MARKETING ORGANIZACJI NIEDOCHODOWYCH na przykładzie HARCERSKIEJ ORKIESTRY DĘTEJ W TCZEWIE

Transkrypt

1 MARKETING ORGANIZACJI NIEDOCHODOWYCH na przykładzie HARCERSKIEJ ORKIESTRY DĘTEJ W TCZEWIE PRACA INŻYNIERSKA Napisał: Krystian Kamień Promotor: dr inż. Krzysztof Leja Gdańsk, kwiecień 2004

2 2

3 SPIS TREŚCI WSTĘP... 5 ROZDZIAŁ 1. ELEMENTY MARKETINGU ORGANIZACJI NIEDOCHODOWYCH... 7 ROZDZIAŁ 2 ORKIESTRA HARCERSKA I JEJ OTOCZENIE RYS HISTORYCZNY DZIAŁALNOŚĆ ORKIESTRY SCHEMAT ORGANIZACYJNY ORKIESTRY FORMY PRACY ORKIESTRY KIEROWNICTWO CZŁONKOWIE ORKIESTRY REKRUTACJA MOTYWACJA INFORMACJA ELEMENTY OTOCZENIA PODSUMOWANIE ROZDZIAŁ 3 IDENTYFIKACJA I PROJEKTOWANIE ELEMENTÓW MARKETINGU W ORKIESTRZE PROPOZYCJA AUTORSKA MISJA ORKIESTRY CELE STRATEGICZNE ORKIESTRY ANALIZA SWOT ORKIESTRY MARKETING MIX RELACJE Z OTOCZENIEM RELACJE WEWNĄTRZ ORKIESTRY NOWA INICJATYWA WNIOSKI SPIS RYSUNKÓW... SPIS TABEL... LITERATURA

4 4

5 WSTĘP Organizacje niedochodowe, określane też jako niekomercyjne (ang. not for profit) to takie, których celem statutowym nie jest zysk, ale realizowanie szeroko pojętej tematyki społecznej. Generowany przez nie zysk służy realizacji tego celu. W Tczewie działa szereg instytucji not for profit, m.in. Tczewskie Centrum Kultury, Tczewskie Centrum Sportu i Rekreacji, Dom Dziecka, Związek Harcerstwa Polskiego, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Zakłady Opieki Zdrowotnej, Polski Czerwony Krzyż, Caritas Polska Diecezja Pelplińska oddział w Tczewie, placówki oświatowe (przedszkola, ogniska, szkoła muzyczna I stopnia, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie, szkoły zawodowe, szkoły policealne, punkty konsultacyjne wyższych uczelni, Centrum Edukacji Dorosłych). Różnią się one wieloma cechami strukturą właścicielską (państwowe, prywatne), zróżnicowaną skalą działalności, nakierowaniem działań na różne grupy osób, celami statutowymi dotyczącymi innej tematyki społecznej. Jedną z nich jest Reprezentacyjna Orkiestra Związku Harcerstwa Polskiego (zwana dalej orkiestrą, zespołem lub orkiestrą harcerską) wchodząca w skład hufca im Władysława Jurgo w Tczewie. Powody, dla których zdecydowałem się na napisanie pracy dyplomowej o orkiestrze harcerskiej są następujące: orkiestra jest organizacją w ramach której działam od kilkunastu lat, łatwość porozumienia z kierownictwem, dzięki czemu zdobycie danych nie stanowi problemu, moje zainteresowanie instytucjami niedochodowymi, szczególnie ze względu na wzrost ich znaczenia w gospodarce. Celem pracy jest próba usprawnienia funkcjonowania orkiestry na podstawie identyfikacji oraz projektowania elementów marketingu w orkiestrze. 5

6 Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów, dotyczących omówienia zagadnienia marketingu instytucji niedochodowych, omówienia orkiestry i jej środowiska oraz zagadnień marketingowych dotyczących zespołu. Dostrzec w pracy można zarówno elementy marketingu tradycyjnego (marketingu mix) jak i marketingu relacji. Ich zastosowanie łącznie wynika z mojego podejścia do marketingu jako dziedziny wiedzy, w której łącząc różne elementy można otrzymać efekt synergii. Zasadniczym problemem, z jakim zetknąłem się w trakcie pisania niniejszej pracy jest brak pozycji literaturowych literatura z dziedziny marketingu instytucji niedochodowych jest, moim zdaniem, niewystarczająca. Zarówno mankamentem, jak i zaletą tej pracy są moje osobiste odczucia dotyczące orkiestry. W orkiestrze gram już 11 lat, przechodziłem przez wszystkie szczeble kariery w jej strukturach. Z pewnością obraz orkiestry, jaki rysuję w niniejszej pracy, nie jest w pełni zgodny z rzeczywistością, jednakże zapewniam, iż starałem się zachować obiektywizm przy pisaniu pracy. Żywię nadzieję, że praca ta choć w minimalnym stopniu pomoże w usprawnieniu działalności, nie tylko marketingowej, orkiestry. Dziękuję serdecznie kierownictwu orkiestry za wszelką życzliwość i pomoc okazaną mnie nie tylko w trakcie pisania pracy. Dziękuję mojemu promotorowi, doktorowi inżynierowi Krzysztofowi Leja, bez którego pomocy niniejsza praca by nie powstała. Dziękuję za uwagę, z jaką czytał pierwszych kilka stron, jakie napisałem i za to, jak pomagał mi rozwijać temat. Dziękuję moim rodzicom za wniesione uwagi i ich zainteresowanie. 6

7 ROZDZIAŁ 1 ELEMENTY MARKETINGU ORGANIZACJI NIEDOCHODOWYCH Organizacja niedochodowa (ang. non-profit organization, not-for-profit organization) to podmiot prowadzący niezarobkową działalność służącą urzeczywistnieniu celów społecznie użytecznych, polegającą na świadczeniu usług społecznych 1. Do głównych cech organizacji niedochodowej zalicza się: nadrzędny charakter zadań społecznych, nieuzależnienie prowadzenia działalności od korzyści o charakterze ekonomicznym, prowadzenie działalności głównie o charakterze usługowym, wysoki stopień uzależnienia od finansowania zewnętrznego 2. Organizacje niedochodowe można znaleźć wszędzie są to urzędy, starostwa, większość szkół i uczelni, większość fundacji i stowarzyszeń. Organizacja non-for-profit ze względu na założyciela, to: a) Organizacja publiczna (ang. public institution) organizacja niekomercyjna tworzona w wyniku inicjatywy administracji państwowej lub jednostek samorządu terytorialnego, zależna od organów założycielskich, prowadząca działalność o charakterze publicznym, tj. dostępnym dla każdego obywatela. b) Organizacja pozarządowa (ang. non-govermental organization) organizacja niekomercyjna tworzona w wyniku inicjatywy obywatelskiej i niezależna od administracji państwowej. 3 W pracy niniejszej skupiam się nad zagadnieniami dotyczącymi tematyki organizacji pozarządowych. 1 M. Krzyżanowska, Marketing usług organizacji niekomercyjnych., s Tamże. 3 Tamże. 7

8 Wśród organizacji pozarządowych można wyróżnić następujące typy organizacji niekomercyjnych: organizacje samopomocowe, organizacje opiekuńcze, organizacje przedstawicielskie, organizacje tworzone ad-hoc, organizacje hobbystyczno - rekreacyjne, organizacje zadaniowe, organizacje tradycyjne 4. W 2002 roku w Polsce było zarejestrowanych ponad stowarzyszeń i ponad fundacji, z których przynajmniej 58% aktywnie prowadziło działania. Najwięcej fundacji i stowarzyszeń wskazuje na jedno z trzech najważniejszych pól swojego działania sport (59,3%), oświatę i edukację (48,2%), ochronę zdrowia, rehabilitację i pomoc niepełnosprawnym (32,6%) oraz kulturę i sztukę (27,4%). 5 Przeważają organizacje założone przez osoby indywidualne (92%) 6. Organizacje niekomercyjne mają różne zasięgi działań: osiedlowe lub dzielnicowe (11 %), gminne lub powiatowe (40 %) oraz ogólnokrajowe (25 %). Organizacje prowadzą też działalność na rzecz osób, organizacji i instytucji spoza obszaru Polski (16%) 7. Do źródeł finansowania organizacji non-for-profit należą: budżet centralny (w 1997 r. korzystało z niego 24% organizacji), budżet wojewody (9%), budżet gmin (29%), krajowe organizacje pozarządowe (16), zagraniczne organizacje i programy (16%), przedsiębiorstwa (44%), osoby prywatne (47%), opłaty za usługi (19%), składki członkowskie (69%), kampanie i akcje charytatywne (6%), działalność gospodarcza (14%), dochody z kapitału (17%) i inne (20%). 8 4 Tamże, s Stowarzyszenie Klon/Jawor, Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych raport z badania 2002, s Tamże, s Tamże, s M. Krzyżanowska, op. Cit., s

9 Działalność organizacji niedochodowych ma charakter usługowy. Idea użyteczności publicznej dotyczy następujących usług: tworzenia, upowszechniania i ochrony kultury, w celu rozwoju zarówno całego społeczeństwa, jak i jego jednostek, zapewnienia jak najlepszych warunków życia i rozwoju wszystkim członkom społeczeństwa, współodpowiedzialności społecznej za osoby znajdujące się w gorszej sytuacji życiowej, wynikającej z możliwości indywidualnych, upośledzenia, dysfunkcji społecznej i warunków otoczenia, odpowiedzialnego kierowania procesami wykorzystywania środowiska naturalnego, podnoszenia poziomu edukacji w społeczeństwie, kształtowania sprawiedliwych relacji między pracownikami a pracodawcami, aktywnego udziału w życiu społecznym, wykorzystywania wiedzy, umiejętności i zdolności poszczególnych osób. 9 Każda usługa, nawet marketingowa, ma swoje atrybuty. Część z tych atrybutów jest jednak charakterystyczna dla wszystkich usług. Należą do nich: niematerialność i nietrwałość, nierozdzielność usługi z osobą wykonawcy, różnorodność 10. Instytucje non-for profit wyróżniają się posiadaniem kilku rodzajów personelu: płatnych pracowników (posiada go 45 % organizacji), członków organizacji, wolontariuszy (występują w 47% organizacji) i członków zarządu. W porównaniu do tradycyjnych (nastawionych głównie na zysk i inne wskaźniki ekonomiczne) instytucji, organizacje niekomercyjne muszą szczególną uwagę poświęcić personelowi, z co najmniej dwóch powodów 11 : zalety i wady korzystania z poszczególnych rodzajów personelu znacznie się różnią; ponadto inne są motywacje ich postępowań; skuteczne kreowanie wizerunku organizacji zależy głównie od personelu. 9 Tamże, s Tamże, s Por: Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych, s

10 Odbiorców usług organizacji niekomercyjnych można podzielić na następujące grupy: klientów (osoby korzystające z usług organizacji w celu zaspokojenia swoich potrzeb), donatorów (podmioty związane z organizacją poprzez wspieranie jej materialne, rzeczowe i usługowe), kuratorów (podmioty sprawujące kontrolę nad organizacjami, często pośrednio nimi kierujące), publiczność (podmioty nie związane z organizacją, ale żywotnie zainteresowane jej działalnością), sprzedawców usług finansowych (przedsiębiorstwa oferujące usługi finansowe klientom organizacji niekomercyjnych, dzięki którym mogą oni nabywać usługi organizacji niekomercyjnych), społeczeństwo (podmioty korzystające z działalności organizacji poprzez bierne przyjmowanie efektów zewnętrznych świadczenia usług często w sposób nieuświadomiony). Wymienione grupy odbiorców nie muszą występować w otoczeniu wszystkich organizacji niekomercyjnych, znaczenie poszczególnych grup również nie będzie jednakowe dla każdej instytucji. 12 Innego podziału odbiorców usług organizacji niekomercyjnych dokonała B. Iwankiewicz Rak w pracy p.t. Marketing organizacji niedochodowych. Wybrane problemy adaptacji w Polskich warunkach (Rys. 1). 12 M. Krzyżanowska, op. cit., s

11 Rys. 1. Konsumenci usług organizacji niedochodowych Społeczność międzynarodowa Indywidualni Społeczność krajowa Społeczeństwo Klienci Zbiorowi Wolontariusze dobrodzieje Konsumenci Rady nadzorcze Publiczność Kuratorzy Fundatorzy Społeczne komisje doradcze Sympatycy Kontrola instytucji społeczna Źródło: B. Iwankiewicz Rak, Marketing organizacji niedochodowych. Wybrane problemy adaptacji w Polskich warunkach, s. 70 Ciekawe i stosunkowo nowe jest podejście marketingowe do opisu organizacji niedochodowch. W literaturze przedmiotu wyróżniono 3 podejścia do marketingu. 13 : jak do koncepcji filozofii firmy (P.McNamara Marketing to filozofia zarządzania biznesem oparta na potrzebie orientacji na klienta, orientacji na zysk (w przypadku organizacji dochodowej) oraz na uznaniu istotnej roli marketingu w przekazywaniu wiedzy o rynku do wszystkich ważnych działów przedsiębiorstwa ), jak do procesu (Ph.Kotler Marketing jest procesem społecznym i zarządczym, dzięki któremu jednostki i grupy otrzymują to, czego potrzebują poprzez tworzenie, oferowanie i wymianę z innymi jednostkami i grupami produktów posiadających wartość), 13 Wykłady z przedmiotu Postawy marketingu prowadzone przez prof. M.Daszkowską 2001/

12 jak do systemu (M.Daszkowska Marketing usług to system zorientowany na szeroko pojętą wymianę działalności ludzi (rynkową i pozarynkową patrz rys 2). Współczesnym celem marketingu jest, zdaniem Th. Levitt a, stworzyć i utrzymać klienta 14. Wynika z tego, że podstawą działań instytucji niedochodowych powinny być preferencje odbiorców a więc badania rynku konsumentów. Tym, co w największym stopniu reprezentuje przedsiębiorstwo na zewnątrz jest jego misja. Adrian Sargeant tak pisze na temat misji 15 : (...) wiele z nich (organizacji non profit) od lat intuicyjnie formułuje swoją misję, jakkolwiek używając alternatywnej terminologii takich słów jak cele, dążenia czy filozofia. Prawdę powiedziawszy, terminologia nie jest ważna. Ważne jest natomiast, by organizacja potrafiła w kilku słowach wyjaśnić sens swojego istnienia. (...) może się także stać naprawdę przydatnym punktem odniesienia dla potencjalnych darczyńców lub tych, którym zdarzy się korzystać z oferowanych dóbr i usług. Udzielający wsparcia i potencjalni beneficjenci od samego początku będą wiedzieli, co organizacja stara się osiągnąć, i z zaufaniem nawiążą jakieś formy relacji, jeżeli uznają misję za odpowiednią. (...) W misji powinno znaleźć się stwierdzenie, co organizacja zamierza osiągnąć, jednak musi ono być sformułowane w taki sposób, aby misję można było konsekwentnie wypełniać przez dłuższy czas. Misja jest, obok badań marketingowych zasadniczym elementem planowania strategii przedsiębiorstwa. Jak już uprzednio wspomniałem, działalność organizacji non-for profit jest z reguły działalnością usługową. Zasadne jest zatem stosowanie marketingu charakterystycznego dla działalności usługowej. 14 J.Otto, Marketing relacji,s.10, za: T.Levitt, The Marketing Imagination, s A.Sargeant, Marketing w organizacjach non profit, s

13 W organizacjach, których charakter działalności wykazuje cechy usługowe rozpowszechnione jest stosowanie kompozycji elementów marketingu, złożonej z: marketingu zewnętrznego (w tym marketingu-mix 4P, marketingu-mix 5P, marketingu-mix 7P), marketingu wewnętrznego, marketingu interakcyjnego. Marketing-mix to zbiór instrumentów stosowanych przez przedsiębiorstwo do realizacji określonych celów marketingowych na docelowym rynku. 16 Elementami marketingu-mix 4P są: produkt (ogół zjawisk tworzących wiązkę korzyści oferowaną odbiorcom działalności), cena (ogół zjawisk tworzących wartość przedmiotu wymiany), dystrybucja (ogół działań związanych z dostarczeniem produktu (korzyści) odbiorcom działalności), 17 promocja (zestaw działań i instrumentów składających się n proces komunikowania, informowania potencjalnego klienta o oferowanym produkcie i pozyskanie w ten sposób jego przychylności oraz nakłanianie do zakupów 18 ). W skład marketingu-mix 5P wchodzą elementy wspomniane powyżej oraz personel (zwany też istotnym kapitałem przedsiębiorstwa 19 ). Do marketingu-mix 7P zaliczane są wszystkie elementy marketingu mix 5P oraz: fizyczne aspekty otoczenia (obsługa klienta), proces (zarządzanie procesami jako wstępny i niezbędny warunek poprawy jakości oferty przedkładanej klientowi 20 ). 16 J.Otto, op. cit., s M.Krzyżanowska,, op. cit., s J.Otto, op. cit., s. 13, za N.H. Borden. 19 Tamże, s Tamże, s

14 Rys. 2. System marketingu usług OTOCZENIE DALSZE Zarząd firmy Marketing wewnętrzny Marketing zewnętrzny Współpracownicy Marketing interakcyjny Klienci OTOCZENIE BLIŻSZE Źródło: M. Daszkowska, Usługi. Produkcja, rynek, marketing. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 131 Rysunek przedstawia różne rodzaje marketingu 21 : marketing wewnętrzny, nakierowany na całokształt działań wewnętrznych i zewnętrznych firmy w stosunku do rynku pracy związanych z zarządzaniem społecznym potencjałem organizacji, marketing zewnętrzny, obejmujący podstawowe elementy mieszanki marketingu-mix, marketing relacji, oparty na tworzeniu, utrzymywaniu i wzbogacaniu relacji z klientem. Na powyższym rysunku wskazano, że organizacja nie jest oderwana od otoczenia; przeciwnie stanowi ona integralną jego część. 21 Wykłady, op. cit. 14

15 W otoczeniu dalszym organizacji występują czynniki makroekonomiczne, takie jak: demograficzne, ekonomiczne, prawne, społeczne, kulturowe, techniczne, polityczne. 22 Do otoczenia bliższego należą: klienci, dostawcy, potencjalni pracownicy, pośrednicy, wpływowi dostawcy, konkurenci. W dalszej części pracy znajduje się omówienie organizacji niekomercyjnej, jaką jest Reprezentacyjna Orkiestra Związku Harcerstwa Polskiego imienia Stanisława Moniuszki w Tczewie. 22 M.Daszkowska, op. cit., s

16 16

17 ROZDZIAŁ 2 ORKIESTRA HARCERSKA W TCZEWIE 2.1. RYS HISTORYCZNY Orkiestra ma długą i bogatą historię. W 1946 roku ogłoszono inicjatywę utworzenia orkiestry dętej przy Komendzie Hufca ZHP w Tczewie. W 1947 roku udało się zebrać fundusze na zakup 28 instrumentów. Ponieważ istniejąca w Tczewie szkoła muzyczna nie szkoliła na żadnym instrumencie dętym oprócz klarnetu, a napływająca do orkiestry młodzież nie miała żadnego wykształcenia w kierunku grania muzyki na instrumentach dętych, dlatego organizatorzy wzięli na swoje barki ciężar szkolenia przyszłych muzyków. W grudniu 1947 roku orkiestra dała swój pierwszy koncert. W latach nastąpił znaczący wzrost poziomu artystycznego oraz uznania u członków miejscowej społeczności. Odbywały się też koncerty poza granicami miasta: w Nowym Porcie (wodowanie statku Generał Walter ) i w Malborku (Ogólnopolski Zlot Młodzieży). Lata to okres wcielenia Związku Harcerstwa Polskiego do Związku Młodzieży Polskiej i trudny czas dla orkiestry, gdyż ZMP nie był zainteresowany jej działalnością. Z tego powodu w latach działała ona jako zespół przy Państwowej Szkole Muzycznej w Tczewie, w latach jako zespół przy Powszechnej Organizacji Służba Polsce, a w latach przy Lidze Przyjaciół Żołnierza w Tczewie. Mimo zmieniających się warunków kapelmistrz Jan Kubicki oraz jego instruktorzy nie zaprzestali prac nad repertuarem oraz szkoleniem młodych muzyków, dając liczne koncerty m.in. w Szczecinie (1953 rok - Ogólnokrajowe Dożynki), w Olsztynie (1955 rok - Festiwal Muzyki Polskiej) oraz kwalifikując się w 1955 roku do V Międzynarodowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie, co oznaczało przynależność do najlepszych młodzieżowych zespołów muzycznych w kraju. Dopiero w roku 1957 odrodził się ZHP, a wraz z nim orkiestra harcerska. Od 1959 roku organizowane są latem obozy szkoleniowo - wypoczynkowe. W 1961 roku dotychczasowy kapelmistrz, Jan Kubicki przekazał swoją funkcję synowi Jerzemu, który do dnia dzisiejszego piastuje tą funkcję. Z ważniejszych występów w tym okresie należy wymienić zlot Czarnej Szóstki w Toruniu (1960), zlot z okazji obchodów X Wieków Gdańska (19-23 lipca 1962), zlot młodzieży w Warszawie (1964). W 1965 roku powstał przy orkiestrze żeński zespół wokalno taneczny Kubanki". 17

18 Rok później orkiestra harcerska uczestniczyła w obchodach 1000 lecia Państwa Polskiego, dając koncerty w wielu miastach Pomorza. Latem uczestniczyła w Harcerskim Lipcu Muzycznym w Olsztynie, nawiązując kontakty z tak znanymi ówcześnie i cenionymi zespołami, jak Skaldowie czy Nadbiebrzańskie Nutki. W 1967 roku orkiestra obchodziła jubileusz 20-lecia. W 1968 roku orkiestra została objęta mecenatem Klubu Kultury Zakładów Sprzętu Motoryzacyjnego Polmo, dzięki czemu znalazła stałe (i użytkowane do dnia dzisiejszego) pomieszczenia używane do prób, sekcji, zajęć indywidualnych oraz jako magazyny instrumentów i nut. Wraz z zapewnieniem odpowiednich dla potrzeb orkiestry warunków lokalowych i materialnych stworzone zostały warunki do dalszego wzrostu poziomu artystycznego orkiestry, co zaowocowało koncertami transmitowanymi przez gdańską telewizję lokalną (dwukrotnie w 1969 roku w Gniewie z okazji Dni Oświaty, Książki i Prasy oraz z okazji festynu Dni Gniewa ) oraz telewizję ogólnopolską TVP (Harcerski Teleturniej Morski Gdańsk Malbork w 1970 roku, gdzie orkiestra wraz z zespołami Kubanki i Muszelki z Lęborka zapewniała oprawę muzyczną happeningu). W roku 1970 orkiestra dała 27 występów, m.in. brała udział w Manifestacji Młodzieży Polskiej w Ćwierćwiecze Zwycięstwa nad faszyzmem i Powrotu do Macierzy Ziem Zachodnich i Północnych jako najlepsza orkiestra młodzieżowa ówczesnego województwa gdańskiego. W 1971 roku zespół brał udział w Okręgowym Konkursie Orkiestr Dętych w Gdańsku, zdobywając nagrodę publiczności oraz kwalifikując się do eliminacji centralnych Ogólnopolskiego Przeglądu Orkiestr w Tychach. Orkiestra odniosła sukces, skoro już w następnym roku Ogólnopolski Przegląd Orkiestr Dętych odbył się właśnie w Tczewie, niejako przy okazji 25-lecia Orkiestry Harcerskiej w Tczewie. Z tej okazji orkiestra dała cykl koncertów w parku tczewskim, co przyczyniło się do umieszczenia tam amfiteatru. Jubileusz orkiestry stał się także okazją do podsumowań oraz dekoracji. Orkiestra oraz jej kapelmistrz, harcmistrz Jerzy Kubicki zostali odznaczeni Krzyżem Zasługi dla ZHP. 18

19 Kolejne lata to kolejne sukcesy występ telewizyjny na pokładzie okrętu MW ORP Kopernik u boku Reprezentacyjnej Orkiestry Marynarki Wojennej (1973), oprawa muzyczna widowiska Dzień Matki również emitowanego przez TVP (26 maja 1974), udział w Harcerskim Festiwalu Kultury Młodzieży szkolnej w Kielcach (wysokie oceny od premiera Józefa Tejchmy, nagrody festiwalu), kilkakrotny udział w Ogólnopolskim Festiwalu Młodzieżowych Orkiestr Dętych w Inowrocławiu (1973, 1977, 1978), nagroda za najlepiej wykonywane utwory wojskowe (1987). Od 1977 roku orkiestra ma obecną harcerską strukturę organizacyjną (Szczep Harcerzy imienia Stanisława Moniuszki w Tczewie, złożony z 9 drużyny harcerskiej i 39 drużyny młodszoharcerskiej), na czele której stoi niezmiennie do chwili dzisiejszej Komendant Szczepu harcmistrz Norbert Jatkowski (w latach drużynowy 9 drużyny harcerskiej imienia Stanisława Moniuszki poprzedniej struktury tworzącej orkiestrę). W 1984 roku został rozwiązany zespół muzyczno-wokalny Kubanki działający przy orkiestrze. W 1985 roku orkiestra wzięła udział w II Ogólnopolskim Festiwalu Harcerskich Orkiestr Dętych w Poznaniu, gdzie zajęła II miejsce, zdobywając tytuł Orkiestry Reprezentacyjnej ZHP tytuł przynależny zaledwie 4 orkiestrom w kraju. Dodatkową nobilitacją było zaproszenie (1986 rok) na wspólne zimowisko 2 z 4 reprezentacyjnych orkiestr z Jeleniej Góry i Tczewa. Również w 1986 roku 39 drużyna młodszoharcerska otrzymała imię Jana Kubickiego nieżyjącego już współzałożyciela i wieloletniego kapelmistrza orkiestry. W 1991 roku zespół uczestniczył w Światowym Dniu Młodzieży w Pająku pod Częstochową, gdzie miał zaszczyt grać dla Ojca Świętego, Jana Pawła II. Równocześnie odbywał się tam zlot z okazji 80-lecia harcerstwa, w którym uczestniczyła orkiestra. Pomimo wielkich trudności związanych z poszukiwaniem sponsora (w Fabryce Przekładni Samochodowych Polmo zlikwidowano dział transportu, który do tej pory wspierał działalność harcerzy) orkiestra istniała i dawała koncerty (m. in. na uroczystościach ingresowych biskupa Jana Bernarda Szlagi). Dzięki Urzędowi Miejskiemu w Tczewie udało się rozwiązać część problemów (od 1992 roku orkiestra działa w strukturze organizacyjnej Tczewskiego Centrum Kultury). 19

20 W 1994 roku orkiestra harcerska udała się na Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych do Świecia, gdzie wywarła na organizatorach tak pozytywne wrażenie, że jest od tego czasu stałym uczestnikiem festiwalu. Kolejnym wielkim sukcesem zespołu było uczestnictwo w 1995 roku w Zlocie Harcerstwa Polskiego w Zegrzu pod Warszawą. Na terenie poligonu wojskowego orkiestra pokazywała swój kunszt muzyczny licznie zgromadzonym harcerzom i gościom. Ukoronowaniem uroczystości były defilada na Placu Zwycięstwa w Warszawie oraz koncert na placu przed Zamkiem Królewskim w Warszawie. W roku 1996 orkiestra grała na uroczystym apelu na Wałach Chrobrego w Szczecinie w ramach Zlotu Chorągwi Trzymamy straż nad Odrą. W 1997 roku uczestniczyła w Rewii Orkiestr Dętych w Gdańsku. Lata upłynęły pod znakiem dwóch wyjazdów zagranicznych na Litwę oraz do Danii. Na Litwę, do miasta Birżai partnerskiego miasta Tczewa, orkiestra została zaproszona przez lokalny samorząd, by zapewnić oprawę muzyczną na tamtejszym festiwalu. Zespół został przyjęty bardzo gorąco i zebrał kolejne pochlebne opinie. Wyjazd do Danii był wyjazdem niezwykle prestiżowym. W miejscowości Hjørring co roku odbywa się Dana Cup turniej piłkarski juniorów z całej Europy, w tym także z Polski. Każdego roku jest zapraszana tylko jedna orkiestra młodzieżowa, wybrana spośród najlepszych orkiestr z krajów, z których pochodzą piłkarze, uczestniczący w zawodach. W 1999 roku orkiestrą tą byłą Reprezentacyjna Orkiestra Dęta Związku Harcerstwa Polskiego w Tczewie. Świadczy to wymownie o pozycji orkiestry w segmencie młodzieżowych orkiestr dętych. W czerwcu 1999 roku przebywał z wizytą apostolską w diecezji pelplińskiej zwierzchnik kościoła katolickiego papież Jan Paweł II. Na polu pod Pelplinem siedzibą diecezji odprawił Mszę Świętą, której oprawę muzyczną zapewniały dwie orkiestry dęte, uznane za najlepsze w województwie przez Kurię Biskupią. Były to Reprezentacyjna Orkiestra Marynarki Wojennej z Gdyni oraz Reprezentacyjna Orkiestra Związku Harcerstwa Polskiego w Tczewie. życia. W listopadzie 1999 roku orkiestra nagrała własną płytę zatytułowaną Radosna strona 20

21 W 2000 roku orkiestra została wytypowana do uczestnictwa w warsztatach organizowanych przez Związek Chórów i Orkiestr w Polsce (ZciOwP), w którego działalności, orkiestra dotąd nie uczestniczyła. Warsztaty polegały na czytaniu utworów a vista oraz na wykonywaniu poleceń dyrygenta innego zespołu (w tym przypadku znanego polskiego dyrygenta, kompozytora i aranżera Franciszka Suwałły). Występ orkiestry został uznany przez Związek za niezwykle udany (poproszono orkiestrę harcerską o szereg koncertów). W 2002 roku Orkiestra obchodziła 55-lecie istnienia. Związany z tym był oczywiście uroczysty koncert jubileuszowy. Orkiestra wielokrotnie występowała poza granicami kraju w 1972 roku - NRD (Falkenstein, Zwirkau, Klingentahl, Karl-Marx-Stadt), w Bułgaria (Warna), w ZSRR (Leningrad), w Czechosłowacja (Praga), w RFN (Bremerhaven), w Litwa (Birżai) oraz w Dania (Hjørring). 21

22 2.2. DZIAŁALNOŚĆ ORKIESTRY Celem orkiestry jest wychowanie młodzieży w duchu ideałów harcerskich oraz nauczenie jej umiejętności gry na instrumentach. Orkiestra działa w oparciu o Statut Związku Harcerstwa Polskiego oraz o rozkazy odpowiednio Kwatery Głównej ZHP oraz Komendy Chorągwi Pomorskiej. Działalność orkiestry nosi numer, według Polskiej Klasyfikacji Działalności Działalność filharmonii, orkiestr i chórów C. Symbolem orkiestry jest żółty znak - połowa lilijki połączona z połową liry na niebiesko zielonym tle w okręgu (rys. 1). Rys. 3. Logo Orkiestry Harcerskiej Źródło: Materiały wewnętrzne Orkiestry Umundurowanie orkiestry jest jednolite: brązowe półbuty, zielone skarpety, zielone spodnie z niebieskimi lampasami, bluza mundurowa zielona z symbolem orkiestry na lewym ramieniu oraz zielone rogatywki z lilijką. Ubiór ten, wraz z kompletem zielonych peleryn, został zasponsorowany przez Urząd Miejski w Tczewie z racji obchodów przez orkiestrę 50-lecia w 1997 roku. Orkiestra nie używa tradycyjnych sznurów funkcyjnych używanych w harcerstwie. Dodatkowo orkiestra posiada wełniane grube peleryny w kolorze niebieskim, pozostałe po jednym z poprzednich umundurowań orkiestry. 22

23 Orkiestra, cyklicznie od kilku (kilkunastu lub kilkudziesięciu w niektórych przypadkach) lat, organizuje lub uczestniczy w następujących wydarzeniach: Koncert Noworoczny Orkiestry Harcerskiej, rocznica wyzwolenia Tczewa (30 I), obchody rocznicy Konstytucji Trzeciego Maja, koncert z okazji Dnia Matki (26 V), Dni Ziemi Tczewskiej, Harcerski rajd Rodło, Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych w Świeciu nad Wisłą, rocznica wybuchu II wojny światowej (1 IX), Święto Niepodległości (11 XI), msza pasterska (24 XII). Liczba występów w ciągu roku waha się od 20 do 40. Repertuar orkiestry jest bardzo zróżnicowany składa się on z marszy i utworów pochodowych, muzyki koncertowej i estradowej oraz pieśni i piosenek, w tym religijnych. Zespół jest w stanie zapewnić obsługę szerokiego spektrum wydarzeń od oprawy muzycznej mszy świętej, ślubów i pogrzebów, poprzez pochody marszowe, aż po koncerty muzyki poważnej, rozrywkowej i biesiadnej. Obecna liczba pozycji repertuarowych wynosi odpowiednio: Marsze i utwory pochodowe - około 90, Muzyka koncertowo estradowa około 340, Pieśni i piosenki około 110. Do 2003 roku zespół prezentował się około 1300 razy. W wykazie utworów granych znajduje się około 650 pozycji. 23

24 2.3. SCHEMAT ORGANIZACYJNY ORKIESTRY W każdej organizacji o sukcesie decydują ludzie (poszczególne osoby oraz relacje pomiędzy nimi), zasoby finansowe oraz czytelna struktura. Orkiestra harcerska jest z punktu widzenia organizacji i zarządzania bardzo ciekawym tworem hybrydowym posiada dwie struktury: muzyczną i harcerską Opis struktury muzycznej Na czele orkiestry od strony muzycznej stoi kapelmistrz. Do jego obowiązków należy dobór repertuaru, zdobywanie nut dla orkiestry, zapewnienie pomieszczeń na jej działalność, pozyskiwanie i podtrzymywanie pozytywnych kontaktów z innymi instytucjami, aranżowanie utworów oraz kontraktowanie występów. Często też prowadzi zajęcia indywidualne z adeptami, a w przypadku nieobecności dyrygenta zastępuje go. Kapelmistrz dodatkowo sporządza roczne zestawienia bilans orkiestry, zestawienie przepływu osób, prowadzi dzienniki orkiestry. Reasumując kapelmistrz spełnia funkcje organizacyjno muzyczne. Dyrygent koordynuje działania osób grających na poszczególnych grupach instrumentów, uczestniczy w sekcjach instrumentów, prowadzi próby mówiąc ogólnie dba o poziom muzyczny orkiestry. W czasie istnienia orkiestry kapelmistrz najczęściej był także dyrygentem. Rozdzielenie tej funkcji nastąpiło w 2001 roku, kiedy to kapelmistrz-dyrygent harcmistrz Jerzy Kubicki zrzekł się dyrygentury na rzecz swojej córki, podharcmistrz Magdaleny Kubickiej-Netka. Instruktorzy techniczni dbają o stan posiadanych aktywów (instrumenty, sprzęt obozowy, o ten ostatni z pomocą szeregowych członków orkiestry) oraz zapewniają transport na występy, gdy nie czynią tego organizatorzy. Instruktorzy techniczni najczęściej nie są członkami żadnych sekcji, niektórzy wywodzą się z byłych wychowanków orkiestry. Instruktorzy muzyczni wywodzą się z członków lub byłych członków orkiestry. Dbają oni o umiejętności muzyczne zarówno adeptów, jak i szeregowych członków zespołu, prowadzą sekcje i pełnią rolę wychowawców w trakcie obozów. 24

25 Ponadto w strukturze uwidocznieni są harcmistrz Norbert Jatkowski Komendant Szczepu oraz harcmistrz Czesława Kubicka rachmistrz. Komendant koordynuje działania członków orkiestry podejmowane w celu konserwacji i zabezpieczenia sprzętu pozamuzycznego, organizuje obozy i zimowiska, pomaga kapelmistrzowi w kontaktowaniu się z różnymi instytucjami (zwłaszcza z ZHP, gdzie najczęściej reprezentuje orkiestrę), dba o wychowanie w duchu harcerskim, prowadzi kronikę przy pomocy członków orkiestry. Harcmistrz Czesława Kubicka pełni funkcję instruktora wychowawczego dba o pozytywne relacje wewnątrz orkiestry szczególnie na obozach orkiestry, kiedy to następuje pewnego rodzaju rozprężenie związane z wyjazdem z dala od rodziców. Ponadto jest rachmistrzem orkiestry pomaga komendantowi oraz kapelmistrzowi w ustalaniu kosztów wyjazdów. Rys. 4. Schemat struktury organizacyjnej orkiestry pod względem muzycznym Komendant Szczepu Kapelmistrz Instruktor wychowawczy Instruktorzy muzyczni Dyrygent Instruktorzy techniczni Sekcja saksofonów Oboje, klarnet basowy, fagoty Sekcja fletów Sekcja klarnetów Sekcja waltorni Sekcje trąbek i kornetów Tuby, gitara basowa Instrumenty perkusyjne Sekcja puzonów Sekcja sakshornów ORKIESTRA Źródło: Opracowanie własne 25

26 Ścieżka kariery (dla większości osób grających na instrumentach) w tej strukturze wygląda następująco: Rys. 5. Ścieżka kariery w strukturze muzycznej Adept III głos II głos I głos solista Źródło: Opracowanie własne Pomiędzy poszczególnymi szczeblami kariery nie ma szczególnie określonych wymagań dyrygent (rzadziej instruktor prowadzący daną sekcję) decyduje, o przeniesieniu określonej osoby na inny głos, kierując się przede wszystkim umiejętnościami osoby oraz bieżącym zapotrzebowaniem w sekcji. Czasami przeniesienie ma charakter tymczasowy jest to okres próbny dla danego członka orkiestry, motywujący go do dalszej pracy i pokazujący bieżące miejsce w hierarchii Opis struktury harcerskiej Szczep harcerski składa się z dwóch (lub więcej) drużyn różnego stopnia (gromady zuchowe, drużyny harcerskie i starszoharcerskie oraz, od września 2003 roku drużyny wędrownicze). Szczep imienia Stanisława Moniuszki w Tczewie składa się z dwóch drużyn. W jego skład wchodzą 9 Drużyna Starszoharcerska im. Stanisława Moniuszki oraz 39 Drużyna Harcerska im. Jana Kubickiego. Każda drużyna liczy pewną liczbę zastępów co roku na warsztatach muzycznych letnich (obóz harcerski) jest ona podliczana. Na ostatnim obozie liczba ta wynosiła odpowiednio 5 dla 9 DSH oraz 6 dla 39 DH. W strukturach tych nie liczy się kandydatów na harcerzy osób przechodzących próby harcerskie (adeptów orkiestry bądź osoby umiejące grać na instrumentach dętych, ale nie mające jeszcze stopnia harcerskiego). Harcerzami zostają osoby do 14 roku życia, osoby starsze od razu stają się harcerzami starszymi (zgodnie ze statutem ZHP obowiązującym do września 2003 roku w szczepie harcerzy im. Stanisława Moniuszki nie przeprowadzono jeszcze reformy stopni według nowego Statutu oraz bieżących programów harcerskich). 26

27 Komendantem szczepu jest harcmistrz Norbert Jatkowski. Instruktorami szczepu są: harcmistrz Jerzy Kubicki i podharcmistrz Magdalena Kubicka Netka (instruktorzy muzyczni), harcmistrz Czesława Kubicka (instruktor wychowawczy), podharcmistrz Andrzej Netka (drużynowy 9 DSH), przewodnik Jakub Kubicki i przewodnik Karolina Nowaczyk (przyboczni 9 DSH), przewodnik Krystian Kamień (drużynowy 39 DH) oraz przewodnik Natalia Hejnowska (przyboczna 39 DH). Rys. 6. Schemat struktury organizacyjnej orkiestry pod względem harcerskim RADA SZCZEPU Komendant Szczepu Drużynowy Przyboczna Drużynowy Przyboczni Nieprzydzieleni do drużyn instruktorzy szczepu Zastępy Zastępy 39 DRUŻYNA HARCERSKA 9 DRUŻYNA STARSZOHARCERSKA Źródło: Opracowanie własne Warunkiem koniecznym otrzymania stopnia harcerskiego młodzika / ochotniczki jest przejście przez kandydata trzystopniowej próby dwóch nieformalnych (chrzest obozowy, próba strachów ) będących wynikiem wieloletniej tradycji obozowej oraz jednej oficjalnej biegu patrolowego, będącego odmianą biegu harcerskiego. Na biegu patrolowym uczestnicy obozu, pogrupowani w 3-5 osobowe patrole odpowiadają na pytania z zakresu szkoleń prowadzonych na obozie. Aby uzyskać krzyż harcerski i pierwszy stopień harcerski trzeba znać odpowiedzi na co najmniej 60 % stawianych pytań. Na kolejne stopnie harcerskie (zdawać jest jeszcze trudniej każdy kolejny stopień to koniecznych o 10 % więcej trafnych 27

28 odpowiedzi. Egzaminowanie takie odbywa się poza terenem obozu, pytania zadawane są przez starszych kolegów instruktorów prowadzących szkolenia. Taki sposób egzaminowania sprzyja tworzeniu się więzi międzyludzkich wewnątrz patrolu oraz budowaniu szacunku dla osób zajmujących stanowiska instruktorskie a w przyszłości do przełożonych w pracy. Rys. 7. Ścieżka kariery w strukturze harcerskiej: Kandydat /Kandydatka Młodzik / Ochotniczka Wywiadowca/Tropicielka Stopnie Ćwik / Samarytanka harcerskie Harcerz orli / Wędrowniczka Harcerz Rzeczypospolitej /Harcerka Rzeczypospolitej Przewodnik Podharcmistrz Stopnie instruktorskie Harcmistrz Źródło: Opracowanie własne Nie każda osoba uzyskuje wyższy stopień, zarówno harcerski jak i instruktorski. Podstawą do uzyskania każdego stopnia jest chęć jego uzyskania, podparta rozwijaniem swoich dodatnich cech osobowościowych oraz umiejętności i pracą w drużynie. 28

29 2.4. FORMY PRACY ORKIESTRY Do form pracy orkiestry zaliczyć należy: a) ćwiczenia indywidualne, b) ćwiczenia w sekcjach, c) próby orkiestry, d) warsztaty muzyczne, zwane też obozem harcerskim. Ad a) ćwiczenia indywidualne Ćwiczenia indywidualne to forma zajęć polegająca na graniu wybranych przez instruktora, kapelmistrza lub dyrygenta utworów lub ich fragmentów. Ćwiczenia trwają od kilkunastu minut, do pełnej godziny. Podlegają im adepci osoby nie uczestniczące jeszcze w próbach orkiestry oraz członkowie orkiestry, aż do momentu osiągnięcia poziomu uznanego przez prowadzącego ćwiczenia za zadowalający. Odbywają się z różną częstotliwością, najczęściej uzależnioną od możliwości czasowych ćwiczącego. Celem ćwiczeń jest przygotowanie do gry w orkiestrze oraz podniesienie poziomu muzycznych umiejętności osoby grającej. Ad b) ćwiczenia w sekcjach Sekcja jest to potoczne określenie spotkania osób grających na tym samym instrumencie (sekcja fletów, klarnetów, waltorni, sakshornów, puzonów, połączona sekcja trąbek i kornetów, połączona sekcja saksofonów altowych, tenorowych, barytonowych), pod przewodnictwem kapelmistrza, dyrygenta bądź instruktora muzycznego. Podczas tych spotkań pracuje się nad trudniejszymi fragmentami utworów lub nad nowymi utworami. Celem jest przygotowanie każdego członka danej grupy instrumentów do zespołowej pracy w orkiestrze. 29

30 Ad c) próby orkiestry Próby są rodzajem ćwiczeń zespołowych, w których uczestniczą wszystkie sekcje orkiestry. Odbywają się one systematycznie w trakcie weekendów (sobota, niedziela o godzinie 10:30-12:30). Trwają zazwyczaj 2 godziny, w czasie których dyrygent zapoznaje orkiestrantów z nowymi utworami muzycznymi, wyjaśnia sposoby grania i swoją wizję grania utworów. Próba jest zawsze dwuczęściowa w pierwszej, krótszej części (10-15 minut) grane są utwory w celu rozegrania i zestrojenia członków orkiestry. Wówczas to czasami można usłyszeć Sto lat grane przez członków orkiestry nie w celu ćwiczenia, ale w celu uczczenia rocznicy urodzin któregoś z członków zespołu. W trakcie drugiej części ćwiczony jest właściwy repertuar orkiestry. Po godzinie grania następuje 10 minutowa przerwa na odpoczynek. Jest to schemat, od którego rzadkie są odstępstwa. Ad d) warsztaty muzyczne (obóz harcerski) Warsztaty muzyczne są tradycyjną już formą pracy orkiestry. Odbywają się w czasie przerwy wakacyjnej letniej najczęściej w lipcu. Warsztatów (obozy) trwają najczęściej ponad 3 tygodnie. Celami organizacji obozów są: praca z młodzieżą i z dziećmi, przygotowanie repertuaru. Aby zrealizować niniejsze cele, kierownictwo orkiestry dokonuje wyboru miejsca na warsztaty muzyczne, kierując się dwoma czynnikami ekonomicznym oraz społecznym. Przez czynnik ekonomiczny należy rozumieć zarówno koszt wynajmu terenu, dowozu sprzętu obozowego i ludzi, jak i koszty związane z zawarciem umów z dostawcami, ewentualnym dowozem żywności itp. Czynnik społeczny to kontakty z miejscową ludnością, stosunek władz wsi do orkiestry, harcerstwa i młodych ludzi. Od pewnego czasu kierownictwo orkiestry podjęło starania o nieodpłatne przekazanie przez Zarząd Gminy Stara Kiszewa terenów leżących nieopodal dawnej szkoły podstawowej w Olpuchu, miejscu gdzie najczęściej w ciągu ostatnich lat był organizowany obóz, w celu utworzenia tam bazy obozowej oraz magazynu dla części sprzętu obozowego. Uzyskano zgodę na bezpłatną dzierżawę ww. terenów i obietnicę przekazania gruntów pod warunkiem dokonania inwestycji (wykonanie toalet, pryszniców, uporządkowanie terenu itp.). 30

31 W trakcie obozów odbywają się wszystkie uprzednio wymienione formy pracy: próby orkiestry dwa razy dziennie po dwie godziny, odpowiednio w godzinach 9-11 oraz 17-19, ćwiczenia w sekcjach odbywające się dość nieregularnie, w przypadku ćwiczeń szczególnie trudnego utworu zamiast próby, ćwiczenia indywidualne organizowane dla adeptów przez instruktorów muzycznych oraz kapelmistrza na pierwszej godzinie próby porannej (9-10), po czym następuje czas na ćwiczenie zadanych w trakcie tych zajęć etiud (w godzinach oraz 17-19). Wyjątkami w trakcie obozów są dni, w których orkiestra daje występy (najczęściej niedziele). Wówczas to nie odbywają się wyżej wymienione zajęcia. Obozy służą przekazywaniu dzieciom i młodzieży treści związanych z ich przyszłym wejściem w dorosłe życie. Odbywa się to na różne sposoby: poprzez pracę zespołową, szkolenia, dyskoteki, gry i zabawy, przydział obowiązków służba w kuchni, służba wartownicza. Obozy harcerskie organizowane przez orkiestrę harcerską mają swoją niepowtarzalną atmosferę oraz własne rytuały (chrzest, olimpiada, śluby obozowe, próba strachu ) oraz obrzędy (ogniska, gawędy, pląsy, przysięga harcerska, podchody, bieg patrolowy), intrygujące i przyciągające nowych członków orkiestry, a dające okazję do pokazania się starszym. Obozy są ważnym elementem pracy w orkiestrze, o którym długo się nie zapomina; większość członków orkiestry już kilka tygodni po obozie oczekuje następnego. Do członków orkiestry można zaliczyć osoby grające na instrumentach ( szeregowi członkowie orkiestry) oraz kierownictwo. W dalszej części pracy znajdują się krótkie sylwetki osób wchodzących do ścisłego kierownictwa orkiestry oraz omówienie zagadnień dotyczących pozostałych członków orkiestry. 31

32 2.5. KIEROWNICTWO Zarząd orkiestry stanowią osoby: kapelmistrza Jerzego Kubickiego, dyrygent Magdaleny Kubickiej Netka, komendanta szczepu Norberta Jatkowskiego oraz instruktor wychowawczej Czesławy Kubickiej. Poniżej znajdują się ich krótkie charakterystyki. Kapelmistrz harcmistrz Jerzy Kubicki pełni swoją funkcję od 1961 roku. W latach był członkiem orkiestry. Ukończył wydział instruktorski w Państwowej Szkole Muzycznej II stopnia w Gdańsku. W trakcie służby orkiestrze był wielokrotnie nagradzany. Otrzymał między innymi krzyż Za zasługi dla ZHP, nagrodę Ministra Kultury i Sztuki, odznaczenie Zasłużony Działacz Kultury, odznaczenie Zasłużony Ziemi Gdańskiej oraz tczewskie nagrody - nagrodę Złotego Gryfa (wraz z tytułem Tczewianina Roku ) oraz medal Pro Domo Trsoviensi. Pracuje w orkiestrze zatrudniony na etacie Urzędu Miejskiego w Tczewie. Dyrygent podharcmistrz Magdalena Kubicka Netka jest absolwentką Akademii Muzycznej w Gdańsku na wydziale Dyrygentury Chóralnej, Edukacji Muzycznej i Rytmiki. Dyplom swój obroniła z oceną bardzo dobrą dyrygując chórem Uniwersytetu Gdańskiego oraz Orkiestrą Harcerską w Tczewie. W tym roku będzie broniła pracy magisterskiej na wydziale Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego. W orkiestrze działa od najmłodszych lat, najpierw grając na flecie (ukończyła Szkoły Muzyczne I stopnia w Tczewie i II stopnia w Gdańsku), następnie jako dyrygent. W trakcie obozów ponadto pełni funkcję oboźnej obozu. Pracuje w orkiestrze zatrudniona na etacie Urzędu Miejskiego w Tczewie. Komendant szczepu harcmistrz Norbert Jatkowski jest od wielu lat związany z harcerstwem. W minionym roku obchodził 52 lecie swojej służby instruktorskiej w ZHP. W latach powojennych był aktywnym działaczem ruchu niepodległościowego. Do drużyny imienia Stanisława Moniuszki, później przekształconej w szczep tego samego imienia trafił w latach 60, po kilkuletnim okresie przewodzenia drużynie wodnej. Harcerski patronat nad objął w 1966 roku. Wielokrotnie nagradzany za pracę społeczną (ostatnio, w 2003 roku medalem Pro Domo Trsoviensi ). Pracuje w orkiestrze w charakterze wolontariusza. 32

33 Instruktor wychowawcza harcmistrz Czesława Kubicka jest z harcerstwem związana od wielu lat. Najpierw jako harcerka, potem instruktor harcerski w zwyczajnych drużynach, od roku 1968 powiązana z orkiestrą harcerską. Jej zawód idealnie współgra z funkcją pełnioną w zespole, jest bowiem pedagogiem. Pracuje w orkiestrze w charakterze wolontariusza. Wyżej wymienione osoby podejmują decyzje dotyczące teraźniejszości i przyszłości orkiestry należą do ścisłego kierownictwa. Większość decyzji jest podejmowanych wspólnie metodą burzy mózgów bądź poprzez przedstawienie projektu do zatwierdzenia lub zmiany w obrębie kierownictwa. Decyzje wymagające szybkiej reakcji podejmują samodzielnie kapelmistrz, bądź komendant (ten ostatni - w zakresie spraw harcerskich oraz transportu). Do obecnych problemów kierownictwa dotyczących członków orkiestry należą: brak nowych instruktorów w ciągu ostatnich 2 lat skład kadry instruktorskiej nie uległ żadnym zmianom, co przy odejściu z zespołu większości starszych stażem jego członków źle rokuje na przyszłość, uczestnictwo członków orkiestry w próbach i występach innych zespołach muzycznych. Istnieją poważne problemy z jednolitym stanowiskiem wobec tego faktu z jednej strony osoby takie rozwijają swoje umiejętności, co dodatnio wpływa na poziom artystyczny orkiestry, natomiast z drugiej ich frekwencja w zajęciach orkiestry oraz, co najgorsze w jej występach spada. ciągłe zmiany składu orkiestry opisane uprzednio, inne problemy między innymi wynoszenie nut zakupionych przez orkiestrę i ich nielegalne kopiowanie, w celu użycia w innych zespołach. Osoby, które dopuściły się takich czynów zostały wykluczone z zajęć w orkiestrze. 33

34 2.6. CZŁONKOWIE ORKIESTRY Wśród osób uczestniczących czynnie w życiu orkiestry wyróżnić można następujące grupy: szeregowi członkowie orkiestry (w tym i adepci) - osoby w wieku od 10 do 20 lat, o zróżnicowanym czasie gry w orkiestrze od kilkunastu dni do nawet 10 lat, średnia wieku tej grupy zmienia się w ciągu roku - w chwili obecnej wynosi około 14 lat. instruktorzy - najczęściej w wieku od 18 do 24 lat, osoby o dość dużym stażu gry w orkiestrze od 5 do 16 lat. ścisłe kierownictwo orkiestry - grupa osób o dużym doświadczeniu i stażu (od lat w orkiestrze), w wieku powyżej 50 lat. Ogółem stan liczebny orkiestry, uwzględniając tylko osoby grające na instrumentach (bez dyrygenta, kapelmistrza, komendanta szczepu, instruktora wychowawczego i instruktora technicznego) na dzień wynosi 64 osoby. Członków orkiestry ze względu na posiadane wyuczone umiejętności muzyczne można podzielić na: posiadających wykształcenie muzyczne grających na instrumentach, na których naukę pobierali (głównie klarneciści, fleciści, trębacze), posiadających wykształcenie muzyczne, nie grających na instrumentach, na których naukę pobierali (głównie osoby grające w szkole muzycznej na pianinie, wiolonczeli, skrzypcach oraz gitarze), nie posiadających wykształcenia muzycznego. Osoby nie posiadające wykształcenia muzycznego oraz posiadający, ale grający na innym instrumencie niż wyuczony, uczestniczą w zajęciach indywidualnych organizowanych przez instruktorów orkiestry i kapelmistrza. Taki sposób działania jest praktykowany w orkiestrze od 1961 roku. Udział w orkiestrze obliguje do regularnych ćwiczeń gry na instrumentach, uczestnictwa w próbach orkiestry, sekcjach oraz ćwiczeniach indywidualnych. Zajęcia te zostały szerzej opisane w części pracy Formy pracy orkiestry. 34

35 Ponadto dla członków orkiestry oraz adeptów (osób uczestniczących tylko w ćwiczeniach indywidualnych) organizowane są obozy szkoleniowo-wypoczynkowe pod namiotami w przerwie wakacyjnej letniej, na których oprócz uprzednio wymienionych zajęć organizowane są obowiązkowe cykle szkoleniowe, obejmujące tematykę harcerską, muzyczną, przeciwpożarową, terenoznawczą, drogową, pierwszą pomoc oraz musztrę (zarówno indywidualną jak i grupową; z instrumentami oraz bez nich). W orkiestrze harcerskiej w Tczewie dość powszechnym zjawiskiem są więzi rodzinne. W zespole grają osoby o różnym stopniu pokrewieństwa. Równie charakterystyczna jest ciągłość więzów rodzinnych wielu spośród grających obecnie orkiestrantów to dzieci byłych członków orkiestry. Najbardziej widocznym tego przykładem jest rodzina Kubickich Jan Kubicki był jednym z założycieli orkiestry i jej wieloletnim kapelmistrzem, jego syn Jerzy Kubicki piastuje od 1961roku to samo stanowisko, wnuczka Magdalena Kubicka Netka jest dyrygentem, natomiast wnuk Jakub Kubicki jest instruktorem gry i solistą orkiestry (zawodowo gra na trąbce). Inne rodziny związane z orkiestrą to rodziny: Wawrzyniak, Elszkowskich, Zakrzewskich, Florin, Koniecznych, Wasielewskich, Pustkowskich, Nirnbergów, Bucholców, Wieczorków czy Zacharków. Orkiestra harcerska na przestrzeni 56 lat istnienia doczekała się również małżeństw wśród członków orkiestry. W pary małżeńskie do 2003 roku połączyło się aż 48 członków orkiestry. W trakcie moich obserwacji zauważyłem, że na przestrzeni ostatnich ośmiu lat, pomimo rozlicznych zmian w zespole (w porównaniu z składem orkiestry z 1995 roku z 71 osób grających w orkiestrze do 2003 roku pozostały 4 osoby, zaś w porównaniu z rokiem 1997 z pośród 83 osób pozostało 10 osób) motywacja członków orkiestry nie uległa zmianie. Ciągle czynnikiem decydującym o zapisach do orkiestry są powiązania rodzinne lub koleżeńskie. Dokładniejszy opis elementów systemu motywacyjnego znajduje się w dalszej części pracy. Występuje duża fluktuacja osób uczestniczących w pracach zespołu. Rocznie wymienia się około % stanu orkiestry. Przyczyn takiego stanu jest wiele, wystarczy choćby wymienić nadmiar dodatkowych zajęć, osiągnięcie poziomu uznanego przez osobę grającą za maksymalny, wejście w dorosłe życie (wyjazdy na studia do innych miast, 35

36 założenie rodziny czy podjęcie pracy w pełnym etacie), przeprowadzki, mała atrakcyjność orkiestry (część członków orkiestry postrzega tak przez większość czasu w roku odbywają się ćwiczenia, większe występy są dość rzadkie ) czy kłopoty zdrowotne uniemożliwiające grę na instrumentach dętych. Można też zauważyć zjawisko odchodzenia z orkiestry przy równoczesnych zapisach (bądź kontynuacji) do szkół muzycznych I i II stopnia. Jest to o tyle niepokojące, że odchodzą osoby potrafiące grać w stopniu przynajmniej zadawalającym. By zapobiegać takim sytuacjom kierownictwo podejmuje szereg działań mających wzbudzić lojalność wobec orkiestry - powierza im odpowiedzialne funkcje, pozwala na więcej swobody, organizuje pewnego rodzaju zawody muzyczne oraz uświadamia ważność dla zespołu. Rozwijany jest też system wychowawczy, kładący szczególny nacisk na wywołanie u członków orkiestry poczucia obowiązku zarówno wobec orkiestry, jak i społeczeństwa. Orkiestra szczyci się wychowaniem około tysiąca członków, z których wielu znalazło zatrudnienie jako muzycy zarówno w kraju, jak i za granicą (emerytowani: Jerzy Gonczorowski z Filharmonii Narodowej, Paweł Kurczewski i Roman Wachowski z Filharmonii Koszalińskiej, grający: Adam Wendt (zespół jazzowy Walk Away ), Adam Wiśniewski, Marek Górski, Mieczysław Matysiak, Grzegorz Wieczorek (klarnecista - doktorant na Akademii Muzycznej w Gdańsku) czy Grzegorz Nagórski wykładowca jednego z uniwersytetów muzycznych w USA). W sumie jest to około 50 osób, które przeszły na zawodowstwo. Ponadto ponad 20 osób kontynuuje przygodę z muzyką w orkiestrach wojskowych, pomimo likwidacji znacznej ich części. 23 W oparciu o członków oraz byłych członków orkiestry działa w Tczewie wiele zespołów, między innymi Tczewski Big Band czy też orkiestra kolejowa w Tczewie. 23 Tamże s