przez Izabellç Jost.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "przez Izabellç Jost."

Transkrypt

1 lîlrmem'ï ûûocjkàfluzlïij; «T'.yuHCZUbtJI LITEKAGKIEJ HENKÏKA SIENKi E.v IGZA przez Izabellç Jost. Teza tjrzedstawiona na Wydziale Sztuk Uniwersytetu Ottawskiego, Za posrëdnictvsem Instytutu tîuro pejskiego, celem uzyskania stot>nia Magistra FilozoTii. "«fcj* Ottawa, Kanada, 1950.

2 UMI Number: EC55366 INFORMATION TO USERS The quality of this reproduction is dépendent upon the quality of the copy submitted. Broken or indistinct print, colored or poor quality illustrations and photographs, print bleed-through, substandard margins, and improper alignment can adversely affect reproduction. In the unlikely event that the author did not send a complète manuscript and there are missing pages, thèse will be noted. AIso, if unauthorized copyright material had to be removed, a note will indicate the deletion. UMI UMI Microform EC55366 Copyright 2011 by ProQuest LLC AH rights reserved. This microform édition is protected against unauthorized copying undertitle 17, United States Code. ProQuest LLC 789 East Eisenhower Parkway P.O. Box 1346 AnnArbor, Ml

3 LISTA MAP Mapa Strona a 1. Pozaeuropejskie podrôze Sienkiewicza o 2. Ramy geografiezne zycia Sienkieviicza w Suropie Terengr akcji dziel Sienkiev.'icza /ïïuropa/ Tereny akcji dziel Sienkieviicza /Ameryka/ Tereny akcji dziel Sienkie.'icza /Afryka/ 21

4 SPIS KZtiJGZY Rosdziai PnZEiMU.'j A s trôna iv I.- RatoY GEUGRdFICZNE ZiGÏA 1 T..OKCZOSCI SlENKIEvllICZA 1 II.- PROPURCJ.fi, ROLA I iviètody 'npro^adzania ELEMNTOW GEOGRAFICZNYCH ri DZItiLACH SIENKIEWICZA 24 III.- «;ARTuSG iuuko^a LITERAGKÏEGO PKZEDSTAVI/IENIA PRO - BLEMOV/ GEOGRAFIGZNYCH TJmiejscovtfienie kkcji Rzezba powierbchni zieml Ot)is w6iâ KÏimaty 59 IV.-..ARTOSC NAUKGVilA /cia.g dalszy/ Swiat roslin i zwierza/t Elementy geografii czlowieka 88 V.- M'ARTO&C ARTYSTYGZNA SIENKIEMICZOWSKICH OPISOW ZIEMI 105 nhioski 122 BIBLIUGRAPIA 126 Dodatek 1. FRANC^SKIE STRESZGZENIE PRACY 134

5 PRZEDMOWA Tworczoéd literacka, jedna z dziedzin dzialalnosci czîowieka, tym rdzni sie od irmych przejawdw bytu i rozwoju mysli ludzkiej, ze skupia w sobie rozliczne «szelmch dzie - dzin elementy. To skupianie nie jest tylko odzwierciedleniem stanôv. 1 ->ïiedzy, pradow lub tendencyj - w literaturze jest ono rdwniez ich przetwarzaniem art^stycznym, podaniem ich w indywidualnym, czesto dowolnym, naéwietleniu. Sta.d pochodzi fakt, ze literatura moze stanowic przedmiot badarï z punktu wiidzenia filozofii, socjologii, psychologii, polityki, za - ré..'no jak historii lub geografii. "Geniusz, najistotniejsza prz,yczyna powstania genialnego dziela, potrzebuje jednakze dla v.'yrazenia sie, pewmego materiaiu i okazji". Takim materiaiem i okazja. jest, miçdzy innymi, observjacja povi/ierzchni ziemi ze vszystkimi elementami geograf Icznymi vwch.odza.cymi w jej skîad. Elementy te moga. stanoinic zrddio natchnienia poety, powies'ciopisarza, a zwîaszcza literata - podrdsnika; kiedj indzlej sa. one tylko tlem, mniej lub bardziej vjyrazistym, akcji; aie pravoie zawsze sa istotna czescia skîadowa dziela, gdyz "... utwory nie zrodziîy sic jedynle 'a czasie, aie rdwniez VJ miejscach; twdrcy zyli nie t;ylko vu okresach zakreélonych data, aie rdvmiez g w przestrzeni" Na odtvjorzeniu artystyczn,ym obrazu powierzchni ziemi, 1 André Ferré, Géographie Littéraire, Paris, Sagittaire, /1946/, str. 8; tîumaczenie nasze. 2 A.Ferré, op.cit., str. 9.

6 PRZEJJMUVJA V.w rdznych formach i proporcjach, na rozmleszczeniu akcji i podmalowaniu tîa geograficznego, nie korïcza sie zwiazki pomiedzy geografia i literatura. Geografia, jak kazda wledza, rozwijaîa sie w czasie. Poszczegdlne okresy tego rozwoju charaklpryzowaî rdzny stan ^iadomosci, systematyzowanie i klasyfikowanie pojçd, tendencje i pr^ad;y. W przetviorzeniu literackim znsjduja wyraz wszystkie te okres> i ^ndencje. Koncepcja éclata u Bornera odpowiada znacznie pozniejszemu sformulowanif naukowemu geografii Ptolomeusza. Zreszta geografia Ptolomeusza stanowiîa autorytet przez cale sredniowiecze i jeszcze pdzniej w okresie renesansu. Ten prymityvmy stan jiedzy o ziemi znalazl odzwierciedlenie w licznych opowiesciach fantastycznych o antypodach, cephalopadach, o bestiach niesamowit;ch zyjacych w krajach bajecznych. Opouviadanie te dlugo pozostaîy popularnymi, skoro w r.1598 Hall pi- 3 / sze na nie satyre, w ktdrej twierdzi, ze acephali /bezgîovi ludzie/ i kanibale, tak byli -oopularni, iz kazda powieéc podrdznicza mueiaîa o nich mdwic, inaczej nie znala 5Îaby uzna - nia u czytelnikdvj. Stpoup viywodzi sîa^'ny monoztog Otella, M ktdrym nr_es*ci sic opowiadanie podrdzy tego bohatera ze v.'sndlnego zrddla wszystkich fsr tastycznvch opowiesci sred - 4 niowiecznych i renesansowych - z piiniusza i Ptolomeusza. Re olucja wprovjadzona w pojeciu o ziemi przez KoperRika 3 The Complète Poem.s. of Joseph Hall, London, 1879, rozdz. ix, str Cytovane u T.Stroup, Shakespeare' s Use' of Trayel Books Commonplace, w Philological. Quaterly, tcm 17, 1938, str Thomas Stroup, op. cit.. str

7 PRZE.DMO..A nastçpnie okres "Ielklch odkryé, pozwalaja na rozwidj geografii opartej na doéwladczalnym poznawaniu globu ziemskiego. W literaturze nrzeéledzic mozna kolejne stopnie tego az do XIXw. \«J ktdrym opis ziemi nrzestai byd fantazja, - sic nauka, jako geografia opisowa, rozvjoju, Geografia opisovja, pisze Jdzef Conrad, jest viedza ktdra,jak kazda Inna, zostaîa zbudowana na doéwiadczeniu, oraz na eksoerymentac iach umysîu ludzkiego, v.'iecznie gîod - 5 nego poznania. Nie tylko naukowcy, dowodzi dalej Conrad, aie wsz;. scy ci piszacy, ktdrych mdzgi palil ogien wiedzy, to kadry geografii walczacej. Geografia opisowa ustapila dzlé miejsca analitycz - staî ne j ; wiedza geograf iczna dzisiejsza obejmuje szereg dziedzin no-.vych; aie na kazdym ze stopni jej rozvuoju mozemy obserwo- "wac zardvmo odbicie jej w literaturze, jak tes wspdludziaî literatury YJ rozszerzaniu tej nauki. Zwiazki pomi - edzy geografia a literatura uwydatniaja sic VJ przetv;orzeniach arty st./czii;, ch arazen otrzymanych z obserwacji i poznawania ziemi, «e wprovjadzaniu elementdw geograficzn. ch jako tematu lub tls dziel llterackich, w odblciu roz'.joju :ie"] 7 j geograficznej ira literaturze, wreszcie vie wplyv.'ach srodoviiska geograficznego na poszczegdlne liheratury i poszczegdlnych pisarzy. To wszystko jest dziedzina interesujaca geografif i literature, dziedzina geografii literackiej. "»V ten sposdb ujeta geografia literacka stanowi sekcj geografii ogdlnej i komentarz krytyki literackiej. 5 J.Conrad, Geo/rraphy and S orne Explorera, IN La,st_ Essays, London, J.M.Dent, 126, str J.Conrad, ot). cit., str.1-31.

8 PKZriDMUWA vii Geografia liberacka ma znaczenle nie tylko jako przedmiot poboczny dwu nauk» aie rdwniez znaczenie wychovjavjcze, popularyzac>jne i ekonomiczne. Zagadnienie geografii literackiej jest obszerne, wymaga ogromnej pracy i wiedzy «obydwdch dziedzinach, vymaga poszcsegolnych badan na drobniejszych odcinkach - takim odcinkiem jest analiza, z i^unktu idzenia geograficznego twdrczosci Sienkie^ icza. Odcinek ten, drobny co do rozmiardvu, w pordvunaniu z caloscia zagadnierl geografii literack'ej, nie jest bynajmniej maîoznacznym. Twdrczosc Sienkiewiicza jesfe jedna z tych pozyeji literatury polskiej i sv.'iatowej, ktdra, pozostajac w zwiazku z ogdlnymi pradami, stanovui jednak ind.v 'Idualna., charakterysxyczna caîosé. Rozpatrjwana z punktu vi Idzenia geograf icznego, podobnie jak z innych, stanowi rozlegly i bogaty material. Zjde Sienk* eflicza, nadz^yczaj urozmaicone, zycie pod.- rdznika, myslivsjego, dziennikarza i literata, dalo autorowi Listd-ys) moznosé poznania trzech czesci siwiata. Na sladach jego drdg, prz^biegajacych Europe od Dniepru i Morza Czarnego po Madryt, od Zanzibaru do Kàlifornli, wyrastaly jak kwiaty nie smiertelne sztuki - dziela literackie. Przestudiowanie zycia Sienkie^'icza z punktu widzenia przestrzeni, v» zestawieniu z refleksem poznan;ych obszardw w jego utworach, stanovi/i temat piervoszego rozdzialu tej pracy. Nie tylko fakt rozmieszczenia akcji, odmalowanie tla geograf icznego tak rdznorodnych i rozleglych regiondw, czyni z dziel SienkieiMicza temat interesujacy krytyke geograficznoliteracka. W twdrczoéci autora Z Wraz eil wlos.kich, uderza bogactwo elementdw geograficznych, rdznorodnosd proporcji, roli i metod ich TBpDowiadzanievu povvieéci historyczne j, egzotycznej,

9 PKZ.dDMuVvA... Vlii v» novielach, w opoviiadaniach z podrdzy. Tymi zagadnieniami zajmuje sie drugi rozdzial. Jaktoolwiek licentia poetica daje autorowi prawo Si.obodnego prz edstawiania zagadnierl naukowych w formie literackiej, jakkolwiek sam Sienkiewicz nie mial zadnych ambicji v» kierunku geograf icznym, niemniej wielki ten realista w kazdej dzâedzinie dbai o pra^idç, stad zagadnienia poruszane w jego utworach sa uprzednio starannie przygotowane, przemyélanei odczute. Czy odnosnie zagadnierl geograficzpch zachowai autor Latarnika troske o pravde, czy odmalowane przez niego w tej lub innej formie obrazy ziemi, ludzi, roslin i zvilerzaat sa scisle, czy ujecie tych zagadnieïl ma wartosd naukowa - oto temat trzeciego i czwartego rozdziaiu. Piaty zajmuje sic wartoscia artystyczna, srodkami literack.'jni uzytymi przez Sienki ewicza dla odtworzenia obrazdv? i faktôvj pozostajacych w zwiazku z geografia. Ogdlny plan niniejszej tezy charakteryzuje ja jako analizç utwordw Sienkiewicza, ktdra stanowilaby drobny przyczynek do geografii literackiej, oraz skromna probe uzupelnienia geograficznego krytyki literackiej. Dotychc/zasowy star, wledzy \i tej dziedzinie posiada niewypelnione luki. Sienkiewicz byl tematem licznych monografij, krytyk I rozpraw naukovuych z rdznych punktdw w Idzenia. A jednak w latach ostatnich, jeden z najvjybitnie jszych krytykdvj liter-atury polskiej pisze: "... postulatem niemniej doniosiym dla naszej nauki o literaturze jest monografia o tworcy Krzyzakdw, na ktdra ani za zycia pisarza, ani w ciagu trzydziestolecia,

10 r iiz'i.dluu.'.'a ±x dzielscego nas od jego émierci, ni<^ zdolalismy sie zdobyé" Nad braldem kompletnej monografii uboleva rdwniez Papee. Stefan Poczauszy od Aleksandra Swietochowskiego po przez po przez Brzozovskiego, az do Olgierda Gorki, llczni krytyg c_ atakowali te lub inné ^artosci dziel Sienkiewicza. V; r-ozdzial'? pod tytulem Z n ov 1 s z, ",. ch pr ap o S ie nk * evj 1 cza.,?apêe, robi rrz?glsd povjazniejszych krytyk, jak to: Lama, Tarnovsskiego, Chmielowskiego, Novjiriskiego, i Czachc ;skie go. '.Vojciechowskiego slziego sèminàrium prof. Ignacego Chrzanowskiego, ktdre V; tymze rozdzlaie omawia zaslugi krakov;- "stalo sie kuznia orzyczynkdw i szkicô-' do przyszlej monografii" Z tego sanin&rium wysziy liez ne rz>zpra\".'y miedzy innemi rozpraï.y autora cytovjanej pracy, Papéego, aie. jedna tylko, ktdrej v original-, niestet,,dla celdw tej tezy zdobye nie bylo moina, zahacza o pokrwny nlnlejszej pracy temat. Jest to szkic wiktor^dady, F rz y roda w T^ylogiâ-gienkie^icza.., Krrê ko.., 19*7, str ? 7; omdv.'ieniu Sti râpée'go J, jest to drobiazg skreslony na margin-sie, vi iraryrn ce lu przeprowadzany ch nad Trylogia. badar. oz;;ic ten analizuje opisy przyrody w Trylogj i., ich charakter i '-oie oraz wartoéci kompozycyjne. "Celem szkicu", koncz,> omdwjenie Panée, "... ma b.yd tylko, wedlug intencji 7 J.Krzyzanowski,.'Jicha_kalif.ornlj.skie, w tv.'6rczo8ci Sienkiewicza, i/arszavja, Towarz.st-wo Naukowe, 1948, str St.Papée, Sienki_e_i.cz V/; ki cz ; /_ Mal :,, Krakdw, i,;.kot, 1948, str.19,87, Jan Bielat aviez, przedrna-'ii? do l»oglondw, Wyd;. Instytutu Literackiego, Rzym, 1946, str St.Panée, pp.. cit., str St.Papée, op. cu., str St.Papée. op.ci t., str.9"-94.

11 PRZEDMO«,A x autora, pobudzenie kogoé do napisania rozprawy o przyrodzie 13 w calej twdrczoéoi Sienk ewicza" Poza sporadycznymi wstawkami wtra,canymi vu studia o Sienkiewiczu z rdznych punktdw widzenla, nie istnieje zadna pracajpozpatruj^ca dziela autora Ws^omnierl_._z Maripozy z punktu wyjsciovjego zagadnien geograf icznych. Nie YI tym dziwnego, gdyz sama geagrafia literacka, ko sekcja geografii i komentarz do krytyki literackiej, jak - koltsiek istnieja na ten temat liczne «ugestie, rozprawy i ar- 14 tykuly, nie sostala dotychezas usf stemetyzowana, vjprov>'adzona oficjalnfe pomiedzy uznane k.erunki badarî naukovsych. Odnoénie do zagadnierl geografii literackiej, jak rdwniez w spraviie pojedynczych problemdw w twdrczoéci Sienkiewicza, istnieja. sugestie i prdby badarl; do tak'.ch prdb niech v.'olno bçdzie doia.czyc niniejsza prace, oparta. gldwnie na analizie tekstdin Sienkievclcza, oraz na zestawieniu wypowiedzi tego autora na tematy geograficzne, z wypowiedziami naukowcdw geografdw. A moze iîkrdtce ktos z wielklch badaezy literatury lub geografii, zwrdciwszy umysl vi tym kierunku, da obszerne dzielo, ktdrym obudz i zainteresovjanie povjszechne, powoia nœ ych badaezy, spo T.voduje rozwiniecie sie nowego pola wiedzy na marginesach geografii i literatury. jak 13 St.Papée, _p_.çi_., str A.Serré, op_. cit. i szereg artykuldw podanych w bibliografii tej pracy.

12 nozdziai I nxilvii GiUGRAFICZNE ZYGIA I TivOKCZUuCI S1ENKI.MICZA Ziemia. macierzysta. autora Trylogii bylo centrum Polski. Urodzii sic 5-go maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej, w powiecie iukowskim, na Podlasiu. Ojciec Sienkiewicza mial maja.tek v Radomskim, aie rodzina wywodzila sie z Litwy, a przeniosîa do Korony dopiero w XVII-ym wieku. Rdwniez krewni matki Sienkiewicza byli zwia.zani silnymi wezlami z ziemlami Litwy. DzieciîlstT/vo przyszlego tvcdrcy Potonu upiyneio na Yjsi podlaskiej, radomskiej w maj tku Grabowce I w okolicach Stanisiawowa w maja.tku Wezyczyn. Juz jako dziecko poznal Sienkieviicz i zzyi sic ze znacznym obszarem ziem polskich, Juz?jdv»czas opoviiiadania rodzicdw i otoczenia dawaîy jego wyobrazni materiai o innych regionach jego ziemi ojczystej. Echo takich opowleéci, ktdre zapadaly glçboko w umysi miodego Henryka, spotykamy w szkicu Z Puszoz_ BialoTwlesk,iej gdzie trzydziestokilkoletnl juz wdwczas Slenkiewicz, z iécie dziecinnym zapaiem mdwi: "Jestem w Bialowieskiej puszczy, o ktdrej prav.ill ml mdj dziad i ojciec, i bedç jutro widziaï zubry, ktdrych prawdopodobnie ani dziadek, ani ojciec nie widzieli.» 2 Sienkiewicz mial dvmnaécie lat, gdy rodzice jego przenleéli sl do Warsaawy. Tarn uczeszcza on do gimnazjum, 1 Stefan Demby, Henryk Sienkiewicz. m Tygodnlku Ilustrowanym. n.10, 1900, str H.Sienkiewicz, Z Puszczy Bialpwieskiej f Warszawa, nakiadem Tygodnika Ilustrowanego, 1899, str. 126.

13 hamx GEuGRAFICZNE ZÏCIA I TWORGZUSCI S1ENK1JWICZA 2 aie nie jest zbyt pilnym uczniem. Podczas pobytu Sienklewicza w Ragaz /Sauva j caria/, gdzie spotyka sie on ze swym amerykarlskim tiumaczem i wydawca, dziel, Jeremiaszem Curtln, autor Q.VLO Vadis otrzymuje telegram, ze syn jego jest pierv.'szym uczniem. Curtin za'-ytuje przy tej okazji o studia samego Sienkiewicza i przytacza odpowiedé: Oh I - odrzeki mi na to Sienkiewicz, -... nigdy nie byïem celuja,cym uczniem, ani w szkoiach pocza,tkowych, ani vu gimnazjum. Byiem czem innem zajety - czytalem powlesel. W roku 1871 Sienkievaicz ukonczyi studia uniwersyteckie na wydziale filologiczno-historycznym vu Warszawie. W tym czasie pisze pierwsze artykuly w czasopismach, ktdre podpisuje pseudonimem LItwosa /moze to byé aluzja do jego litewskiego pochodzenia/, Pierwsze utwory tego okresu, Humoreski z Teki Worszylly. humoreska Dwle Drogi i powieéc Ha Marne, nie viiproibadzaja, elenmtdw geograf icznych i niczym nie zapowiadaja. List6_. W 1874 roku po raz pierwszy wyjechal Sienkiewicz na Zachdd. Przez Berlin, Koloniç, Bruksel jedzie do Ostendy na miesieczny pobyt, zwiedza tez wdwczas Paryz. 0 tej podrdzy dowiadujemy sif nieco szczegdldw z listdw Sienkiewicza do znajomych. "Jechaliémy - pisze - dalej krajem rdvraym, plaskim, jednostajnym", nastfpuja, opisy wrazerl z widzlanego po raz pierwszy Berlina, ktdry nie podoba sic Sienkiewiczowi, pare uwag o plçknie polozenia i architektury Kolonii, o Paryzu ktdry 3 Wiadyslaw Jablonoviskl, Henryk Sle.nkiewicz wérdd Oboyeh. nv Tygodnlku Ilustrowanym. 1900, str. 194.

14 RAID. GEwGruiFlCZNE ZïCIA I Tn.OuCZGSCI SIENKl'ÎJ.ICZA 3 przeszedl wszelkie... oczekivjania i VJ ktdrym autor widzial mndstwo rzeczy, a mndstwo do obejrzenia mu pozostaje, to tez caly dzierl biega, zwiedza, ogla.da, przypatruje sie i stara kazdy szcz9gdl zanotowac dobrze VJ pamiçci. Ten llst prywatny jest zanowiedzla ListdvJ-dziel. Charakteryzuje on zdolnosci obserwacyjne krajobrazdw pasjç Sienkiewicza do poznawania i to dk^ladnego rdznych aspektdw povvierzchni ziemi. Zamilowanie to znajduje oraz satysfakcjç dwa lata pd niej, VJ podrdzy Sienkiewicza do Ameryki. Wyjezdza w 1876 r. a o sv/oim wyjezdzie pisze: Lecz gdyby... ktoé ->->rzyszedi do mnie VJ lutym i rzeki mi, ze przy korïcu ma#ea przejade Niemcy, Francje, cala, dlugosd Anglii; ze przepiyne na vuiosne burzliwy Atlantyk, a nastçpnie, jak ptak na skrzydlach, przelecç niezmierzone przestrzenie wielkiej kolei od Nevu Yorku do San- Francisco i strz^sne proch z obuwia mego na brzegach Oceanu Spokojnego, temu odr-zeklbym bez wahania: 5 - Przyjacielu l.'.v zmysly twoje nie sa. z tego éwiata. Humor, radoéé i mlodzienczy zapai przebija VJ tych siovjach, aie bo tez towarzyszyiy one SienkievJiczowi w tej istotnie v.'ielkiej podrdzy. Listy z Podrdzy daja. v.iele materiaîu,czy to w formie poéredniej czy bezpoéredniej, do spostrzezeri o zyciu autora v cia,gu dwu lat jego pobytu na kontynencie amerykaiiskim. Daja rdwniez obraz jego zainteresowarl i poszczegolnych etapdv; drogi. Przesledimy te podrdz z pomoca. mapki, fig.l. 4 Cj'towane przez Stefana Papée, Walka Sienkiewicza o Ziemie Zachodnie, Poznan, Instytut Zachodni, 1947,str H.Sienkievjlcz, Listy z Podrdzy. vjstçp, Warszawa, nakl. Tygodnika Ilustrowanego, 1899, str.5-6.

15 - a Podroz Prtmitr Podroz Dtuxitme pitrwtzo voyogt dru go voyogt fig.l Pozoeuropej skie podroze Sienkiewiczo Les voyoges de Sienkiewicz PHOTO, NOHO

16 RAMX GEOGRAFICZNE ZYCIA I TWORCZOSCI SIENKIEWICZA 4 Z Warszawy udaje sie Sienklewicz do Berlina, zatrzymuje sic krdtko, miasto juz zna. Rdwnie krdtki, gdzie kilkogodzinny pobyt w Kolonii jest dla Sienkiewlcza artystycznym przezyciem i okazjg, do odévjiezenia obrazdw sytuacyjnych i architektonicznyoh. Pobyt YI zna j orne j Brukseli zapelnia zwiedzanle ulubionych mie j se, observuacje nad zyciem i charakterem miasta i narodu. Dalsza droga wiedzie Sienkiewicza przez Pikardiç, ktdr. obserwuje z okna vnagonu, a ktdrej krajobrazy i aspekty ekonomiczne moze pordwnad z przebytymi krainami Calais i Douvre âaja. obraz wybrzezy vu burzliwym czasie /marzee/ kanalu la Manche. Belgii. przebytego Na dluzszy czas zatrzymuje sic autor Listdw VJ Londynie, ktdry przebiega vue wszystkich kierunkach i stara poznad wszechstronnie. Droga kolej^, do Liverpoolu pozwala na sie observjowanie krajobrazdw wyspy. Z Liverpoolu, przez Queenston wyplywa obserwacja oceanu, zyvuy udzial VJ zyciu na statku tak Sienkieiaicz na océan na jednym z nggpotçzniejszych parow- 7 cdv» linii "White Star", "Germanicus". Radoéé z podrdzy, absorbuj. Sienkiewicza, ze chyba z tego wzglçdu cala, drogç przebywa w doskonalej formie - unikaja.c morskich niemniej, z radoécla, obserwuje vjynurzaja,cy sie na horyzoncie la,d - cel swej vjypravjy. doleglivjoéci, New York, jakkolwiek interesuje bardzo Sienklewicz a jako zupeinie odrebny typ miasta pod vjzgledem ekonomiczpym, mozaiki.ras, rozplanowania, zatrzymuje go tylko 6 H.Sienklevjicz, Listy z Podrdzy. Pobyt VJ Londynie i Podrdz do Liverpola /sic/, str% str H «sieriki ewlcz, Listy z Podrdzy. Z Oceanu.

17 RAM'l G.iUGRAFlGZNK ZÏGIA I TWURGZOSCI SIENKIEWIGZA 5 pied dni, gdyz niecierpliwoéd poznania dalekiego Zachodu. popycha autora Przez Stepy do Podrdz "Koleja. Dwdch Oceandvj" jest pasmem wciai zmiennych vjrazeri. Przerywa j, Sienklewicz sllnych, kilkakrotnie by p^&okiadniej poznaé najciekawsze punkty. Wysiada przy 9 Suspension-Bridge dla obejrzenia Niagary, w Détroit o ktd- 10 rym autor wiedzial z geografii tylko tyle ze istnieje, w Chicago. Prze jezdzaja,c przez Ogden, nledaleko Salt-Lake- City, Sienkiewicz chce koniecznie zwiedzic tç stolicç Marmondw, aie droga zasypana éniegiem nie pozwala na t wyprawe. Zreszt% sniegi przecinaja, komunikacjç w Gdrach Skalistych i Sienkiewicz tak prggnacy ujrzed Kaliforni zostaje zatrzymany z caiym transportera kolejowym na nçdznej gdrskiej stacyjce Tugno, gdzie spedza przymusowo, tym razemç pied dni, az do czasu oczyszczenia przez olbrzymie plugi, drogi. 11 dalszej Z San Francisco i Sacramento, za.dny poznania kraju autor Orsa, przerzuca sie o cale setki mil dalej. Okretem przejezdza przestrzeii dziela.ca. go od Los Angelos. Nie ogranicza si do krdtkich wycieczek i pobytdw w nowoczesnych hotelach wielkich miast. Zapuszcza sie w gi%b kraju. Zyje w uroczej Anaheimskiéj dollnie w poiudniowej Kalifornii. Bujne zycie roélinne i zwierzçce opisuje w swych Szkicach str H. Sienkiewicz, op. cit.. Koleja, Dwdoh Oceandw. 9 H.Sienkiewicz, op.cit.. str id., str id., str

18 RAM1 GjiUGRAFICZNE ZYCIA I TwURCZUSCI tjienkï_.*icza 6 Amerykariskich; na tle tej sielanki widzimy jak literat warszawski, "siawny zreszta. pudiarz" 12, bla.dzl po kaktusowych zaroélach piosza.c ptactwo, aie ".:.. rzadko bywa snrawca jaklegoé nieszczeécia, aie za to napfdzi czçstokrod takiego strachu, ze niech Bdg broni, tembardziej, ze nie wiedzled, jak sie go ustrzedz i gdzie jest, a gdzie go niema - wldczy sie bowiem po calych dniach po polach, winnicach.. krzakach: siowem, gdzie go nie posial, tam wzrasta". Ten literat warszawski pisze dalej o sobie: "Przedewszystkiem jednak muszç was uprzedzid, ze mam cygaiiska. dusze i nigdzie nie mogç zagrzad diugo miejsca. Nie uwierzycie, jak mi bylo dobrze w dolinie Anaheimskiej, w tym prawdziwym raju na ziemi..." A jednak znudzila w-iilkiego podrdznika ta sielanka, pojechal do Anaheim-Landing, odlegiego o 15 mil, aie kontrastowo rdznego. Jest to osada rybacka na pustynnym wybrzezu Oceanu Spokojnego. Tam pedzi zycie w warunkach bardzo prymitywnych, bia.dza.c po piaszczystych zalewach, przypatruja.c sif caiymi godzinami zyciu zwierza.t morskich, to zndw roélinom morskim przez fale wyrzucanym. 15 Max, Wlasciciel jedynego w osadzie szynku, zapelnia wieczory Sienkiewicza opowiadaniami o swym awanturniczym zyciu. Jedna z tych rozmdw zahacza o rysuja.ce sic na horyzoncie dzikie gdry Santa Lucia, San Bernardino i Santa Ana. 12 H.Sienkiewicz, Szkice, Amerykartskie. str H.Sienkiewicz, Listy z Podrdzy. Szkice Ame.rykaîîskle, str id., str id., str. 32.

19 RAM1 GEOGRAFICZNJi ZxCIA I TrfuRCZuSGI SIBNKIIL'JIOZA 7 To wystarcza by sprowokowad zaclekawienie Sienkiewicza, ktdrego na't\sepnie widzimy da.za.cego konno przez step I dzikie kaniony, w towarzystwie Maxa, do jednego z traperow, mieszkaj^cych samotnie w glfbi tych gdr. W gdrach Santa-Ana Sienkiewicz spedza pare mies ifcy, dziela,c namiot i trudy "Robinsona", czyli owego samotnego trapera. Pobyt ten opisuje w VIII, IX i X ze Szkicdw Amerykanskich. Prymitywny ten byt na tle pysznej natury kallfornijskich gdr nie mfczyl bynajmniej Sienkiewlcza,jak sam wyznaje: "Po niejakim czasie wspdlnego pozycia, zaproponowal mi Dzek, abym z nim zostai na zawsze... W lesie zyje sif spokojnie - zostart. Byla jedna mala chwila, w ktdrej ta ta pokusa uémiechnela mi sif i oczarowala mnie, jak lesna Dziwozona. Nie nfciio mnie przyszie dziedziczenie... Kraj tam wokoio pusty, ziemia niczyja, moglem wifc tak jak kazdy brad jej wif ce j, nizbym zdoiai obrobid. Alem znajdowai urok w tej sielance i w zyciu z natura., i w tym porcie tak cichym... po niejakim czasie ponfta zbladla. Nieznane mi jeszcze morza, la-dy i ludy, szlahhetny zawdd podrdznika,... wreszcie przyszla chwila powrotu, w ktdrej strza,snf z obuwia obcy pyi u progu ojczyzny: wszystko to przemdwiio daleko silniej. Wifc po jiedziaiem Dzekowi, ze jak ptakiem przy/leciaiem w te gdry, tak ptakiem z nich odlecf" Po szeéciu miesia.cach pobytu w Kalifornii, autor Szkicdw opuszcza gdry i udaje sif w drogf powrotna, do San Francisco, tym razem éwiezo ukonczona. koleja, biegna.ca, przez érodek pustynnych obszardw Kalifornii. Nfci go poznanie tej pustyni, przerywa wi c podrdz na kilka dni I zapuszcza sif w glucha, i ponura. pustynif Mehav.,! Co "blada twarz" chce robid na Mehqve?", pyta zdumiony Indianin, ktdrego Sienkiewicz chce wzia.6 za przewodnika. "Chef ja widzied", brzmi charakterystyczna odpowiedz 16 H. Sienkiewicz, Szkice Amerykariskie rlist viii, str. 13-,133.

20 RAMx GEOGRAFICZNE ZÏClA I TuORCZuSGI SIENKIEVI/ICZA 8 autora. 17 Czytelnicy musza ocenic przychylnie tf ciekawoéd, ktdra w rezultacie dala im karty Xl-go Szkicu Amervkariskiego. Wracaja.c z dwuletniej podrdzy amerykarîsklej, Sienkiewicz zwiedza Francjf i Wiochy. Mieszka czfécia^ w Warszawie, czçéciç. zagranica.. W 1884 r; wychodzi Trylogia. w Warszawie, Meranie, San-Remo, Reichenhallu. Trylogii. Sienkiewicz wyjàdza do 7. r îoch, 19 w rok pdzniej - do Hiszpanii. "Wyjezd^ajac ze Stambulu do Aten, na pisana Po naplsaniu Konstantynopola,Aten, francuskim statku Damai,,tJ, podziwia Sienkiewicz widok Konstantynopola od strony morza^, dalej wybrzeza morza Marmara, 22 Dardaneldw gardziel, wreszcie TDO przebyciu morza Egejskiego, ktdrego kazda viyspa przywodzi na myél mitologiczne cienie, wysiada w Pireusie i przez Attycka. rdwninf dojezdza do Aten, ktdre sa. tak blisko Pireusu^ ze wielu turystdw zwiedza je w cia-gu szeéciu godzin - "tembardziej miaiem czas i moznoéd nie do naukowych badan, aie do dokîadnego oglaxiania, bawiac 24 przeszio trzy tygodnie w samych Atenach", dodaje autor Wycleczki do Aten. 17 H.Sienkiewicz, Szkice Amerykariskie, tom VI PJLsm, str Stefan Demby, opidt.. str id., str Henryk Sienkiewicz, Wy.cieczka do Aten. str id., str id., str id,, str. 236 :84 id., str. 250

21 RAMÏ GEOGRAFICZNS ZiCIA I IVJUKGZUSCI SIiSNKIEWICZA 9 W tym rdwniez czasie, nodczas nobytdw w Polsce,Sienkiewicz poznaje zaka.tki swego kraju rodzinnego. W pocza.tku tego rozdzialu wzmiankowana juz byla jego wycieczka do Puszczy Biaiowieskiej, gdzie niejednokrotnie zdaje mu sif ze 5 jest w Ameryce'", a specjalnie dla celdw tej wycieczki zbudowany wdz przywodzi mu na myél "... owe "okrfty za.ce po pustkowiach Nebraski lub Wyomingu". Na podrdzach, na pracy dziennikarskiej i stepu",kra.- literackiej mijaja. lata do do 1891r., gdy niestrudzony wfdrowiec po przestrzeniach globu ziemskiego, wybiera sif w nowa., daleka. drogf. "Po raz pierwszy w zyciu mialem zobaczyc Egipt i Afrykf" 27 woia z zapaiem na widok wynurzaja.cego sif z morza ra-bka ziemi af rykaiiskiej. Obwial go zndw "wiatr wielkich, egzoty-?8 nych podrdzy" Sienkiewicz zwiedza Egipt, wçdruje przez Morze Czer- -tfone, odbyva chrzest rdwnikowy 29, zawija do Zanzibaru. Tropikalny Zanzibar^wystarcza na zaspokojenie chfci poznania Afryki i Sienkiewicz udaje sif do Bagamajo, a stamta-d wyprawia sif z karawana, murzyriska. w gïal> czarnego 1^-du, mifdzy rzeka- 30 mi Wami i Kingani, az do gdr M'Pojagwe /fig.l/. Zblizaja,ca sif pora deszczowa oraz cifzka febra 31 zmuszaja. Sienkiewicza do przyépieszenia powrotu do Europy. W drodze powrotnej, autor W.alkl Bykdw wfdruje ponownie po Hiszpanii, Francji i Wioszech str Henryk Sienkiewicz, Z Puszczy Bialowieskie_.i. 26 id., str Henryk Sienkiewicz, Listy z Afryki, str Id., str id., str id., rbz-dzialy xiii-xxii. 31 id., str Stafar^-noTnTvy, Op. cit.. str

22 xuuia G^oGiwFIOZNE ZiOlA I T\»uriCZOSCI SIENKIEWICZ A 10 Pdéniej Sienkiewicz ustala tryb zycia, jezeli cingle przenoszenie sif z miejsca na miejsce mozna nazwad ustaleniem, v* Wenecji spfdza zwykle caiy wrzesieri, twierdzi ze morskie przeczy tez,ze osobiécie woli A'enecjf niz Abazjf i ze chc^c poznad jej cuda, trzeba w niej koniecznie pomtteszkad czas jakié. Czféd roku pozostaje Sienkiewicz w Paryzu, a éciélej w Parc St. Maur nad Marna,, gdzie kolega szkolny I przyjaciel jego, AbaKanowicz ma étala, s,oja. siedzibf ; w letniej ka,piele na Lido doskonale robia, jego dzieciom, bez pordwnania lepiej niz morze pdinocne Bretanii lub Belgii, 33 nie siedzibie Abafaanovicza, na skalistej wysepce przy wybrzezu Bretanii w Ploumanach, autor Krzyzakdw bywa rdwniez co rok. 35 Po lipcu spfdzonym VJ Ploumanach, Sienkievicz jezdzi na sierpieri do Zakopanego, odwiedza je rdwniez zima. I tak czfsto tam go widuja., ze Hoesick konstatuje: "Jak w swoim czasie nie mozna sobie bylo wyobrazid Zakopanego bez Chaiubiriskiego, tak dzié posiada ono wtedy swdj wlaéciwy charakter, kiedy sif na jego tle spotyka Slenkiewi-,,36 cza" Sienkiewicza widujemy rdwniez na tle Szwajcarii, gdzie spotkanie z nim opisuje Jeremiasz Curtin 37, na Rivierze francuskiej 1 wloskiej, w Wenecji, Neapolu, Rzymie, w Ostendzie, Brukseli, Paryzu i Barcelonie. str Ferdynand Hoesick, TJ Henryka Sienkieuicza loc.s. cit. 35 ld., str loc. cit. 37 Stefan Jabionowskl, Sienkiewicz wérdd Obcych, str

23 R vil GL.uGnAFlCZN.ti ZxClA I 'i 1 '.. UILUZUSGI Si ^NKlti'./ICZA 11 Fig^2 ilnstruje,wyraziéciej niz siowa, znane I ulubione, lub odwiedzane przez Slenkiewicza tereny europejskie, podobnie jak flg.l dawala ilustracjf jego pozaeuropejskich wf drdwek. Zakoriczeniem tego t>rzegla.du zycia autora z punktu widzenia rozmieszczenia geograf icznego niech bfda. slowa samego autora jvspomnieri. Wrazéri i Listdw : "m w zyciu spotkaîem sif ze slynnym poeta, czesklm Vrchlickim. Bylo to w pdzna rzo noc, na praskim Przykopie, przy ksifzycu"'. Pdzniej, w poezjach Vrchlickiego, natrafil Sienkiewicz na zwrot do siebie, écho tego spotkania: 'Tys jest jak oblok,... ktdry wiatr nosi po szerokim swiecie, a ja, jak czeska chata, patrzaca okienkami na zawsze jednaki widnokr g" I tu Sienkiewicz dodaje: "... istotnie jestem jak oblok, ktdry uiatr nosi, czasem az do umfczenia. Ostatnim 39 razem pfdzil mnie nad ïjiochami", a my dodajmy z perspektywy czasu, ze v.icher ten, ktdry mial zrddio w sercu vjielkiego pisarza i podrdznika, nie przestai gnad go jak oblok ponad stepami czarnomorskimi, jarami Dniestru, ponad Polska. i Kalifornijska puszczy, nad pustyniami i lasem tropikalnym, ponad kamienista Attyka. i blogoslawl onymi wybrzezami Franc ji i Wïoch, ponad ojczystymi Tatrami i nad Alpami, az do Szwajcarskich dziedzin, gdzie w Vevey, wielki wfdrowiec zakoriczyl ziemskie podrdze /1916 r./. Zycie Sienkiewicza dalo mu moznoéd poznania rozleglych obszard'-' ziemi, zaobserv.owania zardwno rzezby tych obsz&rdw, jak i zjavisk rozgrywaj^cego sif na nich zycia. 38 Henryk Sienkiewicz, Z. Wraz.eri 'ivloskich. str loc. cit.

24 p -",4 '1 r- Tertny *w)l«plt mont Si*nfei««l«o*l Terrain* fomihtri b Sunkitwfes M'tjict tiroditmo Lieu de nolitonc H-ciice i0ofiu ^*~<" t»- >- -r* L.iu de «ici» Mitjwe pobyt 6» Lttui dte eé-ovr* b*wk-_l ^ fcrl.q _ P<HI» M'«iea Ln«t pr»j«id6w -le» pauogtt Qropice pdhtycint po l-tj «Jutt -i«tot0*«i frorrtijrt» die p«yt «prit la 1-e 1 mendiait \ vi, 0 V /- - ^ ^ '19 2 Romy geogroficzne zycio icnkiewiczo w Euro pu Cadres géographiques de s vie de Sienkiewici

25 KAiwi. G.iGGRAFICZI".î- ZIGÏii I T/:inCZlbC± bl^i Kï- ICZA 12 Ten kontakt z elementami geograficznymi spowodowal przeniknifcie ich do tv;drczoéci literackiej autora Listdw. Czy Sienkiev.-icz podrdzuj.c,sy/iadomie szukai materialu dla swych utwordw? Musinr na to pytanie odpowiedzied negatywnle. Benson, roztrz^saja-c kwestif podrdzy, twierdzi, ze sa. one potrzeba umyslu i serca ludzkiego; za spokojeniem felodu poznania i -rzestrzeni; vjynikaja z rotrzeby ksztaicenia sif, aie rdwniez daja moznoéd oceny codziennosci i ciszy wlasnego otoczenia; wreszcie, TDOzwalajac zanurzad w rdzne atmosfery i srodowiska, daja. odnoczynek intelektualny I dopingujç, wysiîek literacko-twdrczy. 4o Ta ocena znaczenia podrdzy wydaje sif stosowad wprost do SIenkie*.icza. Ten, kto sam o sobie mdwi ze ma cygariska. duszf, ze nigdzie miejsca zagrzad nie moze, jest podrdznikiem z zamilowania, z potrzeby dusznej. Zamiiowanie to wyrobilo sif sif wczeénie, H wplynfly na jego rozwdj dv.a czynniki: dzieclristvo spfdzone wérdd rozlegiych 1 otviartych p-zastrzeni Podlasia, wojewddztwa radomskiego i stanislawo-.vskiego, oraz pochlaniana przez Sienkiewicza od najmiodssych lat lektura. Kolega szkolny Sienkiewicza przytacza jego charakterystyczna. wypowiedi: "Najwifkszy wplyw \.yv;arlo na mnie to, 41 ;ie cale dzieclristvo spfdzilem na wsi" i v; dalszym cla,gu mdwi Sienkiewicz o znalezionym na strjchu k.:frze ksiazek, 42 na ktdrych prao.ie uczy sif czytad. Prawda, ze lata dziecinne, spfdzone na v.si, mialy rdznorodne v.piywy. 40 A.Benson, Travel w Ht.Large. Londyn, Smith-Slder, 1908, str F.Hoesick, U Henryka Sienkieviic.za, Tygodnlk Ilustrowany. No. 10, 1900, str loc. cit.

26 RAM-L GJûGraiFIGz,Lû ZlCLa I T;;^riCZC5CI bj-jiik-u*. ±UZA 13 Pdéniejsze nowele spoieczne moglyby byc przykladem. Prawda. jest rdwniez, ze owe ksia.zki na ktdrych Sienkievicz uczyi sif czytad, byli to pisarze XVI i XVII v.'ieku: Rej, Kochanowski, Skarga, oraz - Homer i Szekspir. Niemniej faktem pozostaje, ze wplyw wsi byl wplywem krajobrazu i pr-estrzeni, lèktura rozbudzila za-dzf wiedzy wogdle, dala pierr;szy kontakt Sienkiewicza z opowiadaniami podrdzy /Homer ; Szekspir/, z odtwarzaniem obrazdw przyrbdy /Kochanowski/, pchnfla na drogf poszukiv.ania ksia.zek, a wérdd nich nia ostatnie miejsce zajmowaly opisy i opowiesci podrdznicze. Swiadectwem slusznosci powyzszych t.vierdzeri sa, s lova Sienkiewicza, wypowiedziane \ momencie, gdy autor po raz pierwszy znajduje sif VJ zupelnej dzicz; gdr Kalifornii, Santa-Ana. "... odechcialo mi sif spad i jesd, a n^tomi^st rozmyélaiem tylko, ze najdawniejsze marzenia moje z lat dziecinnych zmienily sif w rzeczywistoéd. Za.-sze marzyiem o tem abym kiedykolwiek *< zyciu mdgi ujrzed owe kraje bezludne, jeszcze, w ktdrych notfzne siiy natury, niepohamowane rfka. ludzka i rozbujaîe,z'ja..1 1: chca, tworza co chca i panuja. absolutnie... snojrzec tvarza w tvarz, oczyma w oczy naturze zupeinie pierwotnej, -.".'edrzec sif v; giçbie dziewiczych lasdw i stepdw opisywanych r r-zez Coopéra,byl to i deal^szczfscia, do ktdrego \-zdychalem v ukryciu oddawna" Ze Sienkiewicz byl z zamilov.ania podrdznikiem, ze gîdd poznania i przestrzeni byl gldwnym po\,odem jego vfdrdwek przez cale zycie, na to mamy wiele dowoddw ; prdcz przytoczonych sidw, niejednokrotnie, przy kazdej no.jej podrdzy, w wypowiedziach Sienkiewicza brzmi ten sam zapal I radosd. 43 Henryk Sienklewicz, Listy z Podrdzy. Szkice Amerykariskie, str

27 RAMY G-.GGrUFICZK^ ZiOl.i I Tt.^RCZuSoi ui.!_.icla 14 I wdwczas gdy obwiaî go wiatr ggzotycznych podrdzy na statku < 4 "Ravenna ", zblizajacym sif do brzegdw afrykarlskich i kiedy ukazywala sif mu pûstynia jako temu "ktdry ja bardzo pragna.1 vjidzieé" 45, w czasie bîa.dzenia po okolicach Aten I po puszczy Blaîowiesklej. Nie mozemy rdwniez zadominad, ie Sienkiewicz b^l zamiîowanym mysliwym. Nie rozstaje sif Z Q strzelba. w Ameryce ni w Afryce. Poluje na r>tactwo stepd.- kalifornijskich, jelenie gdr Santa-Ana. Bierze udziai w polovaniu na niebezpiecznego "gryili" amerykariskiego 4ô, strzela krokodyle i hipopotamy w Kingani i Wami. Trofea myéliv.?kie zdobia gabinet 47 pracy Sienkiewicza i zaciekawiajg. odv iedza jacych go kolefedw. Zamiiowania mysliwego byîy jednym wlfcej przyczynkiem do zblizenia SIenklev\lcza do natury, one rdv.nie. daîy narodziny nie jednego opisu rdznych obrzardv». Sienkiewicz podrdzny, myéliwy, nie pizestaje byd jednak w podejsciu t wym do podrdzy, literatem. W Listach i-isze: "Gdym pomyélal, Iz bfdf pierwsz^m z Polakdw, ktdry z naocznych wrazeri opisze wielka kolej dwdch oceandw, myél ta tyle nadaîa energii i poô^iechu moim czynnosciom, ze juz piatego dnia po przybyciuodo New Yorku, znalazîem sif... na zachodnim dworcu". na u 1 Rozwazaja.c nastfpny runkt poruszony przez Bensona jego analizie z,dzy -podrdzy, a zastosowany nrzez nas do kariski. 44 Henryk Sienkiewicz, Listy z Af.ryki. str. i. 45 id., str Henryk Sienkiewicz.Listy z Podrdzy f Szkic Amery- 47 Ferdynand Hoesick, U Henryka Sienkievicza.str Henryk Sienkiewicz, Listy z Podrdzy. Kole.ia Dwdch Oceandw. str.7.

28 RAMY G_0GAAPICZNJ3 ZiClA I IwuRCZ^CI SIJJSKIÏ.ICZA 15 Sienkiewicza - pragnienie ksztalcenia sif, nie mozemy roz - dzielié osobowoéci Sienkiewicza podrdznika I literata. Sienkiewicz jako podrdznik i jako literat rragnie posiadania wyczerpuja.cych wiadcmosci w rdznych dziedzinach, a.\ifc i w dziedzinie geografii. Jako podrdznik pragnie wiedzy dla wiasnej satysfakcji; jako literat - dla jachowania oravdy naukowej w swych opisach. Z tych d"vdch wzglfddw, autor Listdw nie zaniedbuje zadnej okazji ksztalcenia sif. Pierwszym i najbardziej zasadniczym jego'nostucltem jest uzyskanie prawdziwego obrazu poznania i opisu, nrzez,-lasne, nao'czne doswladczenie. Dowodem tego jest sposdb zachowania sif Sienkiewicza we wszystkich podrdzach, poruszany jui, VJ tym rozdzlale. "Chef widzied", oto zasada. Sienkiewicz chce widzied by wledzied i aby dad w opisie obraz pravdziwy, nie taki jaki podaja. rdzne, liczne "Korest>ond_enc.l9l'.. f ktdre tym sîuszniej nazywaja sif wiasnemi, ze sif vjlasnymi rçkami na miejscu robia...", a ktdre przez to "sa... nader int i-rc-f,_ jacymi obja- 49 wami jasnov.idzenia". Tego i-odzaju dov. cirre diviny Sienkiev.'icza na temat zaocznych relacji llterackich sa usprav iedllw ione ze strony tego, ktdry podajac opir drobnego fragmantu,gdry, rzeki wawozu, drze 1 a lub zwîerzfcia, zardv.'no jck analizujg,c charakterystyczne cechy caiych regiond^ /stepdu, pustyni, obszardw zaludnionych lub dzlkich/ stosvje sif do zasady "z tego... na com wîeenymi patrzai oczyma mogf smialo twierdzid..." 50 Poza metoda. doéwiadczalna., Sienkiewicz podrdznik i literat, nie zaniedbuje lektury. Autor Trylogii nie jest geografem, nie ma ambicji geograficzno-navkowych, rzadko tez sifga 49 Henryk Sienkiewicz, Lis T.y z Podrdzy. Pobyt v. Londynie, str. 3. Aluzja do korespond^ncji pisanych z Londyru a fabrykowanych w Warszaviiie. /dop. aut./. 50 Henryk Si^nkiewicc, Listy z Podrdzy. Kol^b L-Jch Oceandw, str. 17.

29 RAMY G^UGRAFICZNE Z'XCIA I 1..'unCZObGl Z1JLIS^.ÏSJ.:ICZA 15 do podrfcznikdw z tej dziedziny. Nizej podana cytata sviadczy o lekklm podejéciu do brakdv. w tej wiedzy: "Jakkolwlek, vskutek stosunkdw îaczacych mnie z pewnym miodym tiumaczem geografii Guthego, wiadomosci moje geograficzne rdwnaja sif wiadomosciom przeciftnego trzecioklasisty, majacego przeciftna nadziejç promocji do klasy czwartej... " A jednak chwilami Sienkiewicz zaluje, ze "niedostateczna znajomoéd nauk przyrodzonych" nie po^vala mu na upo- 58~ rza.dkowanie swych ipostrzezeri".jesli Sienkievjics nie stara sif studiowad geografii w lekturze naukowej, niemniej korzysta z innego érddia: z opisd 1 -: geogrpficznych i literac - kich poznawanych krajdw. "W daleka drogf, do nieznanej ziemi..jbrai sif Litwos z tlumaczenlem polskim Amerlcan_Notes for General Circulation, by Charles Dickens... z zarysdv; Ameryki czerpal wiadomoéci co go tam czeka za oceanem". Ziozony febra.,autor W Pustyni i w Puszczy. czyta opis podrdzy w glab la.du afrykariskiego, jednego z misj ona - rzy, ktdry znal Afrykf "nie tylko jako misjonarz, aie jako 54 myéliwy I uczony geograf" ; mapkf,przœ tego misjonarza zro- 55 biona., Sienkiewicz zachowuje jako dokument i pami^tkf. 51 Henryk Sienkiewicz, Listy z Podrdzy. Koleja, Dwdch Oceandw. str Henryk Sienkiewicz, op. c it_., Szk: 1 ce Amerykariskie, str. 34. str Stefan Papée, Sienkiewicz Wlelkl czy Maly. 54 Henryk Sienkiewicz, Listy z Afryki. str. ^ loo» cit.

30 1-uuviX GjiuGhAFiCZNE ZzClA I TWORCZuiCl SI^ïKIil ICZA 16 Otdz o tym oplsie Sienkiewicz mdwi iz "pisanej tak barwnie, daja.cej czytelnikowl tak wypukly obraz kraju i ludzi, nie czytalem dawno, chod czytam mniej wlfcej v.szystko co sif pisze o krajach maio znanych". W innym miejscu cytuje Sien- 57 kiewicz ksiaieczkf j].abauta o Grecji. Jest to lekki i dowcipny reportaz z podrdzy. Wszystkie dostfpne nam irddîa informacji, czy sa nimi wypowiedzi Sienkiewioza, czy krytykdw lub v spdiczesnych 58 mu dziennlkarzy, potwierdzajg. fakt, ze Sienkievicz nie studiowai opracowari naukowych geograf icznych, natomiast czerpal wiadomosci z observ-acji wlasnej, a obser.vacjf tf rozszerzal i pogifblal lektur% opowladari z t>odrdzy, opisdw, reportazy i opracowari literaokich w ktdrych uwzglfdnione byly opisy krajdw. uzupelnieniem opisdw i observacjl Slenkievicza s. ustne relacje, chciwie przez autora Przez Stepy siuchane. Sienkiewicz uczy.if jezykdw, by tym leniej przeniknac* w zycie krajdw. Slucha wifc opowiadari nie tylko jak na przyklad literata wileriskiego, Juliana Harain, rodakdw, "ktdrego nazvisko utrwalii na kartach Latarnika. ktdremu... zaw - dzifczal opov iadanie o starym Skawiriskim", aie rdvniez opowladari Maxa w Anaheim-Landing, pionierdw daza.cych tym samym co Sienkiewicz poci.giem do Czarnych Gdr, Indian snotkanych blisko Omaha /z tymi ostatniml rozmawia nrzez Robinsona z gdr Santa-Ana itd. tiumacza/,dzeka- 56 H.Sienkievicz, Listy z Afryki. str H.Sienkiewicz, Wycieczka do Aten. str Hoesick, Jablonowski-j Demby. 59 H.Sienkiewicz, Ijisty z Podrdzy_.Szkice Amerykariskie. str J.Krzyzanov.'ski, Echa Kalifornii skie.... str H. Sienkiewicz, Listy z Podrdzy. Podrdz Koleja. Dydch Oceandw. str. 45.

31 RAIAY GÙOGRAFICZHE ZYCIA I i.grczv±>ci oisnki^..'lgz* 17 Czy barwne i zmienne panoramy, otaczaja.ce Sienkiewicza, pozwalaj% mu na ocenf codziennosci i ciszy.iasnego otoczenia, widokdw znanych i svojskich wlasnego kraju? Mlmo ze podrdze Sienkiewicza trwaj^. przez cale jego zycie, zawsze wraca autor Trylogii do kraju. Ma w Warszawie i w Zakopanym staie siedziby, stanowiace wyraz jego zamilowari, peine ksiazek, obrazdw, dziel sztuki, trofedw myéliwskich i drogich pisarzowi pamia,tek. Tam pracuje i zyje zyciem kraju, z nich wybiera sic w éwiat i do nlch powraca. Nie ulega przelotnej pokusie pozostania w Kalifornii. Z nad Pacyfiku, gdy zdrawle budzg, jego nostalgif do kraju, przelatuje chod myslg, do Polskl i pisze Szkice Wfglem. Ze slonecznego wybrzeza wioskiego obejmuje pamifciç. osniezone Tatry i pisze: "Neapol jest cudem dwiata, snem greckim", aie... "siedz^c w hall hotelowej na Plazza Umberto, rozmyslaiem o lesie zakopiariskim... i myôlaiem sobie, ze tego nie zasta.- pi ani Santa Lucla, ani przepyszny pidropusz 64 Wezuwjusza". Sienkiewicz nie byl typem obojftnego obserwatora ziemi i zycia na niej. Podkreéla sam ze w obserwacji istnieje "stosunek oczu i osobistej duszy do otaczaj^cego éwiata" Stosunek "oczu i osobistej duszy" Sienkiewicza do otaczaja.- cego swiata ma znaczenie dla nroporcji I tonu opisdw rdznych obszardw. Sienkiewicz czuje sif zardwno w domu na czarnomorskich stepach, jak nad Nilem. Aie obrazami Kalifornii zachwyoa sif jako podrdznik i miioénik natury, egzotytm Afryki 62 F.Hoesick, U Henryka Sienkiewicza. str H.Sienkiewicz, Zdrawie. 64 H.Sienkiewicz, Listy z Afrvki. str H.Sienkiev. Icz, Z r wrazeri wlosklch. str Publlsher Préface to Wlthout Dogma. str. IX.

32 RAwY GtiUGrtAFICZN^ ZYCI^ I Tj.^nG/^oCI SxZKLIJ.. ICZA 18 zadowala chfc poznania nowych krajobrazdw, we Francji podziwia Paryz i znajduje dobra. atmosferf do pracy, zato we ïïlo- 67 szech "niechybnie zostawii czféd duszy", cala zaé dusza kocha obszary ojczyste, co znajduje wyraz w jego siowach, aie gldwnie w proporcji i tonie odmalov.yvanych przez autora TryloRil. polsklch zlem. W stosunku Sienkiewicza do nodrdzy zostal do rozpatrzenla jeden jeszcze punkt. Oto autor Latarnika znajduje w nich najbardziej sprzyjaja.ca atmosferf pracy literackiej. Autor Q.uo Vadls. jak zawaza Jeremiasz Curtin, lvbi samotnosd, a przy tym nowoczesny komfort gfsto swobodf, zaludnionego hotelu. W taklch miejscach dobrze sif pracuje, to tez"sienkiewicz najwifcej pracuje w hotelach, poczav.szy od Los Angelos w Kalifornii, gdzie napisal Szkioe Weglem. az do hotelu w Nizzy, gdzie skoriczyl Q.uo Va dis". Aie v \ ynowiedzi Curtina jest tylko czféd siusznoéciç nie tylko hotele nowoczesne daja, Sienkiewicz owl atmosferf sprzyjajaca. intensywnej pracy. Zmiennodd otoozenia i dekoracji krajobrazowej dopinguje jego twdrczosc. Q ( uo Va dis bylo pisane w NIcei, w Bre - tanii i w Zakopanem, Trylogl.a w Warszawie, Meranie, St.Remo i Reichenhall, aie Sienkiewicz "cfey to pisze w Szwajcarii, 69 czy we Wloszech, lub we Francji", jednakowo sumiennie zamyka sif na godziny pracy ze stosami ksiaiek i "starych fo- 70 llaidv nlemieckich, laciriskich i polskich", ze szczelnie 71 zapelnionym notatniklem, ktdry go nigdy nie opuszcza 67 H.Sienkiewicz, Z wrazeri Wloskich. str Jablonowski, Henryk Sienkiewicz Wsrdd ûbçych. str loc. cit. 70 Ferdynand Hoesick, U Henryka Sienkiewicza. str. str H. Sienkiewicz, Listy..z Afryki. str. 508.

33 RAMY G^UGKiJ?ICZHi, ZX'CIA i i». CnCZ^ôuI il j.kxvï^.iczii 19 i pisze. Po godzinach nracy znajduje odroczynek w zwiedzaniu, obserwacji natury, myslistwie, w tym ".'szystkim co dad moze wci.z nowe otoczenie. Dla naszej tezy ciekavym jest snostrzezenie, ze érodowisko gédgraficzne, tlo kra jobrazowe, oddziaîyvmj^. na Sienkiewicza nie tylko bezpoérednio vchodza-c jako temat tlo utwordw, aie rdwniez poérednio, daja.c érodowisko v ktdrym krystalizuje sif myél pisarza. Najsilnlej zaznacza sif to w kontrastach tematdv. opracovjyv.'anych z otoczeniem w ktdrym sa pisane. Szkice_JVeffl,em. Hanla. Selim. powstaja v; Ameryce 72. W zamian - nowele amerykariskie pisane sa, v; Pois ce. Z wrazeri wlo.sk.lch po.jstaje "mifdzy jednym a drugim rozdzialem Polanieckich... trochf dla rozuroszenia tego smutku,ktdrym napelnia sif éwierkovy las zakopiai'ski w dni dlugie, a 73 szare i dzdzyste" Bogactwo elementdw geograf iczr.;> ch z ktdrymi autor Listdw zapoznal sif, stosunek podrdznego, myéliwego, literata i "stosunek osobistej krain i krajobrazdw, duszy " Sienkie.- icza do rdznych znalazi odz,'iercî edlenie v jego utworach. Liczne utwory zawierajace elementy geograficzne powstaly dosiownie na éladach vçdrdwek Sienkievicza. Znane i ukochane krajobrazy polskie zostaiy wprowadzone w bardzo szerokich ramaoh jako tlo Trylogll. Krzyzakdw i temat opowia - daiiia Z Puszczy Bialowieskiej. Jak wskazuje fig. 3 pravie caly obszar Polski w jej dawnych granicach, znalazi w nich odzwierciedlenie. Wiochy, dla ktdrych Siankievicz mial wiele sentymentu i ktdre dobrze znal, lub stanowia tlo Legiond.;. 1 ; Quo Va dis 72 "Wleczorami nisywaiem takze... ''Hanif i Selima", mova tez o Szklcach '..eglem. H.Sienkievicz.Listy z Podrdzy. tam 5 Pism. str H.Sienkiewicz, Z wrazeri vloskich. str. 25.

34 T - - Y b kàr J > / *-, )/ ' / LHI> Lit im PIÎ.» Li Oilug. Pan WorKylo.HI Oanilffl I Mlltitm fer II Flr it i«r II "» Kriytecy L«l Cfleyeliltt Tlhf.e14.ee Qreelce eelitreiee s I9IS Lu freerleree de ltl( W ilu, il HiilKMn ( f i g 3 Tereny okcyi > Y Sienkiewicia Le» Itrroms des ocl.ons d< oeuvres de Sienkumci (Emopt)

35 RAMY GjiOGRAFIGZHE ZYCIA I T..ORCZOSCI SI JÏNKIi..ICZri. 20 zawiera nie wlele elementdw geograficznych odnoénie Rzymu i trochf wladomoéci z tej dziedziny o Imperium Rzymskim czasdw Nerona /fig?,3/. Bogate w wladomoéci geograficzne jest natamlast opowiadanie Z wrazeri wloskich. Riviera francuska stanowi lekkie tlo nov.eli Na Jasnym Brzegu; Madryt - opowiadania Yvalka BYkdww Hiszpanil. Grecja - dédch pifknych drobiazgdw llterackich Na Ollmpie i Wyrok_Zeusa. Opis Aten i okolic, jak rdwniez Konstantynopola stanowi a t anow1 temat Wycieczki do Aten /fig.3/. Tematy amerykariskie obrazuje fig.4. Caioéd drogi Sienkiewicza z Warszavy do Kalifornii poludniowej znalazia odtworzenle literackie v Listach z Podrdzy. ziozonych z 3-ech czféci. Pierwsza obejmuje drogf przez Europf, Anglif, Océan do New ïorku; druga Koleja. pwdch Oceandw - odtwarza obrazy kontynentu od New Yorku do San Francisco, trzecia, Szklge Amery_kgriskl e. maluje Kalifornif. Refleksy literackie obszardw Ameryki znajdujemy tez w drobniejszych utworach. Za Chlebem, dramat emigranta-chlopa polskiego, rozgrywa sif w New Yorku, znanym Sienkiewiczowl i w Arkansas, gdzie Sienkiewicz nie byl, a znad mdgl jeâ^nie z opov.'ieéci traperdw, z opisdw i przez analogie krajobrazov;e z terenami zwiedzanymi osobiécie. Smutne dzleje LIlian Maris 1 kapitana Ralfa z Przez Stepy. wediug éwiadectwa autora, mialy mu byd opov.'iedziane przez przyjaciela kalifornijskiego, rodaka, kapitana R. Niemniej teren akcji tej noweli, z wyjatklem krdtkiego fragmentu pocz^tkowego nad dolna Kississipi, rozgrywa sif wzdluz obecnej kolei New York - San Francisco, a wifc na obszarze Sienkiewiczowi znanym z osobistych doéviadczeri. Latarnik. to rdwniez temat zaczfrpnlfty z opowiadai'- /fig.4/. Dzieje wodza "Czarnych Wfzdw", Sachem rozgrywaja sif

36 fig.4 Tereny okcyj dzier Sienkiewiczo Les terrains des actions des oeuvres de Sienkiewicz (Amérique)

37 RAMY G.OGRAFICZNJS ZYCI-* I TWcRCZCoCI SI _tfkienj.cza 21 w Texasie, to tez brak tam charakterystycznych opisdv; krajobrazu, natomiast poruszone sa. kwestie plemion Indyjskich, kwestie te znal Sienkiewicz, "na ove goraczkov.e patrzalem wlasnymi oezami", mdwi w Listach o walkach 74 z Bialymi. a stosunki,... Indian Wspomnlenia z Maripozy. Komedia Pomylek i Zdrawie - to opowiadania z terenu Kalifornii, podobnie jak nowela Orso ktdrej akeja odbywa sif w Anahelm 1 okolicy, w miejscach zamieszkiwanych i zwiedzanych przez Sienkiewicza. Tereny Afryki - figt*5. Podrdz do Afryki dala w wyniku dù>a tylko, aie ne dziela: Listy z Afryki i Y; Pustyni i w Puszczy. I tu, w nowell Za chlebem. dzieje Nelli i Stasia rozgrywaja tylko czféclowo na obszarach Sienkiewiczowi znanych I tu, braki doéwiadczenia wypeinid musiala analogia regionami, opowiadania i opisy podrdzy. obsze*- sif jak osobiécie. mifdzy Utwory Sienkiewicza zawierajace elementy geografiezne mozna sklasyfikowad na 4 grupy. Opowiadania z podrdzy snowodovane przez kontakt autora ze érodowiskami geograf icznymi, jak rdvniez tycl" érodowisk bezpoérednio odzwierciedlenie. Do tej grupy naleza.: Listy z Podrdzy. Listy z Afryki: drobniejsze opowiadania: Z puszczy Bia.lowiesk.iej. Wspomnienia z Maripozy. Zdra_ie_. Z wrazéri wlo.skl.oh. Wycieczka do Aten f Walka Bykdw w Hlszpanli. Druga, grupf stanowi rodzaj povieéci egzotycznej, w ktdrej akeja wia.ze sif nierozerwalnie z tlem. Ten rodzaj str H.Sienklewicz, Podrdz Kole.i^Dwdcja Oceandw,

HENRYK SIENKIEWICZ

HENRYK SIENKIEWICZ HENRYK SIENKIEWICZ 1846-1916 Wczesne lata Urodzony w Woli Okrzejskiej Rodzina zubożała szlachta Jeden z sześciorga dzieci Od 1861 roku w Warszawie Gimnazjum w Warszawie Posada guwernera Studia: medycyna

Bardziej szczegółowo

Henryk Sienkiewicz- życie i twórczość

Henryk Sienkiewicz- życie i twórczość Henryk Sienkiewicz- życie i twórczość ! Urodził się we wsi Wola Okrzejska w ziemi 1 maja mija 12 lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Był to bez wątpienia niezwykle ważny krok w historii kraju,

Bardziej szczegółowo

Klaudia Pyka Basia Biniek kl. Ia

Klaudia Pyka Basia Biniek kl. Ia Klaudia Pyka Basia Biniek kl. Ia Henryk Sienkiewicz, pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey) polski nowelista, powieściopisarz i publicysta pochodzenia tatarskiego.

Bardziej szczegółowo

KALENDARIUM SIENKIEWICZOWSKIE

KALENDARIUM SIENKIEWICZOWSKIE ROK PATRONA 2012/2013 KALENDARIUM SIENKIEWICZOWSKIE 1846 Dnia 5 maja w Woli Okrzejskiej na Podlasiu przychodzi na świat Henryk Adam Sienkiewicz, syn Józefa i Stefanii z Cieciszowskich. 1858 Nauka w gimnazjach.

Bardziej szczegółowo

Większość życia pisarz spędził w podróży. Sam o sobie pisał: "Szwendam się po świecie jak Marek po piekle."

Większość życia pisarz spędził w podróży. Sam o sobie pisał: Szwendam się po świecie jak Marek po piekle. Krótka biografia Henryk Sienkiewicz polski powieściopisarz i nowelista. Urodził się 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej. Studiował na wydziale filologiczno-historycznym w Szkole Głównej w Warszawie. Dzieła

Bardziej szczegółowo

Za chwilę otworzymy bramę, prowadzącą do świata literatury. Przybliżymy sylwetkę twórcy, którego imię i nazwisko znane jest na całym świecie.

Za chwilę otworzymy bramę, prowadzącą do świata literatury. Przybliżymy sylwetkę twórcy, którego imię i nazwisko znane jest na całym świecie. Za chwilę otworzymy bramę, prowadzącą do świata literatury. Przybliżymy sylwetkę twórcy, którego imię i nazwisko znane jest na całym świecie. Poznamy twórczość pisarza, który w 1905 roku otrzymał Nagrodę

Bardziej szczegółowo

- ROKIEM HENRYKA SIENKIEWICZA

- ROKIEM HENRYKA SIENKIEWICZA KALENDARIUM ROCZNIC ROK 2016 ogłoszono: - ROKIEM HENRYKA SIENKIEWICZA( w 100 rocznicę śmierci i 170 rocznicę urodzin), - ROKIEM JUBILEUSZU 1050 rocznicy Chrztu Polski, - ROKIEM FELIKSA NOWOWIEJSKIEGO (w

Bardziej szczegółowo

Opis i zakres czynności sprzątania obiektów Gdyńskiego Centrum Sportu

Opis i zakres czynności sprzątania obiektów Gdyńskiego Centrum Sportu O p i s i z a k r e s c z y n n o c is p r z» t a n i a o b i e k t ó w G d y s k i e g o C e n t r u m S p o r t u I S t a d i o n p i ł k a r s k i w G d y n i I A S p r z» t a n i e p r z e d m e c

Bardziej szczegółowo

Rozwiązywanie umów o pracę

Rozwiązywanie umów o pracę Ryszard Sadlik Rozwiązywanie umów o pracę instruktaż, wzory, przykłady Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdańsk 2012 Wstęp...7 Rozdział I Wy po wie dze nie umo wy o pra cę za war tej na

Bardziej szczegółowo

GAZETKA SZKOLNA NR 5 2013 R.

GAZETKA SZKOLNA NR 5 2013 R. GAZETKA SZKOLNA NR 5 2013 R. SZKOŁA PODSTAWOWA ZESPOŁU SZKÓŁ IM. HENRYKA SIENKIEWICZA W GRABOWCU W tym numerze: Nasz Patron 1 Kalendarium 2 Dlaczego Henryk Sienkiewicz? 3 Święto Patrona 4 Zloty Szkół 5

Bardziej szczegółowo

Słoń. (w języku angielskim: elephant; niemieckim: die Elefanten; francuskim: l'éléphant;)

Słoń. (w języku angielskim: elephant; niemieckim: die Elefanten; francuskim: l'éléphant;) Słoń (w języku angielskim: elephant; niemieckim: die Elefanten; francuskim: l'éléphant;) Obecnie żyją trzy gatunki słoni. Jest największym zwierzęciem żyjącym na lądzie. Najbardziej szczególnym elementem

Bardziej szczegółowo

LIFE+ Wisławarszawska.pl

LIFE+ Wisławarszawska.pl LIFE+ Wisławarszawska.pl RAPORT Z BADAŃ Projekt "Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej" otrzymał dofinansowanie z instrumentu

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna # Modlitwa nad darami " # # K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. lub... Któ

Bardziej szczegółowo

============================================================================

============================================================================ Mapa Polski i Niemiec na jednej p³ycie? Autor: brylant110-2010/08/07 12:55 witam, mam ma³y problem, poniewa je d ê czêsto do Niemiec i mape Polski mam na jednej p³ycie a mapê Niemiec na drugiej, trochê

Bardziej szczegółowo

Henryk Sienkiewicz życie i twórczość

Henryk Sienkiewicz życie i twórczość .. (nazwisko i imię).. (szkoła i klasa).. (adres domowy, telefon) Henryk Sienkiewicz życie i twórczość 1. Twórczość Sienkiewicza przypada na okres a. Oświecenia b. Romantyzmu c. Pozytywizmu d. Młodej Polski

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. Modlitwa nad darami... Któ - ry ży - e

Bardziej szczegółowo

KARTA PRACY nr 1. 1.Wypisz wymienione w tekście nr 1 elementy krajobrazu, które nie należą do przyrody: a.., b.., c...

KARTA PRACY nr 1. 1.Wypisz wymienione w tekście nr 1 elementy krajobrazu, które nie należą do przyrody: a.., b.., c... Badanie stopnia opanowania przez uczniów umiejętności opisanych w standardach wymagań egzaminacyjnych 1.1d, 1.3, 1.4 karty pracy i materiały pomocnicze. KARTA PRACY nr 1 1.Wypisz wymienione w tekście nr

Bardziej szczegółowo

WSZĘDZIE DOBRZE, ALE... W SZKOLE NAJLEPIEJ!!!

WSZĘDZIE DOBRZE, ALE... W SZKOLE NAJLEPIEJ!!! GAZETKA SZKOLNA Szkoła Podstawowa Im Mikołaja Kopernika Chorzelów 316 Chorzelów http://www.spchorzelow.pl/ Numer 1 WRZESIEŃ 2009 WSZĘDZIE DOBRZE, ALE... W SZKOLE NAJLEPIEJ!!! CO WARTO PRZECZYTAĆ W GAZETCE?

Bardziej szczegółowo

Henryk Sienkiewicz. W odpowiednie miejsca w krzyżówce wpisz odpowiedzi

Henryk Sienkiewicz. W odpowiednie miejsca w krzyżówce wpisz odpowiedzi Henryk Sienkiewicz W odpowiednie miejsca w krzyżówce wpisz odpowiedzi 1. Nowela, (1876r.), która przedstawia historię miłości dwóch mężczyzn zakochanych w jednej kobiecie. 2. Nowela napisana po powrocie

Bardziej szczegółowo

Konkurs Z atlasem przez świat II etap finał

Konkurs Z atlasem przez świat II etap finał Konkurs Z atlasem przez świat II etap finał... Data Liczba punktów.. Imię i nazwisko.. Klasa Ocena Gratulacje! Zakwalifikowałeś się do II etapu konkursu Z atlasem przez świat. Masz przed sobą test, który

Bardziej szczegółowo

Badania naukowe potwierdzają, że wierność w związku została uznana jako jedna z najważniejszych cech naszej drugiej połówki. Jednym z większych

Badania naukowe potwierdzają, że wierność w związku została uznana jako jedna z najważniejszych cech naszej drugiej połówki. Jednym z większych Badania naukowe potwierdzają, że wierność w związku została uznana jako jedna z najważniejszych cech naszej drugiej połówki. Jednym z większych ciosów jaki może nas spotkać w związku z dugą osobą jest

Bardziej szczegółowo

Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum

Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum Kryteria oceniania historia kl. I Ocena dopuszczająca. Poziom wymagań konieczny. - zna pojęcia źródło historyczne, era, zlokalizuje na

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PLASTYKI DLA KLASY I GIMNAZJUM

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PLASTYKI DLA KLASY I GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PLASTYKI DLA KLASY I GIMNAZJUM KRYTERIA WYPOWIEDZI ARTYSTYCZNEJ 1. Dopuszczający nieprawidłowe wykonanie, odbiegające od głównego tematu, brak logiki, nieprawidłowy dobór kompozycji,

Bardziej szczegółowo

Egzamin klasyfikacyjny z geografii Gimnazjum klasa III

Egzamin klasyfikacyjny z geografii Gimnazjum klasa III Egzamin klasyfikacyjny z geografii Gimnazjum klasa III część pisemna czas trwania części pisemnej egzaminu: 60 minut Zadanie 1 ( 0-2) Uzupełnij zdania podanymi terminami (jest ich więcej): Atlantycki,

Bardziej szczegółowo

Spis elementów multimedialnych zawartych w multibooku (cz. 2)

Spis elementów multimedialnych zawartych w multibooku (cz. 2) 6 Spis elementów multimedialnych zawartych w multibooku (cz. 2) Pokazy prezentują dodatkowe zdjęcia i informacje wzbogacające treść lekcji służą utrwalaniu wiedzy i umiejętności poszerzają wiedzę i rozbudzają

Bardziej szczegółowo

1. Formułuje krótkie wypowiedzi ze zdań prostych w większości poprawnie zbudowanych na tematy bliskie uczniowi, związane z ilustracjami.

1. Formułuje krótkie wypowiedzi ze zdań prostych w większości poprawnie zbudowanych na tematy bliskie uczniowi, związane z ilustracjami. UMIEJĘTOŚCI WSPANIALE BARDZO DOBRZE DOBRZE PRACUJ WIĘCEJ JESZCZE NIE POTRAFISZ 1 2 3 4 5 6 MÓWIENIE 1.Samodzielnie bogatym słownictwem, wypowiada się na temat treści literackiego, określa jego nastrój,

Bardziej szczegółowo

Treetops 2 Kryteria oceny

Treetops 2 Kryteria oceny Treetops 2 Kryteria oceny UNIT 1 In the town CEL KSZTAŁCENIA WG NOWEJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ OCENA BARDZO DOBRA DOBRA DOSTATECZNA DOPUSZCZAJĄCA Mówienie i reagowanie ustne Uczeń wypowiada się na temat oznak

Bardziej szczegółowo

I półrocze Roku szkolnego 2018/2019

I półrocze Roku szkolnego 2018/2019 English Class A1, rozdział 1: Family and friends I półrocze Roku szkolnego 2018/2019 Znajomość środków UMIEJĘTNO ŚCI Uczeń zna i stosuje bardzo ograniczony zakres środków w znacznym stopniu uniemożliwiający

Bardziej szczegółowo

KRAKÓW ZNANY I MNIEJ ZNANY AUDIO A2/B1 (wersja dla studenta) - Halo! Mówi Melisa. Paweł, to ty? - Cześć! Miło cię słyszeć! Co u ciebie dobrego?

KRAKÓW ZNANY I MNIEJ ZNANY AUDIO A2/B1 (wersja dla studenta) - Halo! Mówi Melisa. Paweł, to ty? - Cześć! Miło cię słyszeć! Co u ciebie dobrego? KRAKÓW ZNANY I MNIEJ ZNANY AUDIO A2/B1 (wersja dla studenta) - Halo! Mówi Melisa. Paweł, to ty? - Cześć! Miło cię słyszeć! Co u ciebie dobrego? - Wiesz, za dwa miesiące przyjeżdżam do Krakowa na stypendium,

Bardziej szczegółowo

Gimnazjum w Sadownem- Konkurs Mistrz Dobrego Stylu. (czas pisania:45 minut)

Gimnazjum w Sadownem- Konkurs Mistrz Dobrego Stylu. (czas pisania:45 minut) 1 Opr. Izabela Wrzosek Sadowne, 10 czerwca 2005r. Gimnazjum w Sadownem- Konkurs Mistrz Dobrego Stylu. (czas pisania:45 minut) 1. W wierszu zamieszczonym niżej podkreśl wszystkie związki frazeologiczne

Bardziej szczegółowo

kultura tradycja, historia, obyczaje Ernest Bryll poeta, pisarz, autor tekstów piosenek, dziennikarz, tłumacz i krytyk filmowy, także dyplomata. Autor licznych tomików poezji, sztuk scenicznych, oratoriów,

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019 Opracowany w oparciu o Wewnętrzne Zasady Oceniania Szkoły Podstawowej w Ratowicach Anna Bala zswilhelm Przedmiotowy

Bardziej szczegółowo

Rozdział 6. Magiczna moc

Rozdział 6. Magiczna moc Rozdział 6 Magiczna moc Złoty Ptak potrząsnął złocistymi piórami i powiedział: Dam ci czarodziejską moc w zamian za twój czarny parasol. Parasol?! zawołał Hieronim. Mój czarny parasol?! Nigdy! Wiatr zaświstał

Bardziej szczegółowo

anna ochota studio dtp portfolio tel. 501 589 149

anna ochota studio dtp portfolio tel. 501 589 149 2 lata Policealnego Studium Plastycznego, 5 lat Wydziału Artystycznego w Lublinie, od kilkunastu lat zawodowo zajmuję się DTP i poligrafią. Moją specjalizacją jest komputerowy skład książek, albumów, czasopism

Bardziej szczegółowo

Rozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyński Ośrodek Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa Rozdział 2.

Rozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyński Ośrodek Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa Rozdział 2. Z n a k s p r a w y G O S I R D Z P I 2 7 1 0 5 32 0 1 4 S P E C Y F I K A C J A I S T O T N Y C H W A R U N K Ó W Z A M Ó W I E N I A f W y k o n a n i e p r z e g l» d ó w k o n s e r w a c y j n o -

Bardziej szczegółowo

Wizyta słuchaczy FUMBA Cohort 5 w Stanach Zjednoczonych

Wizyta słuchaczy FUMBA Cohort 5 w Stanach Zjednoczonych 2015 Wyższe Szkoły Bankowe Lider programów MBA w Polsce Wizyta słuchaczy FUMBA Cohort 5 w Stanach Zjednoczonych Dziennik Dyrektora Programu MBA DZIEŃ 1, sobota, 6 czerwca 2015 O 14.00 zbiórka przed odlotem

Bardziej szczegółowo

2 ), S t r o n a 1 z 1 1

2 ), S t r o n a 1 z 1 1 Z a k r e s c z y n n o c i s p r z» t a n i a Z a ł» c z n i k n r 1 d o w z o r u u m o w y s t a n o w i» c e g o z a ł» c z n i k n r 5 d o S p e c y f i k a c j i I s t o t n y c h W a r u n k ó w

Bardziej szczegółowo

Kryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

Kryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Kryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Celem przedmiotowego systemu oceniania jest: notowanie postępów i osiągnięć ucznia, wspomaganie procesu

Bardziej szczegółowo

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Adam Mickiewicz. "Pan Tadeusz"

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Adam Mickiewicz. Pan Tadeusz Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.

Bardziej szczegółowo

UNIT 1 OCENA BARDZO DOBRA DOBRA DOSTATECZNA DOPUSZCZAJĄCA. imię w odpowiedzi na pytanie o nie,

UNIT 1 OCENA BARDZO DOBRA DOBRA DOSTATECZNA DOPUSZCZAJĄCA. imię w odpowiedzi na pytanie o nie, Kryteria oceniania - język angielski I etap edukacyjny klasa III Zespół Szkół Publiczna Szkoła Podstawowa w Minkowicach Oławskich mgr Karolina Kownacka UNIT 1 ustne Uczeń wita się i żegna, podaje swoje

Bardziej szczegółowo

Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego w Publicznym Gimnazjum Nr1 w Połańcu w roku szkolnym 2012/2013

Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego w Publicznym Gimnazjum Nr1 w Połańcu w roku szkolnym 2012/2013 Wewnątrz System Doradztwa Zawodowego w Publicznym Gimnazjum Nr1 w Połańcu w roku m 2012/2013 Główny cel WSDZ: Przygotowanie młodzieży do trafnego wyboru zawodu i drogi dalszego kształcenia ponadgimnazjalnego.

Bardziej szczegółowo

Rozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyńskie Centrum Sportu jednostka budżetowa w Gdyni Rozdział 2. Informacja o trybie i stosowaniu przepisów

Rozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyńskie Centrum Sportu jednostka budżetowa w Gdyni Rozdział 2. Informacja o trybie i stosowaniu przepisów Z n a k s p r a w y G C S D Z P I 2 7 1 03 7 2 0 1 5 S P E C Y F I K A C J A I S T O T N Y C H W A R U N K Ó W Z A M Ó W I E N I A W y k o n a n i e r e m o n t u n a o b i e k c i e s p o r t o w y mp

Bardziej szczegółowo

Wróżki Pani Wiosny. Występują: WRÓŻKA I WRÓŻKA II WRÓŻKA III WRÓŻKA IV WRÓŻKA V. Pacynki: MIŚ PTASZEK ZAJĄCZEK. (wbiega wróżka) PIOSENKA: Wróżka

Wróżki Pani Wiosny. Występują: WRÓŻKA I WRÓŻKA II WRÓŻKA III WRÓŻKA IV WRÓŻKA V. Pacynki: MIŚ PTASZEK ZAJĄCZEK. (wbiega wróżka) PIOSENKA: Wróżka Wróżki Pani Wiosny Występują: I II V Pacynki: PTASZEK ZAJĄCZEK (wbiega wróżka) PIOSENKA: Wróżka WRÓŻKA Jak świat wielki, no i stary, wszystkie dzieci lubią czary. Wszystkie dzieci lubią baśnie, a więc

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3

Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3 Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu

Bardziej szczegółowo

POLACY O SOBIE, DZIECIACH I MLODZIEZY

POLACY O SOBIE, DZIECIACH I MLODZIEZY POLACY O SOBIE, DZIECIACH I MLODZIEZY Warszawa, maj 1998 Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Polacy o sobie, dzieciach i mlodziezy 9 12 maja 98 Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz

Bardziej szczegółowo

w klasie pierwszej gimnazjum Nr lekcji Sugerowany temat lekcji Jednostki tematyczne w podręczniku Planeta Nowa 1 Dział: Podstawy geografii

w klasie pierwszej gimnazjum Nr lekcji Sugerowany temat lekcji Jednostki tematyczne w podręczniku Planeta Nowa 1 Dział: Podstawy geografii Propozycja rozkładu materiału nauczania w podziale na poszczególne jednostki lekcyjne (tematy) do podręcznika Planeta Nowa 1 przy 1 godzinie geografii w tygodniu w klasie pierwszej gimnazjum. Nr lekcji

Bardziej szczegółowo

Cytaty i aforyzmy o książce i czytaniu

Cytaty i aforyzmy o książce i czytaniu Cytaty i aforyzmy o książce i czytaniu Księgi radują nas, gdy śmieje się nam szczęście, pocieszają nas, gdy burzliwe grożą losy. Ryszard de Bury Foto: Narodowe Czytanie Przedwiośnia S. Żeromskiego na rynku

Bardziej szczegółowo

Stawy Raszyńskie maj, sierpień-listopad 2013

Stawy Raszyńskie maj, sierpień-listopad 2013 Stawy Raszyńskie maj, sierpień-listopad 2013 Rezerwat ornitologiczny Stawy Raszyńskie utworzony został w 1978 roku na terenie tutejszych stawów rybnych; pow. rezerwatu 110 ha, pow. stawów 94 ha. Pieczę

Bardziej szczegółowo

Spis treœci. I. Droga elazna

Spis treœci. I. Droga elazna Spis treœci Inni romantycy,, inny romantyzm 1. Literatura z przypisów i wykropkowañ... 5 2. Wszyscy i wszystkie inaczej... 41 3. Romantyzm prze-pisany... 75 I. Droga elazna Stanis³aw Janicki, O machinach

Bardziej szczegółowo

DZIEŁA HENRYKA SIENKIEWICZA

DZIEŁA HENRYKA SIENKIEWICZA DZIEŁA HENRYKA SIENKIEWICZA Zestawienie bibliograficzne w wyborze sporządzone w oparciu o zbiory Publicznej Biblioteki Pedagogicznej RODN WOM w Częstochowie i jej filii. 1. Bartek zwycięzca / Henryk Sienkiewicz

Bardziej szczegółowo

Rozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyńskie Centrum Sportu jednostka budżetowa Rozdział 2. Informacja o trybie i stosowaniu przepisów

Rozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyńskie Centrum Sportu jednostka budżetowa Rozdział 2. Informacja o trybie i stosowaniu przepisów Z n a k s p r a w y G C S D Z P I 2 7 1 07 2 0 1 5 S P E C Y F I K A C J A I S T O T N Y C H W A R U N K Ó W Z A M Ó W I E N I A f U s ł u g i s p r z» t a n i a o b i e k t Gó w d y s k i e g o C e n

Bardziej szczegółowo

Jak wytresować swojego psa? Częs ć 1. Niezbędny sprzęt przy szkoleniu psa oraz procesy uczenia

Jak wytresować swojego psa? Częs ć 1. Niezbędny sprzęt przy szkoleniu psa oraz procesy uczenia Jak wytresować swojego psa? Częs ć 1 Niezbędny sprzęt przy szkoleniu psa oraz procesy uczenia Niezbędny sprzęt przy szkoleniu psa oraz proćesy uczenia Problemy wynikające z zachowań psów często nie są

Bardziej szczegółowo

KARKONOSKA PAŃSTWOWA SZKOŁA WYŻSZA w Jeleniej Górze. Jelenia Góra 2012

KARKONOSKA PAŃSTWOWA SZKOŁA WYŻSZA w Jeleniej Górze. Jelenia Góra 2012 KARKONOSKA PAŃSTWOWA SZKOŁA WYŻSZA w Jeleniej Górze 1998 K P S W Jelenia Góra 2012 SPIS TRE CI: WPROWADZENIE s. 7 1. Przedmiot i cel bada s. 7 2. Uk ad dysertacji s. 12 3. Post powanie badawcze s. 16 I.

Bardziej szczegółowo

Jakub B. B czek. Animacja w pigułce. Co musisz wiedzieć przed wylotem do pracy? Wydawnictwo: STAGEMAN POLSKA. Copyright: Jakub B.

Jakub B. B czek. Animacja w pigułce. Co musisz wiedzieć przed wylotem do pracy? Wydawnictwo: STAGEMAN POLSKA. Copyright: Jakub B. Jakub B. B czek Animacja w pigułce Co musisz wiedzieć przed wylotem do pracy? Wydawnictwo: STAGEMAN POLSKA Copyright: Jakub B. B czek Warszawa 2011 www.stageman.pl Strona1 WPROWADZENIE Animacja czasu wolnego

Bardziej szczegółowo

PROJEKT STOWARZYSZENIA CENTRUM KULTURY SKANDYNAWSKIEJ NORDIC CULTURE HOUSE SZCZECIN TĘCZA PRZEZ BAŁTYK

PROJEKT STOWARZYSZENIA CENTRUM KULTURY SKANDYNAWSKIEJ NORDIC CULTURE HOUSE SZCZECIN TĘCZA PRZEZ BAŁTYK PROJEKT STOWARZYSZENIA CENTRUM KULTURY SKANDYNAWSKIEJ NORDIC CULTURE HOUSE SZCZECIN TĘCZA PRZEZ BAŁTYK WYMIANA PRAC PLASTYCZNYCH DZIECI Z POLSKI I SKANDYNAWII Szczecin, 2017 TĘCZA PRZEZ BAŁTYK MOTTO: Każde

Bardziej szczegółowo

Wypracowania Wybrane wiersze poetów Młodej Polski. Jeana Artura Rimbauda, Stefana Mallarme, Paula Verlaine, Tadeusza Micińskiego, Bolesława Leśmiana

Wypracowania Wybrane wiersze poetów Młodej Polski. Jeana Artura Rimbauda, Stefana Mallarme, Paula Verlaine, Tadeusza Micińskiego, Bolesława Leśmiana Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Wybrane wiersze poetów Młodej Polski Jeana Artura Rimbauda, Stefana Mallarme, Paula Verlaine, Tadeusza Micińskiego, Bolesława Leśmiana Wydawnictwo Psychoskok,

Bardziej szczegółowo

CO Z TĄ SZTUKĄ ZROBIĆ

CO Z TĄ SZTUKĄ ZROBIĆ ????? CO Z TĄ SZTUKĄ ZROBIĆ Odpowiadaliście już na pytanie, co to jest zabytek i dzieło sztuki (KONTEKSTY, możecie jeszcze raz posłuchać informacji o zabytku w naszej szafie dźwiękowej). Nauczyliście się

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA PRASOWA 24 sierpnia 2012. Nocleg w Tropical Islands - Liczby & fakty

INFORMACJA PRASOWA 24 sierpnia 2012. Nocleg w Tropical Islands - Liczby & fakty 24 sierpnia 2012 Nocleg w Tropical Islands - Liczby & fakty Na gości pozostających na noc w hali Tropical Islands czekają wyjątkowe kwatery noclegowe - komfortowe pokoje i bungalowy w tropikalnym otoczeniu

Bardziej szczegółowo

ZYCIE KULTURALNE POLAKÓW

ZYCIE KULTURALNE POLAKÓW ZYCIE KULTURALNE POLAKÓW Gazety codzienne regularnie czyta prawie jedna trzecia badanych Polowa Polaków (53%) nie kupila, a prawie dwie piate (38%) nie przeczytalo w ciagu ostatniego roku zadnej ksiazki.

Bardziej szczegółowo

HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT. MIEJSCE ZAJĘĆ (adres): ul. Tomaszowska 5, Nowe Miasto. 96 godzin

HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT. MIEJSCE ZAJĘĆ (adres): ul. Tomaszowska 5, Nowe Miasto. 96 godzin HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT WYKŁADOWCA: Justyna Zakrzewska GRUPA: 21 ZAJĘCIA: Kurs komputerowy MIEJSCE ZAJĘĆ (adres): ul. Tomaszowska, 26-420 Nowe Miasto Data Godziny od - do Temat zajęć Liczba

Bardziej szczegółowo

Ludzkie gadanie. & b4 > > & b. с j j > j j. j w w. w w b. q=120. Soprano. Soprano. Alto. Tenor. Bass. Tu mp. tu tut tu tu tu.

Ludzkie gadanie. & b4 > > & b. с j j > j j. j w w. w w b. q=120. Soprano. Soprano. Alto. Tenor. Bass. Tu mp. tu tut tu tu tu. Ludzkie gadanie Agnieszka Osiecka Soprano Soprano 4 4 q=120 mp Tu mp Tu Seeryn Kraeski arr voc. Andrze Borzym. tu tut tu tu tu. tu tut tu tu tu Alto Tenor Bass 5 4 4 mp Tu mp Pa ra ra rap pa pa tu tu tu

Bardziej szczegółowo

Gramatyka i słownictwo

Gramatyka i słownictwo WYMAGANIA PROGRAMOWE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO KL. 4 a/b SP4 Gramatyka i słownictwo uczeń potrafi poprawnie operować niedużą ilością struktur prostych (czasownik to be - w formie pełnej i skróconej, zaimki

Bardziej szczegółowo

WYNIKI EGZAMINU MATURALNEGO W 2009 ROKU

WYNIKI EGZAMINU MATURALNEGO W 2009 ROKU Wydzia Bada i Analiz OKE w Krakowie WYNIKI EGZAMINU MATURALNEGO W 2009 ROKU WST PNE INFORMACJE DLA TRZECH WOJEWÓDZTW PO O ONYCH NA TERENIE DZIA ANIA OKE W KRAKOWIE Egzamin maturalny w 2009 roku organizowany

Bardziej szczegółowo

Niniejszy ebook jest własnością prywatną.

Niniejszy ebook jest własnością prywatną. Niniejszy ebook jest własnością prywatną. Niniejsza publikacja, ani żadna jej część, nie może być kopiowana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana, ani odczytywana w środkach publicznego

Bardziej szczegółowo

Ankieta dotycząca strony internetowej Szkoły Podstawowej nr 2 im. J. Brzechwy w Barcinie

Ankieta dotycząca strony internetowej Szkoły Podstawowej nr 2 im. J. Brzechwy w Barcinie Ankieta dotycząca strony internetowej Szkoły Podstawowej nr 2 im. J. Brzechwy w Barcinie Pytanie: Kim jesteś? Nauczycielem SP2 18% 12 Uczniem SP2 19% 13 Rodzicem ucznia SP2 48% 32 Gościem odwiedzającym

Bardziej szczegółowo

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Henryk Sienkiewicz. Szkice węglem

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Henryk Sienkiewicz. Szkice węglem Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Henryk Sienkiewicz Szkice węglem Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.

Bardziej szczegółowo

Nazwisko i imię autora Tytuł Cena Rok wydania 1 Baranowska Agnieszka Kraj modernistycznego cierpienia 4zł Brzozowski Stanisław Kultura i życie

Nazwisko i imię autora Tytuł Cena Rok wydania 1 Baranowska Agnieszka Kraj modernistycznego cierpienia 4zł Brzozowski Stanisław Kultura i życie Nazwisko i imię autora Tytuł Cena Rok wydania 1 Baranowska Agnieszka Kraj modernistycznego cierpienia 4zł 1981 2 Brzozowski Stanisław Kultura i życie 5zł 1973 3 Detko Jan Antoni Sygietyński. Estetyk i

Bardziej szczegółowo

KOLEKCJA KOLORYZACJI WIOSNA-LATO 2011

KOLEKCJA KOLORYZACJI WIOSNA-LATO 2011 KOLEKCJA KOLORYZACJI WIOSNA-LATO 2011 ...tam gdzie marzenia wykraczajà poza rzeczywistoêç. Âwiat, który widzimy, nie zawsze jest tym, w co wierzymy. Oczami dziecka, dostrzegamy szczegóły, które zmieniajà

Bardziej szczegółowo

Szczegółowe wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych ocen do podręcznika English Class A1

Szczegółowe wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych ocen do podręcznika English Class A1 Szczegółowe wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych ocen do podręcznika English Class A1 Ocenę celującą może otrzymać uczeń, który w wysokim stopniu opanował wiedzę i umiejętności określone

Bardziej szczegółowo

Witajcie. Trening metapoznawczy dla osób z depresją (D-MCT) 09/15 Jelinek, Hauschildt, Moritz & Kowalski; ljelinek@uke.de

Witajcie. Trening metapoznawczy dla osób z depresją (D-MCT) 09/15 Jelinek, Hauschildt, Moritz & Kowalski; ljelinek@uke.de Witajcie Trening metapoznawczy dla osób z depresją (D-MCT) 09/15 Jelinek, Hauschildt, Moritz & Kowalski; ljelinek@uke.de D-MCT: Pozycja satelity Dzisiejszy temat Pamięć Zachowanie Depresja Postrzeganie

Bardziej szczegółowo

4 LATKI marzec. W marcu - wiersz do nauki ( J. Suchorzewska )

4 LATKI marzec. W marcu - wiersz do nauki ( J. Suchorzewska ) 4 LATKI marzec 1. Poznajemy zawody 2. wiosno przyjdź 3. Nadeszła wiosna 4. Egzotyczne zwierząt 1. Poznanie osób pracujących w bliskim otoczeniu przedszkola i wykonywanych przez nie zawodów ; poznanie czynności

Bardziej szczegółowo

E-450. Jak wybrać aparat cyfrowy? 20 lat fotografii Gazety Wyborczej OLYMPUS. lustrzanka na miarę GUY GANGON WADEMEKUM KUPUJĄCEGO

E-450. Jak wybrać aparat cyfrowy? 20 lat fotografii Gazety Wyborczej OLYMPUS. lustrzanka na miarę GUY GANGON WADEMEKUM KUPUJĄCEGO miesięcznik wszystkich fotografujących numer 6/2009 INDEX 250597 CENA 14,90z³ (w tym 7% VAT) 20 lat fotografii Gazety Wyborczej PREZENTACJE GUY GANGON OLYMPUS E-450 lustrzanka na miarę WADEMEKUM KUPUJĄCEGO

Bardziej szczegółowo

Mały Książę. Antoine de Saint-Exupéry

Mały Książę. Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę Antoine de Saint-Exupéry Dlaczego wybraliśmy tę książkę? Zdecydowaliśmy się przedstawić akurat tę książkę, ponieważ mówi ona o drodze do prawdziwej przyjaźni i miłości oraz porusza tematy związane

Bardziej szczegółowo

Rozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53

Rozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53 Rozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53 Rozkład materiału nauczania w podziale na poszczególne jednostki lekcyjne (tematy) przy 2 godzinach geografii w tygodniu w klasie drugiej gimnazjum. Nr lekcji

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2013 J ZYK ROSYJSKI

EGZAMIN MATURALNY 2013 J ZYK ROSYJSKI Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2013 J ZYK ROSYJSKI POZIOM ROZSZERZONY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2013 ZADANIA OTWARTE Zadanie 1. (0,5 pkt) Przetwarzanie tekstu 1.1.

Bardziej szczegółowo

Słowne: pogadanka, analiza wykresów, praca z tekstem, indywidualna, grupowa.

Słowne: pogadanka, analiza wykresów, praca z tekstem, indywidualna, grupowa. 1. Cele lekcji a) Wiadomości zna charakterystyczne cechy biologii ptaków drapieżnych, zna środowisko życia ptaków drapieżnych, wie, jakie cechy musi posiadać środowisko, aby stanowiło dogodną przestrzeń

Bardziej szczegółowo

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa Z a ł» c z n i k n r 5 d o S p e c y f i k a c j i I s t o t n y c h W a r u n k Zó aw m ó w i e n i a Z n a k s p r a w y G O S I R D Z P I 2 7 1 0 1 1 2 0 14 W Z Ó R U M O W Y z a w a r t a w Gd y n

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO 2013 2014. / zakresy pytań części szkolnej /

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO 2013 2014. / zakresy pytań części szkolnej / EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO 2013 2014 / zakresy pytań części szkolnej / Wielka synteza epok literackich od antyku do oświecenia - ramy czasowe - podstawy filozoficzne, hasła, idee, bohaterowie

Bardziej szczegółowo

śledzi tok lekcji, zapamiętuje najważniejsze informacje;

śledzi tok lekcji, zapamiętuje najważniejsze informacje; SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE II w I okresie Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: opanował technikę czytania; śledzi tok lekcji, zapamiętuje najważniejsze informacje;

Bardziej szczegółowo

Testy Iq Dla Mlodziezy. Kliknij tutaj: Testy Iq Dla Mlodziezy

Testy Iq Dla Mlodziezy. Kliknij tutaj: Testy Iq Dla Mlodziezy Testy Iq Dla Mlodziezy Kliknij tutaj: Testy Iq Dla Mlodziezy Czy warto zwiekszac swoj iloraz inteligencji? -- firmowo 1 Gru 2010 Jesli wiec ktos rozwiazal test iq 1 i uzyskal niezbyt satysfakcjonujacy

Bardziej szczegółowo

Kluczowe dane dotyczące nauczania języków w szkołach w Europie

Kluczowe dane dotyczące nauczania języków w szkołach w Europie Informacje prasowe sieci Eurydice Kluczowe dane dotyczące nauczania języków w szkołach w Europie Ján Figel, komisarz UE ds. edukacji, kształcenia, kultury i młodzieży, powiedział: Chociaż obserwujemy pewne

Bardziej szczegółowo

2. Podział administracyjny? Административное деление. Kujawsko-pomorskie Małopolskie Podlaskie Warmińsko-mazurskie

2. Podział administracyjny? Административное деление. Kujawsko-pomorskie Małopolskie Podlaskie Warmińsko-mazurskie Pytania z geografii Polski Вопросы с географии Польши 1. Powierzchnia Polski? Площадь Польши? Powierzchnia Polski wynosi 312 685 km2 i pod względem powierzchni Polska jest dziewiątym krajem w Europie.

Bardziej szczegółowo

F u l l H D, I P S D, I P F u l l H D, I P 5 M P,

F u l l H D, I P S D, I P F u l l H D, I P 5 M P, Z a ł» c z n i k n r 6 d o S p e c y f i k a c j i I s t o t n y c h W a r u n k ó w Z a m ó w i e n i a Z n a k s p r a w yg O S I R D Z P I 2 7 1 02 4 2 0 1 5 W Z Ó R U M O W Y z a w a r t a w G d y

Bardziej szczegółowo

TAJEMNICZY OGRÓD AZIENKOWSKI

TAJEMNICZY OGRÓD AZIENKOWSKI TAJEMNICZY OGRÓD AZIENKOWSKI Profesor August Stanis³awski, œwiatowej s³awy tropiciel tajemnic dawnych rezydencji, od dwóch lat by³ na emeryturze i wydawa³o mu siê, e nigdy ju nie odgadnie adnej zagadki,

Bardziej szczegółowo

z d n i a 2 3. 0 4.2 0 1 5 r.

z d n i a 2 3. 0 4.2 0 1 5 r. C h o r ą g i e w D o l n o l ą s k a Z H P I. P o s t a n o w i e n i a p o c z ą t k o w e U c h w a ł a n r 1 5 / I X / 2 0 1 5 K o m e n d y C h o r ą g w i D o l n o l ą s k i e j Z H P z d n i a

Bardziej szczegółowo

PROGRAM SZKOLNEGO KOŁA GEOGRAFICZNEGO

PROGRAM SZKOLNEGO KOŁA GEOGRAFICZNEGO PROGRAM SZKOLNEGO KOŁA GEOGRAFICZNEGO Jak dobrze znasz Ziemię? poznaj ciekawe regiony świata wykorzystując nowoczesne technologie informacyjne. mgr Joanna Imiołek mgr Katarzyna Kwiatek-Grabarska 2008-01-29

Bardziej szczegółowo

ZADOWOLENIE Z ZYCIA WSRÓD POLAKÓW POD KONIEC XX WIEKU

ZADOWOLENIE Z ZYCIA WSRÓD POLAKÓW POD KONIEC XX WIEKU ZADOWOLENIE Z ZYCIA WSRÓD POLAKÓW POD KONIEC XX WIEKU Warszawa, wrzesien 1999 Cztery piate Polaków (80%) uwaza, ze ich zycie dobrze sie ulozylo, tylko co siódmy (14%) ocenia, ze mu sie nie udalo. Tych,

Bardziej szczegółowo

Druhno druŝynowa! Druhu druŝynowy!

Druhno druŝynowa! Druhu druŝynowy! Druhno druŝynowa! Druhu druŝynowy! Oddaję w Twoje ręce krótki poradnik, dotyczący zagadnień, związanych z bezpieczeństwem podczas wycieczek pieszych. Jest to podręczny zbiór zasad, obowiązujących podczas

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z POBYTU W HISZPANII (PROGRAMU ERASMUS+)

SPRAWOZDANIE Z POBYTU W HISZPANII (PROGRAMU ERASMUS+) SPRAWOZDANIE Z POBYTU W HISZPANII (PROGRAMU ERASMUS+) Jeżeli jesteś żądny przygód nie boisz się nowych znajmości program ezamus+ jest właśnie dla Ciebie. Wyjazd na erazmusa sam czy ze znajomym sprawdzi

Bardziej szczegółowo

1 0 0 / m S t a n d a r d w y m a g a ń - e g z a m i n m i s t r z o w s k i dla zawodu K O S M E T Y C Z K A * * (dla absolwentów szkół ponadzasadniczych) Kod z klasyfikacji zawodów i sp e cjaln oś ci

Bardziej szczegółowo

HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT. 96 godzin Podstawy pracy z komputerem. Informacje ogólne. 6

HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT. 96 godzin Podstawy pracy z komputerem. Informacje ogólne. 6 HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT WYKŁADOWCA: Marcin Karkocha GRUPA: 15 ZAJĘCIA: Kurs komputerowy MIEJSCE ZAJĘĆ (adres): ul. Chełmska 19/21, Warszawa Data Godziny od - do Temat zajęć Liczba godzin

Bardziej szczegółowo

POLSKA KRAJEM UNII EUROPEJSKIEJ

POLSKA KRAJEM UNII EUROPEJSKIEJ POLSKA KRAJEM UNII EUROPEJSKIEJ GODŁO POLSKI FLAGA POLSKI MAPA POLSKI STOLICA POLSKI WARSZAWA MORZE BAŁTYCKIE GÓRY TATRY POLSKA W UNII Polska w Unii Europejskiej Akcesja Polski do Unii Europejskiej jest

Bardziej szczegółowo

KONSPEKT KATECHEZY SZAWLE! SZAWLE! DLACZEGO MNIE PRZEŚLADUJESZ?. O PRZEŚLADOWANIU CHRZEŚCIJAN W EGIPCIE

KONSPEKT KATECHEZY SZAWLE! SZAWLE! DLACZEGO MNIE PRZEŚLADUJESZ?. O PRZEŚLADOWANIU CHRZEŚCIJAN W EGIPCIE KONSPEKT KATECHEZY SZAWLE! SZAWLE! DLACZEGO MNIE PRZEŚLADUJESZ?. O PRZEŚLADOWANIU CHRZEŚCIJAN W EGIPCIE klasy IV-VI szkoły podstawowej Oprac. Ks. Łukasz Skolimowski Warszawa 2012 Przeznaczenie: Szkoła

Bardziej szczegółowo

IP/10/211. Bruksela, 1 marca 2010 r.

IP/10/211. Bruksela, 1 marca 2010 r. IP/10/211 Bruksela, 1 marca 2010 r. Tabela wyników rynku wewnętrznego: państwa członkowskie osiągnęły najlepszy dotychczasowy wynik, ale nadal potrzeba działań w zakresie praktycznego stosowania przepisów

Bardziej szczegółowo

1 9 / c S t a n d a r d w y m a g a ń - e g z a m i n c z e l a d n i c z y dla zawodu M E C H A N I K P O J A Z D Ó W S A M O C H O D O W Y C H Kod z klasyfikacji zawodów i sp e cjaln oś ci dla p ot r

Bardziej szczegółowo

Uczeń potrafi: przedstawić cechy. środowiska przyrodniczego. wyróżniające Europę na tle innych kontynentów. wyjaśnić przyczyny. zróżnicowania ludów

Uczeń potrafi: przedstawić cechy. środowiska przyrodniczego. wyróżniające Europę na tle innych kontynentów. wyjaśnić przyczyny. zróżnicowania ludów Tematy lekcji Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca DZIAŁ 1. EUROPA. RELACJE PRZYRODA - CZŁOWIEK - GOSPODARKA 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele

Bardziej szczegółowo

7 4 / m S t a n d a r d w y m a g a ± û e g z a m i n m i s t r z o w s k i dla zawodu K U C H A R Z * * (dla absolwent¾w szk¾ ponadzasadniczych) K o d z k l a s y f i k a c j i z a w o d ¾ w i s p e c

Bardziej szczegółowo

Rodzinny wyjazd nurkowy Molunat Chorwacja(19-07-2014-02-08-2014)

Rodzinny wyjazd nurkowy Molunat Chorwacja(19-07-2014-02-08-2014) Rodzinny wyjazd nurkowy Molunat Chorwacja(19-07-2014-02-08-2014) Cena: 100 Euro Cena 100 Euro dotyczy wynajmu apartamentu dla 4 osób na dobę. Molunat jest najbardziej na południe wysuniętym miejscem turystycznym

Bardziej szczegółowo

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa W Z Ó R U M O W Y z a w a r t a w G d y n i w d n i u 2 0 1 4 r po m i d z y G d y s k i m O r o d k i e m S p o r t u i R e k r e a c j i j e d n o s t k a b u d e t o w a ( 8 1-5 3 8 G d y n i a ), l

Bardziej szczegółowo

HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT. GRUPA: 18 MIEJSCE ZAJĘĆ (adres): ul. Chełmska 19/21, Warszawa, Sala godzin

HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT. GRUPA: 18 MIEJSCE ZAJĘĆ (adres): ul. Chełmska 19/21, Warszawa, Sala godzin HARMONOGRAM I PROGRAM SZKOLENIA - ICT WYKŁADOWCA: Tomek Przybylski ZAJĘCIA: Kurs komputerowy GRUPA: 18 MIEJSCE ZAJĘĆ (adres): ul. Chełmska 19/21, 02-72 Warszawa, Sala 112 Data Godziny od - do Temat zajęć

Bardziej szczegółowo