Clinical comparison of two minimally invasive methods of caries treatment in deciduous teeth*

Transkrypt

1 J Stoma 2011, 64, 12: Polish Dental Society Clinical comparison of two minimally invasive methods of caries treatment in deciduous teeth* Kliniczne porównanie dwóch minimalnie inwazyjnych metod leczenia próchnicy zębów mlecznych* Grażyna Marczuk-Kolada, Elżbieta Łuczaj-Cepowicz, Ewa Chorzewska Department of Pedodontics, Medical University in Białystok Head: Prof. D. Waszkiel DDS, PhD Summary Aim of the study: To perform comparative analysis of the retention of fillings inserted into cavities in deciduous teeth that were prepared by means of atraumatic and chemomechanical methods. Material and methods: A total of 600 cavities affected by primary caries representing all classes according to Black were prepared and filled. Of these, for 345 the technique was utilized, and for 255. After 3 years, 276 and 165 fillings were assessed. During control examination, presence or absence of fillings were reviewed, and the condition of the pulp. Fillings were evaluated according to Frencken s criteria. Fisher s exact test was used for the statistical analysis of the results. Results: Three years after treatment, 88.4% of fillings and 81.8% of fillings were accepted. Slight differences found between the numbers of positively assessed fillings in the compared methods were statistically insignificant. Conclusion: It can be stated that a high percentage of the fillings inserted after cavity preparation using the atraumatic and chemomechanical methods were acceptable after 3 years. These findings indicate that the minimally invasive methods based on manual removal of carious dentine can be highly recommended for the treatment of caries in the deciduous teeth of preschool children. KEYWORDS: atraumatic restorative treatment, chemomechanical caries removal, caries in deciduous teeth Streszczenie Cel pracy: analiza porównawcza utrzymania wypełnień założonych w ubytkach próchnicowych zębów mlecznych opracowanych metodami: atraumatyczną lub chemomechaniczną. Materiał i metody: opracowano i wypełniono 600 ubytków próchnicy pierwotnej wszystkich klas według Blacka. Techniką opracowano 345 ubytków próchnicowych, zaś techniką 255. Po 3 latach sprawdzono 276 wypełnień wykonanych z użyciem techniki i 165 wypełnień założonych po chemomechanicznym opracowaniu ubytku. Podczas badania kontrolnego oceniono obecność lub brak wypełnienia, a także stan miazgi leczonych zębów. Wypełnienia klasyfikowano według zmodyfikowanych kryteriów Frenckena. Uzyskane wyniki analizowano statystycznie dokładnym testem Fishera. Wyniki: w badaniu kontrolnym po trzech latach zaakceptowano 88,4% wypełnień wykonanych z użyciem techniki i 81,8% wykonanych z zastosowaniem metody chemomechanicznej. Różnice pomiędzy liczbą wypełnień ocenionych jako dobre w porównywanych metodach nie były istotne statystycznie. Podsumowanie: można stwierdzić, że wypełnienia założone po opracowaniu ubytków metodami atraumatyczną i chemomechaniczną akceptowano po trzech latach w wysokim odsetku. Wyniki badań dają podstawę do wysnucia wniosku, że metody małoinwazyjne, opierające się na ręcznym usunięciu zębiny próchnicowej, są godne polecenia w leczeniu próchnicy zębów mlecznych u dzieci w wieku przedszkolnym. HASŁA INDEKSOWE: atraumatyczne leczenie zachowawcze, chemomechaniczne usunięcie próchnicy, próchnica zębów mlecznych *Study financed from MUinB funds for own research. *Praca finansowana z funduszy UMwB na badania własne. 917

2 G. Marczuk-Kolada et al. J Stoma Introduction Treatment of caries in the deciduous dentition basically does not differ from the procedures performed in adults. However, it is commonly believed that conventional cavity preparation in preschool children is troublesome, requires great effort and engagement from the dentist, and is not always successful. This is mostly due to substantial changeability characterizing both physical and mental development of patients at this age. 1-4 Sometimes children react with excessive fear to sound or noise, i.e. the stimuli that adults consider irrelevant. With time and experience, little patients learn how to restrain emotions and analyze concrete situations connected with the treatment of teeth. Their behavior becomes modified and reactions become less emotional. However, it has to be emphasized that pain, fear and anxiety always have negative connotations, and may badly affect child s behavior in the future, even in adulthood. The traditional method used to treat caries involves the elimination of the affected dental tissue using an air-rotor and/or conventional engine. Despite its unquestioned efficacy, it has many disadvantages, among them pain that generates fear, additionally enhanced by unpleasant noise and vibrations. 5 Modern dentistry has significantly changed management of dental caries. As a result of numerous studies, the concept of minimal dental intervention was introduced at the end of the 20 th century. 6-9 This novel approach involves detection and arrest of early carious lesions and the use of conservative cavity preparation when the lesions progress. The methods that save hard dental tissues, such as atraumatic restorative treatment () and chemomechanical caries removal () involve manual elimination of caries. The two methods are based on the use of hand Wstęp Leczenie choroby próchnicowej zębów mlecznych w ogólnych zasadach nie różni się od leczenia zębów stałych. Większość lekarzy dentystów jest jednak zgodnych, że tradycyjne opracowanie ubytku próchnicowego u dzieci w wieku przedszkolnym jest kłopotliwe, wymaga dużego wysiłku i zaangażowania ze strony lekarza i nie zawsze kończy się sukcesem. Wynika to między innymi z dużej zmienności rozwojowej, dotyczącej zarówno rozwoju fizycznego, jak i psychicznego pacjentów w tym wieku. 1-4 Dzieci odpowiadają czasami nadmiernym strachem na niewiele znaczący w rozumieniu dorosłych bodziec, np. dźwięk czy hałas. Z upływem czasu i doświadczenia mały pacjent uczy się opanowywania emocji, analizuje konkretne sytuacje mające związek z leczeniem zębów i modyfikuje swoje zachowania, a jego reakcje stają się mniej gwałtowne. Należy jednak podkreślić, że ból, strach i lęk zawsze są źle kojarzone i mogą determinować nieodpowiednie zachowania dziecka w przyszłości, nawet w dorosłym życiu. Tradycyjna metoda leczenia próchnicy polega na usunięciu chorej tkanki zęba wiertłem, wiertarką turbinową i/lub konwencjonalną. Pomimo niekwestionowanej skuteczności ma ona wiele wad. Prawie zawsze towarzyszy jej ból, który jest przyczyną lęku, dodatkowo potęgowanego przez nieprzyjemne dźwięki i wibracje. 5 Współczesna stomatologia w istotny sposób zmieniła postępowanie z chorobą próchnicową zębów. Wynikiem wielu badań było wprowadzenie pod koniec XX wieku koncepcji minimalnej interwencji stomatologicznej. 6-9 Preferuje ona wykrycie i zatrzymanie wczesnych zmian próchnicowych, zaś w przypadku ich progresji zastosowanie oszczędnego opracowania ubytku próchnicowego. Spośród metod oszczędzających zmineralizowane tkanki 918

3 2011, 64, 12 Caries treatment Do badań zakwalifikowano 91 dzieci w wieku przedszkolnym zgłaszających się do Poradni Stomatologii Dziecięcej celem leczenia próchnicy zębów mlecznych. U zakwalifikowanych do leczenia dzieci, w zębach mlecznych z ubytkami próchnicowymi wykonywano zabiegi lecznicze z użyciem metody lub. Przestrzegano zasady, aby u każdego dziecka wykonywać zabiegi z użyinstruments for the removal of carious dental tissue with very limited use of burs. The atraumatic restorative treatment () involves removal of carious decalcified enamel and dentine with sharp hand instruments (enamel chisels and excavators) and filling the cavity and the adjacent grooves with glass ionomer cement The chemomechanical caries removal method () consists in chemical softening of carious dentine and its subsequent removal using hand instruments One of systems is Carisolv. In comparison with the traditional treatment of carious lesions with a bur, and are relatively new techniques. Therefore, there are few clinical reports that assess their efficacy. 5,18,19-22 Aim of the study The objective was to perform comparative analysis of fillings inserted into carious defects in deciduous teeth, prepared by means of atraumatic and chemomechanical methods. Material and methods A total of 91 preschool children were qualified for the study. The patients were randomly selected from among children presenting at the Outpatient Department of Pedodontics for treatment. The decay in deciduous teeth was treated using and methods. As a rule, both methods were utilized in each child. All the procedures were performed by one dentist. The study was approved by the Bioethics Committee at the Medical University of Białystok. Before treatment commenced, the patients were divided into 4 age groups: I ( 36 months), II (37-48 months), III (49-60 months) and IV (61-72 months). zęba wyróżnia się techniki z ręcznym usunięciem zębiny próchnicowej, do których należą: atraumatyczne leczenie zachowawcze (atraumatic restorative treatment ) i chemomechaniczne usunięcie próchnicy (chemomechanical caries removal ). Obie metody polegają na wykorzystaniu do usunięcia zmienionych chorobowo tkanek zęba narzędzi ręcznych z bardzo ograniczonym zastosowaniem wierteł. Metoda polega na usunięciu zmienionego próchnicowo, zdemineralizowanego szkliwa i zębiny ostrymi narzędziami ręcznymi (dłutka szkliwne i ekskawatory) oraz wypełnieniu ubytku i przylegających do niego bruzd cementem szkło-jonomerowym Z kolei metoda opiera się na chemicznym rozmiękczeniu próchnicowej zębiny i usunięciu jej narzędziami ręcznymi Jednym z systemów jest Carisolv. W porównaniu z tradycyjnym usuwaniem próchnicowo zmienionych tkanek zęba wiertłem są stosunkowo nowymi technikami i w związku z tym niewiele jest doniesień klinicznych oceniających ich skuteczność. 5,18,19-22 Cel pracy Celem pracy była analiza porównawcza wypełnień założonych w ubytkach próchnicowych opracowanych metodą lub. Materiał i metody 919

4 G. Marczuk-Kolada et al. J Stoma A total of 600 cavities (primary caries) of all classes according to Black were treated, including 345 using the technique and 255 with the technique. Access to carious foci was obtained by means of hand instruments: enamel chisels and excavators (for instruments produced by LM- Dental, Turku, Finland) or Carisolv TM 2 suggested by the system manufacturer. When the access was impossible or difficult to obtain with hand instruments, air-rotor with a diamond ball was used. The procedures were performed following the steps described in other papers. 21,22 The prepared, salinerinsed and dried cavities were filled with glass ionomer Fuji IX (GC Japan) or compomer Dyract AP (Dentsply); for deep defects, a hardening Ca(OH) 2 -based preparation Life (Kerr) was applied as the base. Regardless of the treatment method, matrices with individually contoured metal bands were used for Class II restorations, and celluloid bands for Class III and IV. The incisal edge angle was not restored in Class IV cavities. After a 3-year follow up, 276 fillings and 165 CMRC fillings were assessed. The study material is presented in Table 1. The presence or absence of fillings and any complications in the pulp of the treated teeth were evaluated. The condition of the fillings was assessed according to Frencken s modified criteria, 23 which are listed in Table 2. A ball-ended periodontal probe (0.5 mm diameter) was used to determine marginal seal and surface wear. The fillings that received scores of 0, 1, or 2 were considered acceptable, whereas those with scores 3, 4, 5, 6, 7 and 8 non-acceptable. The condition of dental hard tissues with noticeable softening of walls and/or floor was referred to as secondary caries. The results were the subject of statistical ciem obu metod. Wszystkie zabiegi wykonywał jeden lekarz. Na badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej AMB. Pacjentów w chwili rozpoczęcia leczenia podzielono zależnie od wieku na cztery grupy: I do 36 miesiąca życia, II miesiąc życia, III miesiąc życia, IV miesiąc życia. Opracowano i wypełniono 600 ubytków próchnicy pierwotnej wszystkich klas według Blacka. Stosując technikę wykonano 345, zaś technikę 255 wypełnień. Dostęp do ubytku próchnicowego wykonywano narzędziami ręcznymi, tj. dłutka szkliwne i ekskawatory (narzędzia do techniki produkcji LM-Dental, Turku, Finlandia) lub narzędziami Carisolv TM 2 proponowanymi przez producenta tego systemu. W wypadkach, gdy uzyskanie dostępu do ubytku próchnicowego było niemożliwe lub trudne za pomocą narzędzi ręcznych, stosowano wiertarkę turbinową zaopatrzoną w kulkę diamentową. Zabiegi wykonywano zgodnie z procedurami opisanymi w innych pracach. 21,22 Opracowane, wymyte roztworem fizjologicznym soli i osuszone ubytki wypełniano cementem szkło-jonomerowym Fuji IX (GC Japonia) lub kompomerem Dyract AP (Dentsply), kładąc na dno ubytku w próchnicy głębokiej twardniejący preparat na bazie Ca(OH) 2 Life (Kerr). Niezależnie od metody leczenia podczas wypełniania ubytków klasy II używano formówek z metalowym, indywidualnie konturowanym paskiem, zaś w klasie III i IV paski celuloidowe. Nie odbudowywano kąta siecznego w ubytkach klasy IV. Po 3 latach od ich założenia oceniono 276 zębów leczonych z użyciem techniki i 165 leczonych za pomocą chemomechanicznego opracowania ubytku. Wyniki zestawiono w Tab. 1. Podczas badania kontrolnego oceniano obecność lub brak wypełnień, a także stan leczonych zębów. Wypełnienia oceniano zmody- 920

5 2011, 64, 12 Caries treatment T a b l e 1. Presentation of the research material I up to 36 months II 37 to 48 months III 49 to 60 months IV 61 to 72 months Method of treatment single-surface multi-surface total single-surface multi-surface total total T a b l e 2. Criteria for the evaluation of restorations acc. to Frencken, with own modifications Score Evaluation criteria of restorations 0 Present, good 1 Present, slight marginal defect < 0.5 mm deep, not requiring corrections 2 Present, deepest surface cavitation < 0.5 mm, not requiring correction 3 Present, marginal defect > 0.5 mm, requiring correction 4 Present, deepest surface cavitation > 0.5mm, requiring correction 5 Present, good with inflammatory complication 6 Absent, or almost worn down 7 Another therapy was applied 8 Due to the absence of a filling and/or presence of complications, the tooth qualified for extraction or has been extracted fikowanymi kryteriami według Frenckena. 23 W tabeli 2 zestawiono ww. kryteria używane w pracy. Do określenia szczelności brzeżnej wypełnień i stopnia zużycia ich powierzchni używano sondy periodontologicznej zakończonej kulką o średnicy 0,5 mm. Wypełnienia, które w wyniku oceny otrzymały oznaczenia kodowe 0, 1 lub 2 uważane były za akceptowalne, zaś określone kodem 3, 4, 5, 6, 7 lub 8 za nieakcepanalysis using Statistica and the exact Fisher s test. H 1 hypothesis was considered true at p < Results At check-up 3 years after treatment 88.4% of fillings and 81.8% of fillings were accepted. Table 3 shows the number and 921

6 G. Marczuk-Kolada et al. J Stoma T a b l e 3. The number and percentage of acceptable and unacceptable fillings with regard to the method of treatment and the number of filled surfaces single-surface restorations multi-surface restorations total acceptable n o restorations% unacceptable n o restorations% p (exact Fisher s test n= % 7 4.1% n= % 6 7.1% n= % % n= % % n= % % n= % % percentage of acceptable and unacceptable fillings depending on the method of treatment and the number of surfaces filled. Single surface fillings were acceptable in a similar percentage in both methods of treatment. In multi-surface fillings, more fillings were assessed positively (75.8%), as compared with the ones (70.4%). However, these slight differences observed between the numbers of positively assessed fillings in both methods were statistically insignificant. Table 4 contains the number and percentage of acceptable and unacceptable fillings with regard to the patients age, the number of surfaces filled and the treatment method. Regardless of the patients age, no statistical differences were noted in the condition of the fillings inserted with the or techniques. Inflammatory complications (scores 5, 7, 8) were present in a small percentage of the treated teeth (Fig.1). In the case of, inflammatory complications occurred in seven treated teeth (2.5%) as opposed to 11 in (6.7%). Higher percentage of inflammatory complications concerned multi-surface rather than single-surface fillings, both in the and technique. The differences, however, were not statistically significant. towalne. Stan zmineralizowych tkanek zęba w przypadku zauważalnie miękkich ścian i /lub miękkiego dna określano jako próchnicę wtórną. Uzyskane wyniki analizowano statystycznie używając pakietu Statistica wykorzystując dokładny test Fishera. Hipotezę H 1 uznawano za prawdziwą, gdy p < 0,05. Wyniki Podczas badania kontrolnego po trzech latach zaakceptowano 88,4% wypełnień wykonanych z użyciem techniki i 81,8% wykonanych stosując metodę. W Tabeli 3 zestawiono liczbę i odsetek wypełnień akceptowanych i nieakceptowanych w zależności od metody leczenia i liczby wypełnionych powierzchni. Liczba akceptowanych wypełnień jednopowierzchniowych była zbliżona w obu metodach leczenia. W przypadku wypełnień wielopowierzchniowych pozytywnie oceniono więcej założonych po opracowaniu ubytku metodą atraumatyczną (75,8%), niż techniką chemomechaniczną (70,4%). Niewielkie różnice stwierdzone pomiędzy liczbą wypełnień ocenionych jako akceptowane w porównywanych metodach były nieistotne statystycznie. W tabeli 4 zestawiono liczbę i odsetek wypełnień akceptowalnych i nieakceptowalnych 922

7 2011, 64, 12 Caries treatment T a b l e 4. The number and percentage of acceptable and unacceptable fillings with regard to the age, the number of filled surfaces and the treatment method up to 36 months 37 to 48 months 49 to 60 months 61 to 72 months single-surface multi-surface single-surface multi-surface single-surface multi-surface single-surface multi-surface n=16 n=43 n=8 n=43 n=18 n=33 n=15 n=59 n=41 n=24 n=41 n=55 n=6 n=3 n=20 n=16 15 (93.7%) 39 (90.7%) 8 (100%) 43 (100%) 16 (88.9%) 25 (75.7%) 15 (100%) 57 (96.6%) 23 (56.1%) 14 (58.2%) 36 (87.8%) 54 (98.2%) 3 (50%) 1 (33.3%) 19 (95%) 12 (75%) A no % 1 (6.3%) 4 (9.3%) 0 (0.0%) 0 (0.0%) 2 (11.1%) 8 (24.3%) 0 (0.0%) 2 (3.4%) 18 (43.9%) 10 (41.8%) 5 (12.2%) 1 (1.8%) 3 (50%) 2 (66.7%) 1 (5.0%) 4 (25%) U no % p (exact Fisher s test) A acceptable restorations; U unacceptable restorations. Fig. 1. The percentage of inflammatory complications in and CMRC depending on the number of filled surfaces. Odsetki powikłań zapalnych w metodzie i w zależności od liczby wypełnionych powierzchni. z uwzględnieniem wieku pacjentów, liczby wypełnionych powierzchni zęba i metody leczenia. Bez względu na wiek badanych nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic w utrzymaniu wypełnień założonych po opracowaniu ubytków próchnicowych badanymi metodami. Powikłania zapalne (kod 5,7 lub 8) stwierdzono w niewielkim odsetku leczonych zębów (Fig. 1). W przypadku techniki komplikacje zapalne wystąpiły w 7 leczonych zębach (2,5%), zaś w metodzie chemomechanicznej w 11 zębach (6,7%). Większy odsetek powikłań zapalnych dotyczył wypełnień wielopowierzchniowych niż jednopowierzchniowych, zarówno w technice jak i. Różnice nie były istotne statystycznie. Omówienie wyników i dyskusja Przedstawione w pracy wyniki nie mają odpowiedników w piśmiennictwie stomatologicznym. Być może przyczyną jest mniejsze zainteresowanie badaczy oceną wyników le- 923

8 G. Marczuk-Kolada et al. J Stoma Discussion The data presented in this study have no equivalent in relevant literature. This may be due to the minor interest of researchers in the deciduous dentition. There is one paper whose authors compared the efficacy of and methods in the treatment of dental caries in the permanent dentition. 24 Nadanovski et al. 24 assessed 47 single-surface pairs and 12 multi-surface pairs of carious lesions in 66 patients aged 6-44 years. The procedures were carried out by three dentists. Immediately after treatment, the efficacy of carious dentine removal and the time of the procedure were assessed. The results of that study led its authors to conclude that there were no significant differences in the quality of carious dentine removal, although the procedure required insignificantly more time. The above-mentioned publication confirms the findings obtained in this study: in both methods similar percentages of inserted fillings were accepted, significantly more in the group of single-surface fillings than the multi-surface ones. The few in-vitro experiments aimed at comparing carious dentine removal techniques demonstrate their varied effectiveness. Flückiger et al. 25 compared the removal of carious dentine in the deciduous teeth using Carisolv and manual excavation. Twenty-two extracted carious teeth were examined for the size of the remaining carious dentine and its microhardness. Both methods showed similar efficacy. Also Banerjee et al. 26, who conducted their research on the permanent dentition with a confocal microscope, found that and were equally effective in the removal of carious dentine. According to investigations performed by the same authors when they used a scanning microscope to assess topography of czenia zębów mlecznych. Znaleziono jedną pracę, której celem było kliniczne porównanie skuteczności metody atraumatycznej i chemomechanicznej w leczeniu próchnicy w zębach stałych. Nadanovsky i wsp. 24 ocenili 47 par jednopowierzchniowych i 12 par wielopowierzchniowych ubytków próchnicowych u 66 pacjentów w wieku od 6 do 44 lat. Zabiegi wykonywało trzech lekarzy. Bezpośrednio po leczeniu między innymi oceniano efektywność usunięcia zębiny zmienionej próchnicowo i mierzono czas wykonania zabiegu. Wyniki tego badania doprowadziły autorów do wniosku, że nie było istotnych różnic w jakości usunięcia zębiny zmienionej próchnicowo, zaś zabiegi metodą chemomechaniczną były nieznacznie dłuższe (bez istotności statystycznej). Ww. publikacja potwierdza uzyskane w obecnej pracy wyniki. W niniejszym badaniu zaakceptowano w obu metodach leczenia podobne odsetki założonych wypełnień, istotnie więcej w grupie ubytków jedno niż wielopowierzchniowych. Nieliczne eksperymenty in vitro porównujące techniki usunięcia zębiny zmienionej próchnicowo wskazują na różną skuteczność tych metod. Flückiger i wsp. 25 usuwali próchnicowo zmienioną zębinę w zębach mlecznych Carisolvu i ręcznej ekskawacji. Zbadali 22 usunięte zęby mleczne z próchnicą, oceniając wielkość powierzchni pozostawionej zębiny zmienionej próchnicowo i jej mikrotwardość. Stwierdzono porównywalną efektywność obu metod. Podobne wyniki uzyskali Banerjee i wsp. 26 badając zęby stałe z użyciem mikroskopu konfokalnego. Stwierdzili porównywalną skuteczność metody atraumatycznej i chemomechanicznej do usunięcia zębiny zmienionej próchnicowo. Z badań wykonanych przez Banerjee i wsp. 27 w mikroskopie skaningowym oceniających pozostałą po opracowaniu ubytku zębinę wynika, że zębina pozostawiona 924

9 2011, 64, 12 Caries treatment the dentine left in the cavity, dentine remaining after the procedure is covered with a greasy layer, whereas after there is no greasy layer and the dentinal tubules are open. These authors suggest that these differences may be clinically important. In their opinion,, as opposed to, creates better conditions for the maintenance of adhesion materials, especially if binding materials are used beforehand. Yazici et al. 28, who also conducted their experiment in a scanning electron microscope found that dentine left after manual extraction was covered with a greasy layer. In the case of, this layer was only partly removed. These authors suggest that the results for different from those obtained in a confocal microscope may depend on a dentist conducting the procedure. 26 Contrary to Banerjee et al. 27, they assert that the complete removal of the greasy layer is not indicated when adhesion materials are used. This may affect the condition of the pulp, especially if etching of the dentine with open dentinal tubules precede the application of binding resin. The inflammatory complications noted in the study occurred in similar percentages in both treatment modes. They were insignificantly more frequent in teeth with multi-surface fillings and in younger patients (up to 48 months of age). Inflammatory complications are difficult to assess directly after treatment since they usually appear after a certain period. The study conducted by Marczuk-Kolada 21 indicates that inflammatory complications were noted in 4 out of 124 inserted fillings (3.2%) after one year. The complications developed in Class IV cavities in the youngest children. That report confirms the present findings. Another publication on the assessment performed one year after dental treatment supports the results obtained in this study po opracowaniu ubytku próchnicowego metodą atraumatyczną jest pokryta warstwą mazistą inaczej, niż po zastosowaniu techniki chemomechanicznej. W przypadku brak jest tej warstwy, zaś kanaliki zębinowe są otwarte. Ww. autorzy sugerują, że różnice te mogą mieć znaczenie kliniczne. Ich zdaniem metoda chemomechaniczna stwarza lepsze warunki dla utrzymania wypełnień z materiałów adhezyjnych niż atraumatyczna, zwłaszcza jeśli przed ich założeniem stosuje się materiały łączące. Yazici i wsp. 28 również w elektronowym mikroskopie skaningowym wykonali podobny eksperyment i po ręcznej ekskawacji ubytku stwierdzili warstwę mazistą pokrywającą zębinę. W przypadku metody chemomechanicznej warstwa ta jest tylko częściowo usunięta. Ww. autorzy uważają, że różne od badań w mikroskopie konfokalnym wyniki dla metody chemomechanicznej mogą być zależne od operatora wykonującego zabieg. 26 W przeciwieństwie do Banerjee i wsp. 27 sugerują, że całkowite usunięcie warstwy mazistej nie jest wskazane w przypadku stosowania materiałów adhezyjnych. Zdaniem autorów może to wpływać na stan miazgi, zwłaszcza jeśli przed aplikacją żywicy łączącej wykonuje się wytrawianie zębiny z wcześniej otwartymi kanalikami zębinowymi kwasem. Ocenione w pracy powikłania zapalne wystąpiły w podobnym odsetku w obu sposobach leczenia. Nieistotnie statystycznie częściej pojawiły się w zębach z wypełnieniami na więcej niż jednej powierzchni. Dotyczyły również nieistotnie statystycznie częściej pacjentów młodszych (do 48 m.ż.). Powikłania zapalne trudno jest ocenić bezpośrednio po leczeniu, ponieważ występują zwykle po upływie jakiegoś czasu. Z publikacji Marczuk-Kolady 21 wynika, że po upływie roku od założenia wypełnienia z zastosowaniem metody powikłania zapalne wystąpiły w czterech przypadkach na 925

10 G. Marczuk-Kolada et al. J Stoma concerning. 22 Also studies concerning traditional methods of cavity preparation seem to confirm the relationship between the number of treated dental surfaces and the incidence of inflammatory complications. 29,30 The causes of these complications are difficult to determine. The most likely cause was asymptomatic inflammatory lesions of the pulp, characteristic of the carious process in the deciduous dentition. Conclusion High percentages of fillings inserted after cavity preparation using the and methods were acceptable after 3 years. The minimally invasive methods based on manual removal of carious dentine can be recommended for the treatment of caries in the deciduous teeth in preschool children. 124 wypełnienia (3,2%). Dotyczyły one wypełnień pokrywających ubytki klasy IV, u najmłodszych dzieci. Cytowana praca potwierdza wyniki obecnego opracowania. W przypadku metody wykonana po roku ocena opisana w innej publikacji potwierdza uzyskane w niniejszej pracy wyniki. 22 Istnienie związku pomiędzy liczbą leczonych powierzchni zęba, a częstością powikłań zapalnych potwierdzają prace dotyczące tradycyjnej metody opracowania ubytków próchnicowych. 29,30 Trudno rozstrzygnąć, co było przyczyną ujawnionych powikłań. Najbardziej prawdopodobnym powodem były bezobjawowe zmiany zapalne miazgi bardzo charakterystyczne dla przebiegu procesu próchnicowego w zębach mlecznych. Podsumowanie Wypełnienia założone w zębach mlecznych po opracowaniu ubytków metodami atraumatyczną lub chemomechaniczną akceptowano po trzech latach w wysokim odsetku. Metody małoinwazyjne, opierające się na ręcznym usunięciu zębiny próchnicowej, są godne polecenia w leczeniu próchnicy zębów mlecznych u dzieci w wieku przedszkolnym. References 1. Badzian-Kobos K: Postawa emocjonalna dziecka a leczenie stomatolgiczne. Czas Stomatol 1964; 17, 7: Gorczyński M: Wiek żłobkowy. Wiek przedszkolny. Red. M. Gorczyński: Psychostomatologia dziecięca. Wydawnictwo Medyczne Sanmedia sp. z o.o., Warszawa 1996, Kopczyńska-Sikorska J: Diagnostyka rozwoju dzieci i młodzieży. PZWL, Warszawa Fetkowska-Mielnik K, Winiarska J, Dudzik A, Samczyk M, Kogut A: Problemy współpracy lekarza stomatologa z pacjentem w wieku rozwojowym. Czas Stomat 1991; 44, 9: Limanowska-Shaw H, Czarnecka B, Kulczyk T: Skuteczność atraumatycznego leczenia zachowawczego próchnicy zębów trzyletnie 926

11 2011, 64, 12 Caries treatment obserwacje kliniczne. Czas Stomat 2000; 53, 4: Holmgren CJ, Pilot T: Discussion from the symposium Minimal intervention techniques for caries. J Public Health Dent 1996; 56, 3: Mount GJ: Stomatologia minimalnie inwazyjna; nowoczesna filozofia postępowania. Stomat Współ 2004; 11, 5: Ngo H: Ostatnie osiągnięcia w dziedzinie glassjonomerów. Stomat Współ 2004; 1: Tyas M J, Frencken JE, Mount GJ: Minimal intervention dentistry a review. FDI commission project Int Dent J 2000; 50, 1: Cole BOI, Welbury RR: The atraumatic restorative treatment () technique: does it have a place in everyday practice? Dent Update 2000; 27: Frencken JE, Holmgren CJ: : a minimal intervention approach to manage dental caries. Dent Update 2004; 31: Frencken JE, Pilot T, Songpaisan Y, Phantumvanit P: Atraumatic restorative treatment (): rationale, technique and development. J Public Health Dent 1996; 56, 3: Mjör IA, Gordan VV: A review of atraumatic restorative treatment (). Int Dent J 1999; 49: Renk S, Ilewicz L, Kupka T, Skucha-Nowak M, Tanasiewicz M: Chemomechaniczne opracowanie ubytków prezentacja systemu Carisolv. Nowa Stomatol 2002; 20, 2: Beeley JA, Yip HK, Stevenson AG: Chemomechanical caries removal: a review of the techniques and latest developments. Br Dent J 2000; 188, 8: Fure S, Lingström P: Evaluation of the chemomechanical removal of dentine caries in vivo with a new modified Carisolv gel. Clin Oral Invest 2004; 8: Bruzda-Zwiech A, Pypeć LJ: Ocena bolesności zabiegów maszynowego oraz chemomechanicznego usuwania zmienionych próchnicowo twardych tkanek zębów u dzieci. Prz Stom Wieku Rozw 2001; 34, 2: Kaczmarek U, Patrzyk-Leszczuk A: Kliniczna ocena chemomechanicznego opracowania ubytków próchnicowych. Dent Med Probl 2002; 39, 2: Lo ECM, Luo Y, Fan MW, Wei SHY: Clinical investigation of two glassionomer restoratives used with the atraumatic restorative treatment approach in China: two-year results. Caries Res 2001; 35: Limanowska-Shaw H, Bilbin J: Obserwacje kliniczne nad zastosowaniem preparatu CX Solution do chemomechanicznego opracowywania ubytków próchnicowych. Czas Stomat 2000; 53, 3: Marczuk-Kolada G: Zastosowanie systemu Carisolv w leczeniu próchnicy zębów mlecznych u dzieci w wieku przedszkolnym obserwacje roczne. Czas Stomat 2002; 55, 10: Marczuk-Kolada G: Kliniczna ocena atraumatycznego leczenia zachowawczego próchnicy zębów mlecznych obserwacje roczne. Czas Stomat 2004; 57: Frencken JE, Holmgren CJ: Atraumatic Restorative Treatment () for dental caries. Nijemegen, STI Book b.v., 1999, pp Nadanovsky P, Cohen Carneiro F, Souza de Mello F: Removal of caries using only hand instruments: a comparison of mechanical and chemo-mechanical methods. Caries Res 2001; 35: Flückiger L, Waltimo T, Stich H, Lussi A: Comparison of chemomechanical caries removal using Carisolv or conventional hand excavation in deciduous teeth in vitro. J Dent 2005; 33: Banerjee A, Kidd EAM, Watson TF: In vitro evaluation of five alternative methods of carious dentine excavation. Caries Res 2000; 34:

12 G. Marczuk-Kolada et al. J Stoma 27. Banerjee A, Kidd E AM, Watson TF: Scanning electron microscopic observations of human dentine after mechanical caries excavation. J Dent 2000; 28: Yazici AR, Őzgünaltay G, Dayangac B: A scanning electron microscopic study of different caries removal techniques on human dentin. Oper Dent 2002; 27: Qvist V, Laurberg L, Poulsen A, Teglers PT: Longevity and cariostatic effects if everyday conventional glass-ionomer and amalgam restorations in primary teeth: three-year results. J Dent Res 1997; 76, 7: Qvist V, Laurberg L, Poulsen A, Teglers PT: Eight-year study on conventional glass ionomer and amalgam restorations in primary teeth. Acta Odontol Scand 2004; 62: Address: Białystok, ul. Waszyngtona 15a Tel.: gkolada@umwb.edu.pl Paper received 12 December 2011 Accepted 25 January