Ochrona własności intelektualnej

Transkrypt

1 Ochrona własności intelektualnej Przedmiot i podmiot prawa autorskiego dr inż. Robert Stachniewicz

2 PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO Utwór jako podstawowy przedmiot prawa autorskiego, jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art.1 ust. 1 Dz. U Nr 24 poz. 83 o prawie autorskim ). (przykład: projekty budynków, projekt znaku towarowego, postać graficzna afisza i ogłoszenia, wizytówki) Działalność twórcza działalność człowieka mająca na celu wytworzenie czegoś nowego, oryginalnego, czego dotąd nie było. (nie ma znaczenia wartość utworu, jego walory estetyczne czy moralne, wszystkie utwory maja taką samą ochronę prawno-autorską) Słownik języka polskiego definiuje pojęcie twórczy jako mający na celu tworzenie, powodowanie powstania czegoś. Przesłanka twórczości (oryginalności) oznacza, że powstanie dzieła ma charakter kreatywny, niesie w sobie pewne nowe, nieistniejące wcześniej wartości. Jest ona zrealizowana, gdy w dziele występują nowe, wymyślone, stworzone przez twórcę elementy. O tym, czy dzieło jest wystarczająco oryginalne, decyduje za każdym razem sąd.

3 Indywidualny charakter niepowtarzalny charakter formy wyrażający się w ujęciu tematu i sposobie jego przedstawienia. (utwór nie ma charakteru indywidualnego gdy forma jego przedstawienia jest typowa dla danego dzieła np. zdjęcia z wypadku sam. zdjęcia paszportowe, krótkie notatki prasowe, zestawienia itp.) O indywidualnym charakterze można mówić gdy dany rezultat działalności człowieka nie jest wynikiem pracy rutynowej lub szablonowej. O indywidualności dzieła można mówić, gdy da się stwierdzić, że dane dzieło nie powstało wcześniej i jest statystycznie nieprawdopodobne stworzenie go w przyszłości przez inną osobę. Także w tym wypadku decyzja w razie sporu należy wyłącznie do sądu. Przykład: W orzecznictwie podkreśla się, iż zdjęcia dokumentujące np. zbiory muzealne, zdjęcia będące prostą informacją prasową nie zawsze będą utworami. W doktrynie wskazuje się iż np. zdjęcia paszportowe wykonane ściśle według wskazówek normatywnych (ustawowych) nie będą nosiły znamion twórczości gdyż będą typowymi działaniami odtwórczymi. Ustalenie utworu uzewnętrznienie, nadanie mu postaci, która pozwala na zapoznanie się z nim przynajmniej jednej osobie nie wliczając w to autora (twórcy) utworu. Słownik jeż. polskiego: ustalenie uczynienie niezmiennym. (utwór może mieć również charakter nietrwały np. wygłoszenie wykładu czy przemówienia, improwizacja muzyczna itp.)

4 Z ochrony autorsko-prawnej korzystają utwory spełniające 3 wcześniej wymienione kryteria. wątpliwości sąd (wyjątek z listy czy też zgodny z def.) Ochrona prawną (prawa autorskie) mogą być objęte: - utwory samoistne, - utwory inspirowane, - zbiory dzieł, - dzieła zbiorowe, - opracowania cudzych utworów.

5 Utwór samoistny - to taki który nie zawiera cudzych elementów twórczych, w którym nie wykorzystano cudzych dzieł, mimo że może być innymi dziełami inspirowany (wtedy mówimy o utworze samoistnym inspirowanym, który może być również przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego). Zbiór dzieł różnego rodzaju antologie (grec. anthos kwiat, lego zbieram) itp., mogą być utworem, nawet gdy zawierają niechronione elementy np. utwory co do których ochrona prawno autorska wygasła, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter. W takim przypadku chronimy efekt twórczego zestawienia, ułożenia elementów zbioru. Dzieło zbiorowe utwór stworzony przez większy zespół autorów, zgodnie z ustaloną przez wydawcę koncepcją całości, np. encyklopedia, słownik, publikacja periodyczna; prawo do poszczególnych części dzieła zbiorowego mających samodzielne znaczenie przysługuje ich autorom; prawo do całości dzieła zbiorowego i do jego tytułu przysługuje wydawcy.

6 Opracowanie cudzego utworu tzw. utwór zależny utwór, który powstaje na bazie innego utworu (samoistnego) i zawiera w istotnym stopniu jego elementy twórcze. Powstaje na skutek zaczerpnięcia w sposób twórczy pewnych elementów z utworu macierzystego. Do opracowań takich można zaliczyć m.in.: - tłumaczenia, - przeróbki, - adaptacje, - streszczenia, - inscenizację dramatu, - aranżacje muzyczne, - antologie, - przerobione logo. W celu rozpowszechniania opracowania należy uzyskać zgodę twórcy utworu pierwotnego (umowa podobna do licencyjnej - okres 5 lat). Utwory zależne (opracowanie) wymagają uzyskiwania zgody w celu ich rozpowszechniania natomiast przy utworach inspirowanych taka zgoda nie nie jest wymagana.

7 OGRANICZENIA ZAKRESU OCHRONY UTWORÓW. Nie korzystają z ochrony prawem autorskim utwory: 1. ze względu na warunki zawarte w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U Nr 24 poz.83) - akty normatywne lub urzędowe projekty, (ustawy, rozporządzenia, przepisy wydawane przez organy samorządowe, umowy międzynarodowe, itp. dokumenty. - urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, - opublikowane opisy patentowe i ochronne, - proste informacje prasowe.

8 Nie korzystają z ochrony prawem autorskim utwory: 2. ze względu na brak indywidualnego charakteru oraz braku przejawów działalności twórczej (2 z 3 warunków z definicji utworu). - procesy twórcze (utwór to produkt finalny procesu twórczego więc sam proces jako taki nie podlega ochronie ze względu na przepisy o prawie autorskim ochrona kodeks cywilny). - metody pracy, style, - techniki tworzenia utworu, (szkic, wypełnianie kolorem lub treścią, poprawki obraz malarski lub utwór literacki) - idee i pomysły nie wyrażone oryginalną formą, - pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe, (teoria względności, prawo Archimedesa itp.) - formy plastyczne, przestrzenne znane powszechne i od dawna, (plakat, fotografia, utrwalenie na kliszy obrazów ruchomych film, itp.)

9 - elementy utworów pozbawione charakteru twórczego. (typowe tabele i rysunki np. tabliczki w dolnym rogu rysunku technicznego; zestawienia pozbawione oryginalnej koncepcji np. zestawienia części stolarki okiennej, elementów konstrukcji w projektach budynków płyt żelbetowych z wymiarami, dźwigarów, itp.).

10 PODMIOT PRAWA AUTORSKIEGO Podmiotem praw autorskich może być: - twórca, ( pojedyncza osoba ). - współtwórcy, ( wiele osób dzieła wspólne i połączone ). - osoby uprawnione. ( pozostali pracodawca, producent lub wydawca, instytucja naukowa ). Twórca osoba podpisana na utworze jako jego autor lub podana w inny sposób podczas rozpowszechniania utworu. (obalenie autorstwa jedynie na drodze sądowej) Możliwe jest nabycie majątkowych praw autorskich do utworu przez inne osoby przez podpisanie umowy o przeniesienie praw autorskich (majątkowych) lub np. na drodze testamentu.

11 Współtworzenie podjęcie wspólnych działań, przez grupę osób (min.2), mających na celu stworzenie wspólnego utworu (dzieła), np. film, książki, widowisko teatralne. Współtwórcom prawo autorskie przysługuje wspólnie, dlatego prawo do całości utworu (dzieła) przysługuje wszystkim. Dzieło wspólne wspólny szkic, plan działań, podział obowiązków, przesłanie które ma nieść dany utwór, itp. Prawo autorskie przysługuje dla wszystkich współautorów a świadczenia wynikają z osobistego wkładu każdego z nich. Wykonywanie prawa autorskiego do całości utworu wymaga zgody wszystkich współtwórców. Dzieło połączone połączenie rezultatu działalności min. dwóch twórców odrębnych utworów (np. skrypt, monografia rozdziały kilku autorów). Powstanie dzieła nie wymaga współdziałania twórców odrębnych utworów, które wchodzą w skład dzieła (różnica pomiędzy dziełem wspólnym). Ochronie autorskoprawnej podlega całość pomimo, że składniki są odrębnymi utworami.

12 Pracodawca przyznaje się uprawnienia do majątkowego wykorzystania stworzonego w ramach umowy o pracę utworu. Utwór pracowniczy powstały w ramach wypełnienia podpisanej wcześniej umowy o pracę (lub mianowanie, powołanie) oraz jego stworzenie mieści się w ramach obowiązków służbowych pracownika (ew. zawarto taki zapis w umowie). Obowiązki służbowe to: - określone w umowie o pracę, - wynikają z układów zbiorowych, norm wewnątrzzakładowych, planów działalności jednostki lub zakładu pracy, w której pracownik jest zatrudniony, - mogą wynikać z ustnych poleceń przełożonego ale mieszczą się w granicach obowiązków przewidzianych w umowie o pracę. Nie są utworami pracowniczymi utwory powstałe: - w wyniku umowy o dzieło lub umowy zlecenia (nawet jeśli umowa przewiduje przeniesienie majątkowych praw autorskich do utworu),

13 - na konkursy, - na zamówienie, - poza obowiązkami służbowymi pracownika. Brak znamion utworu pracowniczego następuje pomimo, że powstał on za środki finansowe pracodawcy, na jego urządzeniach lub materiałach, w godzinach służbowych ale nie jest podpisana umowa o pracę lub współtwórca dzieła nie ma umowy o pracę ( współwłasność). Procedura nabycia praw majątkowych przez pracodawcę: - przyjęcie utworu przez pracodawcę (od chwili ustalenia utworu do dostarczenia pracodawcy prawa majątkowe twórca) (gdy po ustaleniu utworu twórca nie przedstawi utworu pracodawcy pracodawca może zarzucić zaniechanie obowiązków służbowych; Gdy program komputerowy nabycie praw w sposób pierwotny z mocy prawa) - termin przyjęcia utworu przez pracodawcę 6 m-cy (oświadczenie, dorozumienie), - obowiązek pracodawcy w ciągu 2 lat rozpowszechnienia utworu, jeśli w tym celu powstał (jeśli nie wyznaczenie dodatkowego terminu przez twórcę po nim przepadają prawa majątkowe oraz materiał na rzecz twórcy).

14 Producent lub wydawca osoba której nazwisko ew. nazwa widnieje na materiałach, na których dzieło utrwalono albo przedstawiono do publicznej wiadomości podczas jego rozpowszechniania. Producenci : - dzieł zbiorowych - fono- lub wideogramów, - utworów audiowizualnych, - egz. utworów literackich, muzycznych, plastycznych fotograficznych, - kartograficznych. Producent może być wytwórcą przedmiotów (utrwalony utwór), wytwórcą egz. utworów, nośników (nie są utworami lecz przedmiotem ochrony praw pokrewnych).

15 Instytucja naukowa jednostka, w której działalność naukowa jest podstawową działalnością, szkoły wyższe lub jednostką, w której działalność naukowa jest realizowana pobocznie do jej zadań podstawowych. Do jednostek naukowych można zaliczyć: - instytuty, - ośrodki badawcze i badawczo-rozwojowe, - jednostki PAN, - laboratoria naukowo-badawcze przy jednostkach przemysłowych. Utwór naukowy posiada charakter pracowniczy (stworzony na podstawie obowiązków służbowych zawartych w umowie o pracę utwory zgodne z planami jednostek org., instytucji, tworzone z polecenia lub pod nadzorem przełożonego) (trudności pojęcia obowiązek ze stosunku pracy w instytucji naukowej)

16 W instytucji naukowej prawa autorskie osobiste i majątkowe przysługują twórcy utworu. Instytucja naukowa nie nabywa w/w praw do utworu pracowniczego. Ograniczenia majątkowych praw autorskich twórców w instytucji naukowej: 1. Pierwszeństwo do opublikowania utworu przez instytucję nauk. (twórcy przysługuje wynagrodzenie za publikacje utworu zasady wydawnicze Prawo do pierwszego opublikowania wygasa po 6 m-c od dostarczenia, jeśli nie zawrze on z twórcą umowy wydawniczej zobowiązującej do wydania utworu w ciągu 2-ch lat) 2. Instytucja może korzystać z utworu i zawartego w nim materiału bez dodatkowego wynagrodzenia udostępnienie pracownikom dla celów badawczych czy dydaktycznych. 3. Instytucja naukowa może udostępnić bez zgody twórcy materiał naukowy w utworze osobom trzecim, jeśli wynika to z przeznaczenia utworu (opinia, ekspertyza). (wyjątek to rozszerzenie o treść utworu a nie tylko formę jak w ustawie)

17 Projekty architektoniczne i architektoniczno-urbanistyczne Odrębność przepisów podanych w Ustawie o PrAut. dotyczy projektów architektonicznych i arch.-urbanistycznych.

18 Występuje odrębność unormowania przepisów dot. projektów arch. i arch.-urb. dotyczące następujących kwestii: - nadzoru autorskiego nad wykonaniem projektu, - dozwolonego użytku publicznego i osobistego, - obrotu prawami majątkowymi. W przepisach prawnych dot. praw autorskich wprowadzone jest tzw. domniemanie ustawowe co do autorstwa utworu.

19

20 Nadzór autorski. Prawo budowlane: Art. 17 ust.3, art. 20 ust. 1 pkt. 4 oraz art. 21.

21 Art. 20 ust. 3 pkt. 4

22 Dozwolony użytek osobisty i publiczny Art. 23 PrAut. stanowi, że w ramach dozwolonego użytku można korzystać z rozpowszechnionego już utworu (krąg osób pozostający w związku osobistym).

23 Implementacja zapisu z Dyrektyw po przystąpieniu Polski do UE. (nowe rozwiązania m.in. dotyczące dozwolonego użytku nieistniejące wcześniej w PrAut.)

24 Obrót prawami majątkowymi i ich ograniczenia Ograniczenia zawarte w PrAut. art. 56 ust. 4 i PrAut. art. 57 ust. 3 oraz przeniesienie własności egzemplarza projektu nie powoduje możliwości zastosowania go przy realizacji innego budynku art. 61 PrAut.

25 PrAut. art. 57 ust. 3

26 Utwory audiowizualne (filmy) i programy komputerowe Utwory audiowizualne dzieła zbiorowe osób wnoszących rozpoznawalny w utworze wkład twórczy (nie koniecznie wyodrębniona część) tj. reżyser, scenograf, operator dźwięku. (rezultat oryginalnego połączenia i zsynchronizowanej twórczości w różnych dziedzinach literatura, muzyka, film) Prawo do wynagrodzenia należy się: głównemu reżyserowi, operatorowi obrazu, twórcy scenariusza, scenografowi, twórcom innych utworów literackich lub muzycznych wykorzystanych w filmie, artystom. (przyznane proporcjonalnie do wpływów z tytułu wyświetlania filmu, jego wypożyczeń i publicznych odtwarzań, reprodukcji filmu na potrzeby użytku własnego umowa o stworzenie utworu lub wykorzystanie utworu już istniejącego lub umowa o współudział przy realizacji filmu) Na mocy umów producent nabywa prawo do eksploatacji utworu jako całości (prawo wyłączności) bez zgody współautorów. Autorskie prawa majątkowe ochrona 70 lat od śmierci ostatniej osoby z grona współtwórców.

27 Program komputerowy zbiór instrukcji przedstawionych w języku programowania (zrozumiałym przez komputer), których realizacja umożliwia osiągnięcie zamierzonego przez programistę celu. (brak definicji w Ustawie) Ochrona Dyrektywa UE z 1991r. (zastosowanie w ciągu 5-ciu lat od podpisania aktu wspólnotowego Polski. Ochrona programów zagranicznych akt paryski Konwencji Berneńskiej. Programy podlegają takiej samej ochronie jak utwory literackie czyli muszą być przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonej w dowolnej postaci. Twórca programu posiada prawo jedynie do uznania jego autorstwa i do oznaczenia go swoim nazwiskiem. Nie posiada praw do nienaruszalności treści i formy programu oraz decydowania o jego pierwszym udostępnieniu publiczności.

28 Program komputerowy chroniony jest przez prawo autorskie tylko wtedy, gdy jest twórczy i indywidualny. Czyli wtedy, gdy: - jego postać nie jest ściśle zdeterminowana przez wymogi techniczne, - nie stanowi jedynego optymalnego rozwiązania problemu, - stanowi rezultat twórczej pracy programisty, - nie jest prawdopodobne, że program już powstał, albo może powstać program identyczny.

29 Majątkowe prawa autorskie odnoszą się tylko do: -Trwałego i czasowego zwielokratniania programu komputerowego w całości ew. w części, jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie. mieści się tu prawo do modyfikacji/konwersji np. na inny system operacyjny, zmianę układu (nowe wersje, nowe funkcje), inne funkcje np. (usunięcie błędów, zmiany w procesie konserwacji programu) -Publicznego rozpowszechniania w postaci reprodukcji jednorazowej (np. prezentacja), jak i trwałej (wprowadzenie do obrotu nośników z nagranym programem). Prawa autorskie majątkowe nie odnoszą się do: - tworzenia kopii zapasowych, - dekompilacji (tylko licencjonobiorca np. zmiana interfejsu), - analiza programu (jego działanie i testowanie aby poznać ideę i zasadę działania).