RAPORT KOŃCOWY: Analiza działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim

Transkrypt

1 Badanie i przygotowanie raportu współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Dotyczy projektu nr POKL /09-01 Budowa systemu monitoringu i podstaw ewaluacji wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza RAPORT KOŃCOWY: Analiza działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim Projekt systemowy Budowa systemu monitoringu i podstaw ewaluacji wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.2 Transfer wiedzy, Poddziałanie Regionalne Strategie Innowacji Zamawiający: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie Wykonawca: CASE-Doradcy Sp. z o.o

2 Wykaz skrótów Skrót Pełna nazwa 7 PR 7 Program Ramowy B+R Badania i rozwój, badawczo-rozwojowe (prace) B+R+I Badania i rozwój i innowacje CATI Computer Assisted Telephone Interview CSR Corporate Social Responsibility CSR (Społeczna Odpowiedzialność Biznesu) EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS Europejski Fundusz Społeczny GUS Główny Urząd Statystyczny IDI Individual In-Depth Interview INE PAN Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk JBR Jednostka badawczo-rozwojowa KE Komisja Europejska MNiSW Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego MŚP Małe i średnie przedsiębiorstwa NCBR Narodowe Centrum Badań i Rozwoju NCN Narodowe Centrum Nauki PAN Polska Akademia Nauk PARP Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości PKB Produkt Krajowy Brutto PO IG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka PO IR Program Operacyjny Inteligentny Rozwój PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki PW Politechnika Warszawska RPO Regionalny Program Operacyjny RSI Regionalna Strategii Innowacji UE Unia Europejska UPRP Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej UW Uniwersytet Warszawski WAT Warszawska Akademia Techniczna 2

3 Spis treści Streszczenie... 5 Summary Cel i zakres badania Cel badania Zakres badania Zagadnienia badawcze Metodologia badania Działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw mazowieckich - analiza danych zastanych Działalność B+R przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego w świetle danych statystycznych Porównanie intensywności B+R w działach i sekcjach PKD w województwie mazowieckim i w Polsce Ranking branż województwa mazowieckiego według TFP tj. reszty Solowa - lista branż rozwojowych i wymagających restrukturyzacji na podstawie analizy TFP Skupiska i dynamika rozwoju branż wysokiej i średnio-wysokiej techniki oraz usług opartych na wiedzy w subregionach Wpływ przedsiębiorstw prowadzących prace B+R na gospodarkę województwa mazowieckiego Działalność B+R jako czynnik wzrostu produktywności branż mazowieckich w oparciu o badania jakościowe prowadzone w ramach Mazowieckich Badań Regionalnych Analiza patentów i zgłoszeń patentowych Wyniki z badania CATI przedsiębiorstw prowadzących B+R i grupy kontrolnej Wyniki badania CATI wśród przedsiębiorstw prowadzących prac B+R Wyniki badania CATI grupy kontrolnej Analiza zależności z CATI przy wykorzystaniu regresji logitowej Wnioski z wywiadów Działalność B+R przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego Współpraca przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego w działalności B+R Przeszkody w działalności B+R Czynniki rozwoju B+R Wsparcie działalności B+R Studia przypadków Global Cosmed S.A

4 6.2. Celon Pharma Zakłady Automatyki KOMBUD S.A VIGO System S.A Centrum Słuchu i Mowy Medincus Sp. z o.o Zakład Usług Komunalnych USKOM Sp. z.o.o Centrum Badawczo-Rozwojowe Orange Polska Sp. z o.o Wnioski i rekomendacje Diagnoza działalności B+R firm Analiza i ocena działalności B+R przedsiębiorstw Wpływ prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwie na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach Rekomendacje Spis map Spis tabel Spis wykresów

5 Streszczenie Celem badania było dokonanie analizy działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim oraz opracowanie na jej podstawie rekomendacji dotyczących wpływu prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwie na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw w województwie mazowieckim. W ramach realizacji celu głównego dokonano diagnozy aktualnego stanu działalności B+R przedsiębiorstw oraz analizy i oceny stanu ich działalności B+R w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach. Dla realizacji celu badawczego wykorzystano szereg metod i technik badawczych służących sformułowaniu odpowiedzi na pytania i zagadnienia badawcze. W ramach badania przeprowadzono: analizę danych zastanych (w tym analizę patentów zgłoszonych do Urzędu Patentowego), badania ilościowe CATI wśród przedsiębiorstw prowadzących działalność B+R i nieprowadzących działalności B+R (grupa kontrolna), badania jakościowe w formie indywidualnych i telefonicznych wywiadów pogłębionych oraz studium przypadku i panel ekspertów. Ponadto, wykorzystano analizy eksperckie w postaci regresji logitowej, modeli przestrzennych i analizy PEST. W ramach analizy danych zastanych dokonano diagnozy aktualnego stanu działalności B+R przedsiębiorstw z uwzględnieniem m.in. struktury nakładów na działalność B+R, źródeł pochodzenia środków na B+R, zatrudnionego personelu B+R w sektorze przedsiębiorstw. Zaprezentowano również porównanie intensywności działalności badawczo-rozwojowej w poszczególnych działach i sekcjach PKD w województwie mazowieckim i kraju oraz ranking branż województwa mazowieckiego według TFP. Następnie przedstawiono skupiska i dynamikę rozwoju branż innowacyjnych oraz usług opartych na wiedzy w poszczególnych subregionach województwa mazowieckiego. Na podstawie analiz eksperckich dokonano oceny wpływu przedsiębiorstw prowadzących prace B+R na gospodarkę województwa mazowieckiego. Ponadtoz wykorzystaniem wyników prac w ramach Mazowieckich Badań Regionalnych 1 zaprezentowano branże przyszłościowe oraz przechodzące proces restrukturyzacji w województwie, a następnie na tej podstawie przedstawiono ranking czynników wzrostu produktywności w poszczególnych branżach. Analiza obejmuje również przegląd patentów i zgłoszeń patentowych sporządzonych na podstawie danych UPRP, w ujęciu przedsiębiorstw, branż i rozkładu terytorialnego. Wyniki badania ilościowego CATI wśród przedsiębiorstw prowadzących działalność B+R obejmują zagadnienia konkurencyjności i innowacyjności, specyfikę działalności B+R, współpracę w procesie B+R z sektorem nauki i biznesu oraz uwarunkowania prowadzenia działalności B+R. Z kolei badanie na próbie kontrolnej obejmowało podobny zakres zagadnień, z uwzględnieniem kwestii związanych z brakiem aktywności badawczej i barierami w zakresie prowadzenia prac B+R. Kolejny rozdział opisuje wnioski z wywiadów, w ramach których przedstawiono m.in. działalność B+R przedsiębiorstw regionalnych, współpracę przedsiębiorstw w ramach prac B+R, czynniki rozwoju działalności B+R oraz wsparcie działalności B+R. W końcowej części raportu przedstawiono studia przypadków opisy działalności badawczorozwojowej wybranych przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego. 1 Mazowieckie Badania Regionalne projekt współfinansowany ze środków EFS, realizowany przez CASE-Doradcy Sp. z o.o. i Uczelnię Łazarskiego w Warszawie. 5

6 Całość zamykają wnioski i rekomendacje dotyczące wpływu prowadzenia działalności B+R na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach. Wnioski Działalność B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim wykazuje wysoką dynamikę rozwoju, jednak ciągle jest za słaba w stosunku do potencjału województwa i jego roli i możliwości napędzania rozwoju innowacyjnego Polski. W regionie istnieje duży potencjał, szczególnie w Warszawie, Płocku i Radomiu by tę działalność zintensyfikować. Niemożliwe i niepotrzebne byłoby rozwijanie silnej działalności badawczej firm we wszystkich subregionach mazowieckich i wszystkich głównych ośrodkach miejskich. W ośrodkach o mniejszym potencjale badawczym przedsiębiorstw, co jest warunkowane m.in. bliskością jednostek naukowych, lepiej wspierać działalność innowacyjną firm w oparciu o współpracę z podmiotami prowadzącymi badania w innych lokalizacjach. Nie wszystkie firmy posiadają odpowiednie zasoby finansowe pozwalające na rozpoczęcie obciążonej wysokim ryzykiem działalności B+R. Ważne jest silniejsze wsparcie podmiotów posiadających umiejętności i potencjał prowadzenia prac B+R, a także podmiotów posiadających dobrze rokujący na przyszłość pomysł, czy prototyp innowacji, który wymaga jeszcze badań przedwdrożeniowych i nakładów na komercjalizację. Większość nakładów na B+R jest generowana przez duże podmioty. One często warunkują też możliwość komercjalizacji technologii wymyślonych przez mniejsze firmy, które mogą być przez nie przejmowane. Podobne znaczenie mają fundusze venture capital, czy aniołowie biznesu, którzy mogą udzielić wsparcia w zakresie rozwoju podmiotów posiadających obiecujące technologie. W przypadku działalności B+R w regionie ważne jest zarówno wspieranie dobrze rokujących start up w prowadzeniu prac B+R, przy czym największy potencjał w tym zakresie będą miały podmioty zakładane przez pracowników, czy doktorantów jednostek naukowych tj. przez osoby posiadające umiejętności prowadzenia badań, choć w tym przypadku konieczne byłoby też ich wsparcie w zakresie umiejętności biznesowych. Ważne jest też zwiększanie potencjału badawczego np. przez rozbudowę aparatury badawczej, wykorzystanie laboratoriów uczelnianych, dostęp do wykwalifikowanej kadry np. na bazie współpracy z nauką przez większe podmioty. Wsparcie publiczne dla prowadzenia prac B+R jest konieczne, gdyż zmniejsza ich ryzyko, a także rekompensuje utratę części nakładów na badania wynikających z charakteru nowej wiedzy, której koszt wytworzenia jest duży, a często trudno ją zawłaszczyć i jest szybko kopiowana. Z tego powodu konieczna jest ochrona praw własności intelektualnej lub dotacje, które zachęcą podmioty gospodarcze do prowadzenia prac B+R. Polityka promocji działalności B+R powinna mieć charakter strategiczny. Wsparcie wszystkich firm w tym obszarze ze względu na ograniczone zasoby finansowe prowadziłoby do zbytniego rozdrobnienia nakładów a w rezultacie do ich marnotrawstwa. Wsparcie B+R należy skupić na najbardziej perspektywicznych podmiotach, technologiach i branżach np. inteligentnych specjalizacjach. Taki charakter miała promocja działalności B+R w szybko rozwijających się krajach jak np. Korea Południowa. Polityka ta powinna być strategiczna, a więc nastawiona na rozwój poprzez powiązania wspartych liderów innowacji z otoczeniem. Powinna prowadzić do tworzenia centrów B+R w podmiotach prowadzących takie prace, w których znajdą zatrudnienie naukowcy zdolni do prowadzenia tego typu prac. Powinno to prowadzić do wdrażania przez przedsiębiorstwa rewolucyjnych rozwiązań, a przez to wzrostu i uzyskiwania konkurencyjności międzynarodowej. 6

7 Konieczne jest, więc kształcenie wysoko wykwalifikowanej kadry zdolnej prowadzić badania i chętnej do realizowania ich w przedsiębiorstwach. Jednocześnie doświadczenie akademickie tych osób będzie powodowało, że takim podmiotom będzie łatwiej współpracować z nauką, tworzyć z nią sieci, co jest ważne dla efektywności procesu innowacyjnego. Rozwiązaniem może być wykorzystywanie badań prowadzonych dla potrzeb prac doktorskich, a także nierzadko magisterskich, jako zalążków nowych projektów badawczych z potencjałem komercjalizacji np. w formie start up lub na potrzeby badawcze firm. Większość doktoratów nie powinna skutkować pozostawaniem doktora w nauce, ale powinna być wykorzystywana przez przedsiębiorstwa i prowadzić do zatrudnienia naukowców w firmach. Ważne w tym względzie jest też inne podejście do tych prac tj. nie lekceważenie prac mających potencjał praktycznego zastosowania. Jednocześnie istotne jest kształcenie postaw innowacyjnych i przedsiębiorczych, tak by badacze byli w stanie prowadzić prace mające możliwości zastosowania, a także umieli je przedstawić w formie przemyślanego biznes planu, tak by móc uzyskać dofinansowanie na komercjalizację, czy znaleźć odbiorców, czy dużego inwestora chcącego przejąć lub wejść w joint venture z wynalazcą. Dla przedsiębiorstw prowadzących prace B+R, a także naukowców, czy innych wynalazców problemem jest często brak popytu na rynku krajowym. Z tego też powodu kluczowe znaczenie ma promocja tych firm na rynku zagranicznym i poszukiwanie tam zbytu dla ich produktów. W tym celu ważna jest też mobilność badaczy na uczelniach, która umożliwia nawiązanie kontaktów osobistych pozwalających później na umiędzynarodowienie. Pożądane byłyby np. granty na prowadzenie przez naukowców, czy doktorantów badań obejmujących wyjazdy nie tylko do zagranicznych ośrodków naukowych, ale też przedsiębiorstw, gdzie mogliby zrealizować część badań, a także nawiązać kontakty umożliwiające w przyszłości komercjalizację wynalazków i sprzedaż na rynkach zagranicznych. Ważna jest też w kontekście internacjonalizacji przedsiębiorstw prowadzących prace B+R umiejętność nawiązywania przez nie kontaktów dotyczących współpracy w procesie B+R+I z przedsiębiorstwami zagranicznymi, co okazało się ważne w ujęciu zarówno pobudzania innowacyjności jak i konkurencyjności międzynarodowej zbadanych firm. Ważne jest też dostosowanie wsparcia do specyfiki poszczególnych innowacyjnych branż, a więc wsparcie publiczne powinno uwzględniać różny cykl życia produktu w różnych dziedzinach i różny czas prowadzenia prac badawczych np. bardzo długi w farmacji. Powinna być możliwość uwzględniania projektów badawczych w podziale na poszczególne fazy badań w branżach, gdzie trwają one dłużej, a także ustalaniem bardziej elastycznych, horyzontalnych wskaźników finansowych w kryteriach oceny dla wszystkich branż. Dla lepszej oceny potencjału badawczego przedsiębiorstw, dla wskazania przedsiębiorstw o strategicznym znaczeniu, które mają potencjał wzrostu i generowania innowacji nowych w skali świata w oparciu o prowadzone badania, wsparcie publiczne powinno mieć w większym stopniu charakter wsparcia udzielanego przez fundusze wysokiego ryzyka z bardziej pogłębioną oceną poszczególnych propozycji projektów, szczególnie w kontekście ich strategicznego charakteru. Jednocześnie wsparcie powinno być udzielane w sposób taki, by wsparty wynalazek, czy badania nie stały się przestarzałe w fazie przed przyznaniem dofinansowania. Istotna jest więc sprawna i szybka ocena wniosków. Należy raczej wspierać mniej podmiotów z większym potencjałem niż rozpraszać wsparcie między wiele firm dla rozwoju lidera światowego zazwyczaj konieczna jest czasowa ochrona powodująca, że może on być w pewnym sensie tymczasowym monopolistą w danej dziedzinie badań. Takie wsparcie zazwyczaj dawało większe efekty, niż jego rozpraszanie. Jednocześnie jednak wsparte podmioty, szczególnie duże, powinny pokazywać w jaki sposób będą przekazywać impulsy rozwojowe 7

8 na inne podmioty tj. w jaki sposób np. duże firmy realizując prace B+R będą włączać w nie lub pobudzać potencjał innowacyjny mniejszych podmiotów np. swoich dostawców, zarówno w fazie badań lub już w późniejszym czasie komercjalizacji wynalazku. Ważna jest też dobra kontrola realizacji projektów, głównie pod kątem przeznaczenia środków na badania i faktycznego wprowadzenia na ich podstawie wynalazków. Jednocześnie trzeba stosować ścieżki umożliwiające brak konieczności zwracania dofinansowania w przypadku nieosiągnięcia zakładanych wyników z projektu badawczego, gdyż są one obarczone wysokim ryzykiem i mogą nie przynieść założonych wcześniej rezultatów. W sytuacji nie osiągnięcia zakładanych rezultatów należy, więc rozważyć czy wynika to z nieprzewidywalnego charakteru tego typu prac czy niestaranności badaczy/firmy. Ważne jest też, aby przedsiębiorstwa generowały własne środki na badania, co zwiększy ich zainteresowanie efektywnością, jednak wkład własny akceptowany przez firmy raczej nie powinien przekraczać 50% kosztów projektu. REKOMENDACJE Najważniejsze rekomendacje odnośnie wpływu prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwach na ich konkurencyjność i innowacyjność są następujące: Strategiczna polityka B+R w odniesieniu do przedsiębiorstw, promująca podmioty z potencjałem badawczym i potencjałem komercjalizacji lub w przypadku start up z faktycznym potencjałem pomysłu badawczego i konkurencyjności wynalazku. Nie rozpraszanie środków na małe projekty z niewielkim potencjałem. Kształcenie wysoko wykwalifikowanych kadr zdolnych prowadzić prace badawcze i chętnych do ich realizacji w warunkach biznesowych, kształcenie postaw innowacyjnych podczas studiów. Zwiększenie współpracy przedsiębiorstw z nauką i instytucjami proinnowacyjnymi, likwidacja barier mentalnych upośledzających tę współpracę np. przez szkolenia, częstsze kontakty podczas konferencji, czy seminariów, praktyki naukowców w firmach i odwrotnie. Wsparcie internacjonalizacji przedsiębiorstw prowadzących prace B+R dla poszukiwania popytu zagranicznego na nowoczesne technologie i wynalazki, wsparcie internacjonalizacji badaczy i doktorantów obejmującej też mobilność do przedsiębiorstw nie tylko do zagranicznych ośrodków naukowych. Wsparcie dostępu do wysokospecjalistycznych laboratoriów dla przedsiębiorstw na uczelniach, w parkach technologicznych, czy promocja tworzenia wspólnej infrastruktury laboratoryjnej przedsiębiorstw i jednostek naukowych. Dofinansowanie aparatury badawczej w przedsiębiorstwach z opcją możliwości ich wykorzystania przez kooperantów, np. tworzenie wspólnych laboratoriów przez grupy przedsiębiorstw. Wykorzystanie prac doktorskich dla potrzeb prac B+R przedsiębiorstw, zwiększanie liczby doktoratów prowadzonych dla potrzeb pracy w biznesie, a nie w nauce. Dostosowanie wsparcia do uwarunkowań badawczych poszczególnych branż i dziedzin gospodarczych. Wsparcie dla uzyskiwania ochrony patentowej w skali międzynarodowej przez przedsiębiorstwa. Rozwój umiejętności zarządzania projektami B+R, w szczególności popytowego podejścia do innowacji i realizacji badań prowadzących do opracowania wynalazku, na który już są lub mogą być odbiorcy. 8

9 Wsparcie projektów wspólnych np. różnych przedsiębiorstw, czy przedsiębiorstw i nauki, w którym prace B+R będą prowadzone dla potrzeb konkretnego odbiorcy, także uczestniczącego w projekcie i np. zapewniającego wkład własny. 9

10 Summary The aim of the study is to analyze the R&D (Research and Development) activities of companies in the Mazowieckie voivodeship and propose the recommendations based on the impact of R&D enterprise on the competitiveness and innovativeness of businesses in the Mazowieckie voivodeship. Part of the main objective of the study is the diagnosis of the current state of R&D companies, the analysis and evaluation of their R&D activities in the Mazowieckie voivodeship, Warsaw Metropolitan Area and its various sub-regions. During the research, a number of methods and techniques are used to formulate answers to the main research questions. The research is conducted: a data analysis in the form of desk research (including the analysis of patents from Patent Office), quantitative research using CATI (Computer Assisted Telephone Interview) among R&D and non R&D companies (the control group), qualitative research in the form of in-depth personal and telephone interviews, case studies and panels of experts. In addition, expert analysis in the form of logistic regression, spatial models and PEST analysis, are used. The desk research provides the diagnosis of the current state of the R&D enterprises, including the structure of expenditures on R&D, the sources of funds for R&D and personnel in the R&D business sector. Also, a comparison of intensity of R&D activities in various sections of NACE (Polish transl. PKD) in the Mazowieckie voivodeship and Poland is undertaken, as well as, the ranking of the industries in the Mazowieckie voivodeship according to TFP (Total Factor Productivity) analysis. The next aim of the research, is to present the aggregations and dynamics of innovative industries and knowledge-based services in the individual sub-regions of the Mazowieckie voivodeship. On the basis of the expert analysis, there is assessed the impact of R&D enterprises on the economy of the Mazowieckie voivodeship. The research also uses the results of studies in the Mazovia Regional Research project 2, where the voivodeship s future business development industries and industries currently in the process of restructuring, are presented with the ranking of their productivity factors growth. In addition, the study includes an analysis of patents and patent applications based on data from Polish Patent Office, in relation to businesses, industries and territorial distribution. The results of the quantitative survey (CATI) among R&D enterprises includes the issues of competitiveness and innovation, the specificity of R&D activities, cooperation in R&D between the science sector and business, and determinants of running the R&D activities in enterprises. In turn, research on the control sample includes a similar range of issues, in particular with regard to the lack of research activity and barriers in conducting R&D work. The next chapter describes the conclusions from the interviews within the framework of R&D activities of regional enterprises, as well as business cooperation of R&D enterprises, growth factors and the supporting of R&D activities. In the final part of the report, case studies with descriptions of R&D activities of selected companies in the Mazowieckie voivodeship, are presented. 2 Mazovia Regional Research project financed from EFS funds, implemented by CASE-Doradcy Sp. z o.o. and Łazarski University in Warsaw. 10

11 The report closes with the conclusions and recommendations concerning the impact of the R&D activity in enterprises on their competitiveness and innovativeness in the Mazowieckie voivodeship, Warsaw Metropolitan Area and its individual sub-regions. Conclusions The R&D activity of companies in the Mazowieckie voivodeship shows a high dynamic of development, but it is still too weak in relation to the potential of the region and its opportunities in propelling the development of innovation in Poland. However, the region has potential, especially in Warsaw, Plock and Radom, therefore, R&D activities could be intensified. According to the study, it is not necessary and even not possible to develop strong R&D activities within companies in all subregions of Mazovia and all major urban centers. The smaller R&D enterprises are usually connected with the proximity of scientific institutions and for them, it is better to support their innovation activities by cooperation with entities conducting research in other locations. The reason is simple, not all companies can afford to pay for carrying out a high-risk R&D activity. It is recommended to more strongly support the companies with the skills and potential to run R&D activities as well as firms possessing promising ideas or innovative prototypes that require more research and pre-production expenditures for commercialization. Most of the expenditures on R&D are generated by large companies. They often condition the possibility of commercializing technology invented by smaller companies, from plans to take them over. Venture capital funds or business angels might also help in assisting the small companies in developing their promising inventions. In the case of R&D activities in the region, it is important to support promising startups in conducting R&D activities. The greatest potential in this matter will be in firms established by the employees, or Ph.D. researchers as well as persons having the skills of research. Although, it would be also necessary to support their business skills. It is also important to increase research capacity through the development of equipment/apparatus for testing, better access to university laboratories and qualified personnel, based on the cooperation between large businesses and scientific institutions. Public support for the conduct of R&D activities is necessary, because it reduces their risk, and often compensates for the loss of some research expenditures, resulting from the nature of new knowledge, difficulties in protecting the intellectual property rights and prevention from quick unauthorized replication. For this reason, it is necessary to protect intellectual property rights or introduce subsidies that encourage enterprises to carry out R&D. The promotion policy of the R&D activities should be strategic - it is impossible and would not make sense to support all companies in this regard, because it would lead to a waste of resources. Support for the R&D sector should be focused on the most promising enterprises, technologies, and industries such as smart specializations. This kind of model of promotion was implemented in rapidly developing countries such as South Korea. The policy should be strategic, therefore focused on the development of links between the supported locomotives with the business environment. It would help to create R&D centers in firms carrying out such work, which could employ R&D scientists. At this point, it would lead to the implementation of revolutionary solutions for these enterprise and the obtaining of growth and international competitiveness. Therefore, it is necessary to educate highly qualified staff, who will be able to conduct the R&D activities in enterprises. At the same time, the academic experience of these people would help their companies to cooperate with scientific institutions by the creation of networks, which is important for the efficiency of the innovation process. The solution may be the use of research work 11

12 of Ph.D. dissertations (or sometimes masters), as the seeds of new research projects with potential commercialization prospects, e.g. in the form of a startup or the research needs of companies. Most Ph.D. dissertations should not result in the scientist remaining in the education sector, but should lead to the employment of these people in companies conducting R&D activities. It is important to bring more attention of businesses to the scientific work with the potential of practical implementation. At the same time, it is important to disseminate innovative and entrepreneurial attitudes. It would allow researchers to conduct work with practical usage results, and teach them how to prepare good business plans resulting in funding for commercialization or finding consumers, as well as large investors interested in a joint venture business with the inventor. Often, the lack of demand for products in the domestic market is a problem for companies engaged in R&D activities, scientists or inventors. For this reason, it is crucial to promote these companies in the foreign market and find outlets for their products. An important matter is also the mobility of researchers at universities, which through establishing personal contacts with the business sector could better internationalize the invention. It would be necessary to provide grants or subsidies for the scientific sector which would allow the researchers to visit foreign research centers and companies, where they could carry out part of their studies, as well as establish contacts enabling the future commercialization of their inventions and sales in foreign markets. In the context of the internationalization of enterprises conducting R&D activities, it is also important to establish their contacts with foreign companies within the R&D and innovation area, which could stimulate the innovation and international competiveness of the surveyed enterprises. It is also important to adapt public support to the specifics of individual innovative industries, by taking into account different product s life cycle or different time for conducting research, for example, very long in the pharmacy. This should be manifested by the possibility to differ individual projects phase studies in industries where they last longer and also stop setting rigid, horizontal financial indicators in the evaluation criteria for all industries. For a better assessment of the research potential of companies and an indication of the enterprises with strategic importance of having the potential to generate growth and new innovations on a world scale, public support should be more similar to the support provided by venture capital funds with a detailed assessment of the individual project proposals, particularly in the context of their strategic nature. At the same time, support should be provided in such a way that the invention or the research, do not become obsolete in the prior phase to the grant funding. It is important, therefore, to implement a fairly rapid assessment of applications. It is better to support fewer companies with greater potential than divide support among many companies - for the development of a world leader there is usually necessary temporary protection, which might be in some sense a creation of temporary monopoly in a particular field of research. Such concentrated support usually gives greater effects than its division among a number of companies. At the same time, supported companies, particularly large, should present the ways of providing development incentives to the other entities i.e. how such a large company carrying out R&D will stimulate the innovative potential of smaller entities such as their suppliers, both at the research and commercialization stage. It is important to conduct a good control of projects, mainly in terms of the allocation of funds for research and the actual implementation on the basis of their inventions. At the same time, procedures must be put in place in order that in the absence of anticipated achievements of research project, subsidies need not be paid back as they are high risk. Such a failure to achieve the intended 12

13 results of research should be adequately justified and not be due to the carelessness of researchers or companies. It is also important for companies to generate their own funds for research, which would increase their interest in its effectiveness; however, the private contribution accepted by the company is recommended to not exceed 50% of project costs. Recommendations The most important recommendations regarding the effect of R&D activities on the competitiveness and innovativeness of enterprises, are as follow: Strategic R&D policy of companies, based on promotion of the companies with research and commercialization potential or in the case of startups, actual potential of the idea of the research idea and the competitiveness of the invention. No division of funds among a number of small projects with little potential. The training of highly qualified personnel, capable of conducting the research and willing to implement it in terms of business. The promotion of innovative attitudes during university education. The increase of cooperation between R&D enterprises and science/pro-innovative institutions. The elimination of debilitating mental barriers of that cooperation, through e.g. training, more frequent contacts at conferences, seminars, and research internships in companies and vice versa. Support for the internationalization of enterprises engaged in R&D to seek foreign demand for modern technologies and inventions. The internationalization of for which would also cover the mobility to enterprises not only to foreign research centers. Support for access to highly specialized university laboratories and technology parks by companies and the promote of the creation of a joint laboratory infrastructure between companies and research institutions. Funding research equipment in enterprises with the option of their use by their business partners, such as the creation of joint laboratories by groups of companies. Use of dissertations for the needs of R&D enterprises, increasing the number of doctorates conducted for the purpose of working in business, not in science. Adaptation of the support for research circumstances of individual industries and areas of business. Support for obtaining of patent protection internationally by companies. Developing project management skills in R&D sector, in particular the demand approach to innovation and the implementation of research, leading to the development of the invention which is or may be the recipient. Support for joint projects, such as different enterprises, or enterprises and science, in which R&D work will be carried out for the needs of a specific recipient, also participating in the project and, for example providing their own contribution. 13

14 1. Cel i zakres badania 1.2. Cel badania Celem badania było dokonanie analizy działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim oraz opracowanie na tej podstawie rekomendacji dotyczących wpływu prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwie na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw w województwie mazowieckim. Cele szczegółowe badania były następujące: Diagnoza aktualnego stanu działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach, Analiza i ocena stanu działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach, Opracowanie wniosków i rekomendacji dotyczących wpływu prowadzenia działalności B+R przedsiębiorstwie na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach. 14

15 1.2. Zakres badania Zakres przedmiotowy badania stanowiły przedsiębiorstwa prowadzące działalność badawczo-rozwojową w województwie mazowieckim. Badanie obejmuje swoim zakresem terytorium: Województwa mazowieckiego Obszaru Metropolitarnego Warszawy: o obszar wyznaczony przez Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, składa się z 72 jednostek samorządu terytorialnego (gmin) o łącznej powierzchni km 2 zamieszkanej przez 3041,5 tys. ludności. W jego skład wchodzą powiaty: m.st. Warszawy, grodziski, legionowski, piaseczyński, pruszkowski, warszawski zachodni, żyrardowski, oraz wybrane gminy powiatów grójeckiego, mińskiego, nowodworskiego, otwockiego, sochaczewskiego, wołomińskiego i wyszkowskiego. Mapa 1 Obszar Metropolitarny Warszawy na tle województwa mazowieckiego Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie 15

16 Subregiony województwa mazowieckiego: o M. St. Warszawa, o warszawski zachodni, o ciechanowsko-płocki, o ostrołęcko-siedlecki, o warszawski wschodni, o radomski. Mapa 2 Subregiony województwa mazowieckiego Źródło: GUS 16

17 1.3. Zagadnienia badawcze Poniżej przedstawiono zestaw zagadnień i pytań badawczych, pogrupowanych według szczegółowych celów szczegółowych badania oraz z przypisaniem do poszczególnych rozdziałów raportu końcowego. Pytania/Zagadnienia badawcze Nr rozdziału/ podrozdziału Diagnoza aktualnego stanu działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach a. rodzaje działalności B+R w przedsiębiorstwach; 3.1, 4.1, 6 b. cel działalności B+R w przedsiębiorstwach 4.1, 6 c. formy oraz zakres działalności B+R w przedsiębiorstwach 4.1, 6 d. główne źródła finansowania działalności B+R w 3.1, 4.1, 5.1, 6 przedsiębiorstwach, w tym wewnętrzne i zewnętrzne e. struktura przedsiębiorstw prowadzących działalności B+R 3, 4.1 f. poziom oraz zakres nakładów na działalność B+R w 3.1, 3.2, przedsiębiorstwach, w tym nakłady bieżące i inwestycyjne g. dostępne wsparcie finansowe dla działalności B+R w 4.1, 4.2, 5, 6 przedsiębiorstwach h. personel w działalności B+R przedsiębiorstw 3.1, 4.1 i. rola i znaczenie działalności B+R w przedsiębiorstwach 5, 6 j. istniejący potencjał działalności B+R w sektorze przedsiębiorstw 4.1, 4.2, 5, 6 k. dynamika rozwoju działalności B+R w przedsiębiorstwach w 3.4, 4.1, ostatnich 7 latach l. udział nakładów na działalność B+R przedsiębiorstw w ogólnej 3.1, 3.2, 3.3, 3.5 wysokości nakładów na działalność B+R w kraju oraz w stosunku do innych regionów kraju m. lokalizacja, rozkład regionalnych przedsiębiorstw prowadzących 3.3, 3.5, 3.7, 4.1, 6 działalność B+R n. wykorzystywane technologie do prowadzenia działalności B+R w 3.5, 4.1 przedsiębiorstwach o. rodzaj i charakterystyka wdrażanych produktów powstałych w 5, 6 związku z prowadzoną w przedsiębiorstwie działalnością B+R p. współpraca przedsiębiorstw z sektorem nauki 4.1, 4.2, 5, 6 q. komercjalizacja prac B+R (sprzedane patenty i licencje) 3.7, 5, 6 r. potencjał sektora wysokiej techniki: przemysłu i usług, istotne 3.4 koncentracje przemysłu i usług wysokiej techniki w subregionach województwa mazowieckiego s. ranking branż województwa mazowieckiego według TFP tj. reszty 3.3 Solowa odzwierciedlającej postęp technologiczny i jego znaczenie we wzroście produktywności przedsiębiorstw t. ranking branż mazowieckich według intensywności B+R (udziału w 3.2 przychodach) na tle standardów światowych (klasyfikacji dziedzinowej OECD) u. działalność B+R jako czynnik wzrostu produktywności branż 3.6, 4.1, 4.2 mazowieckich w oparciu o badania jakościowe prowadzone w ramach Mazowieckich Badań Regionalnych v. zakres i rodzaj współpracy w działalności B+R w oparciu o analizę

18 wspólnych patentów przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego w. obecność skupisk branż intensywnie prowadzących prace B+R a 3.4 poziom rozwoju subregionów i powiatów, efekty przestrzenne i pobudzające wzrost gospodarczy z obecności takich branż Analiza i ocena stanu działalności B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach pod względem roli i znaczenia prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwie w kontekście budowania konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw a. efektywność i opłacalność prowadzenia działalności B+R w 5, 6 przedsiębiorstw b. jakie są bariery hamujące prowadzenie działalności B+R w przedsiębiorstwach c. korzyści płynące z prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwach d. kluczowe czynniki wpływające na sukces prowadzenia działalności 4.1, 4.2, 5, 6 B+R w przedsiębiorstwach e. czynniki i warunki zachęcające przedsiębiorstwa do prowadzenia działalności B+R f. jakie są potrzeby przedsiębiorstw w zakresie działalności B+R 4.1, 4.2, 5 g. współpraca przedsiębiorstw w zakresie działalności B+R h. jakie są najefektywniejsze formy prowadzenia działalności B+R w 4.1, 4.2, 5, 6 przedsiębiorstwach i. analiza patentów i zgłoszeń patentowych powstałych w zakresie 3.7 działalności B+R przedsiębiorstw j. jakie są ograniczenia wewnętrzne i zewnętrzne w prowadzeniu 4.1, 4.2, 6 działalności B+R w przedsiębiorstwach k. problemy i bariery współpracy przedsiębiorstw z jednostkami ze 4.1, 4.2, 5, 6 sfery B+R l. jakie czynniki determinują podejmowanie, rozwój prowadzenia 4.1, 4.2, 5, 6 działalności B+R w przedsiębiorstwach m. w jaki sposób prowadzenie działalności B+R przez przedsiębiorstwo 4.1, 4.2, 5, 6, 7.3 wpływa na wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstwa n. znaczenie regionalne i ogólnokrajowe prowadzenia działalności 4.1, 4.2, 5, 6 B+R w przedsiębiorstwie o. strategie prowadzenia prac B+R przez firmy: własny dział B+R, 4.1, 5, 6 współpraca z nauką, współpraca z innymi zewnętrznymi podmiotami (otwarte innowacje), wykorzystanie nowych modeli zarządzania procesem innowacyjnym (design thinking, otwarte innowacje, popytowe podejście do innowacji w zakresie prowadzenia prac B+R), zatrudnianie naukowców, ubieganie się o wsparcie zewnętrzne, przejmowanie firm p. ocena poszczególnych instrumentów wsparcia B+R i efekt 4.1 generowania dodatkowych nakładów na B+R przez te instrumenty q. znaczenie współpracy międzynarodowej dla prowadzenia działalności B+R i jej efektywności 4.1, 4.2, 5, 6 r. ocena konsorcjów B+R jako instrumentu realizacji prac B+R w firmie s. strategie kosztowe prac B+R wykorzystanie koncepcji design 5,6 18

19 driven innovation i strategii błękitnego oceanu w działalności badawczej wymyślanie nowych znaczeń dla istniejących technologii, dodawanie nowych cech, a jednocześnie obniżanie kosztów produktów inteligentne B+R t. wykorzystanie interpretatorów reprezentantów użytkowników, 5, 6 konkurentów, artystów, projektantów, naukowców w procesie odkrywania realizowanym przez firmy u. zakres patentowania w branży i inne sposoby zapewnienia ochrony 3.7, 4.1, 5, 6 własności intelektualnej problemy i postulaty w zakresie ochrony własności intelektualnej v. zdolność do odkrywania nowych technologii w wyniku prac B+R a ich komercjalizacji 4.1, 5, 6 w. perspektywa czasowa projektów B+R x. zakres prac B+R o charakterze rewolucyjnym, a ewolucyjnym y. sposób powstania firm opartych o prace B+R czy jako spin offy 4.1, 5 lub spin outy z instytucji B+R lub dużych firm, czy w wyniku inwestycji zagranicznych, czy jako nowa firma technologiczna, źródła finansowania początków, wykorzystanie funduszy VC/Business Angels, seed capital z. kapitał zagraniczny w przedsiębiorstwach a działalność B+R, w 4.1, 5, 6 przypadku korporacji międzynarodowych zakres prac B+R prowadzonych w Polsce, a w krajach macierzystych, potencjał tworzenia centrów B+R w Polsce aa. znaczenie infrastruktury proinnowacyjnej dla prowadzenia prac 4.1, 4.2, 5 B+R bb. prace B+R jako czynniki produktywności przedsiębiorstw 3.3, 3.6, 4.1, 4.2 cc. korzyści zewnętrzne z prac B+R i formy ich internalizacji (ochrona 4.1 własności intelektualnej, granty) stosowane i pożądane Opracowanie wniosków i rekomendacji dotyczących wpływu prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwie na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, Obszarze Metropolitarnym Warszawy oraz jego poszczególnych subregionach streszczenie 7.1, 7.2, 7.3,

20 2. Metodologia badania ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (DESK RESEARCH) Przedmiotowe badanie zapoczątkowała analiza danych zastanych, która stanowiła podstawę do realizacji głównego celu badania, czyli analizy działalności B+R w przedsiębiorstwach województwa mazowieckiego. Analizie zostały poddane dokumenty, publikacje naukowe, analizy, ekspertyzy, dane statystyczne i inne dostępne źródła informacji istotne z punktu widzenia realizacji badania, na przykład raporty z przeprowadzonych wcześniej badań ewaluacyjnych. Spis dokumentów źródłowych zostały przedstawiony w załączniku. Wiedza z analizy danych zastanych posłużyła również do skonstruowania narzędzi badawczych: kwestionariuszy ankietowych i scenariuszy wywiadów; ustalenia próby badawczej (listy beneficjentów i stron internetowych firm, utworzenie bazy przedsiębiorstw do badania CATI). Na tej podstawie został opracowany także raport statystyczny. Ponadto na podstawie danych Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzona została analiza firm mazowieckich posiadających patenty i firm, które współpracują za sobą, aby pozyskać patenty. W tym przypadku wykorzystane zostały biuletyny UPRP. WYWIADY KWESTIONARIUSZOWE CATI W przedmiotowym badaniu wywiadem kwestionariuszowym objęto podmioty prowadzące działalność gospodarczą w województwie mazowieckim przedsiębiorstwa aktywne badawczo w zakresie B+R. Identyfikacja respondentów do badania CATI została dokonana na podstawie: listy beneficjentów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka pod uwagę wzięto działania PO IG skierowane do przedsiębiorców w zakresie B+R (m.in. Działanie 1.4, Działanie 4.1, Działanie 4.2, Działanie 4.5), listy beneficjentów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego uwzględnione zostaną działania z Priorytetu I (m.in. Działanie 1.2), listy beneficjentów Programu Bon na Innowacje, listy beneficjentów wybranych programów NCBR pod uwagę wzięto dostępne listy beneficjentów programów skierowanych do przedsiębiorców m.in.: Innotech, Demonstrator, Go Global, przedsiębiorstwa z branż wysokiej i średnio wysokiej techniki, o wysokim prawdopodobieństwie prowadzenia prac B+R, na podstawie przeglądu ich stron www, ranking największych inwestorów w badania i rozwój w Polsce (INE PAN), bazy firm prowadzących działalność w parku technologicznym (Płocki Park Przemysłowo- Technologiczny S.A.), listy laureatów konkursu Innowator Mazowsza. oraz dodatkowo bazę respondentów uzupełniono o: listy firm - laureatów nagrodzonych i wyróżnionych w konkursie ogólnopolskim Krajowi Liderzy Innowacji i Rozwoju edycje , listy firm według rankingów Innovation in aviation, Innowation in healthcare, 20

21 listy firm, które uzyskały patenty w latach , informacji o spółkach typu spin off/spin out. Ponadto przeprowadzono badanie na próbie kontrolnej, reprezentującej ogół firm mazowieckich, z nadreprezentacją podmiotów z branż wysokiej i średnio wysokiej techniki oraz branż cechujących się wzrostem TFP w wartość dodanej w ostatnich latach. Próba kontrolna objęła 211 przedsiębiorstw. PANEL EKSPERTÓW W ramach badania przeprowadzono panel ekspertów, w ramach którego zaprezentowano wyniki badań ilościowych i jakościowych. W panelu wzięły udział osoby zaangażowane w realizację badania i specjalizujące się w zagadnieniach związanych z innowacyjnością i sferą badawczo-rozwojową przedsiębiorstw. Poza członkami zespołu badawczego w panelu uczestniczyli przedstawiciele: Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie (Wydział Innowacyjności), Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Funduszu Inwestycyjnego VC Poland, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Politechniki Warszawskiej oraz przedsiębiorstw aktywnych w sferze badawczo-rozwojowej: Celon Pharma, VIGO System S.A. i Orange Polska S.A. INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI)/ TELEFONICZNE WYWIADY POGŁĘBIONE (TDI) Indywidualne i/lub telefoniczne wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z przedstawicielami instytucji/organizacji odpowiedzialnych za realizację zadań w zakresie polityki innowacyjnej województwa mazowieckiego: Instytucja/organizacja Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych Delegatury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie: Ciechanów, Płock, Ostrołęka, Radom i Siedlce, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Politechnika Warszawska: Uczelniane Centrum Badawcze, Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej, Wojskowa Akademia Techniczna: Wydział Nowych Technologii i Chemii, Wydział Mechatroniki i Lotnictwa Instytut Nauk Ekonomicznych PAN Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego - Departament Strategii Instytut Wysokich Ciśnień PAN Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie Rada Główna Instytutów Badawczych RAZEM Liczba wywiadów 1 IDI 5 IDI 1 IDI 2 IDI 2 IDI 1 IDI 1 IDI 1 IDI 1 IDI 1 IDI 16 IDI STUDIUM PRZYPADKU Uzupełnieniem powyższych metod badawczych było także badanie typu studium przypadku (case study) obejmujące wybrane przedsiębiorstwa aktywne badawczo. Badaniem zostały objęte zrealizowane w przedsiębiorstwach prace badawczo-rozwojowe: Global Cosmed S.A, Celon Pharma 21

22 S.A., Zakład Automatyki Kombud S.A., VIGO System S.A., Zakład Usług Komunalnych USKOM Sp. z o.o. Centrum Słuchu i Mowy Medincus Sp. z o.o oraz Centrum Badawczo-Rozwojowe Orange Polska S.A. ANALIZA PEST Czynniki zewnętrzne mają duży wpływ na działalność B+R w przedsiębiorstwach. W związku z powyższym w badaniu została wykorzystane narzędzie PEST, które posłużyło do oceny zewnętrznego środowiska realizacji projektu. W ramach analizy PEST eksperci podieli próbę zbadania kluczowych czynników otoczenia każdego projektu w podziale na: P (Political) - Polityczno- Prawne, E (Economic) - Ekonomiczne/Gospodarcze, S (Social) - Socjokulturowe (w tym przede wszystkim powiązane ze skalą oddziaływania projektów realizowanych w ramach PBZ), T (Technological) Technologiczne. 22

23 3. Działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw mazowieckich - analiza danych zastanych W rozdziale przedstawiono analizę danych statystycznych z uwzględnieniem działalności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstw województwa mazowieckiego oraz analizę w oparciu o dane statystyczne intensywności działalności B+R w działach i sekcjach PKD w województwie mazowieckim i w Polsce na tle standardów międzynarodowych. Ponadto zaprezentowany został ranking branż województwa mazowieckiego według analizy reszty Solowa całkowitej produktywności czynników (TFP), a także analiza potencjału branż wysokiej techniki i usług opartych na wiedzy w subregionach województwa oraz wyniki analizy ekonometrycznej wpływu przedsiębiorstw prowadzących prace B+R na gospodarkę województwa. Przedstawione są również wnioski z badań czynników wzrostu produktywności branż mazowieckich odnośnie roli innowacyjności i działalności B+R we wzroście produktywności, a także analiza branżowa i terytorialna patentów i zgłoszeń patentowych oraz wspólnych patentów przedsiębiorstw województwa. 3.1 Działalność B+R przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego w świetle danych statystycznych W niniejszym podrozdziale scharakteryzowano nakłady na działalność B+R przedsiębiorstw mazowieckich według ich rodzajów, struktury, dynamiki, powiązania z dziedzinami nauki, a także personelu B+R i źródeł finansowania działalności B+R. Działalność badawczo-rozwojową w 2012 roku prowadziło 470 przedsiębiorstwa mazowieckie, w , podczas gdy w podmiotów. W 2012 roku przedsiębiorstwa mazowieckie przeznaczyły na działalność B+R blisko 1,7 mld zł tj. 42% więcej niż w ,2 mld zł nakładów na B+R w 2011 stanowiło blisko 26% nakładów na B+R ogółem w województwie w 2011 r i było to blisko 12% więcej niż w 2008 roku. Nakłady ogółem na B+R w województwie wzrosły w tym czasie jednak więcej tj. o blisko 41%. Największą część nakładów na B+R przedsiębiorstw stanowiły nakłady bieżące 84,2%, w tym koszty osobowe blisko 51% nakładów wewnętrznych na B+R firm i było to więcej niż ogółem w województwie. Mniejszą część nakładów na B+R ogółem przedsiębiorstw niż średnio w województwie stanowiły nakłady inwestycyjne niecałe 16% nakładów przedsiębiorstw ogółem, podczas gdy w całym województwie blisko 21%. 23

24 Tabela 1 Nakłady wewnętrzne na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw mazowieckich w 2011r. Wyszczególnienie Ogółem Nakłady bieżące Nakłady razem w tym osobowe inwestycyjne Udział przedsiębiorstw w nakładach ogółem w 25,9 27,5 31,1 19,8 województwie Struktura nakładów na B+R ogółem w województwie 100,0 79,3 42,4 20,7 mazowieckim Struktura nakładów na B+R przedsiębiorstw 100,0 84,2 50,9 15,8 Dynamika nakładów 2011/2008 ogółem w 140,7 137,5 138,7 154,6 województwie mazowieckim Dynamika nakładów 2011/2008 przedsiębiorstw w 111,7 116,7 135,8 91,1 województwie mazowieckim Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie Nakłady na B+R przedsiębiorstw mazowieckich w 2012 roku wyniosły blisko 1,7 mld zł i stanowiły 31,6% nakładów na B+R przedsiębiorstw Polski, zaś 11,7% ogółu nakładów na B+R ogółem w kraju. Udział Mazowsza w nakładach na B+R przedsiębiorstw Polski jest zdecydowanie najwyższy spośród województw. Kolejne województwo śląskie miało w 2012 r. 13%udział w nakładach na B+R przedsiębiorstw kraju. Pod względem udziału nakładów na B+R przedsiębiorstw w ogóle nakładów na B+R w województwie Mazowsze plasuje się jednak poniżej średniej krajowej wynoszącej 37% z udziałem firm w nakładach na B+R w wysokości 34,5%. Pierwsze miejsce pod tym względem zajmuje województwo podkarpackie z udziałem firm w nakładach na B+R ogółem w regionie 72,6%. Pod względem udziału nakładów na B+R przedsiębiorstw w regionalnym PKB województwo mazowieckie zajmuje drugie miejsce z wynikiem 0,34% w 2011 r., po podkarpackim, gdzie udział ten wyniósł 0,39%. 24

25 Wykres 1 Udział województw w nakładach na B+R przedsiębiorstw Polski w 2012 r. 35,00 31,56 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 13,10 11,50 9,26 8,62 7,78 5,00 0,00 4,95 3,48 2,18 2,03 1,58 1,51 0,85 0,61 0,51 0,50 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS Wykres 2 Struktura nakładów na B+R przedsiębiorstw 2011 w % 19,1 50,6 badania podstawowe badania stosowane prace rozwojowe 30,3 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie 25

26 W 2011 roku przedsiębiorstwa mazowieckie przeznaczyły 56,6% swoich nakładów na prace rozwojowe, 30,3% na badania stosowane i 19,1% na badania podstawowe. Najwięcej środków przeznaczyły firmy na prace bezpośrednio zmierzające do wprowadzenia na rynek innowacji, a mniej na rozwój nowej wiedzy, w szczególności niewiele na tworzenie wiedzy nie ukierunkowanej bezpośrednio na zastosowania praktyczne. Tabela 2 Nakłady inwestycyjne na B+R przedsiębiorstw mazowieckich struktura w % Nakłady inwestycyjne na B+R przedsiębiorstw 2011 ogółem 100 budynki i lokale, obiekty inżynierii lądowej 23,5 maszyny i urządzenia techniczne oraz narzędzia, przyrządy ruchomości i 74,8 wyposażenie w tym zakup aparatury naukowo-badawczej 35,8 w tym zakup aparatury naukowo-badawczej z importu 5,8 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego Spośród nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw mazowieckich największy udział 74,8% posiadała w 2011 r. kategoria nakładów na maszyny i urządzenia techniczne oraz narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie. Z kolei 35,8% stanowił zakup aparatury naukowo badawczej, a 5,8% ogółu nakładów stanowiły nakłady na zakup aparatury naukowo-badawczej z importu. 23,5% stanowiły natomiast nakłady na budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej. Tabela 3 Źródła pochodzenia środków na B+R w sektorze przedsiębiorstw mazowieckich w 2011 r. Źródła pochodzenia (%) z budżetu 8,6 z przedsiębiorstw (krajowych) 85,8 ze szkół wyższych bd z prywatnych instytucji niedochodowych bd pochodzące z zagranicy 5,5 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego Struktura nakładów na B+R przedsiębiorstw w 2011 roku według źródeł pochodzenia środków, kształtowała się następująco 85,8% środki przedsiębiorstw krajowych, 8,6% środki z budżetu i 5,5% środki pochodzące z zagranicy. W 2011 roku 84 na 352 przedsiębiorstwa, które prowadziły działalność B+R posiadało środki zagraniczne na tę działalność. 84% tych środków była powiązana z realizacją projektów związanych z funduszami europejskimi. Według dziedzin nauki największa część 71,5% nakładów na B+R mazowieckich przedsiębiorstw była powiązana z naukami inżynieryjnymi i technicznymi, 10,8% z naukami medycznymi i naukami o zdrowiu, 10,5% z naukami przyrodniczymi, 3,9% z naukami rolniczymi, 2,4% z naukami społecznymi i 0,9% z naukami humanistycznymi. 26

27 Wykres 3 Nakłady wewnętrzne na działalność B+R w przedsiębiorstwach mazowieckich według przeważającej w jednostkach dziedziny nauki w 2011 r. (%) Inżynieryjne i techniczne 71,5 Medyczne i nauki o zdrowiu 10,8 Przyrodnicze 10,5 Rolnicze 3,9 Społeczne 2,4 Humanistyczne 0,9 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i UM Województwa Mazowieckiego Wykres 4 Udział poszczególnych klas przedsiębiorstw w nakładach na B+R przedsiębiorstw mazowieckich w 2011 r. 80,0 70,0 67,8 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 500 i więcej prac. 12,5 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego Największy udział w nakładach na B+R przedsiębiorstw w 2011 roku 67,8% posiadały przedsiębiorstwa zatrudniające 500 i więcej osób, 12,5% przedsiębiorstwa zatrudniające pracowników, 9,8% firmy zatrudniające osób, 6,8% podmioty o liczbie pracowników i 3,2% firmy o liczbie pracowników do 9 osób. 9,8 6,8 3, prac prac prac. do 9 osób 27

28 Wykres 5 Udział poszczególnych sektorów własnościowych przedsiębiorstw w nakładach na B+R przedsiębiorstw mazowieckich w 2011 r. (%) sektor publiczny i mieszany; 8,9 sektor prywatny z przewagą kapitału krajowego; 25,2 sektor prywatny z przewagą kapitału zagranicznego; 65,9 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego Największy udział w nakładach na B+R przedsiębiorstw mazowieckich w 2011 roku miał sektor prywatny z przewagą kapitału zagranicznego 65,9%, 25,2% firmy sektora prywatnego z przewagą kapitału krajowego, zaś 8,9% podmioty sektora publicznego i mieszanego. Tabela 4 Podmioty prowadzące B+R i personel B+R w województwie mazowieckim Wyszczególnienie Liczba podm iotów Personel ogółem pracownicy technicy i naukowobadawczy pracownicy równorzędni Województwo mazowieckie Przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa Dynamika w sektorze przedsiębiorstw 209,5 107,9 80,6 260,4 81,2 2011/2009 Udział przedsiębiorstw w województwie 63,8 19,3 14,9 34,6 18, Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego pozost ały W przedsiębiorstwach mazowieckich prowadzących prace B+R w 2011 roku były zatrudnione osoby zaangażowane w procesy B+R, co oznaczało wzrost o blisko 8% w porównaniu z 2009 rokiem. 53% personelu B+R stanowili pracownicy naukowo-badawczy, co odpowiadało blisko 15% ogółu pracowników naukowo-badawczych w województwie. Liczba pracowników naukowobadawczych w przedsiębiorstwach mazowieckich spadła jednak o blisko 20% w porównaniu z 2009 rokiem. Wzrosła natomiast o 160,4% liczba techników i pracowników równorzędnych, którzy w 2011 roku stanowili 36,5% ogółu personelu B+R przedsiębiorstw mazowieckich i 34,6% ogółu techników 28

29 związanych z pracami B+R w województwie. W porównaniu z 2009 rokiem spadała liczba pozostałego personelu do 767 osób. Tabela 5 Personel B+R według poziomu wykształcenia w sektorze przedsiębiorstw mazowieckich w 2011 r. Wyszczególnienie Liczba osób Struktura w % ze stopniem dr hab. lub profesora 55 0,8 ze stopniem doktora 355 4,9 z tytułem zawodowym magistra, inżyniera, lekarza, ,9 licencjata z pozostałym wykształceniem ,4 Razem Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego Największą część personelu B+R przedsiębiorstw mazowieckich w 2011 roku stanowiły osoby z tytułem zawodowym magistra, inżyniera, lekarza, licencjata 77,9%. 16,4% osoby z pozostałym wykształceniem, zaś 4,9% osoby ze stopniem doktora i 0,8% (55 osób) doktorów habilitowanych i profesorów. Tabela 6 Personel B+R według dziedziny nauki w 2011 r. w województwie mazowieckim Dziedzina nauki Ogółem województwo Przedsiębiorstwa liczba struktura w % liczba struktura w % ogółem przyrodnicze , ,8 inżynieryjne i techniczne , ,9 medyczne , ,5 rolnicze , ,7 społeczne , ,4 humanistyczne , ,7 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie Według działów nauki najwięcej personelu B+R przedsiębiorstw blisko 72% stanowiły osoby powiązane z naukami inżynieryjnymi i technicznymi (5194 osoby) ogółem w województwie ich udział wynosił 37,3%. Blisko 12% personelu B+R mazowieckich firm reprezentowało nauki przyrodnicze (w regionie ogółem 22,1%), 7,5% nauki medyczne (w województwie ogółem 13,6%), 3,7% nauki rolnicze (w regionie ogółem 5,7%), 3,4% nauki społeczne (na Mazowszu ogółem 12,4%) i 1,7% nauki humanistyczne (w województwie razem 8,8%). Podsumowując, nakłady B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim stanowią około ¼ ogółu nakładów B+R w województwie, ale wykazują tendencję rosnącą, podobnie wzrasta liczba firm prowadzących prace B+R. Blisko 70% nakładów na B+R przedsiębiorstw w regionie generują podmioty zatrudniające ponad 500 pracowników. Przedsiębiorstwa realizują głównie prace rozwojowe i badania stosowane, które są powiązane z naukami inżynieryjnymi i technicznymi, podobnie jak zatrudniony w przedsiębiorstwach personel B+R. Przedsiębiorstwa działalność B+R finansują w około 86% ze środków własnych. 29

30 3.2 Porównanie intensywności B+R w działach i sekcjach PKD w województwie mazowieckim i w Polsce W podrozdziale zaprezentowano udział nakładów na B+R w przychodach lub produkcji sprzedanej branż na poziomie działów PKD w województwie mazowieckim oraz w Polsce na tle standardów światowych. Udział B+R w przychodach/produkcji jest głównym wyróżnikiem branż według zaawansowania technologicznego. Analiza pozwala m.in. na określenie luki w zakresie działalności badawczej branż mazowieckich. Zgodnie z poniższa tabelą w Polsce intensywność prac B+R w branżach obliczona w oparciu o udział B+R w produkcji sprzedanej, tak jak w klasyfikacji dziedzinowej branż przemysłowych według zaawansowania technologicznego OECD jest znacznie niższa niż standardy światowe, choć generalnie wyższą intensywnością cechują się branże bardziej zaawansowane technologicznie. Intensywność B+R dla branż województwa mazowieckiego obliczono przy wykorzystaniu wskaźnika relacji nakładów na B+R do całkowitych przychodów ze sprzedaży, co daje bardzo zbliżone wyniki do wskaźnika opartego o produkcję sprzedaną. Ze względu na dostępność danych o nakładach na B+R obliczenia dla branż są zróżnicowane i obejmują lata od 2008 do 2012 roku. Najwyższą intensywnością B+R inaczej niż w Polsce i na świecie, w 2008 roku, cechowała się produkcja wyrobów tekstylnych, co może wynikać z obecności w Warszawie instytutów i przedsiębiorstw zajmujących się inteligentnymi materiałami, kolejnymi branżami o wysokiej intensywności B+R, wyższej niż średnio w kraju były edukacja i opieka zdrowotna, co wynika z obecności szkół wyższych prowadzących prace B+R i instytutów medycznych. Na czwartym miejscu, pod względem intensywności B+R w regionie znajduje się przemysł farmaceutyczny (2,9%) o intensywności wyższej niż średnio w kraju (1,8%), ale niższej od standardów światowych (10,5%). Na piątym miejscu w województwie, z intensywnością niższą niż średnio w kraju uplasowała się działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a na szóstym produkcja pozostałego sprzętu transportowego, o intensywności wyższej niż w kraju. Do branży tej należy m.in. wysokotechnologiczny przemysł lotniczy. Na siódmym miejscu w województwie znalazła się pozostała produkcja wyrobów, o intensywności niższej niż średnio w kraju. Jedynie powyższe branże miały intensywność B+R wyższą niż 1%. Branże o intensywności B+R od 0,78% do 0,2% w Mazowieckiem to: produkcja metali, produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych, pozostała działalność usługowa, produkcja urządzeń elektrycznych, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń, produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych oraz produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana. Najniższą intensywnością B+R w województwie mazowieckim cechowały się budownictwo, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych oraz handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle. 30

31 Tabela 7 Porównanie intensywności B+R w działach i sekcjach PKD w województwie mazowieckim i w Polsce Branża (dział przemysłu/sekcja usługowa) rok Mazowie ckie 31 Mazowieckie - udział nakładów na B+R w przychodach ze sprzedaży (%) rok Polska produkcja wyrobów tekstylnych , ,2090 edukacja , ,0603 opieka zdrowotna i pomoc społeczna , ,2982 produkcja podstawowych substancji , ,8149 farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych działalność profesjonalna, naukowa i , ,8031 techniczna produkcja pozostałego sprzętu , ,3417 transportowego pozostała produkcja wyrobów , ,4217 produkcja metali , ,0614 produkcja komputerów, wyrobów , ,4892 elektronicznych i optycznych pozostała działalność usługowa , ,1092 produkcja urządzeń elektrycznych , ,4784 działalność związana z zakwaterowaniem i , ,0247 usługami gastronomicznymi produkcja wyrobów z gumy i tworzyw , ,2436 sztucznych produkcja metalowych wyrobów gotowych, , ,2806 z wyłączeniem maszyn i urządzeń produkcja chemikaliów i wyrobów , ,2252 chemicznych produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej , ,6341 niesklasyfikowana działalność związana z kulturą, rozrywką i , ,0038 rekreacją produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z , ,0515 wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania produkcja artykułów spożywczych , ,0486 działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,1138 bd bd produkcja papieru i wyrobów z papieru , ,0210 produkcja pojazdów samochodowych, , ,1649 przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli wytwarzanie i zaopatrywanie w energię , ,0096 elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych budownictwo , ,0572 działalność w zakresie usług , ,0279 administrowania i działalność wspierająca produkcja wyrobów z pozostałych , ,0625 mineralnych surowców niemetalicznych handel hurtowy i detaliczny; naprawa , ,0029 pojazdów samochodowych, włączając motocykle Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Polska - udział nakładów na B+R w przychodach ze sprzedaży (%)

32 Tabela 8 Porównanie intensywności B+R w działach i sekcjach PKD w Polsce i OECD Dział / Sekcja PKD Rok - Polska udział Polska udział OECD 2003 udział Polska nakładów na B+R w nakładów na nakładów na B+R w przychodach ze B+R w produkcji produkcji sprzedaży % sprzedanej % sprzedanej działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,8031 bd bd pozostała produkcja wyrobów ,4217 2,43 0,5 edukacja ,0603 produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych ,8149 2,10 10,5 oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych produkcja pozostałego sprzętu transportowego ,3417 1,38 10,3 - przem.lotniczy informacja i komunikacja ,1936 bd bd produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej ,6341 0,61 2,2 niesklasyfikowana produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i ,4892 0,51 7,2 (komputery) 9,7 optycznych (optyczne i medyczne) produkcja urządzeń elektrycznych ,4784 0,52 3,6 górnictwo i wydobywanie ,4761 bd bd opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,2982 bd bd produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem ,2806 0,24 0,6 maszyn i urządzeń produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych ,2436 0,23 1 produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych ,2252 0,23 2,9 produkcja wyrobów tekstylnych ,2090 0,17 0,3 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z ,1649 0,18 3,5 wyłączeniem motocykli produkcja mebli ,1532 0,13 0,5 naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń ,1459 bd bd pozostała działalność usługowa ,1092 bd bd poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji ,0941 0,06 0,4 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców ,0625 0,06 0,8 niemetalicznych produkcja metali ,0614 0,06 0,6 pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody ,0610 bd 0,5 budownictwo ,0572 bd bd produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem ,0515 0,04 0,4 mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania produkcja artykułów spożywczych ,0486 0,05 0,3 działalność w zakresie usług administrowania i działalność ,0279 bd bd wspierająca produkcja odzieży ,0250 0,01 0,3 działalność związana z zakwaterowaniem i usługami ,0247 bd bd gastronomicznymi produkcja papieru i wyrobów z papieru ,0210 0,02 0,4 produkcja wyrobów tytoniowych ,0150 0,04 0,3 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, ,0132 bd bd parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, ,0096 bd bd parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ,0040 bd bd ropy naftowej działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,0038 bd bd handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów ,0029 bd bd samochodowych, włączając motocykle działalność związana z obsługą rynku nieruchomości ,0024 bd bd transport i gospodarka magazynowa ,0020 bd bd Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS oraz dane OECD 32

33 Podsumowując, niski udział nakładów na B+R przedsiębiorstw w województwie mazowieckim w ogóle nakładów odzwierciedlony jest w niskiej intensywności tych prac w branżach na tle standardów światowych i dotyczy to również branż wysokiej techniki. W województwie wysoką intensywnością prac B+R wyróżniają się na tle kraju branże usług opartych na wiedzy edukacja, ochrona zdrowia i wysokotechnologiczny przemysł farmaceutyczny oraz przemysł tekstylny. Na tle standardów światowych w województwie mazowieckim wyższa jest również intensywność prac B+R w pozostałej produkcji wyrobów. Wysoką intensywność prac B+R zarówno w województwie, jak i w kraju ma też działalność profesjonalna, naukowa i techniczna. Intensywność B+R wyższą niż w kraju mają w regionie mazowieckim też takie branże, jednak o relatywnie niższej intensywności prac B+R niż wcześniej wymienione, jak produkcja pozostałego sprzętu transportowego, produkcja metali, produkcja komputerów, pozostała działalność usługowa, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, przemysł chemiczny, działalność związana z kulturą i rozrywką, produkcja wyrobów z drewna, produkcja artykułów spożywczych, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, a także handel. Wyższa intensywność B+R w branży w regionie niż w kraju może też być jednym ze wskaźników inteligentnej specjalizacji regionu. 33

34 3.3. Ranking branż województwa mazowieckiego według TFP tj. reszty Solowa - lista branż rozwojowych i wymagających restrukturyzacji na podstawie analizy TFP 3 Lista branż z województwa mazowieckiego w oparciu o analizę TFP została wykonana dla 2012 r. na podstawie szczegółowych danych uzyskanych z Urzędu Statystycznego w Warszawie, tj. na poziomie działów mazowieckiej gospodarki. Łącznie w województwie występowało w 2012 r. 81 działów, jednak ze względu na tajemnicę statystyczną kompletne dane do analizy TFP dla 2012 r. uzyskano dla 54 działów (por. tabela 9), a w ramach podsumowania całego okresu dla 49 działów (por. tabela 10). Łączna produktywność czynników produkcji (ang. Total Factor Productivity, TFP) odzwierciedla dynamikę produkcji wynikającą z innych czynników niż zmiana nakładu kapitału i pracy. Czynnikami tymi mogą być: postęp technologiczny, nakłady na badania i rozwój, doświadczenie, sposób organizacji pracy itp. Wielkość wzrostu TFP wchodzi w skład równania na wzrost wartości dodanej brutto: ln (va) = α * ln (l) + (1- α) * ln (knet)+ ln (tfp), gdzie va wzrost wartości dodanej (ang. value added), l wzrost liczby pracujących (ang. labour), knet wzrost kapitału netto, tfp wzrost pozostałych czynników produkcji, α współczynnik określający rolę pracy, (1- α) współczynnik określający rolę pracy, ln logarytm naturalny. Diagnozę, które branże w analizowanym 2012 r., jak też w całym okresie można uznać za regresywne, a które za rozwojowe, oparto głównie na skali wzrostu TFP w tym okresie, obrazującej tempo wprowadzania nowoczesnych zmian w produkcji i organizacji wykorzystania zatrudnionego personelu i kapitału. Dodatkowo wzięto pod uwagę, po pierwsze, wzrosty TFP w poszczególnych podokresach, gdyż obrazują, jak poszczególne branże w województwie poradziły sobie w dobie światowego kryzysu finansowego ( ), a potem odbudowy wzrostu gospodarczego w latach Po drugie, biorąc pod uwagę, iż wartość kapitału netto wynika z zapisów księgowych (nie zaś oceny stopnia zużycia kapitału), w kilku przypadkach skala amortyzacji kapitału była rażąco niska lub rażąco wysoka. Skalę amortyzacji porównano z wynikami dla całej Polski. Tam, gdzie rozbieżności były znaczące, dodatkową informacją braną pod uwagę przy wyłanianiu branż regresywnych i rozwojowych była zmiana wydajności pracy (a więc zmiana produkcji przypadającej na 1 pracownika) oraz tempo wzrostu samej wartości dodanej. Rok 2012 okazał się dla sektora mazowieckich przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 9 osób) mniej korzystny, niż poprzednie 3 lata. Wartość dodana utrzymała się zaledwie na poziomie z poprzedniego roku (wobec wzrostu o 17% w latach i o kolejne 10% w 2011 r. 5 ). Z tego wynika, że o ile mazowieckie przedsiębiorstwa (jako cały sektor) nie doświadczyły pierwszej fali 3 Analiza wartości TFP w branżach mazowieckich była prowadzona przez CASE-Doradcy Sp. z o.o. w ramach Mazowieckich Badań Regionalnych, projektu współfinansowanego z EFS w ramach PO KL w latach i objęła w sumie okres W analizie zmiana w okresie oznacza relację wielkości z 2012 r. do wielkości z 2008 r.; zmiana w okresie oznacza relację wielkości z 2011 r. do wielkości z 2008 r.; zmiana w okresie oznacza relację wielkości z 2010 r. do wielkości z 2008 r.; zmiana w 2012 r. oznacza relację wielkości z 2012 r. do wielkości z 2011 r.; zmiana w 2011 r. oznacza relację wielkości z 2011 r. do wielkości z 2010 r. 5 Dynamiki za okres oraz za 2011 r. nie sumują się do wielkości dynamiki 2011/2008, gdyż dynamika z 2011 r. odnosi się do poziomu z 2010 r., a dynamika 2010/2008 do poziomu z 2008 r. itd. 34

35 kryzysu , to dopiero druga fala kryzysu, rozpoczynająca się w 2012 r. (obserwowana zwłaszcza w Europie), przyniosła im stagnację. W tej sytuacji mazowieckie firmy praktycznie utrzymały zatrudnienie na poziomie z 2011 r. (spadek o 0,1%). Poniesione inwestycje były niższe, niż w 2011 r., w wyniku czego spowolniło tempo przyrostu kapitału netto (do 15%). Wobec faktu, że nakłady te nie przyczyniły się do wzrostu wartości dodanej, TFP (a więc wydajność pracy i kapitału) zmalała (o ponad 6%, po zerowym wzroście w 2011 r. 6 ). Wartość dodana przypadająca na 1 pracownika również znajdowała się w stagnacji (po znacznych wzrostach w poprzednich latach). Zmiany TFP, wydajności pracy i wartości dodanej w podziale na branże były mocno zróżnicowane. Wyniki działów, dla których dostępne są szczegółowe dane (85% oszacowanej wartości dodanej całego sektora przedsiębiorstw na Mazowszu) są w 2012 r. nieco korzystniejsze, niż dla ogółu przedsiębiorstw: wzrost wartości dodanej i wartości dodanej na 1 pracownika o 0,5%, spadek TFP o 4%. Na tym tle niektóre branże wyglądają szczególnie korzystnie, a niektóre mają wyraźne problemy. Na podstawie analizy TFP i wydajności pracy oraz wartości dodanej jako branże rozwojowe i wymagające restrukturyzacji za okres należy uznać (kolejność odzwierciedla próbę uszeregowania od osiągających najlepsze wyniki do najgorszych, a przyjęte kryteria odnoszą się do łącznego wyniku działów, dla których dostępne są szczegółowe dane): o jako branże rozwojowe: takie, dla których wzrost TFP w 2012 r. przekracza 10% i jednocześnie wysoki jest (co najmniej 10%) wzrost wydajności pracy. Pozostała produkcja wyrobów (obejmująca produkcję monet, wyrobów jubilerskich i biżuterii, instrumentów muzycznych, sprzętu sportowego, gier i zabawek, instrumentów medycznych, mioteł, szczotek, pędzli, i innych gdzie indziej niesklasyfikowanych): wartość dodana wzrosła w 2012 r. o 37%, co stanowiło znaczne przyspieszenie w stosunku do wzrostu w 2011 r. (11%) i stagnacji w latach Na wzrost ten w niewielkim stopniu wpłynął przyrost kapitału netto (o 6%), przy jednocześnie niemałej redukcji zatrudnienia (o 7%). Prawie cały wzrost wartości dodanej wynikał zatem ze wzrostu TFP (o 38%), potwierdzony jednoczesnym wzrostem wydajności pracy o 48%. W całym okresie pod względem dynamiki TFP branża ta nie wypada zbyt korzystnie (-23%) z powodu dużego spadku w latach Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych: w 2012 r. miał miejsce powrót do wysokiej dynamiki wartości dodanej (25%) wobec spadku o 5% w 2011 r. i wzroście o 40% w latach Podobnie, jak w pozostałej produkcji wyrobów, miały miejsce umiarkowane inwestycje (w stosunku do przeszłych lat), które przełożyły się na wzrost kapitału netto o prawie 6%, przy niewielkiej redukcji zatrudnienia (o 2%). Zatem niemal cały wzrost wartości dodanej tu również wynikał ze zwiększenia TFP (21%). Wzrost wartości dodanej przypadającej na 1 pracownika wyniósł 27%. W całym okresie sektor energetyczny pozostaje w czołówce branż o wysokim wzrośnie całkowitej produktywności czynników w wyniku dynamicznego wzrostu w latach i w 2012 r. 6 Uwaga: dynamiki kapitału netto, pracy i TFP nie sumują się do dynamiki wartości dodanej, co wynika ze wzoru na ln (va). Dekompozycja wzrostu wartości dodanej w 2012 o 0% (a więc liczba e podniesiona do potęgi logarytmu z danej wielkości) wskazuje na kontrybucję kapitału netto na poziomie 6,4 pkt. proc., a pracy na poziomie 0,1 pkt. proc., zaś kontrybucja TFP była ujemna (-6,5 pkt. proc.). Kontrybucja kapitału netto do wzrostu wartości dodanej jest znacznie niższa niż sama dynamika kapitału netto, gdyż waga kapitału w tworzeniu wartości dodanej jest odpowiednio mniejsza (w 2012 r. [1-α] wyniosło 0,446). 35

36 Badania naukowe i prace rozwojowe: w branży tej w 2012 r. miał miejsce dynamiczny wzrost wartości dodanej (36%), ale jednocześnie nadal rosła liczba pracujących (13%). Wydaje się, że ekstensywny charakter rozwoju w poprzednich latach, kiedy to głównie przybywało pracujących, stopniowo wygasa w miejsce rozwoju raczej intensywnego. Dzięki temu po stagnacji wydajności pracy w 2011 r., w roku 2012 znów odnotowano jej znaczny wzrost (20%). Przyrost kapitału netto był niewielki (poniżej 7%); ogólnie poziom nakładów inwestycyjnych do wartości dodanej jest w tej branży bardzo niski: 5-6% (wobec ok. 30% średnio w województwie). Główną więc przyczyną wysokiego wzrostu wartości dodanej w 2012 r. był wzrost TFP (o 21%). Zatem, po przerwaniu tendencji wzrostowej w 2011 r. branża ta wróciła do grona rozwojowych i w podsumowaniu całego okresu zajmuje 2. miejsce (z łącznym wzrostem TFP na poziomie blisko 50%). Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli: w 2012 r. miała miejsce kontynuacja dobrej koniunktury (wzrost wartości dodanej o 16%), aczkolwiek w stosunku do 2011 r. nastąpiło spowolnienie jej tempa niemal o połowę. Przyrost kapitału był nieco wyższy niż średni w województwie (o 17%). Jednocześnie kontynuowano redukcję zatrudnienia, aczkolwiek w najmniejszym stopniu w porównaniu ze wszystkimi poprzednimi latami analizowanego okresu (-7%), co dało dalszy wzrost wydajności pracy (o 25%). Głównym czynnikiem wzrostu wartości dodanej obok inwestycji był zatem wzrost TFP (18%). W powiązaniu z dynamicznym wzrostem łącznej produktywności czynników również w poprzednich latach wynik ten dał branży motoryzacyjnej 1. miejsce pod względem wzrostu TFP w całym analizowanym okresie (o 75% w latach ). Produkcja papieru i wyrobów z papieru: branża ta w efekcie znacznego spadku TFP w latach została zaliczona w rankingu za lata do regresywnych. Jednakże wyniki za 2012 r. są bardzo korzystne: wzrost wartości dodanej o 16%, co przy zmniejszeniu liczby pracujących o ponad 5% dało wzrost wydajności pracy na poziomie 22%. Jednocześnie inwestycje były dość umiarkowane (przyrost kapitału netto o mniej niż 10%). Gros wzrostu wartości dodanej wynika zatem z dodatniej dynamiki TFP (o ponad 15%). Wyniki 2012 r. są jednak zbyt słabe, by znacząco odmienić podsumowanie całego okresu : wartość dodana na 1 pracownika wzrosła co prawda o 29%, ale na wzrost wartości dodanej złożył się bardzo duży przyrost kapitału netto. Natomiast produktywność łącznie kapitału i pracy nadal wykazywała spadek (o ponad 53%). Działalność detektywistyczna i ochroniarska: wartość dodana w 2012 r. wzrosła w branży o blisko 7%, co oznacza przyspieszenie z 3% w 2011 r. Jednocześnie kontynuowano redukcję zatrudnienia (rozpoczętą w roku poprzednim) spadek liczby pracujących o 7%, co dało wzrost wydajności pracy o 15%. Inwestycje były mniejsze niż w 2011 r., ale większe od skali amortyzacji i w efekcie kapitał netto zwiększył się o 27%. Drugim czynnikiem wzrostu wartości dodanej (po kapitale) był przyrost TFP (o 11%). Wzrost wartości dodanej miał w tej branży miejsce także w okresie kryzysu (o 12% w latach ). W całym analizowanym okresie wartość dodana wzrosła o 24%, co przy zmniejszeniu zatrudnienia o łącznie 11% dało wysoki wzrost wydajności pracy (38%). Duży był w tym czasie wzrost kapitału netto (o ponad 200%), co wynikało jednak z wysokiej skali umorzenia majątku wg stanu na koniec 2008 r. W wyniku tego faktu wzrost TFP (o 3% w całym analizowanym okresie) może być zaniżony. 36

37 o Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości: w branży tej ma miejsce stały rozwój. Po wzroście wartości dodanej w latach o 14% oraz o kolejne 15% w 2011 r., w 2012 r. obserwowaliśmy spowolnienie do 10%. Jednocześnie ograniczono nieco zatrudnienie (o 2%) i inwestycje, które dodatkowo okazały się niższe od amortyzacji, więc podobnie, jak w poprzednich latach, kapitał netto zmalał (o ponad 2%). Jedynym czynnikiem wzrostu wartości dodanej był zatem wzrost wydajności czynników produkcji (TFP: o 12%). TFP rosło, podobnie, jak wartość dodana, nieprzerwanie w całym analizowanym okresie (łącznie o 43% w latach ). jako branże regresywne: takie, dla których spadek TFP w 2012 r. przekracza 15% i jednocześnie dynamika wydajności pracy jest również ujemna oraz silnie malejąca wartość dodana. Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków: w branży tej w 2012 r. miało miejsce znaczne pogorszenie koniunktury. Jednocześnie wyniki te były najgorsze ze wszystkich działów, dla których dostępne są dane (spadek wartości dodanej o 33%, po spadku o 8% w 2011 r.). Dostosowanie liczby pracujących do tych niekorzystnych tendencji było minimalne (-2%), co przy umiarkowanym przyroście kapitału netto (o 9%) oznacza, że znacząco zmalało TFP (o 34%). Potwierdza to także spadek wydajności pracy (-32%). Ponieważ wyniki w latach były korzystne w niewielkim stopniu, w podsumowaniu okresu branża ta zajmuje 2. miejsce od końca, ze spadkiem TFP o 53%, wartości dodanej o 36% i wydajności pracy o 34%. Produkcja pozostałego sprzętu transportowego: po bardzo dobrym roku 2011, rok 2012 był dla tej branży bardzo niekorzystny: wartość dodana zmalała o 38%. Firmy dostosowały zatrudnienie tylko częściowo (redukcja personelu o 19%, po cięciach o ponad 20% w latach i niewielkiej odbudowie o 3% w 2011 r.). W rezultacie wydajność pracy mocno zmalała (o 23%). Branża mimo to intensywnie inwestowała. W rezultacie kapitał netto w 2012 r. znacząco się zwiększył (o 23%). Jego wykorzystanie było jednak niskie, skoro pomimo redukcji zatrudnienia TFP zmalała (o 31%). Wyniki 2012 r. pogorszyły znacznie skalę dotychczasowego wzrostu TFP: wg podsumowania całego okresu TFP zwiększyło się o 14%, przy wzroście wydajności pracy o 30%, ale spadku samej wartości dodanej o 13%. W dłuższym horyzoncie czasowym branża jest dość wydajna i reagująca na fluktuacje koniunktury, aczkolwiek wyniki podlegają dość silnym zmianom. Produkcja metali: dynamiczny rozwój w 2011 r. (po spadkach w latach ) był krótkotrwały. Rok 2012 przyniósł znaczne pogorszenie koniunktury: spadek wartości dodanej o 24%. Firmy z tej branży najwyraźniej oceniały tę sytuację jako przejściową, gdyż utrzymały zatrudnienie na niezmienionym poziomie (w rezultacie spadek wydajności pracy o 24%), a nawet prowadziły bardzo silną aktywność inwestycyjną (prowadzącą do wzrostu kapitału netto o 16%). Wydajność pracy i kapitału była jednak niska, skoro TFP zmalało aż o 29%. Wyniki roku 2011 były jednak na tyle korzystne, że zdominowały spadki w latach i w 2012 r. W całym okresie wartość dodana wzrosła o 20% (nieco powyżej średniej dla działów, dla których dostępne są wszystkie dane), na co złożył się przyrost siły roboczej i kapitału, przy niewielkim spadku wydajności ich wykorzystania (TFP: -3%). Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych: podobnie, jak w branży metalowej, poprawa koniunktury w 2011 r. (po kryzysie w latach ) była krótkotrwała. W 2012 r. ponownie odnotowano spadek wartości dodanej (o 16%). Mimo to zwiększono nieco zatrudnienie (o 3%, w wyniku czego wydajność pracy zmalała o 19%) oraz prowadzono umiarkowanie intensywne inwestycje (wzrost kapitału netto o 13%). Przyrost 37

38 siły roboczej i kapitału był mało wydajny, gdyż TFP w 2012 r. zmalało o 22%. W całym okresie TFP zmalało o 54%, przy jednoczesnym spadku wartości dodanej o 23% i wydajności pracy o 29%. Wynajem i dzierżawa: w branży tej również najpierw miał miejsce kryzys ( ), później dynamiczna, ale chwilowa poprawa koniunktury (2011 r.), gdyż w 2012 r. ponownie odnotowano spadek wartości dodanej (o 16%). Firmy dokonały częściowego dostosowania zatrudnienia do tej sytuacji (spadek liczby pracujących o 6%, po bardzo dużych wzrostach w poprzednich latach), ale zbyt mały, by powstrzymać spadek wydajności pracy (o 11%). Inwestycje były co prawda mniejsze niż w 2011 r., ale wystarczająco duże, by przewyższać zużycie kapitału (w efekcie kapitał netto zwiększył się o ponad 20%). Był to jedyny czynnik wzrostowy wartości dodanej, zdominowany obok spadku siły roboczej przez spadek wydajności pracy i kapitału, tj. TFP (o 24%). W całym okresie miał miejsce blisko zerowy wzrost wartości dodanej, a przyrost pracy i kapitału nieproduktywny (spadek TFP o ponad 65%). Działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne: diagnoza tej branży na podstawie była dość mocno niepewna. Z jednej strony była to branża rozwojowa (wartość dodana, liczba pracujących), ale o wskaźnikach efektywnościowych wymagających dalszego monitorowania. Tymczasem koniunktura w 2012 r. uległa wyraźnemu pogorszeniu: spadek wartości dodanej o 13%, po stabilnym wzroście w latach łącznie o 80%. Redukcja liczby pracujących była niewspółmierna i wydajność pracy zmalała o 12%. Mimo to inwestycje były w branży większe niż w 2011 r., w wyniku czego kapitał netto zwiększył się o 26% (nadal jednak poziom inwestycji w tej branży w relacji do wartości dodanej jest bardzo niski: 9-11%). Ujemna dynamika wartości dodanej wynika zatem ze spadku łącznej wydajności czynników (TFP: spadek o 18%). Ze względu na bardzo dobre wyniki za okres , w podsumowaniu za okres branża ta wypada korzystnie pod względem wzrostu wartości dodanej. Jednakże TFP notuje głęboki spadek (o 64%), a wydajność pracy o 5%. Produkcja napojów: po znacznych spadkach wartości dodanej w latach , 2011 r. przyniósł stagnację. Jednakże w 2012 r. ponownie powrócił kryzys (spadek wartości dodanej o 19%). Firmy ponownie zaczęły zwalniać personel (spadek liczby pracujących o 21% wobec wzrostu o 8% w 2011 r.), co powstrzymało spadek wydajności pracy (wzrost o prawie 3%). Natomiast realizowano dynamiczne inwestycje, w wyniku których kapitał netto wzrósł o 14%. Łączna produktywność czynników pracy zmalała jednocześnie o 19%, co przyczyniło się do spadku wartości dodanej. W całym okresie wyniki są dość mocno niekorzystne: spadek wartości dodanej o 38%, wydajności pracy o prawie 6%, a TFP o 52%. Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych: przy wysokim wyjściowym zużyciu kapitału wyniki wydajnościowe branży (obok znacznego spadku wartości dodanej w okresie ) były bardzo niekorzystne. W wyniku zastosowania amortyzacji na poziomie ogólnokrajowym (niższej) dynamika łącznej produktywności czynników produkcji (TFP) stała się lekko dodatnia (2%). Istniała szansa na wyjście tej branży z grona regresywnych, w zależności od wyników w 2012 r. Niestety, rok 2012 przyniósł powrót sytuacji kryzysowej: spadek wartości dodanej o 15%, spadek wydajności pracy (o 11%, pomimo dalszej redukcji zatrudnienia o 5%; łącznie w latach zatrudnienie zmalało aż o 40%). Nakłady inwestycyjne były nieco mniejsze niż w 2011 r., ale przewyższyły skalę amortyzacji, co dało 38

39 dodatnią dynamikę kapitału netto (21%). Ogólnie poziom inwestycji w relacji do wartości dodanej jest w tej branży niski (9-11%). Łączna produktywność czynników produkcji zmalała o 16% i była głównym powodem spadku wartości dodanej. Zatem branża pogrążyła się na nowo w recesji i ugruntowała swoją pozycję wśród regresywnych (w latach łącznie wartość dodana zmalała o 34%, a TFP o 39%). Telekomunikacja: wyniki branży w latach były bardzo słabe: głęboki spadek wartości dodanej (-22%), najgłębszy spadek TFP pośród wszystkich analizowanych działów (- 80%), spadek wydajności pracy (o ponad 2%). Rok 2012 przyniósł dalszą recesję: spadek wartości dodanej o 7%. Firmy w branży próbowały dalej dostosowywać do tej sytuacji zatrudnienie (spadek o 4%), ale było ono niewystarczające i wydajność pracy zmalała o ponad 3%. Inwestycje były w 2012 r. mniejsze niż w 2011 r., ale większe od amortyzacji i w efekcie kapitał netto zwiększył się o 22%. Przy malejącej wartości dodanej oznacza to, że odnotowano negatywną dynamikę produktywności pracy i kapitału (o 16%). Wg podsumowania okresu Telekomunikacja ze względu na skalę spadku TFP wypada najgorzej ze wszystkich analizowanych działów (-83%), z jednoczesnym spadkiem wartości dodanej o 27% i wydajności pracy o 5%. Nadal więc intensywne inwestycje (stanowiące w latach ok. 70% wartości dodanej, tj. ponad 2-krotnie więcej, niż w całym sektorze mazowieckich przedsiębiorstw) nie są wystarczająco produktywne, by przynieść rozwój branży. Podsumowanie okresu Liderami rozwoju (w tym zwłaszcza wydajności) w całym okresie , były następujące działy (pkt. 1-4 omówione powyżej wśród branż rozwojowych): 1) Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli 2) Badania naukowe i prace rozwojowe 3) Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 4) Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 5) Transport lądowy oraz transport rurociągowy po spadku wartości dodanej w okresie (o 10%) jej odbudowa w 2011 r. była stosunkowo słaba rok przyniósł ponownie spadek wartości dodanej (-2%). W analizowanym okresie przedsiębiorstwa przeprowadziły głęboką restrukturyzację, kontynuowaną (na niewielką już skalę) w 2012 r. (łącznie w latach spadek zatrudnienia o 39%). W rezultacie wydajność pracy znacznie wzrosła (o 65% w latach ). Umiarkowanym czynnikiem wzrostu wartości dodanej był przyrost kapitału (łącznie o 19%), a najsilniejszym czynnikiem wzrost TFP (łącznie o 52%, w tym jednak spadek o 3% w 2012 r.). Branża zatem ma dobre wyniki wydajnościowe (które uległy jednak niewielkiemu pogorszeniu w 2012 r.), ale tempo rozwoju jest niskie, a 2012 rok przyniósł jego lekki regres. Zatem, na obecność branży wśród liderów w okresie wpływają wyłącznie wyniki za lata Wśród branż, które w całym okresie zajmują pozycję na końcu rankingu i szczególnie wymagają restrukturyzacji, są następujące działy (pkt. 1-4 omówione powyżej wśród branż regresywnych / wymagających restrukturyzacji): 1) Telekomunikacja 39

40 2) Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków 3) Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 4) Wynajem i dzierżawa 5) Działalność usługowa w zakresie informacji: w 2011 r., po spadku w latach , miała miejsce odbudowa wartości dodanej (wzrost o 16%). Jednakże w roku 2012 koniunktura uległa pogorszeniu i tendencje wzrostowe zostały zahamowane (-0,1%). Wobec utrzymania zatrudnienia na niezmienionym poziomie wydajność pracy również nie uległa praktycznie zmianie (-0,2%). Chociaż generalnie nakłady inwestycyjne ogrywają relatywnie niewielką rolę w branży (10-11% wartości dodanej), to w 2012 r. kontynuowano dość intensywne inwestycje w branży, w wyniku czego kapitał netto zwiększył się o 36%. Sposób wykorzystania pracy oraz (zwiększanego) kapitału był mało produktywny, bo TFP zmalała w 2012 r. o ponad 5%, a w całym okresie o 70% (aczkolwiek skala tego spadku może być zawyżona przez wysoki wyjściowy poziom zużycia kapitału). Restrukturyzacji w regionie wymaga długo bardzo dobrze rozwijająca się branża usług wysokiej techniki, a więc wyróżniającej się w skali światowej intensywnością działalności B+R - telekomunikacja. Szczególnie niepokojący jest spadek TFP odzwierciedlającego wpływ postępu technicznego i m.in. działalności B+R i innowacyjności w tej branży, która powinna być jednym z liderów rozwoju technologicznego województwa. Niepokojące jest też, że w okresie TFP wzrosło w zaledwie 19 branżach mazowieckich na poziomie działów PKD, zaś spadło w 39. Wynik ten jest jednak nieznacznie lepszy niż gdy weźmie się pod uwagę zmianę TFP 2012/2008, która była dodatnia tylko w przypadku 11 działów PKD. Całkowita produktywność czynników wytwórczych w województwie, odzwierciedlająca m.in. stopę postępu technicznego, była w 2012 roku niższa niż w 2008 (por. tabela 10). Podsumowując, za branże stanowiące liderów rozwoju bazujących w dużym stopniu na innowacyjności w województwie należy uznać przemysł motoryzacyjny, badania naukowe i prace rozwojowe, energetykę i inne branże związane z usługami komunalnymi, działalność związaną z obsługą rynku nieruchomości i transport. W 2012 roku w porównaniu z 2011 TFP będące odzwierciedleniem innowacyjności wzrosło też w pozostałej produkcji wyrobów, produkcji papieru, działalności detektywistycznej, wydawniczej, reklamie i badaniu opinii publicznej, produkcji mebli, działalności związanej z zatrudnieniem, budownictwie specjalistycznym, produkcji wyrobów metalowych, przemyśle chemicznym, utrzymaniu porządku w budynkach, informatyce, naprawie i konserwacji maszyn oraz administrowaniu biurem. W porównaniu z 2008 rokiem TFP wzrosło natomiast w 2012 także w produkcji sprzętu transportowego. Niestety w całym województwie TFP w 2012 roku w porównaniu z 2008 rokiem, jak i 2011 spadło, co oznacza malejące znaczenie pozostałych czynników poza wzrostem zaangażowania pracy i kapitału tj. szczególnie innowacyjności w pobudzaniu produktywności branż. 40

41 Tabela 9 Dynamika wartości dodanej, łącznej produktywności czynników pracy (TFP), liczby pracujących i kapitału netto oraz wartości dodanej w przeliczeniu na liczbę pracujących, w 2012 r. (zmiana procentowa, w %) L.p. Nr PKD Nazwa działu / sekcji PKD Wartość dodana TFP Pracujący Kapitał Wart.dodana / prac. zmiana procentowa 2012/2011 stopień zużycia kapitału wynikający z F-01 przedsiębiorstw mazowieckich -0,04-6,3 0,3 14,8-0,3 DZIAŁY, DLA KTÓRYCH DOSTĘPNE DANE, OGÓŁEM 0,5-4,1-0,1 11,6 0, Pozostała produkcja wyrobów 37,4 37,7-7,0 6,2 47, Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 24,7 20,8-1,7 5,8 26, Badania naukowe i prace rozwojowe 35,9 21,0 13,2 6,8 20, Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli 16,2 17,6-6,8 17,0 24, Produkcja papieru i wyrobów z papieru 15,5 15,2-5,3 9,5 22, Działalność detektywistyczna i ochroniarska 6,8 11,2-6,9 26,6 14, Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 10,0 12,3-1,9-2,3 12, Działalność wydawnicza 1,2 3,0-8,0 17,1 10, Reklama, badanie rynku i opinii publicznej 6,5 3,0-2,7 20,4 9, Produkcja mebli 15,3 2,8 10,3 18,5 4, Działalność związana z zatrudnieniem -4,8 2,6-11,2 37,0 7, Roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej i Roboty specjalistyczne Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych Działalność usługowa związana z utrzymaniem porządku w budynkach i zagospodarowaniem terenów zieleni Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana Działalność związana z administracyjną obsługą biura i pozostała działalność wspomagają 4,8 2,6 2,3 1,9 2,5 5,1 1,2-2,2 14,9 7,4 8,3 1,0 4,1 10,3 4,0 1,6 1,1-0,5 11,0 2,2 22,4 0,6 21,7 21,5 0,6 20,1 0,4 17,1 32,2 2,6-1,5 0,3-4,0 2,8 2, Opieka zdrowotna 16,1-1,6 18,5 14,6-2, Pozostała indywidualna działalność usługowa 1,9-1,7 2,8 5,5-0, Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych Działalność związana z grami losowymi i zakładami wzajemnymi Działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców 7,6-1,7 0,9 24,7 6,7 3,7-1,8-4,9 8,0 9,1 1,9-1,9 4,7 1,9-2, Transport lądowy oraz transport rurociągowy -1,7-2,7-1,0 7,4-0, WOJ. MAZOWIECKIE OGÓŁEM Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi 0,4-3,5 0,2 11,8 0,3 41

42 Wartość dodana TFP Pracujący Kapitał Wart.dodana / prac. L.p. Nr PKD Nazwa działu / sekcji PKD zmiana procentowa 2012/2011 stopień zużycia kapitału wynikający z F-01 przedsiębiorstw mazowieckich Produkcja artykułów spożywczych 4,4-5,1 4,0 19,1 0, Działalność usługowa w zakresie informacji -0,1-5,2 0,1 36,4-0, Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana Działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo, programów telewizyjnych, nagrań dźwiękowych i muzycznych Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi 0,8-5,5 0,2 21,7 0,6-2,2-6,1 3,5 10,3-5,5-1,1-6,9-0,6 12,0-0, Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 15,0-7,1-10,9 70,6 29, Zakwaterowanie -10,0-8,2-9,5 12,6-0, Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 15,5-8,3 30,0 18,4-11, Produkcja odzieży -1,8-8,4 0,3 40,1-2, Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania Działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe Magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport -4,6-9,9 4,1 9,6-8,3-9,1-10,2-1,1 9,4-8,1-13,8-11,5-4,9 13,2-9,4-0,2-12,1 4,1 31,1-4,2 8,3-12,9 13,6 46,0-4,6-8,9-13,4 0,2 30,0-9, Produkcja urządzeń elektrycznych -5,1-13,7 1,3 22,9-6, Finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych 6,0-14,2 10,4 30,3-4, Nadawanie programów ogólnodostępnych i abonamentowych Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych -3,9-14,8 1,0 26,7-4,9-4,1-14,9 9,3 17,7-12, Telekomunikacja -6,8-15,8-3,9 22,4-3, Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych -15,1-16,2-4,8 21,1-10, Produkcja napojów -18,6-18,7-20,9 14,3 2, Działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne -12,9-18,4-1,6 25,7-11, Wynajem i dzierżawa -16,0-23,5-5,6 20,4-11, Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych -16,1-21,8 3,4 12,5-18, Produkcja metali -23,7-28,5 0,4 15,8-24, Produkcja pozostałego sprzętu transportowego -37,7-31,0-18,7 22,7-23, Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków -33,3-33,6-2,4 9,4-31,7 42

43 L.p. Nr PKD Nazwa działu / sekcji PKD Wartość dodana TFP Pracujący Kapitał Wart.dodana / prac. zmiana procentowa 2012/2011 stopień zużycia kapitału wynikający z F-01 przedsiębiorstw mazowieckich Działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem Pozostała działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności z nią związane 12,8-21,5 - -7, ,8-1,9-27,5 Uwagi: 1) kapitał = kapitał netto; 2) zmiany procentowe TFP, pracujących i kapitału netto nie sumują się do zmiany procentowej wartości dodanej; ze wzrostu na ln(va) wynika, że logarytm wartości dodanej jest równy sumie logarytmów dynamiki poszczególnych składowych, przy czym logarytmy dynamiki pracy i kapitału zostały przeważone odpowiednio przez α i (1- α), obrazujące stopień ich zaangażowania w wytworzenie wartości dodanej; 3) na żółto zaznaczono relatywnie wysokie wzrosty lub wysokie wartości wskaźnika wydajności pracy, na szaro relatywnie wysokie spadki lub znaczące spadki wydajności pracy; 4) pozycja Działy, dla których dostępne dane, ogółem oznacza łącznie wszystkie działy, które zostały wyszczególnione w powyższej tabeli. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z F-01 mazowieckich przedsiębiorstw 43

44 Tabela 10 Dynamika wartości dodanej, łącznej produktywności czynników pracy (TFP), liczby pracujących i kapitału netto oraz wartości dodanej w przeliczeniu na liczbę pracujących, w latach (zmiana procentowa, w %) L.p. Nr PKD WOJ. MAZOWIECKIE OGÓŁEM 1 29 Nazwa działu / sekcji PKD Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli Wartość dodana TFP Pracujący Kapitał Wart.dodana / prac. 28,8-9,5 0,8 70,0 27,7 15,0-12,5-3,1 51,0 18,7 28,9 74,9-39,5 131,0 113, Badania naukowe i prace rozwojowe 205,8 49,5 120,1 8,2 38, Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 65,0 35,0-8,8 31,6 80, Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 44,2 43,1 6,5-7,1 35, Transport lądowy oraz transport rurociągowy 1,3 52,1-38,5 18,9 64, Działalność związana z administracyjną obsługą biura i pozostała działalność wspomagają Roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej i Roboty specjalistyczne 195,3 24,3 172,5 36,5 8,4 41,4 18,3 22,2 7,7 15, Pozostała indywidualna działalność usługowa 74,4 17,6 36,7 32,8 27, Działalność związana z zatrudnieniem 71,4 11,2 31,4 187,1 30, Produkcja pozostałego sprzętu transportowego -13,3 14,0-33,3 80,3 30, Działalność detektywistyczna i ochroniarska 23,7 3,3-10,6 223,3 38, Zakwaterowanie 9,2-2,0-4,5 38,2 14, Produkcja metali 20,4-3,4 16,3 31,1 3, Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 102,7-4,9 42,5 345,2 42, Opieka zdrowotna 96,0-5,6 97,7 96,0-0, Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi 92,8-5,9 87,9 127,2 2,6 15,8-9,0 4,4 42,6 10, Działalność wydawnicza 8,9-9,0-4,5 74,1 14, Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 23,2-12,7 6,0 40,0 16, Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi 27,1-16,7-3,7 65,1 32, Produkcja artykułów spożywczych 29,6-19,1 5,3 96,7 23, Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 27,7-20,1-3,1 103,2 31, Reklama, badanie rynku i opinii publicznej 26,6-20,9-0,2 158,2 26, Pozostała produkcja wyrobów 53,6-22,8-4,2 96,2 60, Produkcja odzieży -0,1-23,6-23,4 317,7 30, Produkcja mebli -11,3-23,9-19,3 60,4 9, Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych Działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne -37,9-24,4-45,6 42,7 14,2 21,9-25,8 33,3 167,7-8, Produkcja urządzeń elektrycznych 12,5-30,3 11,6 54,8 0, Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 42,3-31,7 9,6 281,9 29, DZIAŁY, DLA KTÓRYCH DOSTĘPNE DANE, OGÓŁEM Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń Działalność usługowa związana z utrzymaniem porządku w budynkach i zagospodarowaniem terenów zieleni zmiana procentowa 2012/2008 stopień zużycia kapitału wynikający z F-01 przedsiębiorstw mazowieckich 26,9-30,9 12,9 86,0 12,4 14,1-31,5 7,7 92,2 5,9 44

45 L.p. Nr PKD Nazwa działu / sekcji PKD Wartość dodana TFP Pracujący Kapitał zmiana procentowa 2012/2008 Wart.dodana / prac. stopień zużycia kapitału wynikający z F-01 przedsiębiorstw mazowieckich Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 14,3-31,8 20,5 78,7-5,1-27,1-31,6-21,5 92,4-7,1 16,0-39,5-9,9 172,1 28, Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych -34,3-39,0-39,8 158,2 9, Produkcja papieru i wyrobów z papieru 34,2-53,3 3,7 243,4 29, Produkcja napojów -37,7-52,2-33,9 42,1-5, Działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo, programów telewizyjnych, nagrań dźwiękowych i muzycznych Działalność związana z grami losowymi i zakładami wzajemnymi Działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe Finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych Nadawanie programów ogólnodostępnych i abonamentowych -42,8-52,5-24,5 66,2-24,2-5,8-57,7-12,8 34,1 8,0 56,8-64,2 64,8 277,6-4,8 46,1-68,1 66,0 342,8-12,0 15,8-90,9-23,2 136,8 50,8-8,9-59,4-3,8 140,1-5, Działalność usługowa w zakresie informacji 6,4-70,1 34,7 288,0-21, Wynajem i dzierżawa -0,7-65,4 34,6 149,7-26, Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków -23,0-54,0 8,9 40,8-29,3-35,5-52,7-2,9 59,8-33, Telekomunikacja -27,4-83,2-23,4 186,3-5, Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody 175,4-131,7-18, Magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport 75,3-208, , Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 55,1 - -3,5-60, Działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem Działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji Działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności z nią związane 51,1-76, ,1 49,5-50,3 - -0,5 22, ,1-18,9-12, ,9 Uwagi: 1) kapitał = kapitał netto; 2) zmiany procentowe TFP, pracujących i kapitału netto nie sumują się do zmiany procentowej wartości dodanej; ze wzrostu na ln(va) wynika, że logarytm wartości dodanej jest równy sumie logarytmów dynamiki poszczególnych składowych, przy czym logarytmy dynamiki pracy i kapitału zostały przeważone odpowiednio przez α i (1- α), obrazujące stopień ich zaangażowania w wytworzenie wartości dodanej; 3) na żółto zaznaczono relatywnie wysokie wzrosty lub wysokie wartości wskaźnika wydajności pracy, na szaro relatywnie wysokie spadki lub znaczące spadki wydajności pracy; 4) pozycja Działy, dla których dostępne dane, ogółem oznacza łącznie wszystkie działy, które zostały wyszczególnione w powyższej tabeli. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z F-01 mazowieckich przedsiębiorstw 45

46 3.4 Skupiska i dynamika rozwoju branż wysokiej i średnio-wysokiej techniki oraz usług opartych na wiedzy w subregionach W podrozdziale przedstawiono analizę znaczenia branż o wyższym poziomie technologicznym i opartych na wiedzy w gospodarce poszczególnych subregionów mazowieckich. Branże te są zarówno głównym źródłem prac B+R, jak też wspierają procesy innowacyjne innych branż. Analiza branż wysokiej techniki i opartych na wiedzy dla poziomu subregionów została przeprowadzona dla działów PKD w oparciu o następujące wskaźniki: 1. Dynamiki liczby przedsiębiorstw, pracujących i przychodów netto ze sprzedaży dla podmiotów zatrudniających 10 i więcej pracowników w okresie 2012/ Relatywnej dynamiki tj. dynamiki w branży w subregionie do dynamiki w branży w Polsce 2012/2005 w ujęciu liczby przedsiębiorstw, pracujących i przychodów netto ze sprzedaży dla podmiotów zatrudniających 10 i więcej pracowników w okresie 2012/ Współczynnika LQ dla 2012 roku tj. współczynnika lokalizacji obliczonego jako relacja udziału liczby przedsiębiorstw, pracujących i przychodów netto ze sprzedaży danego działu PKD w całkowitej liczbie przedsiębiorstw, pracujących i przychodów netto ze sprzedaży w subregionie do udziału liczby przedsiębiorstw, pracujących i przychodów netto ze sprzedaży tego działu PKD w całkowitej liczbie przedsiębiorstw, pracujących i przychodów netto ze sprzedaży w Polsce. Wartość LQ powyżej 1,25 wskazuje na istotną koncentrację przedsiębiorstw branży, pracujących w branży czy przychodów netto branży w subregionie. Ponadto, obliczono sumę wskaźników relatywnej dynamiki i LQ w powyższych przekrojach (liczby podmiotów, pracujących i przychodów netto ze sprzedaży) dla poszczególnych subregionów. Tabele prezentują wartości powyższych wskaźników dla branż przemysłowych wysokiej i średniowysokiej techniki, usług wysokiej techniki oraz opartych na wiedzy z subregionów ciechanowsko-płockiego, ostrołęcko-siedleckiego, radomskiego, miasta Warszawa, subregionu warszawskiego wschodniego i warszawskiego zachodniego uszeregowane według malejącej wartości wskaźnika sumy relatywnej dynamiki. Za branże przemysłowe wysokiej techniki, według PKD 2007 należy uznać takie jak: Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych, Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych, Produkcja statków powietrznych, statków kosmicznych i podobnych maszyn. Przemysłowe branże średnio-wysokiej techniki: Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, Produkcja broni i amunicji, Produkcja urządzeń elektrycznych, Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana, Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli Produkcja lokomotyw kolejowych oraz taboru szynowego, 46

47 Produkcja wojskowych pojazdów bojowych, Produkcja sprzętu transportowego, gdzie indziej niesklasyfikowana, Produkcja urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, włączając dentystyczne. Usługi wysokiej techniki: Działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo, programów telewizyjnych, nagrań dźwiękowych i muzycznych, Nadawanie programów ogólnodostępnych i abonamentowych, Telekomunikacja, Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana, Działalność usługowa w zakresie informacji, Badania naukowe i prace rozwojowe. Usługi oparte na wiedzy: Transport wodny, Transport lotniczy, Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe, Działalność firm centralnych (head offices), doradztwo związane z zarządzaniem, Działalność w zakresie architektury i inżynierii, badania I analizy techniczne, Reklama, badanie rynku i opinii publicznej, Pozostała działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, Działalność związana z zatrudnieniem, Działalność detektywistyczna i ochroniarska, Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, Działalność wydawnicza, Działalność weterynaryjna, Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, Edukacja, Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, Działalność związana z kultura, rekreacją i sportem. 7 Subregion ciechanowsko-płocki W subregionie ciechanowsko-płockim nie występuje przemysł wysokiej ani średnio-wysokiej techniki. Z usług wysokiej techniki zlokalizowana jest tu działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki, ale nie ma wyróżniającego się na tle kraju skupiska tej branży. Z usług opartych na wiedzy w subregionie występuje ponadprzeciętne w stosunku do średniej krajowej skupisko opieki zdrowotnej oraz branży reklama i badanie opinii społecznej, które jednocześnie cechowało się wzrostem liczby przedsiębiorstw, pracujących i przedsiębiorstw w 2012 r. w porównaniu z Ponadto w subregionie występuje działalność w zakresie architektury i inżynierii. 7 GUS (2014) Nauka i technika, Warszawa 47

48 Subregion ostrołęcko-siedlecki W subregionie ostrołęcko-siedleckim z branży średnio-wysokiej techniki występuje produkcja pojazdów samochodowych, natomiast nie występuje działalność przemysłowa wysokiej techniki. Na tym obszarze zlokalizowane są przedsiębiorstwa informatyczne, lecz nie tworzą wyróżniającego się w skali kraju skupiska. Występuje istotne skupisko branży z zakresu usług opartych na wiedzy tj. opieki zdrowotnej, która jednocześnie wykazuje wysoką dynamikę rozwoju. Subregion radomski W subregionie radomskim występują istotne i rozwijające się skupiska branż średnio wysokiej techniki w postaci przemysłu chemicznego i maszynowego. Z usług opartych na wiedzy obecne są tu natomiast istotne skupiska działalności wydawniczej oraz opieki zdrowotnej, ponadto znajdują się na tym obszarze przedsiębiorstwa z branży działalność detektywistyczna i ochroniarska. Subregion Miasto Warszawa W Subregionie Miasto Warszawa występuje istotne skupisko dwóch branż przemysłowych wysokiej techniki tj. produkcji podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych, a także produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych. Obecne są również przedsiębiorstwa z branży produkcji pozostałego sprzętu transportowego, a w ramach tego działu jest wysoko technologiczna produkcja pojazdów lotniczych. Przemysł średniowysokiej techniki w Warszawie reprezentuje przemysł maszynowy, przemysł chemiczny, produkcja urządzeń elektrycznych, ale wskazane sektory nie tworzą wyróżniających się na tle kraju skupisk. Spośród branż usług wysokiej techniki w Warszawie występują istotne w skali kraju skupiska działalności związanej z nagrywaniem filmów, informatyki, telekomunikacji oraz badań naukowych i prac rozwojowych. Z usług opartych na wiedzy w Warszawie są zlokalizowane istotne w skali kraju skupiska takich branż jak: działalność twórcza związana z kulturą i rozrywką, edukacja, działalność wydawnicza, działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne, reklama, badanie rynku i opinii publicznej, działalność związana z zatrudnieniem, finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych, działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne, działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe, działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem, działalność detektywistyczna i ochroniarska. Ponadto, występują na tym obszarze podmioty z sektora ochrony zdrowia, ale nie występuje jej wyróżniające się w skali kraju skupisko, a także transport lotniczy. 48

49 Subregion warszawski wschodni W subregionie warszawskim wschodnim zlokalizowane jest istotne w skali kraju skupisko branży wysokiej techniki w postaci przemysłu farmaceutycznego, zaś z przemysłu średnio wysokiej techniki produkcji urządzeń elektrycznych, produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli, produkcji maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanej oraz produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych; przy czym w przypadku przemysłu samochodowego nie ma istotnego skupiska. Z usług opartych na wiedzy występują: działalność wydawnicza (istotne skupisko), działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe, działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne; działalność związana z administracyjną obsługą biura i pozostała działalność wspomagająca prowadzenie działalności gospodarczej (istotne skupisko). Subregion warszawski zachodni W subregionie warszawskim zachodnim występuje istotne skupisko przemysłu chemicznego, a także reprezentanci branż średnio wysokiej techniki jak: produkcja urządzeń elektrycznych, produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana oraz produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli. Z usług wysokiej techniki jest tu telekomunikacja i informatyka, ale bez istotnych w skali kraju skupisk, choć udział telekomunikacji w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w subregionie jest nieznacznie większy niż średnio w Polsce. Z usług opartych na wiedzy są tu istotne w skali kraju skupiska takich branż jak: działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem oraz działalność związana z zatrudnieniem. Ponadto, obecne są branże oparte na wiedzy jak: działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne; działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe; działalność detektywistyczna i ochroniarska oraz reklama, badanie rynku i opinii publicznej. Podsumowując, zdecydowanie najwięcej działalności potencjalnie najbardziej innowacyjnej tj. przemysłu wysokiej i średnio wysokiej techniki oraz usług wysokiej techniki i opartych na wiedzy występuje w Mieście Warszawa, kolejno w subregionie warszawskim wschodnim i zachodnim, na trzecim miejscu należy wymienić subregion radomski, zaś na czwartym ostrołęcko-siedlecki i ciechanowsko-płocki. 49

50 Tabela 11 Subregion ciechanowsko-płocki Dział PKD Dynamika 2012/2005 Dynamika do dynamiki w Polsce LQ 2012 suma dynamika relatywna Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębior stw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębio rstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi 73 Reklama, badanie ,07 12,58 7,06 1,07 0,92 0,02 22,70 2,02 rynku i opinii publicznej 86 Opieka zdrowotna ,98 1,54 1,14 0,60 1,03 0,18 3,66 1,80 62 Działalność związana bd bd bd bd bd bd 0,44 0,11 0,01 0,00 0,56 z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana 71 Działalność w bd bd bd bd bd bd 0,78 1,11 0,15 0,00 2,04 zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS Tabela 12 Subregion ostrołęcko-siedlecki suma LQ Dział PKD Liczba przedsiębiorstw Dynamika 2012/2005 Dynamika do dynamiki w Polsce LQ 2012 Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi suma dynamika suma LQ 86 Opieka zdrowotna ,14 3,79 3,15 0,62 1,34 1,50 8,08 3,47 29 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli bd bd bd bd bd bd 0,96 0,21 0,10 bd 1,28 50

51 62 Działalność związana z bd bd bd bd bd bd 0,35 0,10 0,07 bd 0,51 oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS Tabela 13 Subregion radomski Dział PKD Liczba przedsiębiorstw Dynamika 2012/2005 Dynamika do dynamiki w Polsce LQ 2012 Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi suma dynamika suma LQ 20 Produkcja ,04 1,17 3,66 1,30 1,08 0,91 5,87 3,29 chemikaliów i wyrobów chemicznych 28 Produkcja maszyn i ,02 1,94 1,84 1,15 1,89 1,77 4,79 4,81 urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 80 Działalność ,36 0,60 1,27 0,69 0,12 0,25 3,23 1,06 detektywistyczna i ochroniarska 58 Działalność ,30 0,48 1,23 1,36 0,91 0,51 3,01 2,78 wydawnicza 86 Opieka zdrowotna bd bd bd bd bd bd 1,07 0,44 0,47 0,00 1,97 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS 51

52 Tabela 14 Subregion Miasto Warszawa Dział PKD Dynamika 2012/2005 Dynamika do dynamiki w Polsce LQ 2012 Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi suma dynamika suma LQ 90 Działalność twórcza ,88 6,48 7,05 5,86 4,81 4,26 15,40 14,93 związana z kulturą i rozrywką 85 Edukacja ,49 2,79 2,33 1,95 1,48 1,70 6,61 5,13 59 Działalność związana z ,09 2,18 2,72 6,37 3,60 3,65 5,99 13,62 produkcją filmów, nagrań wideo, programów telewizyjnych, nagrań dźwiękowych i muzycznych 28 Produkcja maszyn i ,38 1,03 1,31 0,43 0,25 0,38 3,72 1,06 urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 58 Działalność wydawnicza ,23 1,22 1,17 3,40 3,09 3,06 3,61 9,55 71 Działalność w zakresie ,15 1,23 1,21 1,73 1,00 1,19 3,59 3,92 architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne 86 Opieka zdrowotna ,24 1,18 1,10 0,61 0,60 0,91 3,52 2,12 20 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych ,03 1,07 1,14 0,78 0,54 0,52 3,24 1,84 61 Telekomunikacja ,13 0,92 0,96 3,26 4,14 4,06 3,00 11,45 73 Reklama, badanie rynku i opinii publicznej 21 Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 26 Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i ,01 0,78 0,94 4,83 3,13 3,69 2,72 11,65 bd bd bd bd bd bd 1,86 1,22 1,16 0,00 4,24 bd bd bd bd bd bd 1,14 0,35 0,28 0,00 1,77 52

53 optycznych 27 Produkcja urządzeń elektrycznych 30 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego bd bd bd bd bd bd 0,60 0,64 0,90 0,00 2,14 bd bd bd bd bd bd 0,24 0,06 0,03 0,00 0,33 51 Transport lotniczy bd bd bd bd bd bd 0,00 0,00 62 Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana 64 Finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych 66 Działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne 69 Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe 70 Działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem 72 Badania naukowe i prace rozwojowe 80 Działalność detektywistyczna i ochroniarska 82 Działalność związana z administracyjną obsługą biura i pozostała działalność wspomagająca prowadzenie działalności gospodarczej Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS bd bd bd bd bd bd 2,71 1,68 2,13 0,00 6,52 bd bd bd bd bd bd 4,03 3,62 2,99 0,00 10,64 bd bd bd bd bd bd 3,33 2,83 1,37 0,00 7,53 bd bd bd bd bd bd 3,37 1,77 2,59 0,00 7,73 bd bd bd bd bd bd 4,29 3,07 2,05 0,00 9, bd bd bd 3,19 2,61 2,50 0,00 8,30 bd bd bd bd bd bd 1,48 1,31 2,26 0,00 5,05 bd bd bd bd bd bd 2,08 1,65 1,56 0,00 5,29 53

54 Tabela 15 Subregion warszawski wschodni Dział PKD Dynamika 2012/2005 Dynamika do dynamiki w Polsce LQ 2012 suma dynamika relatywna Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi suma LQ 27 Produkcja urządzeń elektrycznych ,45 2,30 2,43 1,72 1,25 0,83 8,18 3,81 29 Produkcja pojazdów ,81 2,61 1,47 0,65 0,36 0,03 5,88 1,04 samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli 28 Produkcja maszyn i ,20 1,97 2,01 0,94 1,15 0,95 5,18 3,04 urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 58 Działalność wydawnicza ,62 1,63 1,77 0,57 1,24 1,41 4,02 3,22 20 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 21 Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 69 Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe 71 Działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne 82 Działalność związana z administracyjną obsługą biura i pozostała działalność wspomagająca prowadzenie działalności gospodarczej Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS ,97 0,98 0,81 3,01 8,08 8,54 2,76 19,63 bd bd bd bd bd bd 6,29 6,34 5,12 0,00 17,76 bd bd bd bd bd bd 0,76 0,46 0,49 0,00 1,71 bd bd bd bd bd bd 0,43 0,54 0,33 0,00 1,30 bd bd bd bd bd bd 1,48 0,66 0,38 0,00 2,52 54

55 Tabela 16 Subregion warszawski zachodni Dział PKD Dynamika 2012/2005 Dynamika do dynamiki w Polsce LQ 2012 Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Liczba przedsiębiorstw Liczba pracujących Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi suma dynamika suma LQ 69 Działalność prawnicza, 300,00 352,94 450,96 1,32 0,95 1,51 0,56 0,18 0,09 3,78 0,83 rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe 80 Działalność 183,33 118,71 140,40 1,66 1,22 0,86 1,06 0,68 0,32 3,74 2,07 detektywistyczna i ochroniarska 61 Telekomunikacja 133,33 68,57 121,45 0,95 0,84 1,13 1,04 0,28 0,05 2,92 1,37 73 Reklama, badanie rynku i opinii publicznej 82 Działalność związana z administracyjną obsługą biura i pozostała działalność wspomagająca prowadzenie działalności gospodarczej 233,33 69,07 48,35 1,43 0,68 0,37 0,80 0,49 0,22 2,48 1,51 200,00 102,71 41,93 0,90 0,22 0,08 1,43 0,64 0,47 1,21 2,54 20 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 27 Produkcja urządzeń elektrycznych 28 Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 29 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli bd bd bd bd bd bd 1,64 2,88 1,36 0,00 5,88 bd bd bd bd bd bd 0,76 0,36 0,28 0,00 1,40 bd bd bd bd bd bd 0,88 0,44 0,23 0,00 1,55 bd bd bd bd bd bd 0,60 0,74 0,64 0,00 1,98 55

56 62 Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana bd bd bd bd bd bd 0,24 0,10 0,05 0,00 0,39 70 Działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem 71 Działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne bd bd bd bd bd bd 1,22 0,80 1,39 0,00 3,41 bd bd bd bd bd bd 0,26 0,57 0,40 0,00 1,22 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS 56

57 3.5. Wpływ przedsiębiorstw prowadzących prace B+R na gospodarkę województwa mazowieckiego Dla zbadania wpływu branż innowacyjnych, a szczególnie prowadzących prace badawczorozwojowe na rozwój województwa mazowieckiego wyznaczono istotne skupiska liczby pracujących w branżach innowacyjnych w 2008 roku w powiatach przy wykorzystaniu współczynnika lokalizacji LQ. Za istotne skupiska danej branży w danym powiecie uznano takie, dla których wskaźnik LQ wyniósł ponad 1 tj. udział zatrudnienia w branży w powiecie jest większy niż przeciętna dla kraju. Branże innowacyjne zostały wyznaczone na podstawie trzech zmiennych, tj. udziału przychodów ze sprzedaży innowacji w całkowitych przychodach w branżach w latach , średniego udziału nakładów na badania i rozwój w nakładach na innowacje branż w 2006 i 2008 roku, udziału przedsiębiorstw innowacyjnych, tj. takich, które poniosły nakłady na innowacje w branżach w 2008 roku. Wskaźnik syntetyczny powstał, jako suma wystandaryzowanych wartości powyższych trzech zmiennych. Branże najbardziej innowacyjne w Polsce w latach na podstawie wskaźnika syntetycznego to: informatyka; produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych; ubezpieczenia i fundusze emerytalno-rentowe; produkcja pozostałego sprzętu transportowego; wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych; produkcja maszyn biurowych i komputerów; produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków; produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep; pośrednictwo finansowe, z wyjątkiem ubezpieczeń i funduszów emerytalno- rentowych; produkcja maszyn i aparatury elektrycznej oraz produkcja wyrobów chemicznych. W analizie jako branżę innowacyjną uwzględniono także naukę. Wyznaczono trzy zmienne odzwierciedlające branże innowacyjne tj. liczbę istotnych skupisk pracujących w branżach innowacyjnych w powiecie, liczbę pracujących w branżach innowacyjnych w powiecie w 2008 r. oraz dynamikę liczby pracujących w branżach innowacyjnych 2008/2004. Przeprowadzono analizy ekonometryczne uwzględniające powyższe zmienne oraz zmienne odzwierciedlające poziom dochodów i ich dynamikę w powiecie (wpływy gmin z PIT, wynagrodzenia), rynek pracy (dynamika pracujących, stopa bezrobocia), czy inwestycje gmin i przedsiębiorstw, a także zmienne odzwierciedlające potencjał dużych firm w powiecie (przychody na mieszkańca, udział zatrudnienia w dużych firmach, liczba dużych firm na 100 tys. mieszkańców). Oszacowano poprawne modele uwzględniające zmienną liczbę skupisk branż innowacyjnych w powiatach. Mapa 3 przedstawia liczbę tych skupisk jak z niej wynika koncentrują się one głównie w aglomeracji warszawskiej. 57

58 Mapa 3 Liczba istotnych skupisk pracujących w branżach innowacyjnych w powiatach w 2008 r. Źródło: Opracowanie własne w QGIS Oszacowane modele liniowe i przestrzenne (przedstawione w tabelach 17 i 18) pokazały pozytywny wpływ obecności branż innowacyjnych na rynek pracy w danym powiecie, a także w okolicznych powiatach. Na podstawie oszacowań modelu liniowego, wzrost liczby istotnych skupisk pracujących w branżach innowacyjnych w 2008 roku w powiecie powodował spadek stopy bezrobocia w danym powiecie w 2012 o 13% przy niezmienionej wartości średniorocznych realnych inwestycji firm w cenach stałych w zł na mieszkańca. Z kolei wzrost średniorocznych inwestycji firm w latach na mieszkańca o 1 zł powodował spadek stopy bezrobocia w powiecie o 0,0008%, przy niezmienionej liczbie skupisk branż innowacyjnych. Na co wskazuje model przestrzenny większa liczba skupisk branż innowacyjnych w 2008 roku powodowała obniżenie stopy bezrobocia w 2012 roku w danym powiecie, a także w powiatach posiadających wspólną granicę oraz powiatach sąsiednich drugiego rzędu. 8 Pozytywny wpływ większej liczby branż innowacyjnych obejmuje więc dany i co najmniej dwa otaczające dany powiat rzędy powiatów sąsiednich. Ponadto niższa stopa bezrobocia w okolicznych powiatach wpływała na obniżenie stopy bezrobocia w danym powiecie. Wyższe średnioroczne realne inwestycje przedsiębiorstw w okresie w powiecie powodowały także niższą stopę bezrobocia w danym powiecie w 2012 roku. W tym przypadku nie zanotowano jednak wpływu na okoliczne powiaty. Ponadto zdiagnozowano pozytywny wpływ większej liczby istotnych skupisk zatrudnienia w branżach innowacyjnych w 2008 roku na wyższe średnioroczne wynagrodzenia w powiecie w 8 W modelach przestrzennych nie dokonuje się bezpośredniej interpretacji parametrów. 58

59 porównaniu ze średnią krajową w latach przy innych zmiennych stałych. Odnotowano również pozytywny wpływ na wyższe wynagrodzenia w powiecie wyższych przychodów przedsiębiorstw z listy 500 największych firm w przeliczeniu na mieszkańca w 2012 roku. Wzrost liczby istotnych skupisk pracujących w branżach innowacyjnych w powiecie w 2008 roku o 1 powodował wzrost średniorocznych wynagrodzeń na mieszkańca w stosunku do średniej krajowej w latach w powiecie o 5,52, przy niezmienionych przychodach przedsiębiorstw z listy 500 na mieszkańca, zaś wzrost przychodów przedsiębiorstw z listy 500 na mieszkańca w 2012 roku o 1 tys. zł w powiecie powodował wzrost średniorocznych wynagrodzeń w stosunku do średniej krajowej w latach w powiecie o 0,042, przy niezmienionej liczbie istotnych skupisk pracujących w branżach innowacyjnych w powiecie. Zarówno obecność innowacyjnych branż, jak i dużych firm wpływa pozytywnie na dochody w powiatach. Zaobserwowano także pozytywny wpływ obecności skupisk branż innowacyjnych, a także większych przychodów dużych firm na wyższe wynagrodzenia w powiatach posiadających wspólną granicę. Ponadto wyższe wynagrodzenia w okolicznych powiatach wpływają pozytywnie na wyższe wynagrodzenia w danym powiecie. Tabela 17 Modele liniowe dla powiatów województwa mazowieckiego 9 (innowacje) Zmienne niezależne Współczynnik (p) Współczynnik determinacji R 2 ZZ: Logarytm stopy bezrobocia rejestrowanego 2012 w % (KMNK) Liczba istotnych skupisk branż innowacyjnych wg liczby pracujących 2008 (LQ>1) Średnioroczne realne inwestycje firm w cenach stałych w zł na mieszkańca -0,131 (0,002) 53% -0, (0,006) ZZ: Średnioroczne wynagrodzenia w stosunku do średniej krajowej (KMNK) Liczba istotnych skupisk branż innowacyjnych wg liczby pracujących 2008 (LQ>1) Przychody przedsiębiorstw z Listy 500 na mieszkańca w tys. zł w 2012 Źródło: Obliczenia własne w GRETL 5,52 (0,00001) 54,3% 0,042 (0,0013) 9 Oprócz zmiennych niezależnych wymienionych w tabeli, w każdej regresji była jeszcze stała. Każda z przedstawionych regresji cechowała się właściwymi wartościami testów (p>0,1) specyfikacji RESET, na normalność rozkładu reszt i na heteroskedastyczność. (KMNK Klasyczna Metoda Najmniejszych Kwadratów) 59

60 Tabela 18 Modele przestrzenne dla powiatów województwa mazowieckiego (innowacje) Zmienne niezależne Współczynnik (p-value) (p- Współczynnik przestrzenny value)/ Współczynnik determinacji R 2 Testy dla modelu liniowego Model opóźnienia przestrzennego, macierz wspólnej granicy ZZ: : Logarytm stopy bezrobocia rejestrowanego 2012 w % (KMNK) Liczba istotnych skupisk branż innowacyjnych wg liczby pracujących 2008 (LQ>1) Średnioroczne realne inwestycje firm w cenach stałych w zł na mieszkańca -0,05 (0,0002) Rho=0,58 (0,000)/66%/ -0,0007 (0,44) AIC lag =-54 AIC lm =39 Indeks Morana a I p=0,0000; LM lag p=0,0000, Robust LM lag p=0,13; LM error p=0,00003 Robust LMerror p=0,5 Model opóźnienia przestrzennego, macierz wspólnej granicy ZZ: : Logarytm stopy bezrobocia rejestrowanego 2012 w % (KMNK) Liczba istotnych skupisk branż innowacyjnych wg liczby pracujących 2008 (LQ>1) -0,051 (0,0001) Rho=0,58(0,000)/ 65%/ AIC lag =-55 AIC lm =39 Model opóźnienia przestrzennego, macierz sąsiedztwa drugiego rzędu obejmująca też bezpośrednich sąsiadów ZZ: : Logarytm stopy bezrobocia rejestrowanego 2012 w % (KMNK) 10 Liczba istotnych skupisk branż innowacyjnych wg liczby pracujących 2008 (LQ>1) -0,064 (0,0000) Rho=0,67(0,0000)/ 57%/ AIC lag =-47 AIC lm =-39 j.w. j.w. Model opóźnienia przestrzennego, macierz wspólnej granicy ZZ: Średnioroczne wynagrodzenia w stosunku do średniej krajowej (KMNK) 11 Liczba istotnych skupisk branż innowacyjnych wg liczby pracujących 2008 (LQ>1) Przychody przedsiębiorstw z Listy 500 na mieszkańca w tys. zł w ,73 (0,0004) 0,045 (0,00001) Rho=0,44 (0,003)/64%/ AIC lag =310,6 AIC lm =321,5 Indeks Morana a I p=0,005; LM lag p=0,004, Robust LM lag p=0,06; LM error p=0,023 Robust LMerror p=0,6 Źródło: Obliczenia własne w GeoDa na podstawie danych GUS i Listy 500 największych przedsiębiorstw Polityki Podsumowując, innowacyjne branże, wyznaczone m.in. w oparciu o udział nakładów na B+R w całkowitych nakładach na innowacje wpływają więc pozytywnie na rynek pracy w okolicznych powiatach do drugiego rzędu sąsiedztwa, a także na dochody w regionie. 10 Dla macierzy sąsiedztwa trzeciego rzędu brak istotnych zależności przestrzennych 11 Dla macierzy sąsiedztwa drugiego rzędu brak istotnych zależności przestrzennych 60

61 3.6. Działalność B+R jako czynnik wzrostu produktywności branż mazowieckich w oparciu o badania jakościowe prowadzone w ramach Mazowieckich Badań Regionalnych W podrozdziale przedstawiono wnioski dotyczące roli działalności B+R we wzroście produktywności przedsiębiorstw mazowieckich w oparciu o panele Delphi ekspertów branżowych 10 branż. W ramach projektu Mazowieckie Badania Regionalne w latach badane były, przy wykorzystaniu metody Delphi, branże przyszłościowe oraz przechodzące restrukturyzację województwa mazowieckiego, wyznaczone m.in. na podstawie wzrostu/spadku TFP w branży na poziomie działu PKD 2007 oraz wartości współczynnika lokalizacji dla liczby pracujących w subregionach. Współczynnik przyjmuje wartość powyżej 1,25, co wskazuje na występowanie istotnej koncentracji zatrudnienia w branży w subregionie w porównaniu ze średnią krajową. 12 W ramach 5 półrocznych raportów, jako branże przyszłościowe, badaniem objęto informatykę, przemysł farmaceutyczny, żywność ekologiczną, energetykę odnawialną oraz badania naukowe i prace rozwojowe. Informatyka oraz branża badania naukowe i prace rozwojowe stanowi przykład usług wysokiej techniki, przemysł farmaceutyczny jest klasyfikowany natomiast jako przemysł wysokiej techniki. Żywność ekologiczna została wybrana jako przyszłościowy kierunek rozwoju tradycyjnego przemysłu jakim jest przemysł spożywczy, zaś energetyka odnawialna jako przyszłościowy kierunek rozwoju energetyki. Spośród branż przechodzących restrukturyzację objęto badaniem nisko technologiczny przemysł skórzany, który jako jedyny może być scharakteryzowany jako branża schyłkowa dla województwa, tradycyjne branże produkcja napojów oraz przemysł meblarski, a także telekomunikację jako branżę usług wysokiej techniki oraz usługi finansowe i działalność wspierającą jako branżę usług opartych na wiedzy. Poszczególne panele Delphi obejmowały 10 ekspertów reprezentujących przedsiębiorstwa, izby gospodarcze, naukowców, instytucje regulujące poszczególne branże. Jedynie w przypadku przemysłu farmaceutycznego w panelu Delphi wzięło udział 8 ekspertów, zaś w przypadku przemysłu skórzanego 9, natomiast reprezentantów usług finansowych i działalności wspierającej było 11. Ze względu na odmienność branży badania naukowe i prace rozwojowe kwestionariusz różnił się od zastosowanego w odniesieniu do pozostałych branż. Jednym z celów badania była weryfikacja, czy w opinii ekspertów kluczowym czynnikiem wzrostu produktywności branż jest działalność badawczo-rozwojowa i innowacyjność, czynniki oparte na wiedzy i inne niż wzrost zaangażowania pracy i kapitału, jak dowodzi neoklasyczna teoria wzrostu. Tabela 19 przedstawia ranking czynników wzrostu produktywności jaki zaakceptowali dla swoich branż eksperci biorący udział w badaniu Delphi. Jak widać we wszystkich branżach, czynniki związane z innowacyjnością działalność B+R, innowacyjność produktowa, czy wdrożenie nowych technologii, choćby przez zakup nowych maszyn i urządzeń, czy innowacyjność w zakresie organizacji i zarządzania lub marketingu i sprzedaży, oraz dostęp do wykwalifikowanych pracowników stanowią istotne czynniki wzrostu produktywności branż. Potwierdza to twierdzenia neoklasycznej teorii wzrostu, czyli znaczenie postępu technologicznego dla wzrostu produktu, w tym przypadku branż. Wymienione w tabeli czynniki wzrostu produktywności pokazują, że poza dostępem do kapitału, wyróżnionym w formule funkcji produkcji oraz dekompozycji Solowa w oparciu o funkcję produkcji, a 12 Projekt realizowany przez CASE-Doradcy oraz Uczelnię Łazarskiego w latach , współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego, raporty z poszczególnych badań są zamieszczone na stronie 61

62 także poza innowacyjnością, eksperci wskazywali też wiele innych czynników wzrostu produktywności, jak uwarunkowania prawne, kosztowe dostęp do surowców, ceny wynajmu. Do kategorii czynników związanych z innowacyjnością, w jej systemowym ujęciu, należy też wymienić współpracę, szczególnie w postaci sieci B+R z instytucjami naukowymi, ale też z dostawcami, odbiorcami i konkurentami. Taka współpraca sprzyja wymianie wiedzy, a stąd jej multiplikacji i rozprzestrzenianiu i jest korzystna nie tylko w ujęciu przedsiębiorstw, czy branż, ale także szczególnie pobudza wzrost gospodarczy ze względu na korzyści zewnętrzne z wiedzy jakie ujawniają się podczas jej wymiany. W żadnej branży nie wymieniono czynnika wzrostu liczby pracowników, ale bardzo ważny w większości branż był dostęp do wykwalifikowanych pracowników. Obecnie nie sama liczba lecz jakość pracowników ma kluczowe znaczenie. Jednocześnie więc i ten czynnik wzrostu produktywności jest nośnikiem potencjału badawczo-rozwojowego i innowacyjności, podobnie jak transfer technologii tj. zakup nowych maszyn i urządzeń będzie zarówno zwiększał potencjał innowacyjny, jak i będzie uwidoczniony we wzroście zaangażowania kapitału. Poza innowacyjnością utożsamioną we wzroście zaangażowania pracy i kapitału eksperci wymieniali jednak wiele innych czynników związanych z innowacyjnością działalność B+R, innowacje technologiczne produktowe/usługowe, procesowe, marketingowe i zarządcze, które determinują produktywność przedsiębiorstw. Oznacza to, że koncepcja TFP renty Solowa odzwierciedla faktyczne procesy w gospodarce. Tabela 19 Ranking czynników wzrostu produktywności w branżach objętych badaniem Delphi Lp. IT Przemysł farmaceutyczny 1. Dostępność wykwalifikow anych pracowników, B+R, innowacje nowych organizacyjne i organizacji zarządcze 2. Silniejsza innowacyjność produktowa i działalność B+R 3. Innowacyjność marketingowa Większa innowacyjność - silniejsza działalność zarządzania, marketingu, silniejszy wdrożenie metod i transfer technologii z zagranicy Wzrost kwalifikacji pracowników, dostęp do wykwalifikowanej kadry a. Lepsze zdolności menadżerskie b. Pojawienie się lub silniejsza współpraca z uczelniami Żywność ekologiczna a. Dostęp do surowców po niższych kosztach b. Wzrost zainteresowania produktami ekologicznego społeczeństwa Kwestie związane z innowacyjnością rozwijanie nowych produktów, których poszukują klienci, albo kreowanie potrzeb na takie produkty Dofinansowanie przetwórstwa ekologicznego z UE, poprawa dostępności kapitału Energetyka odnawialna Dostępność kapitału finansowego Uwarunkowania prawne związane z OZE Pojawienie się i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii Badania naukowe i prace rozwojowe Dostępność kapitału finansowego/ dotacji/zleceń i kwalifikacje pracowników Poprawa infrastruktury B+R Uczestnictwo sieciach B+R w 4. Czynniki kosztowe Lepsza współpraca z dostawcami i odbiorcami, lepsza Lepsza współpraca z odbiorcami i dostawcami Czynniki związane z innowacyjnością Współpraca gospodarką z 62

63 5. Dostęp do kapitału finansowego Lp. Przemysł skórzany 1. Dostęp do surowców po cenach niższych niż konkurenci 2. Niższe koszty pracy niż u konkurencji 3. Pojawienie się i wykorzystanie alternatywnyc h źródeł energii; 4. Zakup nowych maszyn urządzeń; i współpraca z konkurentami,. Większy popyt - zwiększenie produkcji leków związane ze zwiększeniem się konsumpcji / potrzeb zdrowotnych. a. Lepsza współpraca z dostawcami i odbiorcami oraz z konkurentami b. Akceptacja społeczna inwestycji w OZE Produkcja napojów Produkcja mebli Telekomunikacj a Niższe koszty: pracy, surowców i energii Transfer technologii - zakup nowych maszyn, modernizacja zakładów Innowacje pozatechnologiczne - nowe metody org. i zarządzania, nowe metody organizacji sprzedaży a. Lepsza współpraca z dostawcami i odbiorcami b. Dostęp do kapitału finansowego Większa innowacyjność - zakup nowych maszyn i urządzeń, głównie sterowanych komputerowo, nowe metody marketingu i sprzedaży, nowe metody organizacji i zarządzania, działalność badawczorozwojowa Wzrost świadomości oraz kwalifikacji pracowników zarówno produkcyjnych jak i kadry zarządzającej. Lepszy i tańszy dostęp do materiałów importowanych poprzez bezpośredni kontakt z zagranicznym producentem tych materiałów (bez udziału pośredników). Zwiększenie konkurencyjności wśród dostawców, a tym samym szerszy i tańszy dostęp do surowców Czynniki związane z innowacyjnością Silniejsza współpraca konkurentami Poprawa dostępności kapitału finansowego z Lepsze zdolności menadżerskie Lepsze zdolności menadżerskie większy popyt - zwiększenie produkcji leków związane ze zwiększeniem się konsumpcji / potrzeb zdrowotnych Usługi finansowe i działalność wspierająca Czynniki związane z innowacyjnością Czynniki związane z kapitałem ludzkim Czynniki kosztowe Dostępność kapitału inwestycyjnego 63

64 5. Lepsza współpraca z dostawcami i odbiorcami 6. Wdrożenie nowych metod organizacji i zarządzania, marketingu i sprzedaży 7. Wzrost kwalifikacji pracowników 8. Poprawa dostępności kapitału.. Poprawa dostępności kapitału finansowego. Zwiększenie wydajności zarówno zużycia materiałowego jak i czasu pracy Źródło: Badania Delphi prowadzone w ramach Mazowieckich Badań Regionalnych Rankingi czynników wzrostu produktywności branż przedstawione w tabeli 19 wskazują na czynniki związane z innowacyjnością i wiedzą są najważniejsze w branżach wysokiej techniki i usługach opartych na wiedzy tj. informatyce, przemyśle farmaceutycznym, telekomunikacji i usługach finansowych oraz działalności wspierającej. Ponadto kluczowe znaczenie mają w badaniach naukowych i pracach rozwojowych, dla której to branży działalność B+R jest przedmiotem działalności. Należy zaznaczyć, że w panelu Delphi branży B+R uczestniczyło wielu przedstawicieli przedsiębiorstw prowadzących prace B+R, a nie tylko jednostek naukowych. W tym przypadku szczególnie ważne są, jako czynnik wzrostu produktywności, kwalifikacje pracowników i sieci B+R, a ponadto dostęp do kapitału na badania i infrastrukturą B+R. Wśród branż tradycyjnych najważniejsza okazała się innowacyjność w przemyśle meblarskim. Ponadto dość istotny czynnik innowacyjności występował w produkcji napojów oraz żywności ekologicznej, zaś średnio ważna w energetyce odnawialnej. Najmniej istotna okazała się innowacyjność w jedynej branży, która może być uznana za schyłkową dla województwa mazowieckiego tj. przemyśle skórzanym. Pokazuje to jednocześnie, że w uwarunkowaniach Polski obecnie bardzo ważna dla konkurencyjności branż jest innowacyjność i tylko takie branże, a nie branże pracochłonne i bazujące jedynie na tańszej pracy i surowcach, są w stanie utrzymać się na rynku. Podsumowując, eksperci branżowi wszystkich 10 branż z Mazowsza doceniają czynniki związane z innowacyjnością, a wśród nich działalność B+R, jako ważne dla wzrostu produktywności ich branż, choć nie zawsze są one wymieniane na pierwszym miejscu. Oznacza to, że rozszerzenie działalności B+R stymulujące większą innowacyjność powinno wpłynąć na wzrost konkurencyjności mazowieckich branż. 64

65 3.7. Analiza patentów i zgłoszeń patentowych W podrozdziale przedstawiono wnioski dotyczące potencjału badawczego przedsiębiorstw mazowieckich w oparciu o zgłoszone i uzyskane patenty. Analizę patentów przedsiębiorstw mazowieckich przeprowadzono na podstawie miesięcznych Wiadomości Urzędu Patentowego za lata dostępnych na stronie internetowej W sumie analizą objęto 267 patenty przedsiębiorstw - spółek zlokalizowanych w województwie mazowieckim. Należy szacować, że patenty przedsiębiorstw mazowieckich udzielone w latach stanowiły około 2% wszystkich patentów udzielonych w Polsce. Patenty te zostały zgłoszone do ochrony w latach Pozostałe patenty z województwa mazowieckiego to patenty jednostek naukowych nie obejmujące przedsiębiorstw oraz osób fizycznych, a także patenty podmiotów zagranicznych opiewające na wynalazki zgłoszone do ochrony w Polsce. Należy szacować, że pozostałych patentów jest relatywnie więcej niż patentów przedsiębiorstw. 267 patentów przedsiębiorstw z lat zostało przyznanych 108 przedsiębiorstwom. Najwięcej patentów przydzielono Przemysłowemu Instytutowi Telekomunikacji S.A. 40. Po 13 patentów uzyskały ABB Sp. z o.o. oraz Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Rafineryjnego S.A., po 11 uzyskały Grupa Powen-Wafapomp S.A., International Tobacco Machinery Poland Sp. z o.o., 9 - Bumar Elektronika S.A., po 5 otrzymały Adamed Sp. z o.o., Ammono Sp. z o.o. wraz z udziałem japońskiej korporacji Nichia, Invento Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Wdrożeniowe Armpol Sp. z o.o., PZ HTL S.A., po 4 Adaptronica Sp. z o.o., Eurico Sp. z o.o., Fabryka Broni Łucznik -Radom Sp. z o.o. i Wojskowa Akademia Techniczna, Festo Sp. z o.o., Komandor S.A. oraz Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Medbryt Sp. z o.o. i Instytut Tele i Radiotechniczny. Ponadto 10 przedsiębiorstw uzyskało po 3 patenty oraz 14 po 2 patenty. Przedsiębiorstwa, które zgłosiły największą liczbę patentówzostały przedstawione w tabeli 21. Tabela 20 Patenty przedsiębiorstw spółek w województwie mazowieckim w latach Rok suma zgłoszenie liczba patentów liczba przedsiębiorstw właścicieli patentów Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wiadomości Urzędu Patentowego UPRP 13 Nie wszystkie pliki dostępne do pobrania na stronie internetowej Urzędu Patentowego RP były poprawne i możliwe do odtworzenia, w związku z tym kilkanaście patentów zostało nieuwzględnionych. 65

66 Tabela 21 Przedsiębiorstwa o największej liczbie patentów w latach Liczba patentów w Nazwa przedsiębiorstwa latach PRZEMYSŁOWY INSTYTUT TELEKOMUNIKACJI SPÓŁKA AKCYJNA 13 ABB SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ OŚRODEK BADAWCZO-ROZWOJOWY PRZEMYSŁU RAFINERYJNEGO SPÓŁKA AKCYJNA 11 GRUPA POWEN-WAFAPOMP SPÓŁKA AKCYJNA INTERNATIONAL TOBACCO MACHINERY POLAND SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ 9 BUMAR ELEKTRONIKA SPÓŁKA AKCYJNA 5 ADAMED SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ AMMONO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ NICHIE CORP JP INVENTO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTWO INNOWACYJNO-WDROŻENIOWE ARMPOL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PZ HTL SPÓŁKA AKCYJNA 4 ADAPTRONICA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ EURICO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ FABRYKA BRONI ŁUCZNIK-RADOM SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ I WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA FESTO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ KOMANDOR SPÓŁKA AKCYJNA PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCYJNO-USŁUGOWE MEDBRYT SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ I INSTYTUT TELE I RADIOTECHNICZNY WARSZAWA (PL) 3 ALREH MEDICAL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ AQUAEL JANUSZ JANKIEWICZ SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ CENTRUM NAUKOWO-PRODUKCYJNE ELEKTRONIKI PROFESJONALNEJ RADWAR SPÓŁKA AKCYJNA CODIMEX SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ ECOENERGIA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ LINIA ZDROWIE NIEDZIELSKI CZERNICKA SPÓŁKA JAWNA MENNICA-METALE SZLACHETNE SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ REMO-KOTŁY MALITA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ W & B MOLD-WB SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ SPÓŁKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA CENTRUM NAUKOWO-PRODUKCYJNE ELEKTRONIKI PROFESJONALNEJ RADWAR SPÓŁKA AKCYJNA 2 AGWA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ NASKO SPÓŁKA Z O.O. TELEKOMUNIKACJA POLSKA SPÓŁKA AKCYJNA BIO-TECH SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PROMARK PRODUKCJA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ TERMOGUM SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ CLARITER POLAND SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTWO BRANŻOWE GAZOWNIA SERWIS SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ TRAKCJA POLSKA-PKRE SPÓŁKA AKCYJNA ENERGOMAR-NORD SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ SEVROLL-SYSTEM SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ WIEDEMANN-POLSKA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ I ZAKŁAD BIAŁORUSKIEGO UNIWERSYTETU PAŃSTWOWEGO NAUKOWO-BADAWCZY INSTYTUT ZAGADNIEŃ FIZYKOCHEMICZNYCH HEKSELMAN MIECZYSŁAW TYSZKA JANUSZ LUCIDUS SPÓŁKA CYWILNA TARCHOMIŃSKIE ZAKŁADY FARMACEUTYCZNE POLFA SPÓŁKA AKCYJNA Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wiadomości Urzędu Patentowego UPRP Rozkład terytorialny patentów mazowieckich przedsiębiorstw według siedziby firmy pokazuje dominację Warszawy i powiatów sąsiadujących z Warszawą (por. mapa 4). Ponadto, wyróżniają się 66

67 Płock i Radom. Najwięcej patentów 194 tj. 72,7% wszystkich patentów uzyskanych przez przedsiębiorstwa mazowieckie w latach przypadało na Warszawę, 19 na Radom, 18 na Płock, 12 na powiat warszawski zachodni. Ponadto po 5 patentów uzyskały przedsiębiorstwa posiadające siedzibę w powiecie mińskim i pruszkowskim, 4 firmy z powiatu nowodworskiego, zaś po 2 podmioty z powiatu legionowskiego i piaseczyńskiego. Po 1 patencie przypadło na powiaty wyszkowski, grodziski, sochaczewski, wołomiński, otwocki, płoński i m. Ostrołęka. Przedsiębiorstwa z pozostałych 26 powiatów nie uzyskały w latach patentów. W przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców najwięcej patentów otrzymały przedsiębiorstwa z Płocka 14,4, Warszawy 11,4, powiatu warszawskiego zachodniego 11,2, Radomia 8,6, powiatu nowodworskiego 5,2 oraz powiatów mińskiego 3,4 i pruszkowskiego 3,25. Tabela 22 Rozkład terytorialny patentów mazowieckich przedsiębiorstw w latach powiat suma Patenty na 100 tys. mieszk. Warszawa ,41 Płock ,44 nowodworski ,15 miński ,40 Radom ,57 sochaczewski ,17 legionowski ,88 pruszkowski ,25 warszawski ,23 zachodni grodziski ,17 wołomiński ,46 wyszkowski ,36 Ostrołęka ,87 otwocki ,83 piaseczyński ,23 płoński ,12 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wiadomości Urzędu Patentowego UPRP 67

68 Mapa 4 Liczba patentów przedsiębiorstw mazowieckich w latach w powiatach Źródło: Opracowanie własne w QGIS Mapa 5 Liczba patentów mazowieckich przedsiębiorstw na 100 tys. mieszkańców Źródło: Opracowanie własne w QGIS 68

69 Ponad 10% (27 patentów) wszystkich patentów przedsiębiorstw mazowieckich uzyskanych w latach zostało opracowanych na bazie współpracy z jednostkami naukowymi, innymi przedsiębiorstwami lub osobami fizycznymi. Większość patentów powstała w oparciu o współpracę z jednostkami naukowymi. Najwięcej, bo 11 z jednostkami naukowymi z województwa, 2 z jednostkami naukowymi z kraju poza regionem, 2 w konsorcjach z jednostkami naukowymi z regionu i z kraju poza regionem, 2 z zagraniczną jednostką naukową, 1 w konsorcjum z jednostką naukową z województwa i przedsiębiorstwem z województwa, 1 w konsorcjum z przedsiębiorstwem z kraju spoza regionu (z Poznania) oraz jednostkami naukowymi z województwa i kraju poza regionem. Ponadto 5 patentów uzyskało polskie innowacyjne przedsiębiorstwo Ammono z japońską korporacją Nichia. Jeden patent powstał na bazie współpracy dwóch przedsiębiorstw z województwa i 2 z osobami fizycznymi. Jednostki naukowe, z którymi przedsiębiorstwa uzyskały patenty to: a) z województwa - Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Instytut Maszyn Matematycznych, Instytut Tele- i Radiotechniczny, Politechnika Warszawska Wydział Chemiczny, Centrum Chemii Polimerów PAN, Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań Cobro, Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, Wojskowa Akademia Techniczna, Instytut Wysokich Ciśnień PAN, Instytut Geodezji i Kartografii, Instytut Energetyki, Instytut Chemii Organicznej PAN, b) z kraju poza województwem - Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia z Kędzierzyna-Koźle, Instytut Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników z Torunia, Instytut Nawozów Sztucznych z Puław oraz Akademia Medyczna z Gdańska, c) z zagranicy - Zakład Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego Naukowo-Badawczy Instytut Zagadnień Fizykochemicznych. W głównej mierze dominuje współpraca wewnątrzregionalna, co zdecydowanie ułatwia obecność warszawskiego ośrodka naukowego o dużym potencjale innowacyjnym. Większość wspólnych patentów uzyskiwanych jest z instytutami, rzadziej z uczelniami technicznymi i specjalistycznymi (jak Akademia Medyczna). Nie występują wspólne patenty z uniwersytetami, ani wyższymi szkołami prywatnymi. Współpraca przedsiębiorstw z tymi jednostkami naukowymi, jeśli występuje, przyjmuje inną formę niż wspólne prace B+R prowadzące do wspólnych patentów. Silniejsza współpraca z instytutami i uczelniami technicznymi wynika też z dominującego inżynieryjno-technologicznego charakteru zarówno nakładów na B+R, jak i personelu badawczego przedsiębiorstw mazowieckich. W większości przypadków patenty w analizowanym okresie uzyskane przez danych partnerów były pojedyncze. Występują jednak trwałe przykłady współpracy, oprócz wspomnianej współpracy Ammono i Nichia, tj. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Medbryt Sp. z o.o. oraz Instytut Tele- i Radiotechniczny, które uzyskały w analizowanym okresie wspólnie 4 patenty, Fabryka Broni Łucznik - Radom Sp. z o.o. oraz WAT 3 wspólne patenty, Wiedemann-Polska Sp. z o.o., Zakład Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego Naukowo-Badawczy Instytut Zagadnień Fizykochemicznych 2 wspólne patenty. 69

70 Tabela 23 Wspólne patenty przedsiębiorstw mazowieckich w latach suma wspólne P-Nauka województwo P-Nauka z kraju poza regionem P-Nauka województwo i kraj P-Nauka Zagraniczna 0 2 (Białoruś) P-Nauka z województwa Przedsiębiorstwo z województwa P-Przedsiębiorstwo z kraju spoza regionu-nauka z województwa- Nauka z kraju poza regionem P-Przedsiębiorstwo Zagraniczne 0 3 (Japonia) 0 1(Japonia) 1(Japonia) 5 P-Przedsiębiorstwo z województwa P-Osoba Fizyczna Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wiadomości Urzędu Patentowego UPRP Tabela 24 Wspólne patenty przedsiębiorstw mazowieckich Liczba patentów Partnerzy wspólnych patentów PRZEDSIĘBIORSTWO-NAUKA 1 INSTYTUT TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY, PELTRON LTD. TOWARZYSTWO PRODUKCYJNO-HANDLOWE SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ 1 INSTYTUT MASZYN MATEMATYCZNYCH, SEEN DISTRIBUTION SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, 4 PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCYJNO-USŁUGOWE MEDBRYT SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ INSTYTUT TELE-I RADIOTECHNICZNY 1 PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCYJNO-USŁUGOWE MEDBRYT SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ POLITECHNIKA WARSZAWSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY 1 INSTYTUT CIĘŻKIEJ SYNTEZY ORGANICZNEJ BLACHOWNIA, OLA INTERNATIONAL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ 1 CENTRUM CHEMII POLIMERÓW PAN INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁÓW POLIMEROWYCH I BARWNIKÓW CENTRALNY OŚRODEK BADAWCZO-ROZWOJOWY OPAKOWAŃ COBRO INSTYTUT PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW TECHNIKI PAN KB FOLIE POLSKA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ UNIPACO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, 3 FABRYKA BRONI ŁUCZNIK RADOM SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA 1 RAFAKO SPÓŁKA AKCYJNA INSTYTUT WYSOKICH CIŚNIEŃ POLSKIEJ AKADEMII NAUK BUJNOWSKI WACŁAW ZAKŁAD CERAMIKI SPECJALNEJ WACER, 1 INSTYTUT GEODEZJI I KARTOGRAFII, OLBRYSZ PIOTR I OLBRYSZ MICHAŁ OLBRYSZ ELECTRONICS SPÓŁKA CYWILNA 1 INSTYTUT ENERGETYKI ENERGIAWIR SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ 1 INSTYTUT NAWOZÓW SZTUCZNYCH ITBUD ZAKŁAD NOWYCH MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ 2 WIEDEMANN-POLSKA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, ZAKŁAD BIAŁORUSKIEGO UNIWERSYTETU PAŃSTWOWEGO NAUKOWO-BADAWCZY INSTYTUT ZAGADNIEŃ FIZYKOCHEMICZNYCH 70

71 1 WARSZAWSKIE ZAKŁADY FARMACEUTYCZNE POLFA SPÓŁKA AKCYJNA,, INSTYTUT CHEMII ORGANICZNEJ PAN AKADEMIA MEDYCZNA PRZEDSIĘBIORSTWO-PRZEDSIĘBIORSTWO, PRZEDSIĘBIORSTWO-OSOBA FIZYCZNA 1 FESTO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, ŁASIŃSKI ANDRZEJ ELEKTRONIKA PROFESJONALNA 5 AMMONO SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ NICHIA CORPORATION, 1 ADAPTRONICA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ CONTEC A.HOLNICKI W. SZAŁA SPÓŁKA JAWNA 1 ENERGOTECHNIKA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ TOMKIEWICZ WACŁAW TADEUSZ UMIŃSKI JERZY LEWAŃCZUK GRZEGORZ PIOTR OKULICZ-KOZARYN GILBERT Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wiadomości Urzędu Patentowego UPRP Według dziedziny branży najwięcej patentów uzyskanych przez mazowieckie przedsiębiorstwa w latach dotyczyło telekomunikacji 42, energetyki - 41, urządzeń dla energetyki, automatyki związanej z energetyką, energetyki odnawialnej (po około 15%). 23 patenty (8,6%) związane były z wyrobami z tworzyw sztucznych i z metalu, 19 (7,1%) z elektroniką i urządzeniami precyzyjnymi, po patentów (3,7-6%) przypadło na takie dziedziny jak automatyka przemysłowa, budownictwo i materiały budowlane, farmaceutyki, przemysł maszynowy, meblarstwo, przemysł petrochemiczny, urządzenia laboratoryjne i medyczne oraz przemysł zbrojeniowy. Po 3-5 patentów dotyczyło akwarystyki, przemysłu chemicznego, przemysłu elektrycznego, inżynierii materiałowej, produkcji narzędzi mechanicznych oraz przemysłu spożywczego. Po 1-2 patenty przedsiębiorstw mazowieckich były związane z produkcją artykułów gospodarstwa domowego, biotechnologią, etykietowaniem, sprzętem do transportu kolejowego, przemysłem odzieżowym, poligrafią, przemysłem włókienniczym, wyrobami różnymi oraz wyrobami wystawienniczymi. (tabela 25, wykres 5). Należy oceniać, że większość patentów uzyskanych przez mazowieckie przedsiębiorstwa w latach dotyczyło wysokiej i średnio wysokiej techniki. Tabela 25 Patenty przedsiębiorstw mazowieckich według dziedziny ( ) Dziedzina/przemysł Suma Struktura (%) AGD ,7 akwarystyka ,1 automatyka przemysłowa ,1 biotechnologia ,7 budownictwo, materiały budowlane ,5 chemiczny ,9 elektronika, urządzenia precyzyjne ,1 elektryczny ,9 energetyka, energetyka odnawialna, automatyka dla energetyki, urządzenia dla 15,4 energetyki, instalacje dla energetyki etykietowanie ,7 farmaceutyki ,7 kolejowy ,4 71

72 inżynieria materiałowa ,1 maszynowy ,2 meble ,5 narzędzia mechaniczne ,5 odzieżowy ,4 petrochemiczny ,6 poligrafia ,7 spożywczy ,1 telekomunikacja ,7 tworzywa sztuczne, wyroby z metalu ,6 urządzenia laboratoryjne, urządzenia ,0 medyczne włókienniczy ,4 wyroby różne ,4 wyroby wystawiennicze ,7 zbrojeniowy ,6 Suma Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wiadomości Urzędu Patentowego UPRP 72

73 Wykres 6 Dziedziny patentów przedsiębiorstw mazowieckich ( ) telekomunikacja energetyka tworzywa sztuczne, wyroby z metalu elektronika, urządzenia precyzyjne urządzenia laboratoryjne i medyczne zbrojeniowy petrochemiczny maszynowy meble budownictwo, materiały budowlane automatyka farmacja elektryczny chemiczny narzędzia mechaniczne spożywczy inżynieria materiałowa akwarystyka wyroby wystawiennicze poligrafia etykietowanie biotechnologia AGD wyroby różne włókienniczy odzieżowy kolejowy Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wiadomości Urzędu Patentowego UPRP Analiza zgłoszeń patentowych Na podstawie Biuletynów Urzędu Patentowego zamieszczonych na przeprowadzono analizę zgłoszeń patentowych przedsiębiorstw - spółek mazowieckich. W 2013 roku takich ogłoszeń o zgłoszeniach patentowych przedsiębiorstw mazowieckich było 194 i dotyczyły one zgłoszeń z lat Zgłoszenia obejmowały wynalazki 124 przedsiębiorstw. Najwięcej zgłoszeń ogłoszonych w 2013 roku dokonały: Po 3 - Aviotech Electric Sp. z o.o., Hit Konsulting Sp. z o.o., Sorter Spółka Jawna Konrad Grzeszczyk Michał Ziomek, Valcomp Sp. z o.o. Po 4 - Nova-Stal Spółka z Ograniczoną Odpowiedzialnością, PCO S.A. (dawniej Bumar Żołnierz S.A.), Olan Sp. z o.o. Po 5 - Bumar Elektronika S.A., Curiosity Diagnostics Sp. z o.o., PZ Cormay S.A. 73

74 6 - Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Aparatury Badawczej i Dydaktycznej Cobrabid Sp. z o.o. 7 - Instal Warszawa S.A., Orange Polska S.A International Tobacco Machinery Poland Sp. z o.o. Niecałe 6% zgłoszeń patentowych (11 zgłoszeń) z 2013 roku stanowiły wnioski wspólne. 9 z nich obejmowało porozumienia przedsiębiorstw regionalnych z jednostkami naukowymi i we wszystkich tych przypadkach występował partner naukowy z regionu, w przypadku dwóch wspólnych zgłoszeń występował partner z regionu i z kraju, zaś w jednym dwóch partnerów jednostek naukowych z regionu. Dwa pozostałe wspólne zgłoszenia bazowały na współpracy przedsiębiorstwa mazowieckiego z przedsiębiorstwem japońskim oraz z przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Jednostki naukowe z którymi współpracowały mazowieckie przedsiębiorstwa na bazie zgłoszeń patentowych z 2013 roku to: Politechnika Warszawska oraz pozostałe z Warszawy: Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia, Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, Instytut Badawczy Dróg i Mostów, Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych, Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych oraz Instytut Metali Nieżelaznych z Gliwic. Współpraca z Politechniką Warszawską pojawiła się w przypadku 4 zgłoszeń. Ponadto, w porównaniu do analizy wspólnych patentów, wystąpiło partnerstwo obejmujące też szkołę wyższą prywatną. Dwa partnerstwa zgłosiły po 2 wnioski patentowe tj. Mennica Polska z Instytutem Metali Nieżelaznych z Gliwic i Politechniką Warszawską oraz Adaptronica i Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN. Tabela 26 Wspólne zgłoszenia patentowe przedsiębiorstw spółek mazowieckich z 2013 roku Liczba Partnerzy Lokalizacja zgłoszeń 1 POLITECHNIKA WARSZAWSKA Warszawa WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA KOSMETYKI I PIELĘGNACJI ZDROWIA Warszawa GUROWSKA MARIA GALVANO-AURUM SPÓŁKA CYWILNA Warszawa SAFARZYŃSKI SŁAWOMIR GALVANO-AURUM SPÓŁKA CYWILNA Warszawa 1 CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY - PAŃSTWOWY INSTYTUT Warszawa BADAWCZY SECURA B. C. SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ POLITECHNIKA ŁÓDZKA 2 INSTYTUT METALI NIEŻELAZNYCH Gliwice MENNICA POLSKA SPÓŁKA AKCYJNA Warszawa POLITECHNIKA WARSZAWSKA Warszawa 2 ADAPTRONICA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ Łomianki INSTYTUT PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW TECHNIKI POLSKIEJ AKADEMII Warszawa NAUK 1 INSTYTUT BADAWCZY DRÓG I MOSTÓW, Warszawa; HYDROBUDOWA-1 ORF-WARSZAWA SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ Warszawa; ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ 1 INSTYTUT TECHNOLOGII MATERIAŁÓW ELEKTRONICZNYCH Warszawa INSTYTUT CERAMIKI I MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH Warszawa NANO CARBON SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ Warszawa 74

75 1 VIGO SYSTEM SPÓŁKA AKCYJNA Ożarów Mazowiecki POLITECHNIKA WARSZAWSKA Warszawa 1 LOTTE WEDEL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ Warszawa LOTTE CO. LTD Tokio, JP 1 APLISENS SPÓŁKA AKCYJNA, Warszawa STRĄCZYŃSKI MARIAN MAST Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletynów Urzędu Patentowego Bełchatów W ujęciu branżowym najwięcej zgłoszeń po 27 (13,9%) było powiązanych z budownictwem i materiałami budowlanymi oraz urządzeniami laboratoryjnymi, medycznymi i pomiarowymi. 20 (10,3%) zgłoszeń dotyczyło wynalazków z dziedziny elektroniki, 12 (6,2%) branży narzędzi mechanicznych, 11 (5,7%) przemysłu maszynowego, 8 (4,1%) przemysłu farmaceutycznego, 7 (3,6%) przemysłu metalowego. Po 6 zgłoszeń (3,1%) było powiązanych z przemysłem elektrycznym, energetyką, telekomunikacją, tworzywami sztucznymi oraz przemysłem zbrojeniowym. Po 5 (2,6%) zgłoszeń dotyczyło automatyki przemysłowej, biotechnologii, meblarstwa i przemysłu spożywczego. Po 4 zgłoszenia były związane z inżynierią materiałową, kosmetyką, recyclingiem, wyrobami wystawienniczymi. Po 3 zgłoszenia dotyczyły opakowań, poligrafii i wyrobów różnych. Po 2 informatyki i sprzętu transportowego, zaś po 1 przemysłu chemicznego, papierniczego i petrochemicznego. W porównaniu z analizą wspólnych patentów pojawiły się w ostatnich latach zgłoszenia odnośnie ochrony wynalazków związanych z informatyką, produkcją opakowań, kosmetyką, recyclingiem, sprzętem transportowym i przemysłem papierniczym. Tabela 27 Dziedzina/branże zgłoszeń patentowych przedsiębiorstw mazowieckich z 2013 roku Dziedzina/branża Liczba zgłoszeń (szt.) Struktura (%) budownictwo, materiały budowlane 27 13,9 urządzenia laboratoryjne, medyczne i 27 13,9 pomiarowe elektronika 20 10,3 narzędzia mechaniczne 12 6,2 maszynowy 11 5,7 farmaceutyki 8 4,1 metalowy 7 3,6 elektryczny 6 3,1 energetyka, urządzenia dla energetyki 6 3,1 telekomunikacja 6 3,1 tworzywa sztuczne i wyroby z nich 6 3,1 zbrojeniowy 6 3,1 automatyka przemysłowa 5 2,6 biotechnologia 5 2,6 meble 5 2,6 spożywczy 5 2,6 inżynieria materiałowa 4 2,1 kosmetyka 4 2,1 recycling 4 2,1 wyroby wystawiennicze 4 2,1 opakowania 3 1,5 poligrafia 3 1,5 75

76 wyroby różne 3 1,5 informatyka 2 1,0 sprzęt transportowy 2 1,0 chemiczny 1 0,5 papierniczy 1 0,5 petrochemiczny 1 0,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletynów Urzędu Patentowego Wykres 7 Dziedzina/branże zgłoszeń patentowych przedsiębiorstw mazowieckich z 2013 roku (szt.) urządzenia laboratoryjne, medyczne i pomiarowe budownictwo, materiały budowlane elektronika narzędzia mechaniczne maszynowy farmaceutyki metalowy i wyroby z metalu zbrojeniowy tworzywa sztuczne i wyroby z nich telkomunikacja energetyka, urządzenia dla energetyki elektryczny spożywczy meble biotechnologia automatyka przemysłowa wyroby wystawiennicze reycling kosmetyka inżynieria materiałowa wyroby różne poligrafia opakowania sprzęt transportowy informatyka petrochem papierniczy chemiczny Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletynów Urzędu Patentowego W ujęciu terytorialnym najwięcej zgłoszeń patentowych przypadło w 2013 roku na Warszawę blisko 63% (122) oraz główne miasta regionu: Radom blisko 10% (19) zgłoszeń, Płock 6,2% (12) zgłoszeń, Siedlce -2,1% (4) zgłoszenia i powiat warszawski zachodni 8,2% (16) zgłoszeń. Ponadto pojawiły się zgłoszenia z powiatu nowodworskiego i wołomińskiego po 3, garwolińskiego, legionowskiego, piaseczyńskiego, wyszkowskiego i żyrardowskiego po 2 oraz z powiatów 76

77 kozienickiego, łosickiego, otwockiego, radomskiego i węgrowskiego. Reprezentowanych było 17 powiatów o 1 więcej niż w przypadku wspólnych patentów za lata (tabela 28) Tabela 28 Rozkład terytorialny zgłoszeń patentowych Powiat Liczba zgłoszeń patentowych Struktura (%) Warszawa ,9 Radom 19 9,8 warszawski zachodni 16 8,2 Płock 12 6,2 Siedlce 4 2,1 nowodworski 3 1,5 wołomiński 3 1,5 garwoliński 2 1,0 legionowski 2 1,0 piaseczyński 2 1,0 wyszkowski 2 1,0 żyrardowski 2 1,0 kozienicki 1 0,5 łosicki 1 0,5 otwocki 1 0,5 radomski 1 0,5 węgrowski 1 0,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletynów Urzędu Patentowego Podsumowując, patenty uzyskane przez przedsiębiorstwa mazowieckie mają dosyć niski udział we wszystkich patentach krajowych, co odzwierciedla słabe zaangażowanie przedsiębiorstw w prowadzenie prac B+R, charakterystyczne dla całego kraju. Ponadto ochrona własności intelektualnej w formie patentów w niektórych branżach nie ma dużego znaczenia. Jednocześnie jednak m.in. czas i koszt tej procedury powoduje, że wiele zgłoszeń patentowych nie uzyskuje ochrony patentowej. W rezultacie patenty uzyskują głównie duże podmioty. Analiza patentów wskazuje na dominację patentów powiązanych z branżami wysokiej i średnio wysokiej techniki oraz z Warszawy i okolic Warszawy, a także Radomia i Płocka. 77

78 4. Wyniki z badania CATI przedsiębiorstw prowadzących B+R i grupy kontrolnej 4.1. Wyniki badania CATI wśród przedsiębiorstw prowadzących prac B+R Badanie zostało przeprowadzone na próbie 83 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w województwie mazowieckim przedsiębiorstw aktywnych badawczo w zakresie B+R. Większość badanych respondentów prowadzi działalność na terenie Warszawy, pozostali w subregionie warszawskim zachodnim, warszawskim wschodnim i radomskim. Zdecydowana większość firm prowadzi działalność na obszarze Obszaru Metropolitarnego Warszawy. Najmniej liczna reprezentacja respondentów przypada na subregion ciechanowsko-płocki i ostrołęckosiedlecki. Szczegóły zostały przedstawione na poniższych wykresach. Wykres 8 Podział przedsiębiorstw objętych badaniem ze względy na obszar metropolitarny 8% 92% OMW NIE OMW Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Wykres 9 Podział przedsiębiorstw objętych badaniem ze względy na subregion 5% 22% 1% 1% 4% 67% CIECHANOWSKO-PŁOCKI OSTROŁĘCKO-SIEDLECKI RADOMSKI WARSZAWA WARSZAWSKI WSCHODNI WARSZAWSKI ZACHODNI Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83 78

79 Zdecydowana większość przedsiębiorstw stanowi niezależne podmioty, których środki na rozpoczęcie działalności pochodzą z własnych oszczędności. Tylko niecałe 10% firm to korporacyjne spin out. Mniejszość stanowią firmy, których źródłem na rozpoczęcie działalności były środki pochodzące od pracodawcy, funduszy UE czy finansowanie bankowe oraz kapitał wysokiego ryzyka. Wykres 10 Sposób powstania przedsiębiorstwa To niezależna firma/ zupełnie nowa firma 75% Korporacyjny spin-out Przedsiębiorstwo powstałe z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego To centrum badawczo -rozwojowe powiązane z przedsiębiorstwem Akademicki spin-off Publiczna jednostka BR o statusie przedsiębiorstwa Akademicki spin out Inne 9% 4% 2% 2% 1% 1% 6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Wykres 11 Źródło pochodzenia środków na rozpoczęcie działalności firmy 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Środki własne (oszczędności) 84% Inne 6% Środki pochodzące od poprzedniego pracodawcy (venturing korporacyjny, uniwersytecki inkubator transferu technologii) Fundusze Unijne 4% 2% Finansowanie bankowe 2% Kapitał wysokiego ryzyka 2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 79

80 Zdecydowanie większość przedsiębiorstw prowadzących działalność badawczo-rozwojową nie wchodzi w skład grupy kapitałowej (82%). Firmy nie posiadają również w większości kapitału państwowego ani zagranicznego (odpowiednio 93% i 88%). W przypadku firm z udziałem kapitału zagranicznego w połowie przebadanych przedsiębiorstw jego udział był większościowy. Szczegóły zostały zaprezentowane na poniższym wykresie. Wykres 12 Charakterystyka przedsiębiorstw objętych badaniem 100% 90% 18% 7% 12% 80% 70% 60% 50% 40% 82% 93% 88% Tak Nie 30% 20% 10% 0% Grupa kapitałowa Udział kapitału państwowego/komunalnego Udział kapitału zagranicznego Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 73% przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu posiada centrum lub dział B+R w Polsce. Natomiast 18% respondentów, którzy wskazali na brak wyodrębnionej w strukturze komórki organizacyjnej do spraw B+R, przewiduje jej utworzenie w najbliższych 3 latach. Z dalszych odpowiedzi wynika, że firmy aktywne badawczo realizują prace B+R w oparciu o pracowników firmy w ramach swojej struktury organizacyjnej. 80

81 Wykres 13 Centra/Działy B+R przedsiębiorstw w Polsce Czy przedsiębiorstwo posiada centrum B+R/ dział B+R w Polsce? 27% 73% Tak Nie Czy przedsiębiorstwo przewiduje utworzenie centrum B+R/działu B+R w Polsce w najbliższych 3 latach? 9% 73% 18% Tak Nie Trudno powiedzieć Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Ocena pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa względem bezpośrednich konkurentów Zdecydowana większość badanych wskazuje na silną lub bardzo silną pozycję konkurencyjną względem bezpośrednich konkurentów w odniesieniu do jakości obsługi klientów. Pozycja konkurencyjna w odniesieniu do ceny produktów wytworzonych przez przedsiębiorstwa jest również określana jako silna i bardzo silna (łącznie 88%), podobnie jak zaawansowanie technologiczne produktów/usług (łącznie 89%). Większość respondentów wskazuje na wysoką pozycję konkurencyjną swojej firmy pod względem dbałość o środowisko naturalne względem konkurentów. Zaledwie 6% uważa, że ich pozycja pod względem oddziaływania na środowisko naturalne jest słaba lub bardzo słaba. Pozycja konkurencyjna pod względem jakości pracowników jest również wysoko oceniana. Wskazuje to na wysoki poziom kwalifikacji pracowników firm prowadzące B+R w regionie mazowieckim. Respondenci badania, pod względem posiadanych zasobów finansowych i możliwości dostępu do finansowania zewnętrznego, mają dość zróżnicowane opinie, choć większość (łącznie 65%) wskazuje na silną i bardzo silną pozycję konkurencyjną względem innych przedsiębiorstw. Z kolei ponad 20% badanych określa swoją pozycję jako przeciętną, natomiast 12% jako słabą i bardzo słabą. Organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem zdaniem respondentów jest również oceniana jako wysokokonkurencyjna. Firmy, względem konkurentów międzynarodowych, postrzegają siebie raczej jako konkurencyjne ponad 50% wskazań to pozycja silna i bardzo silna. Może to wynikać z obecności innowacyjnych produktów i/lub usług tych firm na rynku międzynarodowym. Tylko niewiele ponad 20% określa swoją pozycję jako przeciętną. Natomiast prawie drugie tyle respondentów wskazuje na bardzo słabą i słabą (łącznie 21%) pozycję pod kątem konkurencyjności międzynarodowej. Należy zaznaczyć, że wśród przedsiębiorstw nie prowadzących prac B+R istotnie mniej, gdyż 31% respondentów określiło swoją konkurencyjność międzynarodową jako silną i bardzo silną. Firmy prowadzące działalność B+R określają swoją pozycję konkurencyjną pod względem potencjału badawczo-rozwojowego i innowacyjnego jako silną i bardzo silną. Tylko niewiele ponad 20% określa swoją pozycję jako przeciętną, a zdecydowana mniejszość wskazuje na słabą i bardzo 81

82 słabą pozycję pod względem potencjału B+R+I. Natomiast w przypadku próby kontrolnej zaledwie 21% respondentów uznało, że ma silną i bardzo silną pozycję w ujęciu B+R i innowacyjności. Szczegóły zaprezentowano na poniższym wykresie. Wykres 14 Ocena sytuacji konkurencyjnej przedsiębiorstwa Bardzo słaba Słaba Przeciętna Silna Bardzo silna 100% 90% 80% 70% 42% 38% 51% 57% 59% 26% 46% 20% 33% 60% 39% 35% 50% 40% 40% 30% 20% 10% 0% 43% 50% 38% 24% 43% 30% 23% 13% 11% 8% 7% 7% 10% 1% 3% 2% 1% 2% 10% 2% 3% 4% 1% 3% 2% 1% 23% 9% 13% 23% 2% 2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 82

83 Zmiana pozycji konkurencyjnej w ostatnich 3 latach Blisko połowa respondentów badania w ostatnich 3 latach zanotowała wzrost lub znaczący wzrost udziału zarówno w rynku regionalnym, jak i krajowym. Natomiast 1/3 wskazuje na brak zaistniałych zmian w analogicznym okresie. Część przedsiębiorstw w ogóle nie posiada udziału w rynku regionalnym i krajowym. Analizując udział przedsiębiorstw mazowieckich w rynku zagranicznym, duży odsetek respondentów nie oferuje swoich produktów i/lub usług na rynku UE (22%) i poza UE (39%). Z kolei te, które są obecne na rynkach zagranicznych zanotowały w ostatnich 3 latach wzrost i znaczący wzrost na rynku UE (łącznie 40%) i poza UE( łącznie 25%). Widoczny jest również spory odsetek firm (łącznie ponad 60%), których udział w rynkach zagranicznych pozostał niezmieniony w ostatnich latach. Pod względem jakości i poziomu technologicznego produktów badanych przedsiębiorstw mazowieckich firmy odnotowały zdecydowany wzrost od 2011 roku w obu przypadkach ponad 70% respondentów). Blisko 50% firm wskazuje na wzrost lub silny wzrost rentowności firmy, a 40% określa swoją sytuację pod tym względem jako niezmienną. Ostatnie 3 lata przyniosły również wzrost kosztów działalności gospodarczej i ogólnozakładowej w przypadku 60% analizowanych respondentów. Prawdopodobnie jest to związane z ogólnym wzrostem podatków i opłat, wynagrodzeń, kosztów materiałów produkcyjnych, energii i innych surowców wykorzystywanych w działalności firm W ostatnich 3 latach ponad połowa respondentów zanotowała wzrost lub znaczący wzrost przychodów ze sprzedaży nowych i ulepszonych produktów, przy czym w przypadku blisko 40% respondentów sytuacja nie zmieniła się w analizowanym okresie. Z kolei spadek zanotowało 7% firm. Popyt na produkty wśród blisko połowy badanych utrzymywał w ostatnich 3 latach tendencję wzrostową, choć 29% respondentów wskazało na brak zaistniałych zmian w odniesieniu do popytu. Z kolei spadek popytu na produkty zanotowało tylko 10% badanych. W przypadku przedsiębiorstw nie prowadzących prac B+R 17% podmiotów zaobserwowało spadek popytu. Badane przedsiębiorstwa mazowieckie zwiększały swoje nakłady na działalność badawczorozwojową w ostatnich 3 latach (ponad 50%). Część firm określa swoje nakłady jako niezmienne w badanym okresie. Tendencje w gospodarce pod względem zatrudnienia przekładają się również na sytuację firm aktywnych badawczo. Blisko 50% nie dokonało zmian w zakresie zatrudnienia, aczkolwiek druga połowa wskazuje na zwiększenie i znaczne zwiększenie zatrudnienia w przedsiębiorstwie. W przypadku próby kontrolnej zatrudnienie zwiększyło istotnie mniej, gdyż 32% respondentów. Działalność B+R i innowacyjność przekładają się zatem na zatrudnienie. Szczegóły zostały zaprezentowane na poniższym wykresie. 83

84 Wykres 15 Zmiany w działalności przedsiębiorstwa w ostatnich 3 latach Znaczący spadek Spadek Bez zmian Wzrost Znaczący wzrost Nie dotyczy 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 3% 2% 3% 5% 5% 4% 2% 3% 2% 11% 5% 9% 5% 6% 11% 7% 7% 2% 22% 39% 6% 44% 46% 41% 54% 47% 53% 49% 39% 34% 5% 20% 67% 63% 33% 34% 40% 45% 30% 34% 37% 29% 34% 33% 22% 23% 13% 12% 7% 11% 1% 1% 2% 7% 7% 9% 1% 5% 2% 7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 84

85 Wykres 16 Zmiana w nakładach na B+R w ostatnich 3 latach w podziale na subregiony 100% 90% 4% 2% 12% 25% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 60% 20% 52% 34% 75% 53% 29% Nie dotyczy Znaczący wzrost Wzrost Bez zmian Spadek Znaczny spadek 10% 0% 20% 7% 2% POZOSTAŁE WARSZAWA WARSZAWSKI WSCHODNI 6% WARSZAWSKI ZACHODNI Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Perspektywy rozwojowe w najbliższych 3 latach Zdecydowana większość respondentów optymistycznie patrzy w przyszłość spodziewając się w najbliższych 3 latach wzrostu przychodów i zysków. Duży odsetek firm przewiduje również wzrost zatrudnienia, choć ponad 1/3 badanych nie spodziewa się istotnych zmian w tym zakresie. Badane firmy prowadzące działalność B+R zamierzają również zwiększać nakłady na badania i rozwój (61 % respondentów). Tylko niewielki odsetek spodziewa się spadku nakładów na B+R. Respondenci spodziewają się w większości wzrostu przychodów ze sprzedaży innowacyjnych technologii/produktów i/lub usług, choć z drugiej strony blisko 40% badanych wskazuje na brak istotnych zmian w tym zakresie w najbliższych 3 latach. Respondenci badania wskazują również na wzrost wskaźnika dotyczącego przychodów z eksportu, podobnie jak ogólnego popytu na produkty firm. Szczegóły zaprezentowano na poniższym wykresie. 85

86 Wykres 17 Ocena perspektyw rozwojowych na najbliższe 3 lata Spodziewamy się spadku Spodziewamy się braku istotnych zmian Spodziewamy się wzrostu 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 57% 72% 70% 35% 22% 23% 6% 7% 8% 61% 59% 58% 72% 35% 37% 38% 23% 4% 4% 4% 5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 86

87 Wykres 18 Perspektywy rozwojowe w zakresie nakładów na B+R w najbliższych 3 latach (w podziale na subregiony) Spodziewamy się spadku Spodziewamy się wzrostu Spodziewamy się braku istotnych zmian Brak odpwiedzi 100% 90% 20% 80% 70% 60% 50% 60% 61% 75% 56% 40% 30% 20% 10% 0% 20% 38% 0% 2% 25% POZOSTAŁE WARSZAWA WARSZAWSKI WSCHODNI 39% 6% WARSZAWSKI ZACHODNI Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Innowacyjność w ostatnich 3 latach Zdecydowana większość (76%) przedsiębiorstw prowadzących prace B+R wprowadziło w ostatnich 3 latach nowe produkty i/lub usługi, z czego blisko 50% stanowi ofertę innowacyjną w skali świata. Jednak zdecydowana większość produktów i/lub usług stanowi innowacje w skali kraju (70%) i przedsiębiorstwa (64%). Szczegóły zostały zaprezentowane na poniższych wykresach. Wykres 19 Nowe produkty i usługi wprowadzone w ostatnich 3 latach 24% 76% Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 87

88 Wykres 20 Nowe produkty i usługi wprowadzone w ostatnich 3 latach 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 59% 41% 17% 83% 29% 71% W skali świata W skali kraju W skali przedsiębiorstwa Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=63) Firmy aktywne badawczo w tym samym stopniu wprowadzają ulepszone produkty i/lub usługi (76%). Wykres 21 Ulepszone produkty i usługi w ostatnich 3 latach 24% 76% Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Wykres 22 Nowe procesy produkcji/dostarczania usług w ostatnich 3 latach 51% 49% Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 88

89 Połowa firm wprowadziła w ostatnich 3 latach nowe procesy produkcji i/lub dostarczania usług, w tym niewiele ponad 30% stanowiły procesy nowe w skali światowej. W głównej mierze nowe procesy stosowane w firmach trzymają poziom krajowy/branżowy lub są nowością jedynie dla przedsiębiorstwa. Z kolei ulepszone procesy produkcji i/lub dostarczania usług zostały wprowadzone przez ponad połowę badanych firm. Wykres 23 Nowe procesy produkcji/dostarczania usług w ostatnich 3 latach 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 67% 33% 21% 17% 79% 83% W skali świata W skali kraju W skali przedsiębiorstwa Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=42) Wykres 24 Ulepszone procesy produkcji/dostarczania usług w ostatnich 3 latach 45% 55% Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 89

90 Wykres 25 Istotne zmiany organizacyjne w ostatnich 3 latach 42% 58% Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) W ostatnich 3 latach blisko połowa respondentów badania dokonała istotnych zmian organizacyjnych np. w formie wprowadzenia nowych sposobów zarządzania dostawami i/lub nowych metod podziału zadań wśród pracowników i/lub nowych metod organizacyjnych w zakresie relacji z otoczeniem, jak również istotnych zmian w strategii marketingowej firm np. poprzez zmiany w wyglądzie wyrobu i jego opakowaniu, sposobach promocji czy dystrybucji produktów. Wykres 26 Istotne zmiany w strategii marketingowej 49% 51% Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 90

91 Czynniki wzrostu produktywności Jako najważniejsze czynniki wzrostu produktywności przedsiębiorcy wskazują przede wszystkim na wzrost kwalifikacji pracowników i ich lepszą dostępność, lepszą współpracę z dostawcami i odbiorcami oraz wzrost nasycenia kapitałem trwałym i finansowym. W nieco mniejszym stopniu wskazywano na zwiększone nakłady na B+R, innowacyjność i transfer technologii, a także wzrost liczby pracowników czy lepsze zdolności menadżerskie. Dla firm współpraca z uczelniami lub przedsiębiorstwami jest najmniej istotna pod względem możliwości zwiększania produktywności. Należy zaznaczyć, że w porównaniu z próbą kontrolną istotnie większy odsetek respondentów wskazał na czynnik związany z B+R+I. Wykres 27 Najważniejsze czynniki wzrostu produktywności Wzrost kwalifikacji pracowników i lepsza ich 58% Lepsza współpraca z dostawcami i odbiorcami Wzrost nasycenia kapitałem trwałym i finansowym 39% 43% Zwiększone nakłady na działalność badawczo- Wzrost liczby pracowników Lepsze zdolności menadżerskie 20% 24% 29% Niższe niż u konkurencji koszty pracy, energii, Pojawienie się lub silniejsza współpraca z 8% 11% Silniejsza współpraca z konkurentami i ich bliskość Inne 5% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Specyfika działalności B+R Analiza struktury prowadzonych prac B+R wśród przebadanych firm wskazuję, że w większości były to prace rozwojowe (61%) oraz badania stosowane (26%). Najmniejszy odsetek stanowiły badania podstawowe (13%). Wśród respondentów aż 67% nie prowadziło w ogóle badań podstawowych, badań stosowanych nie prowadziło w ogóle 44%, a prac rozwojowych 15%. 91

92 Wykres 28 Charakter prowadzonych prac B+R w ostatnich 3 latach 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 61% prace rozwojowe badaniastosowane badania podstawowe 26% 13% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Zdecydowana większość firm prowadzi prace badawcze w oparciu o własną komórkę B+R, jako rozwój własny z udziałem pracowników przedsiębiorstwa. Zdecydowanie mniej popularną formą wśród respondentów jest zlecanie prac badawczych naukowcom, uczelniom i firmom lub kooperacja partnerska - współpraca z uczelniami/instytutami naukowymi. Wykres 29 Forma prowadzenia prac B+R w przedsiębiorstwie Własna komórka B+R rozwój własny, w oparciu o personel firmy 87% Zlecanie prac B+R naukowcom, uczelniom, firmom konsultingowym (outsourcing) Kooperacja partnerska: współpraca z uczelniami/instytutami naukowymi 16% 16% Kooperacja partnerska: współpraca z innymi przedsiębiorstwami: dostawcami, odbiorcami, konkurentami Uczestnictwo w konsorcjach /sieciach B+R z przedsiębiorstwami i centrami naukowymi Centrum B+R powiązane własnościowo (wyodrębniony podmiot) Współpraca z centrami/parkami technologicznymi 9% 7% 2% 1% Inne 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 92

93 Prace B+R miały w większości charakter projektów ewolucyjnych, co oznacza, że firmy raczej udoskonalają swoje produkty i/lub usługi. Z kolei 35% respondentów prowadzi prace badawcze dążące do wytworzenia nowych, rewolucyjnych produktów i/lub usług. Część z firm realizowało również prace B+R mające na celu opracowanie innowacji produktowych/usługowych lub procesowych nowych w skali świata oraz bazujące na współpracy z partnerami krajowymi i regionalnymi. Niski odsetek prowadził prace o charakterze międzynarodowym z udziałem zagranicznych partnerów. Wykres 30 Zakres prowadzonych prac B+R w przedsiębiorstwie Prace o charakterze projektów ewolucyjnych 66% Prace o charakterze projektów rewolucyjnych 35% Prace B+R mające na celu opracowanie innowacji produktowych/usługowych lub procesowych nowych w skali kraju 23% Prace B+R bazujące na współpracy z partnerami krajowymi i regionalnymi Prace B+R mające na celu opracowanie innowacji produktowych/usługowych lub procesowych nowych w skali świata Prace B+R o charakterze międzynarodowym, obejmujące międzynarodowych partnerów, 6% 10% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Celem podejmowanych prac badawczych było przede wszystkim zwiększenie jakości wyrobu i usługi, utrzymanie bądź zwiększenie udziału w rynku, a w mniejszym stopniu sprostanie rosnącej konkurencji. Na opracowanie zupełnie nowej technologii wskazuje zaledwie 12% respondentów. 93

94 Wykres 31 Cel podejmowania prac B+R w przedsiębiorstwie Zwiększenie jakości wyrobu/usługi 63% Utrzymanie/zwiększenie udziału w rynku 54% Sprostanie rosnącej konkurencji 36% Opracowanie zupełnie nowej technologii wytwarzania/świadczenia usług / oprogramowania dla branży Dodanie dodatkowych funkcji, ulepszenie istniejących maszyn i technologii Opracowanie innowacji zmniejszających koszty Dostosowanie do standardów międzynarodowych Dostosowanie do zwiększonego poziomu technologicznego dostawców Opracowanie nowego systemu marketingu i sprzedaży Opracowanie technologii zwiększającej wydajność ekologiczną firmy Opracowanie nowego systemu zarządzania Inne 12% 11% 8% 7% 5% 5% 5% 1% 16% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Zdecydowana większość firm prowadziła prace B+R w oparciu o własne środki. Blisko 1/3 pozyskała środki z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, a w mniejszym stopniu środki krajowe z NCBR czy środki KE np. 7 Program Ramowy. Należy mieć na uwadze, że większość programów wsparcia również wymaga wkładu własnego w formie własnych środków. Wśród innych źródeł wskazano fundusz TENT i PARP. 94

95 Wykres 32 Źródła finansowania działalności B+R w przedsiębiorstwie Środki własne 87% Dotacje z PO Innowacyjna Gospodarka 32% Dotacje z Komisji Europejskiej (VII Programu Ramowego) Granty Narodowego Centrum Badań i Rozwoju 11% 11% Dotacje z PO Kapitał Ludzki 5% Kredyty i pożyczki Kapitał właścicielski (aniołowie biznesu, venture capital) Dotacje z RPO Województwa Mazowieckiego 1% 1% 5% Inne 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Nakłady na prace B+R to w głównej mierze środki do 500 tys. zł w skali roku (2013), choć ponad 35% firm przeznaczyło na działalność B+R od 501 tys. do 2 mln zł. Tylko około 20% firm przeznaczyło w 2013 r. nakłady na B+R w łącznej wysokości od 2,1 mln zł do 50 mln zł. Zdecydowana większość firm odnotowała wzrost nakładów na B+R w relacji do 2007 roku. Prawdopodobnie ma to związek z ogólną tendencją dotycząca rozwoju innowacji, ale również możliwości pozyskania finansowania zewnętrznego. 95

96 Wykres 33 Wysokość nakładów na B+R poniesiona przez przedsiębiorstwo w województwie mazowieckim 50% 40% 30% 46% 35% 20% 10% 13% 6% 0% Do 500 tys. zł 501 tys. 2 mln zł 2,1 mln zł- 10 mln zł 10,1 mln zł 50 mln zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Wykres 34 Zmiana wysokości nakładów na B+R w porównaniu do 2007 r. 60% 60% 50% 40% 37% 30% 20% 10% 4% 0% Niższe Na podobnym poziomie Wyższe Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 96

97 Wykres 35 Zmiana wysokości nakładów na B+R w porównaniu do 2007 r. w podziale na subregiony 100% 90% 25% 80% 70% 60% 50% 60% 56% 78% Wyższe Na podobnym poziomie 40% 75% Niższe 30% 20% 10% 0% 40% 40% 4% 5% POZOSTAŁE WARSZAWA WARSZAWSKI WSCHODNI 17% WARSZAWSKI ZACHODNI Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) W strukturze nakładów na B+R w 2013 r. największy udział miały: nakłady bieżące na koszty personelu (40%), nakłady inwestycyjne na maszyny i urządzenia (20%) oraz pozostałe nakłady bieżące (21%). Szczegóły prezentuje poniższy wykres. 97

98 Wykres 36 Struktura nakładów na B+R w 2013 r. Nakłady bieżące na koszty personelu 1% 7% Nakłady bieżące na zarządzanie wiedzą 20% 40% Pozostałe nakłady bieżące 4% 21% 7% Nakłady inwestycyjne na budynki i lokale, obiekty inżynierii lądowej i wodnej oraz grunty Nakłady inwestycyjne na maszyny i urządzenia techniczne oraz narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie Nakłady inwestycyjne na środki transportu Pozostałe nakłady inwestycyjne Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Tylko niewiele ponad 20% firm wskazuje, że wyniki prac B+R w postaci produktów/usług są wykorzystywane przez inne branże jako innowacyjne technologie lub maszyny. Wykres 37 Wykorzystanie produktów/usług opracowanych w wyniku prac B+R przez inne branże Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 98

99 Większość produktów/usług stanowiących efekt prac badawczych jest związana z nowoczesnymi branżami typu: transport (głównie kolejowy), automatyka przemysłowa, energia odnawialna, medycyna, chemia oraz ICT, a w nieco mniejszym stopniu z technologiami środowiskowymi, farmaceutyką czy nanotechnologią. Wykres 38 Z czym związane są produkty/usługi będące efektem prac B+R ICT Technologiami środowiskowymi Farmaceutyką Nanotechnologią Inteligentnymi materiałami Biotechnologią Transportem powietrznym Przemysłem kosmicznym Robotyką Inną nowoczesną branżą 1% 5% 5% 4% 4% 9% 9% 10% 20% 28% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Wykres 39 Czy opracowane w wyniku prac B+R produkty/usługi mają potencjał zmieniania tradycyjnych branż? 11% 89% Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 99

100 Opracowane produkty służą głównie gospodarstwom domowym oraz innym grupom wśród których respondenci wymieniali przedsiębiorstwa różnych branż, gdyż te wykorzystują je jako środki produkcji/świadczenia usług. Spośród konsumentów ostatecznych często respondenci wymieniali też indywidualnych użytkowników i chorych, którym służą ich produkty. Wykres 40 Komu służą produkty opracowane w wyniku prac B+R? Gospodarstwom domowym 21% Innym grupom 18% Indywidualnym użytkownikom 18% Chorym 15% Uczniom/studentom 9% Niepełnosprawnym 7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Wśród branż wykorzystujących produkty firm prowadzących prace B+R były następujące: budownictwo, akwarystyka, bankowość, doradcza, elektroenergetyka, energetyka, farmacja, finanse, handel, hotele i restauracje, ICT, konstrukcje stalowe, kosmetyczna, lotnictwo, media, medycyna, motoryzacyjna, obróbka metali, ochrona środowiska, optoelektronika, poligrafia, produkcja opakowań, przemysł chemiczny, przemysł samochodowy, przemysł spożywczy, rolnictwo, branża samochodowa, telekomunikacja, transport kolejowy, transport lądowy i branża wojskowa. Respondenci wskazywali na brak problemów z komercjalizacją wyników prac B+R. Jeśli problemy się pojawiają to dotyczą one kwestii braku środków finansowych/zbyt dużych wymagań kapitałowych. Czynniki popytowe były rzadko wskazywane. Oznacza to, że generalnie firmy prowadzące prace B+R nie mają problemów ze sprzedażą swoich technologii, czy ich wdrożenia w formie innowacyjnych produktów. Niestety może to wynikać z faktu, że większość projektów firm dotyczy rozwiązań ewolucyjnych, a więc już w jakimś stopniu funkcjonujących na rynku. 100

101 Wykres 41 Przyczyny problemów z komercjalizacją wyników prac B+R? Nie wystąpiły problemy 57% Zbyt duże wymagania kapitałowe 13% Nie uzyskanie dofinansowania/kredytu Niewłaściwe oszacowanie popytu/brak badań Brak zainteresowania potencjalnych Szybsze wdrożenie technologii/produktu 8% 4% 4% 3% Inne 13% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Zaledwie 6% technologii wytworzonych w wyniku prac badawczych można uznać za przełomowe w skali świata. Z kolei ¼ badanych nie potrafi określić na ile dana technologia jest przełomowa. Wykres 42 Czy technologie będące efektem prac B+R w ostatnich 3 latach można uznać za przełomowe w skali świata? 70% 69% 60% 50% 40% 30% 25% 20% 10% 0% 6% Nie Tak Trudno powiedzieć Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Połowa przedsiębiorstw prowadzi prace B+R, które są nakierowane na komercjalizację poprzez własną produkcję, świadczenie usług. Natomiast cześć przedsiębiorstw planuje wdrożenie we współpracy z innymi firmami (20%) lub sprzedaż opatentowanej technologii (10%). 101

102 Wykres 43 W jaki sposób przedsiębiorstwo zamierza skomercjalizować wyniki prac B+R? Własna produkcja produktów/ świadczenie usług w oparciu o technologię 50% Wdrożenie we współpracy z innymi przedsiębiorstwami 20% Sprzedaż opatentowanej technologii zainteresowanym podmiotom 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI (N=73) 28% respondentów zadeklarowało, że średni czas trwania projektów B+R to 12 i mniej miesięcy. Najkrótsze projekty 3 miesięczne pojawiły się w przypadku 3% firm. W przypadku 18% respondentów projekty B+R trwają średnio od 15 do 24 miesięcy. 18% realizuje projekty średnio trwające ponad 24 miesiące, zaś w 8% przedsiębiorstw prace B+R trwają ciągle. Ponad połowa respondentów realizowała te projekty samodzielnie (56%). Natomiast w przypadku 20% przebadanych wszystkie realizowane projekty były realizowane w konsorcjum. Wykres 44 Odsetek projektów realizowanych we współpracy z innymi przedsiębiorstwami/jednostkami naukowymi 60% 56% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 20% 8% 3% 1% 1% 1% 4% 1% 3% 1% 1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 102

103 Firmy realizujące projekty w konsorcjum jako główne korzyści takiej formy realizacji projektów wskazywały: możliwość szerszego zakres projektu niż w przypadku realizowanych samodzielnie (41%), dostęp do specjalistów zatrudnionych przez partnerów (30%), obniżenie kosztów wewnętrznych prac B+R, dzięki uzyskaniu wsparcia publicznego dla konsorcjum (27%). Wykres 45 Zalety projektów realizowanych w konsorcjach Szerszy zakres projektu niż w przypadku wyłącznie wewnętrznego rozwoju 41% Dostęp do specjalistów zatrudnionych przez partnerów 30% Obniżenie kosztów wewnętrznych prac B+R dzięki uzyskaniu wsparcia publicznego dla konsorcjum 27% Zbudowanie zaufania do partnerów i dalsza współpraca biznesowa 22% Większe szanse na uzyskanie dofinansowania w przypadku aplikowania przez konsorcjum 19% Dostęp do wyspecjalizowanej infrastruktury partnerów Większa skuteczność w ujęciu późniejszej komercjalizacji produktów opracowanych na bazie technologii wpracowanych przez konsorcjum Opracowanie innowacji na skalę świata 11% 11% 11% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=37) Zdecydowana większość przedsiębiorstw realizujących projekty w konsorcjum nie widzi wad takiej formy współpracy (62%). Wśród respondentów wskazujących na wady wspólnej realizacji projektów B+R najczęściej wskazywane wady to: trudności w komunikacji i porozumiewaniu się z partnerem (11%), nierówny podział korzyści (11%), utrata pracowników (8%). 103

104 Wykres 46 Wady projektów realizowanych w konsorcjach Trudność w komunikacji i porozumieniu z partnerami 11% Nierówny podział korzyści 11% Utrata pracowników w wyniku współpracy z partnerami 8% Brak widocznych korzyści w ujęciu opracowania produktu / usługi zwiększającego konkurencyjność firmy 3% Trudność zawłaszczenia sobie korzyści z prac B+R 3% Inne 5% Brak wad 62% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=37) Zdecydowana większość przebadanych przedsiębiorstw realizujących projekty w formie konsorcjów ocenia ten sposób prowadzenia prac B+R pozytywnie (bardzo dobrze 19%, dobrze 49%). 104

105 Wykres 47 Ogólna ocena konsorcjów jako sposobu prowadzenia prac B+R 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 49% 24% 19% Bardzo dobra Dobra Przeciętna Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=37) 46% przebadanych firm nie współpracuje z innymi przedsiębiorstwami z regionu przy realizacji projektów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych. Wśród przedsiębiorstw, które współpracują w tym zakresie z innymi podmiotami z regionu najczęściej jest to współpraca z dostawcami (32%), odbiorcami (21%) oraz przedsiębiorstwami z innej branży (14%). Najrzadziej przedsiębiorstwa współpracują w tym zakresie z firmami konkurencyjnymi tylko 3% wskazań. 105

106 Wykres 48 Z Współpraca z innymi przedsiębiorstwami z regionu w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym Dostawcy 32% Odbiorcy 21% Przedsiębiorstwa z innej branży 14% Przedsiębiorstwa z grupy kapitałowej 4% Konkurenci 3% Brak współpracy 46% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 46% przebadanych firm nie współpracuje z innymi przedsiębiorstwami z kraju przy realizacji projektów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych. Wśród przedsiębiorstw, które współpracują w tym zakresie z innymi podmiotami z kraju najczęściej jest to współpraca z odbiorcami (32%), dostawcami(29%) oraz przedsiębiorstwami z innej branży (15%). Najrzadziej przedsiębiorstwa współpracują w tym zakresie z firmami konkurencyjnymi tylko 2% wskazań. 106

107 Wykres 49 Współpraca z innymi przedsiębiorstwami z kraju (poza regionem) w procesie badawczorozwojowym i innowacyjnym Odbiorcy 32% Dostawcy 29% Przedsiębiorstwa z innej branży 15% Przedsiębiorstwa z grupy kapitałowej 3% Konkurenci 2% Brak współpracy 46% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 51% przebadanych firm nie współpracuje z innymi przedsiębiorstwami z zagranicy przy realizacji projektów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych. Wśród przedsiębiorstw, które współpracują w tym zakresie z innymi podmiotami z zagranicy najczęściej jest to współpraca z dostawcami(22%), odbiorcami (19%) oraz przedsiębiorstwami z innej branży (10%). Należy zaznaczyć, że w przypadku przedsiębiorstw nie prowadzących prac B+R aż 85% zadeklarowało brak współpracy w procesie B+R+I z przedsiębiorstwami z zagranicy. 107

108 Wykres 50 Współpraca z innymi przedsiębiorstwami z zagranicy w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym Dostawcy 22% Odbiorcy 19% Przedsiębiorstwa z innej branży 10% Przedsiębiorstwa z grupy kapitałowej 4% Konkurenci 7% Brak współpracy 51% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) 108

109 Przedsiębiorstwa objęte badaniem jako główne korzyści ze współpracy z innymi firmami przy pracach badawczo-rozwojowych wskazują: lepszy dostęp do informacji o rynku, technologii (52%), nowe kontakty biznesowe (48%), szybszy rozwój firmy (48%), zmniejszenie ryzyka prac B+R (15%). Wykres 51 Najważniejsze korzyści osiągnięte dzięki współpracy z innymi przedsiębiorstwami Lepszy dostęp do informacji o rynku, technologii Nowe kontakty biznesowe 48% 52% Szybszy rozwój firmy 48% Zmniejszenie ryzyka prac B+R 24% Komercjalizacja wyników B+R 15% Dostęp do wyspecjalizowanych pracowników 11% Obniżenie ogólnych kosztów działalności 9% Uzyskanie dofinansowania na prace B+R 7% Inne 9% Brak korzyści 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=42) Respondenci jako główne przeszkody dla szerszej współpracy z innymi przedsiębiorstwami w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym wskazują: brak własnych pieniędzy na finansowanie takiej działalności (22%), brak odpowiedniego partnera (17%), słaby dostęp do środków publicznych (15%), a także dominację filozofii konkurencji między firmami i obawę o utratę know how (14%)i wykwalifikowanej kadry (13%). Warto zwrócić jednak uwagę na fakt, że zgodnie z wynikami badania aż 43% respondentów nie widzi przeszkód dla szerszej współpracy w tym zakresie. 109

110 Wykres 52 Główne przeszkody dla szerszej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w procesie badawczorozwojowym i innowacyjnym Brak własnych pieniędzy na finansowanie takiej współpracy 22% Brak odpowiedniego partnera 17% Słaby dostęp do środków publicznych 15% Dominacja filozofii konkurencji (walki)w relacjach między przedsiębiorstwami Obawa o utratę know-how i wykwalifikowanej kadry Niedostosowanie celów 10% 14% 13% Obawa o utratę niezależności/ autonomii 7% Brak informacji z kim można by współpracować 6% Inne 4% Brak przeszkód 43% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 42) W ramach współpracy z instytucjami z sektora badawczo-rozwojowego z regionu największy odsetek przedsiębiorstw wskazuje na współpracę z uczelniami o charakterze technicznym (43%), jednostkami badawczo-rozwojowymi (21%) oraz uniwersytetami (17%). Natomiast 40% przebadanych przedsiębiorstw w ogóle nie współpracuje z instytucjami z sektora badawczorozwojowego z regionu. 110

111 Wykres 53 Współpraca z instytucjami z sektora badawczo-rozwojowego z regionu Uczelnie o charakterze technicznym 43% Jednostki badawczo-rozwojowe / ośrodki badawczo- rozwojowe 21% Uniwersytety 17% Prywatne firmy doradztwa inżynierskiego, inne firmy konsultingowe 6% Centra innowacji i transferu technologii, inkubatory, parki technologiczne itp. Indywidualni naukowcy 1% 3% Brak współpracy 40% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) W ramach współpracy z instytucjami z sektora badawczo-rozwojowego z kraju największy odsetek przedsiębiorstw wskazuje na współpracę z uczelniami o charakterze technicznym (32%), jednostkami badawczo-rozwojowymi (21%) oraz uniwersytetami (13%). Natomiast 49% przebadanych przedsiębiorstw w ogóle nie współpracuje z instytucjami z sektora badawczorozwojowego z kraju. 111

112 Wykres 54 Współpraca z instytucjami z sektora badawczo-rozwojowego z kraju Uczelnie o charakterze technicznym 32% Jednostki badawczo-rozwojowe / ośrodki badawczo- rozwojowe 21% Uniwersytety 13% Prywatne firmy doradztwa inżynierskiego, inne firmy konsultingowe Indywidualni naukowcy Centra innowacji i transferu technologii, inkubatory, parki technologiczne itp. Inne 6% 4% 1% 1% Nie współpracujemy 49% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 83) W ramach współpracy z instytucjami z sektora badawczo-rozwojowego z zagranicy największy odsetek przedsiębiorstw wskazuje na współpracę z uczelniami o charakterze technicznym (10%), jednostkami badawczo-rozwojowymi (10%) oraz uniwersytetami (6%). Natomiast 75% przebadanych przedsiębiorstw w ogóle nie współpracuje z instytucjami z sektora badawczorozwojowego z zagranicy. 112

113 Wykres 55 Współpraca z instytucjami z sektora badawczo-rozwojowego z zagranicy Uczelnie o charakterze technicznym 10% Jednostki badawczo-rozwojowe / ośrodki badawczo- rozwojowe 10% Uniwersytety 6% Prywatne firmy doradztwa inżynierskiego, inne firmy konsultingowe 3% Indywidualni naukowcy 1% Brak współpracy 75% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Główne formy jakie przyjmuje współpraca przedsiębiorstw z innymi przedsiębiorstwami w procesie innowacyjnym to: wspólne prace badawczo-rozwojowe (35%), wspólny rozwój nowego produktu/usługi (28%), spotkania/wymiana doświadczeń (24%), zlecanie prac badawczorozwojowych (17%). 113

114 Wykres 56 Główne formy współpracy z innymi przedsiębiorstwami w procesie innowacyjnym Wspólne prace badawczo-rozwojowe 35% Wspólny rozwój nowego produktu/usługi 28% Spotkania/wymiana doświadczeń 24% Zlecanie prac badawczo-rozwojowych 17% Wspólne ulepszanie istniejących produktów/usług 15% Współpraca w procesie komercjalizacji technologii 9% Uczestnictwo w trwałych sieciach B+R i/lub innowacyjnych jak platformy technologiczne, klastry 6% Kształcenie pracowników 2% Wspólne aplikowanie i realizacja projektów współfinansowanych ze środków publicznych 2% Trudno powiedzieć 1% Inne 19% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 42) Główne formy jakie przyjmuje współpraca przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi w procesie innowacyjnym to: wspólne prace badawczo-rozwojowe (44%), wspólny rozwój nowego produktu/usługi (42%), spotkania/wymiana doświadczeń (28%), zlecanie prac badawczorozwojowych (26%). 114

115 Wykres 57 Główne formy współpracy z jednostkami naukowymi w procesie innowacyjnym Wspólne prace badawczo-rozwojowe Wspólny rozwój nowego produktu/usługi 44% 42% Spotkania/wymiana doświadczeń Zlecanie prac badawczo-rozwojowych 26% 28% Trudno powiedzieć Kształcenie pracowników Wspólne ulepszanie istniejących produktów/usług Wspólne aplikowanie i realizacja projektów współfinansowanych ze środków publicznych Wspólne uzyskiwanie standardów jakościowych/ certyfikacja Wspólne laboratorium i korzystanie z maszyn i przyrządów badawczych Współpraca w procesie komercjalizacji technologii Uczestnictwo w trwałych sieciach B+R i/lub innowacyjnych jak platformy technologiczne, klastry Inne 10% 10% 10% 8% 6% 4% 4% 2% 4% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI Przedsiębiorstwa, które współpracowały z jednostkami naukowymi jako główne korzyści tej współpracy wskazują: dostęp do niezbędnej wiedzy dla wprowadzenia nowych produktów i usług (57%) oraz szybszą i bardziej efektywną prace nad projektami (43%). 115

116 Wykres 58 Korzyści ze współpracy z jednostkami naukowymi. Dostęp do wiedzy niezbędnej dla wprowadzania nowych produktów i usług 57% Szybsza i bardziej efektywna praca nad projektami 43% Szybszy rozwój firmy 25% Dostęp do infrastruktury/maszyn/aparatury badawczej Dostęp do informacji o technologii i trendach światowych w ich zakresie 18% 23% Uzyskanie wsparcia publicznego na B+R 9% Szybszy i bardziej zyskowny proces innowacyjny 7% Inne 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI Respondenci jako główne bariery we współpracy z publicznymi instytucjami sfery B+R wskazują nadmierne zbiurokratyzowanie i powolność działania (39%), niechęć tych instytucji do współpracy (14%) oraz problemy z finansowaniem takiej współpracy (14%). Natomiast aż 45% respondentów wskazuję na brak problemów i barier we współpracy z publicznymi instytucjami sfery B+R. 116

117 Wykres 59 Główne problemy i bariery we współpracy z publicznymi instytucjami sfery B+R Brak problemów i barier 45% Nadmierne zbiurokratyzowanie sektora B+R, powolność działania 39% Niechęć samego sektora B+R do współpracy 14% Problem z finansowaniem takiej współpracy 14% Tańszy import gotowych rozwiązań z zagranicy 5% Słabość merytoryczna partnerów 2% Inne 7% 0% 20% 40% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N =83) Tylko ok. 17% przedsiębiorstw współpracowało przy pracach B+R+I z infrastruktura innowacyjną. Współpraca ta polegała najczęściej na pośredniczeniu w nawiązywaniu kontaktów z partnerami biznesowymi dla prac B+R. 117

118 Wykres 60 Współpraca z infrastrukturą proinnowacyjną Nie współpracowaliśmy z centrami/parkami technologicznymi 83% Instytucja pośredniczyła w nawiązaniu kontaktu z partnerami biznesowymi dla prac B+R z kraju i regionu 4% Instytucja pośredniczyła w nawiązaniu kontaktu z jednostkami naukowymi z kraju i regionu 3% Instytucja pośredniczyła w nawiązaniu kontaktu z dostawcami technologii/maszyn/przyrządów koniecznych w pracach B+R 1% Instytucja pośredniczyła w nawiązaniu kontaktu z jednostkami naukowymi / naukowcami z zagranicy 1% Instytucja pośredniczyła w nawiązaniu kontaktu z partnerami biznesowymi dla prac B+R z zagranicy 1% Instytucja proinnowacyjna była bezpośrednim partnerem w projekcie B+R 1% Inne 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 83) Przedsiębiorstwa, które współpracowały z instytucjami proinnowacyjnymi oceniają ich znaczenie dla efektywności procesu B+R jako duże (43%) i bardzo duże (29%). 118

119 Wykres 61 Ocena znaczenie instytucji proinnowacyjnych dla efektywności procesu B+R/innowacyjnego w przedsiębiorstwie 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 43% 29% 29% Przeciętne Duże Bardzo duże Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=14) Zdecydowana większość przedsiębiorstw nie współpracowała z partnerami zagranicznymi przy pracach B+R/procesie innowacyjnym (75%). W przypadku firm, które współpracowały w tego typu pracach z partnerami zagranicznymi współpraca polegała głownie na wspólnym aplikowaniu o międzynarodowe środki (6%). 119

120 Wykres 62 Rola i znaczenie partnera zagranicznego w pracach B+R Nie współpracowaliśmy z partnerami zagranicznymi w B+R/procesie innowacyjnym 75% Wspólnie aplikowaliśmy o międzynarodowe środki publiczne na badania 6% Partner zagraniczny był inspiratorem współpracy z przedsiębiorstwem 6% Partner zagraniczny dysponował odpowiednim sprzętem i laboratorium 4% Zlecaliśmy prace badawcze podmiotowi zagranicznemu 3% Wspólnie opracowaliśmy produkt nowy w skali świata 1% Partner zagraniczny odpowiadał za komercjalizację technologii za granicą 1% Realizowaliśmy zlecenia badawcze na rzecz podmiotu zagranicznego 1% Inne 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Przedsiębiorstwa, które współpracowały z partnerami zagranicznymi oceniają ich znaczenie dla efektywności procesu B+R jako duże (78%) i bardzo duże (22%). 120

121 Wykres 63 Znaczenie współpracy międzynarodowej dla efektywności procesu B+R/innowacyjnego 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 78% 22% 22% Przeciętne Duże Bardzo duże Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 21) Przedsiębiorstwa jako główną barierę hamującą prowadzenie działalności badawczorozwojowej i innowacyjnej wskazują wysokie koszty tego typu prac (59%). Wśród głównych barier respondenci wymieniają także wysokie ryzyko projektów B+R (28%) oraz nieodpowiednie regulacje podatkowe (12%). Natomiast 28% przebadanych przedsiębiorstw wskazuje na brak barier hamujących prowadzenie działalności B+R i innowacyjnej. 121

122 Wykres 64 Bariery hamujące prowadzenie działalności B+R i innowacyjnej w przedsiębiorstwie Wysoki koszt prac B+R 59% Brak barier 28% Wysokie ryzyko projektów B+R 28% Nieodpowiednie regulacje podatkowe odnośnie prac B+R Brak odpowiednich partnerów - jednostek naukowych i/lub przedsiębiorstw 8% 12% Brak wiedzy na temat aplikowania o środki na B+R Brak poparcia kierownictwa dla podejmowania prac B+R Brak strategii innowacyjnej przedsiębiorstwa 1% 4% 2% Inne 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Wśród głównych czynników warunkujących prowadzenie prac B+R i innowacyjnych przebadane przedsiębiorstwa wskazują na potrzebę ulepszenia produktu/usługi (41%), uzyskanie wsparcia publicznego na prowadzenie tego typu prac (34%), obserwacje zmieniających się potrzeb nabywców (33%) oraz pomysł zarządu/pracowników na prace B+R/innowacje. 122

123 Wykres 65 Czynniki warunkujące podejmowanie prac B+R i innowacyjnych Potrzeba ulepszenia produktu/usługi 41% Uzyskanie wsparcia publicznego na B+R Obserwacja zmieniających się potrzeb nabywców Pomysły zarządu i/lub pracowników 31% 34% 33% Dobre doświadczenia z wcześniejszą realizacją projektów B+R Chęć wejścia na rynki zagraniczne Obawa przed utratą pozycji konkurencyjnej względem konkurentów Inspiracja ze strony potencjalnych partnerów prac B+R 17% 17% 17% 13% Większa dostępność wykwalifikowanego personelu Posiadanie wolnych środków finansowych 6% 6% Dostępność zewnętrznego komercyjnego finansowania Zlecenie z centrali przedsiębiorstwa 1% 1% Inne 5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N =83) Ponad połowa przebadanych przedsiębiorstw jako korzyść wewnętrzną wynikającą z prowadzonych prac B+R wskazuje na szybszy rozwój przedsiębiorstwa (55%). Przedsiębiorstwa wskazują również na korzyści wewnętrzne polegające na wzroście zyskowności (45%) oraz wdrożeniu produktów nowych w skali kraju (30%). 123

124 Wykres 66 Korzyści wewnętrzne prowadzenia prac B+R Szybszy rozwój przedsiębiorstwa 55% Wzrost zyskowności 45% Wdrożenie produktów/usług nowych w skali branży/rynku w kraju Wdrożenie produktów/usług nowych w skali świata Wejście na rynki międzynarodowe 22% 20% 30% Wzrost wartości przedsiębiorstwa Promocja przedsiębiorstwa jako lidera technologicznego Poprawa sprawności działania przedsiębiorstwa 16% 14% 13% Zmniejszenie kosztów działania 8% Korzyści społeczne z prac B+R w firmie opracowanych technologii Brak widocznych korzyści Inne 2% 1% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 83) W opinii respondentów korzyści dla otoczenia społeczno-gospodarczego wynikające z ich obecności w regionie to głównie: wzrost produktywności i innowacyjności ich dostawców i odbiorców (19%), spadek bezrobocia w gminach, gdzie zlokalizowane jest przedsiębiorstwo (14%) oraz wzrost dochodów publicznych i rozwój infrastruktury transportowej w regionie (odpowiednio 12% i 11%). Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że ponad połowa przebadanych przedsiębiorstw nie dostrzega żadnych korzyści zewnętrznych z swojej obecności w regionie (58%). 124

125 Wykres 67 Korzyści zewnętrzne z obecności przedsiębiorstwa w regionie Nie zaobserwowano żadnych korzyści zewnętrznych 58% Wzrost produktywności i innowacyjności dostawców i odbiorców przedsiębiorstwa, 19% Spadek bezrobocia w gminach lokalizacji przedsiębiorstwa 14% Wzrost dochodów publicznych z podatków z branży 12% Rozwój infrastruktury transportowej w regionie 11% Implementacja technologii wytworzonych w przedsiębiorstwie w innych przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych w regionie 6% Pojawienie się przedsiębiorstw naśladowców w regionie 5% Inne 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 83) Wśród głównych czynników sukcesu prowadzenia prac B+R przedsiębiorstwa wskazują na doświadczenie w danej dziedzinie (37%), genialny pomysł (36%), posiadanie utalentowanych pracowników (29%) oraz współprace z zewnętrznymi partnerami (23%). 125

126 Wykres 68 Czynniki sukcesu prowadzenia prac B+R Doświadczenie przedsiębiorstwa w danej Genialny pomysł 37% 36% Posiadanie utalentowanych pracowników 29% Posiadanie wsparcia ze środków publicznych Współpraca z zewnętrznymi partnerami Posiadanie odpowiednich maszyn i aparatury 20% 23% 22% Umiejętność zarządzania projektami B+R 16% Wcześniejsze zbadanie potrzeb użytkowników Szybkość realizacji projektu B+R Bariery wejścia do branży Silny marketing efektów prac B+R 12% 10% 8% 7% Zamówienia publiczne na produkty/usługi będące 5% Inne 1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=83) Przebadane przedsiębiorstwa oceniając instrumenty wsparcia zarówno pod względem przydatności dla prac B+R i innowacyjnych oraz intensywności generowanych dodatkowych prywatnych nakładów jaka najbardziej korzystne wskazują dotacje z funduszy strukturalnych UE (45%, 42%), ochrona własności intelektualnej (33%,28%), dotacje z programów ramowych UE (25%, 29%) oraz dotacje z NCBR (24%, 22%). Natomiast jako najmniej przydatne pod względem obu aspektów respondenci wskazali na infrastruktura proinnowacyjna (2%, 4%) oraz inicjatywy podejmowane w ramach Regionalnych Strategii Innowacji (2%, 1%). Szczegóły prezentuje poniższy wykres. 126

127 Wykres 69 Ocena poszczególnych instrumentów wsparcia Inicjatywy podejmowane w ramach Regionalnych Strategii Innowacyjnych Fundusze wysokiego ryzyka, aniołowie biznesu 2% 1% 5% 4% Ochrona własności intelektualnej 33% 28% Infrastruktura proinnowacyjna (centra innowacji, parki technologiczne, inkubatory Gwarancje kredytowe 2% 4% 6% 6% Ocena przydatności dla prac B+R i innowacyjnych prowadzonych w przedsiębiorstwie. Niskooprocentowane pożyczki Dotacje z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju 8% 11% 24% 22% Ocena intensywności generowania dodatkowych prywatnych nakładów B+R i na innowacje Dotacje z Programów Ramowych UE 25% 29% Dotacje z funduszy strukturalnych UE 45% 42% Inne 16% 13% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 83) Przedsiębiorstwa, jako główne ograniczenia w prowadzeniu działalności badawczorozwojowej w przedsiębiorstwie, wskazują: niedostępność osób z odpowiednimi kwalifikacjami (25%), niepewność odnośnie popytu na efekty prac B+R (22%), brak pomysłów (18%) oraz dużą konkurencję w branży (16%) i niedostatek wsparcia B+R na szczeblu centralnym (16%). 127

128 Wykres 70 Ograniczenia wewnętrzne i zewnętrzne w prowadzeniu działalności B+R w przedsiębiorstwie Niedostępność osób z odpowiednimi kwalifikacjami 25% Niepewność odnośnie popytu na efekty prac B+R 22% Brak pomysłów 18% Duża konkurencja w branży 16% Niedostatek wsparcia B+R na szczeblu centralnym i regionalnym 16% Zagrożenie tańszym importem 14% Koncentracja na bieżącej działalności, brak przyszłościowej wizji 12% Spadek popytu na produkty branży 10% Szybki wyścig technologiczny w branży, łatwiej być szybkim naśladowcą 7% Zdominowanie branży przez duże przedsiębiorstwa 6% Nieumiejętność zarządzania projektami B+R 6% Ustalone technologie w branży, niewielki obszar dla prac B+R 4% Inne 11% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N =83) Główne potrzeby w odniesieniu do prac B+R zgłaszane przez przedsiębiorstwa to: środki na zatrudnienie wykwalifikowanych pracowników (42%), zwiększenie kwalifikacji pracowników poprzez 128

129 szkolenia (33%), ulgi podatkowe związane z prowadzeniem prac B+R (24%) oraz rozbudowana infrastruktura dla prowadzenia prac B+R (24%). Wykres 71 Potrzeby przedsiębiorstwa w odniesieniu do prac B+R Środki na zatrudnienie wykwalifikowanych pracowników 42% Zwiększenie kwalifikacji pracowników przez szkolenia 33% Ulgi podatkowe związane z prowadzeniem prac B+R Rozbudowa infrastruktury dla prowadzenia prac B+R 24% 24% Ułatwienia dla komercjalizacji opracowanych technologii 19% Ułatwienia dla współpracy z jednostkami naukowymi Dostosowanie kształcenia na uczelniach do potrzeb prac B+R w firmie Lepsza informacja o publicznym wsparciu B+R w przyszłym okresie programowania funduszy UE Ułatwienia dla współpracy międzynarodowej w B+R 8% 8% 13% 12% Uzyskanie doradztwa w zakresie aplikowania o środki publiczne na B+R Uzyskanie doradztwa w zakresie ochrony praw własności intelektualnej Promocja wspólnych projektów B+R przez instytucje proinnowacyjne Inne 5% 5% 1% 2% Brak potrzeb 15% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 83) Respondenci, jako najbardziej przydatne formy ochrony własności intelektualnej, wskazują patenty krajowe (57%) oraz patenty europejskie (46%). Ważną rolę w tym zakresie odkrywa także tajemnica handlowa (31%) oraz prawa autorskie (24%). 129

130 Wykres 72 Przydatność poszczególnych form ochrony praw własności intelektualnej Patenty krajowe 57% Patenty europejskie 46% Tajemnica handlowa 31% Prawa autorskie Umowy o zachowaniu poufności 20% 24% Wzory użytkowe Patenty w Stanach Zjednoczonych Ameryki Znaki towarowe 10% 8% 12% Szybka produkcja Oznaczenia geograficzne (znaki regionalne) 1% 4% Inne 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 83) 130

131 4.2. Wyniki badania CATI grupy kontrolnej Badanie ilościowe CATI zostało przeprowadzone na próbie kontrolnej 211 przedsiębiorstw nie prowadzących działalności badawczo-rozwojowej. Pod uwagę wzięto w głównej mierze ogół firm mazowieckich, z nadreprezentacją podmiotów z tzw. branż innowacyjnych wysokiej i średniej techniki oraz branż cechujących wzrostem TFP w wartości dodanej w ostatnich latach. Zdecydowana większość respondentów stanowią spółki z o.o. (55%), w dalszej kolejności działalność osoby fizycznej, spółki cywilne, spółki osobowe, a w mniejszości spółki akcyjne i inne formy prawne np. spółdzielnie. Wykres 73 Forma prawna przedsiębiorstwa 60% 55% 50% 40% 30% 20% 16% 10% 10% 9% 5% 5% 0% Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Działalność osoby fizycznej Spółka cywilna Spółka osobowa Spółka akcyjna Inne Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 211) Przeważająca większość analizowanych przedsiębiorstwa nie prowadzących działalności badawczo-rozwojowej to mikro i małe przedsiębiorstwa (odpowiednio 44% i 40%). Średnie przedsiębiorstwa stanowią 15% badanych, natomiast duże to 1% przebadanych firm. 131

132 Wykres 74 Liczba zatrudnionych pracowników 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 44% 40% 0-9 pracownikow pracownikow 15% pracownikow 1% 250 pracowników i wi Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 211) Zdecydowaną większość firm stanowią niezależne podmioty (85%). Pozostałe firmy powstały jako korporacyjne spółki spin out bądź firma powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego. Z kolei akademickie spin out stanowią 1% badanych. Wykres 75 Sposób powstania przedsiębiorstwa Korporacyjny spin-out 7% Akademicki spin out 1% To niezależna firma/ zupełnie nowa firma 85% Przedsiębiorstwo powstałe z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego 3% Inne 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 211) 132

133 Zdecydowana większość firm powstała w oparciu o inwestycję środków własnych (oszczędności) 88%. Innymi mniej znaczącymi źródłami finansowania rozpoczęcia działalności firmy były środki pochodzące od pracodawcy, fundusze UE czy instrumenty zwrotne np. pożyczki. Wykres 76 Pochodzenie środków na rozpoczęcie działalności środki własne (oszczędności) 88% środki pochodzące od poprzedniego pracodawcy 3% Fundusze Unijne 1% Finansowanie ze środków publicznych przez rząd lub miejscowe władze - pożyczka Finansowanie ze środków publicznych przez rząd lub miejscowe władze dotacja Inne 1% 0% 5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 211) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Biorąc pod uwagę strukturę własnościową analizowanych przedsiębiorstw blisko 90% firm nie wchodzi w skład grupy kapitałowej, podobnie jak blisko 100% badanych nie posiada udziału kapitału państwowego lub komunalnego. Bardzo niski odsetek (8%) stanowią firmy z większościowym udziałem kapitału zagranicznego. 133

134 Wykres 77 Charakterystyka przedsiębiorstw 100% 98% 96% 94% 13% 3% 8% 92% 90% 88% 86% 84% 87% 97% 92% Tak Nie 82% 80% Grupa kapitałowa Udział kapitału państwowy/komunalny Udział kapitału zagranicznego Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 211) Tylko 5% spośród badanych firm posiada centrum lub dział badawczo-rozwojowy w Polsce. Jednak, jak wynika z dalszej części odpowiedzi, faktycznie nie prowadzono w nim w ostatnich 3 latach działalności B+R. Spośród firm 95% nie posiadających centrum lub działu badawczo-rozwojowego w Polsce zdecydowana większość (80%) nie planuje utworzenia takiej komórki organizacyjnej w swojej firmie. Jedynie 3% firm zadeklarowało chęć utworzenia takiej komórki organizacyjnej w strukturze przedsiębiorstwa, natomiast 17% badanych nie ma zdania. Wykres 78 Czy przedsiębiorstwo planuje utworzenie centrum/działu B+R w najbliższych 3 latach 3% 17% 80% Nie Tak Trudno powiedzieć Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 11) 134

135 Konkurencyjność i innowacyjność Biorąc pod uwagę pozycję konkurencyjną firm w zakresie jakości obsługi klienta względem bezpośrednich konkurentów większość respondentów określa swoją pozycję jako silną lub bardzo silną (łącznie 85%). Dość podobne zależności występują w przypadku pozycji konkurencyjnej firm w odniesieniu do ceny i zaawansowania technologicznego produktu blisko połowa przedsiębiorstw określa swoją pozycję jako silną, 1/3 jako bardzo silną, natomiast ¼ jako przeciętną. Połowa respondentów wskazuje na wysoką dbałość o środowisko naturalne względem konkurentów. Zaledwie 5% uważa, że ich pozycja pod względem oddziaływania na środowisko naturalne jest słaba lub bardzo słaba. Z kolei pozycja konkurencyjna pod względem wykształcenia i doświadczenia zawodowego pracowników jest również wysoko oceniana. Wskazuje to na wysoki poziom kwalifikacji pracowników firm w regionie mazowieckim. Nieco gorzej respondenci określają swoje możliwości pod względem posiadanych zasobów finansowych i możliwości dostępu do finansowania zewnętrznego. Blisko 1/3 respondentów wskazuje, że ich pozycja konkurencyjna pod tym względem jest przeciętna. Z kolei blisko 40% badanych zadeklarowało silną, natomiast 18% bardzo silną pozycję względem konkurentów. Pozycja konkurencyjna badanych firm pod względem organizacyjnym i zarządczym w przeważającej większości określana jest jako silna i bardzo silna. Konkurencyjność międzynarodowa przedsiębiorstw nie prowadzących działalności badawczorozwojowej jest, zdaniem respondentów, bardzo słaba lub słaba. Może to wynikać z braku obecności produktów i/lub usług na rynku międzynarodowym. Z kolei pozostałe firmy wskazują na przeciętną (22%) i silną pozycję (23%). Jedynie 8% respondentów uważa, że ich pozycja na rynku międzynarodowym jest bardzo silna. Potencjał B+R+I względem konkurentów ponad połowy respondentów badania jest przez nich oceniany jako słaby i bardzo słaby. Tylko niewiele ponad 20% firm nie prowadzących prac badawczo-rozwojowych i innowacyjnych określa swoją pozycję jako silną i bardzo silną. Natomiast 1/4 firm uznaje swoją pozycję konkurencyjną jako przeciętną. Szczegóły przedstawiono na poniższym wykresie. 135

136 Wykres 79 Ocena pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa Bardzo słaba Słaba Przeciętna Silna Bardzo silna 100% 90% 80% 70% 60% 40% 32% 37% 50% 60% 18% 39% 43% 8% 23% 22% 3% 20% 25% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41% 42% 45% 30% 24% 13% 18% 15% 1% 2% 1% 3% 2% 32% 7% 28% 8% 8% 39% 15% 1% 2% 9% 14% 38% 39% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N =211) Zmiana zaistniała w poszczególnych obszarach działalności przedsiębiorstwa w ostatnich 3 latach Zarówno na rynku regionalnym, jak i krajowym udział firm nie prowadzących B+R utrzymuje się na podobnym poziomie 37% respondentów określa swój udział jako niezmienny w ostatnich 3 latach (od 2011 roku). Z kolei część respondentów wskazuje na tendencję wzrostową (odpowiednio: rynek regionalny 34% i rynek krajowy 36%). Tylko kilka procent firm wskazuje na brak udziału w 136

137 rynku krajowym, w tym rynku mazowieckim. W tym ostatnim przypadku oznacza to, że cała sprzedaż przedsiębiorstw (9%) jest lokowana poza województwem. Blisko połowa respondentów wskazuje na brak udziału w rynku UE. Z kolei 1/3 respondentów, którzy oferują swoje produkty lub usługi na rynku UE uważa, że nie zaistniały zmiany w udziale w rynku w ostatnich 3 latach. Zaledwie 15% firm zanotowało wzrost udziału w rynku UE. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku udziału firm w rynku zagranicznym poza UE w tym przypadku 59% firm nie oferowało swoich produktów bądź usług na rynku poza UE. Z kolei na niezmienność swojej sytuacji wskazuje ¼ badanych. Wzrost udziału w rynku zagranicznym poza UE zadeklarowało 13% respondentów. Większość badanych w ostatnich 3 latach zanotowało wzrost jakości, jak i poziomu technologicznego własnych produktów, z kolei 1/3 wskazuje na brak zmian w tym zakresie. Odzwierciedla to fakt szybkiego postępu technicznego jakiemu muszą sprostać wszystkie firmy oraz fakt dużego znaczenia jakości jako czynnika konkurencyjności w rzeczywistości by działać na rynku poza lokalnym obecnie trzeba spełniać standardy jakościowe UE. Ostatnie 3 lata przyniosły również wzrost kosztów działalności gospodarczej i ogólnozakładowej w przypadku ponad połowy analizowanych respondentów. Prawdopodobnie jest to związane z ogólnym wzrostem podatków i opłat, wynagrodzeń, kosztów materiałów produkcyjnych, energii i innych surowców wykorzystywanych w działalności firm. W ostatnich 3 latach blisko połowa respondentów zanotowała wzrost lub znaczący wzrost przychodów ze sprzedaży nowych i ulepszonych produktów, przy czym w przypadku blisko 40% respondentów sytuacja nie zmieniła się w analizowanym okresie. Z kolei spadek zanotowało 13% firm. Popyt na produkty wśród blisko połowy badanych utrzymywał w ostatnich 3 latach tendencję wzrostową, choć 32% respondentów wskazało na brak zaistniałych zmian w odniesieniu do popytu. Z kolei spadek popytu na produkty zanotowało 18%. Zatrudnienie w firmach nie prowadzących działalności B+R pozostawało w głównej mierze bez zmian, choć przynajmniej 1/3 badanych zanotowała wzrost liczby pracowników w przedsiębiorstwie. Tylko 12% firm zanotowało spadek liczby pracowników. 137

138 Wykres 80 Zmiany w działalności przedsiębiorstwa w ostatnich 3 latach Znaczący spadek Spadek Bez zmian Wzrost Znaczący wzrost Nie dotyczy 100% 90% 9% 3% 6% 3% 1% 2% 2% 1% 1% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 1% 3% 80% 70% 60% 34% 36% 47% 59% 64% 60% 42% 52% 43% 47% 66% 31% 50% 40% 30% 20% 37% 37% 2% 13% 32% 1% 12% 24% 26% 30% 41% 37% 38% 32% 6% 22% 54% 10% 0% 16% 18% 5% 3% 3% 3% 13% 6% 13% 17% 2% 12% 4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N =211) 138

139 Perspektywy rozwojowe na najbliższe 3 lata Przedsiębiorstwa, w przypadku wskaźników takich jak przychody, zysk czy popyt na produkty, określają swoje perspektywy jako pozytywne i rozwojowe większość respondentów spodziewa się ich wzrostu. W przypadku zatrudnienia przedsiębiorcy raczej nie przewidują istotnych zmian. Zdecydowana większość firm nie aktywnych badawczo w najbliższej perspektywie czasowej nie przewiduje zmian w przypadku zmniejszania bądź zwiększania nakładów na B+R. Wskazuje to, na to, że firmy raczej nie zamierzają podejmować się prac badawczo-rozwojowych. Z kolei blisko 20% wskazuje na wzrost nakładów finansowych na B+R, co może wskazywać, że prawdopodobnie taką działalność rozpocznie. Brak aktywności badawczej w analizowanych firmach przekłada się również na oczekiwania braku istotnych zmian w przypadku przychodów ze sprzedaży technologii/produktów/usług o charakterze innowacyjnym u ponad połowy respondentów. Natomiast pozostałe firmy (44%) wskazują, że spodziewają się wzrostu przychodów z innowacyjnej oferty. W przypadku wskaźnika dotyczącego przychodów z eksportu większość firm spodziewa się braku istotnych zmian w tym zakresie. Taki wynik może być związany z poprzednimi wskazaniami respondentów dotyczącymi braku udziału w rynkach zagranicznych. Pozostali ankietowani spodziewają się raczej wzrostu (37%), a w mniejszym stopniu spadku przychodów z eksportu (5%). Oznacza to, że firmy będą próbowały podjąć ekspansję na rynki zagraniczne. Szczegóły zaprezentowano na poniższym wykresie. 139

140 Wykres 81 Ocena perspektyw rozwoju w najbliższych 3 latach Spodziewamy się spadku Spodziewamy się braku istotnych zmian Spodziewamy się wzrostu 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 19% 38% 37% 44% 55% 63% 62% 77% 57% 58% 51% 28% 28% 38% 9% 10% 5% 4% 5% 5% 7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N =211) Innowacyjność w ostatnich 3 latach Zdecydowana większość respondentów wprowadziła w ostatnich 3 latach w swojej ofercie nowe produkty i/lub usługi, z czego 21% deklaruje, że stanowią one nowe produkty/usługi w skali świata, natomiast blisko 60% wskazuje na ich innowacyjność w skali krajowej, jak i światowej. Nowe produkty i/lub usługi są wprowadzane zarówno przez mikro, małe jak i średnie przedsiębiorstwa. Nie ma również żadnych istotnych zależności w przypadku innowacji w rynku/branży lub kraju oraz przedsiębiorstwa. Szczegóły przedstawiono na poniższych wykresach. 140

141 Wykres 82 Wprowadzone nowe produkty/usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 211) Wykres 83 Wprowadzone nowe produkty/usługi 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 77% 23% W skali świata 27% 22% 73% 78% W skali rynku/branży w kraju W skali przedsiębiorstwa Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=145) Z kolei ulepszone produkty i/lub usługi zostały wprowadzone przez blisko 70% ankietowanych przedsiębiorstw. Najwięcej ulepszonych produktów wprowadziły małe i średnie przedsiębiorstwa. 141

142 Wykres 84 Wprowadzone ulepszone produkty/usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=211) Blisko połowa respondentów badania wprowadziła nowe procesy produkcyjne lub dostarczania usług, z czego większość nie posiada poziomu światowego ani w skali rynku czy branży w kraju. Dominującym sektorem we wprowadzaniu nowych procesów produkcji lub dostarczaniu usług są małe i średnie przedsiębiorstwa. Tylko 30% mikro przedsiębiorstw zastosowało nowe procesy produkcyjne lub dostarczania usług. Nowe procesy stanowią głównie innowacje w skali przedsiębiorstwa (42% badanych) głównie wprowadzane były one przez małe i średnie firmy. Mikro przedsiębiorcy w mniejszym stopniu wprowadzają nowe procesy produkcji i dostarczania usług, szczególnie w na poziomie światowym. Z kolei ulepszone procesy produkcji i/lub dostarczania usług wprowadziło również 42% respondentów badania, z czego połowa to mali przedsiębiorcy, a w mniejszym stopniu średnie i mikro firmy. Wykres 85 Nowe procesy produkcji/dostarczania usług Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=211) 142

143 Wykres 86 Nowe procesy produkcji/ dostarczania usług 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 74% 26% W skali świata 29% 71% W skali rynku/ branży w kraju 18% 82% W skali przedsiębiorstwa Nie Tak Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=90) W ostatnich 3 latach respondenci badania w znacznej części nie dokonali również istotnych zmian organizacyjnych np. w formie wprowadzenia nowych sposobów zarządzania dostawami i/lub nowych metod podziału zadań wśród pracowników i/lub nowych metod organizacyjnych w zakresie relacji z otoczeniem, jak również istotnych zmian w strategii marketingowej firm np. poprzez zmiany w wyglądzie wyrobu i jego opakowaniu, sposobach promocji czy dystrybucji produktów. Jedynie nieduży odsetek firm (odpowiednio: 27% i 36%) wskazuje na wprowadzenie zmian w tym zakresie w przedsiębiorstwach. Wykres 87 Istotne zmiany organizacyjne Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=211) 143

144 Wykres 88 Istotne zmiany w strategii marketingowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N = 211) Czynniki wzrostu produktywności Czynnikami wzrostu produktywności firm mazowieckich są w głównej mierze współpraca z dostawcami i odbiorcami, a także wzrost kwalifikacji pracowników i ich dostępność. Ponad 30% respondentów, jako czynnik produktywności, wskazuje wzrost nasycenia kapitałem trwałym i finansowym. W mniejszym stopniu respondenci wskazywali na czynniki takie jak: wzrost zatrudnienia, niższe niż u konkurencji koszty pracy, energii i inne koszty ogólnozakładowe czy lepsze zdolności menadżerskie i silniejsza współpraca z konkurentami i ich bliskość. Najmniej istotnymi czynnikami produktywności wśród firm nie aktywnych badawczo są czynniki związane z innowacyjnością, czyli nakłady na działalność B+R+I czy transfer technologii. Część argumentowała to tym, że niskie ceny u konkurencji spowodowały, że wprowadzanie nowości stało się nie opłacalne. Wśród innych czynników produktywności przedsiębiorstwa wymieniały dodatkowe źródła finansowania, elastyczność małych przedsiębiorstw, popyt, nakłady na stronę www i reklamę w Internecie. 144

145 Wykres 89 Czynniki wzrostu produktywności firmy Lepsza współpraca z dostawcami i odbiorcami 61% Wzrost kwalifikacji pracowników i lepsza ich dostępność 53% Wzrost nasycenia kapitałem trwałym i finansowym 32% Wzrost liczby pracowników 25% Niższe niż u konkurencji koszty pracy, energii, ogólnozakładowe 22% Lepsze zdolności menadżerskie 18% Silniejsza współpraca z konkurentami i ich bliskość 18% Pojawienie się lub silniejsza współpraca z uczelniami 8% Zwiększone nakłady na działalność badawczo-rozwojowa i innowacyjna, transfer technologii 5% Inne 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI (N=211) Mimo braku realizacji prac badawczo-rozwojowych w ostatnich latach, część respondentów wskazuje na współpracę w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym. Zarówno, w regionie, jak i w kraju i zagranicą współpraca dotyczy prawie wyłącznie odbiorców i dostawców. 145

146 Wykres 90 Współpraca w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym w regionie 80% 79% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 12% 10% 10% 2% 1% 0% Odbiorcy Dostawcy Konkurenci Przedsiębiorstwa z innej branży Brak współpracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 211) Wykres 91 Współpraca w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym poza regionie 80% 75% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 14% 11% 10% 2% 3% 1% 0% Odbiorcy Dostawcy Przedsiębiorstwa z innej branży Konkurenci Przedsiębiorstwa z grupy kapitałowej Brak współpracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 211) 146

147 Wykres 92 Współpraca w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym z przedsiębiorstwami zagranicznymi 90% 85% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 8% 7% 2% 1% 1% 0% Dostawcy Odbiorcy Przedsiębiorstwa z grupy kapitałowej Konkurenci Przedsiębiorstwa z innej branży Brak współpracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 211) 147

148 Wykres 93 Korzyści ze współpracy z innymi firmami Szybszy rozwój firmy Nowe kontakty biznesowe Lepszy dostęp do informacji o rynku, technologii 70% 77% 75% Obniżenie ogólnych kosztów działalności 13% Dostęp do wyspecjalizowanych pracowników Tańszy kredyt Komercjalizacja wyników B+R Uzyskanie dofinansowania na prace B+R Brak korzyści 8% 6% 2% 2% 2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 53) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Firmy, które współpracują z innymi przedsiębiorstwami wskazują przede wszystkim na następujące korzyści wynikające ze współpracy: szybszy rozwój firmy, nawiązanie nowych kontaktów biznesowych oraz lepszy dostęp do informacji o rynku i technologiach. W mniejszym stopniu korzyścią dla firm było obniżenie ogólnych kosztów działalności przedsiębiorstwa, dostęp do wyspecjalizowanych pracowników lub uzyskanie tańszego kredytu. Respondenci w znikomym stopniu zwracali uwagę na korzyści związane z działalnością badawczo-rozwojową i innowacyjną tj. uzyskanie dofinansowania na prace B+R czy komercjalizację wyników prac B+R. 148

149 Wykres 94 Główne przeszkody dla szerszej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w procesie badawczorozwojowym i innowacyjnym Brak przeszkód 44% Brak własnych pieniędzy na finansowanie takiej współpracy 27% Słaby dostęp do środków publicznych 19% Niedostosowanie celów Brak informacji z kim można by współpracować Brak odpowiedniego partnera (innego przedsiębiorstwa) Obawa o utratę niezależności/ autonomii Obawa o utratę know-how i wykwalifikowanej kadry Dominacja filozofii konkurencji (walki) w relacjach między przedsiębiorstwami 7% 7% 6% 4% 3% 3% Inne 13% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 176) Blisko połowa respondentów nie widzi przeszkód dla szerszej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w procesie badawczo-rozwojowym i innowacyjnym. Natomiast niemalże druga połowa respondentów wskazuje na kwestie finansowe tj. brak pieniędzy na finansowanie współpracy czy utrudniony dostęp do środków publicznych. Jedynie kilka procent wskazuje na inne aspekty jak np. niedostosowanie celów współpracy, brak informacji o możliwych kooperantach, brak odpowiedniego partnera do współpracy. Ponadto, w obszarze współpracy z innymi przedsiębiorstwami, respondenci obawiają się o utratę niezależności i autonomii, know how i wykwalifikowanej kadry czy konkurencji (walki) między firmami. Mimo, że badaniem nie objęto firm prowadzących B+R, część z nich deklaruje współpracę z instytucjami badawczo-rozwojowymi z regionu mazowieckiego np. z uczelniami technicznymi. Prawdopodobnie współpraca z uczelniami może opierać się na drobnych zleceniach np. analizie materiałów czy wydaniu opinii nt. danego produktu/wyrobu/surowca do produkcji. Współpraca firm mazowieckich z sektora MŚP raczej nie wykracza poza województwo. Zaledwie 10% zadeklarowało współpracę z uczelniami o profilu technicznym, jednostkami badawczo-rozwojowymi, centrami innowacji i transferu technologii czy firmami konsultingowymi z kraju. 149

150 Podobna sytuacja kształtuje się w przypadku współpracy przedsiębiorstw z instytucjami B+R z zagranicy, choć raczej respondenci wskazują na współpracę z prywatnymi firmami doradczymi niż uczelniami wyższymi. Wykres 95 Główne formy współpracy między przedsiębiorstwami w procesie innowacyjnym Spotkania/wymiana doświadczeń 64% Wspólny rozwój nowego produktu/usługi 51% Wspólne ulepszanie istniejących produktów/usług Kształcenie pracowników 13% 19% Wspólne aplikowanie i realizacja projektów współfinansowanych ze środków publicznych Wspólne prace badawczo-rozwojowe 9% 9% Wspólne laboratorium i korzystanie z maszyn i przyrządów badawczych Wspólne uzyskiwanie standardów jakościowych/ certyfikacja Współpraca w procesie komercjalizacji technologii Zlecanie prac badawczo-rozwojowych 6% 4% 4% 2% Trudno powiedzieć 15% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 53) W przypadku współpracy między przedsiębiorstwami w procesie innowacyjnym, współpraca polega w głównej mierze na spotkaniach i wymianie doświadczeń oraz wspólnym rozwoju nowych produktów lub usług. W mniejszym stopniu współpraca obejmuje wspólne ulepszanie istniejących produktów/usług czy kształcenie pracowników. Co ciekawe, blisko 10% deklaruje współpracę we wspólnych pracach badawczo-rozwojowych, ale być może prace te nie są bezpośrednio prowadzone w przedsiębiorstwie lub współpraca odnosi się np. do dostaw elementów stanowiących część prac B+R innych firm. Podobnie współpraca obejmuje wspólne aplikowanie i realizację projektów 150

151 współfinansowanych ze środków publicznych. Ponadto, firmy korzystają również z dostępu do laboratoriów, maszyn lub przyrządów badawczych, wspólnie uzyskują standardy jakościowe i certyfikaty czy komercjalizują technologie. Współpracę z jednostkami naukowymi zdeklarowało zaledwie 8% respondentów. Podobnie jak w przypadku współpracy między przedsiębiorcami, współpraca z jednostkami naukowymi przyjmuje formę spotkań i wymiany doświadczeń oraz wspólnym rozwoju nowego produktu lub usługi. Zdecydowanie więcej zleceń prac B+R występuje w relacji firma-jednostka naukowa. Inne formy współpracy to m.in. wspólne ulepszanie istniejące produktów lub usług, kształcenie pracowników, wspólne aplikowanie i realizacja projektów, wspólne prace B+R. Wykres 96 Główne formy współpracy z jednostkami naukowymi w procesie innowacyjnym Spotkania/wymiana doświadczeń 33% Wspólny rozwój nowego produktu/usługi 33% Zlecanie prac badawczo-rozwojowych 17% Wspólne ulepszanie istniejących produktów/usług 17% Kształcenie pracowników 6% Współpraca w procesie komercjalizacji technologii Wspólne aplikowanie i realizacja projektów współfinansowanych ze środków publicznych Wspólne prace badawczo-rozwojowe 6% 6% 6% Trudno powiedzieć 39% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 18) 151

152 Wykres 97 Korzyści ze współpracy z jednostkami naukowymi Dostęp do wiedzy niezbędnej dla wprowadzania nowych produktów i usług 73% Szybszy rozwój firmy 55% Szybsza i bardziej efektywna praca nad projektami 45% Dostęp do informacji o technologii i trendach światowych w ich zakresie 36% Szybszy i bardziej zyskowny proces innowacyjny 18% Dostęp do infrastruktury/maszyn/aparatury badawczej 9% Inne 9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 18) Współpraca firm z jednostkami naukowymi umożliwiła firmom dostęp do wiedzy niezbędnej do wprowadzenia nowych produktów i usług, informacji o technologiach i trendach światowych. Ponadto, współpraca przyczyniła się do szybszego rozwoju firm i bardziej efektywnej pracy nad wspólnymi projektami. Część z przedsiębiorstw korzystała również z dostępu do infrastruktury badawczej jednostek naukowych. 152

153 Wykres 98 Główne bariery we współpracy z publicznymi instytucjami sfery B+R Brak problemów i barier 64% Słabość merytoryczna partnerów 18% Problem z finansowaniem takiej współpracy 18% Nadmierne zbiurokratyzowanie sektora B+R, powolność działania 9% Niechęć samego sektora B+R do współpracy 9% Tańszy import gotowych rozwiązań z zagranicy 9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 18) Respondenci nie dostrzegają problemów i barier wynikających ze współpracy z publicznymi jednostkami naukowymi. Część z nich wskazuje jednak na słabość merytoryczną partnerów czy nadmierne zbiurokratyzowanie sektora B+R czy ich niechęć do współpracy. Zdecydowana większość przebadanych firm nie współpracowała z infrastrukturą innowacyjną (ponad 94%) jak również z partnerami zagranicznymi (95%) w zakresie prac B+R lub procesie innowacyjnym Główne przeszkody hamujące prowadzenie działalności B+R wśród respondentów to wysoki koszt i ryzyko projektów B+R. W mniejszym stopniu barierę stanowi brak odpowiednich partnerów jednostek naukowych. Duża część firm nie wskazuje również na brak potrzeby prowadzenia prac B+R. Część przyznaje, że nie ma wystarczającej wiedzy do prowadzenia prac B+R, jak też część uznaje, że specyfika branży nie wymaga prowadzenia B+R(inne wskazania). 153

154 Wykres 99 Bariery hamujące prowadzenie działalności B+R w przedsiębiorstwie Wysoki koszt prac B+R Brak barier 36% 34% Wysokie ryzyko projektów B+R 20% Brak odpowiednich partnerów - jednostek naukowych i/lub przedsiębiorstw Brak poparcia kierownictwa dla podejmowania prac B+R Nieodpowiednie regulacje podatkowe odnośnie prac B+R Brak strategii innowacyjnej przedsiębiorstwa 9% 8% 8% 6% Złe doświadczenia z efektywnością prac B+R w ujęciu komercjalizacji Brak wiedzy na temat aplikowania o środki na B+R Słabość ochrony praw własności intelektualnej i niedostatek wiedzy na ten temat 1% 3% 3% Inne 19% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N = 211) Przedsiębiorstwa z regionu mazowieckiego preferują następujące formy ochrony praw własności intelektualnej: patenty krajowe i tajemnica handlowa. W mniejszym stopniu w opinii respondentów przydatne są patenty europejskie, wzory użytkowe czy prawa autorskie i znaki towarowe. Dla 18% respondentów wystarczające są umowy o zachowaniu poufności. 154

155 Wykres 100 Ocena przydatności poszczególnych form ochrony praw własności intelektualnej Patenty krajowe 49% Tajemnica handlowa 40% Patenty europejskie 33% Wzory użytkowe 31% Prawa autorskie 29% Znaki towarowe 29% Umowy o zachowaniu poufności 18% Oznaczenia geograficzne (znaki regionalne) 4% Patenty w Stanach Zjednoczonych Ameryki 3% Szybka produkcja 1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania (N =211) 4.3. Analiza zależności z CATI przy wykorzystaniu regresji logitowej Analizy przy wykorzystaniu regresji logitowej danych z ankietyzacji przedsiębiorstw prowadzących prace B+R (83) oraz próby kontrolnej nie prowadzącej prac B+R (211) pokazały następujące zależności: Szansę na deklarowanie przez przedsiębiorstwa silnej i bardzo silnej pozycji konkurencyjnej w zakresie konkurencyjności międzynarodowej zwiększa prowadzenie działalności B+R przez przedsiębiorstwo, zaangażowanie kapitału zagranicznego w ankietowanym przedsiębiorstwie oraz wdrożenie w ostatnich 3 latach produktów nowych w skali świata. Pokazuje to, że działalność B+R zmierza zazwyczaj do opracowania nowatorskich produktów, które są konkurencyjne w skali międzynarodowej. Jednocześnie jednak plasowanie się na rynkach zagranicznych jest łatwiejsze dla podmiotów z udziałem zagranicznym. Ponadto konkurencyjność międzynarodową zwiększa wdrożenie jakichkolwiek nowych produktów w ostatnich 3 latach, a zmniejsza brak współpracy w procesie innowacyjnym z zagranicznymi przedsiębiorstwami. Sieci innowacyjne z zagranicznymi partnerami biznesowymi zwiększają więc szansę na skuteczne lokowanie innowacyjnej oferty na zagranicznych rynkach. 155