma przesłanek, by uznać, Ŝe drenaŝ mózgów 2 z Polski w okresie transformacji systemowej przybrał niepokojące rozmiary, w szczególności jakikolwiek region Polski lub jakakolwiek grupa czy specjalność zawodowa nie zostały w dotkliwy sposób pozbawione osób wysoko wykwalifikowanych, nie było równieŝ kraju, który by w tym okresie osiągnął szczególne sukcesy w rekrutacji (lub imigracji) specjalistów z Polski. Bardziej niepokojące wydaje się zjawisko określane mianem deprecjacji kwalifikacji 3, czyli sytuacja, kiedy wysoko kwalifikowany pracownik podejmuje za granicą zatrudnienie, które nie wymaga jego kwalifikacji ani dotychczasowego doświadczenia zawodowego. Jego bezpośrednią konsekwencją jest tzw. marnotrawstwo mózgów (brain waste), kiedy to Polacy, z reguły dobrze wykształceni, wykonują prace znacznie poniŝej swoich kwalifikacji. Wpływ migracji na sytuację przedsiębiorstw nie jest tak duŝy, aby stać się dziś generalnie palącym problemem. W 2008 r., jak wykazują badania, pracodawcy przypisują migracjom zarobkowym mniejszy wpływ na procesy zachodzące na krajowym rynku pracy, niŝ w poprzednich latach. W miarę zmian na rynku pracy - wychodzenia z kryzysu - sytuacja moŝe jednak ulec mianie (tak, jak to juŝ było w latach poprzedniej dobrej koniunktury). Akceptacja obcokrajowców na krajowym rynku pracy systematycznie wzrasta i jest niemal powszechna. Zdecydowana większość badanych (86%) sądzi, Ŝe cudzoziemcom powinno się pozwolić na podejmowanie pracy w Polsce. 2 drenaŝ mózgów - terminem tym określa się ściąganie specjalistów wysokiej klasy do innego kraju lub firmy, poprzez zapewnienie im tam lepszych warunków pracy i płacy. 3 Zjawisko deprecjacji kwalifikacji (ang. deskilling) ma miejsce wtedy, gdy wysoko wykwalifikowany pracownik podejmuje za granicą pracę, która nie wymaga jego kwalifikacji ani dotychczasowego doświadczenia zawodowego. Prowadzi to do zjawiska marnotrawstwa mózgów (ang. brain waste). 5

6 Migracje - Wrocław Brakuje wiarygodnych analiz dotyczących potencjału emigracyjnego poszczególnych regionów Polski co jest szczególnie waŝne dla naszych analiz dotyczących w przypadku Polski w szczególny sposób regionu Wrocławia. Dostępne wyniki badań wskazują, Ŝe stosunkowo większym potencjałem emigracyjnym charakteryzują się regiony mniej zurbanizowane. DuŜe miasta Polski opuszcza stosunkowo mniejszy odsetek ludności, co wiąŝe się niewątpliwie z mniejszą stopą bezrobocia i wyŝszym wskaźnikiem zatrudnienia w duŝych aglomeracjach miejskich. Modele ekonometryczne zakładają, Ŝe największym potencjałem migracyjnym cechować się będą regiony najbiedniejsze, poniewaŝ wówczas korzyści ewentualnego wyjazdu są największe. Według CBOS najwięcej osób po 2004 roku wyjechało z regionów południowej i wschodniej Polski. Z przeprowadzonych w ramach jednego z badań wywiadów telefonicznych 4 wynika, Ŝe wyjazdy zagraniczne w latach na czas dłuŝszy niŝ 3 miesiące dotyczą ok. 12% gospodarstw domowych w województwie dolnośląskim, nie są to jednak takŝe dane dla samego Wrocławia a dla całego województwa nieznany jest podział terytorialny. 4 Maria Gruszka Powroty 6

7 Migracje - przypadek Ukrainy (Lwowa) Kryzys społeczno-ekonomiczny, jaki dotknął Ukrainę w latach 90., wywołał zwiększoną emigrację jej ludności zarówno stałą, jak i czasową. Zgodnie z oficjalnymi danymi, w latach z Ukrainy wyjechało ponad 2,5 mln mieszkańców, a przybyło ok. 2,2 mln. Dokładne określenie ilości ukraińskiej siły roboczej na międzynarodowym rynku pracy jest praktycznie niemoŝliwie. PoniewaŜ jeszcze niedawno emigracja była zjawiskiem nietypowym dla naszego społeczeństwa, nie prowadzono odpowiedniej statystyki z tego zakresu. Przykładem braku wiarygodnych danych odnośnie poziomu migracji jest fakt przedstawienia przez IOM w 2008 r. danych dotyczących migracji z Ukrainy w nader szerokim zakresie niepewności sięgającym 0,8 do 7 milionów osób 5. Szacunki odnośnie liczebności emigrantów ukraińskich są najbardziej rozbieŝne i wahają się od 2 mln do nawet 7 mln - piszą z kolei eksperci polscy. NajwaŜniejszą przyczyną migracji zarobkowej był i nadal pozostaje wyŝszy poziom płac w krajach przyjazdu. Dla ludzi, którzy stracili pracę na Ukrainie i długi czas nie mogli znaleźć nowego zatrudnienia, otrzymywali minimalną pensję lub byli na urlopie bezpłatnym, poszukiwanie pracy za granicą staje się jedynym sposobem zabezpieczenia materialnego dla siebie i rodziny. Głównym trendem migracyjnym na Ukrainie są nie odnotowywane przez statystyki migracyjne czasowe wyjazdy zarobkowe. Dane świadczą, Ŝe emigranci z ukraińskich wiosek, zatrudnieni w rolnictwie lub przy pracach pomocniczych, mogą liczyć na 2-3-krotnie wyŝszy poziom pensji niŝ na Ukrainie, z kolei w budownictwie, sferze usług oraz w transporcie nawet krotnie, zaś w transporcie morskim, informatyce, edukacji czy medycynie od 15 do 40-krotnie. Prawie jedna trzecia osób decydujących się na emigrację zarobkową to ludzie młodzi, z wykształceniem średnim lub wyŝszym. Konsekwencją migracji dla Ukrainy jest więc takŝe drenaŝ mózgów. Najlepiej wykształceni ludzie, w tym lekarze, inŝynierowie i nauczyciele akademiccy, opuszczają kraj, gdyŝ widzą za granicą znacznie lepsze moŝliwości rozwoju i warunków pracy - od 1995 roku Ukrainę opuściło 574 profesorów i 1104 doktorów. Migracje - Lwów Zjawisko emigracji zarobkowej dotyczy głównie Ukrainy Zachodniej, której przynajmniej trzecia część mieszkańców (lub członkowie ich rodzin) podjęła poszukiwanie pracy za granicą, a 2/3 z nich pracowało tam w okresie ostatnich 3 lat. W 2008 roku (w porównaniu z 2002 r.) liczba osób wyjeŝdŝających z obwodu lwowskiego wzrosła prawie o jedną trzecią. Obwodowe Centrum Zatrudnienia we Lwowie w 2006 roku oszacowało liczbę osób, które wyemigrowały za granicę w celach zarobkowych było to 101,6 tys. osób, co stanowiło 6,6% ludności w wieku produkcyjnym. 5 Migration in Ukraine: A Country Profile. IOM

8 Migracje - Niemcy - Przypadek Drezna Z danych statystycznych wynika, Ŝe w układzie Niemcy - Polska (i Ukraina) nie istnieje wspólny rynek pracy, - saksoński (drezdeński) rynek pracy jest mało atrakcyjny dla Polaków (większe zainteresowanie landami zachodnimi) - polski rynek pracy jeszcze nie jest atrakcyjny dla Niemców (róŝnice w warunkach zatrudnienia) - stworzenie wspólnego rynku pracy moŝliwe tylko w przypadku konwergencji warunków zatrudnienia oraz poprawy znajomości języka. Jedną z głównych ekonomicznych przesłanek podjęcia przez obywatela polskiego pracy w Niemczech jest kwestia róŝnicy wynagrodzeń netto w połączeniu z kosztem transakcyjnym takiej operacji (dodatkowe mieszkanie, koszty transportu, telekomunikacji). Dochodzą do tego koszty społeczne poluźnienie powiązań rodzinnych, praca na nieco odmiennym kulturowo rynku, ewentualna niechęć do obcokrajowców, konkurujących o miejsca pracy itp. Pozytywne na ogół doświadczenia Polaków na pierwszych pionierskich (po akcesji do UE) rynkach: brytyjskim i irlandzkim spowodowały znaczny odpływ głównie młodych Polaków w tym kierunku. Istotne jest tu ogólnie pozytywne nastawienie władz i ludności krajów goszczących do naszych obywateli. W przypadku niemieckiego rynku pracy, nastawienie takie nie musi się powtórzyć. W niektórych częściach Niemiec gotowość do zatrudnienia obywateli polskich moŝe być nieco niŝsza, a ewentualne napięcia wyŝsze. 80% potencjalnych migrantów z Polski do Niemiec będzie pochodziło z województwa warmińsko-mazurskiego, pomorskiego, zachodniopomorskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego. Drezdeński rynek pracy jest w sytuacji ciągłych niedoborów wysoko kwalifikowanych specjalistów szczególnie z zakresu tzw. high tech. 8

9 STRESZCZENIE WYNIKÓW BADAŃ PIERWOTNYCH Migracje zarobkowe mają inny charakter w kaŝdym z badanych regionów. Szczególnie odznacza się aglomeracja drezdeńska, z uwagi na to, Ŝe jej mieszkańcy migrują głównie wewnątrz własnego kraju. Aglomeracja drezdeńska Badani z tej aglomeracji migrują najwięcej aŝ 15% z nich zmieniło miejsce zamieszkania w ciągu ostatnich 5 lat. Są to jednak, jak juŝ wspomniano, przede wszystkim przemieszczenia wewnątrzkrajowe. Ponad połowa migrujących pozostaje w ramach swojego kraju związkowego, zaledwie 4% wyjeŝdŝa poza granicę Niemiec. Mieszkańcy Drezna i okolic pozostają teŝ na emigracji stosunkowo długo prawie połowa powyŝej 3 lat, 3/4 co najmniej rok. Podczas wyjazdów zarobkowych wykonują głównie pracę umysłową, która zazwyczaj odpowiada ich kwalifikacjom. Wydaje się takŝe, Ŝe zjawisko pracy na czarno podczas wyjazdów zarobkowych dotyka migrujących Niemców w mniejszym stopniu, niŝ pozostałe dwie badane nacje w pytaniu wprost do pracy na czarno przyznaje się zaledwie 0,5% mieszkańców aglomeracji drezdeńskiej, w pytaniu projekcyjnym odsetek pracujących bez pozwolenia szacowany jest na 12% (niekoniecznie jednak dotyczy to samych Niemców, być moŝe obserwowali oni podczas swojego wyjazdu osoby innych narodowości). Motywacją do wyjazdu są dla respondentów z Drezna i okolic przede wszystkim czynniki pozamaterialne: chęć nauki, dostęp do edukacji, kultury czy opieki zdrowotnej, a takŝe brak odpowiednich ofert pracy w miejscu zamieszkania. Z Drezna wyjeŝdŝają i wyjeŝdŝali przede wszystkim ludzie młodzi, w większości męŝczyźni, stanu wolnego i bez rodziny na utrzymaniu. AŜ 46% planujących wyjechać to badani obecnie pozostający bez pracy. Charakterystyka planowanych migracji jest zbliŝona do migracji juŝ odbytych. Mieszkańcy Drezna i okolic ze wszystkich badanych populacji są najbardziej chętni do przeprowadzek (63% dopuszcza moŝliwość przeprowadzki zarobkowej pod pewnymi warunkami). Obwarowują to jednak najbardziej wygórowanymi warunkami finansowymi spośród trzech badanych aglomeracji. Aglomeracja wrocławska Spośród mieszkańców aglomeracji wrocławskiej miejsce zamieszkania w ciągu ostatnich 5 lat zmieniło 9%, i byli to głównie mieszkańcy stolicy województwa dolnośląskiego, w większości kobiety i osoby mające pracę. Zupełnie inaczej, niŝ w regionie drezdeńskim, wygląda charakterystyka wyjazdów z ostatnich 5 lat: ponad 3/4 z nich jako cel miało zagranicę, i jest to najwyŝszy odsetek ze wszystkich trzech badanych regionów. Były to przede wszystkim migracje krótkoterminowe, połowa trwała krócej niŝ rok, tylko 1/4 powyŝej 3 lat. Badani, którzy przeprowadzili się w celach zarobkowych, pracowali przede wszystkim fizycznie i poniŝej swoich kwalifikacji. W pytaniu wprost do pracy na czarno przyznało się 7% Polaków, w pytaniu projekcyjnym odsetek pracujących nielegalnie oszacowano na 25%. Zdecydowanie najwaŝniejszym czynnikiem skłaniającym do migracji były dla mieszkańców aglomeracji wrocławskiej lepsze zarobki jako główny powód migracji wskazało je aŝ 3/4 respondentów, co jest najwyŝszym odsetkiem ze wszystkich badanych regionów. RównieŜ pieniądze są, według badanych z Wrocławia i okolic, głównym zyskiem z emigracji zarobkowych (niemal 70% wskazań). Kolejnym waŝnym czynnikiem skłaniającym do wyjazdu był brak pracy w miejscu zamieszkania (około 1/4 wskazań). 9

10 Obecnie poza domem pozostają głównie ludzie młodzi, nieco więcej męŝczyzn niŝ kobiet. Charakterystyka migracji obecnych jest zbliŝona do charakterystyki migracji z przeszłości. 4/5 Polaków pracuje za granicą, 2/3 fizycznie. Zmianę miejsca zamieszkania w ciągu najbliŝszych 3 lat planuje co dziesiąty mieszkaniec aglomeracji wrocławskiej, i są to, podobnie jak w pozostałych badanych regionach, przede wszystkim ludzie młodzi. Ponad połowa z nich ma wykształcenie średnie. Respondenci planują wyjechać głównie za granicę, i na krótko - 1/3 nie zamierza pozostawać w nowym miejscu zamieszkania dłuŝej niŝ rok. Połowa badanych planuje w nowym miejscu zajmować się praca umysłową, doświadczenie ostatnich 5 lat wskazuje jednak, Ŝe 70% migrantów będzie musiało zadowolić się pracą fizyczną. Główną motywacją do wyjazdu są dla Polaków pieniądze. Mieszkańcy rejonu wrocławskiego są średnio chętni do przeprowadzek. Ich wymagania płacowe są niŝsze o mniej więcej 4 tysiące złotych od wymagań badanych z aglomeracji drezdeńskiej. Aglomeracja lwowska Według deklaracji respondentów, z aglomeracji lwowskiej w ciągu ostatnich 5 lat migrowało niespełna 7% mieszkańców, przy czym odmiennie niŝ w innych badanych regionach - ponad 40% z nich było mieszkańcami wsi, a ponad połowę stanowili ludzie w średnim wieku. W aglomeracji lwowskiej większe nasilenie migracji miało miejsce 4-5 temu niemal połowa migrujących Ukraińców przeprowadzała się w tym czasie, a mniej więcej co czwarty - w ostatnim roku lub 2-3 lata temu. Mieszkańcy regionu lwowskiego preferowali wyjazdy za granicę swojego kraju uczyniła tak ponad połowa z nich. Znacznie częściej niŝ Polacy zmieniali miejsce zamieszkania na inną miejscowość w swym obwodzie (2/5 ogółu migrujących). Podobnie jak w regionie wrocławskim, w aglomeracji lwowskiej połowę wszystkich wyjazdów stanowiły migracje krótkotrwałe, ale 1/3 migrujących pozostawała poza swoim miejscem zamieszkania dłuŝej niŝ 3 lata. Badani z aglomeracji lwowskiej na wyjeździe najczęściej parali się pracą fizyczną, która była poniŝej ich kwalifikacji. Do wykonywania pracy na czarno w pytaniu wprost przyznało się aŝ 31% regionu lwowskiego, w pytaniu projekcyjnym odsetek pracujących nielegalnie Ukraińcy szacowali na 50%. Podobnie jak w Polsce, najwaŝniejszymi czynnikami skłaniającymi badanych z okolic Lwowa do wyjazdu, są lepsze zarobki (3/4 wskazań) i brak odpowiedniej pracy w miejscu zamieszkania (25%), ale takŝe względy osobiste i rodzinne (25% wskazań). Zapytani o to, co zyskali na migracji, mieszkańcy aglomeracji lwowskiej najczęściej wymieniali pieniądze, a takŝe znalezienie dobrej, ciekawej pracy. Poza domem w czasie badania przebywali najczęściej ludzie młodzi, poniŝej 35 roku Ŝycia, bardzo często z wykształceniem wyŝszym (38% pozostających na wyjeździe zarobkowym). 4/5 z nich jako destynację swego wyjazdu wybrało inny kraj. Wykształcenie migrujących osób z aglomeracji lwowskiej mocno kontrastuje z charakterem wykonywanej na wyjeździe pracy: 3/4 Ukraińców na emigracji pracuje fizycznie, zaledwie co czwarty umysłowo. 10

11 Zmianę miejsca zamieszkania w celach zarobkowych w ciągu najbliŝszych 3 lat planuje 13% mieszkańców aglomeracji lwowskiej. AŜ co piąta osoba planująca wyjazd zarobkowy pochodzi ze wsi, a 2/3 to kobiety. Migrować chcą przede wszystkim ludzie młodzi, w większości z wyŝszym wykształceniem. Ukraińcy preferują migracje za granicę, dłuŝsze niŝ rok, a co piąty z nich zamierza wyjechać na zawsze. Respondenci z aglomeracji lwowskiej jako jedyni dopuszczają moŝliwość, Ŝe będą pracować na czarno uwaŝa tak 17% badanych z regionu Lwowa. Co skłania respondentów do planowania przeprowadzki? Podobnie jak w przeszłości są to lepsze zarobki. Oprócz pieniędzy, badani z aglomeracji lwowskiej mają takŝe nadzieję zyskać dzięki wyjazdowi spokój, poczucie bezpieczeństwa i godne Ŝycie. Respondenci z aglomeracji lwowskiej są stosunkowo najmniej chętni do migracji - 42% nigdzie nie chce się przeprowadzać. Osobom chętnym do przeprowadzki jej docelowe miejsce jest raczej obojętne: nieco więcej niŝ 40% z nich byłoby gotowych przeprowadzić się zarówno w granicach swojego obwodu, jak i poza niego, a takŝe poza Ukrainę. Mają oni teŝ najskromniejsze wymagania finansowe, które wystarczyłyby im do opuszczenia dotychczasowego miejsca zamieszkania (niŝsze od niemieckich o około 6,5 tysiąca złotych). 11

12 WNIOSKI I REKOMENDACJE Przygotowane w ramach projektu Raporty obejmujące: Raport z badania ankietowego Analizę istniejących (wybranych) danych wtórnych pokazują, iŝ migracje (z tym, Ŝe we Lwowie i Wrocławiu zagraniczne, w Dreźnie - wewnątrzkrajowe) odgrywają istotną rolę w Ŝyciu opisywanych społeczeństw. Obraz migracji wyłaniający się z tych danych musi uwzględniać fakt, iŝ większość z posiadanych danych i analiz wtórnych została pozyskana w okresie poprzedzającej aktualny kryzys prosperity. Otrzymane i analizowane wyniki opisują rzeczywistość w innych uwarunkowaniach, i róŝnej od aktualnej sytuacji ekonomicznej tymczasem, jak wykazują przykłady poprzednich tego typu kryzysów, mają one istotny wpływ na zjawisko migracji. Otrzymane w wyniku własnych badań sondaŝowych (aktualne!) wyniki pokazują obraz migracji w większości zgodny z rysującym się na podstawie analizy danych wtórnych. Istotną wartością dodaną badań własnych jest doprecyzowanie danych i poszerzenie ilości oraz pogłębienie uzyskanych informacji. W konsekwencji obraz, jakim dysponujemy w wyniku analizy danych wtórnych i przeprowadzonych badań własnych, stwarza zdecydowanie lepszą szansę na wyciagnięcie wniosków i rekomendacji dotyczących polityki wobec zjawiska migracji w opisywanych regionach. Jest to bardzo waŝne, zwłaszcza wobec deklarowanej w wielu miejscach (opinie GUS, IOM, OECD, Partnerów Ukraińskich) słabości istniejących danych statystycznych dotyczących migracji. Stąd pierwszą rekomendacją (wnioskiem), adresowanym zresztą głównie do władz centralnych, jest zintensyfikowanie działań prowadzących do gromadzenia danych w tym zakresie. JeŜeli powaŝnie zamierzamy traktować wyzwania, jakie w dzisiejszym świecie niesie za sobą wzrastający wymiar migracji, niezbędnym staje się dysponowanie adekwatnym zasobem informacji o tym zjawisku. Badania własne takŝe podejmowane lokalnie (czy - jak w przypadku tegoŝ projektu - transgraniczne) to jeden ze sposobów bieŝącego zredukowania efektu opisanych braków. Obraz migracji wynikający z badań, przy zachowaniu lokalnych róŝnic, jest w wielu miejscach zbieŝny dla przypadków Lwowa i Wrocławia. Fakt, iŝ migracje z Drezna to przede wszystkim migracje wewnątrz krajowe, skutkuje odmiennym obrazem zjawiska w tym regionie. Bardzo waŝnym zjawiskiem społecznym jest kwestia opinii mieszkańców wobec zjawiska migracji - 53% ankietowanych mieszkających w krajach naleŝących do UE uwaŝa, Ŝe wolny przepływ osób to jedna z fundamentalnych wolności Unii Europejskiej, która miała zagwarantować kaŝdemu obywatelowi UE prawo do swobodnej decyzji o miejscu zamieszkania, zatrudnienia, podróŝowania 6. Kolejnym istotnym zjawiskiem społecznym jest opinia Polaków o zjawisku migracji w zakresie dopuszczenia obcokrajowców do rynku pracy, która jest obecnie bardzo pozytywna 7. Zdecydowana większość badanych (86%) sądzi, Ŝe cudzoziemcom powinno się pozwolić na podejmowanie pracy w Polsce. Opinia o gotowości akceptacji cudzoziemców na 6 Za Ministerstwo Gospodarki, Wpływ emigracji zarobkowej na gospodarkę Polski, Departament Analiz i Prognoz Warszawa, luty 2007 r. 7 Obcokrajowcy pracujący w Polsce, Komunikat z badań CBOS, Maj 2008 r. 12

13 niemieckim rynku pracy jest odmienna - nie chodzi tutaj tylko o restrykcyjne unormowania prawne, ale takŝe o opinie ludności 8. Ta pewna sprzeczność opinii społecznej, zwłaszcza niemieckiej (sprzeczność tylko częściowa, bo jeŝeli mówimy o 53% akceptacji, to znaczy, iŝ prawie połowa jest innego zdania!) wskazuje na potrzebę dotarcia z informacją o migracji i migrantach do szerszego kręgu odbiorców. Wydaje się, iŝ rzetelna informacja o obopólnych korzyściach, jakie dla lokalnego rozwoju moŝe wnieść zjawisko migracji pracowników, moŝe przyczynić się do przełamania występujących jeszcze dziś w tym zakresie mitów i uprzedzeń. Działania takie podejmują m.in. OIO (agenda ONZ ds. migracji), jak i UE. Warto te działania wspomagać lokalnie takŝe z zaangaŝowaniem w nie organizacji pozarządowych. Jak pokazały badania grupą najczęściej migrującą zarobkowo okazali się mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej aŝ 15% zmieniło miejsce zamieszkania ze względów zarobkowych. Spośród mieszkańców aglomeracji wrocławskiej miejsce zamieszkania w ciągu ostatnich 5 lat zmieniło 9%. W aglomeracji lwowskiej w ciągu ostatnich 5 lat migrowało niespełna 7% mieszkańców. Mówiąc w tym miejscu o migracjach Polaków trzeba podkreślić, iŝ jedną z charakterystycznych cech polskiego rynku pracy jest generalnie niska mobilność zawodowa i terytorialna zasobów ludzkich - współczynnik mobilności terytorialnej wynosi dla Polski 0,08 procent jest on dramatycznie niski w porównaniu ze średnią dla krajów OECD wynoszącą 0,16 procent 9. Na badanych obszarach najbardziej mobilne okazały się osoby młode, poniŝej 35 roku Ŝycia: w aglomeracji drezdeńskiej stanowiły niemal 80% wszystkich migrujących, w obszarze wrocławskim niecałe 60%, a w aglomeracji lwowskiej 42%. W aglomeracji lwowskiej migrowało stosunkowo wiele osób w wieku średnim: nieco ponad połowa migrujących miała lata. Zdecydowana większość osób zmieniających miejsce zamieszkania to osoby obecnie pracujące, przy czym tendencja ta najmniej wyraźna jest w aglomeracji drezdeńskiej co jest spowodowane stosunkowo duŝym odsetkiem migrujących studentów w tym regionie. W dwóch pozostałych aglomeracjach 3/4 migrujących to pracujący. Dane te ukazują odmienny od medialnego oglądu obraz migranta to nie bezrobotni i wykluczeni migrują. Robią to w pierwszym rzędzie młodzi i aktywni pracujący (często ze stratą dla lokalnego rynku pracy). Rekomendacją wynikającą z tegoŝ zjawiska dla władz polskich (takŝe lokalnych) wydaje się celowość systemowego wsparcia dla mobilności krajowej. Większa elastyczność pracowników przejawiająca się gotowością zmiany miejsca zamieszkania w celu znalezienia pracy (pokazywana w przypadku Drezna i generalnie Niemiec) moŝe być takŝe wskazówką dla rozwiązań rodzimych (a takŝe dla ukraińskiego rynku pracy). Znakomita większość (co najmniej 70%) badanych ze wszystkich trzech aglomeracji spodziewa się, Ŝe znajdzie pracę na poziomie swych kwalifikacji, szczególnie wyraźnie nastawienie to widać wśród mieszkańców aglomeracji drezdeńskiej (82%). O ile w przypadku tych ostatnich, oczekiwania te wydają się uzasadnione, gdyŝ tylko co dziesiąty Niemiec, pracujący poza miejscem stałego zamieszkania, wykonywał pracę poniŝej kwalifikacji, o tyle w przypadku pozostałych badanych regionów prognozy te 8 Tomasz Kalinowski, Niemiecki rynek pracy skutki ewentualnego otwarcia dla Polski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 9 High unemployment in Poland not only a labour market problem, Ecfin Country Focus, European Commission, Directorate General for Economic and Financial Affairs 13

14 rozmijają się z danymi z przeszłości, kiedy to znaczna część (bo 40%) migrujących z Polski i Ukrainy pracowała poniŝej swych kwalifikacji. Wśród zjawisk opisanych w analizowanych badaniach na szczególną uwagę zasługuje zjawisko określane mianem deprecjacji kwalifikacji, czyli sytuacja, kiedy wysoko kwalifikowany pracownik podejmuje za granicą zatrudnienie, które nie wymaga jego kwalifikacji ani dotychczasowego doświadczenia zawodowego. Jego bezpośrednią konsekwencją jest tzw. marnotrawstwo mózgów (brain waste), a jest to zjawisko społecznie bardziej negatywne nawet od medialnie nagłaśnianego zjawiska drenaŝu mózgów, jako Ŝe nie przynosi w dłuŝszym wymiarze czasu korzyści Ŝadnej ze stron, skutkując za to deprecjacją kwalifikacji migranta 10. Dlatego teŝ warto zastanowić się nad metodami zapobieŝenia (czy raczej ograniczenia) efektów tego zjawiska. Prawie jedna trzecia osób decydujących się na emigrację zarobkową z Ukrainy to ludzie młodzi z wykształceniem średnim lub wyŝszym. Konsekwencją migracji dla Ukrainy jest więc takŝe drenaŝ mózgów. Sytuacja na Ukrainie jest zatem pod tym względem inna niŝ w Polsce. Proponowane ewentualne działania są jednak w znaczącej mierze analogiczne do tych, proponowanych ze względu na zagroŝenia związane ze zjawiskiem deprecjacji kwalifikacji. Samego zjawiska nie da się zapewne wyeliminować, przynajmniej tak długo, jak długo będzie istniała wysoka dysproporcja w zarobkach pomiędzy badanymi krajami, a w konsekwencji jak długo bardziej będzie się opłacało podjąć indywidualnie decyzję o rezygnacji ze swojego statusu zawodowego na rzecz zdecydowanie wyŝszych zarobków. Dla mieszkańców regionu lwowskiego i wrocławskiego zdecydowanie najwaŝniejszym czynnikiem skłaniającym do migracji są właśnie lepsze zarobki (w Polsce i na Ukrainie odpowiednio 3/4 i połowa wskazań). Trudno teŝ wskazać rekomendować jeden złoty środek dla ograniczenia efektów tego zjawiska. Potrzeba tutaj konsekwentnego wdraŝania równolegle całego szeregu przedsięwzięć. Na pewno potrzebne jest sprawne transgraniczne pośrednictwo i poradnictwo pracy. Warto tutaj sięgnąć w maksymalnie szerokim zakresie do usług i doświadczeń EURES. Szersza organizacja wspólnych przedsięwzięć transgranicznych przez urzędy pracy (z wykorzystaniem m.in. doświadczeń polsko-czeskich dni doradczych,transgranicznych polsko-niemieckich targów pracy, czy planowanych wspólnych szkoleń dla pracowników urzędów, organizowanych w województwie dolnośląskim) to kolejny pomysł do naśladowania i wykorzystania w tym zakresie. Wartym wykorzystania (po odpowiednim zaadaptowaniu) wydaje się teŝ przykład Lwowa. W wielu szkołach ustawiono tam specjalne terminale z informacjami dotyczącymi orientacji zawodowej, ukazującymi zalety pracy w kraju. Portale te zawierają listy krajów, z którymi Ukraina ma podpisane umowy o zatrudnieniu. Dotarcie z informacją o kwestiach związanych z migracją (a takŝe generalnie zachowaniach na rynku pracy) do młodzieŝy szkolnej to waŝne i istotne wyzwanie. Dodatkowym istotnym problemem jest ten sygnalizowany przez respondentów badania pracodawców, przeprowadzonego w 2007 r. przez KPMG 11. Zwracają oni uwagę na kwestię pierwszej pracy dla absolwentów, którzy - nie mając jej - emigrują i pracują najczęściej niezgodnie z kwalifikacjami, co powoduje, Ŝe jest im takŝe potem (po 10 Wpływ emigracji zarobkowej na gospodarkę, Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa, luty 2007 r. op. cit. 11 Migracja pracowników szansa czy zagroŝenie? Raport KPMG Doradztwo Gospodarcze 2007 r. 14

15 ewentualnym powrocie) duŝo trudniej o zatrudnienie zgodne z poziomem wykształcenia. Organizacja staŝy absolwenckich (takŝe w ramach współpracy międzynarodowej) to jedno z moŝliwych narzędzi zapobiegawczych. Warto tutaj sięgnąć do istniejących juŝ doświadczeń pierwszych inicjatyw takiej współpracy(politechnika Drezdeńska) Na rolę nauki języków, w tworzeniu dobrej moŝliwości pracy za granicą, zwracają uwagę Partnerzy Projektu z Drezna. Znajomość, choćby podstawowa, języka obcego, w sposób znaczący zwiększa szanse migranta na uczciwe warunki Ŝycia i pracy w kraju docelowym. Partnerzy z Drezna wskazują w przekazanych materiałach na wysokie lokalne zapotrzebowanie na specjalistów z zakresu High Tech. MoŜliwości współpracy w tego typu zakresie zapotrzebowań na pracę zazwyczaj wykraczają w praktyce poza usługi świadczone przez publiczne słuŝby zatrudnienia. Potrzeba tutaj m.in. nowych rozwiązań np. współpracy pomiędzy przemysłem (organizacjami pracodawców) a wyŝszymi uczelniami. Sytuacja wysoko kwalifikowanych migrantów, jak pokazują badania, jest często przykładem klasycznego braku wzajemnej informacji i sprawnego pośrednictwa pracy. Z jednej strony istnieje w gospodarce kraju docelowego (np. w rejonie Drezna) zapotrzebowanie na specjalistów; równocześnie specjaliści z krajów emigracyjnych (np. z Wrocławia lub Lwowa) obejmują stanowiska znacznie poniŝej ich kwalifikacji. Istniejące systemy pośrednictwa pracy (w tym nieźle na ogół oceniany EURES), jak widać, nie są w stanie temu zapobiec. Stąd wdaje się, iŝ istnieje zapotrzebowanie na włączenie w tym zakresie pozapublicznych agencji pośrednictwa pracy. Jak pokazują omawiane badania, migracja jest istotnym czynnikiem oddziaływania na lokalne gospodarki przede wszystkim na rynek pracy. Migranci mają w zwyczaju transferować do domu pokaźną część swoich zarobków w róŝnych formach. Wpływ migracji pracowniczych na rozwój ekonomiczny mikroregionów, z których pochodzą migranci, jest jednak (z nielicznymi wyjątkami) bardzo ograniczony. Podstawową przyczyną tego zjawiska jest niska skłonność ze strony gospodarstw migranckich do oszczędzania lub inwestowania. Szereg krajów rozwijających się stosuje róŝnorodne systemy zachęt w celu przyciągania transferów pienięŝnych migrantów. Współpraca z sektorem bankowym, działalność instytucji wspomagania przedsiębiorczości, wydawnictwa i portale propagujące przedsiębiorczość itp. to powszechnie stosowane rozwiązania. Generalnie uznaje się jednak, iŝ najskuteczniejszą metodą oddziaływania na wysokość przekazywanych przez migrantów środków, jest poprawa klimatu dla przedsiębiorczości w kraju jego pochodzenia (co de facto jest jednocześnie czynnikiem redukującym strumień migracyjny). Dobrym przykładem kierunku, w jakim winno postępować wspomaganie przedsiębiorczości migrantów, są polskie doświadczenia z działalnością portalu Powroty. Strona rządowa pomaga Polakom planującym powrót do kraju. Radzi, jak przejść przez wszelkie praktyczne i formalne trudności, które mogą napotkać przy przenosinach do Polski, a takŝe - jak znaleźć pracę lub załoŝyć działalność gospodarczą w kraju. W specjalnym podserwisie Regiony - Powracający do kraju Polacy mogą dowiedzieć się o lokalnych i regionalnych inicjatywach skierowanych do osób wracających z emigracji, nowych inwestycjach oraz moŝliwościach rozwoju kariery zawodowej. 15

16 Z badań wynika takŝe, Ŝe migracja ma pozytywny wpływ na intensywność bilateralnej wymiany handlowej. Wskazuje się przy tym na dwie przyczyny tej zaleŝności. Po pierwsze, migranci mają skłonność do preferowania znanych im produktów z rynku kraju, z którego pochodzą, co stymuluje wzrost eksportu do kraju, w którym się osiedlają. Po drugie, migracja między dwoma krajami sprzyja obniŝce kosztów transakcyjnych w handlu bilateralnym. Ten drugi czynnik stymuluje wzrost zarówno eksportu, jak i importu. TakŜe i ten wymiar ekonomiczny migracji moŝe być wspomagany np. poprzez działalność organizacji (izb) przemysłowo-handlowych. Stwierdzono, Ŝe wyjazd za granicę ma pozytywny wpływ na europejską autoidentyfikację emigrantów zarobkowych z zachodu, centrum i południa Ukrainy. Wśród tej kategorii ankietowanych (w porównaniu ze wskaźnikiem ogólnym) jest nieco więcej osób uwaŝających się za Europejczyków. Mimo pokazanych w badaniach własnych trudnych warunków pracy ok. 70% obywateli Ukrainy jest zadowolonych z wyjazdów, i są gotowi powtórzyć je, jeŝeli będzie taka moŝliwość. Około 85% migrantów chciałoby zrealizować takie wyjazdy pilotowane przez instytucje państwowe i z odpowiednią opieką socjalną warto wyciągnąć z tego stosowne wnioski. Szczególnie waŝne jest to w świetle otrzymanych wyników badań dotyczących pracy na czarno. Respondentów w badaniu zapytano wprost, czy podczas wyjazdu zarobkowego pracowali legalnie, czy na czarno. Wykonywanie pracy nielegalnie potwierdziło zaledwie 0,5% mieszkańców aglomeracji drezdeńskiej, warto jednak dodać, Ŝe 14% z nich odmówiło odpowiedzi na tak zadane pytanie. Do wykonywania pracy na czarno przyznało się 7% mieszkańców aglomeracji wrocławskiej (2% odmów) i aŝ 31% z regionu lwowskiego (6% odmów). Respondentów poproszono o podanie, ile osób, pracujących w tym samym czasie w tym samym, co respondenci miejscu, pracowało legalnie, a ilu na czarno. Zgodnie z oczekiwaniami, w tak zadanym pytaniu odsetek pracujących nielegalnie wzrasta we wszystkich badanych aglomeracjach do 13% wśród migrantów z okolic Drezna, 25% wśród migrujących Polaków, aŝ do 50% wśród migrantów z Ukrainy. NaleŜy przypuszczać, Ŝe to właśnie te liczby lepiej odzwierciedlają rzeczywiste proporcje pracujących legalnie i nielegalnie w ciągu minionych 5 lat. Jednocześnie, jak pokazują inne z badań dotyczące pracy na czarno w Polsce, niemal wszyscy badani obywatele Ukrainy podkreślali, Ŝe kiedyś, w dłuŝszej perspektywie czasowej, chcieliby podjąć legalną pracę i ustabilizować swoją sytuację w Polsce. Nie wydaje się jednak, by cokolwiek sami w tej sprawie robili. Kwestia legalizacji pobytów nie jest zadaniem łatwym, zwłaszcza w odniesieniu do pracowników spoza UE. Warto jednak takie próby podejmować, zdając sobie sprawę z ograniczonych efektów podejmowanych działań. Współpraca transgraniczna pomiędzy publicznymi słuŝbami zatrudnienia, współpraca pomiędzy organizacjami pracodawców i zaangaŝowanie organizacji pozarządowych to właściwe kroki w kierunku ograniczania zjawiska pracy na czarno. W aglomeracji lwowskiej najbardziej mobilni są mieszkańcy wsi (ponad 40% migrujących). Wobec oczywistego gorszego dostępu do instytucji wspomagających migracje trzeba - w celu zapewnienia potencjalnym migrantom lepszej informacji - podjąć próby współpracy z instytucjami na szczeblu lokalnym (wiejskim). Z badań wynika, iŝ zarówno w aglomeracji wrocławskiej, jak i lwowskiej, częściej migrują kobiety po około 70% migrujących. W obszarze drezdeńskim większość, bo 60% 16

17 migrujących, stanowili męŝczyźni; podobne badania przeprowadzone na terenie Saksonii wykazują większą mobilność kobiet. Z kwestią migracji kobiet związane jest dodatkowe niebezpieczeństwo. Ukraina jest jednym z najwaŝniejszych państw europejskich, z którego rekrutują się ofiary międzynarodowego handlu ludźmi, jak równieŝ krajem tranzytowym dla przemytu kobiet z innych państw obszaru WNP oraz Azji. Informacje o tym problemie (np. we współpracy z organizacją La Strada) winny docierać jak najszerzej do potencjalnych migrantek. Przyszłość zjawiska migracji, w świetle otrzymanych wyników dotyczących planów mieszkańców badanych regionów, rysuje się względnie stabilnie. Zmianę miejsca zamieszkania w celach zarobkowych w ciągu najbliŝszych 3 lat planuje mniej więcej co dziesiąty mieszkaniec badanych aglomeracji (z aglomeracji lwowskiej 13%, drezdeńskiej 12%, wrocławskiej 9%). Bardziej chętne do migracji są osoby, które juŝ kiedyś migrowały. Potencjalni migranci to przede wszystkim mieszkańcy głównych miast, szczególnie w aglomeracji drezdeńskiej, w której niemal 80% rozwaŝających wyjazd zarobkowy to właśnie mieszkańcy Drezna. W rejonie Lwowa aŝ co piąta osoba planująca wyjazd zarobkowy pochodzi ze wsi. Planujący przeprowadzkę z okręgu drezdeńskiego to w dwóch trzecich męŝczyźni. W aglomeracji lwowskiej proporcje płci odwracają się znakomita większość planujących wyjazd to kobiety. W okolicach Wrocławia proporcje płci są zrównowaŝone. Zgodnie z przewidywaniami, migrować zamierzają przede wszystkim ludzie młodzi, poniŝej 35 roku Ŝycia tendencja ta ma miejsce we wszystkich badanych aglomeracjach. W aglomeracji drezdeńskiej i wrocławskiej ponad połowa osób planujących przeprowadzkę w celach zarobkowych, to osoby z wykształceniem średnim, w aglomeracji lwowskiej większość potencjalnych migrujących ma wykształcenie wyŝsze. Co skłania respondentów do planowania przeprowadzki? Dla badanych z aglomeracji wrocławskiej i aglomeracji lwowskiej są to podobnie jak w przeszłości lepsze zarobki, które mogą uzyskać poza miejscem swego zamieszkania. Stosunkowo najmniej chętni do migracji okazali się respondenci z aglomeracji lwowskiej (42% nigdzie nie chce się przeprowadzać), najbardziej mieszkańcy Drezna i okolic (63% dopuszcza moŝliwość przeprowadzki zarobkowej pod pewnymi warunkami). Dane te - ujawniając, jak juŝ zostało powiedziane, w miarę stabilny obraz zjawiska migracji wskazują jednocześnie na konieczność stałego (nie akcyjnego) prowadzenia aktywnej polityki w tym zakresie teraz i w przewidywalnej przyszłości. 17

18 Migracje - Główne Problemy - Rekomendacje Zjawisko Adresat Rekomendacje W miarę stabilny obraz gotowości do migracji takŝe w przyszłości Administracja Rządowa Władze Samorządowe Konieczność stałego (nie akcyjnego) prowadzenia aktywnej polityki w tym zakresie teraz i w przewidywalnej przyszłości. Migrują w pierwszym rzędzie pracujący (często ze stratą dla lokalnego rynku pracy),młodzi i aktywni Brak zorganizowanego rynku pracy w sąsiedztwie transgranicznym Administracja Rządowa Władze Samorządowe/Lokalne Władze Samorządowe/Lokalne Rekomendacją wynikającą z tegoŝ zjawiska dla władz (takŝe lokalnych) wydaje się celowość systemowego wsparcia dla pracowniczej mobilności krajowej(pośrednictwo i poradnictwo zawodowe na szczeblu ponad powiatowym, wsparcie finansowe na przeprowadzki, współpraca instytucji edukacyjnych). Sprawne transgraniczne pośrednictwo i poradnictwo pracy. Warto tutaj sięgnąć w maksymalnie szerokim zakresie do usług i doświadczeń EURES. Szersza organizacja wspólnych przedsięwzięć transgranicznych przez urzędy pracy. Znajomość, choćby podstawowa, języka obcego, w sposób znaczący zwiększa szanse migranta na uczciwe warunki Ŝycia i pracy w kraju docelowym Administracja Rządowa Władze Samorządowe/Lokalne Intensyfikacja nauki języków szerszy dostęp do nauki dla młodzieŝy(szczególnie w szkolnictwie ponadpodstawowym wszelkiego typu); Edukacja językowa nakierowana na podstawowe umiejętności komunikacyjne; Organizacja szkoleń językowych dla poszukujących pracy. Brak wiedzy o migracji (a takŝe generalnie zachowaniach na rynku pracy) wśród młodzieŝy szkolnej Marnowanie kwalifikacji, absolwenci-migranci pierwszą pracę znajdują poniŝej swoich kwalifikacji Administracja Rządowa Władze Samorządowe/Lokalne Administracja Rządowa Władze Samorządowe/Lokalne Dotarcie z informacja do szerokiego kręgu młodzieŝy (przykład Lwowa) - specjalne terminale z informacjami dotyczącymi orientacji zawodowej i migracji w szkołach. Organizacja staŝy absolwenckich (takŝe w ramach współpracy międzynarodowej) to jedno z moŝliwych narzędzi zapobiegawczych. 18

19 Migracje - Główne Problemy - Rekomendacje Zjawisko Adresat Rekomendacje Sytuacja wysoko kwalifikowanych migrantów podejmujących pracę poniŝej swoich kwalifikacji, jak pokazują badania, jest często przykładem klasycznego braku wzajemnej informacji i sprawnego pośrednictwa pracy Powroty bariery Legalizacja pobytów Władze Samorządowe/Lokalne Administracja Rządowa Władze Samorządowe/Lokalne Władze Samorządowe/Lokalne Istniejące systemy pośrednictwa pracy (w tym nieźle na ogół oceniany EURES), jak widać, nie są w stanie temu zapobiec. Stąd wdaje się, iŝ istnieje zapotrzebowanie na włączenie w tym zakresie pozapublicznych agencji pośrednictwa pracy. Potrzeba tutaj takŝe nowych rozwiązań np. współpracy pomiędzy przemysłem (organizacjami pracodawców) a wyŝszymi uczelniami. Wykorzystanie polskich doświadczenia z działalnością portalu Powroty. Współpraca transgraniczna pomiędzy publicznymi słuŝbami zatrudnienia; Współpraca pomiędzy organizacjami pracodawców; ZaangaŜowanie organizacji pozarządowych; Warto takie próby podejmować, zdając sobie sprawę z ograniczonych efektów podejmowanych działań. Ograniczony zakres przekazywania przez migrantów środków na inwestycje Administracja Rządowa Władze Samorządowe/Lokalne Systemy zachęt w celu przyciągania transferów pienięŝnych migrantów poprzez współpracę z sektorem bankowym; Wyspecjalizowane działalność instytucji wspomagania przedsiębiorczości, wydawnictwa i portale propagujące przedsiębiorczość itp.; Generalnie uznaje się jednak, iŝ najskuteczniejszą, jest poprawa klimatu dla przedsiębiorczości w kraju pochodzenia (co de facto jest jednocześnie czynnikiem redukującym strumień migracyjny). 19

20 WYNIKI BADAŃ PIERWOTNYCH Metodologia Badanie miało charakter ilościowy i było realizowane w czerwcu i lipcu 2009 r., zgodnie ze specyfikacją zamówienia w trzech krajach: w Niemczech, Polsce i na Ukrainie. Wywiady przeprowadzone zostały za pomocą badania telefonicznego CATI (technika ankieterskich wywiadów telefonicznych z systemowym wspomaganiem komputerowym). Przy realizacji projektu pracowali wykwalifikowani i przeszkoleni ankieterzy. W kaŝdym z 3 krajów badanie przeprowadzono na próbie ok osób w wieku od 18 do 64 lat. Taka wielkość próby pozwala na bezpieczne wnioskowanie na poziomie kaŝdego badanego kraju. Respondentami byli: a) W Polsce: mieszkańcy Wrocławia i powiatów: wrocławskiego, oleśnickiego, oławskiego, strzelińskiego, średzkiego, wołowskiego, trzebnickiego i milickiego; b) W Niemczech: mieszkańcy Drezna i gmin: Pirna, Freital, Radebeul, Meissen, Coswig, Radeberg, Heidenau, Wilsdruff, Bannewitz, Weinböhla i Ottendorf-Okrilla; c) Na Ukrainie: mieszkańcy Lwowa i graniczących z miastem obwodów. Próba Dobór próby miał charakter losowo - kwotowy. W kaŝdym z badanych krajów zakupiona została próba gospodarstw domowych, w których znajdują się osoby w wieku lata. NałoŜone zostały kwoty na zmienne niezaleŝne, takie jak: płeć, wiek, wielkość miejscowości zamieszkania. Dodatkowo, jeśli w gospodarstwie domowym znajdowała się więcej niŝ jedna osoba w badanym wieku, zastosowano losowanie respondenta (np. metodą ostatnich urodzin), które pozwala jednoznacznie wskazać jedną osobę jako wybraną do badania. Po zakończeniu badania, w celu dostosowania rozkładu otrzymanego w próbie do rozkładu rzeczywistego (w całej populacji), niezbędne było waŝenie zbioru. Dzięki procedurze waŝenia, moŝliwe jest dokonywanie wnioskowania na całą populację. WaŜenie polega na nałoŝeniu wskaźników wag, większych lub mniejszych od 1. W ten sposób odpowiedzi części osób (tych, które są w próbie niedoreprezentowane w stosunku do populacji) są nadwartościowane, a pozostałych (tych, które są nadreprezentowane) zmniejszane. Osoby badane Zgodnie ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia, badanie, którego wyniki prezentowane są w niniejszym raporcie, zrealizowano wśród osób w wieku lata. Respondentem mogła być osoba stale lub czasowo (ale długoterminowo) zamieszkująca dom lub mieszkanie wylosowane do badania. Wykluczone zostały osoby przebywające w wylosowanym domu lub mieszkaniu krótkoterminowo. W grupach badanych znajdują się w większości osoby w wieku produkcyjnym, warto jednak pamiętać, Ŝe badanie objęło takŝe część osób w wieku poprodukcyjnym (w Polsce były to kobiety w wieku lata, na Ukrainie kobiety w wieku lata oraz męŝczyźni w wieku lata). Wśród osób w badanym wieku część stanowią emeryci i renciści, jak równieŝ studenci. Emerytów i rencistów w badanym wieku jest dwukrotnie mniej w aglomeracji drezdeńskiej (5,5%) niŝ w pozostałych krajach (około 11%). Z kolei uczniów i studentów 20

21 najmniej jest na Ukrainie (niecałe 8%), a dwukrotnie więcej (około 17%) w Niemczech i Polsce. Wśród badanych bardzo niewielu legitymuje się wykształceniem podstawowym. Szczególnie niski odsetek, poniŝej 1% uzyskano w badaniu na Ukrainie naleŝy podkreślić, Ŝe wynika to z odmiennego systemu edukacji w tym kraju (szkoła podstawowa trwa tam 4 lata). Najwięcej osób z wykształceniem podstawowym 6% - zbadano w aglomeracji drezdeńskiej. Wykształcenie zawodowe miało od 8% respondentów na Ukrainie do niemal 39% w aglomeracji drezdeńskiej. Tu warto przypomnieć, Ŝe wykształcenie zawodowe w aglomeracji drezdeńskiej, z uwagi na system szkolnictwa odnosi się zarówno do wykształcenia zasadniczego zawodowego jak i średniego zawodowego. Wykształceniem średnim legitymowało się 29% mieszkańców Drezna i okolic, 41% badanych z regionu lwowskiego oraz niemal połowa respondentów z aglomeracji wrocławskiej. Odsetek badanych z wykształceniem wyŝszym wyniósł 26% w Niemczech, 32% w aglomeracji wrocławskiej, a na Ukrainie przekroczył 50%. Wynika to ze szczególnej metodologii charakterystycznej dla prowadzonych tam badań, która znacznie nadreprezentuje osoby z wykształceniem wyŝszym w stosunku do standardów stosowanych w Polsce i w Niemczech (do grupy osób z wykształceniem wyŝszym na Ukrainie zalicza się osoby jeszcze studiujące). Status zawodowy respondentów W czasie badania we wszystkich trzech badanych krajach około 3/4 badanych w wieku lata pracowało. Za pracujących uznano w niniejszym badaniu osoby, które w tygodniu poprzedzającym badanie wykonywały jakąkolwiek pracę przynoszącą dochód lub zarobek (niekoniecznie w formie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej), pomagały nieodpłatnie w rodzinnej działalności gospodarczej lub działalności rolniczej, pracowały jako wolontariusze lub teŝ czasowo nie pracowały z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu pracy, strajku, itp., ale mają stałą pracę. Najwięcej osób pracujących jest w aglomeracji wrocławskiej niemal 80% badanych, stosunkowo najmniej na Ukrainie (74%). Jak moŝna było oczekiwać najwięcej osób aktywnych zawodowo jest w grupach wiekowych oraz lat (około 85%). Najmniej jest ich w skrajnych grupach wiekowych (od 48% w aglomeracji drezdeńskiej do ponad 60% w pozostałych dwóch aglomeracjach) i lata (nieco ponad połowa we Wrocławiu i Lwowie, 3/4 w aglomeracji drezdeńskiej). W kaŝdym z badanych regionów odsetek osób pracujących rośnie wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia i sięga aŝ do około 80-90% (odpowiednio na Ukrainie i w Polsce) wśród osób, które uzyskały wykształcenie wyŝsze. Według deklaracji z badania, pracuje 30% emerytów i rencistów (we wszystkich badanych aglomeracjach) oraz od około 40% (w aglomeracji drezdeńskiej i lwowskiej) do niemal 60% (w okolicach Wrocławia) uczniów i studentów. Największe zatrudnienie we wszystkich trzech badanych krajach oferuje branŝa usług (we wszystkich badanych aglomeracjach po około 25%). Ponadto wiele miejsc pracy zapewniają: budownictwo i wykańczanie mieszkań (szczególnie w Polsce i na Ukrainie: po niemal 13%), usługi medyczne (po około 10% w Niemczech i na Ukrainie), handel hurtowy i detaliczny (w Polsce i na Ukrainie po około 10%), oraz w aglomeracji drezdeńskiej administracja i instytucje państwowe (12%). We wszystkich trzech badanych regionach około 1/4 respondentów w minionym tygodniu nie pracowała. Największą część tej grupy stanowią emeryci i renciści, uczniowie i studenci oraz zwłaszcza w rejonie Lwowa - rolnicy. Najliczniejszą grupę bezrobotnych odnotowano w aglomeracji lwowskiej - 26%, przy czym co dziesiąty mieszkaniec tego regionu jest bierny zawodowo, to jest nie ma pracy, nie poszukuje jej, 21

22 oraz nie byłby w stanie jej podjąć w ciągu tygodnia. W aglomeracji drezdeńskiej bierny zawodowo jest co ósmy respondent, a we wrocławskiej co jedenasty. Prawie połowa niepracujących to osoby długotrwale bezrobotne, to jest pozostające bez pracy dłuŝej niŝ 12 miesięcy. Większość z nich uwaŝa, Ŝe Ŝyje biednie lub średnio. Ponad 60% stanowią w tej grupie osoby w wieku powyŝej 44 lat, niemal połowa to emeryci i renciści. W aglomeracji drezdeńskiej prawie co czwarta osoba niepracująca nigdy nie pracowała. W aglomeracji wrocławskiej jest to co szósta osoba, a we lwowskiej najmniej - bo co ósma. Są to głównie osoby młode (poniŝej 35 roku Ŝycia), uczniowie i studenci, bez rodziny na utrzymaniu, uznające się za Ŝyjących na średnim lub dobrym poziomie. 22

23 MIGRACJE - DOŚWIADCZENIA Grupą najczęściej migrującą zarobkowo okazali się mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej aŝ 15% zmieniło miejsce zamieszkania ze względów zarobkowych w ciągu ostatnich 5 lat, przy czym 70% migrujących zmieniło miejsce zamieszkania tylko jeden raz. Spośród mieszkańców aglomeracji wrocławskiej miejsce zamieszkania w ciągu ostatnich 5 lat zmieniło 9%, z czego niemal 40% więcej niŝ 1 raz. W aglomeracji lwowskiej w ciągu ostatnich 5 lat migrowało niespełna 7% mieszkańców, z czego ponad 40% zmieniło miejsce zamieszkania co najmniej dwukrotnie. 100% 80% niemigrujący 60% 84,7% 90,9% 93,5% 40% 20% migrujący 0% 15,3% aglomeracja drezdeńska 9,1% 6,5% aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska Rys. 1. Odsetek migrujących w ciągu ostatnich 5 lat W aglomeracji drezdeńskiej i wrocławskiej najczęściej miejsce zamieszkania zmieniali mieszkańcy głównych miast regionu (Drezna i Wrocławia) odpowiednio 3/4 i niemal 2/3 migrujących. W aglomeracji lwowskiej moŝna zaobserwować inny trend najbardziej mobilni są mieszkańcy wsi (ponad 40% migrujących), nieco mniejszą grupę migrujących stanowią mieszkańcy Lwowa (ponad 1/3). Pozostałe 20% migrujących pochodziło z miast poniŝej 50 tys. mieszkańców. Z badań wynika, iŝ zarówno w aglomeracji wrocławskiej, jak i lwowskiej, częściej migrują kobiety po około 70% migrujących. W obszarze drezdeńskim większość, bo 60% migrujących, stanowili męŝczyźni. Na badanych obszarach najbardziej mobilne okazały się osoby młode, poniŝej 35 roku Ŝycia: w aglomeracji drezdeńskiej stanowiły niemal 80% wszystkich migrujących, w obszarze wrocławskim niecałe 60%, a w aglomeracji lwowskiej 42%. W aglomeracji lwowskiej migrowało stosunkowo wiele osób w wieku średnim: nieco ponad połowa migrujących miała lata. We wszystkich aglomeracjach najmniej liczną grupą migrujących były osoby najstarsze, powyŝej 55 roku Ŝycia stanowili mniej niŝ 5% ogółu migrantów. Zdecydowana większość osób zmieniających miejsce zamieszkania to osoby obecnie pracujące, przy czym tendencja ta najmniej wyraźna jest w aglomeracji drezdeńskiej co jest spowodowane stosunkowo duŝym odsetkiem migrujących studentów w tym regionie. W dwóch pozostałych aglomeracjach 3/4 migrujących to pracujący. 23

24 Jeśli przyjrzeć się poszczególnym grupom społeczno-zawodowym, to najmniej mobilni są oczywiście emeryci i renciści oraz gospodynie domowe (z obu grup migrowało poniŝej 5%). Największą mobilność, oprócz wspomnianych juŝ studentów, wykazują pracownicy umysłowi stanowią niemal 1/3 migrujących w aglomeracjach drezdeńskiej i wrocławskiej oraz 20% w obszarze Lwowa. Bardziej mobilne są osoby stanu wolnego i bezdzietne, o średnich lub niskich dochodach. Charakterystyka migracji Połowa migrujących z aglomeracji drezdeńskiej i wrocławskiej zmieniała miejsce zamieszkania w ciągu ostatnich 2-3 lat, mniej więcej co czwarty - w ciągu ostatniego roku lub dawniej 4-5 lat temu. W aglomeracji lwowskiej większe nasilenie migracji miało miejsce 4-5 temu niemal połowa migrujących Ukraińców przeprowadzała się w tym czasie, a mniej więcej co czwarty - w ostatnim roku lub 2-3 lata temu. Odsetek migrujących w ciągu ostatniego roku wahał się od 20% w aglomeracji wrocławskiej do 30% w regionie lwowskim. Kierunki emigracji zarobkowej róŝnią się znacznie w zaleŝności od badanej aglomeracji. Mieszkańcy Drezna i okolic najczęściej przeprowadzali się do innej miejscowości w swoim landzie uczyniła tak ponad połowa z nich, sporo takŝe migrowało poza swój kraj związkowy (przy czym w badaniu okazało się, Ŝe są to najczęściej osoby, które przyjechały do Drezna lub Saksonii z innego landu), a zaledwie 4% wybrało się za granicę swojego państwa. Zupełnie inaczej zachowywali się migrujący z aglomeracji wrocławskiej ponad 3/4 z nich jako cel wyjazdu zarobkowego wybrało zagranicę, a zaledwie co dziesiąty wyjeŝdŝał do innej miejscowości w swoim województwie oraz do innego województwa. Kraje, do których najczęściej wyjeŝdŝali Polacy, to Wielka Brytania i Niemcy, a takŝe Holandia, Francja i Irlandia. Mieszkańcy regionu lwowskiego równieŝ preferowali wyjazdy za granicę swojego kraju uczyniła tak ponad połowa z nich. Ukraińcy znacznie częściej niŝ Polacy zmieniali miejsce zamieszkania na inną miejscowość w swym obwodzie (2/5 ogółu migrujących). Państwa, do których najczęściej kierowali się mieszkańcy regionu lwowskiego, to Federacja Rosyjska i Polska. 100% 4,1% za granicą 80% 39,4% 53,6% 60% 77,6% 40% 7,4% w innym landzie / województwie / obwodzie 20% 0% 56,5% aglomeracja drezdeńska (n=158) 13,0% 9,4% aglomeracja wrocławska (n=62) 39,0% aglomeracja lwowska (n=69) w innej miejscowości w swoim landzie / województwie / obwodzie Rys. 2. Destynacja emigracji zarobkowej (tylko osoby, które migrowały w ciągu ostatnich 5 lat) 24

25 Tab. 1. Wyjazdy zarobkowe w ciągu ostatnich 5 lat kraj docelowy. aglomeracja drezdeńska aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska kraj docelowy ilość wskazań* kraj docelowy procent kraj docelowy procent Belgia 1 Wielka Brytania 24,4% Rosja 34,2% Republika Czeska 1 Niemcy 20,0% Polska 22,9% Stany Zjednoczone 1 Holandia 11,0% Portugalia 10,6% Polska 1 Francja 9,4% Republika Czeska 6,8% Australia 1 Irlandia 8,1% Niemcy 5,1% Austria 1 Republika Czeska 6,2% Hiszpania 4,4% Indie 1 Hiszpania 5,8% Włochy 4,4% Republika Południowej Afryki 1 Dania 4,2% Belgia 2,9% Tajlandia 1 Włochy 3,5% Stany Zjednoczone 2,9% Rumunia 1 Austria 3,2% Izrael 2,9% Etiopia 1 Belgia 2,8% Zjednoczone Emiraty Arabskie *Z uwagi na niewielką liczebność próby, w aglomeracji drezdeńskiej pokazano jedynie ilość wskazań Kanada 2,2% Stany Zjednoczone 1,2% Luksemburg 1,1% Norwegia 0,8% 2,9% W zaleŝności od badanego regionu zmienia się takŝe charakterystyka wykonywanej pracy tutaj róŝnice dotyczą zwłaszcza migrantów z aglomeracji drezdeńskiej versus pozostałych. Przede wszystkim, migrujący za pracą Niemcy pozostają w nowym miejscu zamieszkania stosunkowo długo niemal połowa z nich od 3 do 5 lat, natomiast zaledwie 15% - do pół roku. Związane jest to oczywiście z wewnątrzkrajowym charakterem migracji w tej aglomeracji oraz faktem, Ŝe duŝą część migrujących stanowią uczniowie i studenci którzy prawdopodobnie w nowym miejscu zamieszkania pozostają przez większą część lub cały okres nauki. W dwóch pozostałych regionach widać odwrotną charakterystykę około połowa respondentów pozostawała w nowym miejscu zamieszkania co najwyŝej rok, zaś przez okres 3-5 lat co czwarty badany z aglomeracji wrocławskiej i co trzeci ze lwowskiej. 100% 80% 48,8% 25,5% 33,3% 3-5 lat 1-2 lata 60% 40% 20% 0% 22,4% 13,9% 9,0% 5,8% aglomeracja drezdeńska 25,4% 8,4% 7,5% 17,4% 23,3% aglomeracja wrocławska 17,7% 23,7% 17,8% aglomeracja lwowska 7-12 m-cy 3-6 m-cy krócej niŝ 3 m-ce Rys. 3. Długość ostatniego pobytu na emigracji 25

26 Migrujący z Drezna i okolic wykonywali przede wszystkim pracę umysłową, która w większości odpowiadała poziomem ich kwalifikacjom. Badani z aglomeracji lwowskiej i wrocławskiej odwrotnie najczęściej parali się pracą fizyczną, która była poniŝej ich kwalifikacji. Najwięcej osób migrujących z aglomeracji wrocławskiej i lwowskiej w nowym miejscu zamieszkania znalazło zatrudnienie w budownictwie (odpowiednio 23% i 36%). Ponadto badani z rejonu Wrocławia często znajdowali pracę w gastronomii (15%) oraz ogrodnictwie i leśnictwie (13%), a badani z Ukrainy w transporcie (14%) i produkcji (9%). Natomiast respondenci z aglomeracji drezdeńskiej stosunkowo najczęściej znajdowali pracę w szeroko pojętych usługach (39%), a takŝe w administracji i instytucjach państwowych (11%). Praca niezalegalizowana Respondentów w badaniu zapytano wprost, czy podczas wyjazdu zarobkowego pracowali legalnie, czy na czarno. Wykonywanie pracy nielegalnie potwierdziło zaledwie 0,5% mieszkańców aglomeracji drezdeńskiej, warto jednak dodać, Ŝe 14% z nich odmówiło odpowiedzi na tak zadane pytanie. Do wykonywania pracy na czarno przyznało się 7% mieszkańców aglomeracji wrocławskiej (2% odmów) i aŝ 31% regionu lwowskiego (6% odmów). PoniewaŜ badane zagadnienie naleŝy do kwestii draŝliwych dla części respondentów, jest za to niezwykle istotne z punktu widzenia celów projektu, w badaniu zastosowano dodatkową metodę szacowania wielkości migracji niezalegalizowanej. Respondentów poproszono o podanie, ile osób, pracujących w tym samym czasie w tym samym, co respondenci miejscu, pracowało legalnie, a ilu na czarno. Zgodnie z oczekiwaniami w tak zadanym pytaniu odsetek pracujących nielegalnie wzrasta we wszystkich badanych aglomeracjach do 13% wśród migrantów z okolic Drezna, 25% wśród migrujących Polaków, aŝ do 50% wśród migrantów z Ukrainy. NaleŜy przypuszczać, Ŝe to właśnie te liczby lepiej odzwierciedlają rzeczywiste proporcje pracujących legalnie i nielegalnie w ciągu minionych 5 lat. 60% 40% 50,4% szacunki na podstawie pytania projekcyjnego 25,2% 30,8% 20% 0% 12,8% 0,5% aglomeracja drezdeńska 7,4% aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska deklaracje respondentów z pytania wprost Rys. 4. Odsetek osób wykonujących pracę niezalegalizowaną Trzecie z serii pytań szacujących wielkość migracji niezalegalizowanej było zadane najmniej wprost. Nie odnosi się ono bezpośrednio do kwestii legalności pracy, ale naleŝy wziąć je pod uwagę przy oszacowywaniu liczby osób zatrudnionych nielegalnie. 26

27 Respondenci odpowiadali, czy oni sami lub ich pracodawcy poinformowali jakąkolwiek instytucję państwową (w rodzimym państwie/regionie, bądź w państwie/regionie, do którego wyjechali) o zmianie miejsca swojego pobytu. Najwięcej odpowiedzi twierdzących (potwierdzających legalność pobytu i pracy w nowym miejscu) uzyskano od mieszkańców regionu drezdeńskiego (80%), w Polsce odsetek ten przekroczył 70%, a w aglomeracji lwowskiej wyniósł niecałe 60%. Wyniki te korespondują więc z odpowiedziami na poprzednie pytania. Motywacje W poszczególnych badanych aglomeracjach odmienne są takŝe motywacje osób wyjeŝdŝających w celach zarobkowych. Dla mieszkańców regionu lwowskiego i wrocławskiego zdecydowanie najwaŝniejszym czynnikiem skłaniającym do migracji są lepsze zarobki (w Polsce i na Ukrainie odpowiednio 3/4 i połowa wskazań). Brak pracy w miejscu zamieszkania jest kolejnym waŝnym powodem wyjazdów z obu badanych regionów (po 25% wskazań). Ponadto mieszkańcy aglomeracji wrocławskiej jako powód migracji często wymieniali moŝliwość rozwoju zawodowego (19%) oraz względy osobiste i rodzinne (17%). Mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej i lwowskiej względy osobiste i rodzinne podawali nawet częściej niŝ badani z regionu Wrocławia (około 1/4 wskazań). Z kolei najwaŝniejszymi powodami migracji respondentów z regionu drezdeńskiego były: chęć nauki, lepszy dostęp do edukacji, kultury i opieki zdrowotnej (37% odpowiedzi), oraz brak ofert pracy w miejscu zamieszkania (1/3 wskazań). Wyniki badania wskazują więc, Ŝe dla migrujących Niemców, czynnik materialny nie był tak istotny, jak dla mieszkańców Polski i Ukrainy. Jest to zrozumiałe, jeśli wziąć pod uwagę fakt, Ŝe w ostatnich 5 latach niemal połowa migrujących w aglomeracji drezdeńskiej to uczniowie i studenci oraz osoby w znakomitej większości przemieszczające się w obrębie własnego kraju. TakŜe wyniki innych badań potwierdzają tezę, iŝ migracje wewnątrzkrajowe mają inną charakterystykę niŝ migracje zagraniczne. lepsze zarobki brak lub mało ofert pracy w miejscu stałego zamieszkania 13% 33% 25% 25% 53% 74% aglomeracja drezdeńska lepsze moŝliwości rozwoju zawodowego względy osobiste / rodzinne 6% 19% 7% 24% 17% 25% aglomeracja wrocławska wyŝszy standard Ŝycia 5% 14% 5% chęć nauki, lepszy dostęp do edukacji, kultury, opieki zdrowotnej 37% 14% 2% aglomeracja lwowska 0% 20% 40% 60% 80% Rys. 5. Główne powody migracji zarobkowych Migrujący z aglomeracji wrocławskiej i lwowskiej, zapytani o to, co zyskali dzięki przeprowadzce, jednoznacznie wskazali na pieniądze (odpowiednio 69% i 52%), co odpowiada wyraŝanym we wcześniejszym pytaniu motywacjom wyjazdowym. Respondenci z rejonu Lwowa wskazywali jeszcze na znalezienie dobrej, ciekawej pracy (20% wskazań). Dla mieszkańców Wrocławia i okolic waŝne było z kolei 27

28 doświadczenie zawodowe (40% wskazań) oraz nabycie umiejętności posługiwania się językiem obcym (26%). Natomiast badani z aglomeracji drezdeńskiej najczęściej wskazywali na zdobycie doświadczenia zawodowego oraz kontaktów (po 36%), a takŝe na znalezienie dobrej i ciekawej pracy (32%) oraz doświadczenie Ŝycia w społeczeństwie wielokulturowym (22%). Migrujący członkowie gospodarstwa domowego Mniej więcej co dziesiąte gospodarstwo domowe w badanych regionach było w okresie badania (to jest na przełomie czerwca i lipca 2009 roku) bezpośrednio doświadczone zjawiskiem migracji zarobkowych - to znaczy co najmniej jeden członek gospodarstwa przebywał i pracował w tym czasie poza domem. Poza domem przebywali najczęściej ludzie młodzi, poniŝej 35 roku Ŝycia (w Dreźnie i okolicach niemal 90% przebywających w okresie badania poza miejscem stałego zamieszkania, w Polsce dwie trzecie). Im dalej na wschód, tym wyŝsze było wykształcenie migrujących w aglomeracji drezdeńskiej stanowili oni 22%, we Wrocławiu i okolicach 31% a w aglomeracji lwowskiej 38%. Proporcje płci układały się po równo w aglomeracji drezdeńskiej, z lekką przewagą męŝczyzn w aglomeracji wrocławskiej i lwowskiej. Nie zmieniły się wcześniej zaobserwowane tendencje dotyczące destynacji migracji i charakteru wykonywanej na wyjeździe pracy. Mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej najczęściej przeprowadzają się wewnątrz swojego państwa, ponad co czwarty w granicach swego regionu, niemal 60% poza niego. Najczęściej wybieranymi przez migrantów krajami związkowymi są Bawaria i Badenia-Wirtembergia, oraz, w mniejszym stopniu, Turyngia i Nadrenia Północna-Westfalia. Respondenci z regionu wrocławskiego i lwowskiego zdecydowanie częściej w około 80% - wybierają pracę poza granicami swoich krajów. Emigrujący zarobkowo Polacy na przełomie czerwca i lipca 2009 roku najczęściej przebywali w Wielkiej Brytanii, a takŝe choć rzadziej w Holandii, Niemczech i Irlandii. W tym samym czasie mieszkańcy regionu Lwowa na miejsce przeprowadzki wybierali głównie Włochy i Hiszpanię. 100% 13,8% 1,3% 0,4% 0,0% nie wiem / odmowa odpowiedzi 80% 60% 58,0% 79,6% 82,8% w innym kraju 40% 20% 0% 26,8% aglomeracja drezdeńska (n=76) 5,9% 6,8% 14,1% 10,4% aglomeracja wrocławska (n=99) aglomeracja lwowska (n=92) w innym landzie / województwie / obwodzie w innej miejscowości w tym landzie / województwie / obwodzie Rys. 6. Destynacja emigracji zarobkowej (w okresie badania tj. VI/VII 2009 r.) 28

29 Tab. 2. Kraj docelowy migracji zagranicznych w okresie badania (VI/VII 2009 r.) aglomeracja drezdeńska aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska kraj docelowy ilość wskazań* kraj docelowy procent wskazań kraj docelowy procent wskazań Wielka Brytania 3 Wielka Brytania 38,8% Włochy 42,2% Hiszpania 2 Holandia 14,8% Hiszpania 15,2% Szwajcaria 2 Niemcy 12,0% Rosja 6,8% Austria 2 Irlandia 10,5% Stany Zjednoczone 6,0% Norwegia 1 Francja 8,0% Grecja 5,6% Stany Zjednoczone 1 Norwegia 6,0% Portugalia 3,0% Włochy 1 Dania 5,0% Francja 2,3% Indie 1 Szwajcaria 1,7% Polska 2,3% Afganistan 1 *Z uwagi na niewielką liczebność próby, w aglomeracji drezdeńskiej pokazano jedynie ilość wskazań Zjednoczone Emiraty Arabskie 1,6% Republika Czeska 2,3% Kanada 0,7% Wielka Brytania 1,9% Hiszpania 0,6% Niemcy 1,5% Australia 0,3% Irlandia 1,5% Republika Czeska 0,2% Kanada 1,5% Norwegia 0,8% Holandia 0,4% Wśród osób z aglomeracji drezdeńskiej, pozostających poza domem w okresie badania, jedynie co piąty pracował fizycznie, a 70% - umysłowo. W dwóch pozostałych krajach tendencja jest odwrotna: 2/3 Polaków i 3/4 Ukraińców na emigracji pracuje fizycznie, zaledwie co czwarty umysłowo. 29

30 MIGRACJE PLANY NA PRZYSZŁOŚĆ Zmianę miejsca zamieszkania w celach zarobkowych w ciągu najbliŝszych 3 lat planuje mniej więcej co dziesiąty mieszkaniec badanych aglomeracji (z aglomeracji lwowskiej 13%, drezdeńskiej 12%, wrocławskiej 10%). Bardziej chętne do migracji są osoby, które juŝ kiedyś migrowały. W grupie osób, które w ciągu ostatnich 5 lat wyjeŝdŝały w celach zarobkowych, odsetek planujących ponowny wyjazd wynosi od 20 do 30% w poszczególnych aglomeracjach. Potencjalni migranci to przede wszystkim mieszkańcy głównych miast, szczególnie w aglomeracji drezdeńskiej, w której niemal 80% rozwaŝających wyjazd zarobkowy to właśnie mieszkańcy Drezna. W rejonie Lwowa aŝ co piąta osoba planująca wyjazd zarobkowy pochodzi ze wsi. Planujący przeprowadzkę z okręgu drezdeńskiego to w dwóch trzecich męŝczyźni. W aglomeracji lwowskiej proporcje płci odwracają się znakomita większość planujących wyjazd to kobiety. W okolicach Wrocławia proporcje płci są zrównowaŝone. Zgodnie z przewidywaniami, migrować zamierzają przede wszystkim ludzie młodzi, poniŝej 35 roku Ŝycia tendencja ta ma miejsce we wszystkich badanych aglomeracjach. W aglomeracji drezdeńskiej i wrocławskiej ponad połowa osób planujących przeprowadzkę w celach zarobkowych, to osoby z wykształceniem średnim, w aglomeracji lwowskiej odsetek ten jest nieco mniejszy i sięga 41%, za to większość potencjalnych migrujących ma wykształcenie wyŝsze. Chętne do migracji są przede wszystkim osoby stanu wolnego, bez rodziny na utrzymaniu, o średnich i niskich dochodach, ale uznające swą sytuację materialną za średnią bądź dobrą. W stosunku do ogółu badanej populacji, do zmiany miejsca zamieszkania bardziej chętne są osoby obecnie niepracujące, szczególnie dobrze widoczne jest to w aglomeracji drezdeńskiej, gdzie aŝ 46% planujących wyjechać to badani obecnie pozostający bez pracy. Charakterystyka planowanych migracji Zdecydowana większość (niemal 2/3) mieszkańców aglomeracji wrocławskiej i lwowskiej planuje wyjazd za granicę. Polacy jako kraj docelowy najczęściej podają Wielką Brytanię i Niemcy, Ukraińcy zaś najczęściej wskazują Włochy, Niemcy, Stany Zjednoczone i Polskę. Z kolei respondenci z aglomeracji drezdeńskiej, myślący o zmianie miejsca zamieszkania, zazwyczaj zamierzają zostać w kraju (2/5 z nich wyjedzie do innego kraju związkowego będzie to najczęściej Bawaria, nieco rzadziej Brandenburgia). 30

31 100% 13,9% 10,0% 14,4% nie wiem 80% 24,6% 60% 62,9% 64,9% do innego kraju 40% 20% 0% 40,5% 21,0% aglomeracja drezdeńska (n=128) 10,3% 16,8% aglomeracja wrocławska (n=70) 10,4% 10,3% aglomeracja lwowska (n=147) do innego landu / województwa / obwodu do innej miejscowości w swoim landzie / województwie / obwodzie Rys. 7. Destynacja planowanych wyjazdów zarobkowych (tylko osoby, które planują przeprowadzkę) Tab. 3. Kraje docelowe planowanych migracji. aglomeracja drezdeńska aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska kraj docelowy ilość wskazań* kraj docelowy procent wskazań kraj docelowy procent wskazań Stany Zjednoczone 9 Wielka Brytania 24,5% Włochy 25,1% Szwajcaria 7 Niemcy 17,5% Niemcy 19,3% Wielka Brytania 6 Norwegia 10,6% Polska 16,7% Australia 4 Stany Zjednoczone 9,1% Stany Zjednoczone 16,6% Austria 3 Hiszpania 8,1% Rosja 13,9% Francja 2 Francja 6,8% Wielka Brytania 8,9% Zjednoczone Emiraty Arabskie 2 Holandia 6,4% Portugalia 4,4% Włochy 1 Kanada 5,6% Hiszpania 3,3% Polska 1 Portugalia 5,2% Norwegia 2,2% Kanada 1 Dania 5,1% Słowenia 2,2% Indie Republika Południowej Afryki Meksyk 1 Rosja 2,7% 1 Austria 2,2% 1 Belgia 1,5% *Z uwagi na niewielką liczebność próby, w aglomeracji drezdeńskiej pokazano jedynie ilość wskazań Indonezja 1 Włochy 0,8% Luksemburg 1 Mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej preferują wyjazdy długoterminowe zaledwie 7% planuje wyjechać na rok lub krócej, a niemal 40% - na 3 lata lub dłuŝej. 31

32 Do wyjazdów krótkoterminowych najbardziej skłonni są badani z rejonu Wrocławia 1/3 nie zamierza wyjeŝdŝać na dłuŝej niŝ rok. Ukraińcy natomiast preferują migracje dłuŝsze niŝ rok, a co piąty zamierza wyjechać na zawsze. Około połowa badanych z aglomeracji wrocławskiej i lwowskiej oraz 3/4 mieszkańców rejonu drezdeńskiego planuje w nowym miejscu zamieszkania wykonywać pracę umysłową. Dane dotyczące charakteru pracy wykonywanej podczas migracji zarobkowych w ostatnich 5 latach pokazują, Ŝe w przypadku Niemców plany te mają szansę na realizację (17% planuje wykonywać pracę fizyczną, w rzeczywistości taką prace wykonywało 23% migrantów), natomiast zdecydowana większość Polaków i Ukraińców wyjeŝdŝających za pracą (około 70%) musi zadowolić się pracą fizyczną. 80% 71,0% 69,3% 60% wykonywana 40% 46,7% 42,9% 23,6% 20% planowana 17,0% 0% aglomeracja drezdeńska aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska Rys. 8. Odsetek osób planujących vs wykonujących pracę fizyczną podczas emigracji zarobkowej Znakomita większość (co najmniej 70%) badanych ze wszystkich trzech aglomeracji spodziewa się, Ŝe znajdzie pracę na poziomie swych kwalifikacji, szczególnie wyraźnie nastawienie to widać wśród mieszkańców aglomeracji drezdeńskiej (82%). O ile w przypadku tych ostatnich, oczekiwania te wydają się uzasadnione, gdyŝ tylko co dziesiąty Niemiec, pracujący poza miejscem stałego zamieszkania, wykonywał pracę poniŝej kwalifikacji, o tyle w przypadku pozostałych badanych regionów prognozy te rozmijają się z danymi z przeszłości, kiedy to znaczna część (bo 40%) migrujących z Polski i Ukrainy pracowała poniŝej swych kwalifikacji. 32

33 50% 40% 39,0% 39,5% wykonywana 30% 25,7% 20,8% 20% 10% 10,7% planowana 0% 5,7% aglomeracja drezdeńska aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska Rys. 9. Odsetek osób planujących vs wykonujących pracę poniŝej swoich kwalifikacji podczas emigracji zarobkowej Badani ze wszystkich trzech aglomeracji spodziewają się znaleźć pracę przede wszystkim w sektorze usług (około 1/4-1/5 planujących wyjazd). Ponadto mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej uwaŝają, Ŝe znajdą zatrudnienie w administracji i instytucjach państwowych oraz w produkcji, badani z Wrocławia i okolic w budownictwie i ICT, a respondenci z rejonu lwowskiego w budownictwie. Praca na czarno 17% respondentów z aglomeracji lwowskiej przypuszcza, Ŝe będzie pracować na czarno. Badani z pozostałych rejonów raczej nie przewidują takiej moŝliwości. Motywacje Co skłania respondentów do planowania przeprowadzki? Dla badanych z aglomeracji wrocławskiej i aglomeracji lwowskiej są to podobnie jak w przeszłości lepsze zarobki, które mogą uzyskać poza miejscem swego zamieszkania. W rejonie Drezna jako najwaŝniejszy powód planów migracyjnych podawano niedostatek miejsc pracy na miejscu, istotnym czynnikiem są teŝ podobnie jak w dwóch pozostałych aglomeracjach pieniądze, ale takŝe chęć nauki i lepszy dostęp do edukacji, kultury i opieki zdrowotnej. Wyniki te pozostają w zgodzie z twierdzeniami respondentów dotyczących tego, co moŝna zyskać dzięki przeprowadzce w celach zarobkowych. O ile w przypadku mieszkańców aglomeracji wrocławskiej i aglomeracji lwowskiej najczęściej wskazywane są pieniądze, o tyle mieszkańcy Drezna i okolic nie pomijając czynnika materialnego - wyŝej od reszty cenią moŝliwość uzyskania dobrej pracy i doświadczenia zawodowego. Czynniki zawodowe są najniŝej cenione na Ukrainie, za to pojawia się nadzieja na uzyskanie spokoju, poczucia bezpieczeństwa i godnego Ŝycia. Podobne oczekiwania mają Polacy, dość waŝna teŝ wydaje się dla nich moŝliwość nauczenia się języka obcego oraz zdobycie kontaktów. 33

34 Prawie połowa planujących wyjazd z kaŝdej z badanych aglomeracji podjęła juŝ pewne działania w związku z planowanym wyjazdem, np. poszukiwanie pracy, poszukiwanie mieszkania, moŝna więc zakładać, Ŝe w przypadku tych osób prawdopodobieństwo wyjazdu zarobkowego jest duŝo wyŝsze niŝ wśród pozostałych respondentów, którzy, co prawda, deklarują chęć wyjazdu, jednak nie podjęli jeszcze Ŝadnych działań przygotowawczych. 34

35 POTENCJALNA GOTOWOŚĆ DO MIGRACJI Aby dopełnić obraz mobilności mieszkańców badanych regionów, w badaniu zawarto takŝe pytania o potencjalną skłonność do zmiany miejsca zamieszkania. Respondentów zapytano, jakie warunki musiałyby być spełnione, aby byli skłonni przeprowadzić się przynajmniej czasowo: - do innej miejscowości w swoim województwie / landzie / obwodzie - do innego województwa / landu / obwodu - za granicę. Stosunkowo najbardziej chętni do migracji okazali się respondenci z aglomeracji drezdeńskiej (63% z nich dopuszcza, pod pewnymi warunkami, moŝliwość przeprowadzki zarobkowej), najmniej mieszkańcy Lwowa i okolic (42% nigdzie nie chce się przeprowadzać). 60% 57,0% 52,9% Do innej miejscowości w swoim landzie / województwie / obwodzie 50% 47,8% 45,5% Do innego landu / województwa / obwodu 44,0% 40% 37,4% 39,0% 41,8% 40,7% 39,0% Do innego kraju 37,0% 35,9% 30% aglomeracja drezdeńska aglomeracja wrocławska aglomeracja lwowska Nigdzie nie chce się przeprowadzić Rys. 10. Hipotetyczna gotowość do migracji* * Odpowiedzi nie sumują się do 100%, gdyŝ moŝliwe było udzielenie więcej niŝ jednej odpowiedzi respondenci mogą dopuszczać przeprowadzkę zarówno w obrębie swojego regionu lub kraju, jak i za granicę. Niemal wszyscy mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej, spośród 63% dopuszczających moŝliwość przeprowadzki zarobkowej, byliby skłonni przeprowadzić się w ramach własnego regionu. Do przeprowadzki poza kraj związkowy chętnych jest nieco mniej niecała połowa mieszkańców badanego terenu. Odsetek ten spada jeszcze bardziej przy badaniu skłonności do migracji za granicę tu gotowość do wyjazdu przejawia juŝ tylko 37% mieszkańców, a więc nieco ponad połowa dopuszczających wyjazd zarobkowy. Bardzo podobną gradację chęci do wyjazdu okazują Polacy: zdecydowana większość spośród ogółu mieszkańców, którzy byliby skłonni przeprowadzić się w celach zarobkowych, deklaruje, Ŝe mogłaby zamieszkać w obrębie województwa. Poza województwo, ale w ramach własnego kraju gotowych jest wyjechać trzech spośród czterech dopuszczających wyjazd, zaś poza Polskę juŝ tylko nieco ponad połowa. Inaczej przedstawiają się preferencje mieszkańców aglomeracji lwowskiej przeprowadzkę za granicę dopuszcza niemal ¾ badanych spośród wszystkich deklarujących moŝliwość wyjazdu zarobkowego. 8% badanych Ukraińców wskazało 35

36 zagranicę jako jedyną dopuszczalną destynację ewentualnego wyjazdu zarobkowego, takie osoby stanowią jedynie 3-4% w pozostałych badanych aglomeracjach. Kim są osoby, które (pod pewnymi warunkami) zgodziłyby się wyjechać ze swego dotychczasowego miejsca zamieszkania w celach zarobkowych? Nie róŝnicuje ich wielkość miejscowości, z której pochodzą, ani wykształcenie. RównieŜ status zawodowy wydaje się nie mieć wpływu na tę postawę skłonni do przeniesienia się są zarówno pracujący, jak i osoby bez pracy, w proporcjach podobnych do występujących w ogóle populacji. Chętni do migracji zarobkowej nie odznaczają się teŝ szczególnie od ogółu pod względem oceny własnej sytuacji materialnej. Około połowa z nich zarabia średnio, spora grupa wykazuje dochody najniŝsze. Jeśli chodzi o płeć, to w aglomeracji drezdeńskiej nieznacznie bardziej skłonni do wyjazdów są męŝczyźni, w pozostałych dwóch badanych regionach kobiety. We wszystkich trzech aglomeracjach gotowi migrować częściej byliby ludzie młodzi i w wieku średnim, zdecydowanie mniej chętni do opuszczenia dotychczasowego miejsca zamieszkania są respondenci powyŝej 54 roku Ŝycia. Osoby skłonne zmienić miejsce zamieszkania ze względu na pracę są nieco częściej niŝ ogół stanu wolnego, w aglomeracji drezdeńskiej częściej takŝe nie mające rodziny na utrzymaniu. We wszystkich badanych aglomeracjach najbardziej skłonni do wyjazdu są pracownicy umysłowi (spośród całej grupy skłonnych do przeprowadzki stanowią oni ponad 40% w rejonie Drezna, niecałe 30% w okolicach Wrocławia i niemal 20% w okręgu lwowskim), a takŝe uczniowie i studenci (nieco więcej niŝ co piąty w Niemczech i Polsce, co dziesiąty na Ukrainie), oraz robotnicy wykwalifikowani (13-14% w poszczególnych badanych lokalizacjach). W regionie Lwowa są to oprócz wyŝej wymienionych grup takŝe kadra kierownicza i specjaliści (15%). Około połowa osób potencjalnie gotowych na przeprowadzkę w celach zarobkowych, uzaleŝnia swoją decyzję od spełnienia róŝnego rodzaju warunków. Zdecydowana większość - około 3/4 Polaków oraz 2/3 Niemców i Ukraińców - wskazuje tu na aspekt finansowy. Satysfakcjonująca kwota netto, dla której badani byliby skłonni opuścić swe dotychczasowe miejsce zamieszkania róŝni się w zaleŝności od kraju. Ankietowani podawali kwoty w walutach swoich krajów (EUR, PLN, UAH), a wyniki zostały przeliczone na równowartość polskiego złotego. Zgodnie z oczekiwaniami, najwyŝsze wymagania finansowe mają mieszkańcy aglomeracji drezdeńskiej kwota, jaką musieliby zarabiać, by zdecydować się opuścić swój dotychczasowy dom, waha się od niemal 9 tysięcy PLN w przypadku przeprowadzki w obrębie kraju związkowego, do ponad 12 tysięcy PLN przy wyjeździe za granicę. Porównując te kwoty do deklaracji mieszkańców pozostałych badanych aglomeracji, są one zdecydowanie najwyŝsze, jednak zestawiając je z wysokością średnich zarobków w poszczególnych krajach, okazuje się, Ŝe aspiracje Niemców nie są wygórowane. Według deklaracji uzyskanych w badaniu od osób obecnie pracujących, średni dochód netto w aglomeracji drezdeńskiej wynosił w okresie badania około 1800 Euro, to jest około 8 tysięcy złotych. Oznacza to, Ŝe aby wyprowadzić się do innej miejscowości w swoim landzie, Niemcy oczekiwaliby wynagrodzenia o około 10% wyŝszego niŝ aktualne zarobki, aby wyjechać poza swój land, poŝądana pensja Saksończyka musiałaby być o około 30% wyŝsza niŝ obecnie uzyskiwana, a do przeprowadzki za granicę przekonałyby zarobki o około 55% większe niŝ aktualnie uzyskiwane pensje. Wymagania płacowe Polaków są niŝsze od deklarowanych przez Niemców o mniej więcej 4 tysiące złotych, a mieszkańców Lwowa i okolic jeszcze niŝsze, o kolejne około 2,5 tysiąca zł. Oczywiście im dalsza przeprowadzka, tym wyŝsze wymagania płacowe. Szczegółowe wyniki prezentuje Rysunek 11. Zestawiając deklaracje dotyczące poŝądanych wynagrodzeń z obecnie uzyskiwanymi w Polsce i na Ukrainie, preferencje Polaków i Ukraińców okazują się być duŝo bardziej wygórowane niŝ Niemców. 36

37 Aby przeprowadzić się do innej miejscowości w swoim województwie mieszkaniec aglomeracji wrocławskiej musiałby zarabiać niemal dwukrotnie więcej niŝ aktualnie (przeciętny dochód netto w okolicach Wrocławia wynosi, według deklaracji z badania, 2300 zł). Aby wyjechać do innego województwa pensja wrocławianina musiałaby być wyŝsza o kolejne 15%, zaś do opuszczenia kraju w celach zarobkowych, Polaków przekonałaby pensja czterokrotnie wyŝsza niŝ obecnie uzyskiwane zarobki. Przyglądając się zarobkom mieszkańców aglomeracji lwowskiej, które na podstawie szacunków z badania wynoszą około 775 zł miesięcznie, moŝemy stwierdzić, Ŝe aby zmienić miejsce zamieszkania na inne w obrębie swojego regionu lub kraju, Ukrainiec musiałby zarobić mniej więcej trzy razy tyle, ile obecnie. Praca za granicą wyceniana jest jeszcze wyŝej, bo niemal dziewięciokrotnie więcej niŝ obecnie uzyskiwane zarobki nie dziwi więc fakt tak duŝego zainteresowania wyjazdami zarobkowymi właśnie za granicę przez mieszkańców Lwowa i okolic zł zł aglomeracja drezdeńska zł zł zł zł zł zł zł zł aglomeracja wrocławska 0 zł zł inna miejscowość zł inny land/ województwo/ obwód inny kraj aglomeracja lwowska Rys. 11. Deklarowana wysokość minimalnych zarobków (netto), jakie skłoniłyby respondentów do migracji zarobkowej (średnia trymowana*) * Średnia trymowana oznacza średnią obliczoną po odjęciu 5% skrajnie wysokich i 5% skrajnie niskich wartości podanych przez respondentów, w skutek czego jest mniej czuła na wartości skrajne w porównaniu do średniej arytmetycznej. Poza warunkami finansowymi, respondenci uzaleŝniają takŝe ewentualną decyzję o wyprowadzce zarobkowej od oferowanych warunków pracy (godziny pracy, atmosfera, warunki lokalowe, socjalne, BHP itd.), a takŝe od warunków lokalowych - moŝliwości otrzymania mieszkania słuŝbowego lub dofinansowania do wynajmu / zakupu mieszkania. Rzadziej poruszano kwestie moŝliwości rozwoju zawodowego czy moŝliwości przeprowadzki z rodziną. Respondenci z aglomeracji wrocławskiej oraz drezdeńskiej jako kraj docelowy emigracji najchętniej wybraliby jeden z krajów Unii Europejskiej połoŝonych na południu kontynentu, a więc Portugalię, Hiszpanię, Włochy czy Grecję, a takŝe Wielką Brytanię lub Irlandię, oraz jeden z krajów skandynawskich (Szwecja, Norwegia, Finlandia, Dania). Ponadto Polacy często wskazywali Niemcy jako kraj, do którego mogliby potencjalnie wyjechać w celach zarobkowych. Mieszkańcy regionu lwowskiego najczęściej wybieraliby jeden z krajów młodej Unii Europejskiej (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Cypr, Rumunia, Bułgaria), Niemcy, a takŝe Wielką Brytanię i Irlandię oraz jeden 37

38 z krajów Unii Europejskiej połoŝonych na południu kontynentu (Portugalię, Hiszpanię, Włochy i Grecję). Dwóch na pięciu badanych w kaŝdej z badanych aglomeracji nie chciałoby nigdzie wyjechać bez względu na oferowane warunki. Jako powód takiej decyzji respondenci najczęściej wskazywali brak takiej potrzeby jest im dobrze tam, gdzie Ŝyją. Często podawano takŝe względy rodzinne i osobiste. Dla mieszkańców Drezna i okolic dodatkowo waŝnym czynnikiem zniechęcającym do wjazdu okazały się sprawy lokalowe, mieszkaniowe. 38

39 WYNIKI ANALIZY DANYCH WTÓRNYCH Wstęp Cechą charakterystyczną współczesnej, zglobalizowanej rzeczywistości, są migracje na niespotykaną dotychczas skalę. Zmiana miejsca pobytu i zamieszkania charakteryzuje ludzkość właściwie od zawsze. Dzieje naszej cywilizacji mogą być postrzegane jako historia wędrówek ludów czy migracji 12. Dane ONZ mówią dziś o ok. 200 mln migrantów w 2007 r. ( dwukrotnie więcej niŝ w roku 1980) z tego ok. 64 milionów migrantów przebywa w Europie 13. W sytuacji, gdy na rynek pracy wkracza coraz mniej młodych ludzi, a dzieci szczytu demograficznego przechodzą na emeryturę, kraje OECD zastanawiają się nad zaspokojeniem zapotrzebowania rynku pracy w nadchodzących dziesięcioleciach przez migrację zarobkową. A trzeba zdać sobie sprawę, iŝ liczba osób przechodzących na emeryturę w krajach OECD do 2015 roku przekroczy liczbę osób rozpoczynających pracę, przy czym ten stan utrzyma się przez wiele lat 14. Oczywiście migracja to nie jedyna metoda rozwiązania problemu starzenia się społeczeństwa i niedoboru siły roboczej. MoŜna tutaj wymienić takŝe inne, jak: rozwój technologii outsourcing delokalizacja większa mobilizacja krajowych źródeł siły roboczej (zwiększenia aktywności kobiet, przedłuŝenie wieku przechodzenia na emeryturę, aktywizacja długotrwale bezrobotnych itp.). Migracja moŝe jednak odegrać istotną rolę w zaspokajaniu potrzeb rynku pracy, w szczególności zaś dotyczących pewnych grup zawodowych w niektórych krajach. Bez imigracji juŝ dziś szereg krajów wysoko rozwiniętych rejestrowałoby spadki populacji, np. Niemcy, Włochy, Szwecja. Imigranci stanowią rosnący udział siły roboczej na świecie: w przypadku Niemiec 12%, w przypadkach Australii i Szwajcarii aŝ ok. 25%. Dane te, w odniesieniu do będącej przedmiotem analizy sytuacji w Dreźnie (Niemczech), pokazują dobitnie, jak waŝnym składnikiem sytuacji na rynku pracy jest kwestia migracji. Nie ulega wątpliwości, iŝ duŝa część występujących we współczesnym świecie zachowań migracyjnych posiada wymiar ekonomiczny, w szczególności zarobkowy. Co waŝne, migrację moŝna traktować dziś jako czynnik uelastyczniający lokalny rynek pracy, umoŝliwiający dostosowanie poziomu zatrudnienia do zmieniających się warunków popytowych. Przy czym, jak pokazują cytowane dane, jest to czynnik występujący zarówno po stronie krajów, w których występuje emigracja, jak i imigracja. Trzeba teŝ zwrócić uwagę, Ŝe wolny przepływ osób to dziś jedna z fundamentalnych wolności Unii Europejskiej, która miała zagwarantować kaŝdemu obywatelowi UE prawo do swobodnej decyzji o miejscu zamieszkania, zatrudnienia, podróŝowania. Tak teŝ pojmuje ją 53% ankietowanych mieszkających w krajach naleŝących do UE 15. Rozwój migracji we współczesnym świecie to zarówno skutek otwarcia rynków pracy, jak teŝ zniesienia barier związanych z rozwojem komunikacji, w tym w szczególności rynku lotniczego przewoźników niskokosztowych (tzw. tanich linii) oraz korelacji wielu zjawisk 12 Andrzej Sakson, Migracje Fenomen XX i XXI Wieku, Przegląd Zachodni 2008, nr 2 13 International Organization for Migration, About Migration 14 International Migration Outlook Za: Ministerstwo Gospodarki, Wpływ emigracji zarobkowej na gospodarkę Polski, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa, luty 2007 r. 39

40 o charakterze ekonomicznym i społecznym, warunkujących w ujęciu teoretycznym występowanie zjawiska migracji. Jan Szczepański 16 juŝ ponad ćwierć wieku temu, pisał o samolotach pudłach przenoszących codziennie ponad naszym globem miliony kilogramów ludzkiej Ŝywizny. Dziś rozwój tanich linii spowodował, iŝ podróŝe (nawet na długie dystanse) stały się czymś powszednim i niebywale dostępnym dla duŝych grup ludności. W przypadku zarówno Wrocławia, jak i Lwowa (generalnie w całej Polsce i na Ukrainie) istnieją dodatkowo niesłychanie rozbudowane sieci transportu autobusowego (legalnego i nielegalnego) w efekcie cena dojazdu do pracy za granicą nie jest dziś barierą. Kryzys gospodarczy wpłynął w istotny sposób na zmianę sytuacji w zakresie migracji oraz stworzył nowe wyzwania dla rynku pracy. Podczas wcześniejszych spadków koniunktury wielkość migracji netto zmniejszała się, poniewaŝ w takiej sytuacji pracodawcy potrzebują mniejszej liczby pracowników, imigranci mają mniejszą szansę na znalezienie pracy, a i same rządy państw wprowadzają do swojej polityki zmiany utrudniające migrację, na przykład obniŝają limity liczbowe imigrantów zarobkowych w krajach, w których takie obowiązują, lub usuwają niektóre pozycje z list zawodów, w których występuje niedobór pracowników. BieŜący kryzys gospodarczy nie jest wyjątkiem. We wszystkich krajach OECD wywarł on niekorzystny wpływ na warunki na rynku pracy, nie tylko ograniczając ruch migracji zarobkowej, ale takŝe niszcząc większość postępu, jaki imigranci osiągnęli na rynku pracy w ostatnich latach. Kraje, w które pierwszy uderzył kryzys, notują duŝy wzrost stopy bezrobocia i spadek liczby zatrudnianych imigrantów w stosunku do rodowitych mieszkańców (jej wartości bezwzględnej i względnej). Kryzys gospodarczy doświadcza imigrantów bardziej niŝ rodowitych mieszkańców z wielu powodów, między innymi: nadreprezentacji w sektorach aktywnych cyklicznie, zawierania mniej bezpiecznych umów z pracodawcami oraz selektywnego zatrudniania i zwalniania. Poza tym imigranci (zarówno nowo przybyli, jak i juŝ zatrudnieni, którzy utracili pracę w czasie złej koniunktury) mają problemy ze znalezieniem stabilnego zatrudnienia 17. Migranci stają się teŝ niekonkurencyjni na lokalnych rynkach pracy wobec prowadzonej aktywnej polityki zatrudnienia (dopłaty do kosztów pracy, ulgi podatkowe, prace interwencyjne itp.), kierowanej wyłącznie do lokalnych bezrobotnych. Znaczna część omawianych poniŝej wcześniejszych (powstałych w okresie przed kryzysowym) opracowań musi być rozpatrywana pod kątem ich ograniczonej adekwatności dla opisu aktualnej kryzysowej sytuacji. Wobec ograniczonej uŝyteczności danych przedkryzysowych tym bardziej wartościowymi stają się aktualne wyniki przeprowadzonego w ramach projektu badania. Dopiero wyłaniający się z nich obraz migracji w warunkach kryzysu, nałoŝony na uprzednie dane, stwarza w konsekwencji moŝliwość sformułowania adekwatnych do aktualnej sytuacji rekomendacji. 16 J. Szczepański, Sprawy ludzkie, Warszawa 1980, s Przegląd migracji międzynarodowej: SOPEMI

41 Badania nad migracjami - problemy Badanie zjawiska migracji w poszczególnych krajach jest niezmiernie trudne. Wynika to zarówno z róŝnych definicji zjawiska i załoŝeń metodologicznych (np. kogo uznać za migranta - wyjeŝdŝającego na stałe, czy równieŝ na krótki okres), jak i trudności z monitoringiem migrantów (zasady rejestracji i usuwania z rejestrów). Dane dotyczące migracji nie obejmują takŝe osób o podwójnym obywatelstwie oraz prowadzących samodzielna dzialalność gospodarczą ( w Niemczech znaczący odsetek migrantów polskich) W szczególności specyfika sytuacji migracyjnej na obszarze poradzieckim powoduje, Ŝe nie moŝna zastosować zalecanej przez ONZ typologii migrantów czasowych. Najbardziej charakterystyczne dla tego obszaru są bowiem (poza legalnymi migracjami osiedleńczymi) nieuregulowane wyjazdy czasowe, tzn. takie, których czasu trwania nie moŝna określić 18. Wobec bardzo róŝnorodnych źródeł danych zarówno administracyjnych, jak i statystycznych dostarczających bardzo róŝnych informacji ustalenie rzeczywistych rozmiarów migracji jest niezwykle trudne. Ze względu na róŝne systemy ewidencjonowania przepływów migracyjnych w państwach członkowskich UE, wszystkie dane zawarte w poszczególnych wyciągach z monitoringów powinny być traktowane jako orientacyjny wskaźnik zainteresowania obywateli polskich danym rynkiem pracy, nie zaś jako ścisła liczba Polaków pracujących w danym państwie 19. Migracje ludności (zgodnie z definicją GUS 20 ) to: przemieszczenia ludności związane ze zmianą miejsca zamieszkania (pobytu stałego lub czasowego) połączone z przekroczeniem granicy administracyjnej podstawowej jednostki terytorialnej. Migracją jest zatem zmiana gminy zamieszkania lub - w przypadku gminy miejskowiejskiej - przeniesienie się z terenów miejskich do wiejskich tej gminy lub odwrotnie. Migracją jest oczywiście takŝe zmiana kraju zamieszkania. Nie jest migracją zmiana adresu w ramach tej samej gminy miejskiej, wiejskiej, części miejskiej lub wiejskiej gminy miejsko-wiejskiej. Migracje (zgodnie z tą definicją) nie obejmują takŝe przemieszczeń krótkotrwałych, trwających do 2 miesięcy włącznie oraz np. przejazdów między miejscowością zamieszkania a miejscowością pracy lub nauki (tzw. ruchów wahadłowych, takŝe zagranicznych). W najnowszych zaleceniach ONZ migracje zagraniczne 21 są zdefiniowane jako fakt zmiany kraju głównego miejsca zamieszkania, przy czym główne miejsce zamieszkania oznacza miejsce, w którym osoba spędza większość czasu podczas pewnego okresu; długość tego okresu moŝe wynosić - w zaleŝności od przyjętych uregulowań prawnych w poszczególnych krajach - 3 miesiące, 6 miesięcy, najczęściej - co najmniej 12 miesięcy. 18 Marta Jaroszewicz, Leszek Szerepka, Wyzwania migracyjne w państwach wschodniego sąsiedztwa Unii Europejskiej, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Warszawa, styczeń Uwagi metodyczne GUS 21 IOM About Migration

42 Przyjmując za kryterium obserwacji długość pobytu (nieobecności), migracje dzieli się na: krótkookresowe - pobyt czasowy trwający od 2 do 12 miesięcy, długookresowe - pobyt czasowy trwający co najmniej 12 miesięcy oraz zamieszkanie na stałe (zameldowanie na pobyt stały) - bez względu na okres zamieszkiwania. Analizując poniŝsze dane trzeba uwzględnić takŝe następujące czynniki: dane nie obejmują pracy niezalegalizowanej, osób o podwójnym obywatelstwie oraz osób prowadzących własną działalność gospodarczą; statystyki dot. liczby osób, które w danym okresie otrzymały zezwolenie na pracę lub ją podjęły, nie oznaczają faktycznej i stałej obecności takiej liczby pracowników znaczna część zatrudnienia ma charakter sezonowy i krótkookresowy, a opuszczanie rynku pracy nie jest rejestrowane; zgodnie z Traktatem Akcesyjnym, po nieprzerwanym 12-miesięcznym legalnym zatrudnieniu w państwie członkowskim utrzymującym rozwiązania przejściowe, pracownik obywatel nowego państwa członkowskiego UE, uzyskuje stały dostęp do ryku pracy tego państwa (Ŝadne z państw członkowskich nie dysponuje danymi w tym zakresie); monitorowanie przepływów migracyjnych jest utrudnione w warunkach swobody przepływu pracowników. W latach osiemdziesiątych, paradoksalnie, to PRL miało jeden z najdoskonalszych systemów rejestracji migracji w postaci tak zwanego systemu ewidencji ruchu paszportowego, które prowadziła Milicja Obywatelska 22. W poszczególnych krajach istnieje wiele systemów ewidencjonowania przepływów migracyjnych, przy czym systemy te nie obejmują wszystkich imigrantów, a jednocześnie często obejmują tych, którzy juŝ opuścili kraj emigracji, przemieszczając się do innych krajów członkowskich Wspólnoty, które jako kolejne otwierały swoje rynki pracy lub łagodziły zbyt restrykcyjne przepisy dotyczące zatrudniania cudzoziemców. Mając na uwadze złoŝoność zjawiska i trudność jego obserwacji naleŝy bardzo ostroŝnie analizować dane i zmiany skali i kierunków emigracji czasowych Polaków (a takŝe obywateli innych analizowanych krajów), jakie miały miejsce w ostatnich latach - zauwaŝa GUS. Minister właściwy ds. pracy 23 od dnia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, tj. od 1 maja 2004 r., monitoruje skalę przepływu pracowników między Polską a państwami Unii Europejskiej oraz państwami EFTA (Islandia, Lichtenstein, Norwegia, Szwajcaria). 16 lipca 2004 roku, KERM (Komitet Europejski Rady Ministrów) przyjął zasady systemu pozyskiwania informacji. Dwukrotnie w ciągu roku: w kwietniu i w październiku przygotowywane są informacje okresowe przedkładane członkom KERM. Pierwszą informację nt. legalnego zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i obywateli tych państw w Polsce ówczesne Ministerstwo Gospodarki i Pracy przedstawiło 26 października 2004 r. W latach ukazywały się kolejne monitoringi. Aktualnie opracowanie materiału informacyjnego w tym zakresie naleŝało do zadań Departamentu Migracji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (aktualnie Departamentu Rynku Pracy), który na podstawie danych nadsyłanych z Ambasad RP w państwach członkowskich UE i EFTA oraz z Urzędu do Spraw Cudzoziemców (UdsC - dawniej URiC) 22 Prof. dr hab. Marek Okólski, Najnowsze migracje z Polski mity i fakty, Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą, Warszawa 2006 r. 23 Monitoring przepływu pracowników między Polską a państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego 42

43 i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), przedstawia zbiorczy dokument pt. Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce. Na braki w zakresie dostępu do informacji zwracali takŝe uwagę ukraińscy partnerzy projektu. Urząd statystyczny we Lwowie nie prowadzi Ŝadnych ewidencji dotyczących migracji być moŝe pytanie na ten temat zostanie dodane do ankiety podczas spisu powszechnego, który jest planowany w 2011 roku 24. Migracje uregulowania prawne Wszystkie kraje UE są uczestnikiem międzynarodowej migracji, dlatego teŝ podjęły one decyzję o prowadzeniu wspólnej polityki. Koordynacja przepisów i działań pozwoli na bardziej skuteczne radzenie sobie ze zjawiskiem. Stosowne postanowienia znalazły się w Traktacie z Amsterdamu - od jego wejścia w Ŝycie kwestie związane z imigracją nie podlegają juŝ jedynie współpracy międzyrządowej, lecz są dziedziną, którą zajmują się instytucje Unii - prawo przygotowane przez Komisję Europejską uchwala Rada UE. Wspólna polityka imigracyjna opiera się na następujących załoŝeniach 25 : - powinna regulować (tj. ograniczać) napływ imigrantów, biorąc jednak pod uwagę zarówno aspekt ekonomiczny, jak i humanitarny, - powinna zapewniać prawidłowe traktowanie obywateli państw trzecich, dając im moŝliwie jak najwięcej praw przysługujących obywatelom państw Unii, - kluczowe jest rozwijanie partnerstwa i koordynowanie działań z krajami pochodzenia migrantów, - konieczne jest powstanie wspólnej polityki azylowej. W ramach wspólnych ustaleń Kraje Członkowskie stosują w tym zakresie własne rozwiązania. Na terenie RFN obowiązują regulacje prawne / zasady zatrudniania cudzoziemców 26 : wśród nich m.in.: swoboda przepływu pracowników dla obywateli UE. Swobodą objęci zostali obywatele starych krajów członkowskich (bez pozwolenia na pracę, wolny wybór miejsca pracy i zamieszkania). Dla obywateli 10 nowych krajów członkowskich tzw. UE-8 oraz UE-2 wprowadzono okresy przejściowe (bariery dostępu do rynku pracy znoszone są stopniowo). Obywatele krajów spoza UE dla podjęcia pracy wymagają stosownych zezwoleń. Obywatele polscy mają pełną swobodę przemieszczania się jako pracownicy do wszystkich nowych państw członkowskich UE/EOG, za wyjątkiem Malty. Oznacza to, Ŝe bez konieczności uzyskiwania Ŝadnych zezwoleń na pracę i na zasadach takich samych jak obywatele tych państw, moŝna podjąć pracę w następujących krajach: - Cypr - Słowacja - Czechy - Słowenia - Estonia - Węgry - Litwa - Bułgaria - od 1 stycznia 2007 r. - Łotwa - Rumunia - od 1 stycznia 2007 r. 24 Grupa Socjologiczna Rating Niektóre poglądy społeczeństwa ukraińskiego dotyczące problemu emigracji zarobkowej obywateli Ukrainy 2008, Materiał przekazany w ramach efektów wizyty studialnej we Lwowie 25 Towards a common European Union immigration policy Zatrudnianie obcokrajowców na saksońskim rynku pracy - regulacje prawne, Ulf Schnarchs, Saksońskie Ministerstwo Gospodarki i Pracy 43

44 Dodatkowo spośród "starych" państw członkowskich UE/EOG, swoje rynki pracy dla obywateli Polski zdecydowały się całkowicie otworzyć następujące kraje: - Szwecja - od 1 maja 2004 r. - Islandia - od 1 maja 2006 r. - Wielka Brytania - od 1 maja 2004 r. - Włochy - od 27 lipca 2006 r. - Irlandia - od 1 maja 2004 r. - Holandia - od 1 maja 2007 r. - Hiszpania - od 1 maja 2006 r. - Luksemburg - od 1 listopada 2007 r. - Portugalia - od 1 maja 2006 r. - Francja - od 1 lipca 2008 r. - Grecja - od 1 maja 2006 r. - Belgia - od 1 maja 2009 r. - Finlandia - od 1 maja 2006 r. - Dania - od 1 maja 2009 r. Państwa, w których wymagane jest posiadanie pozwolenia na pracę przez obywateli Polski (W Norwegii i na Malcie pozwolenia na pracę są wydawane w sposób "automatyczny"): - Austria - Niemcy - Liechtenstein - Norwegia - Malta Zatrudnianie cudzoziemców w Polsce - podstawowe informacje i procedury NajwaŜniejsze zasady to 27 : 1. Cudzoziemiec to osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego (art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). 2. Zezwolenie dotyczy wykonywania pracy przez cudzoziemca. Wykonywanie pracy to (art. 2 ust. 1 pkt 40 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) zatrudnienie (co to jest - zob. art. 2 ust. 1 pkt 43), wykonywanie innej pracy zarobkowej (zob. art. 2 ust. 1 pkt 11) lub pełnienie funkcji w zarządach osób prawnych, które uzyskały wpis do rejestru przedsiębiorców (KRS) lub są spółkami kapitałowymi w organizacji. Wykonywanie pracy moŝe mieć więc m.in. takie formy: zatrudnienie/inna umowa z podmiotem polskim; delegowanie do Polski przez pracodawcę zagranicznego w celu świadczenia usługi; delegowanie w celu innym niŝ świadczenie usługi, powyŝej 30 dni w roku; pełnienie funkcji w zarządzie podmiotu gospodarczego w Polsce. 3. Generalną zasadą jest, Ŝe cudzoziemiec, aby wykonywać pracę, powinien mieć zezwolenie wydane przez wojewodę. Szereg kategorii cudzoziemców jest z tego obowiązku zwolnionych (art. 87 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Są to m.in.: obywatele państw UE, innych państw EOG, Szwajcarii i członkowie ich rodzin; osoby posiadające zezwolenie na osiedlenie się; osoby posiadające zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE w RP; osoby posiadające status rezydenta długoterminowego WE w innym państwie UE, które uzyskują zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w związku m.in. z zamiarem pracy/działalności gospodarczej (art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy o cudzoziemcach); uchodźcy, osoby korzystające z ochrony czasowej lub posiadające zgodę na pobyt tolerowany; 27 Podstawa prawna: 2 pkt 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz. U. Nr 156, poz.1116, z 2007 r. Nr 120, poz. 824, z 2008 r. Nr 17, poz.106). 44

45 osoby zwolnione na podstawie odrębnych przepisów (przede wszystkim Rozporządzenia MPiPS z 30 sierpnia 2006 r. ws. wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę); naukowcy - osoby posiadające odpowiedni tytuł pobytowy (zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt ustawy o cudzoziemcach). 4. O zezwolenie występuje pracodawca - polski lub zagraniczny (w przypadku delegowania), a nie sam pracownik. 5. Procedura uzyskania zezwolenia ma dwa etapy - najpierw wydawane jest przyrzeczenie, a potem - właściwe zezwolenie. Dopiero zezwolenie daje prawo do podjęcia wykonywania pracy. 45

46 Praca bez pozwoleń dla obywateli Białorusi, Rosji i Ukrainy Cudzoziemcy pochodzący z państw graniczących z Rzeczpospolitą Polską mogą podejmować krótkoterminową pracę bez obowiązku uzyskiwania zezwolenia na pracę 28. Dotyczy to obywateli Ukrainy, Białorusi i Federacji Rosyjskiej wykonujących pracę w Polsce, w okresie do sześciu miesięcy w ciągu kolejnych dwunastu miesięcy licząc od dnia pierwszego wjazdu do Polski. Przepis daje moŝliwość świadczenia pracy we wszystkich działach gospodarki nieprzerwanie przez sześć miesięcy. W zaleŝności od potrzeb pracodawcy praca taka moŝe być wykonywana w kilku krótszych okresach. Pracodawca lub podmiot, o którym mowa w art. 88 ust. 16 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zainteresowany powierzeniem takiej pracy cudzoziemcowi powinien wypełnić w dwóch egzemplarzach jednostronicowe oświadczenie i zarejestrować je w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla siedziby lub miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Załatwienie tych formalności odbywa się z reguły w trakcie jednorazowej wizyty w PUP i nie wymaga ponoszenia Ŝadnych kosztów zarówno przez składającego oświadczenie jak i cudzoziemca. Oryginał zarejestrowanego oświadczenia stanowi podstawę do uzyskania w polskiej placówce dyplomatyczno - konsularnej w kraju stałego pobytu cudzoziemca wizy pobytowej uprawniającej do wykonywania pracy. PowyŜszy przepis ma charakter pilotaŝowy a jego stosowanie przewidziane jest do dnia 31 grudnia 2009 r. 1 lipca 2009 weszła w Ŝycie umowa o małym ruchu granicznym z Ukrainą 29. Dzięki niej mieszkańcy strefy przygranicznej mogą łatwiej - bo na podstawie specjalnych zezwoleń (kart), a nie wiz - przekraczać granicę polsko-ukraińską. W środę 22 lipca we Lwowie pierwsi obywatele Ukrainy otrzymali stosowne dokumenty. Ułatwieniami zostali objęci obywatele obu państw, zamieszkujący w gminach połoŝonych w odległości do 30 km od granicy. Umowa dotyczy równieŝ gmin, których terytorium rozciąga się poza tą 30-kilometrową strefę przygraniczną. Osoby posiadające kartę są zobowiązane do przebywania w wyznaczonej strefie i nie mogą podróŝować w głąb kraju. W polskiej strefie znajduje się ponad miejscowości, a w ukraińskiej - ponad Specjalną kartę wydawaną w konsulatach (w Polsce - w Lublinie, na Ukrainie - we Lwowie i w Łucku) mogą wykupić mieszkańcy strefy przygranicznej, którzy posiadają paszport i mieszkają tam co najmniej trzy lata. Osoby te muszą takŝe wykazać, Ŝe mają uzasadniony powód dla częstego przekraczania granicy. Pierwszy dokument za 20 euro wydawany jest na dwa lata, a kolejne na pięć lat. Z opłat zwolnione są osoby niepełnosprawne, emeryci i renciści oraz dzieci i młodzieŝ do 18 lat. Mieszkaniec strefy przygranicznej posiadający kartę moŝe przebywać w Polsce jednorazowo 60 dni, ale nie dłuŝej niŝ łącznie 90 dni w ciągu pół roku. Takie osoby będą musiały wykupić polisę ubezpieczeniową, waŝną co najmniej 14 dni, o wartości nie mniejszej niŝ 20 tysięcy euro. Według polskiej StraŜy Granicznej wnioski o kartę małego ruchu granicznego moŝe złoŝyć nawet milion osób

47 MIGRACJE PRZYPADEK POLSKI W obszarze migracji w Polsce panuje szereg mitów dotyczących tego zjawiska - mówi Prof. dr hab. Marek Okólski. Polegają one 30 : Po pierwsze, na tym, Ŝe tę emigrację utoŝsamia się z Polonią, z liczbą Polaków, którzy w róŝnych okresach pojawili się za granicą. Bardzo często dodaje się wszystkie fale migracyjne, i otrzymuje się liczby znacznie większe niŝ jest to w rzeczywistości. Po drugie, wszystkich Polaków, którzy po wejściu Polski do Unii przybyli do krajów Unii Europejskiej nietrafnie utoŝsamia się z Polonią, z kategorią emigranta. Po trzecie, liczba tych emigrantów jest wyolbrzymiana, Po czwarte, przecenia się spustoszenia dokonane na polskim rynku pracy związane z emigracją. Po piąte, wyolbrzymia się skalę odpływu specjalistów. Dokonując analizy trendów migracyjnych oraz branŝ, w których Polacy znajdują zatrudnienie (pod kątem ich sezonowości) moŝna wysunąć tezę, Ŝe w państwach EOG rocznie zatrudnionych jest pomiędzy 800 a 900 tysięcy Polaków, przy czym powyŝsza liczba w ostatnich latach powoli rosła. W Ŝadnym przypadku nie naleŝy sumować danych z kolejnych lat. Doprowadziłoby to do absurdalnego wniosku, iŝ po 1 maja 2004 roku z Polski wyjechało ponad 2,5 miliona osób. Zabieg taki został wykonany m.in. w analizie European Citizen Action Service 31, gdzie m.in. zsumowano pracowników sezonowych pracujących w Niemczech z kolejnych lat. Idąc dalej tym tropem okazałoby się, po 1990 roku na podstawie umowy polsko-niemieckiej o pracownikach sezonowych wyjechało z Polski ponad 3,5 miliona osób. Jest to załoŝenie całkowicie nieuprawnione i nie moŝe być stosowane w przypadku analizy procesów migracyjnych, charakterystycznych dla Europy, a w szczególności dla Unii Europejskiej 32. Dane statystyczne dotyczące skali emigracji z Polski po akcesji nie są jednoznaczne. Z jednej strony nie potwierdzają one oczekiwań co do zwiększenia odpływu migracyjnego o stałym charakterze. Z drugiej strony nie moŝemy jednak mówić, Ŝe sprawdziły się prognozy części badaczy sugerujące niewielką mobilność polskich obywateli i wyjazdy rzędu kilkunastu tysięcy w skali roku. Po 1 maja 2004 r. nastąpił przyrost migracji cyrkulacyjnych związanych z moŝliwościami podjęcia pracy poza granicami naszego kraju, oraz wzrost liczby osób wyjeŝdŝających na pewien okres, a więc z załoŝeniem powrotu, jednak bez sprecyzowania, kiedy on nastąpi. Jednym z najpowszechniej dostrzeganych skutków członkostwa jest migracja zarobkowa Polaków. AŜ 91% badanych zauwaŝa, Ŝe po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej nasi rodacy częściej niŝ poprzednio podejmują pracę za granicą 33. Proces migracji Polaków, w tym do Niemiec, odbywa się falami juŝ od około 200 lat 34. Powoduje to, Ŝe osoby, które moŝna uznać za przedstawicieli Polonii niemieckiej, róŝnią się nie tylko statusem prawnym (osoby z obywatelstwem niemieckim, polskim lub podwójnym), sytuacją Ŝyciową i materialną, ale takŝe siłą poczucia związku zarówno 30 Prof. dr hab. Marek Okólski, Najnowsze migracje z Polski mity i fakty, Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą, Warszawa 2006 r. 31 K. Chow, Who s afraid of enlargement?, European Citizen Action Service, 2 września 2006, 32 dr Maciej Duszczyk, dr Jakub Wiśniewski, Analiza społeczno-demograficzna migracji zarobkowej Polaków do państw EOG po 1 maja 2004 roku, Ekspertyza przygotowana na zamówienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ISP Bilans pięciu lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Komunikat z badań, Warszawa, kwiecień Michał Nowosielski, 200 lat imigracji, 47

48 z Polską, jak i z polskością. Warto równieŝ zauwaŝyć, Ŝe generalnie zjawisko emigracji nie jest zupełnie nowe w przypadku trendów rozwojowych Polski. Poziom migracji polskiej do krajów Europy Zachodniej i Środkowej był wysoki równieŝ przed akcesją Polski do UE. Niski poziom mobilności Polaków (po części związany z wadami polskiego systemu edukacji, a takŝe problemami z mieszkaniami oraz słabym rozwojem transportu publicznego i sieci dróg) powoduje, Ŝe na migrację decydują się nieliczne, stosunkowo najbardziej aktywne jednostki. To zjawisko, przy równoczesnym rozwoju transportu międzynarodowego (np. transport autobusowy na zachód jest tani i dostępny praktycznie z całego terenu kraju) skutkuje tym, iŝ wyjazd za granicę jest stosunkowo łatwą alternatywą dla migracji wewnętrznej. Według danych za 2007 r., uzyskanych przez Eurostat w ramach Labour Force Survey (LFS), udział osób w wieku produkcyjnym pochodzących z Polski, które zamieszkują w innych państwach członkowskich UE nie więcej niŝ 4 lata, w stosunku do całej ludności Polski w wieku produkcyjnym, wynosił 2%. Stawiało to Polskę na 4 miejscu wśród państw członkowskich jako państw pochodzenia (po Litwie 3,1%, Cyprze - 3,0% i Rumunii 2,5%). Biorąc pod uwagę okres bezpośrednio poprzedzający akcesję, jeśli zsumować liczbę zatrudnionych Polaków w skali roku, okaŝe się, Ŝe w krajach EOG pracowało legalnie około 400 tysięcy osób. Niektóre szacunki wskazują, Ŝe dodatkowo nielegalnie (np. przedłuŝanie pobytów, niezgodność deklaracji z faktycznym celem pobytu) podejmowało pracę w krajach EOG około tysięcy osób, co daje w sumie około tysięcy Polaków pracujących w innych krajach europejskich w skali rocznej. Większość wyjazdów miała charakter sezonowy i owa sezonowość zatrudnienia Polaków stała się głównym wyznacznikiem polskiej emigracji zarobkowej po zniesieniu obowiązku wizowego przez kraje Europy Zachodniej po 1989 roku 35. Nie zmienił się obecny główny kierunek migracji zatrudnieniowych, którym nadal pozostają Niemcy. Zatrudnienie w tym kraju ma jednak głównie charakter sezonowy (do trzech miesięcy). JeŜeli zestawić dane dotyczące migracji Polaków w ujęciu całorocznym to okazuje się, iŝ skala migracji do Wielkiej Brytanii i Niemiec jest na podobnym poziomie. Pamiętać jednak naleŝy o sporej grupie Polaków prowadzących własną działalność gospodarczą w Niemczech - nie objętych statystyką. Pełna liberalizacja przepływów siły roboczej jest istotnym, ale nie jedynym powodem, dla którego Polacy podejmują decyzję o wyjeździe zarobkowym. Potwierdza to przykład Norwegii, gdzie pomimo utrzymania restrykcji znalazło zatrudnienie wiele więcej osób niŝ w Szwecji, która całkowicie zliberalizowała dostęp do rynku pracy. NajwaŜniejszym czynnikiem przyciągającym pracowników jest popyt ze strony zagranicznych pracodawców. Punkt cięŝkości szerokiej debaty na temat duŝej liczby polskich emigrantów przesunął się ostatnio na pytanie, czy i ilu z nich w obliczu poprawy kondycji polskiej gospodarki powraca do Polski 36. Istnieje wiele rozbieŝności w relacjach medialnych na ten temat. Nierzadko opierają się one na szacunkach pochodzących z róŝnych sondaŝy przeprowadzanych na niewielkich próbach, które nie są reprezentatywne w stosunku do ogółu osób, które wyjechały z kraju. W ich świetle polscy emigranci rzekomo powracają lub chcą powrócić, ale takie anegdotyczne dowody nie zastąpią faktów i rzeczywistych liczb, które zaprzeczają takiej sytuacji. 35 dr Maciej Duszczyk, dr Jakub Wiśniewski, Analiza społeczno-demograficzna migracji zarobkowej Polaków do państw EOG po 1 maja 2004 roku, Ekspertyza przygotowana na zamówienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ISP Krystyna Iglicka, Magdalena Ziółek, Czy naprawdę powroty???, Biuletyn Migracyjny 19/

49 Nie wracają mimo kryzysu Emigranci, którzy wyjechali z Polski po otwarciu unijnych rynków pracy, nastawili się raczej na przetrwanie w kraju, w którym przebywają 37. Natomiast tym, którzy wracają nie jest łatwo dostosować się do rynku pracy w Polsce - i planują kolejne wyjazdy za pracą. Takie są wnioski najnowszego raportu Powroty Polaków w okresie kryzysu gospodarczego. W pętli pułapki migracyjnej przygotowanego przez Centrum Stosunków Międzynarodowych. Socjolog Krystyna Iglicka, autorka badań, zwraca uwagę, Ŝe powracający emigranci zarobkowi najczęściej wykonują za granicą prace poniŝej swoich kwalifikacji. Gdy po kilku latach wracają - nie mogą pochwalić się doświadczeniem i osiągnięciami w swoim zawodzie. Nie są teŝ gotowi podjąć zatrudnienia w takich rolach, w jakich pracowali za granicą, za polskie stawki wynagrodzenia. Jak wykazały badania - 24% z tych, którzy wrócili przyznaje, Ŝe był to powrót nie z własnej woli, ale najczęściej z powodu utraty pracy lub pogorszenia warunków zatrudnienia. Przed wyjazdem nie miał pracy co dziesiąty badany - po powrocie z zagranicy trudności ze znalezieniem pracy miało 40% uczestników badań. Jak wynika z badań, na powrót z zagranicy bardzo rzadko decydują się rodziny z dziećmi. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej otworzyło przed Polakami niektóre rynki pracy państw UE-15, a w perspektywie do 2011 roku naleŝy oczekiwać całkowitej liberalizacji dostępu do rynków pracy wszystkich państw UE-15. W efekcie mamy do czynienia ze zjawiskiem relatywnie silnego odpływu siły roboczej, którego czas trwania moŝna szacować na przynajmniej dekadę. W tych warunkach naleŝy liczyć się zarówno z krótkookresowymi (przejściowymi), jak i długookresowymi skutkami ekonomicznymi tego zjawiska. Szacuje się 38, Ŝe w końcu 2007 roku poza granicami Polski przebywało czasowo ok tys. mieszkańców naszego kraju, tj. o 320 tys. osób więcej niŝ w 2006 r. (ok tys.), przy czym ponad 1925 tys. w Europie (ok tys. w 2006 roku). Wydaje się iŝ ten szacunek moŝna przyjąć jako podstawę do dalszych rozwaŝań. Zdecydowana większość emigrantów z Polski przebywała w krajach członkowskich UE ok tys. Liczba polskich emigrantów w krajach UE w 2007 r. była ponad dwukrotnie większa w stosunku do początkowego okresu naszego członkostwa w UE. Szacunek ten uwzględnia takŝe tych Polaków, którzy od dłuŝszego czasu przebywali poza granicami Polski, w tym w krajach UE, bez względu na ich status pobytu. Wśród krajów docelowej emigracji Polaków po wejściu Polski do Unii Europejskiej nadal zdecydowanie wyróŝniają się Wielka Brytania oraz Niemcy, przede wszystkim ze względu na skalę zjawiska. Szacuje się, Ŝe w końcu 2007 roku w Wielkiej Brytanii przebywało ok. 690 tys. emigrantów z Polski, zaś w Niemczech ok. 490 tys.; kolejne miejsca zajmują: Irlandia ok. 200 tys. i Niderlandy ok. 98 tys. (dzięki otwarciu swojego rynku pracy dla Polaków, Niderlandy przesunęły się w górę w hierarchii krajów, do których najczęściej wyjeŝdŝają Polacy (czwarte miejsce w 2007 r.). 39 Jednocześnie ze względu na skalę zjawiska emigracji oraz dynamikę jej rozwoju naleŝy wyróŝnić Irlandię (w stosunku do 2002 r. zaobserwowano 100-krotny wzrost liczby emigrantów, a w okresie wzrost 13-krotny) oraz Wielką Brytanię (wzrost prawie 30-krotny w porównaniu do 2002 r. oraz 4,5-krotny w porównaniu do 2004 r.). 37 Powroty Polaków w okresie kryzysu gospodarczego. W pętli pułapki migracyjnej, Centrum Stosunków Międzynarodowych, Warszawa _2004_2007.pdf 39 dr Maciej Duszczyk, dr Jakub Wiśniewski, Analiza społeczno-demograficzna migracji zarobkowej Polaków do państw EOG po 1 maja 2004 roku, Ekspertyza przygotowana na zamówienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ISP

50 Zdecydowana większość polskich emigrantów przebywa za granicą w związku z pracą, aczkolwiek wraz z upływem czasu zwiększa się liczba osób członków rodzin polskich emigrantów, pozostających na ich utrzymaniu (małŝonkowie, dzieci). Osoby, które wyjechały w okresie od maja 2004 r. do końca 2006 r. w 80-90% przypadków przebywały za granicą podejmując pracę lub jej poszukując. WaŜnym krajem docelowym dla migrantów edukacyjnych są Niemcy; szczególnie dla Polaków - 50,5% studiujących za granicą posiada indeks niemieckich uczelni (UNESCO 2007) 40. W przyszłości sytuacja ta moŝe się zmienić. Wprawdzie liczba polskich studentów w Niemczech pozostaje na stabilnym, wysokim poziomie: rok akademicki 2005/ , 2006/ (BStat) liczby te dotyczą tylko migrantów edukacyjnych i nie obejmują studentów polskiego pochodzenia z niemiecką maturą (krajowcy edukacyjni - educational inlanders), to jednak w Wielkiej Brytanii dynamicznie wzrasta: odpowiednio i (HESA 2008). Sytuacja ta moŝe ulec zmianie, jeŝeli Niemcy wprowadzą opłaty za studia (co jest obecnie dyskutowane). Kim jest polski migrant? MoŜna powiedzieć, Ŝe typowy polski pracownik migrujący to w ostatnich latach osoba młoda, zmierzająca zarówno do duŝych miast, jak i miasteczek oraz wsi, bezdzietna, stosunkowo dobrze wykształcona, wykonująca z reguły prace nie wymagające wysokich kwalifikacji (robotnik rolny, pomoc domowa, kelner, robotnik budowlany, kucharz) lub prace wymagające wąskich kwalifikacji (np. chirurg klatki piersiowej, glazurnik, masaŝysta). Jednocześnie naleŝy unikać pochopnych wniosków i doszukiwać się zbyt daleko idących analogii. KaŜdy kraj docelowy ma swoją specyfikę. I tak na przykład cechą charakterystyczną polskiej emigracji do Włoch jest bardzo wysoki współczynnik kobiet (75%, dochodzący na Południu kraju do 90%), co przekłada się na dominujący charakter wykonywanej pracy zarobkowej (opieka domowa). Według badań firmy SMG/KRC 41 przeprowadzonych we wrześniu 2006 roku chęć wyjazdu deklarują przede wszystkim mieszkańcy małych miast, którzy nie widzą dla siebie przyszłości w swoich rodzinnych miejscowościach. 40 Nina Wolfeil, Instytut Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Wiedeńskiego, DrenaŜ czy cyrkulacja mózgów? Migracja edukacyjna z Polski do Niemiec, Biuletyn Migracyjny nr 18 maj czerwiec Migracja pracowników szansa czy zagroŝenie? Raport KPMG Doradztwo Gospodarcze

51 Wpływ migracji zarobkowych na gospodarkę i rozwój przedsiębiorczości oraz zagroŝenie drenaŝem mózgów Generalnie zakłada się, iŝ głównym beneficjentem migracji jest jej uczestnik, natomiast korzyści, względnie straty, dla krajów wysyłających i przyjmujących migrantów są przedmiotem kontrowersji w literaturze fachowej 42. Przyjmuje się, Ŝe dominują korzyści, natomiast ich saldo pozostaje względnie ograniczone. W przypadku Polski naleŝy liczyć się z nietypowym zjawiskiem, polegającym na tym, Ŝe Polska w większym stopniu niŝ inne kraje, doświadczające wzmoŝonych wyjazdów, jest naraŝona na ryzyko pogorszenia struktury demograficznej starzejącego się społeczeństwa. Równocześnie emigranci polscy ułatwiają realizację polityki prorodzinnej w krajach UE-15, odpowiadając na popyt zatrudnienia w sektorze opieki nad dziećmi i osobami starszymi oraz usługach medycznych generalnie. Na sytuację ekonomiczną kraju wpływ mają takŝe transfery zarobków migrantów (remittances) definiowane za MFW jako suma wynagrodzenia pracowników (compensation of employees), przekazy zarobków w ramach transferów bieŝących pozostałych sektorów (workers remittances) oraz transfery migrantów uwzględniane w obrotach kapitałowych (migrants transfers). W odróŝnieniu od pomocy rozwojowej, ich wartość sukcesywnie wzrastała w ciągu ostatnich 30 lat, średnio o 7% rocznie (według wartości nominalnej), stając się drugim co do wagi źródłem finansowania w krajach rozwijających się. Transfery do kraju części dochodów migrantów, które, zwłaszcza w warunkach, gdy osoby te nie osiągały wcześniej dochodów z pracy w kraju, mogą istotnie zwiększyć rozporządzalne dochody osobiste krajowych gospodarstw domowych. Ten czynnik moŝe przyczynić się do wzrostu popytu i cen na krajowym rynku dóbr konsumpcyjnych, ułatwiając przedsiębiorcom pokrycie zwiększonych kosztów produkcji. W skali światowej transfery zarobków migrantów stanowiły w 2002 r. 2,6% PKB krajów rozwijających się, 8,2% ich eksportu i 10,4% skumulowanych inwestycji. Wpływ transferów na gospodarkę krajów pochodzenia migrantów zaleŝy zarówno od ich skali, przeznaczenia, a takŝe efektywności ich wykorzystania. Z tym wiąŝe się naturalna trudność w szacowaniu ich oddziaływania na gospodarkę, gdyŝ obok bezpośredniego efektu związanego z inwestowaniem i konsumowaniem tych środków, występują równieŝ efekty pośrednie na róŝnych poziomach gospodarki krajowej. Szereg krajów rozwijających się stosuje róŝnorodne systemy zachęt w celu przyciągania transferów pienięŝnych migrantów. Generalnie uznaje się jednak, iŝ najskuteczniejszą metodą oddziaływania na wysokość przekazywanych przez migrantów środków jest poprawa klimatu dla przedsiębiorczości w kraju jego pochodzenia (co de facto będzie jednocześnie czynnikiem redukującym strumień migracyjny). Na poziomie społeczności lokalnych migracja sprzyja tworzeniu miejsc pracy w ramach działalności gospodarczej związanej z rosnącym popytem gospodarstw migranckich (np. lokalne przedsiębiorstwa transportowe i budowlane, biura podróŝy, agencje zatrudnienia). Szereg wyników badań wskazuje na zróŝnicowany wpływ odpływu pracowników na gospodarstwa domowe czy społeczność lokalną lub mikroregionu. Ogólnie rzecz biorąc, w przypadku znaczącej części populacji pieniądze zarobione za granicą przyczyniły się do zmniejszenia róŝnorakich trudności okresu transformacji. W Polsce ustalono, Ŝe pieniądze przesyłane przez migrantów znacząco poprawiły status finansowy gospodarstw migranckich w porównaniu do gospodarstw niemigranckich. Tym 42 Wpływ emigracji zarobkowej na gospodarkę, Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz Warszawa, luty 2007 r. 51

52 samym społeczności lokalne i mikroregiony o wysokim udziale gospodarstw migranckich były w lepszej sytuacji finansowej niŝ sąsiednie społeczności lub mikroregiony, gdzie ich udział był niski. Z drugiej jednak strony, wpływ migracji pracowniczych na rozwój ekonomiczny mikroregionów, z których pochodzą migranci, jest (z nielicznymi wyjątkami) bardzo ograniczony. Podstawową przyczyną tego zjawiska jest bardzo niska skłonność ze strony gospodarstw migranckich do oszczędzania lub inwestowania. Migranci mają w zwyczaju transferować do domu pokaźną część swoich zarobków w róŝnych formach. Z badań wynika, Ŝe migracja ma pozytywny wpływ na intensywność bilateralnej wymiany handlowej. Wskazuje się przy tym na dwie przyczyny tej zaleŝności. Po pierwsze, migranci mają skłonność do preferowania znanych im produktów z rynku kraju, z którego pochodzą, co stymuluje wzrost eksportu do kraju, w którym się osiedlają. Po drugie, migracja między dwoma krajami sprzyja obniŝce kosztów transakcyjnych w handlu bilateralnym. Ten drugi czynnik stymuluje wzrost zarówno eksportu, jak i importu. Przejdźmy teraz do pytania (bardzo w mediach nagłaśnianego), dotyczącego zjawiska drenaŝu mózgów w określonych branŝach i profesjach. Samo pojęcie w odniesieniu do krajów UE - budzi kontrowersje, poniewaŝ pierwotnie zostało ono stworzone do opisania zjawiska emigracji z krajów biednego Południa do państw bogatej Północy. Posiada ono jednoznacznie negatywne konotacje, podczas gdy rzeczywistość jest znacznie bardziej złoŝona. Bardziej trafne wydają się takie pojęcia, jak wymiana mózgów czy teŝ cyrkulacja mózgów. O drenaŝu mózgów moŝna mówić w przypadku systematycznego wysysania jakiegoś rynku pracy ze specjalistów, w wyniku którego ten rynek pracy ponosi szkody. W latach osiemdziesiątych istotnie takie zjawisko w Polsce wystąpiło i tutaj mamy pewność, bo dane ostatniego spisu powszechnego wyraźnie tego dowiodły 43. Wówczas drenaŝ mózgów, czy odpływ specjalistów, wyraŝał się tym, Ŝe odsetek ludzi wysoko wykształconych wśród migrantów był dwukrotnie wyŝszy niŝ w populacji Polski. W latach wyemigrowało około 100 tysięcy osób z dyplomami wyŝszych uczelni, a łącznie w tym okresie przybyło do Polski około 20 tysięcy cudzoziemców; nawet gdyby załoŝyć, Ŝe wszyscy cudzoziemcy ukończyli wcześniej studia, bilans dla Polski byłby i tak drastycznie niekorzystny 44. Liczba wyjeŝdŝających z kraju osób z wyŝszym wykształceniem w tym okresie była średniorocznie równa 25 procent rocznika absolwentów wszystkich szkół wyŝszych i wynosiła 15 tysięcy osób 45. Na pytanie, czy występuje drenaŝ mózgów w tej chwili, trudno jednoznacznie powiedzieć, trzeba jednak stwierdzić, Ŝe: Nie ma przesłanek, by uznać, Ŝe drenaŝ mózgów z Polski w okresie transformacji systemowej przybrał niepokojące rozmiary. Nie ma powodów, by sądzić, Ŝe jakikolwiek region Polski lub jakakolwiek grupa czy specjalność zawodowa zostały w dotkliwy sposób pozbawione osób wysoko wykwalifikowanych. 43 Prof. dr hab. Marek Okólski, Najnowsze migracje z Polski mity i fakty, Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą, Warszawa 2006 r. 44 Paweł Kaczmarczyk, Marek Okólski, Ośrodek Badań nad Migracjami WNE UW, Migracje specjalistów wysokiej klasy w kontekście integracji Polski z Unią Europejską podstawowe wnioski z ekspertyzy przygotowanej na zlecenie Urzędu Komitetu Integracji Europejskie, 28de?OpenDocument 45 Biuletyn Migracyjny nr 10 z października 2005 roku. 52

53 Nie było równieŝ kraju, który by w tym okresie osiągnął szczególne sukcesy w rekrutacji (lub imigracji) specjalistów z Polski 46. W tym kontekście warto przyjrzeć się danym dotyczącym wyjazdów polskiego białego personelu. Zgodnie z danymi Ministerstwa Zdrowia (na koniec czerwca 2006 roku) około 4,3 procent polskich lekarzy było zainteresowanych podjęciem pracy za granicą i odebrało niezbędne do tego zaświadczenia. Nie znaczy to jednak, iŝ wszyscy oni wjechali za pracą za zagranicę. Jednocześnie skala migracji rozkłada się nierównomiernie, jeŝeli chodzi o poszczególne specjalizacje. Bardziej niepokojące wydaje się zjawisko określane mianem deprecjacji kwalifikacji, czyli sytuacja, kiedy wysoko kwalifikowany pracownik podejmuje za granicą zatrudnienie, które nie wymaga jego kwalifikacji ani dotychczasowego doświadczenia zawodowego. Jego bezpośrednią konsekwencją jest tzw. marnotrawstwo mózgów (brain waste), kiedy to Polacy, z reguły dobrze wykształceni, wykonują prace znacznie poniŝej swoich kwalifikacji 47. Podejmowanie pracy poniŝej kwalifikacji nie wydaje się być wyrazem świadomej taktyki pozyskiwania zatrudnienia przez migranta na nowym dla niego rynku. Dobrze wykształconych migrantów wyróŝnia bowiem, podobnie jak i pracowników rodzimych, nastawienie do prowadzenia negocjacji o pracę z pozycji siły. MoŜna zatem uznać, iŝ zatrudnianie tego rodzaju jest przejawem polityki pracodawców w warunkach dualnego rynku, pozyskujących wysoko produktywnych pracowników i oszczędzających na kosztach jego dalszego kształcenia (jak równieŝ na kosztach inwestowania w kapitał ludzki pracowników rodzimych współpracujących z wykształconymi migrantami). W efekcie dochodzi do brain waste a jest to zjawisko bardziej negatywne od drenaŝu mózgów, jako Ŝe nie przynosi korzyści Ŝadnej ze stron, skutkując deprecjacją kwalifikacji migranta 48. Zdecydowana większość bezrobotnych, którzy znaleźli pracę za granicą, nie pracowała w wyuczonym zawodzie (73,9%). Pracę w swoim zawodzie wykonywał w czasie pobytu za granicą co czwarty ankietowany 24,8% (w maju 2007 r. 19,4%, w listopadzie 2007 r. 17,6%, a w maju 2008 r. 20,1%). Poziom wykształcenia w widoczny sposób róŝnicuje odpowiedzi respondentów na temat moŝliwości znalezienia pracy w wyuczonym zawodzie. Pracę w wyuczonym zawodzie udało się znaleźć prawie co trzeciemu respondentowi z wykształceniem zasadniczym zawodowym (30,2%), co piątemu respondentowi posiadającemu wykształcenie wyŝsze (21,7%) oraz co szóstemu ankietowanemu z wykształceniem średnim (16,1%) 49. W sytuacji, gdy wśród migrantów na Wyspach większość jest w wieku lat, to moŝna równieŝ mówić o równoległym drenaŝu młodzieŝy (youth brain) 50. Dodatkowo, respondenci badania pracodawców przeprowadzonego w 2007 r. przez KPMG 51 zwracają teŝ uwagę na problem pierwszej pracy dla absolwentów, którzy nie mając jej emigrują i pracują najczęściej niezgodnie z kwalifikacjami, co powoduje, Ŝe jest im takŝe potem (po ewentualnym powrocie) duŝo trudniej o zatrudnienie zgodne z poziomem wykształcenia. Kwestie związane z wpływem migracji na rynek pracy omawiają Wiesław Gumuła, Adrian Gucwa, Zbigniew Opioła, Witold Nalepa w Raporcie Rynek pracy w Polsce. 46 Paweł Kaczmarczyk, Marek Okólski, Ośrodek Badań nad Migracjami WNE UW, Migracje specjalistów wysokiej klasy..., op.cit. 47 Emigrować i wracać Migracje zarobkowe Polaków po 1 maja 2004 r., ISP Wrzesień 2006 Jakub Wiśniewski Maciej Duszczyk (konsultacja merytoryczna) 48 Wpływ emigracji zarobkowej na gospodarkę, Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz Warszawa, luty 2007 r. op. cit. 49 Materiały i studia NBP Zeszyt nr 234, NBP Warszawa, kwiecień 2009 r Wpływ emigracji zarobkowej na gospodarkę, Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz Warszawa, luty 2007 r. op. cit. 51 Migracja pracowników szansa czy zagroŝenie? Raport KPMG Doradztwo Gospodarcze

54 Wynagrodzenia 52, produktywność pracy i migracje w świetle badań ankietowych opublikowany w listopadzie 2008 roku. Raport zawiera analizę wyników badań ankietowych, które zostały przeprowadzone w listopadzie 2008 r. na reprezentatywnych próbach 1600 pracodawców oraz 2000 bezrobotnych. Analiza uwzględnia równieŝ wyniki czterech wcześniejszych edycji badań terenowych, przeprowadzonych w odstępach półrocznych w latach Konsekwencją migracji, jak piszą autorzy, jest wpływ na pozycję przetargową pracowników, co w warunkach szybkiego wzrostu gospodarczego, przy wyczerpywaniu się prostych rezerw efektywnościowych, moŝe prowadzić do dodatkowej presji na wzrost płac. Wzrost płac, jeśli nie towarzyszy mu wzrost wydajności, prowadzi do wzrostu jednostkowych kosztów pracy. A wzrostu wydajności nie moŝna juŝ, jak to miało miejsce w ostatnich latach, osiągać przez cięcia zatrudnienia. W konsekwencji migracja zarobkowa moŝe przez wzrost kosztów przyczyniać się do wzrostu cen. Sytuacja na dziś w tym zakresie nie jest jednak tak trudna jakby mogło wynikać z teoretycznych załoŝeń. Pracodawcy przypisują obecnie migracjom zarobkowym mniejszy wpływ na procesy zachodzące na krajowym rynku pracy, niŝ w poprzednich edycjach badań. Spośród tych pracodawców, którzy planują podwyŝki wynagrodzeń w swoich przedsiębiorstwach w ciągu najbliŝszych sześciu miesięcy, prawie dwie trzecie (62,1%) jest przekonanych, Ŝe decyzje o podwyŝkach nie będą w Ŝadnej mierze spowodowane migracjami zarobkowymi pracowników. NaleŜy podkreślić, Ŝe opinię taką formułuje teraz zdecydowanie więcej pracodawców niŝ w poprzednich edycjach badań. W maju 2007 r. podobnego zdania było 22,1% ankietowanych, w listopadzie 2007 r. 36,7%, a w maju 2008 r. 41,9%. Jedna szósta pracodawców (15,6%) jest przekonanych, Ŝe powodem rezygnacji z pracy zatrudnionych pracowników były migracje zarobkowe. W maju 2008 r. podobnie uwaŝało 20,8%, w listopadzie 2007 r. 28,9%, a w maju 2007 r. 39,3% ankietowanych. Widoczny jest więc wyraźny spadek wypowiedzi pracodawców wskazujących na wyjazdy zarobkowe pracowników za granicę jako powód ich odejścia z pracy. Warto przy tym podkreślić, Ŝe to właśnie pracodawcy reprezentujący budownictwo najczęściej wskazywali migracje zarobkowe jako przyczynę rezygnacji z pracy pracowników zatrudnionych w ich przedsiębiorstwach. Wśród przyczyn trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników, pracodawcy wymieniają takŝe wyjazdy zarobkowe pracowników za granicę. Warto podkreślić, Ŝe zdaniem pracodawców znaczenie tego czynnika, z edycji na edycję badań, słabnie i obecnie nie odgrywa on waŝnej roli. Procent wskazań na migracje zarobkowe za granicę był najmniejszy z dotychczasowych edycji badań (6,0%). Dla porównania w maju 2007 r. było to 16,4%, w listopadzie 2007 r. 15,0%, a w maju 2008 r. 11,8% wskazań. Bardziej alarmistyczne wyniki badania opinii pracodawców pokazuje raport KPMG z 2007 r. Badane tam firmy odbierają brak potencjalnych kandydatów do pracy lub odchodzenie pracowników z powodu wyjazdu za granicę jako zagroŝenie 53. Ponad 50% respondentów tego badania deklarowało, Ŝe bezpośrednio odczuwa brak potencjalnych pracowników na polskim rynku pracy. Podobna liczba firm deklarowała, Ŝe odeszli od nich pracownicy, którzy zamiast rozwoju w Polsce, wybrali karierę zagraniczną, łączącą się z lepszymi zarobkami oraz perspektywami rozwoju. Pracodawcom najbardziej brakuje pracowników z wykształceniem wyŝszym i średnim kierunkowym, na co wskazuje ponad 50% respondentów. W tym samym badaniu osoby posiadające doświadczenie zagraniczne postrzegane są jako bardziej atrakcyjne na rynku pracy przez 32% respondentów. Zdaniem 28% lepiej radzą sobie one w pracy niŝ osoby, które pracowały tylko w Polsce. 52 Materiały i studia NBP Zeszyt nr 234, NBP Warszawa, kwiecień 2009 r Migracja pracowników szansa czy zagroŝenie? Raport KPMG Doradztwo Gospodarcze

55 Ich przewaga łączy się z otwartością na nowe doświadczenia, nastawieniem na klienta i szybkością uczenia się. Odejścia pracowników z pracy w związku z wyjazdami zarobkowymi za granicę, jak wynika z przeprowadzonych badań, nie będą równieŝ silnie oddziaływać na wzrost wynagrodzeń w ankietowanych przedsiębiorstwach 54. Spośród tych pracodawców, którzy planują podwyŝki wynagrodzeń w swoich przedsiębiorstwach w ciągu najbliŝszych sześciu miesięcy (27,1% respondentów), prawie dwie trzecie (62,1%) jest przekonanych, Ŝe decyzje o podwyŝkach nie będą w Ŝadnej mierze spowodowane migracjami zarobkowymi pracowników. NaleŜy podkreślić, Ŝe obecnie opinię tę pracodawcy formułują zdecydowanie częściej niŝ w poprzednich edycjach badań. W maju 2007 r. identycznego zdania było 22,1% ankietowanych, w listopadzie 2007 r. 36,7%, a w maju 2008 r. 41,9%. Wyniki ostatnich badań po raz kolejny dokumentują, Ŝe sekcją gospodarki, najbardziej wraŝliwą na zagraniczne wyjazdy zarobkowe pracowników, jest budownictwo. Przedstawiciele budownictwa najczęściej w trakcie badań wspominali o negatywnych skutkach migracji zarobkowych w zarządzanych przez nich przedsiębiorstwach. Z kolei najmniej obaw związanych z odejściami pracowników z powodu wyjazdów zarobkowych za granicę zgłaszali pracodawcy reprezentujący pozostałe usługi rynkowe i przemysł. Na rozkład odpowiedzi pracodawców dotyczących negatywnych skutków migracji zarobkowych w widoczny sposób oddziałuje równieŝ stopa bezrobocia. Pracodawcy z powiatów o wysokiej stopie bezrobocia częściej niŝ respondenci ze stołecznych powiatów grodzkich sygnalizowali niekorzystne dla przedsiębiorstw następstwa odejść pracowników w związku z wyjazdami zagranicznymi. Ponad jedna piąta bezrobotnych (22,2%) wyjeŝdŝała w poszukiwaniu pracy za granicę. Najczęściej wybieranym przez bezrobotnych kierunkiem migracji zarobkowych były Niemcy (33,9% wskazań). W dalszej kolejności respondenci wymieniali Wielką Brytanię (21,5% wskazań), Holandię (6,4%), Włochy (4,9%), Irlandię (4,9%) i Francję (4,5%). Pozostałe wskazania, dotyczące kierunków wyjazdów zarobkowych, cechuje duŝy stopień rozproszenia. Ogółem ankietowani wymienili ponad dwadzieścia krajów, w których świadczyli pracę. Respondenci, w kaŝdej z dotychczasowych edycji badań, wymieniali podobne główne przyczyny wyjazdów zarobkowych za granicę. Najczęściej wskazywali moŝliwość uzyskania znacznie wyŝszych zarobków (w maju 2007 r. 38,8% wskazań, w listopadzie 2007 r. 38,0% wskazań, w maju 2008 r. 41,3% wskazań, w listopadzie 2008 r. 40,7% wskazań), trudności ze znalezieniem pracy w kraju (odpowiednio: 13,2%, 15,7%, 16,4% i 17,1%), naukę języka (odpowiednio: 14,9%, 12,9%, 13,0%, 13,8%) oraz znacznie lepsze warunki pracy (odpowiednio: 11,2%, 12,7%, 11,9%, 12,1%). Wśród waŝnych powodów migracji zarobkowych ankietowani wyliczali takŝe chęć poznania innych krajów (odpowiednio: 7,5%, 7,9%, 8,4% i 8,1% wskazań), a takŝe większe moŝliwości rozwoju (odpowiednio: 4,4%, 3,6%, 4,2%, i 4,0% wskazań). Ponad połowa bezrobotnych, którzy wyjeŝdŝali zarobkowo za granicę, miała stałą pracę lub utrzymywała się z prac dorywczych przed wyjazdem (50,5% w maju 2007 r., 56,2% w listopadzie 2007 r., 55,6% w maju 2008 r., 55,1% w listopadzie 2008 r.). O braku jakiejkolwiek pracy przed wyjazdem informowało 43,7% respondentów (w maju 2007 r. 48,2%, w listopadzie 2007 r. 41,6%,w maju 2008 r. 41,9%). Zdecydowana większość bezrobotnych (89,7%) nie zamierza w ciągu najbliŝszych sześciu miesięcy migrować w celu poszukiwania pracy (w maju 2007 r. było to 81,9%, w listopadzie 2007 r. 84,8%, a w maju 2008 r. 87,9% respondentów). Wyjazd 54 Materiały i studia NBP Zeszyt nr 234, NBP Warszawa, kwiecień 2009 r. 55

56 w poszukiwaniu pracy rozwaŝa obecnie jedynie co dziesiąty respondent (10,2%). W maju 2007 r. zamiar wyjazdu za granicę sygnalizowało 17,7% ankietowanych, w listopadzie 2007 r. 15,0%, a w maju 2008 r. 12,1%. Z edycji na edycję wzrasta zatem udział bezrobotnych, którzy nie wiąŝą swojej przyszłości z migracją zarobkową za granicę. Bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym i niŝszym częściej od pozostałych respondentów zgłaszali w listopadzie 2008 r. chęć migracji zarobkowej (11,4% tej grupy ankietowanych). W przypadku osób mających wykształcenie wyŝsze odsetek ten wynosił 9,8%, a w przypadku osób legitymujących się wykształceniem średnim 8,2%. Wpływ na decyzję bezrobotnych o wyjeździe zarobkowym za granicę wywiera równieŝ długość okresu pozostawania bez pracy. Największa gotowość do wyjazdu cechuje respondentów o najkrótszym staŝu na bezrobociu (do sześciu miesięcy) 12,3% ogółu respondentów. Najmniej chętnie o migracji zarobkowej wspominali natomiast respondenci poszukujący pracy od sześciu do dwunastu miesięcy (7,0%). Wyjazd zarobkowy za granicę rozwaŝa ponadto co dziesiąty ankietowany pozostający bez pracy dłuŝej niŝ jeden rok (9,6%). Wysokość stopy bezrobocia w objętych badaniami powiatach nie róŝnicuje rozkładu uzyskanych odpowiedzi. Bardzo interesujące zestawienie zawiera prezentowana poniŝej tabela grupująca potencjalne efekty (koszty i korzyści) związane z mobilnością pracowników o wysokich kwalifikacjach. 56

57 Tab. 1. Potencjalne efekty (koszty i korzyści) związane z mobilnością pracowników o wysokich kwalifikacjach P. Kaczmarczyk, M. Okólski, W: Migracje specjalistów wysokiej klasy w kontekście integracji Polski z Unią Europejską podstawowe wnioski z ekspertyzy przygotowanej na zlecenie Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej Poziom, na którym występują efekty Potencjalne koszty Odpływ Potencjalne korzyści Potencjalne koszty Napływ Potencjalne korzyści Pracownik Utrata pozycji insidera w Ŝyciu zawodowym i społecznym MoŜliwość podjęcia pracy Wzrost konkurencji na rynku pracy MoŜliwość awansu społecznego dla pracowników rodzimych Złe warunki pracy/ŝycia Lepsze warunki pracy i Ŝycia NiŜsze stawki płac Wzrost produktywności Niski status pracy WyŜszy status społeczny pracy Wzrost ryzyka utraty pracy Wzrost konkurencyjności Utrata kwalifikacji Zatrudnienie zgodnie z kwalifikacjami Marginalizacja pracowników o niskich kwalifikacjach Zwiększenie moŝliwości sektora B+R Sytuacja relatywnej deprywacji MoŜliwość doskonalenia kwalifikacji Obce elementy kulturowe Efekty synergii Rasizm, dyskryminacja WyŜszy dochód, uniknięcie relatywnej deprywacji Wypełnienie luk na rynku pracy Rozdzielenia z rodziną negatywny wpływ na Ŝycie rodzinne, dzieci Nowe doświadczenia kulturowe i społeczne NiŜsze ceny dóbr i usług Bogatsze Ŝycie kulturalne Wielokulturowość Przedsiębiorstwo Utrata wykwalifikowanej siły roboczej MoŜliwość wykorzystania kwalifikacji i doświadczeń powracających migrantów ZaleŜność od cudzoziemskiej siły roboczej Tańsza, bardziej elastyczna siła robocza Niedostatek podaŝy pracy powodujący presję inflacyjną Współpraca z migrantami przebywającymi za granicą Konieczność radzenia sobie z wielokulturowością Większe moŝliwości wyboru pracowników Straty wynikające z poniesionych nakładów na szkolenia Działalność sektora zajmującego się rekrutacją RóŜnorodność zatrudnionych pracowników Dodatkowe zyski dla firm transportowych, telekomunikacyjny ch itp. Większe rynki ekonomia skali 57

58 Poziom, na którym występują efekty Potencjalne koszty Odpływ Potencjalne korzyści Potencjalne koszty Napływ Potencjalne korzyści Gospodarka narodowa / państwo Utrata kapitału ludzkiego Zmniejszenie presji demograficznej Zwiększenie nierówności dochodowych Odmłodzenie populacji Ubytek ludzi w młodym wieku NiŜsze bezrobocie Koszty związane z dostępem migrantów do świadczeń społecznych Zwiększenie zasobów pracy, niŝsza inflacja Utrata potencjalnej produkcji Napływ walut w postaci transferów ze strony migrantów efekty bezpośrednie i pośrednie Większa konkurencja na rynku pracy WyŜsza produktywność i wzrost PKB Utrata wpływów podatkowych Transfer wiedzy w związku z migracjami powrotnymi Koszty związane z programami integracyjnymi Rozwój sektora B+R Straty poniesione w związku z edukacją migrantów Transfer wiedzy w związku ze współpracą krajowych ośrodków z migrantami Wzrost napięć społecznych Wzrost wpływów podatkowych ze strony młodych pracowników Straty w sferze potencjału B+R Pozytywny wpływ na skłonność do zdobywania wyŝszego wykształcenia i formowanie kapitału ludzkiego Wzrost złoŝoności stratyfikacji społecznej, tworzenie się gett migranckich Korzyści związane z oszczędzaniem na edukacji Nierównowaga na lokalnych i sektorowych rynkach pracy Tworzenie społeczności ponadnarodowych Bardziej zróŝnicowana populacja Wzrost nierówności dochodowych i społecznych Zmiany społeczne kształtowanie się kultury migracji 58

59 Migracje - Wrocław Brakuje wiarygodnych analiz dotyczących potencjału emigracyjnego poszczególnych regionów Polski co jest szczególnie waŝne dla naszych analiz dotyczących, w przypadku Polski, w szczególny sposób regionu Wrocławia. Dostępne wyniki badań wskazują, Ŝe stosunkowo większym potencjałem emigracyjnym charakteryzują się regiony mniej zurbanizowane. DuŜe miasta Polski opuszcza stosunkowo mniejszy odsetek ludności, co wiąŝe się niewątpliwie z mniejszą stopą bezrobocia i wyŝszym wskaźnikiem zatrudnienia w duŝych aglomeracjach miejskich. Modele ekonometryczne zakładają, Ŝe największym potencjałem migracyjnym cechować się będą regiony najbiedniejsze, poniewaŝ wówczas korzyści ewentualnego wyjazdu są największe. Według CBOS najwięcej osób po 2004 roku wyjechało z regionów południowej i wschodniej Polski 55. Istotne znaczenie mają takŝe sieci migracyjne, co w sposób szczególny odnosi się do niektórych regionów wiejskich i małych miast. Z przeprowadzonych w ramach jednego z badań wywiadów telefonicznych (CATI) 56 wynika, Ŝe wyjazdy zagraniczne w latach na czas dłuŝszy niŝ 3 miesiące dotyczą ok. 12% gospodarstw domowych w województwie dolnośląskim. Ponad połowa przedstawicieli tej grupy powróciła juŝ do kraju. Co dziesiąty reemigrant prowadzi obecnie własną firmę, ok. 25% respondentów to osoby bezrobotne. Co drugi Dolnoślązak, który powrócił z emigracji, planuje ponowny wyjazd za granicę na okres dłuŝszy niŝ 3 miesiące, uzaleŝniając ostateczną decyzję w znacznej mierze od perspektyw zawodowych, jakie będą się przed nim rysowały w regionie. Postawy wobec migrantów Akceptacja obcokrajowców na krajowym rynku pracy jest niemal powszechna i systematycznie wzrasta 57. Zdecydowana większość badanych (86%) sądzi, Ŝe cudzoziemcom powinno się pozwolić na podejmowanie pracy w Polsce, w tym połowa (50%) chciałaby im dać moŝliwość pracy w kaŝdym zawodzie, a 36% tylko w niektórych. Sprzeciw wobec zatrudniania obcokrajowców wyraŝa co dziesiąty respondent (10%). Rys. 12. Czy cudzoziemcom powinno się pozwolić na podjęcie pracy w Polsce? 55 dr Maciej Duszczyk, dr Jakub Wiśniewski, Analiza społeczno-demograficzna migracji zarobkowej Polaków. op.cit. 56 Maria Gruszka Powroty 57 Obcokrajowcy pracujący w Polsce, Komunikat z badań CBOS, Maj

60 Podobne wyniki daje badanie GfK Polonia dla dziennika Rzeczpospolita ; pokazują one, Ŝe Polacy nie mają uprzedzeń wobec obcokrajowców. Chętnie widzieliby ich np. w pracy tak deklaruje 80 proc. badanych 58. Ciekawie wypada porównanie opinii o nierejestrowanym zatrudnieniu w Polsce i Niemczech 59. Jednym z istotnych czynników, kształtujących poziom pracy nierejestrowanej na rynku, jest stosunek osób do tego zjawiska oraz ich morale związane z obowiązkiem fiskalnym (ang. Tax morale). Ogólnie rzecz ujmując, kiedy ludzie akceptują gospodarkę nieoficjalną, ich skłonność do wejścia na nieformalny rynek pracy rośnie i konsekwentnie rozmiar potencjalnego zatrudnienia na czarno równieŝ wzrasta. Zjawisko szarej strefy jest, jak się okazuje, szeroko aprobowane zarówno w Polsce, jak i w Niemczech. Wydaje się, Ŝe w Polsce więcej osób akceptuje wykonywanie pracy na czarno, natomiast nie akceptuje zatrudniania na czarno przez pracodawców. Dokładnie odwrotna sytuacja panuje w Niemczech. Respondenci, pytani o powody akceptacji zatrudniania nieformalnego w obu krajach, na pierwszym miejscu stawiali mniejszy koszt usługi. Istotnym czynnikiem była równieŝ łatwość w znalezieniu rzetelnego pracownika i brak formalności. Porównanie obu państw wskazuje na jedną generalną cechę, istotną dla ewentualnego przeciwdziałania pracy nierejestrowanej. W obu państwach poziom akceptacji dla funkcjonowania szarej strefy jest dość wysoki, a postawy moralne w stosunku do obowiązków fiskalnych nie są specjalnie rygorystyczne. Akcja informacyjna i promocyjna zmieniająca to nastawienie winna być więc jednym z głównych elementów takiego przeciwdziałania. 58 Rzeczpospolita Nierejestrowane zatrudnienie w Polsce. Raport końcowy, CASE

61 MIGRACJE - PRZYPADEK LWOWA (UKRAINY) Na przełomie lat 80. i 90. wyjazdy za granicę w celu zarobkowym (dzięki drobnemu handlowi lub pracy dorywczej) stały się wśród obywateli Ukrainy bardzo rozpowszechnione, poniewaŝ były głównym źródłem utrzymania dla wielu rodzin w trudnych warunkach okresu przejściowego 60. W byłym Związku Radzieckim migracja była regulowana w sposób scentralizowany przez ministerstwa i urzędy. Kandydaci do wyjazdu za granicę byli starannie dobierani, a głównym kryterium zazwyczaj była właściwa postawa ideologiczna. Wraz z powstaniem Ukrainy jako państwa niepodległego i formowaniem nowych stosunków rynkowych, procesy rozwoju migracji zarobkowej bardziej się aktywizowały. Z czasem zaczęła ona mieć charakter masowy. Liberalizacja prawnych ograniczeń związanych z wyjazdem, ograniczenie formalności i uproszczenie procedur związanych ze zdobyciem dokumentów na wyjazd oraz zlikwidowanie tzw. Ŝelaznej kurtyny stały się przyczyną gwałtownego wzrostu aktywności emigracyjnej w społeczeństwie. Na podstawie danych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy: w 1986 r., czyli na początku gorbaczowskiej pierestrojki, liczba wyjazdów za granicę w sprawach osobistych nie przewyŝszała 43 tys., w 1991 r. osiągnęła liczbę tys., czyli powiększyła się w 54-krotnie. Kryzys społeczno-ekonomiczny, jaki dotknął Ukrainę w latach 90., wywołał zwiększoną emigrację jej ludności zarówno stałą, jak i czasową. Zgodnie z oficjalnymi danymi, w latach z Ukrainy wyjechało ponad 2,5 mln mieszkańców, a przybyło ok. 2,2 mln. NajwaŜniejszą przyczyną migracji zarobkowej był, i nadal pozostaje, wyŝszy poziom płac w krajach przyjazdu. Dla ludzi, którzy stracili pracę na Ukrainie i długi czas nie mogli znaleźć nowego zatrudnienia, otrzymywali minimalną pensję lub byli na urlopie bezpłatnym, poszukiwanie pracy za granicą staje się jedynym sposobem zabezpieczenia materialnego dla siebie i rodziny. Głównym trendem migracyjnym na Ukrainie są, nieodnotowywane przez statystyki migracyjne, czasowe wyjazdy zarobkowe. Dane świadczą, Ŝe emigranci z ukraińskich wiosek, zatrudnieni w rolnictwie lub przy pracach pomocniczych, mogą liczyć na 2-3-krotnie wyŝszy poziom pensji niŝ na Ukrainie, z kolei w budownictwie, sferze usług oraz w transporcie nawet krotnie, zaś w transporcie morskim, informatyce, edukacji czy medycynie od 15 do 40-krotnie. Jak wynika z badań Instytutu Socjologii Narodowej Akademii Nauk 61, zakończonych w marcu 2005 roku, doświadczenie pracy za granicą miało ok. 8% dorosłych Ukraińców, a ewentualny wyjazd planowało 6,4% mieszkańców. Największym rynkiem pracy dla obywateli Ukrainy pozostaje Rosja. Według ocen MSZ Ukrainy nielegalnie pracuje tam ponad milion obywateli tego kraju. Popularnymi krajami docelowymi dla ukraińskich emigrantów zarobkowych, jak to zostało powiedziane powyŝej, są państwa Europy Środkowej, co wynika m.in. z ich bliskości geograficznej oraz liberalnego reŝimu wizowego oraz niskich kosztów transportu. Dokładne określenie ilości ukraińskiej siły roboczej na międzynarodowym rynku pracy jest praktycznie niemoŝliwie. PoniewaŜ jeszcze niedawno emigracja była zjawiskiem 60 Dr Iryna Yeleyko, Katedra Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych, Wydział Stosunków Międzynarodowych Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko, Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie 61 Wyzwania migracyjne w państwach wschodniego sąsiedztwa Unii Europejskiej 61

62 nietypowym dla ukraińskiego społeczeństwa, zatem nie prowadzono odpowiedniej statystyki z tego zakresu. Jako przykład braku jednoznacznych danych moŝna zacytować fakt przedstawienia w raporcie IOM z 2008 r. danych dotyczących migracji z Ukrainy, szacowanych w zakresie od 0,8 do 7 milionów osób 62. Szacunki odnośnie liczebności emigrantów ukraińskich są najbardziej rozbieŝne i wahają się od 2 mln do nawet 7 mln - piszą z kolei eksperci polscy 63. Pierwsza fala emigracji na początku lat 90-tych skierowana była do Rosji według róŝnych szacunków pracuje tam obecnie 1 2 mln obywateli Ukrainy. Mimo oczywistej trudności z dokładnym oszacowaniem ich liczby bardziej wiarygodny wydaje się pierwszy wynik. W samej Moskwie i obwodzie moskiewskim pracuje co najmniej tys. Ukraińców; większość z nich, podobnie jak w przypadku obywateli Mołdawii, nielegalnie. Jak szacują eksperci, zaledwie około 80 tys. ukraińskich emigrantów zarobkowych przebywa w Rosji legalnie. Wśród regionów Ukrainy, które dostarczają siłę roboczą na rynek międzynarodowy, pozycję wiodącą zajmują obwody przygraniczne, zwłaszcza Odeski (53,6%), Zakarpacki (12,2%), Republika Autonomiczna Krym, obwód Lwowski (7,7%), Charkowski (3,6%), Doniecki (2,5%) i Tarnopolski (2,5%). Jednocześnie warto podkreślić, Ŝe ludzie z róŝnych regionów preferują róŝne kraje wyjazdu: 1. Migracja zarobkowa Ukraińców do Rosji. - Zapotrzebowanie na robotników budowlanych i pracowników nisko wykwalifikowanych. - Terminy przebywania róŝne. 2. Migracja zarobkowa Ukraińców do Włoch. - Biorą udział przewaŝnie zdolne do pracy kobiety w starszym wieku. - Praca jako pomoc domowa, opieka nad dziećmi, opieka nad chorymi i starszymi ludźmi. - Przebywanie długotrwałe (2-3 lata). 3. Migracja zarobkowa Ukraińców do Portugalii. - Biorą udział wykwalifikowani męŝczyźni - robotnicy: robotnicy budowlani i przemysłowi. - Pobyt długotrwały. 4. Migracja zarobkowa Ukraińców do Hiszpanii. - PrzewaŜa budownictwo i praca w rolnictwie. - Pobyt długotrwały. 5. Migracja zarobkowa Ukraińców do Polski i Czech. - Pracę wykonują zarówno męŝczyźni, jak i kobiety róŝne rodzaje prac. - Pobyt krótkotrwały. 6. Migracja zarobkowa do Turcji i na Węgry. - Celem jest drobny handel. Mimo trudnych warunków pracy ok. 70% obywateli jest zadowolonych z wyjazdów i są gotowi powtórzyć je, jeŝeli będzie taka moŝliwość. Około 85% migrantów chciałoby zrealizować takie wyjazdy pilotowane przez instytucje państwowe i z odpowiednią opieką socjalną. 62 Migration in Ukraine: A Country Profile. IOM Wojciech Kończuk, Pomiędzy Unią Europejską a Rosją, Problematyka migracji z Białorusi, Ukrainy i Mołdawii, Fundacja Batorego

63 Główne kierunki migracji Ukraińców w 2009 r., według lwowskich partnerów projektu, to Włochy, Hiszpania, Portugalia, Rosja, Czechy i Polska do tych krajów wyjeŝdŝa 80% wszystkich emigrantów 64. W ostatnich latach szybki przyrost migrantów z Ukrainy zanotowały kraje Europy Południowej. Wynika to zarówno z lepszych warunków płacowych, panujących w tych krajach, jak teŝ ze stosunkowo liberalnego prawa wobec pracowników zagranicznych. Zgodnie z przytaczanymi juŝ danymi ukraińskiego MSZ, we Włoszech pracuje ok. 200 tys. Ukraińców, w Portugalii tys., w Hiszpanii ok. 100 tys. Obywatele Ukrainy znaleźli takŝe zatrudnienie w Turcji (ok. 35 tys.) i w USA (ok. 20 tys. osób). W ciągu ostatnich kilku lat znacząco wzrosła takŝe liczba gastarbeiterów z Ukrainy pracujących w krajach starej UE. Doszło do zmiany kierunku wyjazdów spadło zainteresowanie wyjazdami do Europy Środkowej, a zwiększyła się atrakcyjność Europy Zachodniej. Dobrym przykładem jest przypadek Portugalii, gdzie od 1999 roku liczba Ukraińców wzrosła z kilkuset osób do nawet 150 tys. obecnie. Na pierwszym miejscu znajdują się jednak Włochy (około tys. osób), a w dalszej kolejności sytuują się Hiszpania (około 100 tys.) oraz Polska ( tys.). Przez Ukrainę przechodzi teŝ intensywna migracja tranzytowa. Główny kanał przerzutu imigrantów przez obszar Eurazji przecina granicę rosyjsko-ukraińską, a następnie przez terytorium Ukrainy zmierza w kierunku zachodnich granic tego państwa. Emigracja pracownicza Ukraińców ma w przewaŝającej większości charakter czasowy. Średnia długość wyjazdu nielegalnego emigranta zarobkowego zaleŝy m.in. od poniesionych przez niego kosztów organizacyjnych. Z reguły, przeciętny okres pobytu Ukraińca nielegalnie pracującego w Portugalii trwa dłuŝej niŝ podobny pobyt jego rodaka np. w Polsce. Ukraina jest jednym z najwaŝniejszych państw europejskich, z którego rekrutują się ofiary międzynarodowego handlu ludźmi, jak równieŝ krajem tranzytowym dla przemytu kobiet z innych państw obszaru WNP oraz Azji. Niezwykle trudno jest oszacować liczbę ukraińskich kobiet i dzieci poza granicami, które są zmuszane do prostytucji lub pracy niewolniczej. Wśród migrantów przewaŝają męŝczyźni. Zjawisko emigracji pracowniczej w największym stopniu dotknęło zachodnią Ukrainę, a w najmniejszym wschodnie regiony kraju. Emigranci najczęściej wywodzą się ze wsi i małych miast. Prawie jedna trzecia osób decydujących się na emigrację zarobkową to ludzie młodzi z wykształceniem średnim lub wyŝszym. Konsekwencją migracji jest więc takŝe drenaŝ mózgów. Najlepiej wykształceni ludzie, w tym lekarze, inŝynierowie i nauczyciele akademiccy, opuszczają kraj, gdyŝ widzą za granicą znacznie lepsze moŝliwości rozwoju i warunków pracy - od 1995 roku Ukrainę opuściło 574 profesorów i 1104 doktorów 65. Według danych Narodowej Akademii Nauk wśród migrantów przewaŝają ludzie młodzi. większość wyjeŝdŝających do pracy za granicę ma lat. Udział męŝczyzn wynosi w przypadku Ukraińców około 70%. Ciekawe wyniki przynoszą badania emigrantów zarobkowych pod względem stopnia wykształcenia. Co czwarty pracujący za granicą Ukrainiec ma wykształcenie wyŝsze, choć wskaźnik ten rozkłada się róŝnie w zaleŝności od kraju najwyŝszy jest w Portugalii, 64 Migracje zarobkowe warsztaty na Ukrainie, Raport z podróŝy słuŝbowej do Lwowa w ramach projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej maszynopis Wrocław Dr Iryna Yeleyko, Katedra Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych, Wydział Stosunków Międzynarodowych, Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko, Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie 63

64 gdzie według niektórych danych nawet 90% ukraińskich migrantów moŝe pochwalić się dyplomem uniwersyteckim. Na interesujące zjawisko korelacji wieku migrantów z płcią zwracają uwagę badania migrantów pracujących we Włoszech przeprowadzone przez organizację pozarządową Perspektywy Kobiet 66. Większość męŝczyzn to ludzie młodzi i samotni, większość kobiet to matki dorastających dzieci. Przyczyną (deklarowaną) migracji była tutaj chęć poprawy przyszłości dzieci. W razie znalezienia pracy za granicą, ludność wiejska częściej decyduje się na pozostanie. To samo dotyczy osób z niskim wykształceniem, które emigrują z powodu niskiego wynagradzania pracowników słabo wykwalifikowanych. Stwierdzono, Ŝe wyjazd za granicę ma pozytywny wpływ na europejską autoidentyfikację emigrantów zarobkowych z zachodu, centrum i południa Ukrainy. Wśród tej kategorii ankietowanych (w porównaniu ze wskaźnikiem ogólnym) jest nieco więcej osób uwaŝających się za Europejczyków. Pozytywne i negatywne skutki migracji zarobkowej dla Ukrainy Migracja zarobkowa, jak kaŝde zjawisko, ma swoje pozytywne i negatywne strony. Skutki pozytywne migracji to: Zmniejszenie napięcia na krajowym rynku pracy; Znaczny napływ waluty (pieniędzy zarobionych przez migrantów); MoŜliwość materialnego utrzymania rodzin w kraju, Finansowanie wykształcenia dzieci, Zakupy codzienne itp.; Sprzyjanie rozwojowi małego biznesu, dzięki wpływom z handlu przygranicznego; Rozszerzenie światopoglądu, opanowanie języków obcych, w sytuacjach poszczególnych podwyŝszenie kwalifikacji. Dla Ukrainy migracja zarobkowa ma takŝe skutki negatywne: Wyjazd znacznej części potencjału siły roboczej kraju, w tym wysoce kwalifikowanych pracowników, którzy, przy wykonaniu prymitywnej i nieatrakcyjnej pracy, zatracają swoje umiejętności; Aspekt psychologiczny i moralny: rozpadają się rodziny, dzieci zostają bez opieki, utrata zdrowia; Przemoc ze strony pracodawcy, trudne warunki Ŝycia, a takŝe, w większości wypadków, brak ochrony praw; Zmniejszenie liczby urodzeń. Wyjazd osób młodych powoduje negatywne skutki demograficzne, tak przez niszczenie stosunków rodzinnych, jak i przez niesprzyjający dla urodzenia i wychowania dzieci styl Ŝycia migrantów; Wzrost cen towarów i usług na rynku wewnętrznym, między innymi cen nieruchomości, przy istniejącej niskiej zdolności nabywczej ludności. Na przykład, w ciągu ostatnich trzech lat, mieszkania we Lwowie podroŝały w przybliŝeniu 2,5- krotnie; Ogólne zwątpienie, utrata świadomości narodowej. Doświadczenie pracy za granicą najczęściej mają mieszkańcy zachodniej części Ukrainy (36,8% osób), rzadziej regionów centralnego (26,4%), wschodniego (21,4%) i południowego (15,4%). Badania przeprowadzone wśród migrantów z Ukrainy pokazują, Ŝe dla 51% obywateli celem migracji jest zarobienie pieniędzy na Ŝycie, 22% osób chce je przeznaczyć na 66 Maszynopis omówienia wyników pozyskany w czasie wizyty studialnej (wersja angielska) 64

65 edukację, 20% na kupno mieszkania, a 6% pragnie zgromadzić kapitał, aby móc otworzyć własną działalność gospodarczą. W przypadku Ukrainy przekazy pienięŝne od gastarbeiterów w stosunku do PKB (według obliczeń MFW stanowią niecałe 5% PKB. Ukraińcy pracujący za granicą corocznie przywoŝą lub przesyłają do kraju około 4 mld dolarów. Jest to suma niezwykle istotna dla gospodarki kraju (szczególnie dla kilku regionów ukraińskich, których mieszkańcy częściej szukają lepszej pracy za granicą), ale jednocześnie nie uzaleŝnia jej od dochodów emigrantów w tak wielkim stopniu, jak ma to miejsce w przypadku gospodarek innych krajów postsowieckich. Migracje - Lwów Obwodowe Centrum Zatrudnienia we Lwowie w 2006 roku oszacowało liczbę osób, które wyemigrowały za granicę w celach zarobkowych było to 101,6 tys. osób, co stanowiło 6,6% ludności w wieku produkcyjnym. Oszacowania dokonano poprzez: - przepytywanie wójtów, kto wyjechał w małych miejscowościach, - ankietowanie dzieci w szkołach, czy ich rodzice wyjechali w większych miejscowościach. Zjawisko emigracji zarobkowej dotyczy głównie Ukrainy Zachodniej, której przynajmniej trzecia część mieszkańców (lub członkowie ich rodzin) podjęła poszukiwanie pracy za granicą, a 2/3 z nich pracowało tam w okresie ostatnich 3 lat 67. W największym stopniu problem ten dotyczy mieszkańców obwodów iwanofrankowskiego i tarnopolskiego. W nieco mniejszym Zakarpacia i Bukowiny. W 2008 roku (w porównaniu z 2002 r.) liczba osób wyjeŝdŝających z obwodu lwowskiego wzrosła prawie o jedną trzecią. Za główne skutki wyjazdu Ukraińców za granicę ankietowani uznają: wyjazd osób aktywnych zawodowo, rozkład rodzin i wzrost ilości dzieci niewychowywanych przez rodziców. Co charakterystyczne, mieszkańców Ukrainy Zachodniej najbardziej niepokoją właśnie społeczno-demograficzne skutki emigracji zarobkowej, podczas gdy na południu, wschodzie i w Donbasie za najbardziej niepokojące uwaŝa się skutki ekonomiczne. Równocześnie mieszkańcy Ukrainy Zachodniej dostrzegają więcej korzyści wiąŝących się z emigracją zarobkową. Przede wszystkim, co piąty z nich wśród skutków wyjazdów do pracy za granicę wymienił polepszenie się sytuacji materialnej rodzin, co szósty rozwój przedsiębiorczości, finansowany ze środków emigrantów, złagodzenie związanego z bezrobociem napięcia społecznego. Poza tym, mieszkańcy zachodu kraju w mniejszym niŝ inni stopniu wskazywali na takie negatywne aspekty emigracji zarobkowej jak: naruszenia praw Ukraińców za granicą, szerzenie się prostytucji wśród obywateli Ukrainy (eksploatacja seksualna) i inne. Eksperci ukraińscy zasugerowali następujące rozwiązania w zakresie badań procesów migracyjnych: - nie jest moŝliwe obliczenie liczby emigrantów bez wsparcia odpowiednich urzędów na poziomie krajowych i regionalnym (urząd skarbowy, słuŝby graniczne itp.), - naleŝy łączyć metody ilościowe i jakościowe wraz z badaniami socjologicznymi. 67 Grupa Socjologiczna Rating Niektóre poglądy społeczeństwa ukraińskiego dotyczące problemu emigracji zarobkowej obywateli Ukrainy 2008, Materiał przekazany w ramach efektów wizyty studialnej we Lwowie 65

66 Bardzo duŝy odsetek Ukraińców pracuje za granicą nielegalnie, w związku z czym Centra Zatrudnienia prowadzą programy prewencyjne, mające na celu zachęcenie ludności do pozostawania w kraju. Przykładem moŝe być akcja informacyjno-doradcza: Mieszkaj i pracuj na Ukrainie. Wszyscy chętni mogą zapoznać się z ryzykiem związanym z nielegalną pracą za granicą. W wielu szkołach ustawiono specjalne terminale z informacjami dotyczącymi orientacji zawodowej, ukazującymi zalety pracy w kraju. Portale te zawierają listy krajów, z którymi Ukraina ma podpisane umowy o zatrudnieniu. Jednocześnie urzędy i organizacje z Ukrainy współpracują z Międzynarodową Organizacją Migracji, a od stycznia br. bierze udział w programie ERSO współpracując z 11 organizacjami ułatwiającymi powrót repatriantów. Posiadane dane ukazują jednak małą liczbę powracających z emigracji zarobkowej. Ukraińcy w Polsce Ukraiński MSZ szacuje, Ŝe w Polsce pracuje ok. 300 tys. obywateli Ukrainy. Na rolę krótkotrwałych wyjazdów w celach handlowych do Polski, określanej przez autorów jako wahadłowe, zwraca uwagę materiał otrzymany od lwowskich partnerów 68. Sygnalizowane tutaj problemy dotyczą m.in.: kwestii wiąŝącej się z tym zjawiskiem przestępczości (handlujący jako ofiary), braku ubezpieczeń medycznych. Według dokumentu: Zezwolenia na pracę dla cudzoziemców według obywatelstwa w układzie wojewódzkim, w województwie dolnośląskim wydano Ukraińcom 330 zezwoleń na 1139 zezwoleń wydanych ogółem 69. Tab. 2. Tabela Zezwoleń na Pracę za 2008 rok (dotyczy cudzoziemców podejmujących krótkoterminowe zatrudnienie w Polsce, o których mowa w 2 pkt 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę ( Dz. U. Nr 156, poz z późn. zm.) OBYWATELSTWO UKRAIŃSKIE RAZEM WSZYSTKICH Lp. Kategoria 1. Liczba oświadczeń: Liczba oświadczeń dla osób z wizami lub zezwoleniami na zamieszkanie Liczba oświadczeń dla kobiet Wiek pon. 26 lat Wiek Wiek x x Wybrane branŝe lub zawody 5.1. Rolnictwo i pokrewne Budownictwo i pokrewne Usługi domowe Handel Przemysł Transport Gastronomia Hotelarstwo/obsługa ruchu Agencja pracy tymczasowej Republik of Poland, maszynopis, brak autora, brak daty 69 Zezwolenia na pracę cudzoziemców, MPiPS

67 Cudzoziemcy, w tym Ukraińcy, w szarej strefie w Polsce W ramach badania CASE przeprowadzono 53 wywiady biograficzne z przybyszami zza wschodniej granicy. Wśród respondentów przewaŝali obywatele Ukrainy było ich 45, czyli 85%. Pozostałe 8 osób przyjechało do Polski z Rosji (głównie z Czeczenii i Dagestanu). Większość respondentów stanowiły kobiety: było ich 34, co stanowiło 65% badanej grupy. PrzewaŜali respondenci ze średnim wykształceniem, a co czwarty miał wykształcenie wyŝsze. Nielegalni pracownicy ze wschodu zjawiają się w Polsce głównie z powodów ekonomicznych: niskich płac i wysokiego bezrobocia w krajach pochodzenia. Wybierają Polskę ze względu na tanie (bezpłatne) wizy, niewielkie koszty podróŝy (szczególnie z punktu widzenia Ukraińców, którzy mają do Polski blisko), poza tym zrozumiały język ułatwiający porozumiewanie się. Poszukują pracy w róŝny sposób często na bazarach, które pełnią rolę nieformalnych giełd pracy lub za pośrednictwem prywatnych kontaktów. Wśród nielegalnych pracowników jest niemała grupa osób, które przyjeŝdŝają do pracy od kilkunastu lat, co najmniej na kilka miesięcy. Od czasu do czasu wracają do swego kraju po kolejną wizę. PrzyjeŜdŜający do Polski od wielu lat na ogół nie szukają pracy na bazarze. Mają juŝ swoje sieci potencjalnych pracodawców lub osób pomagających w znalezieniu pracy. Naturalnie, praca znajdowana przez prywatne sieci kontaktów jest zazwyczaj lepiej płatna i odbywa się w lepszych warunkach niŝ zajęcia, które moŝna zdobyć za pośrednictwem bazarowej giełdy pracy. Pracujący w Polsce Ukraińcy i Rosjanie często wykonują proste prace pomocnicze w domach, w gospodarstwach rolnych i na budowach. Pracują poniŝej swoich kwalifikacji albo teŝ wykonując prace w Ŝaden sposób niezwiązane z wyuczonym zawodem. Nikt z respondentów jednak nie skarŝył się bezpośrednio na to. Z jednej strony, zapewne rozumieli, Ŝe wyjazd do obcego kraju wiąŝe się z koniecznością zaakceptowania warunków, których w kraju pochodzenia zapewne by nie przyjęli. Z drugiej strony, ludzie nie akceptują pracy poniŝej kwalifikacji często ze względu na dbałość o swoją reputację, strach przed utratą prestiŝu w środowisku. PrzyjeŜdŜając do innego kraju, znajdują się poza swoimi środowiskami i z dala od osób, na opinii których moŝe im zaleŝeć. Z tego względu łatwiej jest przyjąć pracę, która nie odpowiada kwalifikacjom, ale ma inne walory np. jest dobrze płatna. Warto podkreślić, Ŝe imigranci posiadający kwalifikacje w zawodach budowlanych naleŝeli do najbardziej zadowolonych z pracy w Polsce. Według ich własnych słów, mogli przebierać w ofertach zatrudnienia. Zmiany w przepisach, dotyczące moŝliwości podjęcia legalnej pracy sezonowej w Polsce, praktycznie nie zostały zauwaŝone przez naszych respondentów. Nawet te osoby, które były o nowych przepisach poinformowane, nie oczekiwały wpływu tych przepisów na swoją sytuację. Ogólnie respondenci starali się unikać kontaktów z Polską urzędniczą i moŝliwość zalegalizowania pracy nie wydała im się atrakcyjna. Jednocześnie niemal wszyscy podkreślali, Ŝe kiedyś, w dłuŝszej perspektywie czasowej, chcieliby podjąć legalną pracę i ustabilizować swoją sytuację w Polsce. Nie wydaje się jednak, by cokolwiek w tej sprawie robili. 67

68 MIGRACJE - PRZYPADEK DREZNA Generalnie Niemcy goszczą najwięcej migrantów wśród państw europejskich w 2005 r. 10,1 mln migrantów 70 (wobec 6,5 mln we Francji i 5,4 w Wielkiej Brytanii). Dane statystyczne: - Emigracja i Imigracja : Polaków przybyło na teren RFN, a opuściło teren RFN 2007: Polaków przybyło (22,6 % wszystkich imigrantów), a opuściło teren RFN (19% wszystkich emigrantów). - Emigracja i Imigracja w Saksonii: w 2007 r.: cudzoziemców przybyło na teren Saksonii, opuściło teren Saksonii. Migracje zarobkowe: : pracowników w ramach kontyngentów (z tego obywateli polskich) Tendencja spadkowa (w 1992 r WVAN). Zainteresowanie przede wszystkim w sektorze budowlanym, pracowników sezonowych (ok. 80% obywateli polskich), informatyków, wydanych pozwoleń na pracę UE (2006: , tj. wzrost o 38%), pozwoleń na pracę UE dla obywateli polskich (54% wszystkich zezwoleń wydanych obywatelom nowych krajów członkowskich), pozwoleń na pracę dla obcokrajowców zatrudnionych w ramach zatrudnienia trans granicznego. Zatrudnienie w polsko-niemiecko-czeskim trójkącie państw - z danych statystycznych wynika, Ŝe w ww. nie istnieje wspólny rynek pracy, - saksoński rynek pracy jest mało atrakcyjny dla Polaków (większe zainteresowanie landami zachodnimi) - polski rynek pracy jeszcze nie jest atrakcyjny dla Niemców (róŝnice w warunkach zatrudnienia) - stworzenie wspólnego rynku pracy moŝliwe tylko w przypadku konwergencji warunków zatrudnienie oraz poprawy znajomości języka. Jedną z głównych ekonomicznych przesłanek podjęcia przez obywatela polskiego pracy w Niemczech jest kwestia róŝnicy wynagrodzeń netto w połączeniu z kosztem transakcyjnym takiej operacji (dodatkowe mieszkanie, koszty transportu, telekomunikacji). Dochodzą do tego koszty społeczne poluźnienie powiązań rodzinnych, praca na nieco odmiennym kulturowo rynku, ewentualna niechęć do obcokrajowców, konkurujących o miejsca pracy itp. Pozytywne na ogół doświadczenia Polaków na pierwszych pionierskich (po akcesji do UE) rynkach brytyjskim i irlandzkim spowodowały znaczny odpływ, głównie młodych Polaków, w tym kierunku. Istotne jest tu ogólnie pozytywne nastawienie władz i ludności krajów goszczących, do naszych obywateli. W przypadku niemieckiego rynku pracy, nastawienie takie nie musi się powtórzyć. W niektórych częściach Niemiec gotowość do zatrudnienia obywateli polskich moŝe być nieco niŝsza, a ewentualne napięcia wyŝsze IOM World Migration

69 Na obszarze aglomeracji drezdeńskiej zamieszkuje legalnie (2008) obcokrajowców 72. W całej populacji obcokrajowców Polacy stanowią 5,8% a Ukraińcy 7,1%. Przyczyny niskiego udziału obcokrajowców to zdaniem Partnerów Niemieckich: - Napięcia na rynku pracy po zjednoczeniu Niemiec - Swoboda podejmowania pracy nie przysługuje jeszcze obywatelom wszystkich krajów UE - W przypadku nowych krajów UE z obszaru Europy Wschodniej ograniczenie to obowiązuje do końca kwietnia 2011 r. (wyjątki dotyczą np. osób o wysokich kwalifikacjach) postępowanie nie zostało jeszcze zamknięte! - Obywatele krajów spoza UE mogą podejmować pracę w Niemczech tylko pod pewnymi szczególnymi warunkami. Podsumowanie: - Obecnie udział obcokrajowców w populacji aglomeracji drezdeńskiej jest bardzo niewielki migracje prawie nie występują, stąd brak problemów; - Pracownicy z zagranicy preferują podejmowanie pracy w innych regionach Niemiec; - Aktualnie ruchy migracyjne zachodzą wewnątrz obszaru Niemiec; - W wolnej Europie nie ma moŝliwości wywierania politycznego wpływu na migracje; - Strumienie migracyjne będą się dostosowywać do aktualnych warunków pracy i Ŝycia. Rys. 13. Drezno liczba cudzoziemców w latach Dlaczego cudzoziemcy przyjeŝdŝają do Drezna? Po pierwsze (49%), poniewaŝ dostali ofertę pracy 73. Według tych danych ok migrantów mieszkających w Dreźnie reprezentuje 120 róŝnych krajów pochodzenia najliczniejsza grupą wśród nich są Wietnamczycy. 71 Tomasz Kalinowski, Niemiecki rynek pracy skutki ewentualnego otwarcia dla Polski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 72 Uwe Sujata, Aglomeracja drezdeńska, czerwiec 2009 (materiał otrzymany od partnerów z Drezna) 73 C. Kunath, International migration in Dresden: highly qualified migrants in the city conclusions for urban development 69

70 Migracje do Niemiec Jak pokazuje monitoring przepływu pracowników między Polską a państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego 74 : W okresie styczeń czerwiec 2008 r. zezwolenia na pracę, względnie zwolnienia od obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę w przypadku studentów, otrzymało w ramach scentralizowanych procedur pośrednictwa m.in. (w nawiasach podano dane za cały rok 2007): ( ) pracowników sezonowych; (5.406) studentów w okresie wakacji; (2.249) pomocy domowych; (316) pracowników-gości. W przypadku najliczniejszej na niemieckim rynku grupy pracowników sezonowych, jaką są obywatele polscy, zauwaŝa się stabilizację wyjazdów, w porównaniu do spadków zatrudnienia w ostatnich trzech latach, szczególnie silnych w 2005 i 2006 r. Na dzień r., w niemieckim Centralnym Rejestrze Cudzoziemców zarejestrowanych było obywateli polskich, 4% więcej w porównaniu do stanu z r. ( ). Nadal obniŝa się wolumen usług budowlanych wykonywanych przez polskie przedsiębiorstwa w ramach polsko-niemieckiej umowy z 1990 r. Średnie zatrudnienie w kaŝdym miesiącu okresu obrachunkowego październik 2007 / wrzesień 2008, wynoszące osób, było niŝsze o 46% od poziomu z okresu 2004/2005 po akcesji Polski do UE. Według danych LFS liczba migrantów przybyłych w latach , w stosunku do ogólnej liczby ludności w wieku produkcyjnym, wynosiła ok. 0,9% (w tym migranci z państw trzecich: 0,6%, migranci z państw UE-10: 0,1%, migranci z państw UE-15: 0,2%). Tab. 3. Dwa scenariusze potencjalnej migracji pracowników z Polski do Niemiec po 2009 roku według najwaŝniejszych województw (w tys. osób) Przedstawiony powyŝej prawdopodobny scenariusz zarobkowej migracji Polaków do Niemiec nie powinien budzić specjalnej troski. Jego skala nie będzie tak masowa, jak to miało miejsce w przypadku Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wynikać to będzie głównie z faktu, Ŝe dostęp do niemieckiego rynku pracy nastąpi jako jeden z ostatnich oraz, Ŝe otwarcie to będzie następować najprawdopodobniej stopniowo. Nie sprawdzą się równieŝ niemieckie obawy o masową skalę tego procesu. Konsekwencje tej liberalizacji mogą jednak w mocniejszy sposób odczuć regionalne rynki pracy w Polsce, szczególnie w wymienionych województwach

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda Agenda Migracje Zarobkowe Polaków Emigracja z Polski o o o o o o Skala emigracji Kierunki emigracji Profil potencjalnego emigranta Długość wyjazdów Bariery i motywacje Sytuacja geopolityczna Imigracja

Bardziej szczegółowo

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Raport Work Service S.A. 1 SPIS TREŚCI RAPORT W LICZBACH 4 PREFEROWANE KRAJE EMIGRACJI 5 ROZWAŻAJĄCY EMIGRACJĘ ZAROBKOWĄ 6 POWODY EMIGRACJI 9 BARIERY EMIGRACJI 10 METODOLOGIA

Bardziej szczegółowo

JAKIE ZNAMY JĘZYKI OBCE?

JAKIE ZNAMY JĘZYKI OBCE? JAKIE ZNAMY JĘZYKI OBCE? Warszawa, październik 2000! Większość, niecałe trzy piąte (57%), Polaków twierdzi, że zna jakiś język obcy. Do braku umiejętności porozumienia się w innym języku niż ojczysty przyznaje

Bardziej szczegółowo

Migracje cyrkulacyjne między Polską a Ukrainą

Migracje cyrkulacyjne między Polską a Ukrainą Migracje cyrkulacyjne między Polską a Ukrainą METOIKOS - Circular Migration Patterns in Southern and Central Eastern Europe: Challenges and Opportunities for Migrants and Policy makers Projekt współfinansowany

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE STRUKTURALNE Raport z badania Omnibus 2. fala dla

FUNDUSZE STRUKTURALNE Raport z badania Omnibus 2. fala dla FUNDUSZE STRUKTURALNE Raport z badania Omnibus 2. fala dla Data: Lipiec 2007 Przygotowanie: Agata Jackowska POPT-1.4-2006-40 WPROWADZENIE Główne cele badania Struktura badania i próba GŁÓWNE CELE BADANIA

Bardziej szczegółowo

Dynamika rynku pracy i atrakcyjne środowisko biznesowe w regionie Południowego Bałtyku SB Professionals

Dynamika rynku pracy i atrakcyjne środowisko biznesowe w regionie Południowego Bałtyku SB Professionals Dynamika rynku pracy i atrakcyjne środowisko biznesowe w regionie Południowego Bałtyku SB Professionals Targi Pracy, Edukacji i Przedsiębiorczości NORDA 23.05.2013 Jak znaleźć pracę w Niemczech i na Litwie?

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku pracy w powiecie zawierciańskim w okresie: styczeń 2008r. - grudzień 2008r.

Sytuacja na rynku pracy w powiecie zawierciańskim w okresie: styczeń 2008r. - grudzień 2008r. Zawiercie, 23.01.2009 r. Sytuacja na rynku pracy w powiecie zawierciańskim w okresie: styczeń 2008r. - grudzień 2008r. Powiatowy Urząd Pracy w Zawierciu odnotowuje w ciągu kilku ostatnich lat systematyczny

Bardziej szczegółowo

Raport Money.pl Obalamy mit - nie będzie masowych powrotów z emigracji. Autor: Bartłomiej Dwornik, Money.pl

Raport Money.pl Obalamy mit - nie będzie masowych powrotów z emigracji. Autor: Bartłomiej Dwornik, Money.pl Raport Money.pl Obalamy mit - nie będzie masowych powrotów z emigracji Autor: Bartłomiej Dwornik, Money.pl Wrocław, październik 2008 Cztery piąte emigrantów nie wróci do Polski w najbliższym czasie - wynika

Bardziej szczegółowo

SIGMA KWADRAT. Ruch wędrówkowy ludności. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE

SIGMA KWADRAT. Ruch wędrówkowy ludności. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Ruch wędrówkowy ludności Statystyka i demografia PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE EUROPEJSKIE Raport z badania Omnibus 3. fala dla

FUNDUSZE EUROPEJSKIE Raport z badania Omnibus 3. fala dla FUNDUSZE EUROPEJSKIE Raport z badania Omnibus 3. fala dla Unia Europejska Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Data: CZERWIEC 2008 Przygotowanie: Agata Jackowska POPT-1.4-2007-19 Projekt współfinansowany

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE EUROPEJSKIE Raport z badania Omnibus 6. fala dla

FUNDUSZE EUROPEJSKIE Raport z badania Omnibus 6. fala dla FUNDUSZE EUROPEJSKIE Raport z badania Omnibus 6. fala dla Unia Europejska Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Data: LIPIEC 2011 Przygotowanie: Katarzyna Bednarek POPT.03.03.00-00-078/09 Projekt współfinansowany

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Materiał na konferencję prasową w dniu 23 października 2007 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji

Bardziej szczegółowo

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZAINTERESOWANIE PODJĘCIEM PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ BS/47/2004 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2004

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZAINTERESOWANIE PODJĘCIEM PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ BS/47/2004 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2004 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

JAK CZYTAĆ WYKRESY I DANE STATYSTYCZNE PRZYKŁADY ZADAŃ

JAK CZYTAĆ WYKRESY I DANE STATYSTYCZNE PRZYKŁADY ZADAŃ JAK CZYTAĆ WYKRESY I DANE STATYSTYCZNE PRZYKŁADY ZADAŃ 1. Polityk roku 2003 w Polsce i na Świecie. Badanie CBOS 1. Wyjaśnij kim są poszczególne osoby wymienione w sondażu; 2. Jakie wydarzenia sprawiły,

Bardziej szczegółowo

ANALIZA ANKIET SATYSFAKCJI KLIENTA

ANALIZA ANKIET SATYSFAKCJI KLIENTA Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ANALIZA ANKIET SATYSFAKCJI KLIENTA OCENIAJĄCYCH JAKOŚĆ OBSŁUGI KLIENTA ORAZ STOPIEŃ ZADOWOLENIA Z

Bardziej szczegółowo

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda Agenda Migracje dziś Preferencje Migracyjne Polaków o o o o o o o Skala planowanych emigracji Kierunki wyjazdów Profil potencjalnego emigranta Długość emigracji Powody emigracji Branże, w których chcieliby

Bardziej szczegółowo

DIAGNOZA SYTUACJI ZAWODOWEJ KOBIET WIEJSKICH W POLSCE

DIAGNOZA SYTUACJI ZAWODOWEJ KOBIET WIEJSKICH W POLSCE DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO ZAWODOWEJ KOBIET WIEJSKICH W POLSCE Moduł III Kobiety wiejskie na rynku pracy Diagnoza, uwarunkowania, perspektywy Prof. dr hab. ElŜbieta Psyk - Piotrowska Plan Cel badań, zakres

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU

URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU Opracowania sygnalne Białystok, marzec 2013 r. Kontakt: e-mail: SekretariatUSBST@stat.gov.pl tel. 85 749 77 00, fax 85 749 77 79 Internet: www.stat.gov.pl/urzedy/bialystok

Bardziej szczegółowo

RYNEK PRACY W II KWARTALE 2009 ROKU. Dane za raportu opracowanego przez konsultantów portalu pracuj.pl

RYNEK PRACY W II KWARTALE 2009 ROKU. Dane za raportu opracowanego przez konsultantów portalu pracuj.pl RYNEK PRACY W II KWARTALE 2009 ROKU Dane za raportu opracowanego przez konsultantów portalu pracuj.pl W II kwartale 2009 w portalu Pracuj.pl pracodawcy opublikowali 38261 ofert o 3% więcej niŝ minionym

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z działalności Miejskiego Urzędu Pracy w Lublinie - I półrocze 2013 r. -

Sprawozdanie z działalności Miejskiego Urzędu Pracy w Lublinie - I półrocze 2013 r. - Miejski Urząd Pracy w Lublinie ul. Niecała 14, 20-080 Lublin www.mup.lublin.pl Sprawozdanie z działalności Miejskiego Urzędu Pracy w Lublinie - I półrocze 2013 r. - Lublin, wrzesień 2013 r. Spis treści

Bardziej szczegółowo

Najnowsze migracje z i do Polski. Demografia, 26.11.08

Najnowsze migracje z i do Polski. Demografia, 26.11.08 Najnowsze migracje z i do Polski Agata Górny Demografia, 26.11.08 Polska jako kraj emigracji Najważniejsze okresy/momenty w historii emigracyjnej Polski Okres międzywojenny: migracje za chlebem Okres powojenny:

Bardziej szczegółowo

Obywatele Ukrainy w aglomeracji poznańskiej

Obywatele Ukrainy w aglomeracji poznańskiej Urząd Miasta Poznania Wydział Rozwoju Miasta i Współpracy Międzynarodowej Obywatele Ukrainy w aglomeracji poznańskiej W aglomeracji poznańskiej przebywa około 100 tys. obywateli Ukrainy, większość to mężczyźni,

Bardziej szczegółowo

Warszawa, listopad 2010 BS/146/2010 WAKACJE UCZNIÓW WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I PRACA ZAROBKOWA

Warszawa, listopad 2010 BS/146/2010 WAKACJE UCZNIÓW WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I PRACA ZAROBKOWA Warszawa, listopad 2010 BS/146/2010 WAKACJE UCZNIÓW WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I PRACA ZAROBKOWA Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 4 lutego 2010 roku Fundacja Centrum

Bardziej szczegółowo

ludności aktywnej zawodowo (pracujących i bezrobotnych) przyjęte na XIII Międzynarodowej Konferencji Statystyków Pracy w październiku 1982 r.

ludności aktywnej zawodowo (pracujących i bezrobotnych) przyjęte na XIII Międzynarodowej Konferencji Statystyków Pracy w październiku 1982 r. Informacja została opracowana na podstawie uogólnionych wyników reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) przeprowadzonego Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności realizowane jest

Bardziej szczegółowo

Skończmy z róŝnicą w wynagrodzeniu dla kobiet i męŝczyzn.

Skończmy z róŝnicą w wynagrodzeniu dla kobiet i męŝczyzn. Skończmy z róŝnicą w wynagrodzeniu dla kobiet i męŝczyzn Spis treści Co to jest róŝnica w wynagrodzeniu dla kobiet i męŝczyzn? Dlaczego róŝnica w wynagrodzeniu dla kobiet i męŝczyzn nadal się utrzymuje?

Bardziej szczegółowo

Obcokrajowcy i imigranci a język polski. Polacy a języki obce. Na podstawie Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2013

Obcokrajowcy i imigranci a język polski. Polacy a języki obce. Na podstawie Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2013 Obcokrajowcy i imigranci a język polski. Polacy a języki obce. Na podstawie Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2013 Karolina Hansen Marta Witkowska Warszawa, 2014 Polski Sondaż Uprzedzeń 2013 został sfinansowany

Bardziej szczegółowo

Informacja na temat badania: Analiza działalności rad zatrudnienia i ich wpływ na kształtowanie polityki. rynku pracy w okresie

Informacja na temat badania: Analiza działalności rad zatrudnienia i ich wpływ na kształtowanie polityki. rynku pracy w okresie Informacja na temat badania: Analiza działalności rad zatrudnienia i ich wpływ na kształtowanie polityki rynku pracy w okresie 2004-2008 Publikacja została opracowana w ramach projektu systemowego Centrum

Bardziej szczegółowo

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM na koniec listopada 2010 roku

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM na koniec listopada 2010 roku STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM na koniec listopada 2010 roku POZIOM BEZROBOCIA I STOPA BEZROBOCIA W chrzanowskim urzędzie pracy w końcu listopada 2010 roku liczba zarejestrowanych

Bardziej szczegółowo

POSTAWY OBYWATELI UKRAINY WOBEC POLSKIEGO RYNKU PRACY.

POSTAWY OBYWATELI UKRAINY WOBEC POLSKIEGO RYNKU PRACY. POSTAWY OBYWATELI UKRAINY WOBEC POLSKIEGO RYNKU PRACY www.workservice.pl Spis Treści Wprowadzenie 3 Raport w liczbach 4 Powody przyjazdu do Polski 6 Zadowolenie z pracy w Polsce 8 Plany na przyszłość 11

Bardziej szczegółowo

Migracyjne nastroje ludności w Ukrainie

Migracyjne nastroje ludności w Ukrainie Migracyjne nastroje ludności w Ukrainie wrzesień 2016 BADANIE PRZEPROWADZONE NA ZLECENIE: Metodologia Ogólnokrajowe Badanie Reprezentatywne o Próba: ludność Ukrainy w wieku od 18 lat i starsi o Próba reprezentatywna

Bardziej szczegółowo

Raport cząstkowy - Migracje z województwa lubelskiego

Raport cząstkowy - Migracje z województwa lubelskiego Raport cząstkowy - Migracje z województwa lubelskiego Zebranie informacji na temat migrantów z danego obszaru stanowi poważny problem, gdyż ich nieobecność zazwyczaj wiąże się z niemożliwością przeprowadzenia

Bardziej szczegółowo

Realizacja: MillwardBrown SMG/KRC Warszawa, ul. Nowoursynowska 154A

Realizacja: MillwardBrown SMG/KRC Warszawa, ul. Nowoursynowska 154A Badanie specyfiki bezrobocia w wybranych powiatach województwa mazowieckiego, w zakresie stanu obecnego, perspektyw rozwoju sytuacji na lokalnych rynkach pracy oraz wniosków dla polityki rynku pracy. Wyniki

Bardziej szczegółowo

Warszawa, listopad 2009 BS/155/2009 POLACY PRACUJĄCY ZA GRANICĄ

Warszawa, listopad 2009 BS/155/2009 POLACY PRACUJĄCY ZA GRANICĄ Warszawa, listopad 2009 BS/155/2009 POLACY PRACUJĄCY ZA GRANICĄ W jednym z naszych ostatnich badań 1 zajęliśmy się po rocznej przerwie problemem migracji zarobkowych i wyjazdów stałych lub czasowych do

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA O SYTUACJI NA RYNKU PRACY W POWIECIE OPOLSKIM I MIEŚCIE OPOLU ZA ROK 2002

INFORMACJA O SYTUACJI NA RYNKU PRACY W POWIECIE OPOLSKIM I MIEŚCIE OPOLU ZA ROK 2002 POWIATOWY URZĄD PRACY W OPOLU ul. mjr Hubala 21, 45-266 Opole tel. 44 22 929, fax 44 22 928, e-mail: opop@praca.gov.pl INFORMACJA O SYTUACJI NA RYNKU PRACY W POWIECIE OPOLSKIM I MIEŚCIE OPOLU ZA ROK 2002

Bardziej szczegółowo

PR-owcy nie pracują dla pieniędzy. Ale pracę zmieniają właśnie z tego powodu

PR-owcy nie pracują dla pieniędzy. Ale pracę zmieniają właśnie z tego powodu PR-owcy nie pracują dla pieniędzy. Ale pracę zmieniają właśnie z tego powodu Kobiety chcą być samodzielne, a męŝczyzn interesują media. PR-owcy deklarują takŝe, Ŝe pozostaną w obecnym miejscu pracy na

Bardziej szczegółowo

Warszawa, październik 2013 BS/135/2013 WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I WAKACYJNA PRACA ZAROBKOWA UCZNIÓW

Warszawa, październik 2013 BS/135/2013 WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I WAKACYJNA PRACA ZAROBKOWA UCZNIÓW Warszawa, październik 2013 BS/135/2013 WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I WAKACYJNA PRACA ZAROBKOWA UCZNIÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2013 roku Fundacja

Bardziej szczegółowo

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w lipcu 2008 roku

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w lipcu 2008 roku STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w lipcu 2008 roku POZIOM BEZROBOCIA I STOPA BEZROBOCIA Tendencja spadkowa w kształtowaniu się poziomu bezrobocia w powiecie chrzanowskim jest zauwaŝalna

Bardziej szczegółowo

RYNEK PRACY I ZASOBY LUDZKIE NA DOLNYM ŚLĄSKU I W MIEŚCIE WROCŁAWIU 2009

RYNEK PRACY I ZASOBY LUDZKIE NA DOLNYM ŚLĄSKU I W MIEŚCIE WROCŁAWIU 2009 Partnerzy badania: RYNEK PRACY I ZASOBY LUDZKIE NA DOLNYM ŚLĄSKU I W MIEŚCIE WROCŁAWIU 2009 Zebranie oraz opracowanie wyników: Advisory Group TEST Human Resources 50-136 ul. Wita Stwosza 15 tel. 71/ 78

Bardziej szczegółowo

Instytut Badawczy Randstad. Prezentacja wyników badań Instytutu Badawczego Randstad i TNS OBOP Data: 14 maja 2012 r.

Instytut Badawczy Randstad. Prezentacja wyników badań Instytutu Badawczego Randstad i TNS OBOP Data: 14 maja 2012 r. Instytut Badawczy Randstad 1 Prezentacja wyników badań Instytutu Badawczego Randstad i TNS OBOP Data: 14 maja 2012 r. Agenda spotkania Metodologia badania Plany Pracodawców Wyniki 14 fali badania sytuacja

Bardziej szczegółowo

Informacja o sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy oraz zrealizowanych w 2008 roku programach aktywizacji zawodowej

Informacja o sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy oraz zrealizowanych w 2008 roku programach aktywizacji zawodowej Powiatowy Urząd Pracy w Zgorzelcu Informacja o sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy oraz zrealizowanych w 2008 roku programach aktywizacji zawodowej Zgorzelec, luty 2009 r. Wstęp. Powiatowy

Bardziej szczegółowo

Instytut Badawczy Randstad. Prezentacja wyników badań Instytutu Badawczego Randstad i TNS OBOP Data: 5 września 2011 r.

Instytut Badawczy Randstad. Prezentacja wyników badań Instytutu Badawczego Randstad i TNS OBOP Data: 5 września 2011 r. Instytut Badawczy Randstad 1 Prezentacja wyników badań Instytutu Badawczego Randstad i TNS OBOP Data: 5 września 2011 r. Agenda spotkania Metodologia badania Plany Pracodawców Wyniki badania sytuacja gospodarcza

Bardziej szczegółowo

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW. Raport Work Service S.A.

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW. Raport Work Service S.A. MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Raport Work Service S.A. SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 3 RAPORT W LICZBACH 4 PREFEROWANE KRAJE EMIGRACJI 5 ROZWAŻAJĄCY EMIGRACJĘ ZAROBKOWĄ 6 POWODY EMIGRACJI 10 BARIERY EMIGRACJI

Bardziej szczegółowo

Ile zarabiają robotnicy Kto ile zarabia oraz gdzie w Polsce płacą najlepiej - raport Money.pl. Autor: Bartosz Chochołowski

Ile zarabiają robotnicy Kto ile zarabia oraz gdzie w Polsce płacą najlepiej - raport Money.pl. Autor: Bartosz Chochołowski Ile zarabiają robotnicy Kto ile zarabia oraz gdzie w Polsce płacą najlepiej - raport Money.pl Autor: Bartosz Chochołowski Wrocław, maj 2008 Wśród robotników najlepiej zarabiają mechanicy oraz elektrycy.

Bardziej szczegółowo

Jak zmienia się polska wieś? Co pokazują badania?

Jak zmienia się polska wieś? Co pokazują badania? https://www. Jak zmienia się polska wieś? Co pokazują badania? Autor: Beata Kozłowska Data: 14 października 2016 Jakie czynniki mają największy wpływ na to, jak zmienia się polska wieś? Naukowcy stwierdzili,

Bardziej szczegółowo

Odsetek osób obawiających się utraty pracy według branŝ

Odsetek osób obawiających się utraty pracy według branŝ INFORMACJA PRASOWA WARSZAWA, 21. WRZEŚNIA 2009 Serwis rekrutacyjny Szybkopraca.pl przeprowadził ankietę, aby zbadać kto w Polsce boi się utraty swoich miejsc pracy. Kobiety, mieszkańcy małych miast i wsi

Bardziej szczegółowo

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w maju 2008 roku

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w maju 2008 roku STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w maju 2008 roku POZIOM BEZROBOCIA I STOPA BEZROBOCIA Tendencja spadkowa w kształtowaniu się poziomu bezrobocia w powiecie chrzanowskim jest zauwaŝalna

Bardziej szczegółowo

Objaśnienia do ankiety dane osobowe uczestnika projektu

Objaśnienia do ankiety dane osobowe uczestnika projektu Dane uczestnika Lp. Nazwa 1 Imię (imiona) 2 Nazwisko 3 Płeć 4 Wiek w chwili przystępowania do projektu Objaśnienia do ankiety dane osobowe uczestnika projektu Pole wiek uzupełniane jest automatycznie po

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku pracy w II kwartale 2016r. na koniec pierwszego kwartału hipotezę o przejmowaniu rynku przez pracownika.

Sytuacja na rynku pracy w II kwartale 2016r. na koniec pierwszego kwartału hipotezę o przejmowaniu rynku przez pracownika. RAPORT Sytuacja na rynku pracy w II kwartale 2016r. Analiza ofert pracy zamieszczonych na portalu Praca.pl potwierdza postawioną na koniec pierwszego kwartału hipotezę o przejmowaniu rynku przez pracownika.

Bardziej szczegółowo

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2009 r. CZĘŚĆ II. Gdańsk, sierpień 2010 r.

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2009 r. CZĘŚĆ II. Gdańsk, sierpień 2010 r. MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2009 r. CZĘŚĆ II Gdańsk, sierpień 2010 r. Raport opracowano w Zespole Badań i Analiz Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku 2 Spis

Bardziej szczegółowo

Warszawa, maj 2014 ISSN NR 62/2014

Warszawa, maj 2014 ISSN NR 62/2014 Warszawa, maj 2014 ISSN 2353-5822 NR 62/2014 OCENY ZMIAN W RÓŻNYCH WYMIARACH ŻYCIA SPOŁECZNEGO I POLITYCZNEGO W POLSCE PO ROKU 1989 Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku

Bardziej szczegółowo

Raport: Opinia pracowników z Ukrainy na temat pracy w Polsce

Raport: Opinia pracowników z Ukrainy na temat pracy w Polsce Raport: Opinia pracowników z Ukrainy na temat pracy w Polsce 2017 2017 Spis treści Wstęp... 2 Raport w liczbach... 3 Ukraińcy w Polsce... 3 Powody przyjazdu pracowników z Ukrainy do Polski... 4 Planowany

Bardziej szczegółowo

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ OPINIE O SYTUACJI NA RYNKU PRACY BS/126/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LIPIEC 2002

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ OPINIE O SYTUACJI NA RYNKU PRACY BS/126/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LIPIEC 2002 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Konferencja Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pt.: Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+ -

Konferencja Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pt.: Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+ - Konferencja Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pt.: Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+ - Solidarność pokoleń, Warszawa 27-28 czerwca 2012 1. Kierunki

Bardziej szczegółowo

Raport miesiąca - Współczesna emigracja Polaków

Raport miesiąca - Współczesna emigracja Polaków Raport miesiąca - Współczesna emigracja Polaków Tematem wrześniowych badao Zielonej linii była współczesna emigracja Polaków. Postanowiliśmy poznad jej zasięg, kierunki oraz przyczyny wyjazdów. Zapytaliśmy

Bardziej szczegółowo

AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W IV KWARTALE 2011 R.

AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W IV KWARTALE 2011 R. AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W IV KWARTALE 2011 R. Informacja została opracowana na podstawie uogólnionych wyników reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności

Bardziej szczegółowo

Ruch wędrówkowy ludności

Ruch wędrówkowy ludności Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny z okazji Dnia Statystyki Polskiej Ruch wędrówkowy ludności Statystyka i demografia Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego Urząd Statystyczny

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z działalności Miejskiego Urzędu Pracy w Lublinie - I półrocze 2012 r. -

Sprawozdanie z działalności Miejskiego Urzędu Pracy w Lublinie - I półrocze 2012 r. - Miejski Urząd Pracy w Lublinie ul. Niecała 14, 20-080 Lublin www.mup.lublin.pl Sprawozdanie z działalności Miejskiego Urzędu Pracy w Lublinie - I półrocze 2012 r. - Lublin, sierpień 2012 Spis treści 1.

Bardziej szczegółowo

Mobilność zawodowa i przestrzenna osób młodych w Polsce. młodzieŝ. Gdańsk Jarosław Oczki

Mobilność zawodowa i przestrzenna osób młodych w Polsce. młodzieŝ. Gdańsk Jarosław Oczki młodzieŝ Gdańsk 12.12.2012 Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Mobilność zawodowa i przestrzenna osób młodych w Polsce Jarosław Oczki

Bardziej szczegółowo

Warszawa, lipiec 2014 ISSN 2353-5822 NR 95/2014 STOSUNKI POLSKO-UKRAIŃSKIE W OPINIACH POLAKÓW

Warszawa, lipiec 2014 ISSN 2353-5822 NR 95/2014 STOSUNKI POLSKO-UKRAIŃSKIE W OPINIACH POLAKÓW Warszawa, lipiec 2014 ISSN 2353-5822 NR 95/2014 STOSUNKI POLSKO-UKRAIŃSKIE W OPINIACH POLAKÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 14 stycznia 2014 roku Fundacja Centrum

Bardziej szczegółowo

Notatka dla nauczyciela: Ludność Polski w perspektywie roku 2035

Notatka dla nauczyciela: Ludność Polski w perspektywie roku 2035 Notatka dla nauczyciela: Ludność Polski w perspektywie roku 2035 Wprowadzenie Problematyka rozwoju demograficznego Polski naleŝy do tych tematów w nauczaniu geografii, które budzą duŝe zaciekawienie ze

Bardziej szczegółowo

Raport: Oczekiwania studentów względem rynku pracy

Raport: Oczekiwania studentów względem rynku pracy Raport: Oczekiwania studentów względem rynku Wyniki badań Plany kariery Brak planów rozwoju zawodowego jest powszechnym problemem występującym w Polsce. Zdaniem ekspertów tego rodzaju plany powinny być

Bardziej szczegółowo

Mobilnośd a rynek pracy w województwie lubelskim

Mobilnośd a rynek pracy w województwie lubelskim Mobilnośd a rynek pracy w województwie lubelskim Luty 2011 Michał Feliksiak Metodologia Badani to dorośli w wieku produkcyjnym: kobiety do 59 roku życia i mężczyźni do 64 lat. Respondenci byli losowani

Bardziej szczegółowo

AKTUALNA SYTUACJA NA RYNKU PRACY MAŁOPOLSKI INFORMACJE SPRAWOZDAWCZE

AKTUALNA SYTUACJA NA RYNKU PRACY MAŁOPOLSKI INFORMACJE SPRAWOZDAWCZE AKTUALNA SYTUACJA NA RYNKU PRACY MAŁOPOLSKI INFORMACJE SPRAWOZDAWCZE stan na koniec czerwca 2014r. (na podstawie miesięcznej sprawozdawczości statystycznej z Powiatowych Urzędów Pracy) W czerwcu nadal

Bardziej szczegółowo

Badanie i analiza sytuacji długotrwale bezrobotnych na terenie powiatu słupskiego i miasta Słupska

Badanie i analiza sytuacji długotrwale bezrobotnych na terenie powiatu słupskiego i miasta Słupska Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ankieta jest anonimowa. Wybrane odpowiedzi proszę zaznaczyć krzyŝykiem (moŝna wskazać kilka odpowiedzi). Uzyskane

Bardziej szczegółowo

Kto zarabia najlepiej w Polsce. Arkadiusz Droździel

Kto zarabia najlepiej w Polsce. Arkadiusz Droździel Kto zarabia najlepiej w Polsce Arkadiusz Droździel Najwięcej moŝna zarobić w Polsce w górnictwie (prawie 6,4 tys. zł) i szerokorozumianej branŝy finansowej (ponad 5,2 tys. złotych). Natomiast najmniej

Bardziej szczegółowo

2.2 Gospodarka mieszkaniowa Struktura wykształcenia... 19

2.2 Gospodarka mieszkaniowa Struktura wykształcenia... 19 Spis treści Spis tabel... 5 Spis rysunków... 7 1.Wstęp... 10 2. Struktura społeczna ekonomiczna w Polsce... 11 2.1 Liczebność i udziały grup społeczno ekonomicznych... 11 2.2 Gospodarka mieszkaniowa...

Bardziej szczegółowo

Rozdział 1. Analiza demograficznych uwarunkowań edukacji w Konstantynowie Łódzkim

Rozdział 1. Analiza demograficznych uwarunkowań edukacji w Konstantynowie Łódzkim Rozdział 1. Analiza demograficznych uwarunkowań edukacji w Konstantynowie Łódzkim Sytuacja demograficzna w kraju jest jednym z istotnych czynników, który rzutuje na zmiany w systemie oświaty. Prowadzenie

Bardziej szczegółowo

WYNAGRODZENIA POLAKÓW ZA GRANICĄ W 2016 ROKU RAPORT EURO-TAX.PL

WYNAGRODZENIA POLAKÓW ZA GRANICĄ W 2016 ROKU RAPORT EURO-TAX.PL WYNAGRODZENIA POLAKÓW ZA GRANICĄ W 2016 ROKU RAPORT EURO-TAX.PL LIPIEC 2017 W 2016 ROKU ZAROBKI POLAKÓW ZA GRANICĄ WYNIOSŁY PONAD 119 MLD ZŁ Rok 2016 w porównaniu z rokiem poprzednim przyniósł nieznaczny

Bardziej szczegółowo

Zatrudnienie i kształcenie młodzieży w Europie Środkowo-Wschodniej. Sytuacja polskich młodych pracowników na rynku pracy

Zatrudnienie i kształcenie młodzieży w Europie Środkowo-Wschodniej. Sytuacja polskich młodych pracowników na rynku pracy Zatrudnienie i kształcenie młodzieży w Europie Środkowo-Wschodniej Sytuacja polskich młodych pracowników na rynku pracy Od 2004 roku Polska jest członkiem Unii Europejskiej, w wyniku możliwości podjęcia

Bardziej szczegółowo

RAPORT ROCZNY. Rynek pracy w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku

RAPORT ROCZNY. Rynek pracy w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku RAPORT ROCZNY Rynek pracy w województwie zachodniopomorskim w 2007 roku Opracowanie raportu: Alicja Pliszko Zachodniopomorskie Obserwatorium Rynku Pracy Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie 7Na podstawie:

Bardziej szczegółowo

Ukraiński rynek pracy

Ukraiński rynek pracy WYDZIAŁ PROMOCJI HANDLU I INWESTYCJI AMBASADY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W KIJOWIE Kijów, marzec 215 r. Ukraiński rynek pracy Charakterystyka rynku W związku z ostatnimi niepokojącymi wydarzeniami jakie

Bardziej szczegółowo

SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA RYNKU PRACY W WOJ. PODLASKIM W 2010 ROKU

SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA RYNKU PRACY W WOJ. PODLASKIM W 2010 ROKU SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA RYNKU PRACY W WOJ. PODLASKIM W 2010 ROKU W końcu 2010 r. w urzędach pracy woj. podlaskiego zarejestrowanych było 3419 osób niepełnosprawnych, czyli o 140 osób (tj. o

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKATzBADAŃ. Stosunek Polaków do przyjmowania uchodźców NR 12/2016 ISSN

KOMUNIKATzBADAŃ. Stosunek Polaków do przyjmowania uchodźców NR 12/2016 ISSN KOMUNIKATzBADAŃ NR 12/2016 ISSN 2353-5822 Stosunek Polaków do przyjmowania uchodźców Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie fragmentów oraz

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKATzBADAŃ. Wyjazdy wypoczynkowe i wakacyjna praca zarobkowa uczniów NR 135/2016 ISSN

KOMUNIKATzBADAŃ. Wyjazdy wypoczynkowe i wakacyjna praca zarobkowa uczniów NR 135/2016 ISSN KOMUNIKATzBADAŃ NR 135/2016 ISSN 2353-5822 Wyjazdy wypoczynkowe i wakacyjna praca zarobkowa uczniów Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie

Bardziej szczegółowo

RAPORT MIESIĘCZNY. za miesiąc październik listopada 2016

RAPORT MIESIĘCZNY. za miesiąc październik listopada 2016 za miesiąc październik 2016 3 14 listopada 2016 RAPORT MIESIĘCZNY ZA PAŹDZIERNIK 2016 Zarząd Spółki LOYD S.A. z siedzibą w Warszawie działając w oparciu o postanowienia Pkt 16 Załącznika do Uchwały Nr

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

W A R S Z A W A

W A R S Z A W A W A R S Z A W A 2 0 3 0 PRACA ANALIZA NA POTRZEBY OPRACOWANIA DIAGNOZY STRATEGICZNEJ Urząd m.st. Warszawy sierpień 2016 Opracowanie przygotowane na potrzeby aktualizacji Strategii Rozwoju m.st. Warszawy

Bardziej szczegółowo

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZAUFANIE PRACOWNIKÓW DO ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH BS/117/2001 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, SIERPIEŃ 2001

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZAUFANIE PRACOWNIKÓW DO ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH BS/117/2001 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, SIERPIEŃ 2001 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Plany Pracodawców. Wyniki 25. edycji badania 9 marca 2015 r.

Plany Pracodawców. Wyniki 25. edycji badania 9 marca 2015 r. Plany Pracodawców Wyniki 25. edycji badania 9 marca 2015 r. Agenda Metodologia badania Plany Pracodawców Wyniki 25. edycji badania - ocena bieżącej sytuacji gospodarczej kraju a sytuacja finansowa firmy

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach Materiał na konferencję prasową w dniu 25 września 2012 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji

Bardziej szczegółowo

IMIGRACJA STUDENTÓW ZAGRANICZNYCH DO POLSKI - główne wnioski z raportu krajowego

IMIGRACJA STUDENTÓW ZAGRANICZNYCH DO POLSKI - główne wnioski z raportu krajowego IMIGRACJA STUDENTÓW ZAGRANICZNYCH DO POLSKI - główne wnioski z raportu krajowego KAROLINA ŁUKASZCZYK Europejska Sieć Migracyjna quasi agencja unijna (KE + krajowe punkty kontaktowe), dostarcza aktualnych,

Bardziej szczegółowo

N a s z e D ł u g i A. D. 2 0 0 9. Nasze Długi - główne wyniki badań. Próba badawcza

N a s z e D ł u g i A. D. 2 0 0 9. Nasze Długi - główne wyniki badań. Próba badawcza N AS Z E DŁUGI A. D. 2009 N a s z e D ł u g i A. D. 2 0 0 9 Nasze Długi - główne wyniki badań 45% Polaków ma obecnie większe problemy finansowe, niŝ przed kryzysem 77% społeczeństwa uwaŝa, Ŝe osoby, które

Bardziej szczegółowo

OSZCZĘDNOŚCI I ZAKUPY W LUTYM WARSZAWA, MARZEC 2000

OSZCZĘDNOŚCI I ZAKUPY W LUTYM WARSZAWA, MARZEC 2000 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Odbicie na rynku nieruchomości

Odbicie na rynku nieruchomości Raporty i analizy Odbicie na rynku nieruchomości W III kwartale 2009 r. obserwowaliśmy na rynku nieruchomości stosunkowo duŝe oŝywienie. Większość współpracujących z portalem KRN.pl pośredników potwierdza,

Bardziej szczegółowo

Panel: Polska i hiszpańska polityka migracyjna cechy wspólne i różnice Tworzenie całościowej europejskiej polityki migracyjnej szanse i wyzwania

Panel: Polska i hiszpańska polityka migracyjna cechy wspólne i różnice Tworzenie całościowej europejskiej polityki migracyjnej szanse i wyzwania Panel: Polska i hiszpańska polityka migracyjna cechy wspólne i różnice Tworzenie całościowej europejskiej polityki migracyjnej szanse i wyzwania Paweł Kaczmarczyk Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytet

Bardziej szczegółowo

KWARTALNA INFORMACJA O AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM

KWARTALNA INFORMACJA O AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM KWARTALNA INFORMACJA O AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM Informacja została opracowana na podstawie uogólnionych wyników reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

METROPOLITALNY I MAZOWIECKI RYNEK PRACY

METROPOLITALNY I MAZOWIECKI RYNEK PRACY METROPOLITALNY I MAZOWIECKI RYNEK PRACY W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ I ANALIZ MAZOWIECKIEGO OBSERWATORIUM RYNKU PRACY Warszawskie Forum Polityki Społecznej Rozwój rynku pracy w polityce społecznej Warszawy

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU

PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU ZAŁĄCZNIK NR 2 Załącznik do uchwały nr XLVI/286/2002 Rady Powiatu w Olecku z dnia 18 kwietnia 2002 roku PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU w POWIECIE OLECKIM NA LATA 2002-2006 Kwiecień 2002 rok I. Cel

Bardziej szczegółowo

KOBIETY NA RYNKU PRACY

KOBIETY NA RYNKU PRACY KOBIETY NA RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Prezentacja wybranych wyników badań i prognoz przeprowadzonych w 2010 roku w ramach projektu Równościowa polityka zatrudnienia szansą kobiet na rynku pracy

Bardziej szczegółowo

Plany Pracodawców. Wyniki 28. edycji badania 7 grudnia 2015 r.

Plany Pracodawców. Wyniki 28. edycji badania 7 grudnia 2015 r. Plany Pracodawców Wyniki 28. edycji badania 7 grudnia 2015 r. Plan raportu Metodologia badania Plany Pracodawców Wyniki 28. edycji badania ocena bieżącej sytuacji gospodarczej kraju a sytuacja finansowa

Bardziej szczegółowo

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji Ocena efektu makroekonomicznego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na

Bardziej szczegółowo

Warszawa, grudzień 2014 ISSN 2353-5822 NR 162/2014 POAKCESYJNE MIGRACJE POLAKÓW

Warszawa, grudzień 2014 ISSN 2353-5822 NR 162/2014 POAKCESYJNE MIGRACJE POLAKÓW Warszawa, grudzień 2014 ISSN 2353-5822 NR 162/2014 POAKCESYJNE MIGRACJE POLAKÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 14 stycznia 2014 roku Fundacja Centrum Badania

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKATzBADAŃ. Odpoczynek czy praca zarobkowa? Wakacje dzieci i młodzieży NR 134/2015 ISSN

KOMUNIKATzBADAŃ. Odpoczynek czy praca zarobkowa? Wakacje dzieci i młodzieży NR 134/2015 ISSN KOMUNIKATzBADAŃ NR 134/2015 ISSN 2353-5822 Odpoczynek czy praca zarobkowa? Wakacje dzieci i młodzieży Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie

Bardziej szczegółowo

Plany Pracodawców. Wyniki 32. edycji badania 5 grudnia 2016 r.

Plany Pracodawców. Wyniki 32. edycji badania 5 grudnia 2016 r. Plany Pracodawców Wyniki 32. edycji badania 5 grudnia 2016 r. Plan raportu Metodologia badania Plany Pracodawców Wyniki 32. edycji badania ocena bieżącej sytuacji gospodarczej kraju a sytuacja finansowa

Bardziej szczegółowo

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH. I NADWYśKOWYCH. W POWIECIE SKARśYSKIM W 2008 ROKU. Część II

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH. I NADWYśKOWYCH. W POWIECIE SKARśYSKIM W 2008 ROKU. Część II RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W POWIECIE SKARśYSKIM W 2008 ROKU Część II POWIATOWY URZĄD PRACY W SKARśYSKU-KAMIENNEJ ul. 1 MAJA 105 26-110 SKARśYSKO-KAMIENNA SkarŜysko-Kamienna, sierpień

Bardziej szczegółowo

11 lat polskiej emigracji zarobkowej w Unii Europejskiej

11 lat polskiej emigracji zarobkowej w Unii Europejskiej 11 lat polskiej emigracji zarobkowej w Unii Europejskiej Raport Euro-Tax.pl Kwiecień 2015 W 11 lat Polacy zarobili 996 miliardów złotych w UE W ciągu 11 lat naszej obecności w strukturach Unii Europejskiej,

Bardziej szczegółowo

Analiza lokalnego rynku pracy Powiatu Sosnowieckiego oraz diagnoza zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności osób bezrobotnych aktualizacja 2014

Analiza lokalnego rynku pracy Powiatu Sosnowieckiego oraz diagnoza zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności osób bezrobotnych aktualizacja 2014 Analiza lokalnego rynku pracy Powiatu Sosnowieckiego oraz diagnoza zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności osób bezrobotnych aktualizacja 2014 Prezentacja wyników badania Metodologia badawcza Projekt

Bardziej szczegółowo

Pracownicy z branży budowlanej na wagę złota?

Pracownicy z branży budowlanej na wagę złota? Pracownicy z branży budowlanej na wagę złota? Zapotrzebowanie, zarobki, benefity Raport Pracuj.pl Pracownicy z branży budowlanej to w ostatnich miesiącach wielcy wygrani rynku pracy. W I półroczu 2017

Bardziej szczegółowo