Czynniki ryzyka Przed rakiem piersi tak naprawdę nie można się ochronić. Kobieta ma mały wpływ na to, czy wystąpi u niej rak piersi, czy też nie.

Transkrypt

1 Informacje Jedna na dziesięć Informacje na temat raka piersi dla każdej kobiety, która chce zrozumieć, posiadać wiedzę i mieć możliwość wypowiedzenia się na temat tego zagadnienia

2 Wstęp Droga czytelniczko, Czytasz tę broszurę, aby dowiedzieć się o raku piersi. Czyniąc to, uczyniłaś już pierwszy ważny krok w kierunku jego wczesnego wykrycia. Dobrze poinfor - mowane kobiety są w stanie bardziej zaangażować się w dyskusję i włączyć się do procesu decyzyjnego! Szansa na wyleczenie raka piersi jest dziś większa niż kiedykolwiek wcześniej. Jest ona tym większa, im wcześniej zostaną wykryte pierwsze zmiany tkan - kowe i im bardziej systematycznie będą leczone. Badania przesiewowe są tym bardziej ważne, ponieważ rak piersi nie daje żadnych objawów podczas początkowego i wczesnego stadium rozwoju. Ryzyko rozwoju raka zwiększa się wraz z wiekiem. Dlatego właśnie jest tak ważne, abyś skorzystała z wszelkich dostępnych ci możliwości jak najwcześniejszego jego wykrycia. Liczby, które dają do myślenia Rak piersi jest najczęstszym rodzajem raka atakującym kobiety. W skali globalnej dotknięta jest nim co dziesiąta kobieta, a co gorsze, liczba ta stale się zwiększa. Według Amerykańskiego Towarzystwa ds. Walki z Rakiem i najnowszych danych przewidywano, że w 2007 r. na całym świecie pojawi się około 1,3 miliona nowych przypad - ków raka piersi. Ryzyko to jest szczególnie wysokie pomiędzy 50 i 69 rokiem życia. W przypadku jednej na 80 pacjentek rak prowadzi do zgonu, ponieważ nie był wystarczająco wcześnie wykryty. Jeżeli jednak rak piersi jest wykryty wcześnie, rokowania są bardzo dobre, niezależnie od wieku. W większości przypadków nowotwór może zostać w prosty sposób usunięty, dzięki czemu można ocalić pierś. Czynniki ryzyka Przed rakiem piersi tak naprawdę nie można się ochronić. Kobieta ma mały wpływ na to, czy wystąpi u niej rak piersi, czy też nie. Badania naukowe wskazują, że wysokie spożycie alkoholu, terapia hormonalna podczas menopauzy oraz nadwaga mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia raka piersi. Z drugiej strony, udowod - niono, że karmienie piersią zmniejsza ryzyko. Ryzyko wydaje się również być mniejsze w przypadku kobiet, które są aktywne?zycznie po menopauzie. Inne czynniki, takie jak stres czy pogląd na życie wydają się mieć mało znaczący wpływ. Statystyczna możliwość zachorowania na raka piersi wynosi 50% jeśli matka, siostra lub córka zapadły na tę chorobę. Tym niemniej, jedynie jeden na 15 przypadków raka piersi jest uważany za dziedziczny. Upewnij się, że jesteś wyjątkowo bezpieczna Niniejsza broszura zawiera dogłębne informacje na temat wczesnego wykry - wania, diagnostyki, leczenia i opieki po leczeniu. Najnowsze, opisane tu metody mają na celu zapewnienie optymalnej jakości życia i najlepszych szans na przeżycie. Wykorzystaj tę szansę na zdobycie informacji i nie wahaj się skorzystać z dostępnych badań przesiewowych, pozwalających na wczesne wykrycie raka. Dodadzą ci one otuchy; najprawdopodobniej diagnoza będzie negatyw - na i wszystko będzie w porządku. * Amerykańskie Stowarzyszenie ds. Walki z Rakiem, Globalne fakty i dane liczbowe na temat raka w 2007 r.

3 4 Wczesne wykrycie Pierwszy krok w kierunku wyleczenia 6 Diagnostyka Ścieżka prowadząca do leczenia Wczesne wykrycie Diagnostyka 16 Leczenie Indywidualny plan Leczenie 16 Opieka po leczeniu Ciągłe wsparcie 16 Wiedza: Informacje 20 Zrozumienie: Definicje 21 Wypowiedz się: Pytania Opieka po leczeniu

4 Wczesne wykrycie Wczesne Pierwszy krok w kierunku wyleczenia wykrycie Dlaczego wczesne wykrycie jest tak ważne Wczesne wykrycie może pomóc w zapewnieniu skuteczności leczenia raka piersi. We wczesnych stadiach guz jest jeszcze mały, a ryzyko przerzutów jest znacznie niższe. Istnieje zazwyczaj znacząca szansa powrotu do zdrowia. Fizykalne badanie piersi przeprowadzane przez lekarza, po którym wykonywana jest mammogra?a to najczęstsza postać badania przesiewowego. Obecnie można w ten sposób wykryć około 50 procent przypadków.* Badanie przeprowadzane przez specjalistę z dziedziny medycyny Podczas badania?zykalnego lekarz sprawdzi twoje piersi i brodawki sut - kowe pod kątem opuchnięcia, zaczer - wienienia, zapalenia oraz deformacji, jednocześnie badając teksturę tkanki gruczołu sutkowego. Obszar w okolicy obojczyka, mostka i pach jest również badany pod kątem powiększonych węzłów chłonnych. Kobiety w wieku od 20 do 40 lat powinny być badane przez ginekologa lub lekarza rodzinne - go raz do roku. * Bieżąca diagnoza lekarska i leczenie (2009 r.) Instrukcje na temat rutynowego samobadania Zbadaj się dokładnie Stań przed lustrem z opuszczonymi rękami. Czy zauważasz jakiekolwiek zmiany w rozmiarze lub kształcie piersi? Czy skóra wygląda inaczej niż zwykle? Zwróć uwagę na zmiany Unieś ręce: czy piersi również się unoszą? Spójrz na siebie z przodu i z boku: czy twoja pierś zmieniła kształt? Czy zauważasz jakiekolwiek inne zmiany - nawet wówczas, jeżeli porównujesz obie piersi ze sobą? Uciśnij brodawki: czy wydobywa się z nich jakiś płyn? Badaj piersi systematycznie Sprawdź piersi za pomocą okrężnych ruchów, badając około jednej czwartej piersi na raz, używa - jąc prawej ręki do zbadania lewej piersi i lewej ręki do zbadania prawej piersi: czy zauważasz jakiekolwiek zgrubienia lub obszary szczególnie wrażliwe? Powtórz ten proces na leżąco z rękami po bokach. Rozpocznij od zbadania pach, początkowo z opuszczoną ręką, a następnie z ręką uniesioną: czy zauważasz jakiekolwiek zmiany lub opuchnięcie? Wyjaśnij wszelkie zmiany Skonsultuj się z ginekologiem lub lekarzem rodzin - nym i porozmawiaj z nim/nią o swoich spostrzeże - niach.

5 Wczesne wykrycie Samobadanie Aktywnie przyczyń się do wczesnego wykrycia, miej świadomość swojego ciała i słuchaj go. Najlepszym okresem na zbadanie piersi jest pierwszy tydzień po rozpoczęciu cyklu miesiączkowego. Jeżeli przeszłaś już menopauzę, wybieraj zawsze ten sam dzień każdego miesiąca. Pierwsze spostrzeżenia diagnostyczne Jeżeli podczas badania?zykalnego lekarz wykryje coś podejrzanego, zo - staniesz skierowana na mammogra?ę, badanie USG i/lub rezonans magnetyczny. Lekarz zdecyduje, które z powyższych badań jest dla ciebie najbardziej odpowiednie, biorąc pod uwagę twoją historię medyczną, twoją sytuację oraz osobiste czynniki ryzyka. Mammogra?a Jest badaniem diagnostycznym, które korzysta z promieni rentgenowskich w celu zbadania piersi. Mammogra?a jest najpopularniejszą metodą wykrywania raka piersi oraz wczesnych stadiów no - wotworu i posiada dobrze udokumen - towaną historię skuteczności (więcej na ten temat na str. 8). Dzięki wcze - snemu wykrywaniu za pomocą mam - mogra?i można znacznie obniżyć współczynnik śmiertelności: w przy - padku kobiet poniżej 50 roku życia o 17 procent, w przypadku kobiet między 50 i 60 rokiem życia, nawet o 30 procent*. Badanie przesiewowe Polega na wykonywaniu mammogra?i (również zwanej mammogramem) u kobiet pomiędzy 50 i 69 rokiem życia, u których nie podejrzewa się raka pier - si. Czasami są one oferowane w ramach programów badań przesiewowych, wdrażanych przez rządy i przeprowa - dzanych w specjalnie do tego celu usta - nowionych centrach badań. Badania są przeprowadzane przez licencjonowa - nego technika radiologa i zazwyczaj są poddawane analizie lekarza. * Krajowy Instytut Raka, raport na temat postępów w leczeniu raka z 2007 r. Badanie USG Jest badaniem dodatkowym, wyko - nywanym obok mammogra?i i jest przeprowadzane na wyczuwalnych zmianach lub w przypadku wykrycia nieprawidłowości na mammogramie. Ta nieradiacyjna metoda jest często wystarczająca, aby wyjaśnić przyczyny bólu piersi lub inne podejrzane objawy. Badanie USG jest często wykonywane dodatkowo oprócz mammogramu w przypadku kobiet o gęstej tkance gru - czołu sutkowego, gdyż ta metoda jest wysoce odpowiednia dla badania takiej tkanki (więcej na ten temat na str. 10). Rezonans magnetyczny Jest dodatkową opcją badania w przy - padku kobiet, narażonych na znaczne ryzyko wystąpienia raka piersi i/lub kobiet o szczególnie gęstej tkance gruczołu sutkowego. Dzięki tej technice obrazowania możliwe jest uzyskanie warstwowych obrazów, poprzez wyko - rzystanie pola magnetycznego. Jest ona szczególnie odpowiednia dla młodszych kobiet o ryzyku genetycznym, które powinny być badane częściej. Jednak rezonans magnetyczny nie powinien być stosowany jako alternatywa dla mammogra?i (więcej na ten temat na str.11).

6 Diagnostyka Ścieżka prowadząca do leczenia Diagnostyka Diagnoza determinuje rodzaj leczenia Większość zmian tkanki gruczołu sutko - wego jest łagodna i łatwa do wylecze - nia: przykładem mogą być łagodne guzki w piersi, które są cystami wypeł - nionymi płynem lub zagęszczenie tkan - ki, spowodowane przez menstruację. Jednak wszelka odbiegająca od normy zmiana może być również spowodowa - na przez nowotwór złośliwy. Dokładne określenie rodzaju nowotworu (czy jest on łagodny, czy złośliwy) oraz tego, jak szybko rozwija się rak (rozmiar i lokalna progresja nowotworu, to, czy rozprzestrzenił się na węzły chłonne czy organy) to bardzo ważne etapy diagnostyczne - które są podstawą do wybrania najlepszego z możliwych sposobu leczenia. U większości kobiet te osady są wynikiem nieszkodliwego zapalenia. Jednak mogą również wskazywać na obecność powiększającego się, złośliwego nowo - tworu. Początkowo stosuje się dodatkowe procedury obrazowania, jeżeli istnieją jakiekolwiek wątpliwości. Jeżeli wyniki badań dalej są niejednoznaczne, lub jeśli niemożliwe jest postawienie wia - rygodnej diagnozy, pobiera się próbkę tkanki (za pomocą biopsji) (patrz str ). Wynik biopsji pokaże, czy zmiana w tkance gruczołu sutkowego jest łagodna, czy też złośliwa. Dostępne są również innowacyjne metody, takie jak trójwymiarowa mammogra?a cyfrowa (patrz str. 9) oraz trójwymiarowa spek - troskopia magnetycznego rezonansu jądrowego (patrz str. 11), które zapewniają dodatkowe informacje. Negatywne wyniki w większości przypadków Jeżeli twój lekarz wykrył guzek, zagęsz - czenie lub inny rodzaj zmiany w tkance twojego gruczołu sutkowego podczas badania?zykalnego, skieruje cię na mammogra?ę lub na badanie USG. Zdjęcia radiogra?czne zrobione podczas badania przede wszystkim zidenty?kują tak zwane mikrozwapnienia, które są drobnymi osadami wapnia.

7 Łagodny czy złośliwy? Większość nowotworów piersi jest łagodna - prawie się nie zmieniają i nie rozprzestrzeniają się. Jednak nowotwo - ry złośliwe zmieniają się w zaawanso - wanym stadium rozwoju - często wystę - puje stan zapalny brodawek (zapalenie sutka) i/lub wycieka z nich płyn, a węzły chłonne są powiększone. Nowotwory złośliwe prawie zawsze roz - wijają się wewnątrz tkanki gruczołowej piersi. W tkance tej rak zrazikowy rozwi - ja się wewnątrz zrazików gruczołowych, a rak przewodowy rozwija się wewnątrz przewodów mlecznych. Nowotwory, które nie rozprzestrzeniły się poza zra - ziki gruczołowe czy przewody mlekowe znajdują się we wczesnej fazie rozwoju i zwane są również rakiem in situ (in situ = w miejscu). O inwazyjnej postaci raka (niszczącej tkanki) mówimy tylko wówczas, jeżeli się już rozprzestrzenił do jednej z otaczających warstw tkanki lub dalej. Te rodzaje raka mogą tworzyć przerzuty za pośrednictwem naczyń limfatycznych i krwionośnych do węzłów chłonnych i innych organów. Klasy?kacja nowotworu dostarcza informacji Istnieje klika różnych procedur, pozwa - lających zobaczyć, jak bardzo rak zdążył się rozprzestrzenić: badanie?zykalne, techniki obrazowania, biopsja i badanie chirurgiczne (operacja w celu przepro - wadzenia badania). Indywidualny plan leczenia, opracowany w następstwie badań opiera się na ich wynikach. Najbardziej powszechna metoda klasy-?kacji to tzw. system TNM- oceny za - awansowania anatomicznego choroby. Ten międzynarodowy system wykorzy - stuje określone kategorie jako jeden globalnie uznany standard klasy?kacji stopnia rozprzestrzenienia się raka. System kodowania składający się z liter i liczb opisuje następujące czyn - niki: rozmiar nowotworu (T), miejscowe węzły chłonne, które zostały zaatako - wane (N) oraz odległe przerzuty (M). Dzięki zastosowaniu tej metody lekarze prowadzący otrzymują najważniejsze informacje na temat rozprzestrzeniania się raka w szybki i niezawodny sposób. Lekarze często konsultują dalsze wyniki badań, które wspierają system oceny zaawansowania choroby TNM: tzw. stopniowanie zapewnia informacje na temat progresji nowotworów pod kątem ich nieprawidłowości w porów - naniu z zdrową tkanką, a nowoczesne metody molekularne określają poszcze - gólne markery, przypisane do danego rodzaju nowotworu. Całkowity łączny obraz wszystkich tych wyników pozwa - la na łatwiejsze określenie stopnia i zaawansowania choroby i dlatego też służy on, jako ważna wytyczna dla indy - widualnego leczenia każdego pacjenta (więcej na ten temat na str.15). Diagnostyka

8 Mammografia Ukierunkowana diagnostyka we wczesnym stadium Diagnostyka Mammogra?a jest specjalnym bada - niem rentgenowskim piersi. Jej zaletą jest to, że wykrywa nawet bardzo małe guzy, których nie można wyczuć doty - kiem we wczesnym stadium. Badanie mammogra?czne jest częścią progra - mów krajowych badań przesiewowych prowadzonych w wielu państwach. Każda pierś jest prześwietlana co najmniej dwukrotnie - raz z góry na dół, jak również ukośnie od wewnętrz - nej strony piersi do zewnątrz. Nie ma jednak czym się martwić: narażenie na promieniowanie jest niskie, poniżej limitów napromieniowania, określanych przez normy międzynarodowe. Niskie napromieniowanie Obrazy mammogra?czne wykrywają tak zwane mikrozwapnienia. Mogą one wskazywać na zmiany tkankowe, czyli na początkowe stadium raka lub też, w zależności od tego, jak bardzo się rozprzestrzenił, na złośliwy guz. Radiolog analizuje obrazy radiogra?cz - ne, szukając jakichkolwiek podejrza - nych elementów, takich jak jaśniejsze obszary, które powstały w wyniku wspomnianego mikrozwapnienia. Metody analogowe i cyfrowe Podobnie jak w przypadku fotogra?i, istnieją dwa różne typy mammogra?i: w metodzie analogowej, promienie rentgenowskie przenoszą obraz na?lm, w metodzie cyfrowej promienie napo - tykają specjalny detektor, który oblicza i interpretuje dane obrazu. W wyniku tego powstaje czarno-szaro-biały obraz radiogra?czny: promienie przenikające przez tkankę zaciemniają kliszę rentge - nowską, a obszary, przez które promie - nie nie przechodzą, pozostają białe. Mammogra?a Podczas badania mammogra?cznego pierś jest umieszczana pomiędzy lampą rentgenowską a czujnikiem oraz przez krótką chwilę podczas pobierania obrazu jest ostrożnie uciskana za pomocą płytki kompre - syjnej. Dla wielu kobiet ucisk ten jest nieprzyjemny a czasami nawet bolesny. Jest on jednak konieczny dla uzyskania ostatecznego obrazu o pożądanej jakości, i jest ograniczony do minimum, które jest wyznaczane w sposób indywidualny. Pozwala to również na zmniejszenie narażenia na promieniowanie.

9 Tomosynteza Nowa procedura mammografii trójwymiarowej Tomosynteza Podobnie jak w przypadku mammo - gra?i, twoja pierś będzie ostrożnie uciśnięta i naświetlona w tej pozycji. Różnica jest następująca: lampa rentgenowska porusza się ruchem kolistym wokół piersi. Wykonywa - nych jest dwadzieścia pięć naświetleń, do dwóch zdjęć na sekundę. Są one następnie przedstawiane w postaci obrazów tomogra?cz - nych. Zaletą tomosyntezy jest to, że można na nich zobaczyć nawet te guzy, które mogłyby zostać pomi - nięte podczas tradycyjnego badania mammogra?cznego ze względu na to, że były zakryte przez nakładające się na siebie tkanki. Nowoopracowana tomosynteza (tomo = warstwa ) pozwala na wykonanie ob - razów trójwymiarowych, podczas gdy klasyczna mammogra?a jest w stanie zapewnić jedynie dwuwymiarowe ob - razy piersi. Metoda ta jest podobna do metody stosowanej podczas tomogra?i komputerowej: lampa rentgenowska robi wiele zdjęć pod różnym kątem. Następnie informacje są przetwarzane przez oprogramowanie, co pozwala na uzyskanie wyraźnych, trójwymiarowych obrazów, przedstawiających wnętrze piersi. Obrazy trójwymiarowe optymalizują wyniki Obrazy warstwowe pozwalają na unik - nięcie nakładania się tkanek. Radiolog uzyskuje dzięki temu wyraźniejszy obraz. Zwiększa to szansę na wykrycie dalszych możliwych przypadków raka piersi w ich wczesnym stadium. Istniejące guzy mogą być przeanalizo - wane pod kątem ich rozmiaru i kształtu jeszcze wcześniej. Ta metoda stanie się bardziej popularna w przyszłości. W niektórych przypadkach zakłada się, że kolejne badania sprawdzające, takie jak biopsje, mogą już nie być konieczne. Tomosynteza nie jest obecnie standar - dową procedurą kliniczną. Jednak wraz z klasyczną mammogra?ą jest z sukcesem stosowana na oddziałach radiologicznych na całym świecie. Diagnostyka

10 Badanie Uznana metoda bez promieniowania USG Diagnostyka Badanie USG (ultrasonogra?a) jest naj - częściej stosowaną metodą analizowania schorzeń piersi, takich jak wyczuwalne zgrubienie lub podejrzany obraz widoczny na mammogramie. Badanie USG jest szczególnie przydatne na przykład do wykrywania łagodnych cyst (pustych miejsc wypełnionych płynem). Szczególną zaletą badania USG jest to, że może ono być powtarzane tak często, jak to konieczne, jako że nie wiąże się z nim narażenie na promieniowanie. Dodatek do mammogra?i Podczas gdy mammogra?a pozostaje wybieraną metodą podczas badań przesiewowych na okoliczność raka piersi, badanie USG może pomóc w wykryciu większej ilości nowotworów niż sama mammogra?a. Ultrasonogra?a jest szczególnie przydatna w przypadku kobiet o gęstej tkance gruczołu sutkowego, którą charakteryzuje się znaczna liczba kobiet w Stanach Zjednoczonych, w Europie i w Azji. Według pisma New England Journal of Medicine, gęsta tkanka gruczołu sutkowego może nawet pięciokrotnie zwiększyć ryzyko wystąpienia raka piersi u kobiet. Dlatego właśnie ważne jest, by poznać mammogra?czną gęstość piersi i zapytać lekarza, czy bada - nie USG wykonywane obok mammogramu nie byłoby dla ciebie właściwe. Automatyczne, trójwymiarowe badanie USG Automatyczny, wolumetryczny skaner piersi (na zdjęciu po prawej) zapewnia nową metodę automatycznego wytwarzania trójwymiarowych obrazów piersi. Skanowanie zajmuje od 10 do 15 minut, w zależności od rozmiaru piersi i zapewnia lekarzowi większy poziom informacji dla celów wszechstronnego przeglądu i diagnozy. Technika ta umożliwia uzyskanie obrazów piersi, niedostępnych przy badaniu za pomocą konwencjonalnego ultrasonografu, w tym obraz piersi warstwa po warstwie, poczynając od skóry schodząc w głąb, a kończąc na ścianie klatki piersiowej. Elastogra?a Sztywność tkanki często zapewnia istotne informacje na temat patologii. Podczas, gdy zdrowa tkanka jest zazwyczaj miękka lub elastyczna, twarda lub sztywna tkanka może wskazywać na obecność nowotworu. Nowa technologia ultrasonogra?i jest obecnie w stanie określić, czy masa tkankowa jest sztywna, czy też miękka, co zapewnia dodatkowy wgląd w charakter zmiany chorobowej. Podczas badania USG głowica ultrasonografu jest lekko dociśnięta do piersi, podczas gdy system USG oblicza sztywność tkanki i wyświetla informacje na monitorze ultrasonogra-?cznym. Ta metoda pomaga lekarzowi w ustaleniu dalszego leczenia. Ultrasonogra?a Ultrasonogra?a wykorzystuje fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwo - ści, które przenikają przez tkankę, a odbite echa są przetwarzane na diagnostyczną informację obrazową. Podczas badania USG głowica ultrasonografu przesuwana jest powoli po piersi i pasze pacjentki, która leży na plecach, a lekarz bądź technik USG analizuje obrazy, wyświetlane na monitorze. Badanie jest zupełnie bezbolesne i może być powtarzane tak często, jak to konieczne.

11 Obrazowanie za Dodatkowe badanie w przypadku podejrzanych zmian chorobowych pomocą rezonansu magnetycznego Obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego Podczas badania pacjentka musi leżeć w bezruchu, a następnie wsuwana jest do tunelu otoczonego magnesem. Większości kobiet ta procedura nie sprawia żadnego pro - blemu. Niektóre jednak bardzo się jej boją, nawet jeśli w rzeczywistości nie ma się czym martwić. Można zawsze porozumieć się z personelem medycznym za pośrednictwem interkomu i kamery. Obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego pozwala na uzyskanie obrazu wnętrza piersi, wykorzystując do tego pole magnetyczne. Jest ono stosowane, jeśli wcześniejsza mammo - gra?a czy badanie USG dały niejednoznaczny wynik. Rezonans magnetyczny wykonany tuż przed operacją jest również przydatny w przypadku kobiet o bardzo gęstej tkance gruczołowej, gdyż pozwala upewnić się, że nie ma w niej drugiego guza, a jeśli jest, pozwala na ustalenie jego umiejscowie - nia. Dzięki niektórym systemom można nawet uzyskać obrazy trójwymiarowe i/lub dają one możliwość przeprowadze - nia biopsji z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego. Samo badanie, które jest wolne od promieniowania rentgenowskiego, zaj - muje od 15 do 30 minut. Powinno być przeprowadzone podczas drugiego lub trzeciego tygodnia cyklu miesiączkowe - go, ponieważ jest to najlepszy okres na uzyskanie obrazów za pomocą rezonansu. Przed badaniem należy przerwać wszelką hormonalną terapię zastępczą. Podobnie jak w przypadku diagnostyki ultrasonogra?cznej, rezonans magne - tyczny nie powinien zupełnie zastępo - wać mammogra?i, jeśli już podejrzewa się raka piersi. W najlepszym przypadku powinien ją uzupełniać. Trójwymiarowa spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego W przyszłości technika ta powinna oca - lić wiele pacjentek od niepotrzebnych biopsji, gdyż pomoże ustalić, czy guz jest łagodny, czy też złośliwy. Zapewnia ona informacje metaboliczne, które uła - twiają lekarzowi rozróżnienie pomiędzy zdrową i chorą tkanką. Diagnostyka Podczas tego badania, które pozbawione jest promieniowania, do żył podawany jest środek cieniujący, aby poprawić czytelność obrazów.

12 Biopsja Wyjaśnienie wątpliwości Diagnostyka Podejrzany wynik należy dokładne przeanalizować. Jeżeli pojawia się jakakolwiek niepewność lub jeśli podej - rzewa się raka, wówczas próbka tkanki (biopsja) wraz z jej analizą mikroskopo - wą jest najbardziej wiarygodną metodą stwierdzenia, czy zmiana tkanki jest łagodna, czy też złośliwa. Biopsja jest procedurą ambulatoryjną wykonywaną w znieczuleniu miejscowym. Wynik w postaci zmiany łagodnej dodaje otuchy Łagodne zmiany zazwyczaj nie wymagają dalszego leczenia. Zaleca się jednak, by kobiety skonsultowały się z lekarzem nawet wówczas, gdy wyniki są pozytywne, by mogły upewnić się, że brak jakichkolwiek obaw lub niepew - ności, które mogą mieć wpływ na ich codzienne życie. W przypadku, gdy stwierdzono, że zmiana tkanki jest faktycznie nowotwo - rem złośliwym, będzie konieczne prze - prowadzenie dalszych badań lekarskich i laboratoryjnych (więcej na ten temat na str. 14/15). Ważne wyniki, które pomagają w zaplanowaniu dalszego leczenia Komórki nowotworowe tworzą się z całkiem zdrowych komórek. Gdy tylko zmienią swoje zwyczajowe tempo wzrostu, degenerują się, zaczynają się namnażać i niszczyć wszelkie zdrowe tkanki znajdujące się w ich sąsiedztwie. Komórki nowotworowe mogą również rozwijać się w innych organach (prze - rzuty raka). Informacje zawarte w ko - mórkach nowotworowych są w pewien sposób harmonogramem raka. Dlatego tak ważne jest dokładne przeanalizo - wanie i zbadanie komórek oraz ich cha - rakterystyk, by móc ustalić najlepsze z możliwych leczenie dla danej osoby (więcej na ten temat na str. 15). Wyniki biopsji dają pierwsze wskazów - ki. Badanie cytologiczne (komórek) oraz histopatologiczne (tkanek) wykonane na tkance nowotworu, który został usunięty podczas operacji dają pato - logowi pełen obraz (więcej informacji na temat stadiów rozwoju nowotworu można znaleźć na str. 6/7).

13 Biopsja Biopsja jest badaniem lekarskim, które jest wykonywane w znieczu - leniu lokalnym i wiąże się z pobra - niem komórek lub tkanek za pomocą igły. Proces ten jest w sposób ciągły monitorowany za pomocą ultrasonografu, promie - niowania rentgenowskiego lub obrazowania za pomocą rezonansu magnetycznego. Ta szybka operacja wykonywana ambulatoryjnie prawie nie pozostawia obrażeń w miejscu wkłucia (jest minimalnie inwazyjna), w większości przypadków wystarcza bandaż z przylepcem. Zazwyczaj można wyjść z kliniki po paru godzi - nach. Bezpieczna procedura Biopsja jest metodą pozyskiwania tka - nek, która jest dla nich przyjazna (jest minimalnie inwazyjna) i bezpieczna. Obawy, że może dojść do uszkodzenia tkanki lub nawet, że komórki nowotwo - rowe mogą przedostać się do tkanki za pomocą tej procedury są bezpodstawne. Bezpieczna diagnoza znacznie przewyższa minimalne ryzyko obrażeń. Biopsje piersi są monitorowane za pomocą ultrasonografu, ale proce - dury z towarzyszeniem mammogra?i są również powszechnie stosowane. Biopsja piersi monitorowana za pomocą rezonansu magnetycznego jest względ - nie nową metodą. Ogólnie rzecz biorąc, istnieją trzy różne rodzaje pobierania tkanki: Biopsja gruboigłowa Jest standardową, minimalnie inwazyj - ną procedurą biopsji. Lekarz ostrożnie wprowadza igłę o grubości dwóch milimetrów pod skórę pacjenta po ustaleniu lokalizacji podejrzanej tkanki gruczołu sutkowego, wyczuwając zgru - bienia dotykiem. Igła jest umieszczana w piersi, aby pobrać próbki tkanki. Ta procedura jest zazwyczaj monitorowa - na za pomocą ultrasonogra?i. Biopsja ze wspomaganiem próżniowym Jest sterowana komputerowo i umoż - liwia pobranie większych ilości tkanki, która jest zasysana za pomocą techniki próżniowej poprzez otwór z boku trzy - milimetrowej igły, która następnie jest odłączana i usuwana. Ta metoda może być stosowana nawet do pobierania całych obszarów, w których podejrzewa się raka. Nie trzeba zakładać szwów, jednak badanie może pozostawić małą bliznę. Metodą obrazowania stosowaną przy tego rodzaju biopsji jest zazwyczaj mammogra?a. Otwarta biopsja chirurgiczna Jest wykonywana, jeśli biopsja igłowa lub próżniowa nie dała jasnych wyni - ków. Oznacza to zazwyczaj, że w skórze wykonywane jest niewielkie nacięcie w znieczuleniu ogólnym w celu pobrania większych ilości tkanki. Pacjent zazwyczaj pozostaje na noc w szpitalu. Diagnostyka

14 Lokalizacja W poszukiwaniu przerzutów Diagnostyka Poszukiwanie przerzutów ma istotne znaczenie dla zaplanowania dalszego leczenia. Na początku płuca i klatka piersiowa są zazwyczaj badane za pomocą prześwietlenia rentgenowskiego, przeprowadzana jest scyntygra?a kości (badanie oparte na medycynie nuklearnej), a wątroba jest sprawdzana za pomocą badania USG. Kolejnymi badaniami są często tomogra?a komputerowa lub rezonans magnetyczny. Limfadenektomia Może być konieczna dla sprawdzenia, czy zostały już zaatakowane węzły chłonne, a jeśli tak, to jaka ich ilość. Obecnie w tym celu za pomocą łagodnie radioaktywnych znaczników (radioizotopów) wykonuje się zdjęcia tzw. węzłów chłonnych wartowniczych, a następnie wykonuje się ich biopsję. Wszystkie inne węzły chłonne nie będą zagrożone, jeśli ten rodzaj węzła nie został zaatakowany. W przeciwnym wypadku trzeba będzie usunąć wszystkie węzły. Stanie się tak również w przypadku, gdy węzły chłonne są już tak duże, że można wyczuć różnicę dotykiem. Scyntygra?a Identy?kuje ogniska nowotworu za pomocą wstrzykiwanych radioizotopów, które gromadzą się szybciej w miejscu nowotworu niż w zdrowej tkance. Metoda ta zapewnia ważne informacje dla zaplanowania dalszego leczenia. Jest także stosowana dla kontrolowania i monitorowania postępu choroby i leczenia, jak również dla zapewnienia informacji na temat tego, jak przerzuty reagują na określony rodzaj leczenia. Tomogra?a emisyjna pojedynczych fotonów (SPECT) Jest trójwymiarową procedurą scynty - gra?czną, która zapewnia informacje na temat metabolizmu w tkance gruczołu sutkowego. Zapewnia jednak niewystar - czającą ilość obrazowania kształtu (morfo - logii). Aby tego uniknąć, można ją łączyć z tomogra?ą komputerową, która zapewni dodatkowe informacje anatomiczne. Pozytonowa emisyjna tomogra?a komputerowa (PET) Wykrywa nawet bardzo małe nowotwory i przerzuty za pomocą radioizotopów na podstawie aktywności metabolicznej wewnątrz tkanki. Jest bardzo złożona i droga metoda, dlatego też nie jest standardową procedurą. Podobnie jak w przypadku badania SPECT, PET można ją również łączyć z tomogra?ą komputerową. Badania oparte na medycynie nuklearnej Badania oparte na medycynie nuklearnej są często konieczne dla wykrycia przerzutów lub rozprze - strzeniającego się nowotworu. Istnieją skrzyżowane metody ob - razowania połączone z tomogra?ą komputerową, na przykład badanie PET połączone z tomogra?ą komputerową. Bardzo niewielka ilość substancji radioaktywnej, stoso - wana do wykrycia przerzutów jest zazwyczaj dobrze tolerowana przez większość pacjentów. Ludzkie ciało jest w stanie rozłożyć lub szybko usunąć te radioaktywne farmaceu - tyki. Narażenie na promieniowanie jest niskie.

15 Charakterystyka komórek Harmonogram rozwoju raka nowotworowych Badania laboratoryjne, badające charakterystyki komórek rakowych są, oprócz różnych rodzajów innych badań istotną częścią procesu diagnostycznego. Informacje zawarte w komórkach nowotworowych można opisać jako harmonogram rozwoju raka, jako że zapewniają ważne wskazówki co do przebiegu choroby. Wyniki badań krwi Dostarczają informacji na temat za - kresu, w jakim choroba ma wpływ na cały organizm. Nawet organy, które nie zostały nią dotknięte zostaną zbadane za pomocą badań krwi, ponieważ rak ma negatywny wpływ również na nie. Należy zwrócić szczególną uwagę na wysokie wyniki badań krwi podczas stwierdzania przerzutów do kości i wątroby. Wysoki poziom wapnia i utrzy - mujący się wzrost odczynu opadania może wskazywać na zaawansowany przypadek raka piersi. Jednak wyniki te same w sobie nie są wystarczające. Biomarkery lub markery nowotworowe Są możliwymi do wykrycia molekułami występującymi we krwi, które mogą wskazywać na występowanie raka. Markery nowotworowe są stosowane w ramach leczenia i okresu pooperacyj - nego oraz radioterapii, chemioterapii lub terapii hormonalnej. Biomarker może być również zastosowany w celu określenia, czy dane leczenie było skuteczne, czy też nie. Zmniejszający się poziom biomarkera wskazuje, że leczenie zakończyło się powodzeniem. Receptory hormonalne Są ogniwami przyłączeniowymi, umieszczonymi wewnątrz lub na po - wierzchni komórek, które aktywują się za pomocą hormonów. Hormony żeń - skie, na przykład estrogen i progeste - ron, wysyłają sygnały wzrostu do tkanki gruczołu sutkowego. Jeżeli wysokie na - gromadzenie tego rodzaju receptorów występuje w komórce nowotworowej, można zatrzymać chorobę lub zapobiec jej wznowieniu (ponownemu wystąpie - niu), usuwając hormony lub blokując receptory estrogenu. Receptory HER2 (receptor 2 ludzkiego naskórkowego czynnika wzrostu) pobudzają komórki do reprodukcji. Wysokie nagromadzenie tych receptorów wskazuje na agresyw - ny rozwój choroby. Jest to szczególnie ważne dla wyboru odpowiednich me - tod leczenia. Białko HER2/neu Jest głównie produkowane przez agresywnie rozwijające się nowotwory. Te rodzaje nowotworów zazwyczaj nie poddają się terapii hormonalnej i mogą być odporne nawet na niektóre formy chemioterapii. Białko HER2/neu może być wykryte na powierzchni takich nowotworów, jak również na indywi - dualnych komórkach nowotworowych/ przerzutach. Część tego białka tra?a do krwi, gdzie można je wykryć. Obecnie są dostępne określone procedury, słu - żące do leczenia raka piersi o pozytywnym wyniku badań na obecność białka HER2/neu. Diagnostyka

16 Leczenie Indywidualny plan Leczenie Indywidualny plan leczenia dla każdej pacjentki chorej na raka piersi zależy od rozmiaru i typu nowotworu oraz stopnia jego rozprzestrzenienia. Leczenie oszczędzające Jest dostępne dla większości pacjentek po operacji nowotworu: na przykład w przypadku niewielkich guzów we wcze - snym stadium rozwoju lub w przypadku grupy niewielkich guzów, umiejsco - wionych w określonym obszarze piersi. Jeżeli guz jest mały, ale znajduje się zbyt blisko zdrowej tkanki, zazwyczaj zaleca się usunięcie piersi. W niektórych przypadkach można zastosować tzw. leczenie neoadjuwantowe ( patrz str.17) w celu zmniejszenia rozmiarów większego guza, co oznacza, że leczenie oszczędzające jest nadal możliwe. Chirurgiczne usunięcie piersi (mastektomia) Jest konieczne, jeżeli guzy są większe i nie można zmniejszyć ich rozmiaru. Również w przypadku, gdy nowotwór rozprzestrzenił się na inne obszary pier - si i/lub jeśli głęboko wrósł w przewody mleczne, konieczne będzie usunięcie piersi. Operacja wiąże się z usunięciem całego gruczołu sutkowego wraz z górnymi warstwami tkanki i węzłami chłonnymi pachowymi. Pozostawia się mięśnie piersiowe. Pierś jest usuwa - na po chemioterapii, jeżeli występuje zapalny rak piersi. Niektóre kobiety decydują się na usunięcie piersi w ramach prewencji, szczególnie, jeżeli są obciążone ryzykiem genetycznym. Rekonstrukcyjna chirurgia piersi Jest obecnie dostępna w prawie wszyst - kich przypadkach. Rekonstrukcyjna chirurgia piersi jest ważna dla większości pacjentek, które żądają jej przeprowa - dzenia. Chirurgia rekonstrukcyjna wy - korzystująca autoprzeszczepy, implanty silikonowe lub sodowe powinna być przeprowadzona nie wcześniej niż sześć miesięcy po operacji i po zakończeniu chemioterapii. Podczas operacji usuwa się węzły chłonne, które poddawane są analizie mikroskopowej w celu stwierdzenia, czy rozprzestrzeniły się na nie komórki rakowe (patrz str.14). Węzły chłonne w okolicy pach nie muszą być usuwane, jeżeli rak piersi występuje we wczesnym stadium (tzw. w miejscu). Po operacji często przeprowadza się radioterapię.

17 Radioterapia Jest przeprowadzana po zastosowaniu większości rodzajów leczenia oszczędzającego w celu zapobieżenia nawro - tom raka. Z tego powodu jest często przeprowadzana po operacji usunięcia piersi i węzłów chłonnych. Dzieje się tak szczególnie w przypadku dużych guzów, które mogły już wrosnąć w mię - śnie, lub jeśli nif można usunąć całego guza. Radioterapia może również być wykorzystywana do przyniesienia ulgi w przypadku bolesnych przerzutów. Radioterapię należy rozpocząć pomiędzy szóstym i ósmym tygodniem po operacji. Można zastosować po niej chemioterapię. Chemioterapia i radioterapia nie są zwykle stosowane w tym samym czasie, w celu uniknięcia poważniejszych efektów ubocznych. Farmakoterapia (chemioterapia), stosowana jako działanie wspierające (dodatkowe), ma ten sam cel: zapobieganie wzno - wieniu choroby i zniszczenie wszelkich istniejących przerzutów. Podawane są leki zapobiegające rozwojowi komórek (cytostatyki), przeprowadza się również terapię hormonalną i terapię przeciw - ciałami. Leczenie neoadjuwantowe (neo- nowy, z ang. adjuvant- dodatko - wy) mogą zmniejszyć duże, lecz dobrze zde?niowane guzy do tak małych roz - miarów, że w niektórych przypadkach można przeprowadzić operację bez konieczności usuwania całej piersi. Jest ono również stosowane - w zależności od tego, czy nowotwór reaguje na far - makoterapię - w celu zbadania skuteczności chemioterapii. Monitorowanie leczenia Jest przeprowadzane za pomocą badania stężenia białek HER2/neu we krwi pacjenta (patrz str.15), aby sprawdzić, czy komórki nowotworowe się rozwijają i jak szybki jest ten proces. Ta informa - cja pomaga onkologowi na wybór wła - ściwego leku, szczególnie w przypadku przerzutów. Wszystkie nowe odczyty wartości HER2/ neu w okresie trwania choroby dostar - czają istotnych informacji na temat postępu leczenia i/lub konieczności jego mody?kacji. Leczenie

18 Opieka Ciągłe wsparcie po leczeniu Opieka po leczeniu Zachorowanie na raka jest dramatycz - ne i stresujące dla każdego pacjenta. Celem medycznej opieki po leczeniu, jest zapewnienie pacjentowi długoter - minowego, wszechstronnego wsparcia i pomocy. Opieka lekarska Zapewnia pacjentom i ich rodzinom wsparcie i rady w przypadku jakich - kolwiek pytań związanych z chorobą. Lekarz skieruje cię do poradni psychologicznej, która specjalizuje się we wspieraniu pacjentów onkologicznych. Opieka lekarska po leczeniu obejmuje badania kontrolne, leczenie skutków choroby lub terapii, jak również działa - nia rehabilitacyjne. Regularne kontrole Są ważne dla jak najwcześniejszego wykrycia nawrotu choroby lub dalszych nowotworów. Wszelkie możliwe skutki uboczne terapii są monitorowane i leczone. Na pierwszą wizytę kontrolną należy umówić się tuż po zakończeniu leczenia. Pierwsze badanie kontrolne powinno mieć miejsce trzy miesiące po operacji: powinno odbywać się co trzy miesiące przez pierwsze trzy lata, a w czwartym i piątym roku co sześć miesięcy. Jeżeli do tego czasu nie doszło do wznowy, kolejne badania kontrolne mogą odby - wać się raz do roku. Proszę pamiętać, że częstotliwość może być różna w różnych krajach oraz różnić się w zależności od świadczeniodawcy opieki zdrowotnej. Rodzaj opieki po leczeniu Zależy od danej pacjentki. Zawsze bada się jednak obszar klatki piersiowej, ścianę klatki piersiowej i kanaliki drenażu limfatycznego. Lekarz zwraca szczególną uwagę na obrzęk limfatycz - ny (opuchnięcie tkanki), powiększenie wątroby oraz stan szkieletu. Przez trzy lata po leczeniu oszczędzającym, co sześć miesięcy przeprowadzane są badania mammogra?czne. W przypadku niezmienionej piersi ba - danie przeprowadzane jest raz do roku. Opieka po leczeniu Nie powinna się nigdy ograniczać do określonych ram czasowych. Istnieją bowiem, choć są one rzadkie, przy - padki, w których rak piersi pojawia się ponownie dokładnie w tym samym miejscu, co przed 20 laty. Po okresie dłuższym niż pięć lat wznowa u kobiet w przypadku raka piersi o podłożu hormonalnym jest rzadka. Te dane liczbowe podajemy nie po to, by cię przestraszyć, lecz by podkreślić istotność regularnych badań w przypadku kobiet, które wcześniej chorowały na raka piersi.

19 Wiedza Informacje To ty jesteś najważniejsza! Rozpoznanie raka piersi jest nagłym i bolesnym szokiem dla większości kobiet. Wiele z nich czuje, że są zupełnie bezsilne. Jednak w takich sytuacjach, które mają wpływ na ciebie i jakość twojego życia, powinnaś zachować zimną krew i aktywnie uczestniczyć w procesie podejmowania decyzji. By móc to uczynić, musisz być odpowiednio poinformowana o chorobie, diagnozie, dostępnych rodzajach lecze - nia i przysługujących ci prawach. Organizacje typu non-pro?t, publiczne i Masz prawo do: prywatne centra badawcze, jak również Niezawisłych informacji, lekarze i kliniki można zazwyczaj łatwo Wszechstronnych informacji medycznych, wyszukać w Internecie. Prywatności, oraz Stanowienia o sobie, w tym prawa do tego, by nie chcieć wiedzieć. Jak również do: Stosownej, kompleksowej opieki medycznej, Sprawnej organizacji badań i doku - mentacji, Możliwości zapoznania się ze wszelkimi wykonanymi zdjęciami, rapor - tami medycznymi i kopiami tych dokumentów, jak również Opinii drugiego lekarza (proszę omówić koszty ze świadczeniodawcą opieki zdrowotnej). Szeroki wachlarz informacji Rządowy wydział zdrowia w twoim kraju może być pierwszym punktem, do którego zadzwonisz w celu uzyskania dalszych informacji i wsparcia. Możesz również skontaktować się z krajowymi i lokalnymi organami ds. zdrowia. Twój lekarz lub prasa lokalna może skontaktować cię z grupami wsparcia lub też możesz poszukać ich za pośrednictwem Internetu. Odnośniki internetowe Strony internetowe wymienione poniżej zawierają dalsze informacje. Oczywiście, prezentujemy jedynie kilka wybranych stron, aby zachęcić cię do samodzielnych poszukiwań i znale - zienia strony, która będzie dla ciebie najbardziej odpowiednia. Krajowy Miesiąc Świadomości Raka Piersi Amerykańskie Stowarzyszenie ds. Walki z Rakiem Strona londyńskiej organizacji ds. raka piersi Organizacja wsparcia walki z rakiem McMillan Fundacja różowej wstążki

20 Badanie przesiewowe (z ang. screening:?ltrowanie, badanie): seryjne badanie jak największej liczby osób w celu zidenty?kowa - nia występujących chorób i innych czynników ryzyka w jak najwcześniejszym stadium. Badanie USG (Ultrasonogra?a): metoda obrazowania, wykorzystująca fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości. Zrozumienie Definicje Biopsja: pobranie próbki tkanki z ciała w celu przeprowadzenia badań mikroskopowych, mo - lekularnych i/lub immunohistochemicznych. Chemioterapia neaoadjuwantowa: chemiote - rapia, mająca na celu zmniejszenie guza w celu ocalenia piersi (również zwana chemioterapią przedoperacyjną). Chemioterapia: leczenie chorób lub infekcji za pomocą środków chemicznych, które niszczą komórki bądź zapobiegają ich rozwojowi. In situ: wczesne stadium nowotworu (in situ= w miejscu ): nowotwór nie rozprze - strzenił się poza zraziki gruczołowe, przewody mleczne lub otaczającą tkankę. Inwazyjny: agresywny, niszczący dla tkanki; inwazyjny nowotwór rozprzestrzenił się już na warstwy otaczającej tkanki lub poza nią. Łagodny: łagodne nowotwory nie są rakowate, nie atakują otaczającej, zdrowej tkanki i nie tworzą przerzutów. Mammogra?a : obrazowanie piersi kobiecych z wykorzystaniem promieni rentgenowskich. Mastektomia: usunięcie piersi. Metody obrazowania: wizualne przestawienie wnętrza części ciała, wspomagające diagnozę, za pomocą fal dźwiękowych (ultrasonogra?a), promieniowania jonizującego (prześwietlenie rentgenowskie, tomogra?a komputerowa) czy pola magnetycznego (rezonans magnetyczny). Minimalnie inwazyjna procedura: procedura przyjazna dla tkanek, stosowana na przykład w przypadku biopsji. Obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego: metoda obrazowania, wykorzystują - ca pole/ sygnały magnetyczne Ocena zaawansowania choroby: standardowa metoda służąca do określenia, jak bardzo rozwinął się rak, biorąca pod uwagę wielkość nowotworu, jego rozprzestrzenienie, głębo - kość penetracji, stosowana w celu wyboru jak najlepszej metody leczenia (patrz: stadium nowotworu / system oceny zaawansowania choroby TNM). Opieka po leczeniu: opieka lekarska po leczeniu raka. Pozytonowa emisyjna tomogra?a kompute - rowa (PET): technika obrazowania medycyny nuklearnej, pozwalająca na uzyskanie trójwy - miarowego obrazu lub zdjęcia w celu zmierze - nia postępów rozwoju nowotworu. Promieniowanie (radioterapia): medyczne wykorzystanie promieniowania w zakresie ludzkiego ciała, aby wyleczyć lub zahamować/ spowolnić rozwój choroby. Promieniowanie radioaktywne niszczy złośliwe nowotwory i blokuje ich rozwój. Przerzut: guz wtórny, złośliwy pierwotny nowotwór rozprzestrzenia się za pomocą krwiobiegu na inne czgści ciała, gdzie osadza się i rozwija. Rak: nowotwór złośliwy. Stadium nowotworu / system oceny zaawansowania choroby TNM: klasy?kacja złośliwych nowotworów pod względem: rozmiaru nowotworu (T), dotkniętych nim miejscowych węzłów chłonnych (N) oraz odległych przerzu - tów (M). Stopniowanie: metoda, stosowana przez patologów w celu klasy?kacji komórek rako - wych pod względem ich nieprawidłowości oraz prędkości rozrostu i rozprzestrzeniania się nowotworu. Terapia dodatkowa: terapia towarzysząca terapii hormonalnej i/lub chemioterapii po usunięciu nowotworu, stosowana, by zapobiec ponownym przerzutom i wznowie raka. Tomogra?a komputerowa: bardziej zaawansowane badanie od tradycyjnego prześwietlenia rentgenowskiego. Obrazy radiogra?czne są wykonywane pod różnymi kątami i w różnych kierunkach, a następnie są analizowane i interpretowane przez komputer zdolny do stworzenia przekrojowych obrazów organów i tkanek ciała. Tomosynteza: nowo opracowana procedura mammogra?i, pozwalająca na uzyskanie war - stwowych, trójwymiarowych obrazów tkanki kobiecej piersi. Węzły chłonne: małe węzły, pomagające ciału w zwalczaniu infekcji i chorób (lympha = czysta woda ). Wznowa: nawrót choroby po zaobserwowanym lub częściowym wyleczeniu. Złośliwy nowotwór piersi: rak piersi. Złośliwy: szkodliwy, zrakowaciały nowotwór, który rozprzestrzenia się na otaczające tkanki i może tworzyć przerzuty Zmiana chorobowa: jakakolwiek nieprawi - dłowa zmiana strukturalna lub uszkodzenie organów, części ciała lub tkanek.

21 Wypowiedz się Pytania Niniejsza broszura zawiera szeroki wachlarz informacji na temat wczesnego wy - krywania, diagnostyki i leczenia raka piersi. Jest oczywiste, że stosowane metody i działania są bardzo złożone; należy również wziąć pod uwagę indywidualną hi - storię kliniczną każdego pacjenta. To ty jesteś najważniejsza! To właśnie dlatego powinnaś zadać swojemu lekarzowi określone pytania, dotyczące twojej szczegól - nej choroby i twojego życia osobistego. Wczesne wykrywanie r Jaka metoda badania jest dla mnie najlepsza (ze względu na wiek, stan ogólny, osobiste uwarunkowania)? Które z występujących objawów skłoniły mnie do podejrzenia, że mam raka piersi? Dlaczego mój lekarz nie podejrzewa u mnie raka piersi? Diagnostyka r Gdzie i w jaki sposób mogę, w jak najszybszy i najpewniejszy sposób dowiedzieć się, czy rzeczywiście mam raka piersi? Czy biopsja rzeczywiście jest konieczna i dlaczego? Leczenie r W jakich okolicznościach konieczne będzie usunięcie/ możliwe będzie pozostawienie piersi? Czy będę musiała być poddana radioterapii, chemioterapii czy terapii hormonalnej? Dlaczego / dlaczego nie? Opieka po leczeniu r Kiedy będę mogła wrócić do mojej zwyczajowej, codziennej rutyny/ pracy? Jak często będę musiała poddawać się badaniom kontrolnym? Jak również: r Co obejmuje moje ubezpieczenie zdrowotne? Jakie dalsze badania, oprócz tych refundowanych, byłyby dla mnie pomocne / istotne?

22 Siemens Healthcare ul. Żupnicza Warszawa