GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 Rok szkolny SEMESTR 1

Transkrypt

1 GEOGRAFIA Gimnazjum klasa 2 Rok szkolny SEMESTR 1 1

2 ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI W POLSCE ORAZ CECHY DEMOGRAFICZNE POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA Gęstość zaludnienia Gęstość zaludnienia miara przyporządkowująca populację do powierzchni. W przypadku zaludnienia poszczególnych regionów świata najczęściej stosuje się liczbę osób w przeliczeniu na km² Ekumena (z starogreckiego. oikoumene świat zaludniony) obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka. Migracja wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu. Przemieszczanie się ludności jest całkowicie naturalnym zjawiskiem i występowało we wszystkich czasach. Nasilenie się migracji może nastąpić m.in. z przyczyn złej sytuacji gospodarczej w miejscu zamieszkania (migracje ekonomiczne) lub sytuacji politycznej nie odpowiadającej migrującym (migracje polityczne). ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI, GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA W POLSCE Liczba ludności Polski na początku 2016 roku wynosiła 38,5 mln., co przy powierzchni km 2 daje średnią gęstość zaludnienia 123 osoby na 1km 2. Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne największe zagęszczenie występuje na południu, a najmniejsze w części północno-wschodniej i północnozachodniej. 2

3 Na mapie można zauważyć skupienie ludności w obszarze trójkąta o podstawie leżącej wzdłuż południowej granicy i wierzchołku w okolicach Trójmiasta. Taki układ związany jest rozwojem gospodarczym, który skoncentrował się w Polsce Południowej i Centralnej. Szczególnie wyróżnia się region katowicko-krakowski oraz duże miasta i zespoły miejskie Warszawa, Łódź, Trójmiasto, Wrocław, Poznań. Obszary słabo zaludnione to przede wszystkim duże kompleksy leśne na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim, Ziemi Lubuskiej, w Beskidach Wschodnich. PRZYROST NATURALNY, MIGRACJE, PRZYROST RZECZYWISTY W POLSCE Przyrost naturalny w Polsce kilka lat temu przybrał wartości ujemne (np. 0,4 w 2003 roku, 0,1 w 2005). Działo się tak m. in. za sprawą spadającej liczby urodzeń, na co złożyło się kilka przyczyn: ekonomiczna duża część społeczeństwa żyje w trudnej sytuacji finansowej, która nie sprzyja podejmowaniu decyzji o urodzeniu i wychowaniu dziecka; kulturowa zmienia się model życia; młodzi ludzie coraz bardziej zajęci są karierą zawodową i nie mają czasu na rodzinę oraz dzieci; 3

4 demograficzna niż demograficzny obejmował grupę ludzi w wieku lat. Z drugiej strony na wysokim poziomie utrzymuje się liczba zgonów, co wywołane jest dużą liczebnością roczników starszych. W ostatnich latach przyrost naturalny ponownie przyjmuje wartości dodatnie od 0,1 w 2006 roku do 0,9 w Dzieje się tak za sprawą rosnącej liczby urodzeń, która jest skutkiem wchodzenia w wiek rozrodczy pokolenia z wyżu demograficznego lat 80-tych. Zróżnicowanie przestrzenne przyrostu naturalnego w Polsce pokazuje mapa poniżej. W skali całego kraju zaznacza się na niej niewielka przewaga obszarów o wartościach dodatnich, które dominują na Pomorzu, w Wielkopolsce i Małopolsce. Zmiany liczby ludności w Polsce po II wojnie światowej zależały przede wszystkim od przyrostu naturalnego. Migracje zagraniczne miały większe znaczenie tylko w kilku okresach. Najpierw tuż po zakończeniu wojny na dużą skalę odbywały się różnokierunkowe ruchy przesiedleńcze. Później w 1968 roku istotna była przymusowa emigracja ludności o pochodzeniu semickim. Z kolei w latach 80-tych wiele osób wyjeżdżało z przyczyn politycznych i ekonomicznych. Ostatnio znacząca staje się również zarobkowa emigracja Polaków do państw Unii Europejskiej, które otworzyły dla nas swoje rynki pracy. Jednakże przez ponad 50 lat utrzymywał się w Polsce stały, kilkupromilowy wzrost liczby ludności. Dopiero pod koniec lat dziewięćdziesiątych, gdy wartość przyrostu naturalnego gwałtownie spadła, zmalał przyrost rzeczywisty i w latach notowano niewielki spadek liczby ludności. 4

5 W 2005 roku przyrost rzeczywisty wyniósł -0,4, na którą to wartość w głównej mierze złożyło się ujemne saldo migracji (-0,3 ). Był to właśnie efekt znacznej emigracji naszych rodaków (głównie na Wyspy Brytyjskie). Od roku 2008 mamy już dodatni przyrost rzeczywisty, bowiem wartość przyrostu naturalnego (0,9 ) przewyższyła bezwzględną wartość salda migracji ( 0,4 ). 5

6 Zamieszczona poniżej mapa salda migracji zagranicznych i wewnętrznych pokazuje wyludnianie się terenów wiejskich, zwłaszcza tych oddalonych od dużych miast. Mieszkańcy wsi emigrują do miast, by podjąć pracę bądź naukę. Natomiast w strefach podmiejskich wielkich aglomeracji (Warszawy, Łodzi, Krakowa, Wrocławia, Poznania, Gdańska, Szczecina) notuje się w ostatnich latach bardzo duży napływ ludności. Spowodowane to jest chęcią ucieczki z zatłoczonych i drogich miast na spokojniejsze i tańsze tereny wiejskie. 6

7 Piramida wieku dla Polski, ze względu na wyraźnie zaznaczające się wyże i niże demograficzne (wybrzuszenia i wklęśnięcia), ma charakterystyczny, pofałdowany kształt. Owe wyże i niże to efekt II wojny światowej. W czasie jej trwania notowano bardzo niską liczbę urodzeń przy jednoczesnej wysokiej umieralności (zwłaszcza wśród mężczyzn). Stąd mała liczebność roczników wojennych. Natomiast po wojnie nastąpiła odbudowa i rozwój całego państwa, w tym także potencjału ludnościowego. W latach 50-tych miała miejsce kulminacja liczby urodzeń, co uwidoczniło się w postaci wyżu demograficznego. Kolejne wklęśnięcia i wybrzuszenia w piramidzie powtarzają się mniej więcej co 30 lat jest to czas potrzebny, by następne pokolenie weszło w wiek dorosły i miało decydujący wpływ na liczbę urodzeń. Taka pokoleniowa powtarzalność w strukturze wieku nazywana jest echem demograficznym. Na piramidzie, a także na rysunku poniżej oznaczone zostały też grupy wiekowe w zależności od prawnej zdolności do pracy. W chwili obecnej struktura ta przedstawia się dosyć korzystnie 64,5% ludności w wieku produkcyjnym utrzymuje 35,5% ludności będącej w wieku nieprodukcyjnym. Jednakże niepokojący może być stały spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, w obliczu zbliżającego się wzrostu liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Stopień feminizacji w Polsce wynosi 107 kobiet na 100 mężczyzn. Struktura płci widoczna na piramidzie pokazuje, że kobiety mają przewagę liczebną nad mężczyznami w rocznikach starszych. Dzieje się tak w większości społeczeństw, 7

8 ponieważ kobiety generalnie żyją dłużej (patrz średnie długości życia podane przy piramidzie).w Polsce dodatkowo dochodzi jeszcze efekt znacznych strat wojennych wśród mężczyzn i dotyczy to właśnie roczników starszych. Płeć męska przeważa za to w rocznikach młodszych, co wynika ze statystyk prowadzonych dla noworodków na każde 100 urodzonych dziewczynek rodzi się średnio 106 chłopców. Współczynnik feminizacji w miastach jest wyższy niż na wsi, ponieważ młode kobiety częściej od mężczyzn decydują się na emigrację z terenów wiejskich. URBANIZACJA, STRUKTURA ZATRUDNIENIA, BEZROBOCIE W POLSCE Urbanizacja proces koncentracji ludności w punktach przestrzeni geograficznej, głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, dzięki czynnikom społecznokulturowym, demograficznym i ekonomicznym. Proporcje między ludnością miejską a wiejską od dawna zmieniały się w Polsce na korzyść mieszkańców miast. Ilustrują to poniższe diagramy. Ogólnoświatowy trend poszukiwania lepszych warunków życia w miastach nie ominął także i naszego kraju. Przez ostatnie 50 lat udział mieszkańców miast w Polsce zwiększył się dwukrotnie. Szczególnie wysokie tempo napływu ludzi do aglomeracji miejskich utrzymywało się do końca lat 70-tych, do kiedy to trwał niesiony propagandą sukcesu intensywny rozwój przemysłu (np. ciężkiego na Górnym Śląsku). Później migracje te znacznie osłabły, a ostatnio zaczęły nawet przybierać kierunek odwrotny coraz więcej mieszkańców wielkich miast przenosi się na okoliczne tereny wiejskie (patrz mapa migracji). Największe miasta Polski to (w nawiasach liczba mieszkańców w 2008 r.): Warszawa (1 mln 710 tys.), Kraków (754 tys.), Łódź (747 tys.), Wrocław (632 tys.), Poznań (557 tys.), Gdańsk (456 tys.), Szczecin (407 tys.), Bydgoszcz (359 tys.), Lublin (350 tys.), 8

9 Katowice (310 tys.), Białystok (294 tys.). Zróżnicowanie przestrzenne stopnia urbanizacji pokazuje mapa poniżej. Widać na niej przewagę ludności miejskiej na zachodzie i ludności wiejskiej na wschodzie kraju. Wynika to m. in. z uwarunkowań historycznych ziemie leżące pod zaborem pruskim, niejako przy okazji, skorzystały na rozwoju całego państwa niemieckiego; natomiast ziemie zaboru rosyjskiego, leżące na peryferiach wielkiej Rosji, pozostały zaniedbane i np. wiele małych, słabych ekonomicznie miast zdegradowano do rzędu wsi. Struktura zatrudnienia w naszym kraju powoli zmienia się na korzyść usług, które powinny stanowić około 70% tak jest w państwach wysoko rozwiniętych (zobacz wykres). Aby to osiągnąć należy w dalszym ciągu dążyć do zmniejszenia 9

10 zatrudnienia w rolnictwie, bo nadal jest ono zbyt duże (optymalne byłoby na poziomie poniżej 10%). Znaczące zmiany w strukturze zatrudnienia odbijają się jednak rosnącym bezrobociem. Obecnie wynosi ono około 10% i zalicza się do najwyższych w Unii Europejskiej. Zjawisko bezrobocia pojawiło się w Polsce po przełomowym roku Przejście na gospodarkę rynkową wiązało się z upadkiem wielu nieekonomicznych zakładów przemysłowych. Iinne, by utrzymać się na rynku, musiały ograniczać koszty produkcji, co na ogół prowadziło do zwolnień pracowników. Na mapie poniżej zauważyć można, że stosunkowo niezła sytuacja na rynku pracy występuje w dużych miastach (zawsze stwarzają one więcej szans). Natomiast najgorzej jest na północy Polski, gdzie w niektórych powiatach stopa bezrobocia przekracza 30%. Wynika to głównie stąd, że wcześniej funkcjonowały 10

11 tam liczne Państwowe Gospodarstwa Rolne, które zatrudniały wielu pracowników. Do dziś pozostały tam po nich zrujnowane na ogół zabudowania, nieuprawiane pola i rzesze bezrobotnych. 11

12 STRUKTURA NARODOWOŚCIOWA I RELIGIJNA POLSKI Naród Naród - trwała wspólnota ludzka, która wytworzona została na podstawie przede wszystkim wspólnych losów w historii, wspólnej kultury, języku, terytorium oraz życiu ekonomicznego, świadoma swojej odrębności pomiędzy innymi narodami. Świadomość narodowa to deklaracja przynależności do określonego narodu. Poczucie pewnej wspólnoty kształtuje się już od dziecka, poprzez uczenie się języka ojczystego, historii oraz literatury. Naród w swoisty sposób łączy dziedzictwo kulturowe - jak przykładowo stosunek do bardzo ważnych wydarzeń: chrzest Polski czy też bitwa pod Grunwaldem oraz ważnych osób jak Kościuszko czy Kopernik. Dla trwałości narodu bardzo istotne jest upowszechnianie się postawy patriotyzmu, czyli miłości do swojej ojczyzny oraz solidarności z wieloma członkami narodu. Naród to utworzona w długim procesie historycznym i trwała wspólnota ludzi powstała jako rezultat współżycia jednostek i rodzin oraz grup w danych warunkach przyrodniczych i biologicznych, która ukształtowała zrozumiałe dla siebie oraz przekazywane kolejnym pokoleniom: 1. potrzeby, emocje oraz wyobrażenia, 2. język - w wąskim oraz szerokim znaczeniu, 3. kulturę, religię. Każda wspólnota chroni swoją integralność jednocześnie przed zagrożeniami zewnętrznymi oraz wewnętrznymi, a zarazem dąży do utworzenia mocnego państwa na terenie przez nią zajmowanym, natomiast w momencie utraty państwowości potrafi pielęgnować oraz rozwijać więzi, obyczaje, język oraz kulturę, itd., i w swych działaniach zmierza albo do odzyskania na nowo niepodległości albo do zapewnienia sobie określonych politycznych gwarancji autonomii danego bytu narodowego. W literaturze politycznej oraz naukowej pojawia się termin "naród" w co najmniej dwóch znaczeniach - jednym typowym dla Europy Zachodniej ( głównie anglosaskiej), drugim dla Europy Środkowej oraz Wschodniej: 1. naród - to zbiorowość obywateli danego państwa osiągająca wysoki stopień w organizacji politycznej oraz kulturze. Przede wszystkim oznacza obywateli państwa, nie bierze on pod uwagę ich przynależności etnicznej. Tak rozumiany "naród" przyczynił się do powstania pojęcia "naród amerykański" jako obywateli państwa amerykańskiego. Podobnie starano się rozwinąć oraz utrwalić w latach '70 oraz '80 wieku XX pojęcie "naród radziecki", które wpisano w dokumentację XXV Zjazdu KPZR - później także w dokument konstytucji ZSRR. 2. naród - to zbiorowość zdolna do kształtowania, kontynuowania oraz rozwoju własnej kultury - w jej ramach także literatury, sztuki i nauki oraz norm 12

13 etycznych oraz estetycznych, a także zasad porozumiewania się oraz współżycia - co w silnym stopniu decyduje, iż narody mogą istnieć w postaci odrębnych zbiorowości nawet w sytuacji pozostawania przez dłuższy okres bez własnego państwa. II/ Koncepcje narodu. W podejściu socjologicznym badania społeczności narodowych ukazały 3 koncepcje: a) koncepcję naturalistyczną - naród traktowano jako grupę genetycznie uwarunkowaną biogennie. Uznawano go za twór społeczny uwarunkowany okręconymi właściwościami środowiska geograficznego zamieszkałego przez pewną grupę przez wieki, która przekazała swoje właściwości psychofizyczne kolejnym generacjom; b) koncepcję politologiczną - naród uznawany jest za wspólnotę polityczną.według tej koncepcji wspólnoty plemienne wraz ze wzrostem tworzą instytucje państwowe, które są odrębne od tzw. organizacji plemiennych. Często zdarzało się, że takie instytucje państwowe obejmowały swym zasięgiem większą ilość tzw. grup postplemiennych. Stworzone w taki sposób państwo starało się utworzyć w swoich ramach naród, zabiegało także o połączenie tychże grup plemiennych jeśli chodzi o jednorodne tradycje, wierzenia, obyczaje ale głównie jednoczyło je gospodarstwo. Starano się utrwalać poczucie wspólnoty kulturowej oraz politycznej w odniesieniu do innych państw, narodów. c) koncepcję kulturową - istoty narodu upatrywano w kształtowaniu się poprzez rozwój historyczny społeczności, które w określony sposób tworzą własną kulturę oraz w których członkowie danego narodu uczestniczą w tejże kulturze narodowej, która obejmujące język, sztukę i obyczaje oraz naukę, itd. Naród to więc wspólnota kultury. Kultura oraz świadomość narodowa. Kultura to czynniki narodowotwórczy. Przypominali często o tym fakcie znani polscy socjolodzy jak Florian Znaniecki i Bronisław Malinowski oraz Józef Chałasiński. Naród staje się przez kulturę. Wniosek o ważnej, bo narodowotwórczej roli kultury wynikał chociażby z analizy historii Polski zwłaszcza w okresie, kiedy była nieobecna na mapach Europy i świata. Jedynym z czynników podtrzymujących świadomość narodową była niewątpliwie kultura w różnych swoich przejawach; uniwersytety, szkoły i biblioteki, a także działalność edytorska oraz literatura narodowa w konkretny sposób przeciwstawiały się wielu procesom germanizacji oraz rusyfikacji. W krótkim okresie niepodległości międzywojennej bardzo szybko w społeczeństwie polskim nastąpiło znaczne wzmocnienie więzi narodowych - proces tenże dokonywał się poprzez aktywność polityczną (zwłaszcza ruchu ludowego), obowiązkowej u dzieci polskiej szkole, a także okruchom kultury masowej, która docierała do szerokich mas i działalności państwa. Bardzo silne oraz głębokie powiązanie danej kultury narodowej z funkcjonowaniem narodu jest szczególnie widoczne w krajach, które pozostają przez długi okres czasu pod tzw. okupacją kolonialną, która to hamowała rozwój kultury narodowej. Rola, jaka 13

14 pełni kultura w życiu każdego narodu była niejednokrotnie świadomie wykorzystywana w celach politycznych, dla pozostania przy władzy oraz jej umacniania. Przykładem tutaj może być z pewnością polityka kulturalna prowadzona przez rząd komunistyczny w Polsce przez wiele lat. Rewolucja kulturalna w ówczesnej Polsce Ludowej miała charakter zupełny, w jej zasięgu znajdowała się: oświata, nauka, zachowania oraz działania kulturowe, a także wzory zachowań oraz system wartości moralnych społeczeństwa i poszczególnych jednostek. Naród a instytucje kulturalne. Naród oraz każda grupa społeczna mają swoją własną wewnętrzną swoistą organizację społeczną - możemy zatem powiedzieć, że są one ustrukturalizowane. Organizacja narodu zawsze wyraża się w tworzeniu oraz rozwoju instytucji kulturalnych - instytucji tworzących różnorodne dzieła kultury, upowszechniające je oraz instytucje wychowujące młode generacje w określonej kulturze. W średniowieczu na formowanie się kultury wpływały i odgrywały doniosłą rolę organizacje kościelne, w tym także klasztory poprzez zakładanie szkół klasztornych i szkół katedralnych. Takie szkoły zajmowały się zwykle kształceniem w zakresie religii i teologii, były także ośrodkami rozległych studiów w takich dziedzinach jak prawo, czy medycyna i historia. Klasztory te były ówcześnie ośrodkami wielowymiarowego rozwoju kultury. Różni przywódcy kulturalni często skupiali się też w innych ośrodkach - w średniowiecznych autonomicznych miastach. W wiekach: XV-XVII były one w bardzo wielu krajach ośrodkami szybko rozwijającego się rzemiosła i handlu, zamożności i ściągały liczne grupy twórców m.in. sztuki, pisarzy oraz ówczesnej nauki. Równocześnie z szybką ekspansją gospodarczą miast miało miejsce upowszechnienie wynalazków oraz rozprzestrzenienie się dzieł z różnych dziedzin kultury, na szersze obszary oraz regiony. Bardzo ważna rola w średniowieczu przypadła gildią, zrzeszającym tamtejszych rzemieślników i wybitnych twórców z różnorodnych dziedzin sztuki. Te gildie podejmowały zlecenia, które realizowali wybitni twórcy bądź całe szkoły artystyczne tworzące dzieła zyskujące znaczenie ponadlokalne oraz stające się jednym z wielu elementów kształtowania się rozbudowanej kultury narodowej. Bardzo ważny element tworzenia się kultury stanowiły tworzące się organizacje twórców kultury i związki oraz stowarzyszenia. Zwykle zaczęły powstawać tzw. związki pisarzy. Na przełomie XVI oraz XVII wieku powstały akademie literackie na terenie Włoch. Na początku były one rozproszone, liczebnie słabe. Na samym początku XVII wieku w Paryżu powstała znana potem na całym świecie tzw. Akademia Francuska, jednocześnie za jej przykładem powstawały podobne instytucje w różnych krajach Europy. Te akademie literackie ustalały oraz rozwijały język narodowy - uznawany za wspólny przez wiele odrębnych grup etnicznych oraz regionalnych. Najważniejsze instytucje, które do dzisiaj odgrywają bardzo ważną rolę przy tworzeniu kultur narodowych to uniwersytety. Pojawiły się one stosunkowo wcześnie ( pierwszy uniwersytet powstał we Włoszech, kolejne we Francji oraz Anglii). W Polsce jako pierwszy uniwersytet założono w Krakowie. Rolę uniwersytetów uznaje się za bardzo ważną dla szerokiego rozwoju różnych zbiorowości narodowych, ponieważ zostały powołane by rozwijać nauki, od których natomiast 14

15 zależy postęp w różnorodnych dziedzinach życia - zjednoczonych politycznie - różnorodnych grup etnicznych. Wszystkie uniwersytety kształciły zwykle przyszłych twórców kultury i formowały elity intelektualne - kierujące potem rozwojem określonego kraju; przygotowywały liczne kadry inteligencji będące na najwyższym z poziomów w różnych dziedzinach złożonego życia narodowego; prowadziły badania naukowe bądź inspirowały wielu do ich prowadzenia. Można je więc uznać za najważniejsze z instytucji kulturalnych narodu. Powstawanie nowoczesnego narodu. Już w czasach nowożytnych miało miejsce w Europie wytworzenie się nowoczesnych narodów oraz nowoczesnej świadomości w narodzie. Poprzez nowoczesny naród rozumiemy: 1. wszystkie stany i warstwy lub klasy społeczne charakteryzujące się poczuciem głębokiej przynależności narodowej (a nie tylko, jak to było w okresie średniowiecza, pewne elity lub w późniejszym czasie stany wyższe identyfikujące się jako członkowie określonego narodu). Świadomość narodowa i poczucie tożsamości narodowej także obejmuje najniższe warstwy społeczeństwa. 2. podstawowe zręby kultury narodowej różnorodnych dziedzin - obyczajów, kultury i literatury, sztuki oraz nauki - zostają upowszechnione we wszelkich masach ludności. Tzw. samowiedza o swoim narodzie i jego dziejach oraz kulturze jest jednocześnie udziałem warstw wyższych oraz warstw niższych. 3. dany naród posiada swą własną organizację państwową bądź poprzez walki narodowowyzwoleńcze dąży do uzyskania niepodległości państwa, ale walki te oraz wysiłki zmierzające do posiadania niepodległości politycznej państwa często mają charakter masowy oraz trwały. Do kształtowania się nowoczesnego państwa w historii doprowadziło kilka dużych procesów, obejmujących przemiany polityczne, a także przemiany techniczno - ekonomiczne, przemiany społeczne oraz rozwój masowych środków do przekazu kultury. Do bardzo ważnych aspektów przemian społecznych dokonujących się w Europie zaliczymy przeobrażenia techniczne i ekonomiczne znajdujące swój wyraz w szybkim rozwoju przemysłu fabrycznego oraz gospodarce tzw. Towarowo - pieniężnej. Szybko nastąpił rozwój masowych środkach przekazu; rozwijał się dynamicznie przemysł poligraficzny, który umożliwiał masowe nakłady książek i różnych wydawnictw oraz prasy. Poprzez to różnorodne treści symbolicznej kultury upowszechniane były pośród najniższych warstw w narodzie. Te wyżej wymienione czynniki mocno przyczyniły się do kształtowania się nowoczesnego narodu oraz świadomości narodowej. Naród a państwo. Państwem nazywamy organizację polityczną wyposażoną w suwerenną władzę zajmującą określony obszar. Przynależność do danego państwa ma charakter czysto sformalizowany - obywatelstwo. W obrębie danego państwa występuje zawsze stosunek: władza i podporządkowane jej osoby oraz grupy. Atrybutem każdego państwa jest suwerenność, którą rozumie się jako całkowitą niezależność od każdej siły zewnętrznej oraz wewnętrznej. 15

16 Funkcję wewnętrzną państwa możemy opisać jako podejmowanie działań, jasno wskazujących na fakt, iż władza państwowa jest najważniejsza na danym terytorium oraz decyduje sama o pełnym zakresie swych kompetencji, a także wszystkie inne instytucje oraz organy funkcjonują wyłącznie za jej zgodą oraz na warunkach wyraźnie przez nią nakreślonych. Funkcję zewnętrzną możemy określić jako realizację celów niezależnych od pozostałych państw oraz ochronę interesów określonego państwa. Pewne ograniczenie suwerenności jest możliwe tylko w wyniku przyjętych na określonych zasadach przez państwo zobowiązań - przykładowo jako następstwo przegranej wojny. Przynależność do danego państwa ma zawsze charakter przymusowy. Wszyscy obywatele mają określone obowiązki oraz prawa zwane zwykle obywatelskimi. Podział państw Biorąc pod uwagę strukturę, państwa dzieli się na : jednolite - unitarne oraz złożone - federacje lub państwa federacyjne. Tzw. państwa unitarne - władza suwerenna dotyczy zawsze całego obszaru i to w takim samym zakresie. Federacja - państwo, które składa się z większej bądź mniejszej ilości państw, ograniczających, na mocy porozumienia, wykonanie swojej suwerenności dla dobra powołanego poprzez siebie tzw. rządu federalnego - państwa federalnego nazywanego też związkowym. Zdarzało się w historii, że następował proces odwrotny - dochodziło do przekształcenia się państwa unitarnego w tzw. złożone. W każdej strukturze państwa federalnego funkcjonują - oprócz władzy federalnej - władze poszczególnych państw wchodzących w skład federacji - przykładowo stanów w USA. W tak określonym systemie zakres pełnienia władzy centralnej jest bardzo ściśle ograniczony oraz dotyczy zazwyczaj polityki zagranicznej i obronności oraz finansów. Odmienną formą w swojej strukturze jest niewątpliwie konfederacja państw - związek kilku państw ograniczających część swojej suwerenności dla dobra wspólnej polityki. Zwykle w takiej sytuacji nie powołuje się wspólnego organu - powoduje to, iż takie struktury zwykle nie są trwałe; czasem dochodzić może do powstania federacji. MNIEJSZOŚĆ NARODOWA Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce stanowią bardzo mały procent ludności, Polska należy do tych państw europejskich które mają ich najmniej. Mniejszość narodowa - ludność, która jest osiedlona na terytorium innej zbiorowości i odróżnia się od innych zbiorowości odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także językiem i wyznaniem, starając się zachować tę odrębność. Prawo międzynarodowe gwarantuje przestrzeganie praw tych zbiorowości. Ludność ta posiada obywatelstwo państwa zamieszkania ze wszystkimi tego konsekwencjami, ale nie ma wyodrębnionego terytorium pod względem politycznym i administracyjnym. Mniejszości można podzielić na: zwarte - są to duże skupiska ludności, zamieszkujące z reguły od wielu pokoleń 16

17 jeden obszar, rozproszone - zamieszkujące miejsca od siebie oddalone. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce definiuje ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym: 1. Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. 3. Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Polskę zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych Białorusini Czesi Litwini Niemcy Ormianie Rosjanie Słowacy Ukraińcy Żydzi i 4 mniejszości etniczne Karaimi Łemkowie Romowie Tatarzy 17

18 Ponadto, tereny województwa pomorskiego zamieszkują Kaszubi, społeczność posługująca się językiem regionalnym. 18

19 Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce Białorusini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na południowowschodnich terenach województwa podlaskiego. Podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość białoruską zadeklarowało obywateli polskich (wedle danych poprzedniego spisu z 2002 r. liczebność mniejszości białoruskiej wynosiła osób), w tym: w województwie podlaskim osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), mazowieckim (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. 541), warmińsko-mazurskim 600 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. 226). Największe skupiska obywateli polskich narodowości białoruskiej znajdują się w południowo-wschodnich powiatach województwa podlaskiego: Wedle danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. mniejszość białoruska stanowiła w powiecie hajnowskim - 39,1% mieszkańców powiatu, bielskim - 19,80% mieszkańców powiatu, siemiatyckim - 3,46% mieszkańców powiatu, białostockim - 3,2% mieszkańców powiatu i w Białymstoku (mieście na prawach powiatu) - 2,53% mieszkańców. Wedle danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r. na terenie 9 gmin województwa podlaskiego przedstawiciele mniejszości białoruskiej stanowią obecnie ponad 20% mieszkańców gminy, w tym w 4 - ponad 50%. 19

20 W Parlamencie zasiada jeden przedstawiciel mniejszości białoruskiej wybrany z listy Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość białoruska nie wystawiła swoich komitetów wyborczych. Kandydaci należący do mniejszości startowali zarówno z list ogólnokrajowych partii politycznych, jak i lokalnych komitetów wyborczych. W wyniku wyborów kandydaci należący do mniejszości zasiedli w radach gmin i powiatów województwa podlaskiego zamieszkanych przez mniejszość białoruską oraz w sejmiku województwa. W gminach zamieszkanych przez zwarte skupiska mniejszości białoruskiej kandydaci należący do mniejszości pełnią funkcję wójtów gmin. Przedstawiciele mniejszości białoruskiej pełnią także funkcje starostów i wicestarostów w niektórych powiatach Województwa Podlaskiego zamieszkanych przez zwarte skupiska osób należących do tej mniejszości. W roku szkolnym 2012/2013 języka białoruskiego uczyło się w 47 placówkach oświatowych uczniów należących do tej mniejszości (wedle danych Ministerstwa Edukacji Narodowej stan na 30 września 2012 r.). Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Główne organizacje: Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Związek Białoruski w Rzeczypospolitej Polskiej - w skład którego wchodzą, działające autonomicznie: Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża", Białoruskie Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, Rada Programowa Tygodnika Niwa, Białoruskie Zrzeszenie Studentów, Towarzystwo Chatka z Gdańska, Związek Młodzieży Białoruskiej, Stowarzyszenie Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej w Hajnówce, Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Uczących się Języka Białoruskiego AB-BA, Towarzystwo Kultury Białoruskiej, Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach. Najważniejsze tytuły prasowe: Niwa" - tygodnik, Czasopis" - miesięcznik, Bielski Hostineć półrocznik, Białoruskie Zeszyty Historyczne" półrocznik, 20

21 Termapiły rocznik, Kalendarz Białoruski rocznik, Annus Albaruthenicus rocznik. Niepubliczne media: Białoruskie Radio Racja nadające programy w języku białoruskim. Największe imprezy kulturalne: Festiwal Piosenka Białoruska", Festiwal Poezji Śpiewanej i Piosenki Autorskiej Jesień Bardów", Festiwal Muzyki Młodej Białorusi Basowiszcza", Międzynarodowy Festiwal Kulturalny Siabrouskaja Biasieda, Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku, Święto Kupalle" w Białowieży. Czesi to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego Spisu powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. liczebność mniejszości czeskiej wynosiła 386 osób), w tym: w województwie śląskim 580 osób (według Narodowego Spisu powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 61), mazowieckim 453 (według NSP 2002 r. 37), dolnośląskim 396 (według Narodowego Spisu powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. 47). Tradycyjne skupisko mniejszości czeskiej znajduje się w okolicach miejscowości Zelów (woj. łódzkie). Pierwsza migracja czeska na tereny Polski miała miejsce w połowie XVI wieku i związana była z prześladowaniami religijnymi Braci Czeskich. Następne fale migracji miały miejsce w pierwszej połowie XVII w., drugiej połowie XVIII w. i na początku XIX w. ta ostatnia związana była z rozwojem przemysłu włókienniczego w Łodzi. Mniejszość czeska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta nie wystawiała również swoich kandydatów w wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. Mieszkający w Polsce Czesi tradycyjnie są ewangelikami. Główna organizacja: Od 2010 r. działa Stowarzyszenie Czechów w Polsce. Ponadto, działalność społeczno-kulturalna osób należących do mniejszości czeskiej koncentruje się wokół Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Zelowie. 21

22 Największa impreza kulturalna: coroczny konkurs przedszkolnych zespołów teatralnych Karaimi są najmniej liczną mniejszością etniczną w Polsce. Podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość karaimską zadeklarowało 313 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. liczebność mniejszości karaimskiej wynosiła 43 osoby), w tym: w województwie mazowieckim 98 osób, łódzkim 46, dolnośląskim 46. Karaimi mieszkają przede wszystkim w Warszawie i okolicach, Łodzi i Wrocławiu. Pierwsze grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa halicko-wołyńskiego (Łuck, Halicz, Lwów). Na przełomie XIII/XIV w. duża grupa Karaimów została osiedlona w Trokach koło Wilna. Na obecne tereny Polski Karaimi przesiedlili się po II wojnie światowej w wyniku repatriacji ze wschodnich kresów Rzeczypospolitej. Mniejszość karaimska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta nie wystawiała również swoich kandydatów w wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. Polscy Karaimi zatracili znajomość ojczystego języka. Nauczanie języka karaimskiego dla dzieci i młodzieży odbywa się podczas letnich szkół języka karaimskiego odbywających się w Trokach, na Litwie. Karaimów wyróżnia religia karaimska, wywodząca się z judaizmu. Istotne znaczenie w życiu mniejszości karaimskiej ma działalność Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Główna organizacja: Związek Karaimów Polskich. Najważniejszy tytuł prasowy: Awazymyz kwartalnik. Najważniejsze impreza kulturalna: cykl imprez Spis podróżny. Karaimskie drogi w ramach którego prezentowana jest wystawa Karaj jołłary - Karaimi w starej fotografii oraz organizowane są wydarzenia towarzyszące. Litwini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na północnych terenach województwa podlaskiego. Narodowość litewską podczas przeprowadzonego w

23 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 7374 obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości litewskiej wynosiła osób), w tym: w województwie podlaskim osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), mazowieckim 446 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 99), warmińsko-mazurskim 380 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. 83). Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie powiatu sejneńskiego w województwie podlaskim, gdzie 21,20% obywateli polskich zadeklarowało w trakcie spisu powszechnego z 2002 r. narodowość litewską. Litwini zamieszkują głównie gminę Puńsk 75,7 % mieszkańców (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r.), gminę wiejską Sejny - 18,52 % (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r.), gminę miejską Sejny 7,80% (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r.) oraz należącą do powiatu suwalskiego gminę Szypiliszki - 2,66 % mieszkańców (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r.). Mniejszość litewska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. W wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość litewska nie wystawiła swoich komitetów wyborczych. Kandydaci reprezentujący tę mniejszość ubiegali się o mandaty z list lokalnych komitetów wyborczych. W wyniku wyborów trzy osoby należące do mniejszości litewskiej zasiadają w radzie powiatu sejneńskiego. W radzie gminy Puńsk przedstawiciele mniejszości litewskiej mają 14 mandatów (na 15 możliwych), ponadto członkowie mniejszości zasiadają w radach miasta (1) i gminy (4) Sejny. W radzie powiatu sejneńskiego zasiada trzech ich przedstawicieli. Przedstawiciele mniejszości litewskiej pełnią również funkcję wójta gminy Puńsk oraz wicestarosty sejneńskiego. W roku szkolnym 2012/2013 języka litewskiego jako ojczystego uczyło się w 19 placówkach 683 uczniów. W większości wspomnianych placówek oświatowych język litewski jest językiem wykładowym taki model nauczania mniejszość litewska wybrała jako jedyna mniejszość w Polsce. Nauczanie języka i w języku litewskim zorganizowane jest na wszystkich poziomach nauczania. Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości litewskiej to wierni Kościoła Rzymskokatolickiego. Główne organizacje: Wspólnota Litwinów w Polsce, Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza, Fundacja im. Biskupa Antanasa Baranauskasa Dom Litewski w Sejnach". 23

24 Najważniejsze tytuły prasowe: Aušra" - dwutygodnik, Aušrelé" - miesięcznik dla dzieci, Šaltinis kwartalnik, Suvalkietis kwartalnik. Najważniejsze imprezy kulturalne: Jarmark Folklorystyczny Zielna", Festiwal Teatrów Stodolanych, Festiwal Teatrów Dziecięcych, Sąskrydis - zlot litewskich zespołów artystycznych, Koncert Zaduszkowy Vėlinės. Łemkowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości łemkowskiej wynosiła osób), w tym: w województwie dolnośląskim osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), małopolskim (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), lubuskim (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. 784). Tradycyjnie członkowie tej mniejszości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. Na tereny obecnego zamieszkiwania (zachodnie województwa kraju) zostali przesiedleni w 1947 r. w wyniku akcji "Wisła" (potępionej przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej w 1990 r.). Współcześnie jedynie część Łemków mieszka na terenach historycznej Łemkowszczyzny (województwo małopolskie) Niewielka część Łemków podkreśla swój związek (przynależność) z narodem ukraińskim. W trakcie Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2011 r. 283 osoby należące do mniejszości łemkowskiej zadeklarowały także przynależność do narodu ukraińskiego. Deklarację przynależności do grupy etnicznej Łemków złożyło także 801 osób należących do mniejszości ukraińskiej. Zdecydowana większość Łemków deklaruje, że z narodem tym nie ma związków. Mniejszość łemkowska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. W wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość łemkowska nie wystawiła swoich komitetów wyborczych. Kandydaci należący do mniejszości startowali zarówno z list ogólnokrajowych partii politycznych, jak i lokalnych komitetów wyborczych. W wyniku wyborów 2 radnych należących do mniejszości łemkowskiej zasiada w radach powiatów na terenie województw dolnośląskiego (powiat legnicki) i 24

25 małopolskiego (powiat gorlicki), 8 kandydatów należących do mniejszości wybrano do rad gmin na terenach województw dolnośląskiego, podkarpackiego i małopolskiego. W jednej z gmin na terenie województwa małopolskiego kandydat należący do mniejszości łemkowskiej został wybrany na stanowisko wójta gminy. W roku szkolnym 2012/2013 języka łemkowskiego jako ojczystego uczyło się w 35 placówkach oświatowych 281 uczniów należących do tej mniejszości. Łemkowie w zdecydowanej większości należą do dwóch Kościołów: Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego. Główne organizacje: Stowarzyszenie Łemków, Zjednoczenie Łemków (członek wspierający Związek Ukraińców w Polsce), Stowarzyszenie Ruska Bursa" w Gorlicach, Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej, Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca Kyczera, Stowarzyszenie Miłośników Kultury Łemkowskiej. Najważniejsze tytuły prasowe: Besida" dwumiesięcznik, Watra" kwartalnik, Rocznik Ruskiej Bursy - rocznik, Łemkiwska Storinka" - dodatek do ukraińskiego tygodnika "Nasze Słowo". Niepubliczne media: Od czerwca 2011 r. w Gorlicach audycje w języku łemkowskim emituje niepubliczne Łemkowskie Radio Internetowe Stowarzyszenia Ruska Bursa (używające obecnie nazwy Radio Internetowe Ruskiej Bursy LEM.fm ). Największe imprezy kulturalne: Łemkowska Watra" w Zdyni, Łemkowska Watra na Obczyźnie" w Michałowie, 25

26 Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny Mniejszości Narodowych i Etnicznych Świat pod Kyczerą, Łemkowska Jesień Twórcza", Międzynarodowe Biennale Kultury Łemkowskiej" w Krynicy, Spotkania z Kulturą Łemkowską" w Gorzowie Wielkopolskim, Łemkowska Watra w Ługach. Niemcy to najliczniejsza mniejszość narodowa zamieszkująca Polskę. Podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość niemiecką zadeklarowało obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości niemieckiej wynosiła osób), w tym: w województwie opolskim osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), śląskim (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), warmińsko-mazurskim (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ). Wedle danych NSP 2002 r. największe skupiska obywateli polskich narodowości niemieckiej znajdują się w centralnych i wschodnich powiatach województwa opolskiego: strzeleckim (20,62 % mieszkańców powiatu), opolskim (19,82%), krapkowickim (18,38%), oleskim (16,82%), prudnickim (14,93%), kędzierzyńsko-kozielskim (13,15%), kluczborskim (9,75%) i opolskim-miejskim (2,46%) oraz w zachodnich powiatach województwa śląskiego: raciborskim (7,24%), gliwickim (4,25%), i lublinieckim (3,10%). Na terenie 19 gmin województwa opolskiego i 3 gmin województwa śląskiego przedstawiciele mniejszości niemieckiej stanowią ponad 20% mieszkańców gminy. W Parlamencie zasiada przedstawiciel mniejszości niemieckiej wybrany z listy komitetu wyborczego mniejszości niemieckiej. W wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. mniejszość niemiecka jako jedyna wystawiła własny komitet wyborczy na terenie województwa opolskiego. Kandydaci należący do mniejszości startowali także z list ogólnokrajowych partii politycznych, jak i lokalnych komitetów wyborczych. W wyniku wyborów 7 kandydatów należących do mniejszości niemieckiej zasiada w sejmikach województw opolskiego i warmińsko-mazurskiego. 50 przedstawicieli tej mniejszości zasiada w radach powiatów na terenie województw opolskiego i warmińsko-mazurskiego (powiaty: kędzierzyńsko-kozielski, kluczborski, krapkowicki, oleski, opolski-ziemski, prudnicki, strzelecki i szczycieński), 282 kandydatów należących do mniejszości wybrano do rad gmin na terenach województw: opolskiego, zachodniopomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Na urząd wójta lub burmistrza gmin województwa opolskiego wybrano 23 kandydatów reprezentujących mniejszość niemiecką. Ponadto kandydaci wywodzący się z mniejszości niemieckiej startujący z list komitetów lokalnych i ogólnokrajowych partii politycznych zostali wybrani do różnych szczebli samorządu województwa śląskiego. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej pełnią także funkcje starostów i wicestarostów w niektórych powiatach zamieszkanych przez zwarte skupiska osób należących do tej mniejszości. 26

27 W roku szkolnym 2012/2013 języka niemieckiego uczyło się w 589 placówkach oświatowych uczniów należących do tej mniejszości. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni (głównie zamieszkujący województwa Polski północnej) deklarują przynależność do Kościoła Ewangelicko Augsburskiego. Główne organizacje: Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce - Związek reprezentuje 9 Towarzystw Społeczno Kulturalnych działających w 9 województwach i ok. 600 kół terenowych. Do Związku należy 9 członków (organizacji) stałych i 6 organizacji zrzeszonych. Członkowie stali to: Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim, Towarzystwo Społeczno- Kulturalne Niemców w województwie śląskim, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Mniejszości Niemieckiej w województwie zachodnio-pomorskim, Niemieckie Towarzystwo Kulturalno-Społeczne w województwie łódzkim, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Mniejszości Niemieckiej w województwie lubuskim, Niemieckie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w województwie dolnośląskim, Związek Stowarzyszeń Niemieckich Warmii i Mazur, Związek Mniejszości Niemieckiej w województwie pomorskim, Stowarzyszenie Ludności Pochodzenia Niemieckiego w województwie kujawsko-pomorskim. Organizacjami stowarzyszonymi są: Związek Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Śląskich Rolników, Związek Śląskich Kobiet Wiejskich, Towarzystwo Dobroczynne Niemców na Śląsku, Konwersatorium im. Josepha von Eichendorffa i Niemieckie Towarzystwo Oświatowe. Niemiecka Wspólnota Pojednanie i Przyszłość", Stowarzyszenie Mazurskie, Śląskie Stowarzyszenie Samorządowe. Najważniejsze tytuły prasowe: Wochenblatt.pl" - tygodnik, Heimat - Mała Ojczyzna cotygodniowy dodatek do Nowej Trybuny Opolskiej, Mitteilungsblatt" - miesięcznik, Masurische Storchenpost" - miesięcznik, Oberschlesische Stimme comiesięczny dodatek do tygodnika Wochenblatt.pl. 27

28 Niepubliczne media: Polsko-Niemieckie Radio Internetowe Mittendrin nadające audycje w języku niemieckim, Radio Vanessa z Raciborza nadające audycję w języku niemieckim Die deutsche Simme, Radio Park FM w Kędzierzynie-Koźlu nadające audycję w języku niemieckim Kaffeeklatsch, Telewizja Satelitarna TVS emitująca niemieckojęzyczny magazyn Schlesien Journal. Największe imprezy kulturalne: Festiwal Kultury Mniejszości Niemieckiej w Polsce, Dni Kultury Niemieckiej na Śląsku Opolskim, Konkurs Recytatorski w Języku Niemieckim Młodzież Recytuje Poezję, Festyn Letni Sommerfest w Olsztynie, Przegląd Orkiestr i Kapel Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy, Przegląd Zespołów Dziecięcych i Młodzieżowych Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy, Festiwal Chórów i Zespołów Śpiewaczych Mniejszości Niemieckiej w Walcach. Ormianie to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości ormiańskiej wynosiła 262 osoby), w tym: w województwie mazowieckim 403 osoby (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 73), śląskim 167 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 23), małopolskim 155 (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. - 22). Kolonie ormiańskie powstałe około XI w. na Rusi Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Podolski) weszły w skład państwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego. W 1356 r. kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą biskupa ormiańskiego. Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów południowo-wschodnich w większości repatriowali się na obecne tereny państwa Polskiego. W latach 90 tych XX wieku na terenach Polski osiedliła się stosunkowo liczna grupa migrantów z terenu Republiki Armenii. Największe skupiska polskich Ormian znajdują się w Warszawie i Krakowie. Ważnym centrum kulturalnym mniejszości ormiańskiej są też Gliwice. 28

29 W wyniku wyborów parlamentarnych przeprowadzonych w 2011 roku mandat senatora sprawuje kandydat wywodzący się z mniejszości ormiańskiej. W wyniku wyborów samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. w sejmiku województwa świętokrzyskiego zasiada radny związany ze społecznością ormiańską w Polsce. W roku szkolnym 2012/2013 języka ormiańskiego uczyło się w 4 placówkach oświatowych 54 uczniów należących do tej mniejszości. Przedstawiciele mniejszości ormiańskiej przeważnie są katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego albo należą do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. Główne organizacje: Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich z siedzibą w Warszawie, Fundacja Ormiańska KZKO, Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne z siedzibą w Krakowie, Związek Ormian w Polsce im. Arcybiskupa Józefa Teodorowicza z siedzibą w Gliwicach. Najważniejsze tytuły prasowe: Awedis kwartalnik, Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego" - kwartalnik. Największe imprezy kulturalne: Obchody rocznicy ludobójstwa Ormian w 1915 r., Ogólnopolskie Spotkania Środowiska Ormiańskiego, Dni ormiańskie w Krakowie, Warszawie i Gliwicach. Romowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało obywateli polskich (wedle danych poprzedniego Narodowego spisu powszechnego z 2002 r. liczebność mniejszości romskiej wynosiła osób), w tym: w województwie dolnośląskim osób (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), małopolskim (według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ), śląskim (według Narodowego Spisu powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r ). Romowie w Polsce należą do 29

30 pięciu grup: najliczniejszą jest grupa Bergitka Roma, kolejne to Polska Roma, Lowarzy, Kelderasze oraz niewielka grupa Sinti. Pierwszy dokument poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XV w. wzdłuż łuku Karpat i od strony Niziny Węgierskiej przybywały do Polski i osiedlały się grupy wędrujących Romów. Ich potomkami są Romowie Karpaccy. Od XVI wieku do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polska Roma. W II połowie XIX w. z terenów Siedmiogrodu i Wołoszczyzny rozpoczęła się migracja Kełderaszy (Kelderari - kotlarze) i Lowarów (Lovari - handlarze końmi). Romowie Karpaccy (prowadzący osiadły tryb życia od kilkuset lat) zamieszkują głównie górskie tereny województwa małopolskiego. Największy odsetek osób narodowości romskiej zamieszkuje gminę wiejską Bukowina Tatrzańska w powiecie tatrzańskim, gdzie 1,10 % mieszkańców gminy zadeklarowało w trakcie spisu powszechnego w 2002 r. narodowość romską. Stosunkowo duże skupiska osób należących do grupy Bergitka Roma znajdują się także w miastach Górnego i Dolnego Śląska oraz w krakowskiej Nowej Hucie, gdzie w latach 50-tych XX wieku zatrudniano Romów w ramach tzw. polityki produktywizacyjnej. Większość Romów należących do pozostałych trzech grup prowadziła niegdyś wędrowny tryb życia. Obecnie przedstawiciele tych społeczności mieszkają głównie w miastach: Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Krakowie, Mielcu i Puławach oraz wielu mniejszych ośrodkach miejskich. Jest to konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL. Mniejszość romska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Osoby reprezentujące tę mniejszość kandydowały w wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2010 r. do władz niektórych gmin z list różnych komitetów wyborczych. Żaden z kandydatów związanych z tą mniejszością nie uzyskał jednak mandatu. Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości członkowie Kościoła Rzymskokatolickiego, choć od kilku lat widoczny jest udział Romów w Kościele Zielonoświątkowym oraz Związku Świadków Jehowy. W kraju zarejestrowanych jest ponad 80 romskich organizacji pozarządowych. Główne organizacje - główni romscy beneficjenci Programu na rzecz społeczności romskich Związek Romów Polskich, Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce, Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne - Centrum Kultury Romów w Polsce, Stowarzyszenie Romów w Krakowie Nowej Hucie, Stowarzyszenie Romów we Wrocławiu Romani Bacht, Związek Romów Polskich w Gorzowie Wielkopolskim, 30