Subdukcja PŁYTY LITOSFERY. Ruchy płyt litosfery. Uskok transformacyjny. Rozrost dna oceanicznego(spreading)

Transkrypt

1 PŁYTY LITOSFERY Ruchy płyt litosfery Rozrost dna oceanicznego(spreading) Subdukcja Uskok transformacyjny

2 Subdukcja: zagłębianie się płyt w płaszczu Ziemi Płyta oceaniczna wsuwa się pod drugą płytę oceaniczną tworząc ciąg rowów oceanicznych wysp wulkanicznych np. Płyta Pacyficzna i Płyta Euroazjatycka utworzenie wysp japońskich i rowu japońskiego Płyta oceaniczna wsuwa się pod płytę kontynentalną tworząc rów oceaniczny blisko brzegu i wypiętrzając góry np. Płyta Nasca i Płyta Amerykańska utworzenie Rowu Atacamskiego i Andów Kolizja dwóch płyt kontynentalnych i wypiętrzenie gór np. kolizja Płyty Indo-australijskiej i Euroazjatyckiej i utworzenie Himalajów

3 WULKANIZM Produkty wybuchu wulkanów: Materiał piroklastyczny ciała stałe (ogniste kamienie) bomby wulkaniczne, lappile scoria, popioły wulkaniczne, fragmenty większych skał, potoki piroklasyczne (spływy) mieszanina popiołów LAWY ciała ciekłe stop krzemianowy, oddający do atmosfery składniki lotne np. parę wodną i dwutlenek węgla. Lawy osiągają temperaturę C a krzepną w temperaturze C kwaśne, zasadowe, poduszkowe Gazy wulkaniczne: Chmury gorejące, Solfatary, Fumarole, mofety Wyróżniamy kilka klasyfikacji wulkanów: 1) podział ze względu na występowanie: Wulkany podmorskie w dnie oceanicznym, Wulkany kontynentalne 2) podział ze względu na charakter erupcji: Wulkany efuzywne: erupcja przebiega łagodnie i polega przede wszystkim na wylewach rzadkich law bazaltowych. Krater wulkanu wypełnia się powoli lawą powstaje jezioro ognia z pióropuszami lawy. Gdy krater zupełnie wypełni się lawą spływa ona po zboczach wulkanu tworząc tzw. rzeki ognia. Do takich wulkanów należą wulkany Hawajów Wulkany eksplozywne erupcja przebiega gwałtownie a głównymi produktami erupcji jest materiał piroklastyczny. Wulkany tego typu są na ogół wulkanami stożkowymi. Stożek jest usypany z materiałów piroklastycznych. Przykładem tego typu wulkanów jest Fudżi jama Stratowulkany należą do najczęściej występujących wulkanów i do tego najbardziej niebezpiecznych. Są to wulkany mieszane, których głównym produktem erupcji są lawy kwaśne, materiał piroklastyczny oraz gazy. Erupcję często poprzedzają wstrząsy sejsmiczne spowodowane sprężeniem gazów wulkanicznych, które nie mogą się wydostać na powierzchnię dzięki zakrzepłej lawie. Podczas erupcji często dochodzi do gwałtownego wybuchu stożka, który wylatuje w powietrze lub zapada się tworząc kalderę. Do wulkanów tego typu należą: Święta Helena, Wezuwiusz 3) podział wulkanów ze względu na budowę: Wulkany stożkowe: wysokie wulkany zbudowane z gęstej lawy kwaśnej, o gwałtownym przebiegu wybuchu. Np. Wezuwiusz wulkany tarczowe mają mniej strome zbocza i powstają przede wszystkim na oceanach. Są to wulkany efuzywne (lawa bazaltowa powstaje w miejscach, gdzie topi się dno oceaniczne sima).do takich wulkanów należą wulkany Islandii np. Hekla; Hawajów Mauna Kea, Kilauea, Mauna Loa 4) podział wulkanów ze względu na rodzaj erupcji: erupcja centralna ciała wulkaniczne wydostają się z krateru na szczycie stożka erupcja linijna ciała wulkaniczne wydostają się ze szczeliny, której długość może osiągać kilkadziesiąt kilometrów. Takie wulkany występują przede wszystkim w obrębie grzbietów oceanicznych (na uskokach), na Islandii (wulkan 5) podział wulkanów ze względu na działalność: wulkany czynne takie, które działają w czasach nam współczesnych np. Św.Helena, Wezuwiusz, Unzen, Popocatepetl, Etna, Ruapehu. Obecnie na świecie jest ok czynnych wulkanów wulkany drzemiące takie, które wybuchały w czasach historycznych i wzmianki o ich działalności zamieszczono w kronikach. Do takich wulkanów należy Fudżi, który ostatni raz wybuchł w 1772 roku. Wulkany wygasłe góry o budowie wulkanicznej, które nie wybuchały wczasach historycznych. Są to np. wulkany Owernii

4 RUCHY GÓROTWÓRCZE Góry powstają w czasie orogenezy (to okres powstawania gór) Większość orogenez miała miejsce w prekambrze. W dzisiejszej rzeźbie kontynentów możemy wyróżnić góry, które powstały później w 3 orogenezach a) orogeneza kaledońska miała miejsce w erze paleozoicznej na przełomie syluru i dewonu. Góry, które wówczas powstały nazywamy Kaledoniami. Są to m.in. G. Skandynawskie, G. Kaledońskie, G. Grampian, Sajany b) orogeneza hercyńska (=waryscyjska) miała miejsce w Paleozoiku w karbonie. Do hercynidów możemy zaliczyć m.in. Gory Harz, Sudety, G. Świętokrzyskie, Reńskie Góry Łupkowe, Wogezy, Schwarzwald, Appalachy, Wielkie GóryWododziałowe. c) orogeneza alpejska miała miejsce na przełomie Mezozoiku i Kenozoiku (od końca kredy do połowy trzeciorzędu). Alpidy to najwyższe góry świata i najmłodsze. Zaliczamy do nich: Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Karpaty, Góry Pontyjskie, Zagros, Kaukaz, Kopet Dag, Pamir, Hindukusz, Karakorum, Himalaje, Andy RODZAJE GÓR a) fałdowe zbudowane są ze struktur fałdowych (patrz lekcja o typach ułożenia warstw skalnych). Są to młode góry fałdowe, czyli alpidy np. Himalaje, Alpy, Andy b) zrębowe zbudowane są ze struktur zrębowych (zrębów i rowów tektonicznych). Do tej grupy należą głównie hercynidy np. Wogezy i Schwarzwald rozdzielone rowem tektonicznym Renu czy Sudety c) wulkaniczne chodzi o wulkany np. Kilimandżaro najwyższy szczyt Afryki RUCHY IZOSTATYCZNE I EPEJROGENICZNE Ruchy epejrogeniczne i izostatyczne dotyczą pionowego ruchu płyt litosfery lub tylko ich części. Ruchy izostatyczne są powodowane przyczynami zewnętrznymi, które doprowadzają do zaburzenia równowagi izostatycznej, w jakiej znajduje się sztywna litosfera unosząc się na plastycznej astenosferze. Do takich przyczyn możemy zaliczyć rozwój i zanik lądolodów, akumulację osadów w zbiornikach oceanicznych. Przykładem tych ruchów jest powolne dźwiganie się Skandynawii uwolnionej od grubej pokrywy lądolodu, który pierwotnie spowodował jej ugięcie. Obszar ten podniósł się już o 250 m w ciągu ostatnich lat. Z kolei Antarktyda ugina się pod naciskiem przygniatającej ją masy współczesnego lądolodu. Ruchy epejrogeniczne = lądotwórcze, są głównie powodowane powolnym, wielkoskalowym przemieszczaniem się magmy pod skorupą ziemską. Dotyczą one dużych obszarów (dlatego nazywamy je wielkopromiennymi). Przykładem ruchów obniżających związanych z tym procesem jest obniżanie się Holandii. Wznoszenie epejrogeniczne zaobserwowano m. in. nad Morzem Śródziemnym koło Neapolu (świadczą o tym ślady małży skałotoczy widoczne na słupach świątyni Serapisa). Ruchy epejrogeniczne nazywane są inaczej lądotwórczymi, gdyż przy ruchach obniżających zachodzi transgresja, czyli wkraczanie morza na ląd, a przy wznoszących - regresja, czyli ustępowanie morza z lądu. TRZĘSIENIA ZIEMI Trzęsienia ziemi to wstrząsy krótkotrwałe i gwałtowne. Wzbudzane są we wnętrzu Ziemi i rozprzestrzeniają się w postaci fal sejsmicznych. Odczuwane są w postaci drgań, kołysań, falowań powierzchni. Zależnie od przyczyny, która je wywołuje dzielone są na: tektoniczne - związane z ruchami kier litosfery, ruchami górotwórczymi, izostatycznymi wulkaniczne - towarzyszą wybuchom wulkanów, przy czym wstrząs ziemi następuje poprzedzając erupcję. Tego typu trzęsienia występują przy stratowulkanach zapadliskowe - powstają wskutek zapadnięcia się stropu jaskini, wyrobiska górniczego. Na Ziemi wyróżnia się : obszary sejsmiczne z aktywnymi, częstymi wstrząsami. obszary pansejsmiczne z rzadkimi i słabymi wstrząsami obszary asejsmiczne, nie nawiedzane przez wstrząsy

5 Zadanie 1 Poniżej zamieszczono rysunek przedstawiający strefę ryftu. Wrysuj na nim za pomocą strzałek kierunek przemieszczania się prądów konwekcyjnych magmy i płyt litosfery. Zadanie 2 Wpisz nazwy obszarów leżących na granicy płyt litosfery w odpowiednie miejsca w tabeli. Islandia, Japonia, Andy, Wielki Rów Afrykański, Rów Filipiński Obszary leżące w strefie ryftu Obszary leżące w strefie subdukcji Zadanie 3 Spośród wymienionych gór wybierz i podkreśl pięć wypiętrzonych w orogenezie alpejskiej. Grampiany, Karpaty, Pireneje, Skandynawskie, Pamir, Ałtaj, Smocze, Kaukaz, Atlas, Wielkie Góry Wododziałowe, Kordyliery, Wogezy, Ardeny, Rudawy, Ural, Himalaje Zadanie 4 Korzystając z mapy napisz, jakiego rodzaju ruchy skorupy ziemskiej, przedstawione na rysunku 5.4, zachodzą między płytami: a) pacyficzną i Nasca b) indo-australijską i euroazjatycką c) afrykańską i amerykańską Zadanie 5 Napisz nazwy płyt skorupy ziemskiej, których kolizja spowodowała wypiętrzenie: Andów, Himalajów, Alp,, Kordylierów, Kuryli, Sumatry i Jawy Zadanie 6 Napisz, którą cyfrą oznaczona jest na rysunku sytuacja przedstawiająca wzajemne ruchy płyt skorupy ziemskiej w obrębie: Rowu Mariańskiego Grzbietu Śródatlantyckiego Rowu Atakamskiego Uskoku Świętego Andrzeja (Kalifornia) Wielkich Rowów Afrykańskich Zadanie 7 Napisz, jaką literą oznaczono na rysunku: 1. spąg 2. strop

6 Zadanie 8 Podkreśl poprawne uzupełnienie zdania. Przyczyną powstania fałdu przedstawionego na rysunku są: a) grawitacyjne ruchy masowe, b) ruchy górotwórcze, c) ruchy lądotwórcze, d) ruchy izostatyczne, e) erupcja wulkanu. Zadanie 9 Napisz, którymi cyframi oznaczono na rysunku obok: a) bomby wulkaniczne b) krater c) komin wulkanu d) starszy stożek wulkaniczny e) młodszy stożek wulkaniczny f) ognisko magmy g) chmura popiołów i gazów h) stożek pasożytniczy Zadanie 10 Podkreśl właściwy termin. Wulkany na wyspie Hawai (rysunek obok) to: a) kaldery, b) maary, c) wulkany tarczowe, d) lakkolity, e) neki. Zadanie 11 Wyspa Hawai to wystająca nad powierzchnię oceanu część największych na Ziemi gór wulkanicznych. Oblicz wysokość najwyższego wulkanu wyspy Hawai względem poziomu dna oceanu. Wyniki zaokrąglij do 100 m. Zadanie 12 Podkreśl właściwy termin. Miejsce na powierzchni terenu, do którego drgania wywołane trzęsieniem ziemi docierają najszybciej, są najsilniejsze i powodują największe skutki to: a) hipocentrum, b) geocentrum, c) epicentrum, d) barycentrum, e) perycentrum. Zadanie 13 Wymień trzy czynniki, od których zależą rozmiary zniszczeń i strat materialnych wywołanych przez trzęsienia ziemi. Zadanie 14 Niektóre miasta, położone w pasie wybrzeża północnego Bałtyku, miały w czasach historycznych czynne porty morskie. Dziś miasta te znajdują się w głębi lądu, kilka kilometrów od brzegu. Wyjaśnij przyczyny zmian przebiegu linii brzegowej północnej części Morza Bałtyckiego Zadanie 15 Na podstawie tabeli, w której zamieszczono wartości stopnia geotermicznego w wybranych miejscach Ziemi, wykonaj polecenia A i B Miejsce Stopień geotermiczny (m/ C) Uwagi Lardello k. Florencji (Włochy) 1,5 rejon działalności wulkanicznej Wairakei (Nowa Zelandia) 1,5 2,0 rejon działalności wulkanicznej Santoryn (Grecja) 7,0 wyspa, dawny krater wulkanu Arkanes (Islandia) 7,8 - McMurdo (wybrzeże Antarktydy) 31 - Minas Gerais (Brazylia) 64,5 - Krzywy Róg (Ukraina) 112,5 - Witwatersrand (RPA) 117,0 kopalnia złota k. Johannesburga Moncze Tundra (Płw. Kolski) 170,7 stara tarcza kontynentalna a. Oceń, czy wartość stopnia geotermicznego wpływa na życie i działalność ludzi. b. Oblicz, na jakiej głębokości temperatura wnętrza Ziemi w Santorynie wyniesie 25 C, zakładając, że temperatura powierzchniowej warstwy wynosi 10 C.

7 Zadanie 16 Zadanie 17

8 Zadanie 18 Zadanie 19