Docelowy kształt polskiego rynku energii na wspólnym rynku UE Wybrane zagadnienia

Transkrypt

1 Kancelaria Prezydenta RP, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego Forum Debaty Publicznej/Strategiczne Forum Bezpieczeństwa Seminarium eksperckie pt.: Polityka energetyczna wobec krajowego rynku energii 30 października 2013 Docelowy kształt polskiego rynku energii na wspólnym rynku UE Wybrane zagadnienia Bolesław Jankowski Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o.

2 Docelowy kształt rynku różne spojrzenia Istotne aspekty opis rynku: 1. Prawno - regulacyjny (mechanizmy rynkowe, instrumenty sterowania rozwojem) 2. Technologiczny (technologie, paliwa) 3. Organizacyjny i własnościowa Aspekty prawno - regulacyjne omawiane były na Seminarium eksperckim Rynkowe i regulacyjne otoczenie krajowego rynku energii wrzesień 2013 Uczestnicy spotkania rozmawiali na temat najważniejszych regulacji istotnych z punktu widzenia wspólnego rynku energii UE. Niniejsza prezentacja odnosi się głównie do aspektów technologicznych

3 Pytania 1. Jakie regulacje prawne zapewnią swobodny rozwój handlu i produkcji gazu, (źródeł rozproszonych) i energii elektrycznej? 2. Jakie będą przyszłe źródła konwencjonalnej i niekonwencjonalnej energii dla Polski na wspólnym rynku? 3. Jakie inwestycje infrastruktury energetycznej (produkcja, przesył, dystrybucja) należy zrealizować i jakie powinny być źródła ich finansowania, aby zapewnić ich efektywność? Prezentacja koncentruje się na kwestiach związanych z wytwarzaniem energii elektrycznej.

4 Poruszane zagadnienia 1. Wspólny rynek i kwestia samowystarczalności elektroenergetycznej 2. Przyszły Energy Mix 3. Uwarunkowania strategiczne polityka unijna, polityka krajowa 4. Uwarunkowania prawno regulacyjne 5. Aspekty społeczne i gospodarcze 6. Przykłady z polityk energetycznych innych krajów 7. Uwagi końcowe

5 Wspólny rynek i kwestia samowystarczalności Teoretycznie wspólny rynek daje możliwości zaspokajania potrzeb energetycznych poprzez handel energią ale w praktyce kraje dążą do samowystarczalności Niemcy: Niemiecka strategia pt. Droga do energii przyszłości - pewnej, niedrogiej i przyjaznej środowisku (Energie der Zukunft, 2011) z 2011 roku: Niemcy są jednym z najpotężniejszych i najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajów świata. Konkurencyjne dostawy energii są warunkiem niezbędnym dla naszych przedsiębiorstw. Dlatego musi to być zapewnione. Nasi obywatele ufają, że energia elektryczna jest dostępna w każdej porze dnia i nocy, w dowolnej ilości i po przystępnej cenie. Tak musi pozostać. Nie chcemy być zależni od importu energii elektrycznej do Niemiec, ale zaspokajać popyt we własnym zakresie. Czechy: Nowa strategia energetyczna z roku 2012, Priorytety w zakresie produkcji energii elektrycznej: Utrzymanie dodatniego salda eksportu energii elektrycznej (ok. 10% krajowej konsumpcji). Polska powinna korzystać z możliwości korzystnego importu i eksportu na wspólnym rynku, jednak powinna zachować samowystarczalność w zakresie produkcji energii elektrycznej

6 Uwarunkowania optymalnego rozwoju systemu energetycznego kraju model konceptualny Optymalna struktura technologiczna zależy od wielu czynników, w tym: Celów i priorytetów polityki energetycznej (uwarunkowania strategiczne) Uwarunkowań prawno regulacyjnych Dostępnych technologii Warunków dostaw paliw Uwarunkowań społecznych i gospodarczych

7 Przyszły Energy Mix Czy przyszły Energy Mix powinien być celem polityki energetycznej? W dyskusji publicznej w Polsce myślenie o strategii rozwoju energetycznego kraju sprowadza się często do dyskusji o przyszłym miksie energicznym Jest to podejście nadmiernie uproszczone i błędne w obecnych warunkach Obecna sytuacja charakteryzuje się dużą niepewnością odnośnie przyszłych warunków rozwoju energetyki dlatego należy uznać, że polityka energetyczna powinna raczej określać preferowany kierunek zmian struktury paliwowej, ale nie powinna przyjmować przyszłej struktury (energy mix) jako celu strategii i polityki energetycznej Podobne podejście zostało przyjęte w większości krajów, których doświadczenia analizowano (np. W. Brytania)

8 Uwarunkowania strategiczne oraz prawno - regulacyjne

9 Aspekty prawno regulacyjne 1. Unijna polityka klimatyczna zmierza w kierunku dekarbonizacji i rozwiązań generujących ogromne zagrożenie dla rozwoju gospodarczego Polski (materiały sytnetyczne na ten temat na stronie: 2. Polska polityka energetyczna zakłada znaczącą rolę energetyki węglowej 3. KE wdraża konkretne rozwiązania prawne i mechanizmy, które stwarzają bariery dla rozwoju energetyki węglowej (wymóg CCS ready, ceny CO2, dyrektywa IED, nowe BREFy itp.) 4. Rząd Polski nie tworzy mechanizmów służących neutralizacji polityki unijnej i realizacji celów krajowych 5. Efekt: na decyzje inwestycyjne wpływają przede wszystkim regulacje unijne, co oznacza, że polski system energetyczny nie jest kształtowany przez rząd polski

10 Polityka energetyczna UE a polityka krajowa 1. W momencie przystępowania Polski do UE, cele polityki unijnej były w dużej mierze zgodne z celami polityki polskiej 2. Zmiana sytuacji nastąpiła, gdy UE przyjęła redukcję emisji gazów cieplarnianych za główny cel polityki energetycznej 3. Kolejne fazy wdrażania polityki klimatycznej (system EU ETS, pakiet klimatyczny, przyjęcie celu 80 95% redukcji do roku 2050) pogłębiały rozbieżność celów unijnej i krajowej polityki energetycznej. 4. Prowadzi to obecnie do stwierdzenia sprzeczności unijnej polityki energetycznej z celami polskiej polityki energetycznej. 5. Kontynuacja polityki dekarbonizacji przez UE doprowadzi do sytuacji gdy rozwój systemu energetycznego zgodnie z priorytetami UE będzie sprzeczny z celami polskimi

11 Uproszczona mapa celów obecnej polityki unijnej stan rzeczywisty Komentarz: Wbrew pierwotnym założeniom realizacja celów polityki unijnej 3*20 prowadzi do negatywnych skutków dla gospodarki i mieszkańców UE W szczególności polityka ta prowadzi do wzrostu cen energii, osłabienia bezpieczeństwa dostaw energii, pogorszenia konkurencyjności i spowolnienia rozwoju gospodarczego

12 Skutki unijnej polityki klimatycznej Subsydiowanie rozwoju OZE -> zaburzenia mechanizmów rynkowych i niestabilnej pracy systemów elektroenergetycznych (np. prądy kołowe z Niemiec do Polski, Czech i Austrii) Wymagania redukcji CO2 i rozwój OZE -> wzrost cen energii Spadek emisji CO2 z produkcji w UE -> wzrost emisji z produktów importowanych Niepewna przyszła polityka energetyczna oraz ceny uprawnień emisyjnych -> wzrost ryzyka inwestycyjnego -> wstrzymywanie inwestycji w nowe moce konwencjonalne Rosnące ceny energii -> pogorszenie konkurencyjności przemysłu unijnego oraz rosnąca presja na budżety gospodarstw domowych Subsydiowanie energetyki odnawialnej > zaburzenie mechanizmów rynkowych -> wstrzymywanie budowy nowych mocy w źródłach konwencjonalnych -> rosnące zagrożenie bezpieczeństwa dostaw energii w przyszłości

13 Polska należy do krajów o najwyższym udziale kosztów energii w budżetach gospodarstw domowych, ok. dwukrotnie wyższym niż średnio w UE Słowacja POLSKA Czechy Serbia Węgry Łotwa Słowenia Szwecja Dania Macedonia Grecja Belgia Litwa Rumunia Bułgaria Estonia Norwegia Niemcy Holandia UE-27 UE-15 Austria Francja Włochy Irlandia Wielka Brytania Portugalia Cypr Finlandia Hiszpania Malta Luksemburg Islandia [ % ] 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 Oznacza to znacznie większą wrażliwość społeczną na wzrost cen energii Źródło: Eurostat

14 Ceny energii elektrycznej dla przemysłu Bogatsze kraje UE chronią konkurencyjność przemysłu przerzucając część kosztów na odbiorców bytowych Grupy krajów Stare UE państwa członk. (UE- Poziom PKB per capita 2011 EUR/os. Relacja ceny Udział Cena energii elektr. Dynamika cen energii en. elektr. dla przemy w 2012 r. elektr gosp. dom. do słu w cen dla PKB dla dla gosp. dla gosp. przemysłu 2011 dla przemysłu przemysłu dom dom 2012 % EUR/MWh 2008=1,00 cena dla prz.=100% 15) ,6 99,3 204,5 1,11 1, Nowe państwa członk. (NMS- 12) ,5 108,8 156,0 1,24 1, Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat Komentarz: Bogatsze kraje UE mają większe możliwości przerzucenia kosztów wytwarzania energii na odbiorców bytowych, co daje możliwość zaoferowania niższych cen dla przemysłu. Biedniejsze kraje UE musza chronić odbiorców bytowych, czego efektem są wyższe ceny dla przemysłu w relacji do cen dla gospodarstw domowych. W efekcie ceny dla przemysłu są w tych krajach wyższe niż w krajach bogatszych.

15 Polityka unijna czy krajowa? Przykład: Koszty energii dla gospodarstw domowych (bez paliw samochodowych) We wszystkich scenariuszach dekarbonizacji KE występuje wzrost udziału kosztów energii w gospodarstwach domowych w UE Krzywa zmian uzyskana w analizach EnergSys dla Polski jest podobna, jednak poziom średni w Polsce jest wyższy (por górną linię wykresu) Zmniejszenie udziału kosztów energii w budżetach domowych jest możliwe, ale wymaga odejścia od polityki dekarbonizacji (por. dolne linie wykresu) UE (średnio) (bez kosztów paliw transportowych) Polska (bez kosztów paliw transportowych) Źródło: EnergSys: Raport 2050 Źródło: Mapa 2050, Impact Assessment, Figure 35, str. 86

16 Polska nie może przyjąć strategii prowadzącej do wzrostu cen energii, ze względu na odmienną od innych krajów UE sytuację

17 Typowe cele polityki energetycznej Przegląd polityk krajowych 1. Praktycznie we wszystkich politykach pojawiają się takie cele polityki energetycznej jak bezpieczeństwo dostaw i konkurencyjność cen energii. 2. Kwestie cen energii są bardzo poważnie stawiane w wielu politykach krajowych. W polityce W. Brytanii wyraźnie rozdziela się kwestie bezpieczeństwa fizycznego dostaw (physical security) i bezpieczeństwa cenowego (price security). W przypadku Czech rosnące ceny energii były bezpośrednim powodem aktualizacji polityki energetycznej. 3. Przykład Japonii (propozycje nowych zasad polityki energetycznej z 2013 r: - nacisk jest położony na wykorzystanie wszelkich dostępnych środków zapewniających stabilne dostawy energii i nieutrudnianie ludności w codziennym życiu oraz aktywnościach gospodarczych. Polityka energetyczna ma być zostać sformułowana z punktu widzenia stabilnych dostaw energii i redukcji jej kosztów. 4. Prawie wszystkie kraje stawiają na zwiększenie samowystarczalności energetycznej i wykorzystanie własnych zasobów energetycznych

18 Polska polityka energetyczna powinna dążyć do ograniczenia kosztów energii dla gospodarstw domowych, bezpieczeństwa dostaw, konkurencyjnych cen dla przemysłu oraz stymulowania rozwoju gospodarczego i zatrudnienia Wymaga to odejścia od polityki dekarbonizacji

19 Uwarunkowania społeczne, gospodarcze i paliwowe

20 Strategia rozwoju energetyki i jej powiązanie z rozwojem gospodarczym i społecznym 1. Większość krajów rozwiniętych realizuje strategię rozwoju energetycznego, którą można określić jako Strategią zintegrowaną 2. Polega ona na wyborze kierunku rozwoju energetycznego, który jest oparty o zasoby, potencjał gospodarczy i kompetencje dostępne w danym kraju 3. Przykłady: Finlandia rozwój produkcji w skojarzeniu z szerokim wykorzystaniu biomasy Niemcy rozwój OZE i efektywności energetycznej w oparciu o własny przemysł, Inicjatywa Eksportowa OZE i Inicjatywa Eksportowa Efektywności Energetycznej Czechy utrzymanie i rozwój energetyki jądrowej w oparciu o istniejącą infrastrukturę energetyczną i gospodarczą) Francja rozwój energetyki jądrowej oparty o potencjał przemysłu oraz kontrolę pełnego łańcucha dostaw (wraz z ochroną militarną źródeł uranu) USA - rozwój energetyki opartej na wydobyciu gazu łupkowego W polityce energetycznej Japonii z 2007 r. jednym z celów był wzrost gospodarczy oparty o energię i restrukturyzację przemysłu energetycznego.

21 Obecna sytuacja i możliwe zmiany na rynkach paliwowych 1. Relatywne pogorszenie warunków dostaw gazu z importu do Polski w ostatnich latach (por kolejne slajdy) 2. Stabilna ekonomicznie sytuacja węgla brunatnego 3. Obawy o konkurencyjność węgla kamiennego z polskich kopalń 4. Rewolucja łupkowa rozszerza się obejmując oprócz gazu także ropę naftową 5. Znaczące szanse na tańsze dostawy gazu na rynku światowym w niedalekiej przyszłości 6. Rozwój wydobycia gazu łupkowego w Polsce może być dodatkowym atutem, ale na razie jest niepewny

22 Porównanie cen gazu ziemnego dla przemysłu w UE i innych krajach Wyszczególnienie Cena z podatkami pośr. Cena bez podatków pośr. Relacje do ceny netto w EU ETS US$/tys. m3 US$/tys. m3 % Kraje EU 48,7 45,4 100 w tym: Kraje starej Unii (UE-15) 2/ 48,8 44,7 99 Nowe kraje członkowskie 3/ 48,7 46,8 103 Kanada, USA, Japonia, Korea, Nowa Zelandia, Meksyk, Szwajcaria, Turcja 41,9 37,7 83 w tym: - Kanada, USA, Japonia, Korea 39,6 36,6 81 Źródło: obliczenia własne na podstawie: Energy Prices and Taxes, I Quarter 2013, IEA/OECD Paris 2013 i roczniki wcześniejsze, baza danych Data Service On-Line I Eurostat Komentarz: W cenach bezwzględnych widoczne są znacząco wyższe ceny w UE w stosunku do innych krajów rozwiniętych. Różnice pomiędzy krajami UE a USA i Kanadą będą się pogłębiać w kolejnych latach Warto tez zauważyć wyższe ceny gazu w nowych krajach UE w porównaniu z bogatszymi krajami UE.

23 Porównanie cen gazu ziemnego dla przemysłu w UE i innych krajach Wyszczególnienie 2008/ / /2000 Dynamika cen brutto (z podatkami pośrednimi) 0,0% 0,0% Unia Europejska (UE-25) -3,6% 6,2% -1,7% Kraje starej Unii (EU-15) -11,1% 4,4% -7,2% Nowe kraje członkowskie (NMS-10) 3/ 7,6% 8,9% 6,7% Dynamika cen bez podatku VAT Unia Europejska (UE-25) -3,6% 5,7% -1,8% Kraje starej Unii (EU-15) -10,9% 3,9% -7,2% Nowe kraje członkowskie (NMS-10) 3/ 7,3% 8,3% 6,3% Kanada, USA, Japonia, Korea, Nowa Zelandia, Meksyk, Szwajcaria, Turcja Dynamika cen brutto (z podatkami pośr.) 9,5% -2,3% 4,4% Źródło: obliczenia własne na podstawie: Energy Prices and Taxes, I Quarter 2013, IEA/OECD Paris 2013 i roczniki wcześniejsze, baza danych Data Service On-Line i Eurostat Kanada, USA, Japonia, Korea Dynamika cen brutto (z podatkami pośr.) 3,8% -4,7% 2,9% Komentarz: Zaskakująca jest dynamika zmian cen gazu w krajach UE. W całym okresie ceny gazu w krajach bogatych UE staniały, a w nowych krajach UE wzrosły. Różnica w dynamice cen na niekorzyść nowych krajów jest widoczna także po roku 2008 kilka lat po wejściu do UE. Wygląda to tak, jak gdyby rosnące ceny gazu w nowych krajach UE umożliwiły ich spadek dla krajów bogatszych. Od roku 2000 ceny gazu w nowych krajach UE znacząco wzrosły, podczas gdy w krajach piętnastki unijnej znacząco spadły

24 Przesłanki decyzyjne odnośnie kierunków rozwoju technologicznego (1) 1. Rozwój energetyki węglowej jest w Polsce uzasadniony wieloma czynnikami: Relatywnie niskimi kosztami energii, posiadanymi krajowymi zasobami, istniejącą bazą wykonawczą i projektową, wysokim udziałem polskich firm w łańcuchu wartości dodanej przy produkcji energii 2. Węgiel kamienny powinien być stopniowo wycofywany z mniejszych źródeł, natomiast może być efektywnie i ekologicznie wykorzystany w dużych elektrowniach i elektrociepłowniach 3. Należy się liczyć z osłabianiem konkurencyjności polskiego górnictwa węgla kamiennego i zmniejszeniem wydobycia, jednak proces ten nie może być zbyt szybki, a perspektywy górnictwa wymagają poważnego strategicznego opracowania 4. Struktura paliwowa produkcji energii powinna podlegać stopniowej dywersyfikacji, jednak tempo to nie może być zbyt szybkie 5. Największy potencjał rozwoju posiada energetyka gazowa, ze względu na zmiany zachodzące na światowym rynku paliw. Szersze wykorzystanie gazu wymaga niższych niż obecnie cen gazu, co jednak wydaje się możliwe przy obecnych trendach na rynku światowym

25 Przesłanki decyzyjne odnośnie kierunków rozwoju technologicznego (2) 1. Żródła OZE powinny być rozwijane w sposób racjonalny, obecnie trudno oczekiwać, by stały się one szybko konkurencyjne dla źródeł konwencjonalnych w warunkach polskich 2. Najszybciej rozwijające się na rynku elektrownie wiatrowe i panele fotowoltaiczne produkują energię znacznie droższą i w dodatku generują znaczące koszty systemowe. Polski nie stać na znaczący wzrost ich wykorzystania. 3. Produkcja energii z biomasy daje szansę na tworzenie miejsc pracy w łańcuchu dostaw urządzeń, usług i paliw dlatego ma większy sens z perspektywy gospodarczej i społecznej. 4. Uzasadniony jest rozwój wykorzystania energii odpadowej oraz energii zawartej w odpadach komunalnych 5. Źródła rozproszone o mocy do 10 MW charakteryzują się znacznie wyższymi kosztami i ich zastosowanie może mieć uzasadnienie w konkretnych warunkach, ale nie ma uzasadnienia dla szerokiego subsydiowania tej formy produkcji 6. Efektywność ekonomiczna energetyki jądrowej jest uzależniona od utrzymania unijnej polityki klimatycznej i w sytuacji jej możliwego osłabienia staje się problematyczna.

26 Uwagi końcowe 1. Kierunek przyszłego rozwoju energetyki w obszarze wytwarzania zależy od wielu czynników 2. Istotne znaczenia ma długofalowa polityka energetyczna kraju i UE. Pogłębiający się rozdźwięk między celami polityki unijnej i Polski wymaga jasnego określenia, czy Polska zamierza realizować własną politykę energetyczną. 3. Kontynuowanie obecnego podejścia oznacza oddanie rynku polskiego pod sterowanie z poziomu UE. Jest to ogromnie ryzykowne ze względu na promowanie z poziomu UE polityki dekarbonizacji. 4. Racjonalny z polskiej perspektywy rozwój energetyki oznacza dalsze wykorzystanie energetyki węglowej (w tym kogeneracji), umiarkowany rozwój OZE, rozwój infrastruktury gazowej, wydobycia gazu, pozyskanie dostaw tańszego gazu z importu i rozwój energetyki gazowej. 5. Utrzymanie racjonalnego z polskiej perspektywy kierunku rozwoju energetyki polskiej wymaga zmiany polityki unijnej lub stworzenia mechanizmów neutralizujących jej wpływ na energetykę polską 6. Wypracowanie nowej, korzystnej dla Polski strategii rozwoju energetycznego i nowej polityki energetycznej jest trudnym, kompleksowym zadaniem (aspekty technologiczne, paliwowe, rynkowe, polityczne, prawne) i wymaga zaangażowania najlepszych specjalistów i zespołów.