Konstruowanie kariery w świecie ciągłych zmian dr Joanna Minta

Transkrypt

1 Konstruowanie kariery w świecie ciągłych zmian dr Joanna Minta Konferencja szkoleniowa dla koordynatorów doradztwa zawodowego w gimnazjach Maróz, 6-10 października 2014 r.

2 Struktura I. Od poradnictwa zawodowego do poradnictwa kariery: ewolucja polskiego i europejskiego poradnictwa i doradztwa kariery w kontekście zmian społeczno-gospodarczych na świecie różne oblicza współczesnych karier II. O użyteczności wybranych teorii i koncepcji w praktyce poradniczej III. Jak wspierać młodzież w wyborach edukacyjnozawodowych, uwzględniając realia polskiej i europejskiej gospodarki? wyzwania dla poradnictwa i doradców

3 Trendy-idee wg Marcina Szumigraja (2011) Nauka Polityka (krajowa i unijna) Ekonomia Właściwy człowiek na właściwym miejscu Racjonalne wykorzystanie zasobów Zaspokajanie indywidualnych potrzeb Przeciwdziałanie bezrobociu Sukces zawodowy i życiowy Poradnictwo kariery Budowa gospodarki opartej na wiedzy Życie w zgodzie z samym sobą i innymi Dobro ogółu Indywidualna wolność Zatrudnialność Mobilność Kultura

4 Kontekst ekonomiczny kryzysy (finansowy, gospodarczy, narodowe i międzynarodowe) i ich skutki globalizacja (transnacjonalizacja rynków) przekształcające się i rozwijające gospodarki, alokacje zasobów i środków, dążenie do zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego regionalizm gospodarczy w UE energetyka, finanse, bezpieczeństwo, czy - kogo najbardziej potrzebuje dziś świat?

5 Kontekst świata pracy Globalizacja i cyfryzacja rzeczywistości: migracje zawodowe i/lub zarobkowe, konkurencyjny i nieprzewidywalny rynek pracy, peryferyjne stanowiska pracy w peryferyjnych firmach. Zmiany rzeczywistości zawodowej: zmiany relacji między pracodawcami a pracownikami całożyciowe zatrudnienie vs czasowe umowy o pracę zmiany warunków, szans i możliwości zatrudnienia tymczasowi pracownicy, projektowe stanowiska

6 Trzy paradygmaty wsparcia w obszarze kariery Opracowanie własne na podstawie M. L. Savickas, Constructing Careers: Actors, Agents, and Authors, The Counseling Psychologist XX(X) 1-15 Doradztwo zawodowe (vocational guidance) Przedmiot wiedza o radzącym się Cecha Dopasowanie osoby do zawodu Poradnictwo edukacyjnozawodowe (vocational counseling) Edukacja do kariery/kształcenie zawodowe (career education) Podmiot stan rozwoju radzącego się Zadania rozwojowe. Rozwijanie postaw, przekonań i kompetencji niezbędnych jednostkom w realizacji ich zadań rozwojowych Poradnictwo kariery (career counseling) Poradnictwo w zakresie konstruowania ścieżki zawodowej i kariery (vocational design and career counseling) Projekt konstruowanie całożyciowej kariery Tematy życiowe kokonstruowanie następnego (nowego) epizodu własnej historii / kariery Samodopasowanie Samowdrażanie Samorealizacja Podobieństwo Gotowość Refleksyjność

7 Nowe wyzwania dla specjalistów ds. poradnictwa zawodowego/ kariery codzienna praktyka rozumienie klientów, wspieranie ich w konstruowaniu indywidualnych projektów życia; elastyczne dostosowywanie sposobów pracy do zwiększającej się różnorodności potrzeb i oczekiwań osób radzących się wspomaganie klientów w rozwiązywaniu problemów w warunkach skrajnej niepewności, stymulowanie elastycznego nastawienia na zmianę, facylitowanie, przewidywanie warunków i konsekwencji podejmowanych decyzji; pomaganie w minimalizowaniu ryzyka inwestowania w karierę

8 Nowe wyzwania dla specjalistów ds. poradnictwa/doradztwa kariery (środowisko) Definiowanie i redefinowanie roli oraz zadań Określenie własnej tożsamości zawodowej Określenie miejsca doradców i poradnictwa w środowiskach kluczowych interesariuszy nieustanne modyfikowanie sposobów pracy, uwzględniających potrzeby i oczekiwania określonych grup odbiorców i własne możliwości tworzenie sieci i grup wzmacniających praktykę doradczą działania na rzecz poradnictwa pomagających budować pożądany przez specjalistów ds. poradnictwa zawodowego profesjonalny wizerunek

9 Kluczowe zagadnienia poradnictwa i doradztwa kariery Miejsce i znaczenie poradnictwa w dzisiejszym świecie Budowanie nadziei i optymizm w czasach kryzysu Poradnictwo i doradztwo kariery dla zrównoważonego rozwoju Psychologia pozytywna w poradnictwie i coachingu Odporność (resilience) i perspektywa czasu w poradnictwie i doradztwie kariery Zdolności adaptacyjne związane z karierą Kompetencje kariery Podejmowanie decyzji/dokonywanie wyborów w świecie zmian Wspieranie odkrywania i rozwoju talentów

10 Ewolucja terminu kariera (Bożena Wojtasik 2003) Kariera - mozaika epizodów życia Rozumiana jako refleksyjnie konstruowana i rekonstruowana biografia Kariera sekwencja ról społecznych (zawodowych i pozazawodowych) rozumiana jako rozwój i nabywanie kompetencji Kariera linearna rozumiana jako działanie zawodowe w ramach wybranego zawodu (dość często wykonywanego przez całe życie)

11 Planowanie kariery - życia Dziś nowoczesność stawia przed jednostką całą gamę rozmaitych możliwości, a równocześnie ( ) nie udziela wskazówek, które z nich powinno się wybrać (A. Giddens, 2001, s. 112)

12 Wybrane mity i paradoksy w poradnictwie kariery (Jean-Pierre Dauwalder, 2010) wybór zawodowy MITY możliwość dopasowania człowieka do pracy PARADOKSY znaczenie kontekstu w życiu jednostek stabilność przewidywalność przebiegu karier samoorganizacja, w sytuacji ciągłych zmian na rynku pracy kariery wiara w linearność karier, choć codzienne doświadczenia tego nie potwierdzają brak linearności, duża dynamika procesów społecznych instrumenty poradnictwa skuteczność próby zrozumienia klientów i ich subiektywnego postrzegania świata, z zastosowaniem języka niedostosowanego do ich zasobów ustalanie reguł pracy i działania przy użyciu statystycznych narzędzi narracyjny charakter rzeczywistości indywidualne podejście

13 Konstruowanie kariery odchodzenie od tradycyjnego budowania życiorysu zawodowego, poprzez osiąganie coraz to wyższych pozycji społecznych i/lub zawodowych, prowadzących do wymiernego sukcesu prestiżowego stanowiska, wysokiego statusu społecznego i finansowego. koncentrowanie się na kształtowaniu i przekształcaniu kariery (drogi życiowej) przez całe życie, we wszystkich jego sferach i wymiarach. To działanie: własne, zindywidualizowane, zgodne z potencjałem jednostki oraz otoczenia, w jakim realizowana jest kariera.

14 Konstruowanie kariery we współczesnym świecie Tworzenie własnej kariery to dziś nie tyle kluczowe zadanie, lecz warunek przetrwania we współczesnym świecie. Wzrasta zapotrzebowanie na specjalistów, którzy będą wspierali ludzi w procesie planowania, konstruowania i przekształcania kariery: dostarczając radzącym się, na różnych etapach ich życia, informacji o nich samych (o ich możliwościach, predyspozycjach i ograniczeniach), towarzysząc radzącym się w procesie interpretacji samych siebie, stając się ważnym źródłem wiedzy o kontekście, w jakim owa kariera powstaje, szczególnie na temat współczesnej rzeczywistości: świata edukacji i świata pracy oraz reguł, jakie w nich obowiązują.

15 Cechy współczesnych karier Dzisiejsze kariery zawodowe cechuje przede wszystkim: duża mobilność, częste przejścia międzyorganizacyjne, różnorodność form zatrudnienia, ciągłe doskonalenie się w ramach jednej branży lub okresowe zmiany specjalności, a nie rzadko całkowite przekwalifikowywanie się, zanik przynależności organizacyjnej, jednostkowe zindywidualizowanie.

16 Modele realizacyjne kariery zawodowej (P. Bohdziewicz, 2010) wczoraj i dzisiaj dzisiaj i jutro Biurokratyczny model realizacji kariery zawodowej ścieżka kariery zawodowej oraz zasady jej realizowania wyznaczone (formalnie bądź nieformalnie przez organizację spełnienie przez jednostkę odgórnie zdefiniowanych wymogów podstawą jej kariery zawodowej w organizacji tożsamość pracownicza zorientowana organizacyjnie Przedsiębiorczy model realizacji kariery zawodowej kariera zawodowa podmiotowo zarządzana przez jednostkę z respektowaniem zasad dyktowanych przez rynek pracy autonomiczne budowanie przez jednostkę własnej zdatności do zatrudnienia oraz atrakcyjności rynkowej podstawą jej kariery zawodowej tożsamość pracownicza zorientowana profesjonalnie Źródło: P. Bohdziewicz, Współczesne kariery zawodowe: od modelu biurokratycznego doprzedsiębiorczego, Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, 2010, nr 3-4, s. 42.

17 Różne oblicza współczesnych karier Kariera jako sekwencja ról i zadań zawodowych oraz pozazawodowych (D. Super 1991) Kariera jako mozaika (B. Wojtasik 2003) Kariera inteligentna (M. B. Arthur, P. H. Calman, R. DeFillippi 1995) Kariera bez granic (boundaryless careers) (M. B. Arthur, D. M. Rousseau 1996) Kariera proteuszowa (protean career) (D. T. Hall 2004) Kariera kalejdoskopowa (L. A. Maniero, S. E. Sullivan 2005)

18 Koncepcja kariery inteligentnej (Arthur, Calman, DeFillippi 1995) Aby z satysfakcją realizować wybraną drogę kariery zawodowej, należy udzielić odpowiedzi na pytania, dotyczące trzech dyspozycji, czyli: wiedzieć dlaczego (knowing-why) dlaczego chcemy pracować / pracujemy, co nas do tego motywuje? wiedzieć jak (knowing-how) jak chcemy pracować/ jak pracujemy, jak konstruujemy swoją karierę, co umiemy, aby tę karierę z sukcesem realizować? wiedzieć kto/komu (knowing-whom): z kim chcemy i możemy pracować? W jaki sposób umiemy rozwijać i utrzymywać relacje, które mogą mieć wpływ na naszą karierę.

19 Kariera bez granic (boundaryless careers) (M. B. Arthur, D. M. Rousseau 1996) Kariery bez granic : określane są jako międzyorganizacyjne lub pozaorganizacyjne, wyróżnia je to, że są coraz mniej związane z pojedynczymi organizacjami, funkcjonując w bezgranicznej przestrzeni pomiędzy różnorodnymi partnerami i pracodawcami, zatem nie są ograniczane ani jednym pracodawcą, ani jednym stanowiskiem pracy.

20 Kariera bez granic (boundaryless careers) (M. B. Arthur, D. M. Rousseau 1996) Koncepcja karier bez granic : promuje pomysł przenikalności pracy i nie - pracy (non-work). odzwierciedla sposób interpretacji kariery przez jej właściciela : funkcjonującego coraz częściej pomiędzy organizacjami lub poza nimi, dostrzegającego zanikanie granic między własną aktywnością zawodową a sferą życia osobistego i rodzinnego.

21 Kariera proteuszowa (protean career) (D. T. Hall 2004) Jednostki konstruują własne kariery, uwzględniając dwa istotne wymiary: określenie celów, jakie chcą zrealizować, uwzględniają w swoim działaniu własny, indywidualny system wartości (values driver career orientation). Określenie poziomu zdolności do samodzielnego i niezależnego kierowania własną karierą, biorąc pod uwagę różnorodne zewnętrzne uwarunkowania (np. wymagania otoczenia) (selfdirected orientation).

22 Kariera proteuszowa (protean career) (D. T. Hall 2004) Kariery określane jako kariery proteuszowe : - przybierające różne postaci, - elastyczne - dopasowujące się do okoliczności, kształtują jednostki, które osiągają wysoki poziom ukierunkowania na własne wartości oraz kompetencji sterowania własną karierą. Są to najczęściej osoby skoncentrowane na ciągłym zdobywaniu doświadczeń i nieustannym uczeniu się, bardzo świadomie konstruujące własną historię życia.

23 Kariera kalejdoskopowa (L. A. Maniero, S. E. Sullivan 2005) Przekształcanie się karier powodują zmieniające się w ciągu życia priorytety. Dzieje się to za sprawą oddziaływania na siebie trzech czynników, określonych jako ABC kariery : Autentyczności (authenticity), zapewniającą zgodność roli zawodowej i środowiska pracy człowieka z jego wartościami, ideałami i poczuciem tożsamości; Równowagi (balance), zapewniającą osiąganie optymalnego balansu między pracą i aktywnością człowieka poza nią; Wyzwań (chalanges), dzięki którym człowiek rozwija się i poszerza swoje możliwości.

24 Kariery typu Alfa i Beta Kariery typu ALFA Wyzwania Autentyczność Życiowa równowaga Kariery typu BETA Wyzwania Życiowa równowaga Autentyczność

25 II. O użyteczności wybranych teorii i koncepcji poradnictwa kariery w praktyce poradniczej

26 Teoria konstrukcji kariery (Career construction theory, 2005) To co reguluje, kieruje oraz podtrzymuje zawodowe i społeczne zachowania jednostki nie jest odkrywane, ale wyłania się w procesie nadawania znaczeń. Kariera jest konstruowana dzięki biograficznej refleksyjności. Opowiadając historię kariery dotyczącą różnorodnych doświadczeń, jednostka selektywnie podkreśla wybrane zdarzenia i sytuacje tworząc narracyjną prawdę zgodnie, z którą żyje.

27 Teoria konstrukcji kariery (Career construction theory, 2005) Kariera to subiektywna konstrukcja, w ramach której jednostki nadają osobiste znaczenie zdarzeniom z przeszłości, aktualnym doświadczeniom i przyszłym aspiracjom wplatając je do tematu życia (life theme) modelującego zawodową sferę życia człowieka. (Mark Savickas, 2011, s. 43).

28 Model konstruowania kariery (M. Savickas, 2005) Odniesienie do trzech głównych psychologicznych trendów w poradnictwie zawodowym: dyferencyjnego, rozwojowego i dynamicznego. Kluczowe pytania: Źródło: opracowanie własne na podstawie Savickas 2011, s. 43.

29 Konstruowanie kariery z perspektywy pytania Jak?

30 Koncepcja Szczęśliwych Zbiegów Okoliczności Johna Krumboltza /Happenstance Theory, 1999/ Teoria szczęśliwych przypadków, zbiegów okoliczności zakłada, że szczęście nie jest wypadkiem. Będąc otwartym na nieplanowane zdarzenia, jakie mają miejsce w naszym życiu, tworząc je i przekształcając, zwiększamy możliwości rozwoju naszej kariery

31 Koncepcja Szczęśliwych Zbiegów Okoliczności Jeśli ludzie chcą być szczęśliwi konstruując własne kariery ważne, aby nie czuli się niewolnikami swoich planów i byli otwarci na zmiany (Krumboltz, Levin 2004).

32 Teoria uczenia się (z) szczęśliwych zbiegów okoliczności /The Happenstance Learning Theory, 2009/ w zmieniającym się i nieprzewidywalnym świecie obawa i niepokój o przyszłość jest normalnym uczuciem, które można przezwyciężyć planowanie, (konstruowanie) ścieżki kariery jest procesem całożyciowego uczenia się, który wymaga od nas podejmowania niezliczonej ilości decyzji w odpowiedzi na niespodziewane wydarzenia. jeśli będziemy otwarci na świat wokół nas i będziemy otwarci na uczenie się możemy kreować przypadkowe, nieplanowane zdarzenia i czerpać korzyści z ich pojawienia się w naszym życiu włączające je w konstrukcję naszej kariery.

33 III. Jak wspierać młodzież w wyborach edukacyjno-zawodowych uwzględniając oczekiwania polskiej i europejskiej gospodarki?

34 Kluczowe kwestie W jakich obszarach młodzi ludzie potrzebują wsparcia? W jaki sposób możemy tego wsparcia udzielać? Co jest nam potrzebne, abyśmy sprostali wyzwaniom, jakie się przed nami doradcami kariery pojawiają?

35 Jak staramy się sprostać tym wyzwaniom? Wspólnie poszukujemy rozwiązań: Grupa badaczy Life design and career counseling Wypracowanie nowych metod pracy w nurcie narracyjnym NICE Network Network for Innovation in Guidance and Innovation in Europe Określenie współczesnych ról i zadań doradcy Zebranie katalogu innowacyjnych metod pracy Katedra UNESCO Całożyciowego Poradnictwa Zawodowego Dolnośląska Sieć Biur Karier Zawiązanie porozumienia uczelni dolnośląskich, które łączą wspólne działania: program mentoringowy, projekt Menu kariery oraz cykliczne spotkania doradców zawodowych pracujących w Akademickich Biurach Karier.

36 Jak staramy się sprostać tym wyzwaniom? przykłady praktyk pomocowych Rozwiązanie duńskie: działania animacyjne na rzecz odinstytucjonalizowania poradnictwa doradca w przestrzeni społeczności lokalnej Rozwiązanie holenderskie Stworzenie ogólnodostępnego narzędzia dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Kompas kariery DSBK: projekt Menu kariery Stowarzyszenie Twoje nowe możliwości Propozycja konsultacji edukacyjno-zawodowych dla maturzystów z niepełnosprawnością; w ramach projektu absolwenci mogli skorzystać ze wparcia doradcy zawodowego lub/i psychologa-coacha

37 Źródła Guichard Jean (2001): Procesualne ramy i formy tożsamości a praktyka poradnicza, [w:] Wojtasik Bożena (red.) Podejmowanie decyzji zawodowych przez młodzież i osoby dorosłe w nowej rzeczywistości społeczno politycznej, Wrocław. Guichard Jean, Huteau Micheal (2005): Psychologia orientacji i poradnictwa zawodowego, Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS Illeris Knud (2006): Trzy wymiary uczenia się, Wrocław: Wydawnictwo dostępu, 14 stycznia 2007 r.] counselling in the 21st century: Victoria, Kanada: Trafford Publisher. Peavy R. Vance (2001) The SocioDynamic Perspective and the Practice of Counselling (Gothenburg Lecture, October ); [data dostępu, 14 stycznia 2007 r.] Savickas, M. L. (2005a). The theory and practice of career construction. In S. D. Brown & R. W. Lent (Eds.) Career development and counseling: Putting theory and research to work (pp ). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons. Savickas, M. L., Nota, L., Rossier, J., Dauwalder, J.P., Duarte, M. E., Guichard, J., Soresi, S., Van Esbroeck, R., & van Vianen, A.E.M. (2009). Life designing: A paradigm for career construction in the 21st century. Journal of Vocational Behavior, 75,

38 dr Joanna Minta Zakład Pedagogiki Społecznej i Poradoznawstwa Instytut Pedagogiki, Dolnośląska Szkoła Wyższa ul. Strzegomska 55, Wrocław jminta@vp.pl