REGIONALNY SYSTEM OSŁONY METEOROLOGICZNEJ LEŚNICTWA LEŚNY KOMPLEKS PROMOCYJNY LASY BESKIDU ŚLĄKSIEGO RAPORT KWARTALNY IV/2015

Transkrypt

1 EGIONALNY SYSTEM OSŁONY METEOOLOGICZNEJ LEŚNICTWA LEŚNY KOMPLEKS POMOCYJNY LASY BESKIDU ŚLĄKSIEGO APOT KWATALNY IV/2015 Katowice-Kraków 2015

2 1. Warunki pogodowe w 4 kwartale 2015 roku Średnia kwartalna temperatura powietrza w Beskidzie Śląskim wyznaczona na podstawie wskaźników z 6 stacji reprezentujących warunki w obrębie Masywu Wiślańskiego wyniosła 4,8 C to jest o 2,9 C więcej od średniej wieloletniej dla tego obszaru. Także średnia maksymalna temperatura powietrza była w IV kwartale 2015 roku wyższa od przeciętnej o 3,1 C, zaś temperatura minimalna była wyższa od średniej wieloletniej o 2,1 C. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza wyniosła 23,2 C w dniu 4 października na stacji w Górkach Wielkich (Szkółka Leśna Woleństwo); z kolei najniższa w ostatnim kwartale roku wystąpiła 31 grudnia w Nickulinie (-14,0 C, 200 cm), lokalnie przy gruncie temperatura obniżyła się do -15,6 C (tab. 1). Tabela 1. Temperatura powietrza (4 kwartał 2015) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna Absolutna maksymalna minimalna maksymalna minimalna Skrzyczne 3,3 5,5 0,6 15,9-9,9 Wyrchczadeczka 4,5 7,8 1,9 19,4-8,2 Wisła Malinka 4,9 8,6 0,8 20,2-10,9 Ostre 5,3 8,6 1,7 20,7-11,1 Ustroń 5,8 9,1 2,6 19,4-8,3 Woleństwo 6,8 10,7 3,0 23,2-9,2 Wielka Łąka 6,3 9,7 2,8 21,2-8,7 Pruchna 6,3 10,4 2,6 24,4-9,6 Nickulina 3,7 9,1 0,8 21,2-14,0 Sikorczane 4,6 9,8 0,7 22,1-10,7 Meteorologiczny okres wegetacyjny (t d>5 o C) zakończył się, w zależności od formy terenu, w okresie między 16 do 20 października, potem wprawdzie występowały jeszcze serie dni z temperaturą wyższą od przyjętego progu, jednak obserwacje fenologiczne potwierdziły zakończenie aktywności roślin w tym terminie. Trwała obniżka temperatury poniżej 5 stopni nastąpiła w połowie listopada. Na Skrzycznem meteorologiczna jesień (5<t d<10 o C) zakończyła się w ostatnim tygodniu września, późna jesień z temperaturą poniżej 5 stopni C w dniu 10 listopada, w dolinach 2 tygodnie później. 2

3 Tabela 2. Opady atmosferyczne (4 kwartał 2015) Stacja Suma Liczba dni Najwyższy Obfitość z opadem opad dobowy opadu Skrzyczne ,6 3,14 Wyrchczadeczka ,4 2,62 Wisła Malinka ,6 3,55 Lipowa Ostre ,4 3,64 Ustroń ,4 4,28 Woleństwo ,6 2,80 Wielka Łąka ,8 3,19 Pruchna ,8 3,35 Nickulina ,2 3,13 Sikorczane ,0 4,00 Suma opadów w obrębie masywu głównego (Skrzyczne - Barania Góra), wyniosła w czwartym kwartale 2015 roku przeciętnie 191 mm, co stanowi zaledwie 70% normy wieloletniej (tab. 2). W tym okresie zanotowano nieco niższą od średniej wieloletniej (16 dni w miesiącu) liczbę dni z opadem atmosferycznym, była ona przeciętnie o 10% mniejsza. Średnia wartość wskaźnika obfitości opadu w IV kwartale wyniosła 3,48. Termin wystąpienia najwyższych opadów przypadał na okres od 30 listopada do 3 grudnia 2015 roku, miejscami spadło wówczas ponad 80 mm na m 2, był to niestety jedyny znaczny epizod opadowy w ostatnim kwartale roku kalendarzowego. Stosunkowo ubogi w opady okazał się period jesienny minionego roku, po niezwykle suchym okresie letnim z rekordowym w tym względzie sierpniem. Szczególnie mało opadów zanotowano zarówno w październiku jak i w grudniu; suma miesięczna wyniosła zaledwie 25 mm (w każdym z miesięcy). W Ustroniu i Wiśle suma opadów w październiku była wyraźnie niższa od sumy notowanej po wschodniej stronie masywu Wiślańskiego. óżnice we wskaźnikach kwartalnych były bardzo duże i sięgały 40%. Jest to dość rzadko spotykana sytuacja w rozkładzie przestrzennym opadów w tej części Beskidów Zachodnich. Dłuższe okresy bezopadowe zanotowano w październiku oraz w drugiej połowie grudnia tj. 7-9 dni, w lesie w grudniu, w Istebnej 14 dni z rzędu nie zarejestrowano opadu. W tym czasie na otwartej przestrzeni opad maksymalny wynosił od 0,4 do 0,8 mm Klimatyczny bilans wodny minionego kwartału na plusie (średnio +130 mm), za sprawą znacznie mniejszego parowania w listopadzie. 3

4 yc. 1. Zróżnicowanie przestrzenne opadu atmosferycznego na obszarze LKP Lasy Beskidu Śląskiego w IV kwartale 2015, średnia suma (mm) Średnia kwartalna wilgotność względna powietrza wyniosła 85,8% i była niższa średniej wieloletniej dla tej pory roku o 2,5%. Jesienią, wielokrotnie wystąpiły okresy z wilgotnością względną znacznie poniżej średniej, łącznie zanotowano 25 takich przypadków (dni), średnio po kilka w każdym z miesięcy. Wyjątkowy w tym względzie był początek listopada za sprawą wyżowej cyrkulacji z ośrodkiem w północnej części Węgier, kierującej nad obszar Beskidów Zachodnich suche powietrze z południa i południowego-wschodu. Wilgotność względna powietrza osiągnęła wtedy rekordowe wartości w zakresie od 10-14%, niedosyt wilgotności powietrza na poziomie 25 hpa wzmagał parowanie do

5 mm m -2 na godzinę. Czwarty kwartał 2015 roku należy zaliczyć do umiarkowanie suchego (październik) okresowo umiarkowanie wilgotnego (listopad); sprzyjały temu małe zachmurzenie, głównie w październiku, rzadko występujące opady deszczu - głównie przelotne, umiarkowana prędkość wiatru w obrębie dolin sprzyjająca osuszaniu powietrza w warstwie przygruntowej i niedostateczny zasób wilgoci w płytkich warstwach gleby do głębokości 30 cm. Tabela 3. Wilgotność powietrza (4 kwartał 2015) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna minimalna Skrzyczne 79,8 86,7 67,6 9 Wyrchczadeczka 88,5 95,2 78,4 24 Wisła Malinka 89,9 97,8 73,9 18 Ostre 87,8 95,4 76,0 9 Ustroń 85,9 94,2 73,1 14 Woleństwo 84,9 94,8 71,3 28 Wielka Łąka 83,4 93,2 68,9 21 Pruchna 86,5 94,6 73,0 45 Nickulina 90,1 97,8 71,9 14 Sikorczane 85,9 93,4 70,1 16 Tabela 4. Wiatr (4 kwartał 2015) Stacja Średnia Średnia Dominujący Absolutna maksymalna kierunek maksymalna Skrzyczne 5,55 15,7 SE 31,3 Wyrchczadeczka 0,41 4,3 SW 13,9 Wisła Malinka 0,85 6,8 NE 17,0 Ostre 0,89 7,5 WSW 14,8 Ustroń 0,51 4,9 ESE 13,4 Woleństwo 0,49 5,3 SW 13,9 Wielka Łąka 1,61 8,5 S 21,5 Pruchna 0,35 4,0 SW 10,3 Nickulina 0,51 5,4 ENE 12,5 Sikorczane 0,29 2,7 NE 10,2 Średnia prędkość wiatru w Beskidzie Śląskim na wypukłych formach terenu wyniosła 4,5 m s -1, w dolinach od 0,7 do 1,5 m s -1. W czwartym kwartale 2015 roku 5

6 dominował wiatr wiejący z kierunku południowo-wschodniego (SE) i południowo-zachodniego (SW). Jesienią 2015 roku zarejestrowano kilka przypadków z wiatrem o prędkości powyżej przeciętnej tj. 10 m/s; było to w dniach 3 i 4 październik, 15 oraz 19 listopada i najgroźniejsze dwa epizody - w dniach 20 listopada oraz 20 grudnia br. Chwilowa prędkość wiatru na wypukłych formach terenu (średnia z 10 minut) wyniosła wówczas ponad 30 m s -1. Do najgroźniejszych sytuacji pogodowych zagrażających ekosystemom leśnym, młodnikom, uprawom i szkółkom leśnym w czwartym kwartale 2015 roku w Beskidzie Śląskim, należy zaliczyć: 1. Deficyt opadów atmosferycznych w miesiącach jesiennych, głównie w październiku (30% normy) oraz grudniu (20% normy), brak pokrywy śnieżnej w grudniu i niebezpieczeństwo szkód na skutek niskiej temperatury powietrza oraz wysuszającego oddziaływania wiatru. 2. W dniach listopada oraz 20 grudnia na stacji Skrzyczne zarejestrowano wiatr wiejący ze średnią prędkością 14,0 m/s (12 godzin), a maksymalną wartość zanotowano w dniu 20 grudnia między godziną 12:00 a 23:00, średnia z 1 godziny wyniosła wówczas 25,4 m/s, chwilowe podmuchy wiatru (3 minuty) osiągały 32,0 m/s. 3. Wczesne przymrozki w zagłębieniach terenu, dnach dolin, także w zamkniętych fragmentach głębokich dolin; w pierwszych dniach października przy bardzo wysokiej temperaturze w ciągu dnia notowano przy gruncie -4,6 stopnia C, co powodowało wysokie i niebezpieczne dla roślin wahania temperatury, w kilku przypadkach amplituda dobowa wyniosła ponad 23 o C, to oznacza duży stres dla drzew i krzewów w młodym wieku. Łącznie zanotowano 3 takie przypadki. W ostatnim kwartale 2015 roku, w zlewniach Leśnianki oraz Zimnika w Leśnictwie Skrzyczne oraz Łukaszne (Nadleśnictwo Węgierska Górka) uruchomiono monitoring wód spływających ze stoków masywu Wiślańskiego, stanowiący element uzupełniający w zakresie osłony hydrologiczno-meteorologicznej dla zlewni potoku Leśnianka (dopływ Soły). Pomiary obejmują konduktancję oraz odczyn wody. Ponadto, przez cały 2016 rok prowadzono regularne pomiary 6

7 wskaźnika powierzchni liści LAI w 8 drzewostanach rożnych gatunków i różnych klas wieku na terenie Leśnictwa Skrzyczne. Fot. 1. Pomiary jakości wody w Leśnictwie Ostre (po lewej) oraz indeksu powierzchni liści LAI w zlewni Zimnika w Leśnictwie Skrzyczne, w Nadleśnictwie Węgierska Górka (fot. G. Durło) 7

8 Objaśnienia 1. Czynnik deszczowy Langa LAN t gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); t średnia roczna temperatura powietrza ( o C) Klasa Wartość wskaźnika Langa Stopień wilgotności klimatu 1 < 40 Suchy Wilgotny 3 > 160 Mokry 2. Wskaźnik nierównomierności opadu Wn (%) 12 i Wn i 1 i r 12 r 100 gdzie: i suma miesięczna opadu atmosferycznego (mm); r suma roczna opadu Atmosferycznego (mm) Klasa Typ rozkładu Stopień nierównomierności opadu atmosferycznego 0-20 ozkład równomierny Umiarkowana nierównomierność Średnia nierównomierność Duża nierównomierność Bardzo duża nierównomierność 5 >100 Wyjątkowo duża nierównomierność 6 3. Współczynnik suchości siedliska Vogel-Danielsa 12 N j HAI T 10 j gdzie: Nj suma opadów atmosferycznych w lipcu (mm); Tj średnia miesięczna temperatura powietrza w lipcu ( o C). 8

9 Klasa Wartość wskaźnika Warunki wilgotnościowe 1 < 20 Skrajnie suche Umiarkowanie suche Wilgotne Bardzo wilgotne Wybitnie wilgotne 4. Współczynnik uwilgotnienia Schmucka J (zmodyfikowany) J ( r 655) L Z gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy ciepłej części roku (IV-IX) (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy chłodnej części roku (X-III) (mm). Klasa Wartość wskaźnika J Warunki 1 < 100 Skrajnie sucha Bardzo sucha Sucha Umiarkowanie wilgotna Wilgotna Bardzo wilgotna 7 > 1100 Skrajnie wilgotna 5. Wskaźnik obfitości opadu W o sum LDO gdzie: sum suma opadu atmosferycznego w danym okresie t (dekada, miesiąc, sezon, rok) (mm); LDO - liczba dni z opadem w tym samym okresie t Klasa Wartość wskaźnika J Warunki 1 <1,0 Skrajnie ubogie 2 1,0 4,0 Umiarkowanie ubogie 3 4,1 8,0 Dość ubogie 4 8,1 12,0 Umiarkowanie obfite 5 12,1 16,0 Dość obfite 6 16,1 20,0 Bardzo obfite 7 > 20,0 Nadzwyczaj obfite 9

10 Literatura Durło G Klimat Beskidu Śląskiego. Wyd. Drukrol, Kraków. Okołowicz W egiony klimatyczne. [W:] Polska Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Warszawa. Okołowicz W., Martyn D egiony klimatyczne Polski. [W:] Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Warszawa. omer E egiony klimatyczne Polski. Wybór Prac. T. 3. Wyd. PWN, Warszawa. Wiszniewski W., Chełchowski W Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski. Wyd. WKiŁ, Warszawa. Woś A Klimat Polski. Wyd. PWN, Warszawa. Prawa autorskie Dr hab. inż. Grzegorz Durło, Uniwersytet olniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Zakład Ochrony Lasu, Entomologii i Klimatologii Leśnej, Al. 29 listopada 46/505, Kraków, tel , fax , rldurlo@cyf-kr.edu.pl 10