Summary. Artur Stolarczyk 1,2, Tomasz Mitek 2, Łukasz Nagraba 2

Transkrypt

1 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2006; 2(4): Arthroscopy and Joint Surgery, 2006; 2(4): Received: Accepted: Published: Health-related quality of life after total hip replacement in patients of Orthopedics and Rehabilitation Department of Bródnowski Hospital in Warsaw Ocena jakości życia pacjentów po endoprotezoplastyce stawu biodrowego w materiale Kliniki Ortopedii i Rehabilitacji II Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie Artur Stolarczyk 1,2, Tomasz Mitek 2, Łukasz Nagraba 2 1 Departament of Clinical Rehabilitation, Physiotheraphy Division, II Focoulty, Medical University of Warsaw, Warsaw, Poland 2 Department of Orthopaedics and Rehabilitation, Medical University of Warsaw, Warsaw, Poland Background: Material: Methods: Results: key words: słowa kluczowe: Summary Word count: 3117/3202 Tables: 1/1 Figures: 12 References: 40 Author s address: Adres autora: Total hip replacement is the most effective treatment method for degenerative joint disease. It is the one of the most commonly performed and successful procedures in the locomotor surgery system recently. The aim of the study was to evaluate health related quality of life in patients who underwent total hip replacement. The study group consisted of patients treated in Orthopedics and Rehabilitation Department IInd Medical Faculty of Medical University in Warsaw from January 2001 to October In this period 206 total hip replacements were performed: 164 patients with coxarthrosis, 28 patients with femoral neck fracture, 4 patients with avascular necrosis. 10 patients underwent bilateral total hip arthroplasty. Finally 112 patients were included in the study. Two prostheses types were used: cemented and uncemented. Patients age ranged from 42 to 88 (average 65). The patients were divided into two groups. consisting of 40 patients who underwent uncemented total hip replacement. I consisting of 72 patients who underwent cemented total hip replacement. In both groups health related quality of life was evaluated with use of Harris Hip Score, Oxford Hip Score, Postel Merle d Aubigone, Hospital for Special Surgery Score. Additional data concerning chronic diseases and everyday living activity was acquired. An average postoperative score in Harris scale was 65,95. In Oxford Score mean result of the general group of patients reached 77,51. Mean result of all the patients included in the study was 12,65 in PMA scale and 46,70 in HSS scale. Everyday living activity evaluated subjectively turned out to be average 10 points higher than the living activity assessed on basis of answers to objective questions. In the evaluation concerning chronic diseases, patients suffering from two or more chronic diseases acquired similar results to those with less than two chronic conditions. hip joint joint replacement quality of life staw biodrowy endoprotezoplastyka jakość życia Klinika Ortopedii i Rehabilitacji II Wydziału Lekarskiego, Akademii Medycznej w Warszawie, ul. Kondratowicza 8, Warszawa, Polska 21

2 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2006; 2(4): Stolarczyk A i wsp. Ocena jakości życia pacjentów po endoprotezoplastyce stawu WSTĘP Proces starzenia się społeczeństwa powoduje, że coraz liczniejsza grupa ludzi zostaje zagrożona wystąpieniem choroby zwyrodnieniowej stawów. Dotyczy to szczególnie zmian zwyrodnieniowych stawu biodrowego, które postępując powodują przewlekłe i silne bóle oraz stopniowe ograniczenie sprawności i możliwości samodzielnego poruszania się pacjenta. Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego ma bardzo znaczny wpływ na ogólny stan zdrowia, ogranicza aktywność życiową i jest związana z licznymi powikłaniami takimi jak np. choroba zakrzepowo zatorowa, choroby układu sercowo naczyniowego, choroby układu oddechowego, otyłość, w dłuższym okresie czasu u starszych pacjentów demencja. Dlatego też schorzenie to stało się istotnym problemem klinicznym [1 4]. Całkowita protezoplastyka stawu biodrowego jest leczeniem z wyboru stosowanym u pacjentów z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi stawu biodrowego. Pierwsze udane i powtarzalne zabiegi całkowitej protezoplastyki stawu biodrowego wykonywał Charnley już w 1961 roku stosując metalową protezę części udowej stawu oraz polietylenową panewkę. Proteza mocowana była przy pomocy cementu stosowanego w stomatologii [5]. Metody fiksacji poszczególnych części protezy jak i konstrukcja sztucznego stawu uległy od tego czasu znacznemu udoskonaleniu a rezultaty samej operacji stały się bardziej przewidywalne. Obecnie zabieg ten jest jedną z najczęściej wykonywanych i dających najlepsze wyniki procedur stosowanych w chirurgii układu kostno-stawowego. Zabieg ten zdobył uznanie na całym świecie a metody protezoplastyki w różnych regionach świata różnią się nieznacznie [6,7]. W związku z obserwowanym zjawiskiem słabnięcia i kruszenia się cementu użytego do fiksacji, co prowadziło z upływem czasu do obluzowania protezy, powstały metody mocowania niecementowanego. Wyniki protezoplastyki stawu biodrowego bez użycia cementu są obiecujące, a procedura ta stosowana jest u młodszych i bardziej aktywnych pacjentów [8]. Warunkiem do użycia protezy niecementowanej jest dobry stan kostny pacjenta, w innym wypadku proteza ulega szybko obluzowaniu [9,10]. W związku z coraz większą ilością pacjentów, którzy cierpią z powodu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego, ważne jest jak najodpowiedniejsze leczenie tej jednostki chorobowej. Istotne są zarówno efekty kliniczne leczenia ale również koszty finansowe postępowania terapeutycznego. Bezwzględnie należy zwrócić baczną uwagę na stosunek kosztów leczenia do efektów klinicznych. Dzięki protezoplastyce stawu biodrowego koszty leczenia pacjentów z coxarthrosis znacznie się obniżyły, ponieważ chorzy tacy nie są już skazani na częste hospitalizacje, wielotygodniowe leczenie szpitalne, długotrwałą rehabilitację czy też przewlekłe przyjmowanie leków przeciwzapalnych [11]. Totalna protezoplastyka biodra daje, więc nie tylko bardzo dobre efekty kliniczne, lecz także zmniejsza znacznie koszty leczenia [12]. Dlatego protezoplastyka stawu biodrowego jest obecnie postępowaniem z wyboru w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego. Dzięki całkowitej protezoplastyce stawu biodrowego pacjent odnosi liczne korzyści takie jak: zmniejszenie bólu, zwiększe- 22 BACKGROUND As the society ages, an increasing number of people is suffering from degenerative joint disease. It concerns especially pathologic changes in the hip joint, which induce strong chronic pain as well as progressive restriction of the hip performance and limitation of patient s mobility. Degenerative joint disease of the hip has a great impact on the general health state of a person. It limits an everyday living activity and may lead to numerous complications, like: thrombus embolism, cardio vascular and respiratory system diseases, obesity, dementia in older patients. That is why coxarthrosis has became a major clinical problem [1 4]. Total hip replacement is a treatment of choice for patients with advanced degenerative changes of the hip joint. The first successful and repeatable procedure of total hip replacement was performed as early as 1961 by Charnley, who used a metal prosthesis of the femoral part of the joint and a polyethylene socket. The prosthesis was fixed with stomatological cement [5]. Methods of a specific prosthesis components fixation as well as the construction of this artificial joint has evolved since then and the results of the operation became much more predictable. Total hip replacement is one of the most commonly performed and successful procedures in the surgery of osteoarticular system recently. The procedure has gain an approval all over the world and the methods of arthroplasty vary slightly in different regions [6,7]. A process of weakening and braking of the cement used for fixation led finally to prosthesis loosening. This problem was to be solved by a cementless fixation. The results of uncemented total hip replacement procedures are promising and the method is used in younger and more active patients [8]. The most important factor for prosthesis long survival is patient s bone status [9,10]. An increasing number of patients suffering from degenerative joint disease makes an optimal treatment of this condition a vital clinical problem. The results of the treatment are important, but also the costs of the procedure are of great significance. The determinant of the clinical procedure efficiency should be cost-effectiveness. Thanks to total hip replacement the costs of coxarthrosis patients treatment decreased significantly. The patients are no more subject to frequent, weeks-lasting hospitalizations, prolonged rehabilitation or nonsteroidal antiinflammatory drugs long-term treatment [11]. Total hip arthroplasty is not only a clinically effective procedure, but it also decreases considerably the costs of the treatment, what makes it a treatment of choice for degenerative joint disease of the hip [12]. The main advantages of total hip replacement are: lowering of pain intensity, better mobility and independence [13 16]. Mentioned factors are part of the general concept

3 Arthroscopy and Joint Surgery, 2006; 2(4): Stolarczyk A et al Health-related quality of life after total hip replacement nie mobilności i samodzielności [13 16]. Wszystko to składa się na ogólne pojęcie jakości życia, którą można zmierzyć przy użyciu formularzy i skal oceniających, takich jak: Harris Hip Score, Oxford Hip Score, Postel Merle d Aubigone, Hospital for Special Surgery Score, Health Assessment Questionnaire (HAQ), SF-36, WOMAC [17 20]. W Polsce średni wiek pacjentów poddawanych protezoplastyce stawu biodrowego wynosi około 68 lat. W związku z tym należy spodziewać się, że duża grupa pacjentów może być obarczona chorobami przewlekłymi typu nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca czy też osteoporoza, które wpływają na stan całego organizmu [21]. Dlatego oceniając jakość życia w grupie takich pacjentów należy zwrócić szczególną uwagę na to czy choroby przewlekłe mają wpływ na efekty leczenia. Wiek pacjenta kwalifikowanego do całkowitej protezoplastyki stawu biodrowego był do niedawna uważany za jeden z najważniejszych czynników rokowniczy, co do wyników tego typu leczenia. Obecnie coraz częściej wymienia się młody wiek, dobry ogólny stan zdrowia i wysoką aktywność fizyczną jako istotniejsze warunki uzyskania korzystnych rezultatów [22]. CEL PRACY Celem pracy jest ocena jakości życia pacjentów poddanych całkowitej protezoplastyce stawu biodrowego. Wpływ chorób przewlekłych na jakość życia tych pacjentów oraz porównanie aktywności życia opisanej przez pacjentów do aktywności życia ocenionej w obiektywnej ankiecie. MATERIAŁ I METODY Badaniem objęto pacjentów leczonych w okresie od stycznia 2001 roku do października 2004 roku w Klinice Ortopedii i Rehabilitacji II Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie. W tym okresie wykonano 206 pierwotnych całkowitych protezoplastyk stawu biodrowego. U 164 pacjentów powodem operacji było zwyrodnienie stawu biodrowego, 28 pacjentów przebyło złamanie szyjki kości udowej, 4 miało jałową martwicą głowy kości udowej. Retrospektywna analiza dokumentacji medycznej uwzględniła 112 pacjentów, co stanowiło 56% pacjentów, u których wykonano tę procedurę. Średni wiek pacjentów w momencie operacji wynosił 65 lat (42 88). Wszystkie operacje odbyły się w trybie planowym. Pacjentów kwalifikowano do zabiegu na podstawie objawów klinicznych popartych badaniami obrazowymi. Ze względu na odmienne wskazania do cementowej i niecementowanej protezoplastyki stawu biodrowego wszystkich pacjentów podzielono na dwie grupy. (Tabela 1) Grupa I składała się z 40 pacjentów (22 kobiet, 18 mężczyzn), których poddano niecementowanej całkowitej protezoplastyce stawu biodrowego. Średnia wieku w tej grupie wynosiła 59 lat, średni BMI 27,74. Grupa II składała się z 72 pacjentów (43 kobiet, 29 mężczyzn), u których wykonano cementową całkowitą protezoplastykę stawu biodrowego. Średnia wieku w tej grupie wyniosła 69 lat, a średni BMI 26,87. of health related quality of life, which can be measured using questionnaires and evaluating scales like: Harris Hip Score, Oxford Hip Score, Postel Merle d Aubigone, Hospital for Special Surgery Score, Health Assessment Questionnaire (HAQ), SF-36, WOMAC [17 20]. A mean age of patients who undergo total hip replacement in Poland is about 68 years. According to this fact it can be presumed that a large group of the patients would suffer also from chronic diseases, that affect the whole human organism, such as: hypertension, ischemic heart disease and osteoporosis [21]. That is why the effect of chronic diseases on the treatment result should be considered in quality of life evaluation in the group of older patients. The age of the patient qualified for total hip arthroplasty has been regarded recently as the most important predictive factor for treatment results. Currently a health state and everyday physical activity are considered more important predictors [22]. AIM OF THE STUDY The aim of the study was to evaluate the health related quality of life in patients who underwent total hip replacement, to assess the influence of chronic diseases of the patients on their quality of life and finally to compare the living activity reported by patients with the living activity measured with use of objective questionnaire. MATERIAL AND METHODS The study group consisted of patients treated in Orthopedics and Rehabilitation Department IInd Medical Faculty of Medical University in Warsaw from January 2001 to October In this period 206 primary total hip replacements were performed: 164 patients with degenerative joint disease of the hip, 28 patients with femoral neck fracture, 4 patients with avascular necrosis. 10 patients underwent bilateral total hip arthroplasty. Retrospective analysis of medical documentation included 112 patients, 56% of overall number of patients who underwent this procedure. Mean age of the patients in the moment of operation was 65 years (42 88). All patients were operated as planned. Patients were qualified for the operation on basis of clinical and radiological symptoms of degenerative joint disease of the hip. Due to different indications for cemented and uncemented hip arthroplasty the patients were divided into two groups (Table 1). consisting of 40 patients (22 females, 18 males) who underwent uncemented total hip replacement. Mean age in this group was 59, mean BMI 27,74. I consisting of 72 patients (43 females, 29 males) who underwent cemented total hip replacement. Mean age in this group was 69, mean BMI 26,87. Health related quality of life was evaluated average 36 months after the operation with use of: Harris Hip Score, 23

4 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2006; 2(4): Stolarczyk A i wsp. Ocena jakości życia pacjentów po endoprotezoplastyce stawu Jakość życia pacjentów oceniona została średnio po 36 miesiącach od operacji przy użyciu skal: Harris Hip Score, Oxford Hip Score, Postel Merle d Aubigone, Hospital for Special Surgery Score. Skala Harris Hip Score jest powszechnie znaną i stosowaną skalą oceniającą jakość życia u pacjentów z patologiami stawu biodrowego. Wieloletnia praktyka oraz liczne badania potwierdziły jej wiarygodność [23]. W nasze pracy użyliśmy zmodyfikowanej skali Harrisa, która składała się z 4 podskal oceniających kolejno ból (max 44), funkcjonalność (max 33), aktywność (max 14) deformacje (max 4) oraz zakres ruchu (max 5). Oxford Hip Score jest kwestionariuszem skonstruowanym w celu oszacowania wpływu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego i związanego z nią leczenia na jakość życia poszczególnych pacjentów. Skala ta składa się z 12 pytań, maksymalny wynik, jaki pacjent może uzyskać to 88 punktów. Zmodyfikowana skala Postel Merle d Aubigne, którą się posłużyliśmy zawierała pytania oceniające ból, ruchomość w stawie biodrowym i zdolność chodzenia, a udzielone przez pacjenta odpowiedzi składały się na wynik bezwzględny w przedziale 0 18 pkt. Hospital for Special Surgery Score jest skalą zawierającą szczegółowe pytania w kategoriach ból, funkcjonalność, uciążliwość. W pracy zastosowaliśmy zmodyfikowaną skalę HSS, która składała się z 4 podskal oceniających kolejno ból (max 30), funkcje (max 22), deformacje (max 4) oraz zakres ruchu (max 5). Pacjenci zostali również poproszeni o wypełnienie kwestionariusza na temat chorób przewlekłych zdiagnozowanych, co najmniej rok przed operacją stawu biodrowego. W badaniu uwzględniono najczęściej występujące w populacji polskiej choroby przewlekłe takie jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, osteoporoza i inne. Warunkiem zakwalifikowania pacjentów do takiej grupy badawczej było leczenie się z powodu danej jednostki chorobowej, a co się z tym wiąże skrupulatne przyjmowanie leków i systematyczne wizyty kontrolne u lekarza specjalisty. Ocena aktywności życiowej pacjentów przeprowadzona była w dwojaki sposób. Po pierwsze pacjenci zostali poproszeni o subiektywne oszacowanie swojej własnej aktywności życia codziennego w przedstawionej graficznie liniowej skali 0 60, gdzie zero oznaczało brak aktywności życiowej natomiast 60 oznaczało bardzo dużą aktywność życiową. Druga metoda polegała na oszacowaniu aktywności życiowej pacjenta w oparciu o odpowiedzi udzielone na obiektywne pytania dotyczące codziennie przechodzonego dystansu, uprawiania sportu, sposobu poruszania się po najbliższej okolicy, wykonywania pracy zawodowej oraz sposobu spędzania wolnego czasu. Maksymalna ilość punktów, która pacjent mógł uzyskać wynosiła Tabela 1. Podział pacjentów na grupy badawcze w materiale pracy. Nazwa Grupa ogólna Group Liczba pacjentów 112 pacjentów Table 1. Groups of patients. Number of patients 112 Średni wiek Mean age Średnie BMI Grupa I 40 pacjentów 59 lat 27,74 Grupa II 72 pacjentów 69 lat 26,87 Mean BMI years I years Oxford Hip Score, Postel Merle d Aubigone, Hospital for Special Surgery Score. Harris Hip Score is commonly known and used to assess life s quality of patients with hip joint pathologies. Long-term practice and numerous studies verify its credibility [23]. In the research we have used a modified Harris Score, which consisted of 4 subscales evaluating pain (max 44), function (max 33), activity (max 14), deformations (max 4) and range of motion (max 5). Oxford Hip Score is a questionnaire constructed in order to evaluate the influence of degenerative joint disease of the hip and applied treatment on patients quality of life. The scale consists of 12 questions and maximal score possible is 88 points. Modified Postel Merle d Aubigone scale that we used, consisted of questions evaluating pain, hip joint range of motion and walking ability. Patients answers made a total result in 0 18 points range. Hospital for Special Surgery Score is a scale consisting of detailed questions in categories of pain, function, walking difficulties. In the study a modified HSS scale has been used and included 4 subscales assessing pain (max 30), function (max 22), deformation (max 4) and range of motion (max 5). The patients were also asked to fill a questionnaire concerning chronic diseases diagnosed at least one year before the hip joint operation. The most common chronic conditions occurring in Polish population were included in the study: hypertension, diabetes, ischemic heart disease, osteoporosis and other. Patients have to take their usual medication in a regular manner and frequent control visits in orthopedic ambulatory.

5 Arthroscopy and Joint Surgery, 2006; 2(4): Stolarczyk A et al Health-related quality of life after total hip replacement ,95 Harris 71,50 64,75 I 14,50 14,00 13,50 13,00 12,50 12,00 11,50 11,00 12,65 PMA 14,21 12,30 I Rycina 1. Wyniki pacjentów w Skali Harris a. Figure 1. Patients results in Harris. Rycina 3. Wyniki pacjentów w skali PMA. Figure 3. Patients results in PMA score Oxford 79,21 77,51 77,13 I 50,00 49,00 48,00 47,00 46,00 45,00 46,70 HSS 49,00 46,59 I Rycina 2. Wyniki pacjentów w skali Oxford. Figure 2. Patients results in Oxford scale Hip Score. Rycina 4. Wyniki w skali HSS. Figure 4. Patient s results in HSS score. WYNIKI W skali Harris Hip Score średni wynik pacjentów z całej grupy badanej wyniósł 65,95 pkt. Grupa I czyli pacjenci, u których użyto protezy niecementowanej uzyskali 71,50 pkt. Natomiast pacjenci Grupy II uzyskali średni wynik 64,75 pkt (Rycina 1). W skali Oxford cała grupa badana uzyskała średni wynik 77,51 pkt. Pacjenci po totalnej protezoplastyce stawu biodrowego z użyciem protez niecementowanych (Grupa I) uzyskali średni wynik 79,21 pkt. Pacjenci, u których zastosowano protezy cementowe czyli pacjenci z Grupy II uzyskali 77,13 pkt (Rycina 2). W skali Postel Merle d Aubigone (PMA) cała grupa badana uzyskała 12,65 pkt. Pacjenci, u których zastosowano protezy bezcementowe osiągnęli średni wynik 14,21 natomiast pacjenci poddani protezoplastyce cementowej osiągnęli wynik 12,30 pkt. W części ankiety opisującej ból pacjenci najczęściej zaznaczali odpowiedź łagodny sporadyczny ból normalna aktywność życiowa (Rycina 3). Ostatnią użytą przez nas skalą do oceny jakości życia była skala Hospital for Special Surgery Score (HSS). W tej skali cała grupa badana osiągnęła średni wynik 46,70 pkt. Grupa I czyli pacjenci, którym wszczepiono protezy niecementowanej, uzyskali The evaluation of patients everyday living activity was conducted in two different ways. First, the patients were asked to subjectively evaluate their own everyday living activity using a graphical linear scale 0 60, where 0 stood for minimal living activity and 60 stood for the highest living activity. The second method was to assess everyday living activity of a patient on basis of patient s answers to objective questions concerning everyday walking distance, means of transport, work and leisure time activities. Maximum possible result was 60 points. RESULTS In Harris Hip Score mean result acquired by all patients included in the study group was points. patients who underwent uncemented total hip replacement scored pts, whereas patients of group II acquired mean result of pts (Figure 1). In Oxford score the study group acquired average pts. Patients who underwent total hip replacement with use of uncemented prostheses () scored mean pts. Patients in whom cemented procedure was used acquired mean result of pts (Figure 2). In Postel Merle d Aubigone scale the study group mean result was pts. Patients who underwent uncemented total hip replacement acquired average result of pts while 25

6 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2006; 2(4): Stolarczyk A i wsp. Ocena jakości życia pacjentów po endoprotezoplastyce stawu Aktywność wg pacjentów 32,10 29,80 29,30 88% 12% Grupa chora I Grupa zdrowa Rycina 8. Populacja z cukrzycą. Figure 8. Population with diabetes. Rycina 5. Aktywność życiowa oceniona subiektywnie. Figure 5. Subjective activity level ,30 Aktywność obiektywnie 28,70 Rycina 6. Aktywność życiowa oceniona obiektywnie. Figure 6. Objecitve activity level. 14,70 I Grupa zdrowa 73% Rycina 9. Populacja z osteoporozą. Figure 9. Population with osteoporosis. Grupa chora 27% Grupa chora 26% 74% 51% 49% Grupa zdrowa Rycina 10. Populacja z Chorobą Niedokrwienną Serca. Figure 10. Population with Ischemic Heart Disease. Grupa zdrowa Grupa chora Rycina 7. Populacja z nadciśnieniem tętniczym. Figure 7. Population with hipertension. 49 pkt. Grupa II składająca się z pacjentów, u których zastosowano protezy cementowe uzyskała 46,59 pkt (Rycina 4). Subiektywnie na wykresie liniowym cała grupa badana pacjentów oceniła swoją aktywność życiową średnio na 29,8 pkt. Grupa I czyli pacjenci, u których użyto protez niecementowanych uzyskali średni wynik 32,1 pkt. Natomiast pacjenci poddani protezoplastyce cementowej ocenili swoją aktywność średnio na 29,3 pkt (Rycina 5). 26 W przez nas stworzonej skali oceniającej aktywność życiową cała grupa badana uzyskała średni wynik 17,3 pkt. Pacjenci, u których użyto protez niecementowanych uzyskali średni wypatients who underwent cemented procedure scored pts. In the subscale of pain patients chose mild, sporadic pain normal living activity most often (Figure 3). The last scale that we used to evaluate patients health related quality of life was Hospital for Special Surgery Score. In this scale the study group acquired mean result of pts. Group I acquired average 49 pts and group II pts (Figure 4). All patients evaluated subjectively their everyday living activity using a graphical linear scale and scored mean 29.8., patients who underwent uncemented total hip arthroplasty acquired average 32.1 pts, while patients who underwent cemented procedure evaluated their living activity mean 29.3 pts (Figure 5). In the questionnaire concerning everyday living activity the whole study group acquired average 17.3 pts. Patients who

7 Arthroscopy and Joint Surgery, 2006; 2(4): Stolarczyk A et al Health-related quality of life after total hip replacement nik 28,7 pkt. Natomiast pacjenci, którym wszczepiono protezy cementowe uzyskali średni wynik 14,7 pkt (Rycina 6). W materiale Kliniki 49% pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego chorowało na nadciśnienie tętnicze oraz przewlekle się z tego powodu leczyło (Rycina 7). 12% pacjentów z coxarthrosis miało cukrzycę. Nie różnicowaliśmy tej jednostki chorobowej na podtypy ze względu na ogólny charakter naszych badań, które miały jedynie na celu uwidocznić tą problematykę (Rycina 8). W populacji pacjentów ze zwyrodnieniem stawu biodrowego 27% stanowią chorzy ze współistniejącą osteoporozą (Rycina 9). Natomiast 26% pacjentów choruje na Chorobę Niedokrwienną Serca (Rycina 10). Inne jednostki chorobowe, które wpływają na funkcję całego organizmu np. choroby endokrynologiczne czy też autoimmunologiczne zgłosiło 33% pacjentów leczonych w naszej klinice z powodu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego. Pacjenci ze zdiagnozowanymi dwoma lub więcej chorobami przewlekłymi uzyskali w skali Harris a 67,40 pkt, natomiast pozostała grupa pacjentów uzyskała 66,28 pkt (Rycina 11). W skali PMA pacjenci z dwoma lub więcej chorobami przewlekłymi osiągnęli średni wynik 13,04 zaś reszta pacjentów uzyskała średni wynik 12,6 pkt (Rycina 12). DYSKUSJA 65,28 Grupa pacjentów mających <2 choroby przewlekłe Rycina 11. Wyniki jakości życia w skali Harris a. Figure 11. Patients results in Harris score. 67,40 Grupa pacjentów mających >2 choroby przewlekłe Całkowita endoprotezoplastyka stawu biodrowego jest obecnie uznana za leczenie niosące znaczne korzyści prawie wszystkim pacjentom ze schorzeniami stawu biodrowego powodującymi przewlekły ból, dyskomfort i znaczne upośledzenie funkcji stawu. U większości pacjentów poddanych temu zabiegowi przewidywane odległe wyniki leczenia są bardzo dobre [24 26]. Oprócz dobrych efektów klinicznych również koszty leczenia są bardzo zachęcające. Sam zabieg protezoplastyki nie jest może najtańszą procedurą medyczną w leczeniu zwyrodnienia stawu biodrowego, natomiast dzięki dużej skuteczności leczniczej obniżają się znacznie koszty pooperacyjnego leczenia oraz niepotrzebne są ponowne hospitalizacje [27]. Obniżyć znacznie koszty można nie tylko poprzez sam wybór metody leczenia jaką jest protezoplastyka ale również bardzo istotny w obniżeniu kosztów jest czas oczekiwania pacjenta na zabieg. Fieldem podzielił pacjentów na dwie grupy. Pierwszą underwent uncemented procedure scored mean 28.7 pts, whereas patients who underwent cemented total hip replacement acquired 14.7 pts (Figure 6). In the study group 49% of patients with degenerative disease of the hip suffered also from hypertension and was because of it treated in a long-term (Figure 7). 12% of patients with coxarthrosis suffered from diabetes. We did not differentiated this disease entity in the types (Figure 8). Within the study group 27% of patients with coxarthrosis suffered also from osteoporosis. (Figure 9), while 26% of patients suffered from ischemic heart disease (Figure 10). Other chronic diseases, which influence the whole organism function such as endocrine, autoimmune diseases or neoplasms were noted in 33% of the patients. Patients with two or more chronic diseases diagnosed, scored in Harris scale mean pts, while the rest of the patients acquired average result of pts (Figure 11). In PMA scale patients suffering from two or more chronic conditions acquire mean pts and the rest of the group scored 12.6 pts (Figure 12). DISCUSSION 12,60 Grupa pacjentów mających <2 choroby przewlekłe Rycina 12. Wyniki jakości życia w skali PMA. Figure 12. Patients results in PMA score. 13,04 Grupa pacjentów mających >2 choroby przewlekłe Total hip replacement is considered a very beneficial treatment for almost all patients with hip joint diseases suffering from chronic pain, discomfort and a significant restriction of the joint function. In the majority of patients who underwent this surgery, expected long-term results are very good [24 26]. Not only the clinical outcome but also the cost of the procedure is encouraging. Costs of the total hip arthroplasty in treatment of degenerative joint disease of hip are high, but due to clinical effectiveness the postoperative treatment costs are much lower and further hospitalizations less frequent [27]. Lowering of the costs can be accomplished not only through choosing the hip arthroplasty as a treatment but also through shortening of the time that patient has to wait for 27

8 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2006; 2(4): Stolarczyk A i wsp. Ocena jakości życia pacjentów po endoprotezoplastyce stawu stanowili pacjenci czekający krócej niż 6 miesięcy. Drugą grupą byli pacjenci, którzy czekali dłużej niż 6 miesięcy. Feldman obliczył, że średni koszt spowodowany czekaniem na operację był znacznie większy w grupie drugiej, w której pacjent musiał czekać dłużej niż 6 miesięcy. Wiązało się to również z gorszą funkcjonalnością po operacji [28]. Czas oczekiwania na operację totalnej protezoplastyki stawu biodrowego ma nie tylko wpływ na koszty leczenia ale również na stan zdrowia oraz jakość życia pacjenta, zarówno przed jak i po operacji. Udowodnił to Kili w swojej pracy porównując wyniki uzyskane przez pacjentów w skali Harris a do czasu oczekiwania na operację [29]. Jakość życia u pacjentów po totalnej protezoplastyce stawu biodrowego jest oceniana w różnych skalach. Każdy autor wybiera skalę, która odpowiada jego preferencjom badawczym. Quintana i wsp. ocenili jakość życia pacjentów po wszczepieniu protezy biodrowej używając skal Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) oraz Short Form 36 (SF-36). Autorzy oceniali jakość życia 6 miesięcy i 2 lata po operacji. Średni wynik jaki uzyskali pacjenci w skali WOMAC po 6 miesiącach od operacji wyniósł między 37 a 39 pkt na 100 pkt maksymalnie możliwych do uzyskania. Natomiast w skali SF 36 w podskali funkcjonalność pacjenci uzyskali 31,91 pkt, w podskali rola fizykalna? pacjenci osiągnęli 33,71 a w podskali ból 29,77. Po dwóch latach od operacji pacjenci uzyskali we wszystkich podskalach oprócz roli fizykalnej lepsze średnie wyniki o 2 do 5 pkt [30]. Nilsdotter i wsp. również użyli do oceny jakości życia skali Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) oraz Short Form 36 (SF-36). Oceniali jakość życia przedoperacyjnie, 3,6,12 miesięcy po operacji oraz po 3 i 6 latach. uzyskane wyniki określające jakość życia pacjentów porównano z wynikami grupy kontrolnej, która nie uskarżała się na dolegliwości bólowe stawu biodrowego. W skali SF-36 jedyną różnicą jaką dostrzeżono były gorsze wyniki pacjentów po protezoplastyce stawu biodrowego w podskali oceniającej funkcję fizykalną. Podobnie w skali WOMAC pacjenci po wszczepieniu protezy stawu biodrowego uzyskali gorsze wyniki niż grupa kontrolna w podskali oceniającej funkcjonalność. Natomiast 31% pacjentów uzyskało złe wyniki w podskali oceniającej ból (<10 na 100pkt.). Autorzy zauważyli, że czynnikami wpływającymi W znacznym stopniu na pooperacyjną jakość życia są większe natężeniu bólu przedoperacyjnego, wyższy wiek, zespół bólowy odcinka lędźwiowego kręgosłupa [31]. Mahon i wsp. w swojej pracy uwzględnili nie tylko czynniki zdrowotne wpływające na jakość życia ale również okres czasu jaki pacjent czekał na operację od momentu zgłoszenia się do lekarza z powodu bólu biodra. Autorzy pracy podzieli pacjentów na dwie grupy, I grupa to pacjenci oczekujący krócej niż 6 miesięcy na operację. Grupę II tworzyli pacjenci czekający na operację dłużej niż 6 miesięcy. Głównym wniosek jaki wyciągnęli Mahon i wsp. to, że okres dłuższy niż 6 miesięcy oczekiwania na operację pogarsza efekty pooperacyjne, wpływa na jakość życia oraz funkcję poddanemu protezoplastyce stawu biodrowego [32]. Laupacis i wsp. wzięli pod uwagę jeszcze inny czynnik, który mógł wpływać na jakość życia. Porównali jakość życia dwóch 28 the surgery. In Fielden s study patients were divided into two groups. The first group consisted of patients who had waited for total hip replacement for less than 6 months. The second group consisted of patients who had waited more than 6 months. Fielden calculated that the mean cost of the treatment generated in the process of awaiting the operation was higher in the second group. Prolonged waiting time corresponded also with worse postoperative function [28]. The waiting time before total hip replacement affects not only the treatment costs but also patient s health state and health related quality of life measured pre and postoperatively. It was proved by Kili, who correlated the results acquired by patients in Harris Score with the waiting time [29]. Patients health related quality of life after total hip replacement is being evaluated in many different scales. Every author chooses a scale that suits his needs and research preferences. Quintana et al. used Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) and Short Form 36 (SF-36) to assess quality of life after 6 and 24 months after the surgery. Mean result obtained by patients in WOMAC index 6 months after the operation ranged from 37 to 39 out of 100 pts possible. In SF-36 scale patients acquired: in function subscale 31,91 pts, in physical role subscale 33,71 pts, in pain subscale 29,77 pts. Two years after the operation patients scored in all subscales except physical role 2 to 5 pts higher mean results [30]. Nilsdotter et al. also used Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index and Short Form 36 in life quality assessment. They evaluated health related quality of life preoperatively, 3,6,12 months postoperatively and in 3 and 6 years follow-up. Acquired results were compared with the results obtained by a control group consisting of patients without any pain symptoms in a hip joint. In SF-36 the only difference noticed was the lower score acquired by patients after total hip replacement in physical role subscale. Similarly in WOMAC scale patients who had had a hip prosthesis implanted obtained lower score than the control group in function subscale. 31% of patients acquired bad results (<10 of 100 pts) in subscale evaluating pain. The authors concluded that main factors influencing considerably the postoperative quality of life were: preoperative pain intensity, patient s age and low back pain syndrome [31]. Mahon et al. included in their study not only health related factors for patient s life quality but also the influence of waiting time measured from the day of pain diagnosis to the day of operation. In the research, the first group of patients waited for the procedure less than 6 months, while patients of the second group waited more than 6 months. The main conclusion stated by Mahon et al. was that total hip arthroplasty awaiting time longer than 6 months influences the outcome negatively as far as quality of life and function was concerned [32]. Laupacis et al. took into consideration another factor which may affect quality of life.

9 Arthroscopy and Joint Surgery, 2006; 2(4): Stolarczyk A et al Health-related quality of life after total hip replacement grup pacjentów a mianowicie grupy I składającej się z pacjentów, u których użyto protez niecementowanych oraz grupy II, którą stanowili pacjenci z protezami cementowymi. Jedyną różnicą jaką autorzy pracy zauważyli to częstość obluzowywania się protezy. Wg Laupacis a rodzaj protezy nie ma wpływu na jakość życia po protezoplastyce stawu biodrowego [33]. Chociaż nie było to celem naszej pracy widać wyraźnie, że w każdej ze skal przez nas użytych, jest istotna różnica w osiąganych średnich wynikach w grupach pacjentów, u których użyto protez bezecementowych oraz protez cementowych. Wydaje się nam, że jest to zasadne, ponieważ obie grupy różnią się miedzy sobą znacznie wiekiem, a co się z tym wiąże również stanem kostnym oraz ogólnym stanem zdrowia. W swojej wcześniejszej pracy Laupacis użył kilku skal między innymi skali Harris a oraz PMA. W skali Harris a średni wynik uzyskany przez pacjentów po protezoplastyce stawu biodrowego wyniósł 98 natomiast w skali PMA 17,7 pkt. Wyniki te są znacznie wyższe niż osiągnięte przez pacjentów w naszej klinice. Może to być spowodowane mniejszą ilością pacjentów, u których użyto protez cementowych, a co się z tym wiąże lepszym stanem zdrowia pacjentów będących materiałem w pracy Laupacis a [34]. Odmienne wyniki uzyskał w swojej pracy Bitner i wsp. Użył on skali SF-36, przeprowadził on badanie retrospektywne, ankiety wysłane zostały pocztą. Z ośmiu podskal, z których składa się skala SF-36 aż w sześciu z nich pacjenci uzyskali gorsze wyniki pooperacyjne niż przed operacją. Lepsze wyniki niż w porównaniu ze stanem przedoperacyjnym pacjenci uzyskali tylko w podskali ból oraz funkcjonalność [35]. Wydawać by się mogło, że poprawa jakości życia tylko w dwóch podskalach to zły wynik. Należy jednak zwrócić uwagę, że są to najważniejsze podskalne, mające największy wpływ na jakość życia po operacji. To właśnie ból i funkcjonalność stawu biodrowego są priorytetami, o które walczą klinicyści. W swojej pracy Knutsson i Engberg zauważyli, że największe znaczenie dla pacjentów nie ma jakość życia tylko zniesienie lub zmniejszenie się nateżenia bólu. Jednak wg nas nie powinno się tego rozdzielać, ponieważ ból jest czynnikiem, który ma podstawowy wpływ na jakość życia [36]. Knahr i wsp. oceniali również jakość życia pacjentów po protezoplastyce stawu biodrowego. Jedna ze skał, których użyli była skala Harris s. 80,2% pacjentów w tej skali uzyskało wynik znakomity, 7,9% wynik zadowalający natomiast 11,9% wynik słaby. Jakość życia sprawdzali po roku od operacji stawu biodrowego. Wg autorów wiek jak i czas trwania objawów choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego nie miał wpływu na jakość życia [37]. W naszej pracy doszliśmy do wniosków, że choroby przewlekłe nie wpływają na osiągane wyniki jakości życia po protezoplastyce stawu biodrowego. Klany i wsp. udowodnili ponadto, że choroby przewlekłe nie mają wpływu również na wyniki osiągane przez pacjentów po rehabilitacji, będącej nieodzowną częścią leczenia po protezoplastyce stawu biodrowego [38]. Do innych wniosków doszedł Bischoff-Ferrari i wsp. W swojej pracy zwrócił uwagę na takie czynniki jak choroby przewlekłe, status socjalny oraz problemy geriatryczne. Użył jednej skali WOMAC [39]. Wyniki jakie osiągnął odbiegają od tych, które my uzyskaliśmy. Wg Bischoff-Ferrari ego istotny wpływ na In their research they compared life quality of two groups of patients, group I consisting of patients who underwent uncemented total hip replacement and group II consisting of patients who underwent cemented procedure. The only difference authors noticed was the frequency of prosthesis loosening. According to Laupacis the type of the prosthesis does not have any influence on health related quality of life after total hip replacement [33]. Even though this was not the main aim of our study, it is clearly visible that in every scale that we used, mean results acquired by patients who underwent uncemented total hip replacement differ from the score obtained by patients with cemented prostheses. It seems justified by the fact that both groups are incomparable in terms of patients age and that is related with different bone status and general health state. In his earlier study Laupacis used among a number of scales also Harris and PMA scores. A mean result acquired by patients after total hip arthroplasty was 98 pts in Harris scale and 17.7 pts in PMA scale. Those outcomes are higher then the results obtained by patients in our clinic. It can be caused by a lower number of patients in whom cemented prostheses were implanted in the material included in Laupacis study [34]. Results of Bitner et al. study were different. It was a retrospective analysis of answers to SF-36 posted questionnaires. Among eight subscales of SF-36 in as many as six of them patients mean postoperative results were worse than preoperative. Better results were only acquired in pain and function subscales [35]. Improvement in the results of only two subscales may look like a poor outcome. It should be however stressed that pain and function are factors which have the strongest influence on quality of life after the operation. Knutsson and Engberg stated that not the quality of life in general but the reduction or elimination of pain is the most important issue for patients. However in our opinion pain is a basic component of life quality that should not be separated [36]. Knahr et al. also evaluated patients quality of life after total hip replacement. One of the scales which they used was a Harris Hip Score. In this scale 80.2% of patients acquired excellent, 7.9% fair, and 11.9% poor result. Life quality was assessed one year after the hip surgery. According to the authors, patients age and degenerative joint disease of the hip symptoms period did not influence the quality of life [37]. In our study we came to a conclusion that, patients chronic diseases do not influence the quality of life after total hip arthroplasty. Klany et al. proved moreover that, chronic diseases did not affect the results acquired by patients after a full process of rehabilitation, which is indispensable part of the treatment [38]. Other conclusions has been drawn by Bishoff-Ferrari et al. In the research he took into consideration factors like: chronic diseases, social status and geriatric problems. Only WOMAC scale was used [39]. The results obtained differ from the presented in our study. 29

10 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2006; 2(4): Stolarczyk A i wsp. Ocena jakości życia pacjentów po endoprotezoplastyce stawu jakość życia po protezoplastyce stawu biodrowego mają choroby przewlekłe. Uważamy, że odmienne wyniki naszej pracy w porównaniu z Birchoff-Ferrari ego i wsp. mogą być spowodowane co najmniej dwoma różnicami w metodyce badawczej. Mianowicie w pracy Bischoff-Ferrari dokonał innego doboru pacjentów. W naszej pracy średnia wieku wyniosła 65 lat, zaś u Bischoff-Ferrari ego 73 lata. Prawie 10 letnia różnica w czasie od wystąpienia choroby jest bardzo istotna, ponieważ zwiększa się znacznie prawdopodobieństwo powikłań związanych z tą jednostką chorobową. Nawet mimo odpowiedniego leczenia i systematycznych wizyt kontrolnych u lekarza specjalisty.oczywiście nie możemy zakładać, że u wszystkich pacjentów badane choroby przewlekłe wystapiły przed 65 rokiem życia. Nawet jeśli wystąpiły później to wpływ chorób przewlekłych na człowieka w wieku 70 lat jest znacznie większy niż o około10 lat młodszych pacjentów. Drugą przyczyną odmienności wyników w pracy Bischoff-Ferrari ego był czas badania jakości życia od momentu operacji. Autor badał jakość życia pacjentów średnio 3 lata po operacji my natomiast średnio 2 lata po operacji. Wydawać by się mogło, że jest to mała różnica czasu. Dla osób po 70 roku życia czas biologiczny płynie szybciej i zmiany w organizmie zachodzące w czasie 1 roku nie równają się tym, które można stwierdzić u 60 latka. Munger i wsp. w swojej pracy chcieli zidentyfikować czynniki ryzyka, które odpowiadają za obluzowywanie się protezy. Brali pod uwagę: wiek, BMI, aktywność życiową, wzrost, wagę oraz przyczynę wszczepienia protezy. Udowodnili, że wysoka aktywność życiowa mimo dobrej jakości kostnej jest bardzo istotnym czynnikiem ryzyka obluzowania się trzpienia protezy [40]. Dlatego wg nas jest bardzo istotne rzetelne zmierzenie aktywności życiowej pacjentów. Klinicyści powinni zwracać uwagę na wszystkie znane czynniki ryzyka obluzowania się protezy. Nic nie powinno zostać pominięte, ponieważ zafałszowuje to ostateczny wynik, jakim jest w tym przypadku wysokość ryzyka obluzowania się protezy. WNIOSKI Dane uzyskane na podstawie analizy wyników we wszystkich skalach świadczą o dobrej sprawności i jakości życia pacjentów po operacji całkowitej protezoplastyki stawu biodrowego. Lepsze wyniki we wszystkich skalach osiągnęli pacjenci z grupy I, u których zastosowano protezy bezcementowe. Jednak rezultaty uzyskane przez pacjentów z grupy I nie mogą być porównane z wynikami uzyskanymi przez pacjentów z grupy II ponieważ grupy te różnią się znacznie pod względem wieku, wskazań, stanu zdrowia, stanu kostnego oraz oczekiwanych przez nich rezultatów co wpływa również na wypełnianie ankiet dotyczących jakości życia. Aktywność życiowa pacjentów mierzona na podstawie odpowiedzi udzielonych na obiektywne pytania zawarte w ankiecie jest mniejsza niż deklarowana przez pacjentów. Wg nas aktywność życiową pacjentów należy oceniać w sposób zobiektywizowany, aby wyniki były jak najbardziej zbliżone do stanu rzeczywistego. Pacjenci z dwoma lub więcej chorobami przewlekłymi mają zbliżone wyniki leczenia po protezoplastyce stawu biodrowego do pozostałej grupy pacjentów. Uważamy, że może to być spowodowane większą świadomością i troską o stan swojego zdrowia, a co się z tym wiąże stałym przyjmowaniem leków oraz częstymi wizytami kontrolnymi u lekarzy specjalistów. 30 According to Bishoff-Ferrari chronic diseases influence greatly a life quality after total hip replacement. This discrepancy between the outcomes may be due to at least two differences in research methodology. First, in Bishoff-Ferrari study a different group of patients was included. In our study group a mean age was 65 years while in the other study 73 years. Almost 10 years difference from the onset of a disease is crucial, because of considerable increase of the complications probability, despite appropriate treatment and systematic control visits. Obviously it can not be presumed that in all patients chronic diseases had their onset before the age of 65. Even if they appeared later on, the influence of the chronic diseases on 70 years old is greater in case of about 10 years younger patients. The second cause of differences between our and Bishoff- Ferrari s study results was a time of quality of life evaluation from the moment of the operation. Author assessed QoL mean three years after the surgery in respect to two years after the surgery as it was done in our work. Munger et al. aimed to identify the risk factors for prosthesis stem loosening in their study. Patient s age, BMI, living activity, height, weight and a reason for hip replacement was taken into consideration. The authors proved that, high living activity is a major factor for stem loosening, despite good bone quality [40]. In respect thereof a reliable evaluation of living activity is crucial. Surgeons should take into consideration all known factors for prosthesis loosening. None of them to be omitted in the diagnostic process, because it may falsify the final results the risk of prosthesis loosening. CONCLUSIONS The data acquired through the results analysis in all scales show good mobility and life quality of patients after total hip replacement. Patients from group I (uncemented prostheses) acquired better results in all evaluation scales. However the results acquired by patients from group I cannot be credibly compared to those of patients from group II because both groups are incomparable regarding patients age, indications, health state, bone status or expected results. Patients everyday living activity assessed on basis of answers on objective questions was lower than the one evaluated subjectively by patients. It can be concluded that patients living activity should be evaluated objectively in order for the results to be as close to real conditions as possible. Patients suffering from two or more chronic diseases obtained similar outcomes as patients with less than two chronic conditions diagnosed. This may be due to patients consciousness and care of their own health resulting in taking their usual medication in a regular manner and more frequent control visits.

11 Arthroscopy and Joint Surgery, 2006; 2(4): Stolarczyk A et al Health-related quality of life after total hip replacement PIŚMIENNICTWO: 1. Hoaglund FT, Steinbach LS: Primary osteoarthritis of the hip: etiology and epidemiology. J Am Acad Orthop Surg, 2001; 9(5): Mannoni A, Briganti MP, Di Bari M et al: Epidemiological profile of symptomatic osteoarthritis in older adults: a population based study in Dicomano, Italy. Ann Rheum Dis, 2003; 62(6): Corti MC, Rigon C: Epidemiology of osteoarthritis: prevalence, risk factors and functional impact. Aging Clin Exp Res, 2003; 15(5): Christmas C, Crespo CJ, Franckowiak SC et al: How common is hip pain among older adults? Results from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. J Fam Pract, 2002; 51(4): Griffith MJ, Seidenstein MK, Williams D, Charnley J: Eight year results of Charnley arthroplasties of the hip with special reference to the behavior of cement. Clin Orthop Relat Res, 1978; 137: Merx H, Dreinhofer K, Schrader P et al: International variation in hip replacement rates. Ann Rheum Dis, 2003; 62(3): Lohmander LS, Engesaeter LB, Herberts P et al: Standardized incidence rates of total hip replacement for primary hip osteoarthritis in the 5 Nordic countries: similarities and differences. Acta Orthop, 2006; 77(5): He AS, Li FB, Liao WM: Outcomes of cementless total hip replacement in treatment of osteoarthritis Zhongguo Xiu Fu Chong Jian Wai Ke Za Zhi, 2003; 17(6): Wettstein M, Leyvraz PF: Treatment of coxarthrosis with fitted total hip prostheses replacement Rev Med Suisse Romande, 2000; 120(10): Escobar A, Quintana JM, Arostegul I et al: Appropriate use of the mechanisms for the fixation of hip prostheses Gac Sanit. 2000; 14(5): Visuri T, Koskenvuo M, Honkanen R: The influence of total hip replacement on hip pain and the use of analgesics. Pain, 1985; 23(1): O Shea K, Bale E, Murray P: Cost analysis of primary total hip replacement. Ir Med J, 2002; 95(6): Zelle BA, Gerich TG, Bastian L et al: Total hip arthroplasty in young patients using the thrust plate prosthesis: clinical and radiological results. Arch Orthop Trauma Surg, 2004; 124(5): Fortina M, Carta S, Gambera D et al: Recovery of physical function and patient s satisfaction after total hip replacement (THR) surgery supported by a tailored guide-book. Acta Biomed Ateneo Parmense, 2005; 76(3): Orbell S, Espley A, Johnston M, Rowley D: Health benefits of joint replacement surgery for patients with osteoarthritis: prospective evaluation using independent assessments in Scotland. J Epidemiol Community Health, 1998; 52(9): Gogia PP, Christensen CM, Schmidt C: Total hip replacement in patients with osteoarthritis of the hip: improvement in pain and functional status. Orthopedics, 1994; 17(2): Angst F, Ewert T, Lehmann S et al: he factor subdimensions of the Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) help to specify hip and knee osteoarthritis. a prospective evaluation and validation study. J Rheumatol, 2005; 32(7): Bruce B, Fries J: Longitudinal comparison of the Health Assessment Questionnaire (HAQ) and the Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC). Arthritis Rheum, 2004; 51(5): Klassbo M, Larsson E, Mannevik E: Hip disability and osteoarthritis outcome score. An extension of the Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index. Scand J Rheumatol, 2003; 32(1): Kalairajah Y, Azurza K, Hulme C et al: Health outcome measures in the evaluation of total hip arthroplasties a comparison between the Harris hip score and the Oxford hip score. J Arthroplasty, 2005; 20(8): REFERENCES: 21. Lindberg H, Nilsson BE: Coinciding morbidity in patients with coxarthrosis. An epidemiological study of roentgen examinations. Arch Orthop Trauma Surg, 1985; 104(2): Nilsdotter AK, Lohmander LS: Age and waiting time as predictors of outcome after total hip replacement for osteoarthritis. Rheumatology (Oxford), 2002; 41(11): Soderman P, Malchau H: Is the Harris hip score system useful to study the outcome of total hip replacement? Clin Orthop Relat Res, 2001; (384): NIH consensus conference: Total hip replacement. NIH Consensus Development Panel on Total Hip Replacement. JAMA, 1995, 273(24): Padua R, Romanini E, Gillio A et al: Health-related quality of life after hip replacement. J Orth Traumy, 2005; 6(1): Johnsson R, Thorngrem K-G: Function after total hip replacement for primary osteoarthritis. International Orthopaedics, 1989; 13(4): Johansson T, Bachrach-Lindström M, Aspenberg P et al: The total costs of a displaced femoral neck fracture: comparison of internal fixation and total hip replacement. International Orthopaedics, 2006; 30(1): Fielden JM, Cumming JM, Horne JG et al: Waiting for hip arthroplasty: economic costs and health outcomes. J Arthroplasty, 2005; 20(8): Kili S, Wright I, Jones RS: Change in Harris hip score in patients on the waiting list for total hip replacement. Ann R Coll Surg Engl, 2003; 85(4): Quintana JM, Escobar A, Bilbao A et al: Responsiveness and clinically important differences for the WOMAC and SF-36 after hip joint replacement. Osteoarthritis Cartilage, 2005; 13(12): Nilsdotter AK, Petersson IF, Roos EM, Lohmander LS: Predictors of patient relevant outcome after total hip replacement for osteoarthritis: a prospective study. Ann Rheum Dis, 2003; 62(10): Mahon JL, Bourne RB, Rorabeck CH et al: Health-related quality of life and mobility of patients awaiting elective total hip arthroplasty: a prospective study. CMAJ, 2002; 167(10): Laupacis A, Bourne R, Rorabeck C et al: Comparison of total hip arthroplasty performed with and without cement : a randomized trial. J Bone Joint Surg Am, 2002; 84-A(10): Laupacis A, Bourne R, Rorabeck C et al: The effect of elective total hip replacement on health-related quality of life. J Bone Joint Surg Am, 1993; 75(11): Bitzer EM, Dorning H, Schwartz FW: Hip joint operations in routine patient management determinants of quality of life. Soz Praventivmed, 2000; 45(3): Knutsson S, Engberg IB: An evaluation of patients quality of life before, 6 weeks and 6 months after total hip replacement surgery. J Adv Nurs, 1999; 30(6): Knahr K, Kryspin-Exner I, Jagsch R et al: Evaluating the quality of life before and after implantation of a total hip endoprosthesis Z Orthop Ihre Grenzgeb, 1998; 136(4): Kladny B, Albrecht C, Haase I, Swoboda B: Inpatient rehabilitation of patients following total hip replacement a study using the Harris hip score. Z Orthop Ihre Grenzgeb, 2001; 139(6): Bischoff-Ferrari HA, Lingard EA, Losina E et al: Psychosocial and geriatric correlates of functional status after total hip replacement. Arthritis Rheum, 2004; 51(5): Munger P, Roder C, Ackermann-Liebrich U, Busato A: Patient-related risk factors leading to aseptic stem loosening in total hip arthroplasty: a case-control study of 5,035 patients. Acta Orthop, 2006; 77(4):