zdjęcie niedostępne w wersji internetowej

Transkrypt

1 zdjęcie Bronisław Piłsudski ( ) Artefakty z kręgu kultury Ajnów, dokumentujące jego wieloletnie badania na Sachalinie i Hokaido, zasiliły zbiory Muzeum Etnograficznego w Warszawie, tworząc jedną z jego najcenniejszych kolekcji. Uległa ona zniszczeniu w czasie bombardowania Warszawy we wrześniu 1939 roku wraz z pozostałymi zbiorami Muzeum. Fot. z ok roku, ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego. Bronisław Piłsudski ( ) Ainu artefacts documenting Piłsudski s long studies on Sakhalin and Hokkaido became a part of The State Ethnographic Museum in Warsaw s collections - one of the most valuable ones. It was destroyed in bombardment in September 1939 when also all other museum s collections perished. Photo from 1890, from the collection of the Tatra Museum.

2 MUZEUM TRADYCJA MUSEUM TRADITION zdjęcie ZBIGNIEW WÓJCIK Bronisława Piłsudskiego działalność muzealna na Dalekim Wschodzie Bronisław Piłsudski s museum work in the Far East Kolebką muzealnictwa rosyjskiego była Kunstkamera utworzona przez cesarza Piotra I w 1714 roku w Petersburgu. Oficjalnie została ona otwarta dla publiczności pięć lat później jako placówka gromadząca osobliwości głównie przyrodnicze i z zakresu historii kultury materialnej z terytorium Rosji. Po powstaniu Akademii Nauk w 1724 roku została do niej włączona. Z czasem utworzono przy Kunstkamerze specjalistyczne muzea, by ostatecznie ustanowić akademickie Muzeum Antropologii i Etnografii. W XIX wieku, przy stale rozrastającym się obszarowo Imperium Rosyjskim, władze w Petersburgu podjęły akcję na rzecz gromadzenia materiałów krajoznawczych. Odnośną instrukcję przekazano do prasy w 1812 roku Została ona wydrukowana w języku polskim w 1817 roku w Dzienniku Wileńskim. Zobowiązano nauczycieli i urzędników do gromadzenia wszelkich danych o regionach, ich działalności oraz przekazywania materiałów do centrów rządzących. Był to przede wszystkim impuls do tworzenia muzeów krajoznawczych, które zaczęły powstawać już w pierwszej połowie XIX wieku, niekiedy, jak np. w Orenburgu, przy udziale polskich zesłańców (Tomasz Zan i inni). Mężczyzna w tradycyjnym stroju ajnoskim, ze zbiorów AAN. A photograph of a man in the traditional Ainu costume, from the CAMR collection. W polskich archiwach zachowały się liczne fotografie ludności ajnoskiej, gilackiej i in., wykonane na początku XX wieku i opatrzone własnoręcznymi uwagami Bronisława Piłsudskiego. Portretowani stoją zwykle na tle sachalińskiego pejzażu lub pozują w fotograficznym atelier. Polish archives preserve numerous photographs of the Ainu, the Gil and other peoples, made in the early 20 th century and with Bronisław Piłsudski s hand-written commentaries. They show people standing in a studio or with a view of Sakhalin in the background. Russian museology began with Kunstkamera, created by Peter I in 1714 in St. Petersburg. Five years later it was officially opened for the public. It collected mostly natural curiosities as well as exhibits of material culture history found on Russian territory. After the foundation of the Science Academy in 1724, Kunstkamera was merged with the new institution. Later specialist museums were created around Kunstkamera and eventually the Museum of Anthropology and Ethnography was founded. In the 19 th century, with the Russian Empire constantly expanding its territory, authorities in St. Petersburg started an initiative to collect materials and data about the country. Appropriate instructions were forwarded to the press in 1812, and in 1817 they were published in Polish in Dziennik Wileński [ Vilnius Daily ]. Teachers and officials were obligated to gather all data on their regions and their activities, and then forward the collected information to government centres. It was primarily an impulse to create regional museums, which began to appear as early as in the first half of the 19 th century, sometimes, like in Orenburg, with the cooperation of Polish exiles (Tomasz Zan and others). 192 etnografia nowa the new ethnography

3 W 1845 roku powołano w Petersburgu Cesarskie Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne (CRTG), którego głównym zadaniem było organizowanie wypraw badawczych głównie na obszarach położonych na południu i wschodzie Imperium oraz wszędzie tam, gdzie kierowała się rosyjska ekspansja terytorialna (w tym także w Ameryce). Pierwszy z oddziałów terenowych tego Towarzystwa utworzono w 1845 roku w Irkucku, głównie jako punkt przechowywania osobliwości przyrody i wyrobów kultury materialnej Syberii oraz bibliotekę i miejsce opracowywania wstępnego materiału pozyskanego w czasie wypraw. Okresowo w Oddziale tym pracowało nawet kilkunastu Polaków, głównie zesłańców, w tym Aleksander Czekanowski, Benedykt Dybowski, Jan Czerski. Oparcie w nim znajdywali także inni, a zwłaszcza Mikołaj Przewalski. Z czasem powstawały inne instytucje, mające niekiedy charakter paramuzealny. Funkcjonowały gubernialne komitety statystyczne (wydawały tzw. Pamiatnyje knigi), zespoły badawcze przy komisjach granicznych itp. W praktyce jednak muzea z wystawami i uczonymi pracującymi twórczo powstawały zwykle w miastach stołecznych. W czasie wypraw badawczych organizowanych przez centralę CRTG starano się wprowadzać do muzeów krajoznawczych wszelkie nowe dane o charakterze ogólnym. Nasycano także wystawy atrakcyjniejszymi okazami. Uczniowie szkół rosyjskich lat osiemdziesiątych XIX wieku pogłębiali swoją wiedzę, odwiedzając zarówno muzea oficjalnie funkcjonujące, jak i zbiory prywatne. Ze szkół wynosili głównie dobre przygotowanie przyrodnicze i filologiczne. Często podróżowali (np. odwiedzając rodzinę), posiadali także wiedzę praktyczną z zakresu etnografii i przyrody. Bronisław Piłsudski, uczący się w tym czasie początkowo w gimnazjum w Wilnie, a później w Petersburgu, miał więc pewne obycie muzealnicze. W Wilnie poznał tzw. zbiory pouniwersyteckie stale wzbogacane darami przez Polaków (i Litwinów), okazami z różnych kontynentów (w tym także z Syberii), a w mieście nad Newą przede wszystkim osobliwości z różnych regionów imperium Romanowych. Tym samym, gdy dotarł na Sachalin w 1887 roku, miał podstawowe przygotowanie zarówno przyrodnicze, jak i ludoznawcze. Doceniał rolę muzeów. Z listów do rodziny zachowanych w Bibliotece im. Wróblewskich w Wilnie wynika, że w pierwszych latach pobytu na zesłaniu Bronisław Piłsudski nie wspominał o możliwości założenia muzeum na wyspie-więzieniu. To nastąpiło później, zresztą z inspiracji miejscowego gubernatora. Muzea rosyjskie drugiej połowy XIX wieku były głównie, mniej lub bardziej atrakcyjnie urządzonymi, wystawami osobliwości oraz składnicami tworów przyrody i kultury materialnej swojego regionu. Różniły się od muzeów na Zachodzie, które jeśli chodzi o antropologię fizyczną i kulturową nawiązały do ewolucyjnej myśli Karola Darwina. Badacz ten w 1859 roku w Londynie ogłosił książkę: On the Origin of Species by means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, a w 1871 roku pewne dopowiedzenie do niej: The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex 1. Dzieła te miały duży wpływ na rozwój antropologii fizycznej, stały się wręcz niezbędne dla studiów ludoznawczych, a w konsekwencji i muzealnictwa. Z Pierrem Paulem Broca i jego Société d Anthropologie Paryżu był w kontakcie Izydor Kopernicki (później profesor w Uniwersytecie Jagiellońskim) oraz Julian Talko-Hryncewicz (w przyszłości twórca muzeum w Troickosawsku przy Kiachcie, będący w kontakcie z Piłsudskim w okresie jego pobytu we Władywostoku). Elementy nowoczesnej myśli antropologicznej (i ludoznawczej) docierały do ośrodków akademickich w Rosji. Szerzył je m.in. Benedykt Dybowski w czasie pobytu na zesłaniu ( ), a później w okresie pracy na Kamczatce ( ). Przede wszystkim zachodnia literatura tego typu w Rosji nie była zatrzymywana przez cenzurę. Zwykle była dostępna w dobrze zaopatrzonych bibliotekach garnizonów wojskowych. In 1845 in St. Petersburg Imperial Russian Geographical Society (IRGS) was formed, its main objective to organize research expeditions in the Empire s South and East and wherever Russian territorial expansion was directed (including America). The Society s first department was established in 1845 in Irkutsk, mainly as a place for storing natural curiosities and exhibits of Siberian material culture. It was also a library and place for preliminary research of data acquired during expeditions. The department saw a few Poles working there, mainly exiles, including Aleksander Czekanowski, Benedykt Dybowski and Jan Czerski. Others, especially Mikołaj Przewalski, also found the institution very helpful. In time other institutions appeared, sometimes of rather para-museum status like governor s statistical committees (which published Pamiatnyje knigi), research teams at boundary commissions, etc. However, museums with exhibitions and creatively working researchers usually appeared in capital cities. During expeditions organized by the IRGS any new general data and information was introduced to regional museums. Moreover, exhibitions were saturated with items as attractive as possible. Russian students in the 1880s could learn by visiting officially open museums as well as private collections. They were usually well educated in natural sciences and philology. They often travelled (for example to visit family) and had practical knowledge of ethnography and nature. Bronisław Piłsudski, who first studied in a school in Vilnius and then in St. Petersburg was not a stranger to museums. In Vilnius he encountered the so-called post-university collection, still growing thanks to donations from Poles (and Lithuanians). These included items from different continents and, in the city upon the Neva, curiosities from different regions of the Romanov Empire. Thus, when Piłsudski reached Sakhalin in 1887, he had basic knowledge of both natural world and culture. He appreciated the role of museums. The letters to family, kept in the Wróblewscy Library in Vilnius, clearly show that in his first years of exile Bronisław Piłsudski did not think about founding a museum on the prison island. This happened later, actually inspired by the local governor. Russian museums of later 19 th century were usually more or less attractive exhibitions of curios and stores of items representing the given region s natural world and material culture history. They differed from their Western counterparts, which as far as physical and cultural anthropology is concerned drew from Charles Darwin s evolutionary theory. Darwin in 1859 published his book On the Origin of Species by means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life and in 1871 a follow-up of his theories in The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex. 1 Both books had a huge impact on physical anthropology and became practically indispensible for cultural studies and thus for museology. Izydor Kopernicki (later a professor at the Jagiellonian University) and Julian Talko-Hryncewicz (who would create a museum in Troickosavsk at Kiacht and who stayed in touch with Piłsudski when he was in Vladivostok) stayed in touch with Pierre Paul Broca 1 W ostatnich latach tytuły dzieł Darwina ograniczono w ich polskich przedrukach do pierwszego członu zdania. Jest w tym pewna manipulacja ideologiczna (np. opuszczenie wyrazu: rasy ). 1 In later years the titles of Darwin s books were cut (in their Polish prints) to the first part of the sentence. It shows certain ideological manipulation (like leaving out the word races ). 194 etnografia nowa the new ethnography

4 Dzięki temu w Omsku Jan Czerski w czasie służby w karnym batalionie ( ) mógł ją czytać, co zaowocowało próbą analizy szkieletów z dawnych pochówków 2. Pierwsze rosyjskie towarzystwo antropologiczne powstało w Petersburgu w 1888 roku przy tamtejszym uniwersytecie. Według wszelkich danych Piłsudski był z nim w kontakcie. Okazami kultury materialnej ludów Dalekiego Wschodu (rosyjskiego i japońskiego) zasilał głównie akademickie muzea stolicy Imperium. Korespondował natomiast z różnymi ośrodkami naukowymi wielu miast w europejskiej i azjatyckiej części Rosji. Zwłaszcza w czasie pracy we Władywostoku poznał osobiście licznych uczonych, w tym także etnografów i językoznawców z Europy i Ameryki. Utrzymywał kontakty z polskimi badaczami pracującymi w Rosji (m.in. Józefem Morozewiczem i Julianem Talko-Hryncewiczem) oraz Galicji (zwłaszcza z Benedyktem Dybowskim). Zarówno na Sachalinie, jak i we Władywostoku miał wiele okazji do rozmawiania (i czytania) po polsku. Wątki muzealnicze działalności Piłsudskiego na Dalekim Wschodzie (Rosja i Japonia) stanowiły przedmiot zainteresowania kilku autorów (por. Bronisław Piłsudski ) 3. W kalendarium monografii Władysława Łatyszewa z 2008 roku Sachalinskaja żizń Bronisława Piłsudskogo. Prolegomeny k biografii znajdują się trzy interesujące wątki. Pierwszy z nich dotyczy 1894 roku (siódmego roku pobytu na zesłaniu): Lipiec-sierpień Gromadzenie kolekcji dla muzeów chabarowskiego i sachalińskiego. Podróż do góry Łopatina. Kolejny z 1898 roku: 23 maja Towarzystwo Poznania Kraju Amurskiego zwraca się ponownie do generał-gubernatora przyamurskiego z prośbą o przeniesienie B. Piłsudskiego do Władywostoku w celu podjęcia przez niego pracy jako kolekcjoner i konserwator muzeum. I kolejny zapis z 1891 roku Maj Złożył prośbę o zwolnienie z pracy w muzeum (Ładyszew 2008: ). Z ustaleń Łatyszewa wynika zatem, że Piłsudski zasilał okazami muzea w Chabarowsku i w stolicy Sachalinu Poście Aleksandrowskim, a ponadto około dwóch lat był pracownikiem muzeum Towarzystwa Poznania Kraju Amurskiego. W treści monografii znajdujemy na ten temat więcej informacji zarówno szczegółowych, odnośnie prac kolekcjonerskich w terenie, jak i koncepcji muzeów na świeżo przyłączonych do Rosji obszarach. Pomysł utworzenia muzeum w stolicy Sachalinu powstał w gabinecie gubernatora wojskowego Sachalinu W. D. Merkazina. W pewnym stopniu miał wyciszyć opisane w reportażach Antona Czechowa (później w książce Ostrow Sachalin) patologie na wyspie-więzieniu. Tym samym już na wstępie zdecydowano, że powstające muzeum będzie placówką naukowo-oświatową z działami: 1 etnograficznym, 2 zoologicznym, 3 gospodarstwa wiejskiego, 4 górniczo-technicznym. Nie było kłopotów z gromadzeniem okazów, gdyż na wyspie pracowało wielu ludzi wykształconych. Byli także zesłańcy, którzy jak Piłsudski i Lew Jakowlewicz Szternberg niemal od początku pobytu na wyspie prowadzili badania ludoznawcze, rejestrowali parametry klimatu, a przede wszystkim gromadzili okazy kultury materialnej tamtejszych aborygenów. and his Société d Anthropologie in Paris. Elements of modern anthropological (and ethnological) thought did reach Russian academic centres. They were spread for example by Benedykt Dybowski during his exile ( ) and later when he worked on the Kamchatka ( ). Russian censorship did not stop this kind of Western literature, which was usually available in the well-stocked libraries of military garrisons. That is why Jan Czerski, while serving in a penal battalion in Omsk ( ) could read it, which led to an attempt to analyze skeletons found in old burial places 2. It should be added that the first Russian anthropological society was created in Petersburg in 1888 at the local university. According to all available data, Piłsudski stayed in touch with this organisation. He supplied academic museums of the Empire s capital with exhibits of material culture of the Far East peoples (Russia and Japan). However, he corresponded with various academic centres in cities located in European and Asian regions of Russia. Especially while working in Vladivostok he personally met numerous academics, including ethnographers and philologists from Europe and America. He stayed in touch with Polish researchers working in Russia (for example Józef Morozewicz and Julian Talko-Hryncewicz) and Galicia (especially with Benedykt Dybowski). Both on Sakhalin and in Vladivostok he had many opportunities to talk and read in Polish. 2 Uwagi o zesłańcach współpracujących z różnymi muzeami za Uralem (por. Wójcik 1987). 3 Więcej danych na ten temat m.in. w artykułach Margaritty Chartanowicz, Antoniego Kuczyńskiego i Zbigniewa Wójcika, w pracy zbiorowej Bronisław Piłsudski ( ). Człowiek Uczony Patriota, (zob. Bronisław Piłsudski ). 2 Information about exiles cooperating with various museums beyond the Urals (see Wójcik 1987). 3 More information can be found in texts by Margaritta Chartanowicz, Antonii Kuczyński and Zbigniew Wójcik in the cooperative work Bronisław Piłsudski ( ). Man Academic Patriot, (see Bronisław Piłsudski ). Piłsudski s museum-related activities in the Far East (Russia and Japan) drew the attention of several authors. 3 A calendar in Władysław Łatyszew s monograph Sachalinskaja żizń Bronisława Piłsudskogo. Prolegomeny k biografii from 2008 presents three interesting themes. The first one concerns the year 1894 (the seventh year of exile): July-August Gathering collection for Khabarovsk and Sakhalin museums. A journey to Lopatin Mountain. Another from 1898: May the 23 rd Amur Geographical Society once more asks the General-Governor of the Amur Region to move B. Piłsudski to Vladivostok so he can start his work as a collector and the museum s conservator. And another entry from 1891: May: He filed resignation from his work at the museum (Ładyszew 2008: ). Thus, Łatyszew s research shows that Piłsudski provided items for museums in Khabarovsk and Sakhalin s capital Aleksandrovsk, moreover for about two years he worked for the Amur Geographical Society s museum. The monograph provides more detailed information about actual collecting fieldwork as well as the concept of the museums located on the territories recently acquired by Russia. The idea to create a museum in Sakhalin s capital emerged from the office of military governor of the island W. D. Merkazin. To some extent it aimed to calm down pathologies occurring on the prison island, which Anton Czekhov described in his documentaries and later in the book Sakhalin Island. Thus it was initially decided that the new museum should have academic and educational character with the following departments: 1 ethnographical, 2 zoological, 3 farming, 4 mining and technologies. Since there were many educated people working on the island, gathering the collections was fairly easy. Moreover, there were exiles who, like Piłsudski and Lew Jakowlewicz Szternberg, almost since the beginning of their stay on the island conducted ethnographical research, registered the climate s parameters and most of all collected exhibits of material culture created by the indigenous population. 196 etnografia nowa the new ethnography

5 zdjęcia Ajnowie, fot. ze zbiorów AAN. The Ainu people, photo from the CAMR collection. Muzeum w Poście Aleksandrowskim otwarto w grudniu 1894 roku. Wśród czterdziestu osób, którym dziękował gubernator za pracę przy powstającej placówce, byli Piłsudski i Szternberg (ibidem ). W pewnym stopniu przyczyniło się to do szybszego uwolnienia z zesłania drugiego z nich, ale także zwolnienia Piłsudskiego z katorgi w lutym 1897 roku Został on posieleńcem 4 w Rykowskoje, jednak z możliwością pracy, z czego skrupulatnie skorzystał (m.in. w stacji meteorologicznej, pierwsze artykuły w książce roczniku Sachalinskij kalendar i materiały k izuczeniju Ostrowa Sachalin, 1896 i 1897 roku). Podróżować mógł, tylko za zgodą władz, po południowej części wyspy, prowadząc głównie badania etnograficzne i lingwistyczne, wykonując fotografie oraz zbierając okazy dla muzeów na kontynencie. Nie bez pomocy ze strony pracującego w Muzeum Antropologii i Etnografii w Petersburgu Szternberga, udało mu się przenieść w 1899 roku do Władywostoku, gdzie był pracownikiem merytorycznym miejscowego muzeum Towarzystwa Poznania Kraju Amurskiego, a później różnych urzędów, w tym także sekretariatu miejscowej filii CRTG. Wiele podróżował, zwłaszcza po obszarach dolnej części dorzecza Amuru i w Kraju Ussuryjskim. Jako kolekcjoner wspierał muzeum w Błagowieszczeńsku i Chabarowsku. Przede wszystkim jednak wysyłał ciekawsze eksponaty etnograficzne do Petersburga. Kolekcjonował na potrzeby różnych instytucji także okazy przyrodnicze (flora, fauna, skały i minerały). W tym czasie był niewątpliwie jednym z najwszechstronniejszych kolekcjonerów w tej części Rosji. Lata to okres uczestnictwa w wyprawach z polecenia Akademii Nauk i Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego po Sachalinie oraz do Japonii (tu z Wacławem Szczepienie ospy Bronisław Piłsudski wśród Gilaków, fot. ze zbiorów AAN. Pox vaccination, Piłsudski among the Gilyak, photo from the CAMR collection. The museum in Aleksandrovsk opened in December Piłsudski and Szternberg were among the forty people the governor thanked for their work for the new institution (ibid.: ). To some extent it helped Szternberg with earlier release from exile and also, in Februrary 1897, allowed Piłsudski to stop forced labour. As a posieleniec 4 in Rykowskoye he was allowed to work for example in a meteorological station or by writing first texts for a book titled Sakhalinsky kalendar i materiały k izuczeniju Ostrowa Sakhalin, 1896 and Travelling was allowed only with authorities consent, which he obtained and journeyed around the southern part of the island, mainly doing ethnographical and linguistic research, taking photos and collecting items for museums on the continent. With the help of Szternberg, who worked in the Museum of Anthropology and Ethnography in St. Petersburg, Pilsudski managed to move do Vladivostok in 1899, where his expertise helped him find jobs with the Amur Geographical Society and later with various offices, including the secretary of the IRGS s local department. He travelled a lot, especially around the lower Amur river basin and Ussuri Krai. As a collector he supported museums in Blagoveshchensk and Khabarovsk. However, the more interesting ethnographical items he would send to St. Petersburg. For different institutions he also gathered flora and fauna specimens as well as rocks and minerals. At the time he was one of the most versatile collectors in that part of Russia. 4 Posieleniec zesłaniec policyjnie osiedlony w wyznaczonym miejscu; wyraz powszechny w polskim piśmiennictwie zesłańczym przed 1917 rokiem; dziś zastępowany innym: osiedleniec. 4 Posieleniec an exile forced to settle in an appointed place. The word was popular among Polish exiles before 1917, today a different word is used osiedleniec, or settler. 198 etnografia nowa the new ethnography

6 zdjęcie Sieroszewskim). Był to dla Piłsudskiego najaktywniejszy okres studiów etnograficznych, zwłaszcza wśród Ajnów, z którymi związał się więzami rodzinnymi. Paszporty do Japonii uzyskiwał za pośrednictwem władz w Rykowskoje na Sachalinie. Mimo napiętych stosunków japońsko-rosyjskich w 1904 roku miał możliwość kontaktowania się ze specjalistami z kraju Kwitnącej Wiśni, w tym pogłębiania swej wiedzy muzealniczej. Ostatecznie Władywostok opuścił pod koniec 1905 roku, nie zrywając jednak kontaktów o czym świadczy zestaw publikacji z lat z tamtejszym środowiskiem kulturalnym. Już pod jego nieobecność w Rosji nadeszła do Władywostoku decyzja o całkowitym darowaniu kary za udział w wydarzeniach 1 marca 1887 roku (nieudany zamach na cesarza). Nie ma powodów by sądzić, iż związki Piłsudskiego z muzeami na Dalekim Wschodzie nie miały charakteru twórczego. Z różnych przekazów głównie listów pisanych do Szternberga wynika, że miał duży wpływ na pracę sachalińskiej placówki muzealnej, choć okresowo, będąc dłużej w tamtejszej stolicy, związał się ze służbą medyczną. Stosunkowo szybkie uwolnienie się od pracy w muzeum we Władywostoku wynikało z okoliczności nie mógł się poddać rygorom powinności urzędniczej. Był przede wszystkim badaczem terenowym i prace w terenie traktował priorytetowo. Zresztą dzięki temu zdobył trwałą pozycję w nauce światowej. Przetrwały przynajmniej niektóre wałki z jego nagraniami rozmów przeprowadzanych z tubylcami. Wykonane przez niego fotografie Ajnów i innych tamtejszych ludów zdobią dziś wiele muzeów i publikacji w różnych krajach. Mimo burzliwych losów Sachalinu w XX wieku, większość kolekcji (i rękopisów) Piłsudskiego przetrwała do dziś 5. Przyrządy, na których pracował w stacji meteorologicznej w Rykowskoje oraz innych osadach na Sachalinie, są dziś eksponowane w dużej sali Muzeum Krajoznawczego w Jużnosachalińsku. Zbiory przez niego gromadzone znajdują się na wystawach Muzeum Przymorskiego we Władywostoku (niektóre z nich eksponowano na Rodzina ajnoska, fot. ze zbiorów AAN. An Ainu family, photo from the CAMR collection. Between 1902 and 1905 Piłsudski participated in expeditions organised by the Academy of Sciences and IRGS to Sakhalin and to Japan (with Wacław Sieroszewski). For Piłsudski it was the most active period of ethnographic studies, especially among the Ainu, with whom he became a family member. The authorities in Rykovskoye on Sakhalin provided him with passports necessary to travel to Japan. Despite the tension between Japan and Russia in 1904, Piłsudski managed to contact Japanese experts and expand his knowledge about museums. In the end he left Vladivostok in late However, as a number of publications from show, he stayed in touch with the city s cultural circles. Only after he left Russia did the pardon for his crimes committed on (complicity in a failed assassination attempt on the Tzar) reach Vladivostok. There is no reason to think that Piłsudski s ties to Far East museums were not creative in their nature. Various sources mostly letters to Szternberg show that he had a lot of influence on Sakhalin s museum, although for some time while in the island s capital he worked in medical services. Relatively quick resignation from the job in the museum in Vladivostok was caused by the circumstances he was unable to follow the rules of working in a regular office. First and foremost he was an explorer and for him fieldwork was of paramount importance. It also made his name forever recognizable in the world s science. Some of the cylinders with his interviews with the indigenous survive to this day. Photographs of the Ainu and other peoples taken by Piłsudski still can be seen in museums or publications around the world. 200 etnografia nowa the new ethnography

7 okresowej wystawie Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie). Zarówno kolekcje przez niego zabrane, jak i zachowane rękopisy dotyczące ludów tubylczych rosyjskiego Dalekiego Wschodu od lat stanowią przedmiot studiów specjalistów z całego świata. Prace te systematycznie koordynowane są przez badaczy z Uniwersytetu w Sapporo w Japonii (m.in. Koichi Inoue) oraz kierownictwo Instytutu Dziedzictwa Bronisława Piłsudskiego w Jużnosachalińsku (twórcą placówki był Władysław Łatyszew). Znaczną część piśmiennej spuścizny, w tym także opracowania dotyczącego pośrednio spraw muzealnictwa, ogłosił w wielotomowej serii Alfred F. Majewicz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dla Bronisława Piłsudskiego, skazanego na katorgę początkującego studenta uniwersytetu w Petersburgu, Sachalin i część dorzecza dolnego Amuru oraz tereny zamieszkałe przez Ajnów w Japonii, stanowiły rodzaj przygotowania do studiów etnograficznych (z antropologią, rzecz zrozumiała) i lingwistycznych. Do kraju przyjechał w 1906 roku jako uczony już o uformowanym kierunku zainteresowań. Swoje doświadczenia starał się wykorzystać, współpracując głównie z Muzeum Tatrzańskim im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Despite Sakhalin s turbulent history, most of Piłsudski s collections and writings survive to this day. 5 The instruments he used at the meteorological station in Rykovskoye and other places around Sakhalin today can be seen in the main hall of the Regional Museum in Yuzhno-Sakhalinsk. His collections can be found on exhibitions in the Arseniev State Museum of Primorsky Region in Vladivostok (some of them have been exhibited at a temporary exhibition in the Asia and Pacific Museum in Warsaw). His collections and writings on indigenous people of the Russian Far East have been studied by experts from all over the world. This work is coordinated by academics from Sapporo University (among others Koichi Inoue) and Bronisław Piłsudski Legacy Institute in Yuzhno-Sakhalinsk (created by Władysław Łatyszew). Most of Piłsudski s written legacy, including studies on museology, were published in a multi-volume series by Alfred F. Majewicz from Adam Mickiewicz University in Poznań. For Bronisław Piłsudski, a novice university student exiled from St. Petersburg to a forced labour camp, Sakhalin and the part of the lower Amur basin as well as the region in Japan inhabited by the Ainu were a peculiar preparation for ethnographical and linguistic studies. He returned in 1906 as an academic with already formed ideas about the direction of his studies. His experience was useful mostly during his cooperation with Tytus Chałubinski Tatra Museum in Zakopane. Przeł./transl. Jan Sielicki PROF. ZBIGNIEW WÓJCIK (ur , Łuck), geolog, dr hab. nauk przyrodniczych (geologia) i dr hab. historii nauki, emerytowany prof. Muzeum Ziemi PAN. Prowadził badania jaskiń w Tatrach oraz studia nad działalnością naukową Polaków w Rosji, zwłaszcza na Syberii w XVII-XX wiekach. Od 1994 r. przewodniczący Komisji Badań nad Historią Syberii Komitetu Historii Nauki i Techniki PAN. Autor wielu artykułów naukowych oraz książek o zesłańcach polskich na Syberii, w tym o Aleksandrze Czekanowskim (1982) i Janie Czerskim (1987). Wydawca w Polskim Towarzystwie Ludoznawczym wspólnie z prof. A. Kuczyńskim dawnych pamiętników polskich zesłańców na Syberię (m.in. Adama Dłużyka-Kamieńskiego, Józefa Kopcia, Faustyna Ciecierskiego). Poznał miejsca pracy Bronisława Piłsudskiego na Sachalinie i we Władywostoku. PROF. ZBIGNIEW WÓJCIK (born on in Łuck), geologist, PhD in Science (Geology) and PhD in History of Science, retired Professor of the Museum of Earth Sciences of the Polish Academy of Sciences. Has studied caves in the Tatras and the scientific activity of Poles in Russia, especially in Siberia between the 17 th and 20 th century. Since 1994, chairman of the Commission for Researches on the History of Siberia of the Committee on History of Science and Technology of the Polish Academy of Sciences. Has written numerous academic papers and books concerning Polish deportees in Siberia, including publications on Aleksander Czekanowski (1982) and Jan Czerski (1987). Together with Prof. A. Kuczyński, he has published - at the the Polish Ethnological Society - the old memoirs of Polish departees to Siberia (including Adam Dłużyk- Kamieński, Józef Kopeć, Faustyn Ciecierski). He has visited the work places of Bronisław Piłsudski on Sakhalin and in Vladivostok. Bibliografia / Bibliography: Władysław Łatyszew, 2008, Sachalinskaja żizn Bronisława Piłsudskiego. Proglomery k biografii, Jużno-Sachalińsk: Sachalinskoje kużnoje izdatjelstwo. Bronisław Piłsudski, ( ), Człowiek-Uczony-Patriota, 2003, red./eds A. Liscar, M. Sarkowicz, Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego. Zbigniew Wójcik, 1987, Jan Czerski. Polski badacz Syberii, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie. 202 etnografia nowa the new ethnography