ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA W OSTROŁĘCE OSTROŁĘKA 2012

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA W OSTROŁĘCE 10 Wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma jest wydanie papierowe. Zeszyty Naukowe Wyższa Szkoła Ekonomiczno Społeczna w Ostrołęce są dostępne także na stronie internetowej: OSTROŁĘKA 2012

2 RADA PROGRAMOWA Prof. zw. dr hab. dr H.C. Antoni Mickiewicz - Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, dr hab. Andrzej Borowicz prof. UŁ - Uniwersytet Łódzki, prof. James W. Dunn - Pensylwania State University USA, dr hab. Bogusław Kaczmarek prof. UŁ - Uniwersytet Łódzki, dr hab. Paweł Mickiewicz prof. SWSPIZ Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, dr hab. Wojciech Popławski prof. WSB Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, prof. Enrique Viaña Remis - University of Castilla-La Mancha Hiszpania, dr hab. Wojciech Wiszniewski prof. PW - Politechnika Warszawska, dr Kazimierz K. Parszewski prof. WSES - Wyższa Szkoła Ekonomiczno - Społeczna w Ostrołęce, dr Piotr Bórawski - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, dr Agnieszka Brelik Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, dr Mariola Grzybowska Brzezińska - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, dr Manfred Müller - Siegmundsburger Haus Werraquelle GmbH Niemcy, dr Radosław Szulc - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, dr Volodymyr Ternovsky - Tavriya State Agrotechnological University Ukraina KOMITET REDAKCYJNY dr inż. Ireneusz Żuchowski (redaktor naczelny), mgr Kazimierz Krzysztof Bloch (sekretarz), dr Agnieszka Sompolska-Rzechula (redaktor statystyczny), mgr Alina Brulińska (redaktor językowy), Jeffrey Taylor (redaktor językowy język angielski), dr hab. Bogusław Kaczmarek prof. UŁ (redaktor tematyczny), dr hab. Andrzej Borowicz prof. UŁ (redaktor tematyczny), mgr Aleksandra Nowak (redaktor tematyczny) WYDAWCA/PUBLISHER WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO SPOŁECZNA W OSTROŁĘCE HIGH ECONOMIC SOCJAL SCHOOL IN OSTROŁĘKA Ostrołęka, ul. Kołobrzeska 15, tel./fax Punkty Informacji Europejskiej w Ostrołęce Europe Direct Publikacja wydana ze wsparciem finansowym Komisji Europejskiej w ramach projektu Europe Direct Copyright by Wyższa Szkoła Ekonomiczno Społeczna w Ostrołęce Ostrołęka 2012 ISSN Zeszyty Naukowe nr 10 Nakład 500 egz. Zamieszczone w Zeszytach Naukowych artykuły są recenzowane Druk: Drukarnia LIBRA PRINT Daniel Puławski

3 Spis treści DZIAŁ 1. POLSKA OBYWATELSKA I SAMORZĄDOWA 5 1. Magdalena Zacharewicz 7 Odpowiedzialność pracodawcy w oparciu o przepisy kodeksu pracy a odpowiedzialność na gruncie kodeksu cywilnego 2. Paweł Niewiadomski 23 Odpowiedzialność materialna i nadzór nad pracą kierowców 3. Karolina Owczarek 37 Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków przez pracownika 4. Hanna Kowalczyk 51 Zarządzanie skuteczne DZIAŁ 2. POLSKA WIEDZY I INNOWACYJNOŚCI Piotr Bórawski, James W. Dunn 61 Ocena efektywności technicznej gospodarstw mlecznych z wykorzystaniem metody dea 6. Andrzej Borusiewicz, Izabela Gerwatowska 71 Internet jako narzędzie promocji w handlu żywnością 7. Alina Warzecha 81 Specyfika marketingu relacji w marketingu wielopoziomowym 8. Michael W-P Fortunato, Theodore R. Alter, Paloma Z. Frumento, Jeffrey C. Bridger 93 Wsparcie przedsiębiorczości wiejskiej: instytucjonalne i lokalne strategie dla społecznego i ekonomicznego rozwoju DZIAŁ 3. POLSKA-UNIA EUROPEJSKA-SĄSIEDZTWO Mariusz Zieliński 111 Wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia w wybranych krajach unii europejskiej w latach Enrique Viaña Remis 119 Ekonomia organizacji non profit. 11. James W. Dunn, Piotr Bórawski 129 Wpływ suszy w usa w 2012 roku na światowe rynki zbóż: pomiar globalizacji 12. Dionisio Ramirez Carrera, Gabriel Rodriguez 135 Czy stopa bezrobocia w europie dąży do jednego celu? KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE Marta Bloch 159 Rezolucja onz rok 2012 międzynarodowym rokiem spółdzielczości uroczystość w wses 14. Marta Bloch 163 VIII edycja konkursu o najlepszą pracę badawczą z zakresu spółdzielczości 15. Paweł Niewiadomski, Aleksandra Nowak 167 Europejska służba działań zewnętrznych (esdz) instrument europejskiej dyplomacji

4 CONTENS CHAPTER 1. CITIZEN SHIP AND LOCAL GOVERNMENT IN POLAND 5 1. Magdalena Zacharewicz 7 Employer responsibility on the work code base and the civil code 2. Paweł Niewiadomski 23 Material liability and supervision over the work of drivers 3. Karolina Owczarek 37 Termination of a contract of employment without notice by the employer because of serious breach of basic duties by the employee 4. Hanna Kowalczyk 51 Efficient management CHAPTER 2. KNOWLEDGE AND INNOVATION IN POLAND Piotr Bórawski, James W. Dunn 61 Evaluation of the technical efficiency of dairy farms using the dea method 6. Andrzej Borusiewicz, Izabela Gerwatowska 71 The internet as a tool for the promotion in food trade 7. Alina Warzecha 81 Specific marketing relationship in multilevel marketing 8. Michael W-P Fortunato, Theodore R. Alter, Paloma z. frumento, Jeffrey c. bridger 93 Supporting rural entrepreneurship: institutional and local strategies for community and economic development CHAPTER 3. POLAND-THE EUROPEAN UNION-NEIGHBOURHOOD mariusz zieliński 111 use of flexible forms of employment in chosen countries of european union during the years enrique viaña remis 119 The economics of nonprofits 11. james w. dunn, piotr bórawski 129 The effect of the 2012 u.s. drought on global grain markets: A measure of globalization 12. Dionisio Ramirez Carrera, Gabriel Rodriguez 135 Have european unemployment rates converged? ANNOUNCEMENTS AND RESEARCH REPORTS Marta Bloch 159 Un resolution 2012 the international year of cooperatives the ceremony at wses 14. Marta Bloch 163 VIII edition of the contest for the best research work in the field of cooperatives 15. paweł niewiadomski, aleksandra nowak 167 european external action service (eeas) instrumetn of european diplomacy

5 DZIAŁ 1. POLSKA OBYWATELSKA I SAMORZĄDOWA CHAPTER I CITIZEN SHIP AND LOCAL GOVERNMENT IN POLAND

6

7 Magdalena Zacharewicz 1 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W OPARCIU O PRZEPISY KODEKSU PRACY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO 1. Zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego w sprawach z zakresu prawa pracy Prawo pracy stanowi obecnie równorzędną względem prawa cywilnego, odrębną gałąź prawa. Historycznie wywodzi się ono jednak z prawa cywilnego, dlatego też wiele rozwiązań zastosowanych w prawie pracy wzorowanych jest na prawie cywilnym. Podkreślając odrębność obu tych gałęzi prawa należy zauważyć, iż łączy je normatywna więź, co przede wszystkim wyraża art. 300 k.p. Wskazany przepis stanowi, iż w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. W art. 300 k.p. zostały wymienione przez ustawodawcę trzy przesłanki, które warunkują zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego do stosunków pracy. Pierwsza z nich polega na braku uregulowania określonej sprawy w stosunkach prawa pracy, druga stanowi o odpowiednim stosowaniu przepisów kodeksu cywilnego, trzecia zaś wprowadza klauzulę niesprzeczności przepisów kodeksu cywilnego z zasadami prawa pracy. 2 Stan nieunormowania w rozumieniu przepisu art. 300 k.p. oznacza, iż brak jest rozstrzygnięcia w normach prawa pracy dla określonej sprawy. Przeważająca większość doktryny stoi na stanowisku, iż sytuacja, w której brak jest w prawie pracy uregulowań dotyczących konkretnej sprawy jest równoznaczna z istnieniem luki prawnej. Jak podkreśla A. Kijowski nie chodzi tu o lukę aksjologiczną, która stanowi postulat zmiany przepisów prawa pracy w kierunku proponowanym przez interpretatora, ani również o lukę logiczną, która związana jest z formalną niezgodnością norm, jaką można bez trudności usunąć w procesie wykładni przepisów. 3 Przepis art. 300 k.p. ma bowiem zastosowanie w przypadku zaistnienia tzw. rzeczywistej luki konstrukcyjnej, co oznacza brak reguł w prawie pracy wskazujących, jak należy rozstrzygnąć określone zagadnienie. W doktrynie pojawiają się również poglądy, które poddają w wątpliwość istnienie luk prawnych w prawie pracy. Opinia ta znajduje swoje uzasadnienie również w art. 300 k.p., ustawodawca bowiem zamiast dokonać w sposób wyczerpujący unormowania danego stosunku prawnego umieścił przepis odsyłający do zastosowania przepisów, które regulują w sposób wyczerpujący inny stosunek prawny. Zatem w wypadkach, do których należy stosować odpowiednio określone przepisy, unormowanie trzeba dopiero wydobyć właśnie z przepisu mającego odpowiednie zastosowanie 4 1 mgr prawa, aplikant adwokacki, członek Izby Adwokackiej w Warszawie 2 Kodeks pracy. Komentarz, red. M. Gersdorf, K. Rączka, J. Skoczyński, Warszawa 2010, s Kodeks pracy. Komentarz, red. L. Florek, Warszawa 2005, s K. Roszewska, Klauzula niesprzeczności przepisów kodeksu cywilnego z zasadami prawa pracy w odesłaniu z art. 300 k.p. Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2004, nr 6, s. 24 7

8 Magdalena Zacharewicz Sprawa nie unormowana przepisami prawa pracy może być również rozumiana jako stan częściowego uregulowania określonej sytuacji przez przepisy prawa pracy. 5 Część doktryny uważa bowiem, iż zastosowanie przepisów kodeksu pracy nie dotyczy wyłącznie spraw z zakresu prawa pracy, które w ogóle nie zostały uregulowane, ale również możliwe jest uzupełniające stosowanie kodeksu cywilnego w sprawach, które zostały w prawie pracy unormowane, jednak nie w sposób wyczerpujący. 6 Drugą z przesłanek, warunkujących zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego do stosunków pracy jest ich odpowiednie stosowanie. Przepis art. 300 k.p. odsyła do całego aktu prawnego, jakim jest kodeks cywilny, co oznacza, iż należy określić, które ze wszystkich przepisów zawartych w kodeksie cywilnym będą adekwatne do zastosowania w sprawie nieuregulowanej w prawie pracy. W doktrynie wyróżnia się trzy przypadki odpowiedniego stosowania prawa, które zostały wyodrębnione ze względu na różnice pomiędzy zakresem odesłania do konkretnego aktu prawnego a zakresem uregulowanych w nim przepisów, będących adekwatnymi do zastosowania. 7 W pierwszym przypadku przepisy, co do których ma nastąpić odesłanie, mogą zostać zastosowane wprost, drugi przypadek wskazuje, iż przepisy te mogą mieć zastosowanie po dokonaniu odpowiedniej modyfikacji, natomiast trzecia sytuacja dotyczy całkowitego braku możliwości zastosowania wskazanych przepisów. Sposób, w jaki powinny zostać zastosowane przepisy kodeksu cywilnego do stosunków pracy zależy od okoliczności konkretnej sprawy, można wówczas dokonać porównania funkcji, jaką dany przepis pełni w kodeksie cywilnym oraz roli, którą mógłby spełniać w prawie pracy. 8 Ostatnią z przesłanek, warunkujących zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego do stosunków pracy jest klauzula niesprzeczności przepisów kodeksu cywilnego z zasadami prawa pracy. Analiza wskazanej powyżej przesłanki wiąże się z koniecznością zdefiniowania pojęcia zasad prawa pracy. Zasady prawa pracy są to ogólne normy tej gałęzi prawa, które mają zasadnicze znaczenie dla stosunków prawa pracy. Niektóre spośród nich zostały skatalogowane przez ustawodawcę jako podstawowe zasady prawa pracy w rozdziale II działu pierwszego kodeksu pracy. Pozostałe zaś są w drodze wykładni wyprowadzane z unormowań prawa pracy, np. zasada ochrony trwałości stosunku pracy czy zasada ochrony wynagrodzenia za pracę. 9 W teorii prawa istnieje podział zasad prawa ze względu na ich normatywny oraz postulatywny charakter. W. Szubert uważał, iż zasady prawa pracy w znaczeniu postulatywnym również powinny być brane pod uwagę przy ocenie niesprzeczności przepisów kodeksu cywilnego z zasadami prawa pracy. 10 Zasadom o charakterze postulatywnym odmawia się jednak obecnie mocy normatywnej w oparciu o przepisy prawa pracy. Zgodnie ze stanowiskiem przedstawicieli literatury prawa pracy za zasady prawa 5 K. Wielichowska-Opalska, Stosowanie przepisów KC o odpowiedzialności za szkodę w razie niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę Monitor Prawa Pracy 2010, nr 7, s S. Dricziński Brak regulacji w prawie pracy jako jedna z przesłanek stosowania Kodeksu cywilnego kilka refleksji ogólnych. Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2006, nr 12, s. 12; Kodeks pracy. Komentarz, red. L. Florek,... s J. Nowacki, Odpowiednie stosowanie przepisów prawa Państwo i Prawo 1964, nr 3, s K. Wielichowska-Opalska, Stosowanie przepisów KC o odpowiedzialności, s Kodeks pracy. Komentarz, red. M. Gersdorf, K. Rączka, J. Skoczyński, s W. Szubert, Podstawowe problemy części ogólnej kodeksu pracy Państwo i Prawo 1969, nr 11, s.737 8

9 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W OPARCIU O PRZEPISY KODEKSU PRACY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO można uznać jedynie normy prawa pozytywnego, co oznacza, iż normy prawa pracy w ujęciu postulatywnym nie mają znaczenia w kontekście klauzuli niesprzeczności przepisów kodeksu cywilnego z zasadami prawa pracy. Należy zauważyć, iż klauzula niesprzeczności z zasadami prawa pracy odgrywa zarówno rolę eliminacyjną względem przepisów kodeksu cywilnego, jak również pełni funkcję, która dopuszcza ich zastosowanie. Umieszczenie klauzuli niesprzeczności w art. 300 k.p. ma na celu zapobiec nazbyt swobodnej wykładni przy stosowaniu przepisów kodeksu cywilnego. Nie sposób jest wymienić i omówić wszystkich orzeczeń Sądu Najwyższego odnoszących się do zastosowania art. 300 k.p. Generalna jednak tendencja występująca w orzecznictwie Sądu Najwyższego prowadzi do wniosku, iż w sprawach dotyczących problematyki odpowiedzialności pracodawcy za szkodę wyrządzoną pracownikowi Sąd Najwyższy w coraz szerszym zakresie dopuszcza możliwość stosowania przepisów kodeksu cywilnego o odpowiedzialności deliktowej oraz kontraktowej. Potwierdzeniem tej tezy są wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy kilkukrotnie dopuścił możliwość dochodzenia przez pracownika roszczeń odszkodowawczych na gruncie przepisów o czynach niedozwolonych uregulowanych w kodeksie cywilnym z tytułu szkód wywołanych chorobą pracowniczą czy też na skutek wypadku przy pracy. 11 W wyroku z dnia 14 maja 1997 roku Sąd Najwyższy stwierdził, iż obowiązek odszkodowawczy z art k.c. obejmuje zwrot kosztów nabycia samochodu inwalidzkiego niezbędnego dla leczenia i prowadzenia działalności gospodarczej pracownika poszkodowanego wskutek wypadku przy pracy. 12 Sąd Najwyższy dopuszczał też niejednokrotnie możliwość pociągnięcia pracodawcy do poniesienia odpowiedzialności kontraktowej na podstawie art. 471 k.c. W wyroku z dnia roku Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli u podstaw oferty pracownika zmierzającej do rozwiązania stosunku pracy przez porozumienie stron leży niewywiązywanie się lub nienależyte wywiązywanie się zakładu pracy z obowiązków umowy o pracę, to pracownik może na ogólnych zasadach (art. 471 k.c. przez art. 300 k.p.) żądać odszkodowania 13 W orzeczeniu z dnia 4 grudnia 1997 roku Sąd Najwyższy z kolei dopuścił możliwość dochodzenia przez pracownika roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 471 k.c. w przypadku, gdy wbrew treści art k.p. pracodawca nadal pomimo upływu trzech miesięcy oraz braku zgody pracownika, zatrudnia go na innym stanowisku niż to, które wynika z umowy o pracę. 14 K. Wielichowska-Opalska uważa, że Sąd Najwyższy w coraz szerszym zakresie dopuszcza możliwość stosowania wobec pracodawcy przepisów kodeksu cywilnego o odpowiedzialności deliktowej, jak również kontraktowej, ponieważ odpowiedzialność pracodawcy na gruncie prawa pracy nie została uregulowana w sposób wyczerpujący. W wielu przypadkach bowiem stosując przepisy prawa pracy pracownik nie może uzyskać naprawienia wyrządzonej mu przez pracodawcę szkody w całości. 15 Należy jednak podkreślić, iż z orzecznictwa Sądu Najwyższe- 11 Wyrok Sądu Najwyższego z r., II PRN 7/96, OSNP 1996, Nr 24, poz.372; Wyrok Sądu Najwyższego z r., II UKN 360/97, OSNP 1998, Nr 18, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., II UKN 113/97, OSNP 1998, Nr 5, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PR 323/90, OSNP 1992, Nr 3, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 418/97, OSNAPiUS 1999, Nr 2, poz K. Wielichowska-Opalska, Stosowanie przepisów KC o odpowiedzialności, s

10 Magdalena Zacharewicz go dotyczącego odpowiedzialności pracodawcy z tytułu wadliwego rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę wynika jednolite stanowisko, iż brak jest podstaw do stosowania przepisów kodeksu cywilnego w związku z art. 300 k.p. 16 Należy zauważyć, iż problem dopuszczalności żądania przez pracowników dodatkowego odszkodowania na podstawie przepisów prawa cywilnego był przedmiotem rozważań doktryny oraz orzecznictwa jeszcze przed wejściem w życie przepisów kodeksu pracy. Pod rządami dekretu z dnia 18 stycznia 1956 roku o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia oraz o zabezpieczeniu ciągłości pracy 17 pojawił się wśród przedstawicieli literatury prawa pracy oraz judykatury spór w kwestii przysługujących pracownikom gwarancji prawnych z tytułu bezprawnego rozwiązania umowy o pracę. Sąd Najwyższy wypowiadał się przeciwko możliwości dochodzenia przez pracowników odszkodowania na zasadach ogólnych, nawet pomimo zaistnienia związku przyczynowego między wyrządzoną pracownikowi szkodą a faktem niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy. 18 Sąd Najwyższy, zgodnie z paremią lex specialis derogat lex generalis, stanął bowiem na stanowisku niedopuszczalności zbiegu norm szczególnych, wynikających z art dekretu z dnia 18 stycznia 1956 roku z normami ogólnymi kodeksu zobowiązań. Odmienny pogląd zaprezentowała Centralna Rada Związków Zawodowych, która w decyzji z dnia 18 stycznia 1958 roku uznała dopuszczalność dochodzenia przez pracowników dodatkowego odszkodowania na mocy przepisów kodeksu zobowiązań o odpowiedzialności deliktowej. Część przedstawicieli doktryny również polemizowała z przytoczonym wyżej poglądem Sądu Najwyższego. A. Ohanowicz stanął na stanowisku, że lex specialis nie zawsze wyklucza zastosowanie lex generalis. 19 Opowiedział się on za uznaniem możliwości stosowania normy ogólnej obok normy szczególnej bądź też alternatywnie. Uważał, iż zastosowanie normy ogólnej pomimo istnienia normy szczególnej uzależnione jest od okoliczności indywidualnego przypadku, należy w drodze wykładni ustalić oraz ocenić wzajemny stosunek tych norm. W. Piotrowski twierdził, że wskazówką interpretacyjną przy zbadaniu wzajemnego stosunku normy ogólnej i normy szczególnej może być ich cel oraz funkcja społeczna. Podkreślił również, iż ocena poszczególnych norm powinna zostać dokonana w odniesieniu do całości systemu prawnego, który jest z nich złożony. 20 W. Piotrowski uznał, że ustawodawca w dekrecie z dnia 18 stycznia 1956 o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia oraz o zabezpieczeniu ciągłości pracy zapewnił pracownikom możliwość dochodzenia pełnego odszkodowania. Oznacza to, że w szczególnie uzasadnionych wypadkach pracownik może dochodzić odszkodowania w rozmiarze szerszym niż to wynika z przepisów dekretu. W. Piotrowski uważał, że regulacje zawarte w dekrecie z dnia 18 stycznia 1956 roku nie zawierają wskazówek ustawowych, które wykluczają stosowanie zasad ogólnych prawa cywilnego. 16 Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 530/99, OSNAPiUS 2001, Nr 13, poz.441; Uchwała Sądu Najwyższego z r., I PZP 2/09, OSNCP 2010, Nr 1-2, poz.1 17 Dekret z roku o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia oraz o zabezpieczeniu ciągłości pracy Dz. U. 1956r., Nr 2, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., 1 CR 868/61, OSN 1963, Nr 9, poz A. Ohanowicz, Zbieg norm w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1963, s W. Piotrowski, Roszczenia pracownika z tytułu bezprawnego pozbawienia go miejsca pracy, Warszawa 1966, s

11 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W OPARCIU O PRZEPISY KODEKSU PRACY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO Podkreślenia wymaga fakt, iż pomimo opinii prezentowanych przez przedstawicieli literatury prawa pracy, judykatura jeszcze przed wejściem w życie kodeksu pracy wyrażała jednolity pogląd, który wykluczał możliwość żądania przez pracownika dodatkowego odszkodowania według norm prawa cywilnego. 21 Należy zaznaczyć, że stanowisko Sądu Najwyższego na gruncie obowiązujących przepisów prawa pracy nie uległo zmianie w ostatnich latach. W wyroku z dnia roku Sąd Najwyższy wygłosił również ogólną tezę, zgodnie z którą w prawie pracy brak jest zasady, która mogłaby ograniczać wysokość roszczeń odszkodowawczych pracownika z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracodawcę obowiązków wynikających z umowy o pracę, jednak poza wysokością uprawnień pracownika z tytułu bezprawnego rozwiązania umowy o pracę Wpływ wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 roku na odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy Powszechnie przyjęte w doktrynie i orzecznictwie stanowisko, iż przepisy o odpowiedzialności pracodawcy z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę zostały uregulowane w gałęzi prawa pracy w sposób wyczerpujący i brak jest podstaw do zastosowania w tym zakresie kodeksu cywilnego, zakwestionował Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 27 listopada 2007 roku. Przedmiotem analizy Trybunału Konstytucyjnego była wykładnia art. 58 k.p. w części dotyczącej możliwości dochodzenia innych niż przewidziane w przepisach prawa pracy roszczeń odszkodowawczych z powodu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę w trybie natychmiastowym. Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 58 w związku z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.), rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 58 kodeksu pracy, roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. 23 Trybunał Konstytucyjny dopuścił możliwość stosowania przepisów kodeksu cywilnego w sprawach związanych z naprawieniem szkody wyrządzonej pracownikowi przez pracodawcę na skutek wadliwego rozwiązania z nim umowy o pracę w trybie natychmiastowym. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, który podważył utrwaloną dotychczas interpretację art. 58 k.p. zostało dokonane w oparciu o twierdzenia dotyczące oceny charakteru prawnego roszczeń pracowniczych, ogólnych reguł odpowiedzialności cywilnej, jak również zasad sprawiedliwości społecznej. Trybunał Konstytucyjny dokonał analizy charakteru prawnego uprawnienia przewidzianego w art. 58 k.p., wskazując, iż jest to świadczenie majątkowe sui generis, które pełni funkcję zarówno represyjną w stosunku do pracodawcy, jak i kompensacyjną oraz socjalną wobec pracownika. Przysługuje ono pracownikowi w każdym 21 Wyrok Sądu Najwyższego z r., 4 CR 575/55, PZS 1957, Nr 4, s.53; Wyrok Sądu Najwyższego z r., 1 CR 868/61, OSN 1963, Nr 9, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 578/98, OSNAPiUS 2000, Nr 7, poz Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z r., SK 18/05, Dz.U., Nr 225, poz

12 Magdalena Zacharewicz przypadku wadliwego rozwiązania z nim stosunku pracy. Pracownik znajduje się także w korzystnej sytuacji dowodowej, ponieważ w przeciwieństwie do uregulowań zawartych w kodeksie cywilnym, nie jest on zobowiązany do udowodnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy. Pracownik powinien tylko wykazać wadliwość rozwiązania stosunku pracy, co powoduje, iż omawiane roszczenie jest łatwe w dochodzeniu. Trybunał Konstytucyjny w pełni akceptuje wskazane świadczenie majątkowe jako ustawowe minimum uprawnień pracowniczych z tytułu sprzecznego z prawem rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym, jednakże wskazuje jednocześnie, iż problem naprawienia szkody wyrządzonej pracownikowi na skutek utraty zatrudnienia nie został w sposób wyczerpujący uregulowany w art. 58 k.p. ani też w innych przepisach prawa pracy. Brak obowiązku pracodawcy wyrównania szkody poniesionej przez pracownika narusza zatem 64 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, chroniący własność oraz inne prawa majątkowe. W uzasadnieniu omawianego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny zauważa również, że zawarte w kodeksie pracy ograniczenie wysokości odszkodowania przysługującego pracownikowi na gruncie art. 58 k.p. do kwoty wynagrodzenia za okres, do którego umowa o pracę miała trwać, jednak nie więcej niż za trzy miesiące, ustawodawca oparł na błędnym zdaniem Trybunału założeniu, że w przypadku, gdyby umowa o pracę nie została rozwiązana wadliwie w trybie natychmiastowym, to w ogóle nie doszłoby do jej zakończenia, a stosunek pracy istniałby nadal pomiędzy stronami bądź też pracodawca dokonałby jej rozwiązania za wypowiedzeniem sposób zgodny z prawem. Tylko wówczas bowiem ograniczenie możliwości dochodzenia roszczeń majątkowych związanych z wadliwym rozwiązaniem stosunku pracy, do wysokości wynagrodzenia należnego za okres wypowiedzenia, miałoby racjonalne i spójne systemowo uzasadnienie. 24 Trybunał Konstytucyjny podważa zasadność tego rozumowania. Nie w każdym przypadku bowiem niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym istnieją również przesłanki zgodnego z prawem wypowiedzenia przez pracodawcę stosunku pracy. Ponadto należy zauważyć, iż w przepisach prawa pracy zostały wyszczególnione kategorie osób, które podlegają szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy, co powoduje, że pracodawca nie zawsze ma możliwość rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem. Trybunał Konstytucyjny podważył również tezę, według której zasądzenie na rzecz pracownika odszkodowania za cały okres pozostawania bez pracy prowadziłoby do utraty przez niego motywacji nawiązania nowego stosunku pracy. 25 Trybunał przyznaje, iż pracodawca nie powinien odpowiadać za brak aktywności zawodowej pracownika, jednak biorąc pod uwagę ogólne zasady odpowiedzialności cywilnej, Trybunał Konstytucyjny odmawia słuszności przytoczonej wyżej tezie. Należy podkreślić, iż przesłanką odpowiedzialności cywilnej jest zaistnienie związku przyczynowego. Zgodnie bowiem z treścią art k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Powyższa regulacja została oparta na założeniach teorii przyczynowości adekwatnej. Przepis ten stanowi o odpowiedzialności tylko za nor- 24 Ibidem 25 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z r., SK 34/01, Dz.U., Nr 104, poz

13 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W OPARCIU O PRZEPISY KODEKSU PRACY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO malne następstwa zdarzeń będących ich podstawą. 26 Ocena, czy skutek jest normalny powinna zostać dokonana na podstawie całokształtu okoliczności sprawy, jak również zasad doświadczenia życiowego, zasad wiedzy naukowej i specjalnej. 27 Tym samym nie zostanie pracownikowi przyznane odszkodowanie na gruncie przepisów kodeksu cywilnego, jeżeli sąd uzna, że rozmiar powstałej szkody jest wynikiem braku aktywności pracownika w poszukiwaniu zatrudnienia. Trybunał Konstytucyjny w omawianym orzeczeniu stwierdził również, że uniemożliwienie pracownikowi dochodzenia pełnego naprawienia wyrządzonej mu szkody na skutek utraty zatrudnienia pozostaje w sprzeczności z zasadami sprawiedliwości społecznej. Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, iż rozwiązanie to jest niesprawiedliwe w szczególności w przypadku zawinionego rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę. W sytuacji bowiem umyślnego wyrządzenia przez pracownika szkody pracodawcy na skutek nienależytego wypełnienia obowiązków pracowniczych, pracownik ma obowiązek naprawienia szkody w pełnej wysokości, czyli na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, mających zastosowanie w związku z art. 300 k.p. Zdaniem Trybunału zasada sprawiedliwości społecznej wyrażona w art. 2 Konstytucji, nie pozwala na to, aby pracodawca był pod tym względem traktowany lepiej, kosztem naruszenia praw pracownika, którego bezprawnie zwolnił z pracy. 28 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 roku ma istotne znaczenie, ponieważ Trybunał po raz pierwszy wyraźnie dopuścił cywilną odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Omawiane orzeczenie wzbudza liczne kontrowersje wśród przedstawicieli literatury prawa pracy. Spotkało się ono zarówno z aprobatą, jak i krytyką w doktrynie oraz orzecznictwie. K. Wielichowska-Opalska, która należy do zwolenników wyroku Trybunału Konstytucyjnego, stoi na stanowisku, że kwestia odpowiedzialności pracodawcy z powodu wadliwego rozwiązania umowy o pracę nie została uregulowana w prawie pracy w sposób wyczerpujący. Uprawnienia pracownicze z tego tytułu nie pozostają w związku z zaistnieniem szkody powstałej po stronie pracownika na skutek utraty zatrudnienia. Od pracownika bowiem, który dochodzi swoich roszczeń na gruncie przepisów prawa pracy nie wymaga się udowodnienia wyrządzonej mu szkody, czy też określenia jej rozmiarów. Zdaniem K. Wielichowskiej-Opalskiej należy uznać, iż sprawa odpowiedzialności pracodawcy na skutek wadliwego rozwiązania przez niego stosunku pracy nie jest regulacją zupełną, ponieważ zaistnienie oraz rozmiar szkody nie stanowią przesłanek roszczeń pracowniczych na gruncie prawa pracy. Zastosowanie ma zatem art. 300 k.p., który oznacza także doprecyzowanie spraw częściowo uregulowanych w prawie pracy. 29 K. Jaśkowski również odnosi się z aprobatą do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego wyrażonego w wyroku z dnia 27 listopada 2007 roku. Zauważa on, iż ustawodawca wprowadzając do kodeksu pracy inne przepisy dotyczące odszkodowań z tytułu 26 Kodeks cywilny, Księga trzecia, Zobowiązania. Komentarz, red. G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, Warszawa 1998, s Wyrok Sądu Najwyższego z r., 3 CR 515/56, OSN 1957, Nr 1, poz Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z r., SK 18/05, Dz.U., Nr 225, poz K. Wielichowska-Opalska, Stosowanie przepisów KC o odpowiedzialności, s

14 Magdalena Zacharewicz naruszenia przez pracodawcę niektórych uprawnień pracowniczych, zwłaszcza odnoszące się do zakazu mobbingu czy też równego traktowania w zatrudnieniu, uregulował jedynie dolną granicę wysokości odszkodowania. K. Jaśkowski uważa, iż niesprawiedliwym jest to zróżnicowanie ustanowione przez ustawodawcę na gruncie prawa pracy, które polega na możliwości dochodzenia pełnej odpowiedzialności pracodawcy w opisanych sytuacjach naruszenia uprawnień pracowniczych oraz ograniczeniu odpowiedzialności pracodawcy za uszczerbek majątkowy lub niemajątkowy pracownika poniesiony na skutek rozwiązania z nim umowy o pracę w trybie natychmiastowym. 30 W uzasadnieniu omawianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego zostały alternatywnie wskazane przepisy art. 415 k.c. oraz 471 k.c. jako podstawy dochodzenia przez pracownika roszczeń na gruncie przepisów prawa cywilnego. Stosunek pracy istniejący pomiędzy stronami umowy o pracę ma charakter zobowiązaniowy. W doktrynie jako zasadę przyjmuje się zatem odpowiedzialność kontraktową. 31 Podstawą roszczeń pracowników przeciwko pracodawcy, który w sposób wadliwy rozwiązał stosunek pracy, powinien być zatem art. 471 k.c. Odmienne stanowisko prezentuje M. Gersdorf, która uważa, że w przypadku dochodzenia dodatkowego odszkodowania w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego, zastosowanie powinien jednak znaleźć art. 415 k.c., skoro odpowiedzialność została uregulowana w prawie pracy. 32 Zgodnie jednak z utrwalonym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, naruszenie więzi obligacyjnej istniejącej pomiędzy stronami stosunku prawnego nie stanowi czynu zabronionego oraz podstawy dochodzenia roszczeń na zasadzie odpowiedzialności deliktowej. 33 K. Jaśkowski dopuszcza również możliwość zbiegu podstaw odpowiedzialności, zgodnie z art. 443 k.c., jednakże tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy zachowanie pracodawcy jest tak rażące, że dopuścił się on naruszenia obowiązków nie tylko wynikających z umowy, ale także z obowiązków powszechnych. 34 W przypadku dochodzenia przez pracownika roszczeń na podstawie odpowiedzialności kontraktowej musi on wykazać bezprawność rozwiązania stosunku pracy, istnienie oraz rozmiar wyrządzonej mu szkody, jak również wskazać związek przyczynowy pomiędzy utratą zatrudnienia a powstaniem szkody. Należy również zauważyć, że to na pracodawcy spoczywa ciężar dowodu, że wyrządzona pracownikowi szkoda powstała w wyniku okoliczności, za które pracodawca nie ponosi odpowiedzialności. Oznacza to, że pracodawca powinien udowodnić, iż dołożył należytej staranności w wykonywaniu obowiązków wynikających z bycia stroną stosunku pracy. Zdaniem K. Jaśkowiak właściwym rzeczowo do rozpoznania cywilnych roszczeń pracowników z tytułu wadliwego zakończenia przez pracodawcę stosunku pracy 30 K. Jaśkowski, Wpływ wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r. na odpowiedzialność pracodawcy za rozwiązanie umowy o pracę, Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2009, nr 2, s. 3,4 31 W. Sanetra, Odszkodowanie cywilne za wadliwe rozwiązanie umowy o pracę-czyli o poglądach nadal godnych uwagi. Problemy zatrudnienia we współczesnym ustroju pracy. Księga jubileuszowa na 55-lecie pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Włodzimierza Piotrowskiego, Poznań 2009, nr 2, s M. Gersdorf, Otwarte drzwi dla odpowiedzialności cywilnej pracodawcy za wadliwe zwolnienia pracownika-i co dalej? Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2008, nr 1, s. 2 okładki 33 Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2005, t. I s. 1268; Uchwała Sądu Najwyższego z r., I CO 31/56, OSNCP 1958, Nr 1, poz.1 34 K. Jaśkowski, Wpływ wyroku Trybunału Konstytucyjnego, s. 4 14

15 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W OPARCIU O PRZEPISY KODEKSU PRACY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO jest sąd pracy, co wynika z art pkt. 1 k.p.c. K. Jaśkowiak zauważa również, że zgodnie z art k.p., roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, co oznacza, że w przypadku roszczenia cywilnego termin ten powinien zostać liczony od dnia powstania szkody, nie zaś od dnia rozwiązania umowy o pracę, jak jest w przypadku zryczałtowanej wysokości odszkodowania na podstawie art. 58 k.p. Odszkodowanie przyznane pracownikowi przez sąd na mocy art. 58 k.p. zostaje zasądzone na jego rzecz niezależnie od wyrządzonej zatrudnionemu szkody, dlatego można go dochodzić od chwili rozwiązania umowy o pracę. Odmienna sytuacja zachodzi natomiast w przypadku ubiegania się o odszkodowanie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Sąd nie może bowiem zasądzić odszkodowania jeżeli roszczenie zostało zgłoszone przez stronę przedwcześnie, tj. przed powstaniem szkody, dlatego zdaniem K. Jaśkowiak termin przedawnienia biegnie od momentu zaistnienia szkody. 35 W reakcji na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wśród przedstawicieli literatury prawa pracy pojawiły się opinie, iż wydany wyrok powinien mieć znaczenie nie tylko w stosunku do przepisów o rozwiązywaniu umowy o pracę w trybie natychmiastowym, ale również w odniesieniu do analogicznych regulacji prawnych dotyczących wypowiedzenia oraz wygaśnięcia stosunku pracy. T. Liszcz stoi na stanowisku, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest wiążący tylko w odniesieniu do art. 58 k.p., jednakże powinien być brany pod uwagę również w procesie wykładni i stosowania pozostałych przepisów kodeksu pracy dotyczących majątkowych roszczeń pracownika z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy. 36 Zagadnienie możliwości dochodzenia przez pracownika odszkodowania w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego ponad zasądzone mu przy przywróceniu do pracy wynagrodzenie za czas pozostawania bez zatrudnienia stało się przedmiotem orzeczenia Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 18 czerwca 2009 roku. Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska, zgodnie z którym wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 roku powinien mieć znaczenie w odniesieniu do wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy, przyznanego pracownikowi na skutek restytucji stosunku pracy. Sąd Najwyższy uznał tym samym, że pracownikowi nie przysługuje odszkodowanie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego ponad zasądzone na jego rzecz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, zgodnie z art. 47 k.p. W uzasadnieniu przytoczonej uchwały Sąd Najwyższy podkreślił różnicę pomiędzy wypowiedzeniem pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony a rozwiązaniem przez pracodawcę stosunku pracy w trybie natychmiastowym. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem powoduje, iż stosunek pracy ulega rozwiązaniu wraz z upływem okresu wypowiedzenia, nie prowadzi zaś do utraty przez pracownika zatrudnienia ze skutkiem natychmiastowym. W okresie wypowiedzenia pracownikowi przysługuje ponadto na podstawie art. 37 k.p. zwolnienie na poszukiwanie pracy. W związku z powyższym pracownik nie powinien biernie oczekiwać na rozstrzygnięcie swoich roszczeń z tytułu wadliwego wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę, a pracodawca nie powinien ponosić konsekwencji braku aktywności pracownika w poszukiwaniu nowego zatrudnienia. Tym samym 35 Ibidem, s T. Liszcz, Odpowiedzialność odszkodowawcza, s. 9 15

16 16 Magdalena Zacharewicz pracodawca może odpowiadać tyko w granicach przewidzianych przez przepisy prawa pracy za niezgodne z prawem wypowiedzenie stosunku pracy. Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę na odmienny charakter między wyrokiem przywracającym pracownika do pracy i przyznaniem mu wynagrodzenia za okres pozostawania bez zatrudnienia a zasądzeniem na jego rzecz świadczeń odszkodowawczych. Przyznanie bowiem odszkodowania ma na celu wynagrodzenie pracownikowi skutków utraty dotychczasowego zajęcia zarobkowego, jak również potencjalnych trudów poszukiwania nowego zatrudnienia. W przypadku orzeczenia restytucyjnego natomiast rekompensatą utraty pracy i środków utrzymania jest odzyskanie przez pracownika zatrudnienia na poprzednich warunkach pracy i płacy. Sąd Najwyższy wskazuje również, że uregulowana w przepisach prawa pracy ograniczona odpowiedzialność pracodawcy za bezprawne wypowiedzenie umowy o pracę została stworzona w oparciu o założenie uproszczonego, ale szybkiego i łatwego systemu dochodzenia przez pracownika uprawnień z tego tytułu. Należy mieć na uwadze, że postępowania sądowe w sprawach z zakresu prawa pracy powinny zostać poddane szybkiemu trybowi osądzenia sądowego. Pracownikowi przysługuje bowiem odwołanie w krótkim, siedmiodniowym terminie od dnia otrzymania pisma wypowiadającego umowę o pracę, zaś termin rozprawy powinien być wyznaczony tak, aby od daty zakończenia czynności wyjaśniających, a jeżeli nie podjęto tych czynności od daty wniesienia pozwu lub odwołania, do rozprawy nie upłynęło więcej niż dwa tygodnie, chyba że zachodzą nie dające się usunąć przeszkody. Sąd Najwyższy zauważa, że uproszczony oraz sprawny system dochodzenia uprawnień pracowniczych jest możliwy przez wzgląd na specyfikę regulacji prawa pracy, w szczególności na konieczność wyważenia usprawiedliwionych interesów stron stosunku pracy, co powoduje, iż pracownikowi przysługują roszczenia w wysokości ograniczonej kodeksowo. Należy bowiem również mieć na uwadze, iż pracownikowi odmiennie niż pracodawcy, przysługuje nieograniczona oraz pełna swoboda rozwiązywania umów o pracę za wypowiedzeniem. W przypadku zatem wypowiedzenia przez pracownika stosunku pracy, pracodawcy nie przysługują roszczenia z tego tytułu, nawet jeśli zakończenie współpracy spowoduje niekorzystne skutki dla pracodawcy. W związku z powyższym zasada ograniczonej odpowiedzialności pracodawcy nie powinna zostać nadmiernie zwiększana. Sąd Najwyższy podkreśla ponadto istniejące odrębności między prawem pracy a przepisami kodeksu cywilnego. Regulacje zawarte w kodeksie pracy w zakresie uprawnień pracowniczych w związku z wadliwym wypowiedzeniem przez pracodawcę umowy o pracę w istotny sposób różnią się od rozwiązań zawartych w prawie cywilnym. W szczególności nie wymagają wykazania przesłanek odpowiedzialności pracodawcy w postaci wyrządzonej pracownikowi szkody na skutek utraty zatrudnienia. Przepisy prawa pracy nie uzależniają również wysokości zasądzonego na rzecz pracownika roszczenia od rozmiaru poniesionej przez niego szkody, co stanowi charakterystyczny element odpowiedzialności cywilnoprawnej. W uzasadnieniu omawianej uchwały Sąd Najwyższy zaznaczył, iż w art. 47 k.p. ustawodawca nie zastosował zasady ograniczonego świadczenia pracodawcy w stosunku do pracowników szczególnie chronionych, którym na mocy wskazanego przepisu przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez zatrudnienia. W ramach przyjętych zasad wykładni prawa oraz racjonalnego działania prawodawcy nie

17 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W OPARCIU O PRZEPISY KODEKSU PRACY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO da się obronić stanowiska, że pracownikom szczególnie chronionym przysługuje na podstawie Kodeksu pracy wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, natomiast innym pracownikom przysługuje na podstawie Kodeksu pracy wynagrodzenie za ograniczony czas pozostawania bez pracy, ale mogliby oni potencjalnie dochodzić także wynagrodzenia za pozostały czas pozostawania bez pracy lub innych roszczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Takie rozumowanie pozostaje zdaniem Sądu Najwyższego w sprzeczności z uprzywilejowanym traktowaniem pracowników szczególnie chronionych na gruncie prawa pracy. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 czerwca 2009 roku nie podzielił zatem stanowiska części doktryny, zgodnie z którym wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 roku powinien być brany pod uwagę także wobec analogicznych rozwiązań prawnych. Skład orzekający w niniejszej uchwale przychylił się natomiast do jednolitej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego utrwalonej przed wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 roku, według której nie jest zasadnym żądanie pracownika przyznania mu odszkodowania w wyższej wysokości niż to wynika z przepisów prawa pracy. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 roku spotkał się również z dezaprobatą oraz krytyką ze strony przedstawicieli literatury prawa pracy. M. Raczkowski stoi na stanowisku, że stwarzanie pracownikom możliwości dochodzenia uzupełniającej odpowiedzialności pracodawcy na podstawie przepisów kodeksu cywilnego powoduje rozbicie istniejącego w przepisach prawa pracy systemu odpowiedzialności pracodawcy. Uważa on, iż niesłusznie odmawia się cechy zupełności rozwiązaniom przyjętym w prawie pracy w związku z ponoszeniem odpowiedzialności pracodawcy względem pracownika. M. Raczkowski jest zdania, że ustawodawca w sposób całościowy oraz zupełny uregulował na gruncie prawa pracy zagadnienia dotyczące odpowiedzialności pracodawcy. Ustawodawca potrafi ujawnić, jakie szkody podlegają wyrównaniu przez pracodawcę w całości, kiedy odszkodowanie ma mieć postać zryczałtowaną, a kiedy nie przysługuje w ogóle. 37 Zaprzeczeniem zatem racjonalności ustawodawcy jest poszerzenie odpowiedzialności pracodawcy w sytuacjach, kiedy została ona ograniczona na gruncie przepisów prawa pracy. M. Raczkowski dokonując analizy prawa pracy przez pryzmat norm w nim zawartych zauważa, że przyznają one znaczną ochronę pracownikowi, jednak nie pozostawiają bez niej również pracodawcy. Jedną z postaci ochrony pracodawcy jest ograniczenie jego odpowiedzialności z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę. Należy zatem uznać, iż ustawodawca celowo wprowadził zryczałtowaną wysokość świadczeń należnych pracownikowi na skutek niezgodnego rozwiązania z nim stosunku pracy. Stosowanie odpowiedzialności cywilnoprawnej w opisanych przypadkach może ponadto spowodować zniechęcenie pracodawców do zawierania z pracownikami umów o pracę oraz skłonić ich do zatrudnienia cywilnoprawnego. W przypadku bowiem jeżeli pracodawca może odpowiadać za wadliwe rozwiązanie umowy o pracę, zarówno na gruncie prawa pracy, jak i kodeksu cywilnego, to z punktu widzenia ryzyka poniesionych konsekwencji nie istnieje dla niego różnica pomiędzy zatrudnieniem w ramach stosunku pracy a zatrudnieniem cywilnoprawnym. Forma zatrudnienia na 37 M. Raczkowski, Kilka uwag o cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2009, nr 4, s. 4 17

18 Magdalena Zacharewicz podstawie umowy zlecenie czy też umowy o dzieło zwalnia natomiast podmiot zatrudniający z wielu obowiązków leżących po stronie pracodawcy. 38 Krytyczna w stosunku do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 roku jest także A. Musiała, która stoi na stanowisku, iż Trybunał powinien był zastosować sankcję bezwzględnej nieważności na podstawie art k.c. w związku z art. 300 k.p. w kontekście rozwiązań prawnych dotyczących odpowiedzialności pracodawcy z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym. Uważa ona, iż art. 58 k.p. jest niezgodny z Konstytucją, wskazując wadliwość systemu sankcji z tytułu sprzecznego z prawem zakończenia stosunku pracy bez wypowiedzenia. Zdaniem A. Musiały wadliwość tego systemu wynika z braku zastosowania sankcji bezwzględnej nieważności Zakończenie Należy zauważyć, iż pomimo licznych sporów wśród przedstawicieli doktryny, Sąd Najwyższy prezentował przed wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 jednolitą linię orzeczniczą, zgodnie z którą nie jest zasadnym żądanie pracownika dodatkowego odszkodowania w wyższej wysokości niż to wynika z przepisów prawa pracy. Sąd Najwyższy konsekwentnie wyrażał pogląd, że uprawnienia pracownika z tytułu niezgodnego z prawem zakończenia stosunku pracy przez pracodawcę zostały w sposób wyczerpujący uregulowane w przepisach prawa pracy. Sąd Najwyższy wskazywał przede wszystkim na odrębność prawa pracy od prawa cywilnego. Podkreślał łatwość i szybkość w dochodzeniu uprawnień pracowniczych wynikającą ze specyfiki prawa pracy, która w istocie polega na uproszczeniu elementów konstrukcyjnych poszczególnych roszczeń. Znaczącym argumentem Sądu Najwyższego przemawiającym za ograniczeniem wysokości odpowiedzialności pracodawcy był także cel zdeterminowania pracownika do poszukiwania kolejnego zatrudnienia. W związku z powyższym w zakresie odpowiedzialności pracodawcy za wadliwe rozwiązanie stosunku pracy wykształciło się jednolite stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym nie jest zasadnym żądanie pracownika przyznania mu odszkodowania w wyższej wysokości celem wyrównania poniesionej przez niego szkody na skutek utraty zatrudnienia. 40 Biorąc pod uwagę uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 roku, w której uzasadnieniu Sąd Najwyższy polemizuje z poglądami Trybunału Konstytucyjnego wyrażonymi w wyroku roku z dnia 27 listopada 2007 roku, zastanawiającym jest czy Sąd Najwyższy zaakceptuje wykładnię art. 58 k.p. wskazaną przez Trybunał Konstytucyjny, czy też będzie poszukiwał kolejnych argumentów celem utrzymania swojego dotychczasowego stanowiska. Moim zdaniem nie można odmówić słuszności twierdzeniom przedstawicieli doktryny i orzecznictwa, którzy wskazują na odrębność prawa pracy od prawa cywil- 38 Ibidem, s Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z r., SK 18/05, Państwo i Prawo 2008, nr 12, s Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 578/98, OSNAP 2000, Nr 7, poz.263; Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 537/00, OSNAPiUS 2002, Nr 11, poz.269; Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 489/00, OSNAPiUS 2003, Nr 9, poz.220; 18

19 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W OPARCIU O PRZEPISY KODEKSU PRACY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO nego. Kodeks pracy w sposób odmienny od przepisów kodeksu cywilnego reguluje zasady dochodzenia roszczeń przez strony stosunku pracy. Specyfika prawa pracy oparta jest na założeniu szybkiego i sprawnego orzekania w sprawach wynikających ze stosunku pracy. W przypadku wadliwego rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę ze specyfiki prawa pracy wynika uproszczony system dochodzenia roszczeń. Sąd bowiem zasądzi na rzecz pracownika odszkodowanie w wyniku stwierdzenia bezprawności zakończenia przez pracodawcę stosunku pracy. Pracownik natomiast nie jest obowiązany do udowodnienia innych przesłanek odpowiedzialności pracodawcy, które są wymagane przy dochodzeniu roszczeń na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego. Przepisy prawa pracy autonomicznie regulują uprawnienia pracownika z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę, ponieważ przyjęte rozwiązania różnią się od unormowań cywilnoprawnych. W związku z powyższym należy zastanowić się nad zasadnością zastosowania w omawianym przypadku przepisów prawa cywilnego. Powodem dla którego wśród przedstawicieli literatury oraz orzecznictwa pojawił się spór, dotyczący możliwości dochodzenia przez pracownika odszkodowania również na gruncie przepisów kodeksu cywilnego jest wysokość świadczeń, jaka przysługuje pracownikowi na podstawie kodeksu pracy. Limitowaną wysokość uprawnień należnych pracownikowi z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy uzasadniano przede wszystkim specyfiką prawa pracy, a w szczególności wyważeniem słusznym interesów stron stosunku pracy. 41 Podkreślano również fakt, iż pracownik ma prawo do dochodzenia roszczeń niezależnie od zaistnienia oraz rozmiarów wyrządzonej mu szkody. Wśród przedstawicieli literatury prawa pracy pojawiają się jednak opinie, iż odszkodowanie z powodu niezgodnego z prawem zakończenia umowy o pracę pełni funkcję nie tylko represyjną wobec pracodawcy, ale również kompensacyjną, a nawet socjalną w stosunku do pracownika. 42 Należy także mieć na uwadze, iż w praktyce wadliwe rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy często powoduje uszczerbek w sytuacji majątkowej pracownika. Nierzadko również jest ono przyczyną silnego stresu, obniżenia samooceny oraz poczucia zawodowej przydatności, 43 dlatego w moim przekonaniu trafny jest postulat części przedstawicieli doktryny dotyczący podwyższenia przez ustawodawcę zryczałtowanej wysokości świadczeń nałożonych na pracodawcę w przypadku bezprawnego rozwiązania stosunku pracy. Sądzę jednak, iż pracownicy nie powinni ponosić negatywnych konsekwencji opieszałości ustawodawcy, dlatego też nie uważam za całkowicie bezzasadną dopuszczalność zastosowania przepisów kodeksu cywilnego, w sytuacji gdy okoliczności konkretnego przypadku przemawiają za takim rozwiązaniem. 41 K. Wielichowska-Opalska, Odpowiedzialność majątkowa pracodawcy w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2010, nr 5, s Ł. Pisarczyk, Odszkodowanie z tytułu wadliwego, s T. Liszcz, Odpowiedzialność odszkodowawcza, s. 7 19

20 Bibliografia Magdalena Zacharewicz 1. Kodeks pracy. Komentarz, red. M. Gersdorf, K. Rączka, J. Skoczyński, Warszawa 2010, s Kodeks pracy. Komentarz, red. L. Florek, Warszawa 2005, s K. Roszewska, Klauzula niesprzeczności przepisów kodeksu cywilnego z zasadami prawa pracy w odesłaniu z art. 300 k.p. Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2004, nr 6, s K. Wielichowska-Opalska, Stosowanie przepisów KC o odpowiedzialności za szkodę w razie niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę Monitor Prawa Pracy 2010, nr 7, s S. Dricziński Brak regulacji w prawie pracy jako jedna z przesłanek stosowania Kodeksu cywilnego kilka refleksji ogólnych. Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2006, nr 12, s. 12; 6. J. Nowacki, Odpowiednie stosowanie przepisów prawa Państwo i Prawo 1964, nr 3, s W. Szubert, Podstawowe problemy części ogólnej kodeksu pracy Państwo i Prawo 1969, nr 11, s A. Ohanowicz, Zbieg norm w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1963, s W. Piotrowski, Roszczenia pracownika z tytułu bezprawnego pozbawienia go miejsca pracy, Warszawa 1966, s Kodeks cywilny, Księga trzecia, Zobowiązania. Komentarz, red. G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, Warszawa 1998, s K. Jaśkowski, Wpływ wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r. na odpowiedzialność pracodawcy za rozwiązanie umowy o pracę, Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2009, nr 2, s. 3,4 12. W. Sanetra, Odszkodowanie cywilne za wadliwe rozwiązanie umowy o pracę-czyli o poglądach nadal godnych uwagi. Problemy zatrudnienia we współczesnym ustroju pracy. Księga jubileuszowa na 55-lecie pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Włodzimierza Piotrowskiego, Poznań 2009, nr 2, s M. Gersdorf, Otwarte drzwi dla odpowiedzialności cywilnej pracodawcy za wadliwe zwolnienia pracownikai co dalej? Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2008, nr 1, s. 2 okładki 13. Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2005, t. I s. 1268; Uchwała Sądu Najwyższego z r., I CO 31/56, OSNCP 1958, Nr 1, poz M. Raczkowski, Kilka uwag o cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2009, nr 4, s K. Wielichowska-Opalska, Odpowiedzialność majątkowa pracodawcy w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2010, nr 5, s T. Liszcz, Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy wobec pracownika cz.1, Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2009, nr 12, s Ł. Pisarczyk, Odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę, Praca i Zabezpieczenia Społeczne 2002, nr 8, s. 18 Wykaz orzeczeń Wyrok Sądu Najwyższego z r., II PRN 7/96, OSNP 1996, Nr 24, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., II UKN 360/97, OSNP 1998, Nr 18, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., II UKN 113/97, OSNP 1998, Nr 5, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PR 323/90, OSNP 1992, Nr 3, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 418/97, OSNAPiUS 1999, Nr 2, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 530/99, OSNAPiUS 2001, Nr 13, poz Uchwała Sądu Najwyższego z r., I PZP 2/09, OSNCP 2010, Nr 1-2, poz.1 8. Wyrok Sądu Najwyższego z r., 1 CR 868/61, OSN 1963, Nr 9, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., 4 CR 575/55, PZS 1957, Nr 4, s Wyrok Sądu Najwyższego z r., 1 CR 868/61, OSN 1963, Nr 9, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., I PKN 578/98, OSNAPiUS 2000, Nr 7, poz Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z r., SK 18/05, Dz.U., Nr 225, poz Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z r., SK 34/01, Dz.U., Nr 104, poz Wyrok Sądu Najwyższego z r., 3 CR 515/56, OSN 1957, Nr 1, poz Uchwała Sądu Najwyższego z r., I CO 31/56, OSNCP 1958, Nr 1, poz.1