STAN EMOCJONALNY I DUCHOWY WPŁYWAJĄCY NA OCENĘ PERCEPCJI STANU POŁOŻENIA ŻYCIOWEGO OSÓB PO UDARZE MÓZGU

Transkrypt

1 STAN EMOCJONALNY I DUCHOWY WPŁYWAJĄCY NA OCENĘ PERCEPCJI STANU POŁOŻENIA ŻYCIOWEGO OSÓB PO UDARZE MÓZGU Beata Martowicz, Anna Wójcik Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Streszczenie Udar mózgu zajmuje istotne miejsce wśród chorób, ze względu na wieloczynnikową etiologię, duże rozpowszechnienie, oraz różnorodne następstwa kliniczne, tj.: wysoki stopieo umieralności i ciężkie inwalidztwo. Jednym z konsekwencji tej choroby jest depresja poudarowa, która odgrywa szczególną rolę w ocenie jakości życia osób po udarze mózgu. Celem badao było określenie stanu emocjonalnego i duchowego, wpływającego na samoocenę jakości życia chorych po udarze mózgu. Znaczącą rolę, pełni indywidualny osąd. Ocena pacjenta stanowi bardzo ważne znaczenie w przypadku chorych, u których funkcjonowanie uległo znacznemu zaburzeniu i ma znamienny wpływ na jego sytuację życiowa i jej subiektywny odbiór. Badaniem objęto 7 osób, hospitalizowanych na oddziałach rehabilitacyjnych w Szpitalu Wojewódzkim NR 2 w Rzeszowie oraz w ZOZ MSWiA w Rzeszowie. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankietowy, własnej konstrukcji, pozwalający na stwierdzenie występowania objawów depresji poudarowej. Wstęp Udary mózgu są szczególnym problemem medycznym oraz społecznym, spowodowanym dużym rozpowszechnieniem, a w konsekwencji poważnymi następstwami, którymi są zaburzenia funkcjonowania. Do głównych czynników powodujących dysfunkcje pacjenta są zaburzenia funkcji poznawczych i depresja, upośledzająca procesy motywacyjne i napęd psychoruchowy. ISSN , Nr 4 (8) 211, s

2 Depresja poudarowa przez wiele lat była uznawana za naturalną reakcję pacjenta na chorobę. W obecnym czasie rzadko jest rozpoznawana i leczona. Istnienie takiej sytuacji spowodowane jest trudnością rozpoznania, a następnie nie zastosowania właściwego leczenia farmakologicznego. Rodziny pacjentów, posiadają bardzo niski poziom wiedzy dotyczącej depresji, a czasem nawet jej brak. Nie rozumieją dlaczego bliska osoba nie chce brad udziału w rehabilitacji, bez konkretnego wytłumaczenia, dlaczego płacze, dlaczego jest apatyczna. Nie zdają sobie sprawy, że taki stan emocjonalny pogarsza przebieg choroby, leczenie, rehabilitację i późniejsze dalsze funkcjonowanie w środowisku. Udary mózgu jako jedne z głównych problemów współczesnej medycyny Jednym z najpoważniejszych problemów współczesnej medycyny stanowią choroby naczyniowe mózgu, a szczególnie udary mózgu. Miano chorób naczyniowych mózgu obejmuje stany, które mają swoje źródło w chorobach wszystkich naczyo, w zaburzeniach krążenia ogólnego oraz składu krwi. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (1976) udar mózgu to zespół kliniczny charakteryzujący się nagłym wystąpieniem ogniskowego, a czasem również uogólnionego, zaburzenia czynności mózgu, którego objawy utrzymują się jeśli nie spowodują wcześniej zgonu dłużej niż 24 godziny i nie maja innej przyczyny niż naczyniowa. Udar mózgu stanowi poważne zagrożenie dla życia i zdrowia.. W jednej chwili, często bez żadnych znaków ostrzegawczych, życie ludzkie może ulec całkowitej zmianie. Ostre zaburzenia krążenia mózgowego przyjmują postad udaru mózgu odwracalnego, czyli takiego, w którym objawy ubytkowe utrzymują się do trzech tygodni lub dokonanego, w którym objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu mają charakter trwały. Pojęcie udaru mózgu było używane do określenia krwotoku mózgowego. Dopiero gdy się okazało, że przyczyną większości przypadków jest rozmięknienie, czyli zawał mózgu, rozszerzono to pojecie do obecnie używanego zakresu, dzielimy je zaś na krwotoczne i niedokrwienne. Rysunek 1. Udar niedokrwienny i udar krwotoczny Źródło: z dnia

3 Objawy niedostatecznego ukrwienia pojawiają się, gdy dopływ krwi z prawidłowej ilości 8ml/g masy mózgu obniża się do 3-4ml. Częściowe niedokrwienie mózgu może zostad wyrównane przez krążenie zastępcze, które zależy od szerokości zespoleo obocznych, stanu anatomicznego i czynnościowego naczyo oraz zakresu autoregulacji krążenia zapobiegającego nasileniu się miejscowego niedokrwienia. Niedokrwienie ogniskowe mózgu, w wyniku którego dochodzi do zawału mózgu, może mied różnorodny patomechanizm, lokalizację, wielkośd oraz przebieg. Daje to podstawę do rozróżnienia pewnych postaci udaru niedokrwiennego. Pod względem patogenetycznym udary niedokrwienne dzieli się na: Udar zakrzepowy, w którym na podłożu blaszki miażdżycowej czy też innej, rzadszej nieprawidłowości ściany tętnicy, dochodzi do powstania zakrzepu i niedrożności lub znacznego zwężenia ściany tętnicy. Prowadzi to do niedokrwienia mózgu w zakresie unaczynienia tej tętnicy lub też, zależnie od wykształconego krążenia obocznego, do niedokrwienia obszarów położonych obwodowo. Objawy zwykle występują nagle, niekiedy wkrótce po wstaniu z łóżka; czasem chory budzi się z niedowładem lub porażeniem połowiczym. W innych przypadkach, dolegliwości narastają powoli, przez kilka godzin lub dni. Przytomnośd jest zachowana, chory niekiedy odczuwa bóle głowy, czasem jednostronne, tj. homolateralne w stosunku do miejsca zawału. Objawy ogniskowe, zależą od miejsca procesu chorobowego w różnych naczyniach. Najczęstsze jest porażenie połowicze ( za afazją w przypadku zajęcia półkuli dominującej) lub niedowład połowiczy. Dalszy tok choroby jest heterogeniczny. Bardzo duże zawały kooczą się śmiercią, w innych przypadkach objawy mogą się wycofad. Gdy dochodzi do małych ognisk zawałowych może nawet szybko nastąpid pełna poprawa. Jednak najczęściej niedowład ustępuje powoli i niecałkowicie. U niektórych chorych pełne porażenie utrzymuje się bardzo długo i dopiero po jakimś czasie, pojawiają się pierwsze ruchy, zazwyczaj w kooczynie dolnej. Zdarzają się też porażenia trwałe. U niektórych chorych dochodzi wkrótce do pogorszenia stanu, co może byd spowodowane m.in. kolejnym udarem, obrzękiem półkuli lub dołączeniem się innych powikłao, a zwłaszcza infekcji Rysunek 2. Udar zakrzepowy Źródło: z dnia

4 Udar zatorowy najczęściej spowodowany jest zakrzepem sercopochodnym, w którym materiałem zatorowym jest skrzeplina powstająca w sercu. Chorobami sprzyjającymi powstawaniu skrzeplin są: zmiany zwyrodnieniowe mięśnia sercowego z migotaniem przedsionków, zwapnienie zastawki mitralnej, sztuczne zastawki serca, zapalenie wsierdzia, zawał mięśnia sercowego (począwszy od 4.-. dnia), kardiomiopatie, tętniaki przegrody lub komory, zmiany zakrzepowo-zapalne żył kooczyn dolnych przy współistnieniu przetrwałego otworu międzykomorowego. Materiałem zatorowym bywają również skrzepliny powstające w tętnicach na blaszkach miażdżycowych (zatory tętniczo-tętnicze), zatory tłuszczowe będące wynikiem złamania kości. Przyczyną zatoru może byd również gaz powietrze powstające w czasie zabiegów operacyjnych na głowie lub szyi w pozycji siedzącej lub na otwartym sercu oraz przy nakłuwaniu opłucnej. Zatory gazowe spotyka się również przy szybkim uwalnianiu się azotu z krwi w tzw. chorobie kesonowej. Choroba pojawia się nagle, w % przypadków występuje utrata przytomności. Objawy ogniskowe zależą od umiejscowienia zatoru. Rysunek 3. Udar zatorowy Źródło: z dnia Udary zatokowe zwane inaczej udarami laukarnymi, powstają w wyniku niedrożności drobnych rozgałęzieo tętnic mózgu, prowadzące do małych zawałów zazwyczaj w strukturach głębokich. Ich zejście stanowią specyficzne drobne jamki, zwane zatokami lub lakunami. Te laguny, stwierdza się głównie w jądrach podstawnych, torebce wewnętrznej, pniu mózgu i wzgórzu. Są spowodowane uniedrożnieniem tętniczek przeszywających, które odchodzą od czterech tętnic: przedniej, środkowej, tylnej i podstawnej. W większości przypadków przyczyną niedrożności prowadzącą do takiego rodzaju udaru są zmiany stwardnieniowe, określane jako zwyrodnienie tłuszczowo szkliste. Niektórzy naukowcy uważają ją za odrębną jednostkę chorobową, tzw. chorobę zatokową, inni uważają, że jest to postad 84

5 miażdżycy. Częśd lakun pozostaje niema klinicznie. Charakterystyczne jest, że w większej części przypadków udarów zatokowych stwierdza się nadciśnienie tętnicze. Typowe dla takiego rodzaju udaru jest to, że objawy utrzymują się zwykle krótko, tzn. godziny, dni i większości przypadków ustępują całkowicie. Udar krwotoczny powstaje w wyniku wynaczynienia krwi z uszkodzonego naczynia do otaczających tkanek mózgowia. Uszkodzenie komórek nerwowych, bywa konsekwencją fizycznego przerwania ciągłości tkanki nerwowej, na skutek przemieszczenia lub wgłębienia pobliskich struktur, obrzęku mózgu oraz zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego. W niektórych przypadkach udar niedokrwienny może byd powikłany wtórnym krwawieniem do niedokrwionej tkanki. Rysunek. Udar krwotoczny Źródło: z dnia Na podstawie danych pochodzących z dokonanego przeglądu piśmiennictwa ostatniej dekady XX wieku dotyczącego sporej liczby badao na temat zapadalności i śmiertelności spowodowanej udarem mózgu z uwzględnieniem wieku, płci, różnic geograficznych stwierdzono zmniejszanie śmiertelności we wczesnym okresie udaru mózgu w ciągu ostatnich 2-3 lat. Spośród przyczyn zgonów na świecie, udary mózgu zajmują drugie miejsce, w krajach uprzemysłowionych trzecie, a w Azji, głównie Środkowej i Południowo - Wschodniej pierwsze. W Polsce ze względu na dużą liczbę urazów zajmuje czwarte miejsce. Współczynniki zapadalności na udar mózgu znajdują się w granicach /. W Polsce w latach zaobserwowano wzrost śmiertelności z powodu udaru. Jednak już na początku wieku XXI ( w jego pierwszych latach) obserwuje się zmniejszenie śmierci z powodu tej choroby. W udarach mózgu największe ryzyko zgonu, występuje w ciągu pierwszych 3 dni trwania choroby. szacuje się, że w pierwszym miesiącu po udarze, umiera od % do 27%, w dalszych miesiącach odsetek zgonów zmniejsza się, nadal jest istotnie wyższy niż w populacji ogólnej. 8

6 Udar mózgu należy traktowad jako zespół chorobowy o różnej etiologii. Generalnie rozróżnia się udary niedokrwienne (8%) i -krotnie rzadziej występujące udary krwotoczne (1%). Spośród udarów niedokrwiennych najczęściej występują udary miażdżycowo-zakrzepowe (4%-6%), udary zatokowe (2-2%), oraz udary spowodowane zatorem pochodzenia sercowego (1-2%). Pozostałe % udarów jest spowodowane zaburzeniami hemodynamicznymi, zaburzeniami układu krzepnięcia i fibrynolizy. Wpływ depresji poudarowej na życie pacjenta Na podłożu nauk medycznych i psychologicznych, można zauważyd coraz większe zaciekawienie problematyką jakości życia i jej pomiaru. Jednak, w literaturze istnieje różnorodnośd definicji jakości życia. Jakośd życia najczęściej tłumaczona jest jako całościowa ocena samopoczucia jednostki w wymiarze funkcjonowania psychicznego, fizycznego i społecznego. Pojęcie to łączy w sobie wszystkie elementy, które składają się na satysfakcję z całości własnej egzystencji, w której skład wchodzi: rodzina, przyjaciele, praca, zdrowie, czynniki ekonomiczne, polityczne, kulturowe, duchowe i inne. W wyniku udaru mózgu może dojśd do powstania wielu zaburzeo emocjonalnych, które tak jak inne zaburzenia należy objąd diagnozą i terapią. Takie objawy nie wynikają tylko z samego uszkodzenia mózgu, ale także powstają na skutek reakcji na poważną, upośledzająca codzienne funkcjonowanie chorobę. Uznaje się, że zaburzenia emocjonalne u chorych po urazach mózgu są rezultatem skomplikowanych interakcji czynników neurologicznych, czynników psychicznych, cech osobowości przed wystąpieniem choroby, oraz stosowanymi strategiami kompensacji zaburzeo. Najczęstszymi zaburzeniami emocjonalnymi powstałymi w wyniku udaru mózgu, to: zespół apatii charakterystycznymi objawami jest: obojętnośd, spontanicznośd, zniesienie reakcji emocjonalnej na bodźce pozytywne i negatywne, utrata celowego zachowania, zainteresowao, brak dbałości o siebie i bliskich, ogólne spowolnienie psychoruchowe; labilnośd emocjonalna znamiennymi objawami jest: skłonnośd do szybkich, nieprzemyślanych, nieadekwatnych do sytuacji zmian reakcji emocjonalnych, nieumiejętnośd panowania nad społecznie nieakceptowanymi emocjami, np. wybuchy agresji, stany drażliwości, czy nieuzasadniona euforia; zachowania katastroficzno-depresyjne kluczowymi objawami jest: lęk, płaczliwośd, obawa o przyszłośd, poczucie silnego zagrożenia; depresja poudarowa. Najczęstszym powikłaniem udaru, należącym do chorób psychiatrycznych jest depresja poudarowa. Jest ona często nierozpoznawalna, jak podają dane szacunkowe w -8 % niezdiagnozowana, a będąca istotnym problemem ograniczającym rehabilitację, pogarszającym jakośd życia oraz rokowanie co do powrotu do zdrowia. Oblicza się, że w ciągu pierwszego roku po udarze depresja występuje u ok. ¼ chorych i pojawia się w okresie kilku pierwszych miesięcy. U 33% pacjentów depresja występuje, niezależnie od czasu jaki upłynął od udaru. Stwierdzono, że depresja poudarowa dodatnio koreluje ze stopniem fizycznej 86

7 niesprawności, stanem ogólnym chorego, zaburzeniami poznawczymi oraz czynnikami socjalnymi takimi jak: izolacja społeczna, samodzielne prowadzenie gospodarstwa domowego i brak wsparcia ze strony najbliższych. Jednakże, depresja może wystąpid w każdej fazie po udarze ostrej (do 1 miesiąca), średnioterminowej (1-6 miesiąca), długoterminowej (w okresie późniejszym niż 6 miesięcy). Najwięcej zachorowao przypada na okres 3-6 miesięcy po udarze. Szacuje się, że po roku chorobowośd maleje do około połowy poziomu z pierwszego półrocza, a po około roku do dwóch lat powraca do poziomu wyjściowego. Należy zaznaczyd, że taka depresja na jaką cierpią udarowcy bardzo rzadko jest depresją kliniczną, lecz depresją naturalną, będącą niestałą reakcją na wszystkie zmiany w dotychczasowym trybie życia. Obraz kliniczny jest jednak zbliżony do obserwowanego w chorobach afektywnych. W oparciu o klasyfikację Amerykaoskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyodrębnia się dwa typy depresji: depresję dużą oraz depresję małą. W rozpoznaniu przydatne są kryteria psychopatologiczne opracowane przez Amerykaoskie Towarzystwo Psychiatryczne. A. Obecnośd przynajmniej pięciu spośród wymienionych objawów podczas tego samego dwutygodniowego okresu, z równoczesnym zaburzeniem dotychczasowego poziomu sprawności życiowej; niezbędne jest stwierdzenie przynajmniej jednego z objawów wymienionych w punkcie 1 i Obniżony nastrój. 2. Wyraźne zmniejszenie zainteresowao lub stopnia odczuwania przyjemności. 3. Znaczny spadek lub zwiększenie masy ciała. 4. Bezsennośd lub nadmierna sennośd.. Niepokój lub spowolnienie psychoruchowe. 6. Uczucie zmęczenia. 7. Poczucie małej wartości lub poczucie winy. 8. Zaburzenia koncentracji. 9. Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie. B. Zaburzenia nie są spowodowane przyczynami somatycznymi, nie są normalną reakcja na śmierd bliskiej osoby. C. Niewystępowanie urojeo lub omamów bez dominujących zaburzeo nastroju w okresie co najmniej dwóch tygodni. D. Zaburzenia nie są związane ze schizofrenią lub inną psychozą. Depresja duża pod względem objawów klinicznych zbliżona jest do depresji endogennej. Jej pojawienie się związane jest często z ogniskiem niedokrwiennym lewej półkuli w obrębie płata czołowego lub jąder podstawy. Ma tendencję do spontanicznego ustępowania w rok lub dwa lata po udarze, stosunkowo dobrze też reaguje na leczenie. Znamienne jest pogorszenie funkcji poznawczych i intelektualnych. Depresja mała jest bardziej złożona do zaburzeo dystymicznych. Niektórzy wiążą jej występowanie z ogniskami uszkodzenia w okolicy ciemieniowo-potylicznej. Cechuje ją przewlekły przebieg (powyżej 2 lat) i brak pogorszenia funkcji poznawczych 87

8 Nie istnieje żadne standardowe leczenie depresji poudarowej. Leczenie zależy od nasilenia objawów, czasu ich trwania, wsparcia ze strony otoczenia. Uwzględniane jest działanie zespołu terapeutycznego, terapeutycznego w którego skład wchodzi: neurolog, psychiatra, psycholog i fizjoterapeuta. Głównym celem leczenia jest zmniejszenie cierpienia, poprawa samopoczucia, a także ogólny poziom funkcjonowania. Żeby uzyskad określony cel, łączy się terapię farmakologiczną, psychoterapię i działania fizjoterapeutyczne. Cel Celem badao, jest określenie stanu emocjonalnego i duchowego, wpływającego na samoocenę jakości życia u chorych udarem mózgu. Materiał badawczy Badania przeprowadzono na Oddziałach Rehabilitacji w Szpitalu Wojewódzkim Nr 2 oraz w Szpitalu MSWiA w Rzeszowie. Badania trwały 3 miesiące. Kryteriami pozwalającymi włączyd daną osobę do badao były: zdolnośd mówienia pacjenta (brak afazji), 3 miesiące po incydencie udarowym, zgoda pacjenta na badanie, zgoda lekarza prowadzącego. Metody badawcze W badaniach zastosowano ankietę, składającą się z 32 pytao, która posłużyła do stwierdzenia występowania objawów depresji poudarowej. Analiza ankiety i omówienie wyników W poniższych tabelach i wykresach zostały przedstawione wyniki przeprowadzonej ankiety. 88

9 Tabela 1. Wiek i płed badanych osób Wiek badanych osób Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % do 6 lat 18 3% 13 36% 31 44% od 6 do % 11 31% 17 24% od 76 do 89 lat 29% 12 33% 22 31% powyżej 9 lat % % % Razem 34 % 36 % 7 % W badanej grupie jest 34 kobiety i 36 mężczyzn. Badani pacjenci są w różnym wieku. Najwięcej osób jest w przedziale wiekowym do 6 lat, aż 44%. Nie ma żadnej osoby powyżej 9 lat. Najmniej kobiet jest w wieku od 6 do 7 lat, co stanowi 18%, a najwięcej w grupie do 6 lat, aż 3%. Podobnie jest w grupie mężczyzn, gdzie najmniejszą grupę stanowią osoby w wieku od 6 do 7 lat, co stanowi 31%, a najwięcej jest w przedziale wiekowym do 6 lat 36%. Tabela 2. Stan cywilny badanych osób Stan cywilny Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Wolna/wolny % 3 8% 3 4% W związku małżeoskim 19 6% 22 61% 41 9% Wdowa/wdowiec 1 44% 11 31% 26 37% Razem 34 % 36 % 7 % Ponad połowa ankietowanych osób jest w związku małżeoskim, co stanowi 9%. Najmniej osób, bo 4% całej grupy jest stanie wolnym przy czym, osobami wolnymi są tylko mężczyźni. 44% z grupy kobiet stanowią wdowy, natomiast wdowców spośród mężczyzn jest 31%. 89

10 Tabela 3. Miejsce zamieszkania badanych osób Miejsce zamieszkania Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Wieś 19 6% 12 33% 31 44% Miasto do 2 tys. mieszk % 17 47% 28 4% Miasto od 2 do tys. mieszk. 1 3% 14% 6 9% Miasto od do tys. mieszk. 3 9% 2 6% 7% Razem 34 % 36 % 7 % Przeważająca częśd badanej grupy są osoby pochodzące ze wsi 44% i małych miast 4 %. Niemniej jednak kobiet ze wsi było 6%, a mężczyzn 33%. Odwrotnie do wsi rozkłada się podział na osoby mieszkająca w małych miasteczkach, gdyż grupa kobiet stanowi 32%, a mężczyzn, aż 47%. Najmniejszą grupę stanowią osoby ze średnich miast 9% i dużych 7%. Tabela 4. Wykształcenie badanych osób Wykształcenie Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Podstawowe 14 41% 4 11% 18 26% Zawodowe 7 21% 8 22% 1 21% Średnie 12 3% 14 39% 26 37% Wyższe 2 6% 9 2% 11 16% Razem 34 % 36 % 7 % Z przedstawionych danych wynika, że prawie połowa kobiet posiada wykształcenie podstawowe 41%, natomiast mężczyzn z takim wykształceniem jest 11%. Najwięcej mężczyzn jest z wykształceniem średnim 39% i prawie tyle samo bo 3% kobiet. Najmniej osób posiada wykształcenie wyższe 16% całej grupy badanej. 9

11 Tabela. Rodzaj udaru mózgu badanych osób Rodzaj udaru mózgu Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Niedokrwienny 21 62% 17 47% 38 4% Krwotoczny 4 12% 14% 9 13% Nie wiem 9 26% 14 39% 23 33% Razem 34 % 36 % 7 % Połowa badanych osób, bo 4% przebyło udar niedokrwienny. Z grupy kobiet udar ten doznało 62% osób, a z grupy mężczyzn 47%. 33% badanej grupy nie wie jaki przeżyło udar. Z kolei 13% odpowiedziało, że przebyli udar krwotoczny. Tabela 6. Strona niedowładu u badanych osób Strona niedowładu Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Prawa 1 44% 18 % 33 47% Lewa 19 6% 18 % 37 3% Razem 34 % 36 % 7 % Tabela nr 6 wskazuje, że 3% osób miało lewostronny niedowład. Z grupy ankietowanych kobiet, 44% doznało prawostronnego niedowładu. W grupie badanych mężczyzn rozkłada się to po połowie. 91

12 Liczba osób Stan emocjonalny i duchowy wpływający na ocenę percepcji stanu położeniu życiowego osób po udarze mózgu Tabela 7. Sytuacja materialna badanych osób Sytuacja materialna badanych osób Liczba osób % Liczba osób % Liczba osób % Zła 2 6% % 2 3% Dostateczna 8 24% 4 11% 12 17% Dobra 22 6% 27 7% 49 7% Bardzo dobra 2 6% 14% 7 % Razem 34 % 36 % 7 % Znaczna większośd, bo 7% całej grupy stwierdziło, że posiada dobrą sytuację materialną. Na tą odpowiedź kobiety i mężczyźni zdecydowanie odpowiadali jednoznacznie, różniąc się minimalną liczbą procentową na korzyśd mężczyzn. 17% ludzi zgłosiło dostateczny status materialny, a % bardzo dobry. Po 6% z grupy kobiet stwierdziło że posiada złą i bardzo dobrą sytuację materialną. Żaden mężczyzna nie zgłosił, że znajduje się w złej sytuacji finansowej. Wykres 1. Czy występują zmienne nastroje, utrzymujące się przez większą częśd dnia (np. napady płaczu)?

13 Liczba osób Liczba osób Stan emocjonalny i duchowy wpływający na ocenę percepcji stanu położeniu życiowego osób po udarze mózgu Znaczna większośd grupy na pytanie o zmienne nastroje, które utrzymują się większośd częśd dnia, odparła, że ma takie objawy. Tej odpowiedzi udzieliło 19 kobiet i 2 mężczyzn. Mniej więcej po równo padło odpowiedzi czasami i nie. Czterech mężczyzn (11%) stwierdziło, że nie zwrócili uwagi na to. Natomiast żadna kobieta nie podzieliła tej odpowiedzi. Wykres 2. Czy wystąpiło zmniejszenie zainteresowao? W dzisiejszych czasach trudno spotkad człowieka, który nie miałby własnych zainteresowad. Dane przedstawione powyżej ukazują, jak zmienił się stopieo zainteresowao u ludzi po udarze. Prawie połowa, bo aż 31 osób (44%) zauważyła u siebie zmniejszenie zainteresowao. Sytuacja taka panuje u kobiet jak i u mężczyzn. 1 osób wskazało, że są to niewielkie zmiany w zainteresowaniach, po 12 osób powiedziało, że nie zwrócili na to uwagi lub nie występują objawy spadku ciekawości otoczenia. Wykres 3. Czy nastąpił wyraźny wzrost lub spadek masy ciała? Tak, wzrost wagi Tak, spadek wagi Nie wiem Nie 93

14 Liczba osób Stan emocjonalny i duchowy wpływający na ocenę percepcji stanu położeniu życiowego osób po udarze mózgu Analizując kolejne pytanie, można zaobserwowad, że najwięcej osób, bo 24 nie wiedzą, czy schudli, czy przytyli podczas choroby. Najprawdopodobniej wynika to z trudności zważenia osoby z niedowładem jednostronnym. Osiem kobiet (24%) i pięciu mężczyzn (14%) zauważyło, że ich masa ciała wzrosła. Nieco większy jest odsetek ankietowanych, którzy odpowiedzieli, że schudli. Natomiast 17 osób (24%) całej grupy dokonali samooceny, że ich waga się nie zmieniła. Wykres 4. Czy odczuwana jest bezsennośd lub nadmierna sennośd? Tak, bezsennośd Tak, nadmiar senności Nie wiem Nie Z przedstawionych danych wynika, że połowa osób cierpi na bezsennośd, tak samo jest w grupie kobiet jak i mężczyzn. Mniej więcej po tyle samo pao i panów, cierpi na nadmiar senności, co daje 17 osób (24%) całej grupy. U 7 osób (%) ze stanami snu różnie bywa. Natomiast tylko 3 kobiety (9%) nie ma żadnych problemów ze snem, zaś u mężczyzn różnica jest znaczna, gdyż 8 osób (22%) odpowiedziało, że sen przebiega normalnie. 94

15 Liczba osób Liczba osób Stan emocjonalny i duchowy wpływający na ocenę percepcji stanu położeniu życiowego osób po udarze mózgu Wykres. Czy odczuwane jest ciągłe zmęczenie? pao i 14 panów odczuwa ciągłe zmęczenie, co stanowi 43% ogółu. 18 osób odpowiedziało, że stany zmęczenia odczuwa tylko czasami. Większośd kobiet w stosunku do mężczyzn nie zauważyła u siebie uporczywego zmęczenia. 2% (14 osób) całej grupy od razu powiedziało, że nie są ciągłe zmęczeni. Wykres 6. Czy odczuwane jest poczucie własnej bezwartościowości? Spośród badanych osób 16 mężczyzn (44%) odnosi wrażenie, że w niektórych sytuacjach są ludźmi bezwartościowymi. Trochę mniej, bo 24% kobiet podziela tą wypowiedź. 24% grupy (17 osób) stwierdziło, że są ludźmi nie potrzebnymi, niezależnie od zaistniałej sytuacji. kobiet i znacznie mniej 9

16 Liczba osób Liczba osób Stan emocjonalny i duchowy wpływający na ocenę percepcji stanu położeniu życiowego osób po udarze mózgu mężczyzn, bo 4 nie zastanawiało się nad tym pytaniem, ponieważ najprawdopodobniej nie mają takich odczud. 21% badanych (1 osób) na zadane pytanie odpowiedziało nie. Wykres 7. Czy odczuwany jest wewnętrzny niepokój (strach, lęk)? Tak, ciągle Tak, czasami Nie wiem Nie W dzisiejszych czasach trudno spotkad człowieka, który nie odczuwałby poczucia strachu, czy lęku. U osób po udarze wewnętrzny niepokój występuje, dosyd często. Należy zaznaczyd, że takie stany u udarowców są nieuzasadnione. 44% grupy (31 osób) strach odczuwa czasami. Jest to najczęstsza odpowiedź w grupie mężczyzn jak i kobiet. 9 pao i 12 panów jest ciągłe przestraszonych i zmartwionych. Najmniejszy odsetek grupy 7% ( osób) nie wie czy odczuwa takie napięcia. 13 badanych (19%) odpowiada negatywnie. Wykres 8. Czy występowały myśli na temat śmierci i/lub samobójcze? Tak, często Tak, czasami W niektórych sytuacjach Nie 96

17 Liczba osób Stan emocjonalny i duchowy wpływający na ocenę percepcji stanu położeniu życiowego osób po udarze mózgu Odpowiedź na pytanie, czy występują myśli o śmierci i/ lub samobójstwie jest trudna. Nie każdy chce się przyznad do nich. Z badao wyniknęło, że większośd ankietowanych niw ma myśli o śmierci, stanowi to 36% badanych (2 osoby). Nieco mniejszy procent osób bo 33% (23 osoby) odparło, że ma i to często. Takiej odpowiedzi udzieliło 11 kobiet i 12 mężczyzn. W sumie 13 osób przyznało się do takich myśli, lecz ich wystąpienie bywa rzadkie. 13% osób (9) odpowiedziało, że w niektórych, szczególnych sytuacjach myśli o śmierci. Wykres 9. Czy po udarze mózgu wiara uległa zmianie? Tak, wzrosła Tak, zmalała Przestałam/łem wierzyd Nie Z przedstawionych badao wynika, że w okresie choroby wiara pacjentów nie zmieniła się. Takiej odpowiedzi udzieliło 71% grupy, z czego było to 26 kobiet i 24 mężczyzn. Tylko 1% przestał wierzyd, lub zmienił wiarę. Dla 2% grupy okres choroby był czasem wzrostu wiary, zbliżenia się do Boga. 2 panie i 3 panów stwierdziło, ze ich wiara zmalała. 97

18 Liczba osób Stan emocjonalny i duchowy wpływający na ocenę percepcji stanu położeniu życiowego osób po udarze mózgu Wykres. Co wpłynęło na obniżenie jakości życia? Niesprawnośd Brak zainteresowao Brak samorealizacji Ciągły strach i lęk Dla ¾ grupy na obniżenie jakości życia najbardziej wpłynęła niesprawnośd. Takiej odpowiedzi udzieliło 2 kobiet i 29 mężczyzn. Prawie taka sam ilośd odpowiedzi padła na brak samorealizacji 11% (8 osób) i ciągły strach i lęk % (7 osób), powodujących pogorszenie jakości życia. Tylko 1% grupy dało odpowiedź, że to brak zainteresowao pogorszył ich życie. Osobami wskazującymi na tą odpowiedź byli sami mężczyźni. Wnioski Po przeanalizowaniu materiału badawczego wysunięto następujące wnioski: 1. Głównymi cechami charakteryzującymi stan emocjonalny jest: zmienne nastroje utrzymujące się przez większą częśd dnia (6%), zmniejszenie zainteresowao (44%), poczucie bezwartościowości (44%) 2. Wraz z wiekiem hierarchia wartości w jakości życia kieruje się na aspekty duchowe. 3. Zaburzenia sprawności ruchowej stanowią główną przyczynę pogorszenia jakości życia w ocenie pacjentów (77%). 4. Pogorszenie stanu emocjonalnego ma zdecydowany wpływ na postępy w osiąganiu sprawności ruchowej i czynności samoobsługowych. Podsumowując, depresja poudarowa jest bardzo częstym powikłaniem psychicznym występującym u osób po udarze mózgu. Sprawia, że sposób myślenia na otaczający go świat zmienia się diametralnie, a w konsekwencji pogarsza efekty w rehabilitacji i opóźnia powrót chorego do zdrowia. Podczas przeprowadzanych badao, można było zaobserwowad specyfikę tego zburzenia. Mianowicie, każda osoba wykazująca objawy depresji, płakała podczas zadawanych pytao, bez względu na ich treśd. 98

19 Bibliografia 1. H. Sęk, Społeczna psychologia kliniczna, Warszawa 1998, s Henry G. L.; Jagoda A.; Pellegrino T. R., Stany nagłe w neurologii od objawu do rozpoznania, PZWL, Warszawa 27,ss Kirenko J., Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością, Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania, Ryki 22, s Kowalik S., Psychologia rehabilitacji, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 27, s Kwolek A., Rehabilitacja w udarze mózgu, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów Kwolek A., Wróbel B., Problemy rehabilitacji chorych niedowładem połowiczym obustronnym po udarze mózgu, Postępy rehabilitacji, 199(t.IX, z.3), s Laider P., Rehabilitacja po udarze mózgu, PZWL, Warszawa Pąchalska M., Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu, PWN, Warszawa 27, ss. 73-3, Prusioski A., Neurologia praktyczna, PZWL, Warszawa 27, ss Prusioski A., Niedokrwienne udary mózgu, α-medica press, Bielsko-Biała Rottermund J., Wielowymiarowośd procesu rehabilitacji t.2, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 27, s Rożnowska K., Udar mózgu, PZWL, Warszawa 26, s Steuden S.; Ledwocha M., Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2, s Szczudlik A.; Członkowska A.; Kwiecioski H.; Słowik A., Udar mózgu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellooskiego, Kraków 27, ss Walsh K., Neuropsychologia kliniczna, PWN, Warszawa 2, ss