Wykład Zarządzanie portfelem inwestycyjnym

Transkrypt

1 Wykład Zarządzanie portfelem inwestycyjnym Instrumenty pochodne Użyteczność dla zarządzania portfelem Hedging, spekulacja, dźwignia finansowa Forward & Futures 1

2 Podziały rynku kapitałowego r. pierwotny r. wtórny r. kasowy r. terminowy RYNEK KAPITAŁOWY r. giełdowy r. pozagiełdowy r. regulowany r. nieregulowany Rynek kasowy gdzie rozliczenie następuje bezpośrednio po dokonaniu transakcji (co najwyżej w okresie tzw. daty waluty ) Rynek terminowy gdzie występuje wyraźne oddzielenie w czasie transakcji (umowy kupna-sprzedaży) od jej rozliczenia (dostawy i zapłaty) 2

3 Rynek kasowy DATA SPOT Data spot (zakładając brak dni świątecznych w obu walutach) dla kolejnych dni tygodnia przedstawia się następująco: poniedziałek środa (D+2) wtorek czwartek (D+2) środa piątek (D+2) czwartek poniedziałek (D+4) piątek wtorek (D+4) 3

4 Rynek kasowy Transakcje kasowe odnoszą się do daty rozliczenia dwa dni robocze po dacie transakcji. Spot jest standardowym terminem na rynku międzybankowym. Kurs walutowy jest przestawiany jako AAAA/BBBB, gdzie: AAAA waluta bazowa (fore currency) BBBB waluta kwotowana (counter currency) Jednostką kursu walutowego jest ilość waluty kwotowanej płacona za jednostkę waluty bazowej. 4

5 Transakcje walutowe -spot Przykład Kwotowanie: EUR/PLN 4,2100/40 Bank kupuje po 4,2100 (BID) Bank sprzedaje po 4,2140 (ASK) Jeśli kupimy na spocie EUR po 4,2140, to musimy zapłacić za dwa dni robocze PLN 5

6 Historia instrumentów pochodnych Instrumenty pochodne powstały w celu zabezpieczenia podmiotów gospodarczych przed ryzykiem zmiany cen towarów. Transakcje na pniu Następnie ryzykiem rynkowym: stopy procentowej, ryzykiem kursu walutowego, ryzykiem cen akcji. Dzisiaj stosowane są również w celu zabezpieczania przed różnymi rodzajami ryzyka (np. ryzykiem kredytowym) oraz w celach spekulacyjnych i arbitrażowych. 90% transakcji na rynku terminowym nie ma pokrycia w rzeczywistych transakcjach gospodarczych 6

7 Klasyfikacja instrumentu pochodnego Ze względu na sposób konstrukcji: - klasyczne (plain vanilla) standardowa konstrukcja i instrument bazowy: opcja kupna (call), opcja sprzedaży (put), kontrakt terminowy (futures, forward) - egzotyczne niestandardowa konstrukcja instrument pochodny wystawiony na instrument pochodny; z uwagi na brak standaryzacji nie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego 7

8 Klasyfikacja instrumentu pochodnego Ze względu na instrument bazowy: akcyjne indeksowe (indeks akcji) walutowe na stopę procentową towarowe (produkty rolno-spożywcze, surowce, energia) kredytowe ubezpieczeniowe pogodowe 8

9 Klasyfikacja instrumentu pochodnego Ze względu na sposób rozliczenia (wykonania, dostawy): instrumenty z fizyczną dostawą instrumenty z rozliczeniem pieniężnym Ze względu na miejsce obrotu: giełdowe pozagiełdowe (OTC over the counter) 9

10 Gdzie? W przypadku towarów, kontraktami futures handluje się zazwyczaj na normalnych giełdach (ang. exchange) towarowych. Najbardziej chyba znanymi, dużymi giełdami europejskimi są giełdy londyńskie: -FOX - London Futures and Options Exchange (dawniej London Commodity Exchange) - giełda towarów żywnościowych. -LME - London Metal Exchange - giełda metali (miedź, ołów, cynk, nikiel, aluminium i cyna). -Baltic Exchange - na giełdzie bałtyckiej prowadzony jest handel frachtami morskimi i lotniczymi, zbożem, ziemniakami, makuchami sojowymi, mięsem i innymi towarami. - International Petroleum Exchange - giełda produktów naftowych. Największymi amerykańskimi giełdami są NYCE (New York Cotton Exchange - bawełna i mrożony sok pomarańczowy) oraz NYMEX (New York Mercantile Exchange - surowce energetyczne, platyna i pallad). Na londyńskich giełdach towarowych handluje się kontraktami spot, kontraktami futures i opcjami pochodnymi tych kontraktów terminowych

11 Gdzie? Opcje i kontrakty futures dotyczące akcji, obligacji, pieniędzy i walut są przedmiotem obrotu na giełdach pieniężnych, walutowych i giełdach papierów wartościowych. Ze względu na specyficzne cechy charakteryzujące handel opcjami i kontraktami futures zaczynają dominować obroty w tym zakresie, odbywające się na specjalistycznych giełdach terminowych: - International Monetary Market w Chicago - NYFE - New York Futures Exchange, - Chicago Board Option Exchange, - London International Financial Futures Exchange, - MATIF - March à Terme d Instruments Financiers - ASX - Australian Stock Exchange w Melbourne, - DTB - Deutsche Terminbrse

12 Rola instrumentów pochodnych w zarządzaniu portfelem aktywów Rozwój instrumentów pochodnych zwiększył możliwości stosowania krótkiej sprzedaży i efektu dźwigni finansowej. Efekt krótkiej sprzedaży przy sprzedaży kontraktu terminowego Efekt dźwigni finansowej - zakup kontraktu terminowego (wpłacenie depozytu zabezpieczającego) Zabezpieczenie przed ryzykiem Zarządzanie płynnością Spekulacja 12

13 Średnie dzienne obroty netto na światowym rynku instrumentów pochodnych OTC w latach Triennial Central Bank Survey. Foreign exchange and derivatives market activity in April Preliminary results, Bank for International Settlements, Basel. 13

14 Regulacje rynku instrumentów pochodnych OTC - przyczyny - gwałtowny rozwój rynku instrumentów pochodnych poza rynkiem regulowanym OTC - zaburzeń na rynkach finansowych w latach w wyniku zwiększenia efektu dźwigni finansowej oraz wzajemnych ekspozycji kredytowych między stronami [Lehman Brothers, AIG] - zdecentralizowany charakter i brak przejrzystości rynku spowodował, że nie zauważono zagrożeń

15 Ustalenia G-20 w odniesieniu do rynku instrumentów pochodnych OTC - wszystkie wystandaryzowane instrumenty pochodne OTC powinny być przedmiotem obrotu na giełdach lub elektronicznych platformach obrotu, - transakcje tymi instrumentami powinny być rozliczane za pośrednictwem centralnych kontrpartnerów (central counterparty CCP), - ekspozycje z tytułu transakcji rozliczanych poza CCP mają podlegać wyższym wymogom kapitałowym

16 Central Clearing Party rozliczenie bilateralne rozliczenie z CCP 16 16

17 Wykorzystanie instrumentów pochodnych Hedging - zawierane w celu ograniczenia strat wynikających z inwestycji na rynku kasowym. Spekulacja - zawierane w celu osiągnięcia zysku wynikającego z przekonania o wzroście lub spadku wartości instrumentu pochodnego. Arbitraż - zawierane w celu osiągnięcia zysku bez ponoszenia ryzyka dzięki jednoczesnemu zawarciu transakcji na rynku kasowym i terminowym. 17

18 Identyfikacja ryzyka i jego zabezpieczenie 18

19 Identyfikacja ryzyka i jego zabezpieczenie 19

20 Zabezpieczenie się przed ryzykiem (hedging) Instrumenty pochodne są wykorzystywane do zabezpieczenia przed niekorzystnymi zmianami kursu walutowego (wzrostem, spadkiem) w zależności od tego, co jest dla nas niekorzystne. Zasada wykorzystania hedgingu zyskami z kontraktów terminowych pokrywamy straty na instrumencie bazowym. Dlatego w kontrakcie terminowym należy zająć pozycję przeciwną do posiadanej w instrumencie bazowym. 20

21 Zabezpieczenie się przed ryzykiem (hedging) Istotne jest aby określić, jaką pozycję (długą czy krótką) posiadamy w instrumencie bazowym?? - gdy posiadamy portfel akcji, czyli zarabiamy na wzroście ich kursów, to posiadamy pozycję długą (ponosimy stratę w momencie spadków na rynku), - gdy jesteśmy eksporterem, czyli mamy należności w walucie obcej, to posiadamy pozycje długą (ponosimy stratę w momencie spadku kursu waluty obcej), - gdy jesteśmy importerem, czyli mamy zobowiązania w walucie obcej, to posiadamy pozycję krótką (ponosimy stratę w momencie wzrostu kursu waluty obcej). W kontrakcie terminowym zajmujemy pozycję przeciwną do posiadanej w instrumencie bazowym, czyli: posiadając pozycję długą w instrumencie bazowym, kontrakty sprzedajemy, posiadając pozycję krótką w instrumencie bazowym, kontrakty kupujemy. 21

22 Funkcja wypłaty dla nabywcy (długa pozycja) Nabywca kontraktu zajmuje pozycję długą i zarabia, gdy ceny rosną. Kiedy zarabia nabywca kontraktu? Kiedy traci nabywca kontraktu? 22

23 Funkcja wypłaty dla wystawcy kontraktu (krótka pozycja) Wystawca zajmuje pozycję krótką i zarabia, gdy ceny spadają. Kiedy zarabia wystawca kontraktu? Kiedy traci wystawca kontraktu? 23

24 Funkcja wypłaty nabywcy i wystawcy kontraktów terminowych Kontrakty terminowe to gra o sumie zero dla dwóch stron! Zysk Kupującego ,75 3 3,25 3,5 3,75 4 4,25 4,5 4,75 5 5,25 5,5 5,75 6 6,25 Strata Sprzedającego Pozycja bazowa Pozycja terminowa 24

25 Zabezpieczenie ryzyka hedging sprzedażowy Straty z tytułu inwestycji w instrument bazowy są rekompensowane dochodami z transakcji terminowej Rynek kasowy Rynek terminowy Pozycja długa Pozycja krótka Strata + Zysk = 0 Chcą zabezpieczyć się przed ryzykiem spadku cen papierów wartościowych, które inwestor ma w portfelu nie trzeba ich koniecznie sprzedawać. W celu zabezpieczenia należy sprzedać kontrakt terminowy/ kupić opcję sprzedaży. 25

26 Zabezpieczenie ryzyka hedging zakupowy Straty z tytułu inwestycji w instrument bazowy są rekompensowane dochodami z transakcji terminowej Rynek kasowy Rynek terminowy Pozycja krótka Pozycja długa Strata + Zysk = 0 Chcą zabezpieczyć się przed ryzykiem wzrostu cen papierów wartościowych, które inwestor chce mieć w portfelu nie trzeba ich koniecznie kupować. W celu zabezpieczenia należy kupić kontrakt terminowy/ kupić opcję kupna. 26

27 Zastosowanie instrumentu pochodnego spekulacja Spekulacja występuje wówczas, gdy podmiot zajmuje wyłącznie pozycję z zastosowaniem instrumentów pochodnych. Zakupu kontraktu terminowego dokonuje się w oczekiwaniu wzrostu ceny instrumentu bazowego (wartości indeksu bazowego) w przypadku wzrostu osiągamy zysk, w przypadku spadku ponosimy stratę. Sprzedaży kontraktu terminowego dokonuje się w oczekiwaniu spadku ceny instrumentu bazowego (wartości indeksu bazowego) w przypadku spadku osiągamy zysk, w przypadku wzrostu ponosimy stratę. 27

28 Mechanizm działania dźwigni Efektem działania dźwigni jest zatem zwielokrotnienie przyłożonej siły. Można stwierdzić, że dźwignia pozwala niewielkim wysiłkiem uzyskać duże rezultaty. Efektem dźwigni finansowej jest zwielokrotnienie naszego wyniku finansowego. Stopy zwrotu, jakie uzyskujemy z inwestycji w kontrakty terminowe, są dużo wyższe niż przy inwestycjach w instrumenty rynku kasowego, np. akcje. 28

29 Mechanizm działania dźwigni Jak działa dźwignia w kontraktach terminowych? W życiu codziennym kwestię ryzyka kredytowego/niewypłacalności partnera rozwiązuje zadatek. - jeżeli strona, która go wręczyła, nie wywiąże się z zobowiązań, wówczas zadatek jest zatrzymywany przez drugą stronę umowy. - jeżeli jednak to ona nie wywiąże się ze swoich zobowiązań, wówczas musi zwrócić zadatek, zazwyczaj podwójnej wysokości. W przypadku kontraktów terminowych strony transakcji przed zawarciem transakcji terminowej są zobowiązane do wniesienia w biurze maklerskim tzw. DEPOZYTÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH. Z tego też wynika dźwignia finansowa na kontraktach pochodnych. Zyski i straty z inwestycji są kalkulowane na podstawie pełnej wartości kontraktu terminowego Depozyt: - niewielki % wartości całego kontraktu, - depozyt dla kupującego= depozyt sprzedającego kontrakt. - to finansowa gwarancja, że druga strona transakcji wywiąże się ze swoich zobowiązań 29

30 Mechanizm działania dźwigni - przykład Efekt dźwigni finansowej kontraktów terminowych na akcje spółki PKN Orlen. Jeden kontrakt terminowy= 100 akcji. Zawieramy transakcje po kursie 100 zł, a wartość depozytu zabezpieczającego wynosi PLN. Przed zawarciem transakcji nabywca oraz wystawca muszą w BM złożyć depozyty wysokości zł, Transakcja na kontraktach PKN Orlen po kursie 100 zł oznacza wartość transakcji zł (kurs kontraktu 100 zł x liczba akcji 100 sztuk). Gdy w terminie wygaśnięcia kurs akcji PKN Orlen wzrośnie o 10% to ostateczny kurs rozliczeniowy zostaje wyznaczony na poziomie 110 zł. Wzrost wartości instrumentu bazowego oznacza, że na tej inwestycji zarobił nabywca kontraktu, a stracił jego wystawca. Kwota rozliczenia dla nabywcy kontraktu zysk nabywcy = (110 zł- 100 zł) x 100 akcji = zł. Stopa zwrotu, czyli rentowność zaangażowanych kapitałów: = kwota rozliczenia/wartość depozytu = zł/1.200 zł = 83%. Aby kupić kontrakt wystarczyło zainwestować jedynie zł (depozyt zabezpieczający)! 30

31 Mechanizm działania dźwigni interpretacja przykładu W efekcie zmiany wartości instrumentu bazowego o 10% nabywca kontraktu osiągnął stopę zwrotu aż 83%. Zyski na kontrakcie były prawie 8-krotnie wyższe niż zyski z bezpośredniej inwestycji w akcje spółki PKN Orlen. Jednocześnie WYSTAWCA KONTRAKTU ponosi stratę zł, czyli traci 83% zainwestowanych kapitałów. W związku z powyższym, należy być świadomym, że kontrakty terminowe są instrumentem o bardzo wysokim ryzyku inwestycyjnym. 31

32 Spekulacja a efekt dźwigni finansowej Spadek cen kontraktów WIG20 i indeksu WIG20 o 2% nie zmieni zasadniczo sytuacji osób posiadających w swoim portfelu akcje dla inwestora zajmującego długą pozycję w kontrakcie może się to skończyć bardzo dużymi stratami (nawet kilkudziesięcioprocen towymi Nawet niewielkie wahania wartości instrumentu bazowego mogą istotnie wpłynąć na wartość posiadanego przez nas portfela kontraktów terminowych. 32

33 Arbitraż Co to jest arbitraż? Arbitraż to strategia, która wykorzystuje sytuację, w której rynek wycenia dany instrument finansowy na niewłaściwym poziomie. Kiedy arbitraż jest możliwy? Występowanie sytuacji, w której ten sam instrument finansowy jest notowany na dwóch różnych rynkach (przypadek akcji spółki, która jest notowana na dwóch różnych giełdach). Dlaczego arbitraż ma miejsce? Ponieważ rynki nie są efektywne w sposób ciągły i zdarzają się sytuacje, w których cena tego samego instrumentu jest różna na różnych rynkach. W jaki sposób zarabiamy? Kupujemy tam gdzie cena jest niższa i w tej samej chwili sprzedajemy tam, gdzie cena jest wyższa. 33

34 Zarządzanie portfelem inwestycyjnym Kontrakty futures Kontrakty forward, FRA 34

35 Forward definicja Umowa, w której sprzedający zobowiązuje się do dostarczenia przedmiotu kontraktu (najczęściej waluty, towaru) określonej jakości i ilości bądź rozliczenia kontraktu w ustalonym przyszłym terminie wygaśnięcia kontraktu [ang. delivery/maturity/expiration date] po cenie uzgodnionej w dniu zawarcia kontraktu [ang. forward price]. 35

36 Forward Cechy: - kontrakt (liczba i cechy objętych transakcją konkretnych walorów) - cena (ustalona na początku transakcji) - moment wykonania dostawy - wysokość zaliczki wpłacanej nabywcy przez kupującego - praktycznie nie istnieje rynek wtórny - zawiera się je w celu uniknięcia ryzyka powstałego w skutek wahań np., stopy procentowej, kursów walut, koniunktury na rynkach towarowych. 36

37 Transakcja FX Forward pozwala klientowi na sprzedaż (lub kupno) waluty po ustalonym w dniu zawarcia transakcji kursie, w określonym momencie w przyszłości. Kurs terminowy jest podawany przez bank i wynika z różnicy w oprocentowaniu walut. W efekcie - bez względu na rzeczywisty rynkowy poziom kursu walutowego klient realizuje transakcję sprzedaży (kupna) waluty po ustalonym wcześniej kursie. Data waluty SPOT drugi dzień roboczy po zawarciu transakcji Dzień rozliczenia transakcji (określona data w przyszłości) czas Data zawarcia transakcji ustalenie kursu terminowego Dwa dni robocze przed rozliczeniem określenie trybu rozliczenia transakcji : brutto (dostawa) lub netto (różnica kursowa) 37

38 FX Forward Elastyczność rozliczania Transakcja zabezpieczająca stały kurs walutowy może być rozliczana poprzez: fizyczną dostawę kupowanej lub sprzedawanej przez Klienta waluty (rozliczenie brutto) jako rozliczenie różnicy kursowej pomiędzy kursem terminowym a kursem fixingu NBP w odniesieniu do kwoty zabezpieczanej transakcji (rozliczenie netto). Forma rozliczenia jest określana na dwa dni robocze przez rozliczeniem transakcji. Klient ma także możliwość przedterminowego zamknięcia części lub całości transakcji. 38

39 Carrying charge theory Teoria ta określa, kiedy bezwzględnie (bo bez ryzyka) powinniśmy kupić kontrakt terminowy Inwestycja powinna mieć miejsce, gdy: c c k T T c T cena kontraktu terminowego zapadającego w terminie T, c cena kontraktu kasowego na te same instrumenty, k T - koszty przechowywania do momentu T. 39

40 Czynniki określajace cenę forward Należą do nich: - bieżąca cena spot - bieżąca stopa procentowa - okres do rozliczenia (umorzenia) kontraktu forward. Alternatywą dla operacji forward jest: pożyczenie pewnej sumy pieniędzy teraz, następnie - kupienie określonych dóbr i trzymanie ich do momentu rozliczenia (płacąc koszty magazynowania), a wreszcie sprzedanie ich w dniu rozliczenia. Metoda ta prowadzi do określania ceny na zasadzie porównywania dwu możliwości: kupić teraz i trzymać, versus - kupić forward 40

41 Cena fx forward K ter min K spot 1 * 1 r r PLN 360 * n USD 360 * n 41 41

42 Przykład kurs terminowy Dzisiaj kurs USD/PLN=3,4611. Klient zawiera forward z bankiem na sprzedaż 100 tys. USD z data waluty za 6M. Po jakim kursie terminowym zostanie zawarta transakcja? Co zrobi bank? Bank ma krótką pozycję w PLN, zatem przyjmie dziś depozyt 6M w USD (5,8%) zamieni USD na PLN i ulokuje na międzybanku na 6M po 15,73%. Po 6M bank użyje dostarczonych przez klienta USD do spłaty depozytu i jednocześnie przekaże klientowi PLN po zlikwidowaniu lokaty złotowej. Od czego zależy kurs terminowy? - kurs spot USD/PLN, - oprocentowanie 6M depozytu w USD, - oprocentowanie 6M lokaty w PLN. Przepływy finansowe w USD: 1. przyjęty depozyt ,73 $, 2. odsetki do zapłacenia 2 818,27 $ (5,8%), 3. spłata depozytu wraz z odsetkami po 6M równa 100tys. $. Przepływy finansowe w PLN: 1. Sprzedaż na rynku kasowym kwoty ,73 $ po 3,4611, 2. Odsetki uzyskane z lokaty ,37 PLN (15,73%), 3. Zerwana lokata+odsetki ,05 PLN. Czyli bank może zaoferować klientowi ,05PLN za 100tys.$, co daje kurs terminowy 3,6281 za 1 $. Kurs terminowy >kurs spot, bo % polskie jest wyższe! 42 42

43 Krzywa terminowa Krzywa terminowa wskazuje wartość kursu walutowego odnoszącego się do przyszłych dat waluty, np.: Spot = 3,3000 F(1M) = 3,3085 F(6M) = 3,3415 F(1Y) = 3,3635. Różnica pomiędzy kursem terminowym (Forward) a natychmiastowym (Spot) nosi nazwę punktów swapowych: 1M = 85 bp 6M = 415 bp 1Y = 635 bp. Punkty swapowe są dodatnie (F>S), jeśli oprocentowanie waluty kwotowanej jest wyższe niż oprocentowanie waluty bazowej. 43

44 44

45 FUTURES definicja Kontrakt terminowy o charakterze nierzeczywistym (bez dostawy instrumentu bazowego), rozwiązanie transakcji dokonuje się przez clearing. Są dwustronnie zabezpieczonymi umowami. - nierzeczywiste, - wystandaryzowane, - obrót giełdowy, istnieje rynek wtórny

46 Kontrakt futures - klasyfikacja Walutowe transakcje futures Procentowe transakcje futures Akcyjne transakcje futures Indeksowe transakcje futures 46 46

47 FUTURES vs FORWARD Kurs terminowy 47 47

48 Kontrakt futures charakterystyka Pozycja Wzrost kursu kontraktu Spadek kursu kontraktu Nabycie kontraktu Długa (long) Zyski Straty Sprzedaż kontraktu Krótka (short) Straty Zyski 48 48

49 Różnice forward i futures Forward: Prywatna umowa pomiędzy 2 stronami rynek pozagiełdowy Standaryzacja ograniczona Instrument dwustronnie negocjowany Cena zależy od siły przetargowej Niska płynność rynku, brak r. wtórnego Rozliczany pod koniec trwania umowy Rozliczenie fizyczne, albo rozliczenie netto Wysoki poziom ryzyka kontrahenta (kredytowego) Nie występują koszty związane z codziennym rozliczaniem i z depozytami zabezpieczającymi Futures: Przedmiot obrotu giełdowego rynek giełdowy Standaryzacja ścisła Instrument giełdowy ceny kontraktu kształtują się na rynku Cena jednolita dla wszystkich Wysoka płynność istnieje rynek wtórny Rozliczany codziennie Zwykle zamknięcie pozycji przed wygaśnięciem terminu transakcji clearing Ryzyko kontrahenta zminimalizowane dzięki izbie rozrachunkowej System codziennego rozliczania depozytów może być kosztowny 49 49

50 FUTURES baza (kurs instrumentu bazowego kurs kontraktu) +/

51 Ryzyko bazy kontraktu futures Dla inwestora zajmującego pozycję długą (nabywcy kontraktu) korzystna jest sytuacja, gdy F<P Dla inwestora zajmujący pozycję krótką (wystawca kontraktu) korzystna jest sytuacja, gdy F>P

52 Standaryzacja kontraktu futures Aktywa instrumenty bazowe Wielkość kontraktu Warunki dostawy Miesiące dostawy Kwotowanie 52 52

53 Futures na GPW Obecnie kwotowane są futures na WIG20, MWIG40 Przykład futures na Wig20: F W20 Z12 futures instrument bazowy Miesiąc i rok wygaśnięcia 53 53

54 Futures Miesiące wygasania (trzeci piątek poniższych miesięcy) Do oznaczania miesięcy stosuje się symbole literowe: H - marzec M - czerwiec U wrzesień Z - grudzień 54 54

55 Kalendarz obrotu kontraktami w ciągu roku Źródło: gpw.pl 55 55

56 GPW kontrakty futures notowania 56 56

57 GPW kontrakty terminowe na waluty Kontrakty terminowe na kurs EUR/PLN, USD/PLN, CHF/PLN, Nazwa skrócona F EUR H12 Rozliczenie pieniężne w złotych polskich Miesiące wykonania trzy najbliższe miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień (H, M, U, Z) Notowanie kontraktu za 100 EUR z dokładnością do 0,01 PLN Wielkość kontraktu EUR, USD 57 57

58 GPW kontrakty terminowe na waluty Wartość kontraktu: EUR USD, przy kursie 3,6785 wartość kontraktu wynosi PLN CHF 58 58

59 GPW kontrakty terminowe na waluty Dla kontraktu EUR kurs giełdowy np. 465,20 - to wartość 100 EUR w PLN Natomiast wartość kontraktu to PLN równowartość EUR w PLN Oznacza to także, że 1 EUR warte jest 4,6520 PLN 59 59

60 GPW kontrakty terminowe na akcje Kontrakty terminowe na akcje spółek (wybór podlega zmianie): np. KGHM, PEKAO, PKN Orlen, TPSA, PKO BP. Nazwa skrócona FXYZkr, gdzie: F rodzaj instrumentu, XYZ skrót nazwy instrumentu bazowego (określony przez Giełdę), k kod określający miesiąc wykonania kontraktu (określony przez Giełdę), r ostatnia cyfra roku wykonania (np. FKGHH9 kontrakt terminowy na akcje spółki KGHM z terminem wygaśnięcia w marcu 2009 r.) Rozliczenie pieniężne w złotych polskich Miesiące wykonania trzy najbliższe miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień (H, M, U, Z) Mnożnik 100 akcji dla wszystkich kontraktów Źródło: gpw.pl 60 60

61 GPW kontrakty futures na indeks Nazwa skrócona: F rodzaj instrumentu; W20, W40 skrót nazwy instrumentu bazowego, odpowiednio indeksu WIG20, mwig40; k kod określający miesiąc wykonania kontraktu, r ostatnia cyfra roku wykonania (Przykład: FW20U12 20 kontrakt terminowy na indeks WIG20 z terminem wygaśnięcia we wrześniu 2012 r.) Rozliczenie pieniężne mnożnik: 10 złotych -> 20 złotych Miesiące wykonania trzy najbliższe miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień (H, M, U, Z) Źródło: gpw.pl 61 61

62 Kontrakt futures charakterystyka cd. Kurs kontraktu jest podawany w punktach, Cena jest ustalona jako iloczyn kursu i mnożnik. Oznacza to, że jeżeli np. kurs kontraktu wynosi 1700 pkt, jego cena równa jest zł (1700 pkt x 10 zł). Kontrakty są sprzedawane w tzw. seriach. Seria obejmuje wszystkie kontrakty mające ten sam termin wykonania. Inwestorzy mogą zawierać transakcje na seriach kontraktów z terminami realizacji przypadającymi na cztery kolejne miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień i grudzień. Ostatnim dniem obrotu każdą serią jest trzeci piątek danego miesiąca wykonania Źródło: gpw.pl 62 62

63 Kontrakt futures charakterystyka cd. Kupno lub sprzedaż kontraktu terminowego oznacza otwartą pozycję. Można ją utrzymać do dnia wykonania kontraktu lub też w każdej chwili wycofać się z rynku. Kontrakty terminowe wykorzystywane są: a/ spekulacja - osiągnięcia zysku na zmianie cen kontraktów - kupują kontrakty licząc na wzrost kursu, sprzedają kontrakty licząc na spadek kursu, b/ hedging - posiadając pozycję otwartą na rynku kasowym (akcje) obawiają się spadku cen i sprzedają kontrakty terminowe albo - gdy mają zamiar w przyszłości kupić akcje obawiając się wzrostu cen, kupują kontrakty terminowe, c/ arbitraż - wykorzystaniu różnicy między wartością teoretyczną a rynkową kontraktu terminowego

64 Kontrakt futures na indeks giełdowy - rozliczenie Ostateczna cena rozliczeniowa kontraktu wyznaczana w dniu wygaśnięcia (ostatnim dniu obrotu) jako średnia arytmetyczna ze wszystkich wartości indeksu bazowego w czasie ostatniej godziny notowań ciągłych oraz wartości tego indeksu ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej. W kontrakcie terminowym na indeks giełdowy w dniu rozliczenia na zakończenie notowań: 1. jeżeli kurs zamknięcia kontraktu jest wyższy niż ostateczna cena rozliczeniowa kontraktu, sprzedający płaci kupującemu różnicę między tymi cenami, 2. jeżeli kurs zamknięcia kontraktu jest niższy niż ostateczna cena rozliczeniowa kontraktu, kupujący płaci sprzedającemu różnicę między tymi cenami, 3. jeżeli kurs zamknięcia kontraktu jest równy ostatecznej cenie rozliczeniowej kontraktu, płatność nie jest dokonywana. 64

65 Kontrakt futures - depozyty zabezpieczające Wstępny depozyt zabezpieczający kwota, obliczona od ostatniej ceny rozliczeniowej, którą inwestor musi posiadać na rachunku w momencie składania zlecenia. Właściwy depozyt zabezpieczający (depozyt utrzymania, minimalny) minimalny poziom kwoty, którą inwestor posiadający otwarte pozycje jest zobowiązany utrzymywać na rachunku. Przy składaniu zlecenia przeciwstawnego do wcześniej otwartej pozycji, lub przy składaniu zlecenia otwierającego pozycję skorelowaną inwestor nie wnosi wstępnego depozytu zabezpieczającego. Pozycje są skorelowane, jeżeli w obrębie jednej klasy kontraktów i dla różnych serii inwestor zajmie pozycje przeciwstawne. 65

66 Kontrakt futures - przykładowe depozyty na GPW Klasa W40 - właściwy depozyt zabezpieczający 3,2% - wstępny depozyt zabezpieczający 3,2% Klasa USD - właściwy depozyt zabezpieczający 2,8% - wstępny depozyt zabezpieczający 2,8% Klasa EUR - właściwy depozyt zabezpieczający 2,0% - wstępny depozyt zabezpieczający 2,0% Klasa CHF - właściwy depozyt zabezpieczający 2,0% - wstępny depozyt zabezpieczający 2,0% Klasa PKO - właściwy depozyt zabezpieczający 5,8% - wstępny depozyt zabezpieczający 5,8% Źródło: gpw.pl 66

67 Kupno 2 kontraktów na złoto (1 kontrakt=100 uncji) Depozyt wstępny 45% (90=45%*2*100) Depozyt właściwy 40% (80=40%*2*100) Dzień Bieżąca cena kontraktu Kurs Kwota rozliczenia rozliczenia Całkowity zysk/strata Saldo depozyt. Wezwanie do uzupełnienia rachunku mar 38, mar 38, mar 38, mar 39, mar 38, mar 38, mar 38,

68 Kontrakt futures wycena Model wyceny cash and-carry - kontraktów na akcje i indeksy giełdowe przy założeniu kapitalizacji ciągłej. F=Se (r-q)t F - wartość kontraktu terminowego S - cena kasowa akcji (indeksu giełdowego) T - czas do terminu realizacji kontraktu (część roku = dni/365) r - stopa procentowa (wolna od ryzyka) q - stopa dywidendy (średnia stopa dywidendy akcji spółek wchodzących w skład indeksu) e - tzw. stała Eulera (podstawa logarytmu naturalnego) 68 68

69 Kontrakt futures arbitraż Możliwości dokonania arbitrażu: Kontrakty przewartościowane cena rynkowa powyżej ceny teoretycznej Sprzedaż kontraktów Kupno akcji Kontrakty niedowartościowane cena rynkowa poniżej ceny teoretycznej Kupno kontraktów Sprzedaż akcji 69 69

70 Przykład wycena kontraktów na akcje Dany jest forward 6M na akcję, która w tym czasie nie przyniesie dywidendy. Cena akcji wynosi 100 PLN, a stopa wolna od ryzyka 8%. Oblicz wartość kontraktu. Model wyceny cash and-carry - kontraktów na akcje i indeksy giełdowe przy założeniu kapitalizacji prostej. F=S(1+rT) F - wartość kontraktu terminowego S - cena kasowa akcji (indeksu giełdowego) T - czas do terminu realizacji kontraktu (część roku = dni/365) r - stopa procentowa (wolna od ryzyka) F=100(1+0,08*0,5)=104 PLN 70

71 Przykład cd wycena kontraktów na akcje Scenariusz 1 F=108, czyli wyższa od ceny modelowej. Można przeprowadzić arbitraż, który polega na zajęciu pozycji krótkiej w kontrakcie i długiej na rynku spot, czyli sprzedaż forward na akcje i kupno akcji. W tym celu przeprowadzane są następujące transakcje: Dzisiaj: kredyt na 6M w wysokości 100PLN (przy stopie 8%), zakup akcji za 100PLN i sprzedaż forward na akcje po 108PLN. Po 6M: sprzedaż akcji w forward i otrzymanie 108PLN, zwrot kredytu z odsetkami (104PLN). Co daje dochód 4 PLN jest to dokładnie różnica między ceną forward na rynku a wartością wynikającą z modelu wyceny. Scenariusz 2 F=101, czyli niższa od ceny modelowej. Można przeprowadzić arbitraż, który polega na zajęciu pozycji długiej w kontrakcie i krótkiej na rynku spot, czyli kupno forward na akcje i sprzedaż akcji. W tym celu przeprowadzane są następujące transakcje: Dzisiaj: sprzedaż akcji za 100PLN, depozyt na 6M w wysokości 100PLN (przy stopie 8%), i zakup forward na akcje po 101PLN. Po 6M: otrzymanie dochodu z odsetkami z depozytu (104PLN), zakup akcji w forward i zapłacenie 101PLN. Co daje dochód 3 PLN jest to dokładnie różnica między ceną forward na rynku a wartością wynikającą z modelu wyceny. 71

72 Ryzyko związane z inwestowaniem w kontrakty terminowe Ryzyko rynkowe wynika ze zmian kursu kontraktu, czyli zależy od zmian ceny instrumentu bazowego jest wzmacniane efektem dźwigni - małe wahania kursów na rynku kasowym mają proporcjonalnie większy wpływ na wartość depozytu zabezpieczającego może doprowadzić do poniesienia strat przekraczających wielkość pierwotnej inwestycji 72

73 Ryzyko związane z inwestowaniem w kontrakty terminowe Ryzyko płynności wynika z małej aktywności na rynku braku płynności płynność może być różna na różnych seriach kontraktów terminowych Ryzyko specyficzne kursy pojedynczych instrumentów bazowych mogą mieć większą zmienność (większe wahania cen) niż inne instrumenty, np. akcji 73 73

74 Kontrakt FRA - definicja FRA (Forward Rate Agreement) to umowa, w ramach której dwaj kontrahenci ustalają wysokość przyszłej stopy procentowej, która będzie obowiązywała dla określonej kwoty wyrażonej w walucie transakcji dla z góry ustalonego okresu

75 Kontrakt FRA W kontrakcie FRA występuje: - moment zawarcia transakcji (ang. transaction date), - moment wniesienia depozytu, data rozpoczęcia okresu odsetkowego obowiązywania stawki referencyjnej (ang. start date), moment rozliczenia - moment wycofania depozytu, data zakończenia okresu odsetkowego obowiązywania stawki referencyjnej (ang. end date). Oznaczenie: FRA T x N Podczas rozliczania kontraktu nie dochodzi do rzeczywistej wymiany odsetek. W dacie spot od dnia T dochodzi jedynie do transferu różnicy stóp rref rfra w odpowiednim kierunku. 2009; Dr Renata Karkowska; Wydział 75 75

76 Kontrakt FRA - definicja W kontrakcie FRA wyróżnia się dwie strony transakcji: długa pozycja (ang. long position a FRA buyer) otrzymuje przepływ determinowany przez stawkę referencyjną w zamian za stawkę stałą kontraktu (RECEIVE floating and PAY fixed), (oczekuje wzrostu stopy procentowej). krótka pozycja (ang. short position a FRA seller) otrzymuje przepływ stały (którego wysokość w rzeczywistości jest ustalona w dniu zawarcia transakcji) w zamian za stawkę referencyjną (RECEIVE fixed and PAY floating), (oczekuje spadku stopy procentowej)

77 Kontrakt FRA - standardy Standardowe FRA są definiowane przez podanie początku i końca kontraktu w miesiącach od daty spot Na rynku międzybankowym handlowane są głównie FRA do roku: WIBOR 1M: 1x2, 2x3 WIBOR 3M: 1x4, 3x6, 6x9, 9x12 WIBOR 6M: 1x7, 3x9, 6x12 Mniejsza płynność jest na rynku FRA między 12 a 24 miesiące: 12x15, 15x18, 18x21, 21x24, 12x18, 18x24 Standardowy nominał: mln PLN (większy dla krótszych stawek WIBOR) 77 77

78 Kontrakt FRA rozliczenie 78 78

79 Forward Rate Agreement (FRA) wycena Wychodzimy ze wzoru na arbitraż na stopę procentową: PV * [1+R1/(n/365)] * [1+ R1,2/(n/365)] = PV * [1+ R2/(n/365)] R2 0t 1t 2t R1 R1,2 = FRA?? 3M 9M 3x9M BID 4,50% 4,89% ASK 4,67% 4,96% średnie 4,59% 4,93% 5,04% 79 79

80 Kontrakt FRA wykorzystanie Dla inwestorów posiadający kredyt oprocentowany zmiennie lub lokatę o stały oprocentowaniu ryzykiem jest wzrost w przyszłości stóp procentowych dlatego kupują oni FRA. Dla inwestorów lokujących środki po zmiennej stopie procentowej lub posiadających kredyt o oprocentowaniu stałym stratą będzie spadek w przyszłości stopy procentowej, dlatego sprzedają oni kontrakty FRA

81 Kontrakt FRA - kwotowanie Stopy rynku międzybankowego 81 81

82 Dziękuję za uwagę! 82